hóng xiù quán
洪秀全

hóng xiù quán, guǎng dōng huā xiàn rén. shǎo yǐn bó wú lài, yǐ yǎn bo yóu yuè xiāng jiān. yǒu zhū jiǔ chóu zhě, chàng shàng dì huì, yì míng sān diǎn huì, xiù quán jí tóng yì féng yún shān shī shì zhī. jiǔ chóu sǐ, zhòng yǐ xiù quán wèi jiào zhǔ. guān bǔ zhī jí, nǎi wǎng xiāng gǎng rù yé sū jiào, jí kàng guān. xuán xié yún shān chuán jiào zhì guǎng xī, jū guì píng. shí xiù quán mèi xù xiāo cháo guì jí yáng xiù qīng wéi chāng huī jiē jiā guì píng, yǔ xiāng jié nà. guì xiàn shí dá kāi yì lái rù jiào. xiù quán cháng huàn bìng, guǐ yún bìng sǐ qī rì ér sū, néng zhī wèi lái shì. wèi: shàng dì zhào wǒ, yǒu dà jié, wéi bài shàng dì kě miǎn. fán huì zhōng rén nán chēng xiōng dì, nǚ chēng zǐ mèi, yù rén jiē píng děng, tuō míng xī yáng jiào. zì yán tōng tiān yǔ, wèi tiān fù míng yé hé huá, yé sū qí zhǎng zi, jǐ wèi cì zǐ. sì shì zhé wò yī shì, jìn rén kuī cì, bù jìn yǐn shí, lì shù rì ér hòu chū. chū zé wèi yǔ shàng dì yì shì, zhòng jiē hài fú. fù zào bǎo gào zhēn yán zhū wěi shū, mì wèi chuán bù. qián xù fà, cáng shān jīng jiān. sǒu rén fēn fù wǔ xuān xiàng zhōu téng xiàn lù chuān bó bái gè yì, yòu zhòng rù huì.
洪秀全，廣東花縣人。少飲博無賴，以演卜游粵、湘間。有朱九疇者，倡上帝會，亦名三點會，秀全及同邑馮雲山師事之。九疇死，眾以秀全為教主。官捕之急，乃往香港入耶穌教，藉抗官。旋偕雲山傳教至廣西，居桂平。時秀全妹壻蕭朝貴及楊秀清、韋昌輝皆家桂平，與相結納。貴縣石達開亦來入教。秀全嘗患病，詭雲病死七日而蘇，能知未來事。謂：「上帝召我，有大劫，惟拜上帝可免。」凡會中人男稱兄弟，女稱姊妹，欲人皆平等，託名西洋教。自言通天語，謂天父名耶和華，耶穌其長子，己為次子。嗣是輒臥一室，禁人窺伺，不進飲食，歷數日而後出。出則謂與上帝議事，眾皆駭服。復造寶誥、真言諸偽書，密為傳布。潛蓄髮，藏山菁間。嗾人分赴武宣、象州、藤縣、陸川、博白各邑，誘眾入會。

chū, yuè xī suì jī duō dào, hú nán léi zài hào xīn níng lǐ yuán fā fù cuàn rù wèi luàn. yuè dào zhāng jiā fú děng gè lǜ dǎng shù qiān, sì chū fú jié. xiù quán chéng zhī, yǔ yáng xiù qīng chuàng lì bǎo liáng gōng fěi huì, liàn bīng chóu xiǎng, guī fù zhě yì zhòng. guì píng zhī xiàn yòu ér zhí zhī, sōu huò rù jiào míng cè shí qī běn xún fǔ zhèng zǔ chēn bù néng jué, suì shì zhī. xiù quán jì chū yù, xiù qīng lǜ zhòng yíng guī, zhāo jí wáng mìng, guì xiàn qín rì gāng lín fèng xiáng, jiē yáng hǎi dào luó dà gāng, héng shān hóng dà quán jiē lái fù, yǒu zhòng wàn rén. féng yún shān dú shū duō zhì jì, wèi bù shǔ duì wǔ gōng shǒu fāng lüè. yǐ suì zhí dīng wèi, yīng hóng yáng zhī chèn, suì chéng shì chàng luàn yú jīn tián. chǐ zhèng zǔ chēn zhí, qǐ qián yún guì zǒng dū lín zé xú wèi qīn chà dà chén wǎng dū shī. zé xú hōng yú tú, yǐ liǎng guǎng zǒng dū lǐ xīng yuán dài zhī, fù guǎng xī jiǎo kòu. kòu cuàn píng nán ēn wàng xū, fù jiāng lǐ diàn yuán jī què zhī, fù huí pū, xún jiǎn zhāng yōng bù qū sǐ réng dùn jīn tián, xīng yuán xí qīng jiāng xié fù jiāng yī kè tǎn bù wǎng gōng, bèi wéi zhèn wáng. xīng yuán xí zhèn yuǎn zǒng bīng zhōu fèng qí wǎng yuán, zhàn yī zhòu yè, bì kòu shù bǎi, wéi shǐ jiě. shàng yǐ kòu shì rì chì, mìng qián cáo yùn zǒng dū zhōu tiān jué shǔ guǎng xī xún fǔ, nǎi qǐng tí dū xiàng róng zhuān jiǎo jīn tián.
初，粵西歲飢多盜，湖南雷再浩、新寧李沅發復竄入為亂。粵盜張家福等各率黨數千，四出俘劫。秀全乘之，與楊秀清創立保良攻匪會，練兵籌餉，歸附者益眾。桂平知縣誘而執之，搜獲入教名冊十七本；巡撫鄭祖琛不能決，遂釋之。秀全既出獄，秀清率眾迎歸，招集亡命，貴縣秦日綱、林鳳祥，揭陽海盜羅大綱，衡山洪大全皆來附，有眾萬人。馮雲山讀書多智計，為部署隊伍、攻守方略。以歲值丁未，應「紅羊」之讖，遂乘勢倡亂於金田。褫鄭祖琛職，起前雲貴總督林則徐為欽差大臣往督師。則徐薨於途，以兩廣總督李星沅代之，赴廣西剿寇。寇竄平南恩旺墟，副將李殿元擊卻之，復回撲，巡檢張鏞不屈死；仍遁金田，星沅檄清江協副將伊克坦布往攻，被圍陣亡。星沅檄鎮遠總兵周鳳岐往援，戰一晝夜，斃寇數百，圍始解。上以寇勢日熾，命前漕運總督周天爵署廣西巡撫，乃請提督向榮專剿金田。

xián fēng yuán nián, xiù quán tiě hào wěi tiān wáng, zòng huǒ fén qí xū, jǐn qū zhòng fēn rǎo guì píng guì wǔ xuān píng nán děng xiàn, rù xiàng zhōu. shàng mìng guǎng zhōu fù dōu tǒng wū lán tài huì tǎo, yǐ dà xué shì sài shàng ā wèi qīn chà dà chén, lǜ dōu tǒng bā qīng dé fù dōu tǒng dá hóng ā chí fáng. wū lán tài zhì xiàng zhōu, sān zhàn jiē jié, shū yán: yuè xī kòu zhòng jiē wū hé, wéi dōng xiāng tiě hào shè guān yì fú xù fà yǒu dà zhì, xiōng hàn guò qún dào, shí fù xīn dà huàn. zhōu tiān jué zhǔ gǔn yíng jìn bī, qū zhū luó lù dòng jǐn jiān zhī, xiàng róng bù wèi rán. xí guì zhōu zhèn zǒng bīng qín dìng sān yí yíng dà lín, dǔ běi cuàn xiàng zhōu dào, dìng sān yì bù fèng mìng. sì yuè, xiù quán zì dà lín yì chū zǒu xiàng zhōu, fàn guì píng xīn xū. sài shàng ā zēng diào chuān bīng, mù xiāng yǒng, hé sān wàn rén, fēn bīng yào ài. yī rì zhàn qī shèng, zhǎn bǔ èr qiān, kòu réng dùn xīn xū. qī yuè, cuàn zǐ jīn shān, shān qián yǐ xīn xū wèi mén hù, hòu yǐ shuāng jì shān zhū zǐ xiá wèi yào ài. bā qīng dé yǔ chuān chǔ xiāng yǒng chū qí hòu, shàng xià duó shuāng jì shān, kòu dà kuì, tún fēng mén ào. xiàng róng lǜ zhū jūn sān lù gōng zhī, zhèn bì wéi chāng huī dì wéi yà sūn wéi shí yī děng, shǐ dùn zǒu. wǒ jūn zhuī zhī, huì dà yǔ, jūn zhàng jǐn shī.
咸豐元年，秀全僣號偽天王，縱火焚其墟，盡驅眾分擾桂平、貴、武宣、平南等縣，入象州。上命廣州副都統烏蘭泰會討，以大學士賽尚阿為欽差大臣，率都統巴清德、副都統達洪阿馳防。烏蘭泰至象州，三戰皆捷，疏言：「粵西寇眾皆烏合，惟東鄉僣號設官、易服蓄髮有大志，兇悍過群盜，實腹心大患。」周天爵主滾營進偪，驅諸羅淥洞盡殲之，向榮不謂然。檄貴州鎮總兵秦定三移營大林，堵北竄象州道，定三亦不奉命。四月，秀全自大林逸出走象州，犯桂平新墟。賽尚阿增調川兵，募鄉勇，合三萬人，分兵要隘。一日戰七勝，斬捕二千，寇仍遁新墟。七月，竄紫金山，山前以新墟為門戶，後以雙髻山、豬仔峽為要隘。巴清德與川、楚鄉勇出其後，上下奪雙髻山，寇大潰，屯風門坳。向榮率諸軍三路攻之，陣斃韋昌輝弟韋亞孫、韋十一等，始遁走。我軍追之，會大雨，軍仗盡失。

rùn bā yuè, kòu fēn èr lù dōng zǒu téng, běi fàn yǒng ān, xiàn zhī, suì tiě hào tài píng tiān guó. xiù quán zì wèi tiān wáng, qī lài shì wèi hòu, jiàn yuán tiān dé. yǐ xiù qīng wèi dōng wáng, jūn shì jiē qǔ jué, xiāo cháo guì xī wáng, féng yún shān nán wáng, wéi chāng huī běi wáng, shí dá kāi yì wáng, hóng dà quán tiān dé wáng qín rì gāng luó yà wàng fàn lián dé hú yǐ huǎng děng sì shí bā rén rèn chéng xiàng jūn shī wěi zhí. shí guān jūn shì shèng, kòu zhī bù kě dí, yǒu sàn zhì. xiù qīng dú jiàn cè fēng wáng yǐ jī mí zhī, shì jìn ér fù chì. jiǔ yuè, dà jūn yí yáng shuò, huì gōng yǒng ān, zéi fēn tún mò jiā cūn. wū lán tài jiàn zhōng jūn qí yú xiù cái lǐng, shàng zhí yī hóng gài, xià mái dì léi, yòu dí fán shā sì qiān, dà jūn chéng zhī, suì kè mò jiā cūn.
閏八月，寇分二路東走藤，北犯永安，陷之，遂僣號太平天國。秀全自為天王，妻賴氏為後，建元天德。以秀清為東王，軍事皆取決，蕭朝貴西王，馮雲山南王，韋昌輝北王，石達開翼王，洪大全天德王；秦日綱、羅亞旺、范連德、胡以晃等四十八人任丞相、軍師偽職。時官軍勢勝，寇知不可敵，有散志。秀清獨建策封王以羈縻之，勢燼而復熾。九月，大軍移陽朔，會攻永安，賊分屯莫家村。烏蘭泰建中軍旗於秀才嶺，上植一紅蓋，下埋地雷，誘敵燔殺四千，大軍乘之，遂克莫家村。

èr nián zhēng yuè, dà bīng wéi yǒng ān, huǐ dōng xī pào tái. èr yuè, shí dá kāi fēn bīng wèi sì, bài wǒ jūn yú shòu chūn yíng, jìn pò gǔ shù chōng xiǎo lù guān. wěi chéng xiàng qín rì gāng yóu shuǐ dòu tún xiān huí lǐng. wū lán tài fēn bīng jiā jī, bì kòu shù qiān, qín wěi tiān dé wáng hóng dà quán, kǎn sòng jīng shī, zhé zhī shì. shí dà yǔ rú zhù, wū lán tài tí jīng zú rù shān, shān lù nìng huá, kòu chéng wǒ jūn zhèn wèi dìng, duǎn bīng chōng tū, suì dà bài. xiù quán cóng yáng xiù qīng móu, yóu yáo shān mǎ lǐng jiān dào jìng pū guì lín. wū lán tài lǜ bài zú zhuī zhī chéng nán jiāng jūn qiáo, shòu zhòng chuàng, zú yú jūn. sān yuè, zéi jìng qū guǎng xī shěng chéng. xiàng róng xiān yī shí rào dào zhì shěng, kòu zhǒng zhì, yǐ yǒu bèi, xiāng chí bù néng bá, jiě wéi ér běi.
二年正月，大兵圍永安，毀東、西炮台。二月，石達開分兵為四，敗我軍於壽春營，進破古束沖、小路關。偽丞相秦日綱由水竇屯仙回嶺。烏蘭泰分兵夾擊，斃寇數千，擒偽天德王洪大全，檻送京師，磔之市。時大雨如注，烏蘭泰提精卒入山，山路濘滑，寇乘我軍陣未定，短兵衝突，遂大敗。秀全從楊秀清謀，由瑤山、馬嶺間道徑撲桂林。烏蘭泰率敗卒追之城南將軍橋，受重創，卒於軍。三月，賊徑趨廣西省城。向榮先一時繞道至省，寇踵至，已有備，相持不能拔，解圍而北。

féng yún shān luó dà gāng xiān qū xiàn xìng ān quán zhōu, jiāng shùn liú qū zhǎng shā. zhè jiāng zhī xiàn jiāng zhōng yuán yù zhī suō yī dù, féng yún shān zhōng pào sǐ, kòu tuì zǒu dào zhōu. dào zhōu sú hàn, duō huì fěi, suǒ zhì zhēng wèi xiào sǐ, shì fù zhāng. liù yuè, xiàn jiāng huá níng yuǎn jiā hé. qī yuè, xiàn guì yáng zhōu, jiāng zhōng yuán niè zhì, yī zhàn zǒu zhī, qū chēn zhōu. xiāo cháo guì yǐ dǎn zhì zì háo, wèi qún kòu chí xin ruǎn, yòu xiòng zhǎng shā shǒu bīng dān, kě xí ér qǔ yě, nǎi lǜ lǐ kāi fāng lín fèng xiáng yóu yǒng xìng chá líng lǐ líng qū zhǎng shā, shè mù chéng nán. bā yuè, xiāo cháo guì gōng nán mén, guān bīng jī zhī, yì, shī mái lǎo lóng tán, hòu qǐ chū xiāo qí shǒu. xiù quán wén cháo guì sǐ, zì chēn zhōu zhì, dū gōng yì jí, jiǔ yuè, jué suì dào gōng chéng, lǚ bù huò chěng.
馮雲山、羅大綱先驅陷興安、全州，將順流趨長沙。浙江知縣江忠源御之蓑衣渡，馮雲山中炮死，寇退走道州。道州俗悍，多會匪，所至爭為效死，勢復張。六月，陷江華、寧遠、嘉禾。七月，陷桂陽州，江忠源躡至，一戰走之，趨郴州。蕭朝貴以膽智自豪，謂群寇遲忄耎，又詗長沙守兵單，可襲而取也，乃率李開芳、林鳳祥由永興、茶陵、醴陵趨長沙，設幕城南。八月，蕭朝貴攻南門，官兵擊之，殪，屍埋老龍潭，後起出梟其首。秀全聞朝貴死，自郴州至，督攻益急，九月，掘隧道攻城，屢不獲逞。

shí yuè, xiù quán yú nán mén wài dé wěi yù xǐ, chēng wèi tiān cì, xié zhòng hū wàn suì. suì yè dù xiāng shuǐ, yóu huí lóng táng cuàn níng xiāng, dǐ yì yáng. lǔ mín chuán shù qiān, chū lín zī kǒu, dù dòng tíng, xiàn yuè zhōu. chéng zhōng jiù chǔ wú sān guì jūn xiè, zhì shì jǐn yǐ zī kòu. kòu rù zhǎng jiāng, xún rì jiān duó wǔ qiān sōu, fù rú huò cái jǐn qū zhī mǎn zài. xiù quán jià lóng zhōu, shù huáng qí, liè jù pào, yè zé zhāng sān shí liù dēng, tā chuán chēng shì, shù shí lǐ huǒ guāng bù jué rú zhòu, suì dōng xià, shí yī yuè, xiàn hàn yáng. shí èr yuè, gōng wǔ chāng. shí yáng xiù qīng sī jūn lìng, lǐ kāi fāng lín fèng xiáng luó dà gāng zhǎng bīng shì. zhí wǔ hàn èr jiāng jiè dōng shuǐ hé, nǎi lǔ chuán zuò fú qiáo, huán yǐ tiě suǒ, zhí dá shěng chéng, fēn mén gōng zhī. xiàng róng chí zhì, yuē chéng nèi jiā gōng, xún fǔ cháng dà chún lǜ chéng qǐ yǒu shī, bù xǔ. dì léi fā, chéng suì xiàn. xiù quán chū lìng, mín rén xù fà shù guān jīn, jiàn gāo tái xiǎo bié shān xià, yǎn shuō diào mín fá zuì zhī yì.
十月，秀全於南門外得偽玉璽，稱為天賜，脅眾呼萬歲。遂夜渡湘水，由回龍塘竄寧鄉，抵益陽。擄民船數千，出臨資口，渡洞庭，陷岳州。城中舊儲吳三桂軍械，至是盡以資寇。寇入長江，旬日間奪五千艘，婦孺貨財盡驅之滿載。秀全駕龍舟，樹黃旗，列巨炮，夜則張三十六燈，他船稱是，數十里火光不絕如晝，遂東下，十一月，陷漢陽。十二月，攻武昌。時楊秀清司軍令，李開芳、林鳳祥、羅大綱掌兵事。值武漢二江屆冬水涸，乃擄船作浮橋，環以鐵索，直達省城，分門攻之。向榮馳至，約城內夾攻，巡撫常大淳慮城啟有失，不許。地雷發，城遂陷。秀全出令，民人蓄髮束冠巾，建高台小別山下，演說弔民伐罪之意。

sān nián, shàng yǐ sài shàng ā jiǔ wú gōng, shòu liǎng guǎng zǒng dū xú guǎng jìn wèi qīn chà dà chén. shí shí dá kāi gōng wǔ chāng, guǎng jìn dòu liú yuè zhōu bù gǎn jìn, shàng zé qí zuì, gèng yǐ xiàng róng wèi qīn chà dà chén, rì yè gōng zhī jí, kòu qì wǔ chāng jià chuán dōng xià, zhòng hào wǔ shí wàn, zī liáng jūn xiè zǐ nǚ cái bó jǐn zhì zhōu zhōng, fēn liǎng àn bù qí jiā xíng, jìn xiàng jiǔ jiāng, xià huáng zhōu wǔ chāng qí shuǐ děng shí sì zhōu xiàn dǐ guǎng jì xiàn, xià wǔ xué zhèn. liǎng guǎng zǒng dū lù jiàn yíng lǜ bīng èr wàn yú chuán qiān wǔ bǎi sōu shàng sù, yù kòu bù zhàn ér zǒu, qián jūn jǐn fù, jiàn yíng láng bèi hái jīn líng. kòu báo jiǔ jiāng ér xià, shōu guān jūn wěi qì pào zhàng, pò ān qìng, xún fǔ jiǎng wén qìng sǐ zhī. kòu duó yín mǐ wú suàn, shuǐ lù bìng jìn, dǐ jīn líng, yán chéng zhú lěi èr shí sì, jù zhàn chuán, qǐ xīn zhōu dà shèng guān yí lǐ zhì qī zhōu lǐ zhǐ, zhòu yè huán gōng, jué dì dào huài chéng, shǒu bīng kuì luàn. jiàn yíng yì fú zǒu, wèi kòu suǒ qiāng. jiāng jūn xiáng hòu xié fù dōu tǒng huò lóng wǔ děng shǒu mǎn chéng, èr rì chéng xiàn, jiē sǐ zhī. chéng zhōng nán nǚ sǐ zhě sì wàn yú, yān tóng zǐ sān qiān yú rén, xiè shǒu chéng zhī fèn.
三年，上以賽尚阿久無功，授兩廣總督徐廣縉為欽差大臣。時石達開攻武昌，廣縉逗留岳州不敢進，上責其罪，更以向榮為欽差大臣，日夜攻之急，寇棄武昌駕船東下，眾號五十萬，資糧、軍械、子女、財帛盡置舟中，分兩岸步騎夾行，進向九江，下黃州、武昌、蘄水等十四州縣；抵廣濟縣，下武穴鎮。兩廣總督陸建瀛率兵二萬餘、船千五百艘上溯，遇寇不戰而走，前軍盡覆，建瀛狼狽還金陵。寇薄九江而下，收官軍委棄炮仗，破安慶，巡撫蔣文慶死之。寇奪銀米無算，水陸並進，抵金陵，沿城築壘二十四，具戰船，起新州大勝關迤邐至七洲里止，晝夜環攻，掘地道壞城，守兵潰亂。建瀛易服走，為寇所戕。將軍祥厚偕副都統霍隆武等守滿城，二日城陷，皆死之。城中男女死者四萬餘，閹童子三千餘人，洩守城之忿。

xiù quán jì pò jīn líng, suì jiàn wěi dōu, yōng jīng bīng liù shí yú wàn. qún shàng sòng chēng míng dài hòu sì, shǒu yè míng tài zǔ líng, jǔ xíng sì diǎn. qí zhù cí yuē: bù xiào zi sūn hóng xiù quán dé guāng fù wǒ dà míng xiān dì nán bù jiāng tǔ, dēng jí nán jīng, yī zūn hóng wǔ yuán nián zǔ zhì. jūn shì jiā dào hū hàn tiān zǐ zhě sān, bān dēng jí zhì gào. dà fēng jiāng zú, wáng fēn sì děng, hóu wèi wǔ děng. shè tiān dì chūn xià qiū dōng liù guān chéng xiàng wèi liù děng, diàn qián sān shí liù jiǎn diǎn wèi qī děng, diàn qián qī shí èr zhǐ huī wèi bā děng, yán shuǐ mù jīn tǔ zhèng fù yī bǎi jiāng jūn wèi jiǔ děng, yán shuǐ mù jīn tǔ jiǔ shí wǔ zǒng zhì wèi shí děng, yán shuǐ mù jīn tǔ zhèng fù yī bǎi jiān jūn wèi shí yī děng, qián hòu zuǒ yòu zhōng jiǔ shí wǔ jūn shuài wèi shí èr děng, qián hòu zuǒ yòu zhōng sì bǎi sì shí wǔ shī shuài wèi shí sān děng, qián hòu zuǒ yòu zhōng èr qiān sān bǎi qī shí wǔ lǚ shuài wèi shí sì děng, qián hòu zuǒ yòu zhōng yī wàn yī qiān bā bǎi qī shí wǔ zú zhǎng wèi shí wǔ děng, qián hòu zuǒ yòu zhōng sì wàn qī qiān wǔ bǎi liǎng sī mǎ wèi shí liù děng yòu zì jiǎn diǎn yǐ xià zhì liǎng sī mǎ, jiē yǒu zhí tóng míng mù. qí zhì dà dǐ fēn cháo nèi jūn zhōng shǒu tǔ sān tú: cháo nèi guān rú zhǎng cháo mén zuǒ yòu shǐ zhī lèi, míng mù fán duō, rì xīn yuè yì jūn zhōng guān wèi zǒng zhì jiān jūn jūn shuài shī shuài lǚ shuài zú zhǎng liǎng sī mǎ, fán gōng chéng lüè dì, cháng yǐ guó zōng huò chéng xiàng lǐng jūn, ér liàn shì zú, fēn duì wǔ, tún yíng jié lěi, jiē zhèn jìn shī, jiē zé chéng jūn shuài, yóu jiān jūn zǒng zhì shàng dá yú lǐng bīng dà shuài yǐ qǔ jué yān, qí dà xiǎo xiāng zhì, bì shǐ zhǐ yīng, tǒng xì fēn míng, shén dé yù zhòng zhī dào shǒu tǔ guān wèi jùn zǒng zhì zhōu xiàn jiān jūn xiāng jūn shuài xiāng shī shuài xiāng lǚ shuài xiāng zú zhǎng xiāng liǎng sī mǎ, fán dì fāng yù sòng qián liáng, yóu jūn shuài jiān jūn qū huà, ér qǔ chéng yú zǒng zhì, mín shì zhī zhòng, jiē dé jué zhī.
秀全既破金陵，遂建偽都，擁精兵六十餘萬。群上頌稱明代後嗣，首謁明太祖陵，舉行祀典。其祝詞曰：「不肖子孫洪秀全得光復我大明先帝南部疆土，登極南京，一遵洪武元年祖制。」軍士夾道呼漢天子者三，頒登極制誥。大封將卒，王分四等，侯為五等。設天、地、春、夏、秋、冬六官丞相為六等，殿前三十六檢點為七等，殿前七十二指揮為八等，炎、水、木、金、土正副一百將軍為九等，炎、水、木、金、土九十五總制為十等，炎、水、木、金、土正副一百監軍為十一等，前、後、左、右、中九十五軍帥為十二等，前、後、左、右、中四百四十五師帥為十三等，前、後、左、右、中二千三百七十五旅帥為十四等，前、後、左、右、中一萬一千八百七十五卒長為十五等，前、後、左、右、中四萬七千五百兩司馬為十六等；又自檢點以下至兩司馬，皆有職同名目。其制大抵分朝內、軍中、守土三途：朝內官如掌朝門左右史之類，名目繁多，日新月異；軍中官為總制、監軍、軍帥、師帥、旅帥、卒長、兩司馬，凡攻城略地，嘗以國宗或丞相領軍，而練士卒，分隊伍，屯營結壘，接陣進師，皆責成軍帥，由監軍總制上達於領兵大帥以取決焉，其大小相制，臂使指應，統系分明，甚得馭眾之道；守土官為郡總制、州縣監軍、鄉軍帥、鄉師帥、鄉旅帥、鄉卒長、鄉兩司馬，凡地方獄訟錢糧，由軍帥、監軍區畫，而取成於總制，民事之重，皆得決之。

zì dōu jīn líng, fēn bīng gōng kè fǔ tīng zhōu xiàn, suì jí qí dì fēn jūn, lì jūn shuài yǐ xià gè guān, ér tǒng yú jiān jūn, zhèn yǐ zǒng zhì, jiān jūn zǒng zhì shòu mìng yú wěi cháo. zì jūn shuài zhì liǎng sī mǎ wèi xiāng guān, xiāng guān zhě yǐ qí xiāng rén wèi zhī yě. jūn shuài jiān lǐ jūn mín zhī zhèng, shī shuài lǚ shuài zú zhǎng liǎng sī mǎ yǐ cì xiāng chéng, jiē rú jūn zhì. cǐ wài yòu yǒu nǚ guān, yuē nǚ jūn shī nǚ chéng xiàng nǚ jiǎn diǎn nǚ zhǐ huī nǚ jiāng jūn nǚ zǒng zhì nǚ jiān jūn nǚ jūn shuài nǚ zú zhǎng nǚ guǎn zhǎng, jí liǎng sī mǎ yě, gòng nǚ guān liù qiān wǔ bǎi bā shí sì rén. nǚ jūn sì shí, nǚ bīng shí wàn rén, ér zhí tóng guān míng mù yì tóng. zǒng jì nán nǚ guān sān shí yú wàn, ér lín shí zēng shè jí ēn shǎng gè wěi zhí shàng bù zài cǐ shù yě.
自都金陵，分兵攻克府、廳、州、縣，遂即其地分軍，立軍帥以下各官，而統於監軍，鎮以總制，監軍、總制受命於偽朝。自軍帥至兩司馬為鄉官，鄉官者以其鄉人為之也。軍帥兼理軍民之政，師帥、旅帥、卒長、兩司馬以次相承，皆如軍制。此外又有女官，曰女軍師、女丞相、女檢點、女指揮、女將軍、女總制、女監軍、女軍帥、女卒長、女管長，即兩司馬也，共女官六千五百八十四人。女軍四十，女兵十萬人，而職同官名目亦同。總計男女官三十餘萬，而臨時增設及恩賞各偽職尚不在此數也。

qí jūn zhì, měi yī jūn lǐng yī wàn èr qiān wǔ bǎi rén, yǐ jūn shuài tǒng zhī, zǒng zhì jiān jūn jiān zhī. qí xià zé gè xiá wǔ shī shuài, gè fēn lǐng èr qiān wǔ bǎi rén. měi shī shuài xiá wǔ lǚ shuài, gè fēn lǐng wǔ bǎi rén. měi lǚ shuài xiá wǔ zú zhǎng, gè fēn lǐng bǎi rén. měi zú zhǎng xiá sì liǎng sī mǎ, měi liǎng sī mǎ lǐng wǔ zhǎng wǔ rén, wǔ zú èr shí rén, gòng èr shí wǔ rén.
其軍制，每一軍領一萬二千五百人，以軍帥統之，總制、監軍監之。其下則各轄五師帥，各分領二千五百人。每師帥轄五旅帥，各分領五百人。每旅帥轄五卒長，各分領百人。每卒長轄四兩司馬，每兩司馬領伍長五人，伍卒二十人，共二十五人。

qí zhèn fǎ yǒu sì: yuē qiān zhèn fǎ. fán yóu cǐ zhì bǐ, bì xià lìng zuò qiān zhèn xíng zǒu fǎ. měi liǎng sī mǎ zhí yī qí, hòu suí èr shí wǔ rén. bǎi rén zé jiān zú zhǎng yī qí, wǔ bǎi rén zé jiān lǚ shuài yī qí, èr qiān wǔ bǎi rén zé jiān shī shuài yī qí, yī wàn èr qiān wǔ bǎi rén zé jiān jūn shuài yī qí, jūn shuài jiān jūn zǒng zhì chéng yú mǎ suí xíng. yī jūn jǐn, yī jūn xù jìn. kuān lù zé lìng shuāng xíng, xiá lù dān xíng, yú guàn yǐ jìn. fán xíng jūn luàn qí háng liè zhě zhǎn. qí qiān xiàn xíng zǒu shí, yī yù dí jūn, shǒu wěi pán qū gōu lián, qǐng kè chà jí. bài zé wén qiāo jīn fāng tuì, réng qiān xiàn yǐ xíng, bù dé xié bēn páng yì. yuē páng xiè zhèn. nǎi sān duì píng liè zhèn yě. zhōng yī duì rén shù shǎo, liǎng yì rén shù duō. qí fǎ shì dí jūn fēn jǐ duì, jí biàn zhèn yǐ yīng zhī. rú dí jūn jǐn zuǒ yòu duì, jí yǐ zhōng duì fēn yì zuǒ yòu, yì wèi liǎng duì. rú dí jūn qián hòu gè yī duì, zé fēn zuǒ yòu yì zhī qián fēng wèi yī duì, yǐ hòu bàn yǔ zhōng yī duì hé ér píng liè, wèi qián duì jiē yīng. rú dí jūn zuǒ yòu hé duì bīng duō, zé biàn piān zuǒ yòu yì yǐ yǔ zhī dí. rú dí jūn fēn sì wǔ duì, yì fēn wèi sì wǔ duì cì dì yíng jù. qí dà zhèn bāo xiǎo zhèn fǎ, huò xiān yǐ xiǎo duì cháng dí, hòu chū dà zhèn bāo zhī huò zhà bài yòu dí zhuī, fú bīng sì qǐ yǐ bāo dí jūn, qióng jí biàn huà. zhì yú sǔn zuǒ yì yòu, yí hòu zhì qián, lín shí zhǐ huī, cāo zhī sī lìng, bīng shì xī shì dà qí suǒ wǎng ér bēn fù zhī, wú gǎn huò hòu. yuē bǎi niǎo zhèn. cǐ zhèn yòng zhī píng yuán kuàng yě, yǐ èr shí wǔ rén wèi yī xiǎo duì, fēn bǎi shù shí duì, sàn bù rú xīng, shǐ dí jūn jīng yí, bù zhī qí shù zhī duō guǎ. dí jūn qì něi, jí hé ér gōng zhī. yuē fú dì zhèn. dí bīng zhuī běi zhì shān qióng shuǐ zǔ zhī dì, hū yī qí yǎn, qiān qí qí yǎn, shùn xī qiān lǐ, jiē fú dì bù jiàn. dí jūn jiàn qián jì wú yī zú, chà yì pái huái. zéi fú bàn shí, hū yī qí lì, qiān qí qí lì, jí qū pū dí, wǎng wǎng zhuǎn bài wèi shèng.
其陣法有四：曰牽陣法。凡由此至彼，必下令作牽陣行走法。每兩司馬執一旗，後隨二十五人。百人則間卒長一旗，五百人則間旅帥一旗，二千五百人則間師帥一旗，一萬二千五百人則間軍帥一旗，軍帥、監軍、總制乘輿馬隨行。一軍盡，一軍續進。寬路則令雙行，狹路單行，魚貫以進。凡行軍亂其行列者斬。其牽線行走時，一遇敵軍，首尾蟠屈鈎連，頃刻岔集。敗則聞敲金方退，仍牽線以行，不得斜奔旁逸。曰螃蟹陣。乃三隊平列陣也。中一隊人數少，兩翼人數多。其法視敵軍分幾隊，即變陣以應之。如敵軍僅左右隊，即以中隊分益左右，亦為兩隊。如敵軍前後各一隊，則分左右翼之前鋒為一隊，以後半與中一隊合而平列，為前隊接應。如敵軍左右何隊兵多，則變偏左右翼以與之敵。如敵軍分四五隊，亦分為四五隊次第迎拒。其大陣包小陣法，或先以小隊嘗敵，後出大陣包之；或詐敗誘敵追，伏兵四起以包敵軍，窮極變化。至於損左益右，移後置前，臨時指揮，操之司令，兵士悉視大旗所往而奔赴之，無敢或後。曰百鳥陣。此陣用之平原曠野，以二十五人為一小隊，分百數十隊，散布如星，使敵軍驚疑，不知其數之多寡。敵軍氣餒，即合而攻之。曰伏地陣。敵兵追北至山窮水阻之地，忽一旗偃，千旗齊偃，瞬息千里，皆伏地不見。敵軍見前寂無一卒，詫異徘徊。賊伏半時，忽一旗立，千旗齊立，急趨撲敵，往往轉敗為勝。

qí yíng lěi huò jiā jiāng jiā hé fú fá zǔ shān jù cūn shì, jí bāo dí yíng, wèi yíng dòng hé gǔ fǎ. měi shù yíng bì lì yī wàng lóu le dí. shǒu chéng wú bù zhàng, měi wǔ duǒ jià mù wèi bǎn wū. mù qiáng tǔ qiáng yì huán guǐ bǎn wū. dì dāng dí chōng, zé jùn zhòng háo, zhú zhòng qiáng, háo wù kuān shēn, mì chā zhú qiān. zhòng qiáng yòng shuāng céng bǎn piàn, yuē yǐ héng mù, xū qí zhōng rú fù bì, zhōng tián shā shí zhuān tǔ. zhú èr chóng qiáng zhú wù wú dìng, huò mì pái shù zhū, huò jī yán bāo táng bāo, jí shuǐ jìn mián huā bāo, yì cháng jiān gù. qí gōng chéng zhuān shì dì dào, wèi zhī áo fān. tǔ yíng ér wài, yòu yǒu mù yíng jīn yíng. zǔ zhī zhū jiàng, gè yíng yǐ zhǐ huī tǒng zhī. qí zǒng zhì zhì liǎng sī mǎ jiē rú tǔ yíng zhī zhì. lì shuǐ yíng jiǔ jūn, měi jūn yǐ jūn shuài tǒng zhī. dàn wèi jīng xùn liàn, bù néng zuò zhàn, zhuān yǐ chuán duō wēi dí ér yǐ.
其營壘或夾江、夾河、浮筏、阻山、據村市，及包敵營，為營動合古法。每數營必立一望樓了敵。守城無布帳，每五垛架木為板屋。木牆、土牆亦環庋板屋。地當敵沖，則浚重壕，築重牆，壕務寬深，密插竹籤。重牆用雙層板片，約以橫木，虛其中如複壁，中填沙石塼土。築二重牆築物無定，或密排樹株，或積鹽包、糖包，及水浸棉花包，異常堅固。其攻城專恃地道，謂之鼇翻。土營而外，又有木營、金營。組織諸匠，各營以指揮統之。其總制至兩司馬皆如土營之制。立水營九軍，每軍以軍帥統之。但未經訓練，不能作戰，專以船多威敵而已。

qí qí zhì yì yǒu chà děng, wěi dōng wáng huáng chóu qí, hóng zì lǜ yuán, fāng yī zhàng yǐ xià jiē huáng chóu qí hóng zì, ér yǐ yuán bié. rú wěi xī wáng bái yuán, wěi nán wáng zǐ yuán, wěi běi wáng hēi yuán. wěi yì wáng lán yuán, qí chǐ zhàng zhǎng kuò zé yǐ wǔ cùn dì jiǎn. yù wáng yàn wáng jiē huáng chóu jiān qí hóng zì shuǐ hóng yuán, guó zōng huáng chóu jiān qí hóng zì. qí yuán shì hé wáng guó zōng, jí cóng hé sè, jiē zhǎng kuò bā chǐ. hóu, huáng chóu jiān qí, zhǎng kuò qī chǐ bā cùn. chéng xiàng, huáng chóu jiān qí, zhǎng kuò qī chǐ wǔ cùn. jiǎn diǎn, huáng chóu jiān qí, zhǎng kuò qī chǐ. yǐ shàng jiē hóng zì shuǐ hóng yuán. zhǐ huī, huáng chóu jiān qí, hēi zì shuǐ hóng yuán, zhǎng kuò liù chǐ wǔ cùn. jiāng jūn zhì liǎng sī mǎ, jiē huáng qí wú yuán, xíng jiān, hēi zì, zì zhǎng kuò liù chǐ yǐ xià dì jiǎn zhì èr chǐ wǔ cùn. měi yī jūn dà xiǎo huáng qí zhì liù bǎi wǔ shí liù miàn zhī duō.
其旗幟亦有差等，偽東王黃綢旗，紅字綠緣，方一丈；以下皆黃綢旗、紅字，而以緣別。如偽西王白緣，偽南王紫緣，偽北王黑緣。偽翼王藍緣，其尺丈長闊則以五寸遞減。豫王、燕王皆黃綢尖旗、紅字、水紅緣，國宗黃綢尖旗、紅字。其緣視何王國宗，即從何色，皆長闊八尺。侯，黃綢尖旗，長闊七尺八寸。丞相，黃綢尖旗，長闊七尺五寸。檢點，黃綢尖旗，長闊七尺。以上皆紅字、水紅緣。指揮，黃綢尖旗，黑字、水紅緣，長闊六尺五寸。將軍至兩司馬，皆黃旗無緣，形尖，黑字，自長闊六尺以下遞減至二尺五寸。每一軍大小黃旗至六百五十六面之多。

jūn zhōng hào lìng, wéi jī gǔ qiāo jīn chuī luó yáo qí. fán qǐ xíng chū duì, jù léi gǔ chuī luó yáo qí yǐ jí zhòng. dǎ zhàng zé jī gǔ nà hǎn, shōu duì zé míng zhēng. yǒu lǎo jūn xīn jūn tóng zǐ jūn. yóu shàn yòng jiān dié, hùn rù dí yíng. yòu néng qǔ yuǎn shì, shēng dōng jī xī, jiù xū bì shí, qí yǐ jìn wèi tuì, yǐ tuì wèi jìn, wǎng wǎng lìng rén bù cè, duò qí shù zhōng. cǐ qí xíng jūn zhī dà lüè yě.
軍中號令，惟擊鼓、敲金、吹螺、搖旗。凡起行出隊，俱擂鼓、吹螺、搖旗以集眾。打仗則擊鼓吶喊，收隊則鳴鉦。有老軍、新軍、童子軍。尤善用間諜，混入敵營。又能取遠勢，聲東擊西，就虛避實，其以進為退，以退為進，往往令人不測，墮其術中。此其行軍之大略也。

qí fú sè shàng huáng. wěi tiān wáng jīn guān, diāo lòu lóng fèng, rú yuán guī shā mào shì, shàng xiù mǎn tiān xīng dǒu, xià xiù yī tǒng shān hé, zhōng liú kòng gé, záo jīn wèi tiān wáng èr zì. dōng wáng běi wáng yì wáng guān rú gǔ dōu móu shì, guān é xiù shuāng lóng dān fèng, zhōng lì jīn zì zhí xián. guó zōng lüè tóng zhū wáng shì. zì jiǎn diǎn zhì liǎng sī mǎ, jiē shòu tóu dōu móu shì, mào shàng lóng yǐ jié shù fēn děng chà. rú zhū wáng jiǔ jié, hóu xiāng qī jié, jiǎn diǎn zhǐ huī jiāng jūn wǔ jié, zǒng zhì jiān jūn jūn shuài sān jié shì yě. páo fú zé huáng lóng páo hóng páo huáng hóng mǎ guà. wěi tiān wáng huáng duàn páo, xiù jiǔ lóng. zì zhū wáng yǐ xià zhì hóu xiāng, dì jiǎn zhì sì lóng. jiǎn diǎn sù huáng páo, zhǐ huī zhì liǎng sī mǎ jiē sù hóng páo. zì wěi wáng zhì liǎng sī mǎ, jiē xiù zhí xián yú mǎ guà qián tuán nèi. yí wèi yú mǎ, zhū wáng jiē huáng duàn jiào xiù yún lóng, hóu xiāng jiǎn diǎn zhǐ huī jiē hóng duàn jiào, jiāng jūn zǒng zhì jiān jūn lǜ jiào, jūn shuài shī shuài lǚ shuài lán jiào, zú zhǎng liǎng sī mǎ hēi jiào.
其服色尚黃。偽天王金冠，雕鏤龍鳳，如圓規沙帽式，上繡滿天星斗，下繡一統山河，中留空格，鑿金為「天王」二字。東王、北王、翼王冠如古兜鍪式，冠額繡雙龍單鳳，中立金字職銜。國宗略同諸王式。自檢點至兩司馬，皆獸頭兜鍪式，帽上龍以節數分等差。如諸王九節，侯相七節，檢點、指揮、將軍五節，總制、監軍、軍帥三節是也。袍服則黃龍袍、紅袍、黃紅馬褂。偽天王黃緞袍，繡九龍。自諸王以下至侯相，遞減至四龍。檢點素黃袍，指揮至兩司馬皆素紅袍。自偽王至兩司馬，皆繡職銜於馬褂前團內。儀衛輿馬，諸王皆黃緞轎繡雲龍，侯、相、檢點、指揮皆紅緞轎，將軍、總制、監軍綠轎，軍帥、師帥、旅帥藍轎，卒長、兩司馬黑轎。

zhì jīn líng, shǐ jiàn gōng shì, huǐ zǒng dū shǔ, fù kuò mín jū yǐ guǎng qí zhǐ, yì fū wàn yú, qióng jí shē lì. diāo lòu chī lóng niǎo shòu huā mù, duō yǐ jīn wèi zhī. wěi wáng jiē jiàn wěi fǔ, féng yún shān xiāo cháo guì zǎo shòu shǒu, qí zi yì xí fēng jiàn fǔ. qí zōng jiào zhì dù, bàn xiào xī yáng. rì dēng gāo diàn, jí zhòng yǎn shuō, yǔ rén mín yǐ zì yóu quán, jiě fù rén jū shù. dìng wěi lǜ liù shí èr tiáo, zuì wèi cǎn kù. rán xíng jūn yán qiǎng duó zhī lìng, guān jūn zài sān shí lǐ wài, shǐ zhǔn lǔ jié ruò guān jūn zài qián, yǒu qǔ mín jiān chǐ bù bǎi qián zhě, shā wú shè. yú ān qìng dà xīng qiáo shè què guān, bō pào chuán shí sōu, huán yǐ tiě suǒ, mù fá héng jié jiāng bīn, yǐ fáng tōu lòu. jiǔ jiāng wú hú, jí yán jiāng zhōu xiàn chà hé xiǎo gǎng dì dāng chōng yào zhě, yī lǜ shè lì wěi kǎ, zhēng shōu zá shuì. cǐ qí jiàn guó dà lüè yě.
至金陵，始建宮室，毀總督署，復擴民居以廣其址，役夫萬餘，窮極奢麗。雕鏤螭龍、鳥獸、花木，多以金為之。偽王皆建偽府，馮雲山、蕭朝貴早授首，其子亦襲封建府。其宗教制度，半效西洋。日登高殿，集眾演說，與人民以自由權，解婦人拘束。定偽律六十二條，最為慘酷。然行軍嚴搶奪之令，官軍在三十里外，始准擄劫；若官軍在前，有取民間尺布、百錢者，殺無赦。於安慶大星橋設榷關，撥炮船十艘，環以鐵索，木筏橫截江濱，以防偷漏。九江、蕪湖，及沿江州縣岔河、小港地當衝要者，一律設立偽卡，徵收雜稅。此其建國大略也。

jì dōu jīn líng, yù tú hé běi, luó dà gāng yuē: yù tú běi bì xiān dìng hé nán. dà jià zhù hé nán, jūn nǎi dù hé, zhì wǎn yù yī chū. fǒu zé xiān dìng nán jiǔ shěng, wú nèi gù yōu, rán hòu sān lù chū shī: yī chū xiāng chǔ yī chū hàn zhōng, jí qū xián yáng yǐ xú yáng xí juǎn shān zuǒ, zài chū shān yòu, huì liè yàn dōu. ruò xuán jūn shēn rù, fàn xiǎn wú hòu yuán, bì bài zhī dào yě. qiě jì dōu jīn líng, yí duō bèi zhàn jiàn, jīng liàn shuǐ shī, rán hòu kě zhàn kě shǒu. ruò dài yuè zhī tuō gǔ xián jí zhǎng jiāng, zé yùn dào gěng yǐ. jīn yí xiān bèi mù fá, dǔ jié jiāng miàn, yǐ dài zhàn jiàn zhī chéng, yóu kě jí yě. xiù qīng fāng zhuān zhèng, bù nà. nǎi qiǎn wěi chéng xiàng lín fèng xiáng lǐ kāi fāng luó dà gāng céng lì chāng lǜ zhòng dōng xià, xiù quán zhào zhī yuē: shī xíng jiān dào, jí qū yàn dōu, wú tān gōng chéng duó dì mí shí rì. dà gāng yǔ rén yuē: tiān xià wèi dìng, nǎi yù ān jū cǐ dōu, qí néng jiǔ hū? wú shǔ wú lèi yǐ!
既都金陵，欲圖河北，羅大綱曰：「欲圖北必先定河南。大駕駐河南，軍乃渡河，至皖、豫一出。否則先定南九省，無內顧憂，然後三路出師：一出湘、楚；一出漢中，疾趨咸陽；以徐、揚席捲山左，再出山右，會獵燕都。若懸軍深入，犯險無後援，必敗之道也。且既都金陵，宜多備戰艦，精練水師，然後可戰可守。若待粵之拖罟咸集長江，則運道梗矣。今宜先備木筏，堵截江面，以待戰艦之成，猶可及也。」秀清方專政，不納。乃遣偽丞相林鳳祥、李開芳、羅大綱、曾立昌率眾東下，秀全詔之曰：「師行間道，疾趨燕都，無貪攻城奪地糜時日。」大綱語人曰：「天下未定，乃欲安居此都，其能久乎？吾屬無類矣！」

èr yuè, lín fèng xiáng děng xiàn zhèn jiāng yáng zhōu, lìng wú rú xiào děng liú shǒu, fēn jù pǔ kǒu guā zhōu zhū ài. xiàng róng jì fù wǔ chāng, niè kòu ér dōng, dǐ jīn líng, jūn xiào líng wèi, shì wèi jiāng nán dà yíng. dōu tǒng qí shàn yì yǐ qīn chà dà chén shuài zhí lì shǎn xī hēi lóng jiāng mǎ bù zhū jūn jūn yáng zhōu chéng wài, shì wèi jiāng běi dà yíng. sān yuè, xiàng róng pò tōng jì mén kòu lěi, xí zhàn qī qiáo wèng, duó huò zhōng shān wéi, jiān kòu wú suàn, suì yí dà yíng bī chéng ér jūn. sì yuè, cáo yùn zǒng dū yáng diàn bāng jìn gōng yáng zhōu, huǐ chéng wài mù chéng tǔ lěi, dōng lù kòu xī bì rù chéng. qí shàn shèng bǎo xiān hòu dū gōng, wǔ zhàn jiē jié. fèng xiáng liú lì chāng jù yáng chéng, qū fù nǚ jí suǒ jié huò cái yùn huí jīn líng lǜ sān shí liù jūn běi cuàn, fēn rǎo chú zhōu, jù lín huái guān, xiàn fèng yáng fǔ. qí qiú zhū xī kūn huáng yì yún děng bié lǜ hàn dǎng fàn pǔ kǒu, gōng liù hé, zhī xiàn wēn shào yuán lǜ xiāng tuán jù zhī, yè huǒ qí yíng, kòu dùn huí jīn líng. wǔ yuè, dà bīng wéi yáng zhōu, shā dí yú wàn. shèng bǎo zì yáng zhōu niè qí hòu, lì gōng fèng yáng, kòu dùn hé nán.
二月，林鳳祥等陷鎮江、揚州，令吳如孝等留守，分據浦口、瓜洲諸隘。向榮既復武昌，躡寇而東，抵金陵，軍孝陵衛，是謂江南大營。都統琦善亦以欽差大臣率直隸、陝西、黑龍江馬步諸軍軍揚州城外，是謂江北大營。三月，向榮破通濟門寇壘，襲占七橋瓮，奪獲鍾山圍，殲寇無算，遂移大營逼城而軍。四月，漕運總督楊殿邦進攻揚州，毀城外木城土壘，東路寇悉避入城。琦善、勝保先後督攻，五戰皆捷。鳳祥留立昌踞揚城，驅婦女及所劫貨財運回金陵；率三十六軍北竄，分擾滁州，踞臨淮關，陷鳳陽府。其酋朱錫錕、黃益芸等別率悍黨犯浦口，攻六合，知縣溫紹原率鄉團拒之，夜火其營，寇遁回金陵。五月，大兵圍揚州，殺敵逾萬。勝保自揚州躡其後，力攻鳳陽，寇遁河南。

yáng xiù qīng qiǎn wěi chéng xiàng jí wén yuán yóu pǔ kǒu cuàn bó zhōu, xié lín fèng xiáng xiàn yǒng chéng, fàn kāi fēng. shěng guān bīng jī pò zhī, yòu bài zhī sì shuǐ. kòu bēn huáng hé dù kǒu, nì sǐ wú suàn. yáng xiù qīng qiǎn wěi yù wáng hú yǐ huǎng xiàn ān qìng, yòu qiǎn wěi chéng xiàng lài hàn yīng shí xiáng zhēn gōng jiǔ jiāng hú kǒu, jìn wéi nán chāng. hú běi àn chá shǐ jiāng zhōng yuán chí yuán jiāng xī, rù chéng gù shǒu. fèng xiáng děng zì sì shuǐ bài tuì, fàn zhèng zhōu xíng yáng. liù yuè, wéi huái qìng, yǐ dì dào gōng chéng, bù kè. zhèn jiāng kòu chū chéng pū wǒ jūn, zhàn běi gù shān xià, fú kòu zòng huǒ, qī yíng jiē bèi fén. dèng shào liáng tuì shǒu dān yáng, dū sī liú tíng yīng děng dū cháo yǒng chí yuán. kòu tuì rù chéng, fù rǎo dān tú zhèn, liú tíng yīng fù jī tuì zhī. xiàng róng xí zǒng bīng hé chūn yǔ liú tíng yīng zā tú yáng yùn hé zhī xīn fēng zhèn, kòu shǐ bù gǎn nán cuàn, cháng zhōu huò ān. kòu zhī wéi huái qìng yě, lì mù shān wèi chéng, shēn gōu gāo lěi, wǒ bīng xiāng chí jǐ zhì liù xún. nè ěr jīng é qīn dū zhū jiāng fēn wǔ lù gōng lěi, huǐ qí mù shān, bì dí qiú jí wén yuán. fèng xiáng shòu zhòng chuàng, jiě wéi ér dùn, hé běi sù qīng.
楊秀清遣偽丞相吉文元由浦口竄亳州，偕林鳳祥陷永城，犯開封。省官兵擊破之，又敗之汜水。寇奔黃河渡口，溺死無算。楊秀清遣偽豫王胡以晃陷安慶，又遣偽丞相賴漢英、石祥禎攻九江、湖口，進圍南昌。湖北按察使江忠源馳援江西，入城固守。鳳祥等自汜水敗退，犯鄭州、滎陽。六月，圍懷慶，以地道攻城，不克。鎮江寇出城撲我軍，戰北固山下，伏寇縱火，七營皆被焚。鄧紹良退守丹陽，都司劉廷鍈等督潮勇馳援。寇退入城，復擾丹徒鎮，劉廷鍈復擊退之。向榮檄總兵和春與劉廷鍈紥徒陽運河之新豐鎮，寇始不敢南竄，常州獲安。寇之圍懷慶也，立木柵為城，深溝高壘，我兵相持幾至六旬。訥爾經額親督諸將分五路攻壘，毀其木柵，斃敵酋吉文元。鳳祥受重創，解圍而遁，河北肅清。

bā yuè, fèng xiáng cuàn shān xī, xiàn píng yáng, zhí dǐ hóng dòng cuàn zhí lì, jù lín míng guān, rǎo zhì shēn zhōu. lài hàn yīng děng jiě nán chāng wéi, rù hú běi, jù tián jiā zhèn zhī bàn bì shān. jiǔ yuè, jù rù chǔ yào ài, shuǐ lù bìng jìn, xiàn huáng zhōu. qí cuàn shēn zhōu zhě, páng rǎo luán chéng. shí yuè, cuàn tiān jīn, jù jìng hǎi, tún dú liú yáng liǔ qīng zhū zhèn. hàn yáng zhī kòu, fēn gǔ běi cuàn: yī xiàn xiào gǎn huáng bēi zhū xiàn, yī yóu yīng chéng fàn dé ān fǔ, wèi fáng bīng suǒ è, hé zhòng tuì huáng zhōu. qín rì gāng děng xiàn ān huī tóng chéng shū chéng, shì láng lǚ xián jī sǐ zhī. shū chéng jì shī, zéi suì jìng pū lú zhōu, xiàn zhī. lú zhōu zhě, ān huī wén wǔ dà lì zhī suǒ qiáo yù yǐ wèi shěng zhì zhě yě. shí yī yuè, xiù quán yǐ yáng zhōu zhèn jiāng gōng wéi jí, qiǎn lài hàn yīng děng lǐng jiāng xī zhòng, jiū hé yí huī dǎng yuán yáng zhōu yòu lìng yóu ān huī níng guó wān zhǐ jìn báo gāo chún hú, kuī cì dōng bà, tú jiě zhèn jiāng zhī wéi, wǒ jūn jūn jī tuì zhī. kòu fù yóu sān chà hé jìn pū, sǐ zhàn bù tuì. yáng zhōu kòu céng lì chāng tū chū, yǔ lài hàn yīng tóng cuàn guā zhōu.
八月，鳳祥竄山西，陷平陽，直抵洪洞；竄直隸，踞臨洺關，擾至深州。賴漢英等解南昌圍，入湖北，踞田家鎮之半壁山。九月，踞入楚要隘，水陸並進，陷黃州。其竄深州者，旁擾欒城。十月，竄天津，踞靜海，屯獨流、楊柳青諸鎮。漢陽之寇，分股北竄：一陷孝感、黃陂諸縣，一由應城犯德安府，為防兵所遏，合眾退黃州。秦日綱等陷安徽桐城、舒城，侍郎呂賢基死之。舒城既失，賊遂徑撲廬州，陷之。廬州者，安徽文武大吏之所僑寓以為省治者也。十一月，秀全以揚州、鎮江攻圍急，遣賴漢英等領江西眾，糾合儀徽黨援揚州；又令由安徽寧國灣沚進薄高淳湖，窺伺東壩，圖解鎮江之圍，我軍均擊退之。寇復由三汊河進撲，死戰不退。揚州寇曾立昌突出，與賴漢英同竄瓜洲。

shàng yǐ kòu rǎo zhǎng jiāng, fēi lì shuǐ shī bù néng zhì qí sǐ mìng, nǎi mìng zài jí shì láng céng guó fān liàn xiāng yǒng chuàng shuǐ shī tǎo kòu. chū, kòu wéi nán chāng, chéng wài kòu lěi jǐn wén xiào miào shù zuò, guān jūn lǚ gōng bù néng kè. guō sōng dào ǒu huò dié xùn zhī, zé kòu jiē zhōu jū, qí lěi zé huán sān miàn zhú qiáng ér xū qí hòu, zhuān bì zhōu jí ér yǐ. sōng dào yīn yǔ jiāng zhōng yuán yì yuē: dōng nán zhōu xiàn duō zǔ shuǐ, jiāng hú yù fēng, yī rì kě shù bǎi lǐ. guān jūn lǜ yóu lù lù niè kòu, qí shì cháng bù jí. zhǎng jiāng shù qiān lǐ zhī xiǎn dú wèi dí yǒu. qiě kòu shàng fàn yǐ zhōu jí, ér guān jūn yǐ yíng lěi yù zhī, qiú yǔ yī zhàn ér bù kě dé, yí kòu shì zhī rì chāng yě. zhōng yuán jí jù shū qǐng chì hú nán běi sì chuān fǎng guǎng dōng tuō gǔ chuán shì, gè zào zhàn jiàn shù qiān, chì guǎng dōng zhì bèi pào wèi yǐ gōng zhàn jiàn zhī yòng, bìng jiāo céng guó fān dū dài bù shǔ, fèng zhǐ yǔn xíng. guó fān suì zhì zhàn chuán yú héng xiāng, zhì shì shǐ chéng. gòng mù shuǐ yǒng sì qiān, fēn wèi shí yíng mù lù yǒng wǔ qiān, yì fēn shí yíng. yǐ tǎ qí bù wèi jūn fēng. guó fān qīn tǒng dà jūn fā héng zhōu, shuǐ lù jiā jiāng ér xià.
上以寇擾長江，非立水師不能制其死命，乃命在籍侍郎曾國藩練鄉勇、創水師討寇。初，寇圍南昌，城外寇壘僅文孝廟數座，官軍屢攻不能克。郭嵩燾偶獲諜訊之，則寇皆舟居，其壘則環三面築牆而虛其後，專蔽舟楫而已。嵩燾因與江忠源議曰：「東南州縣多阻水，江湖遇風，一日可數百里。官軍率由陸路躡寇，其勢常不及。長江數千里之險獨為敵有。且寇上犯以舟楫，而官軍以營壘御之，求與一戰而不可得，宜寇勢之日昌也。」忠源即具疏請飭湖南北、四川仿廣東拖罟船式，各造戰艦數千，飭廣東製備炮位以供戰艦之用，並交曾國藩督帶部署，奉旨允行。國藩遂治戰船於衡湘，至是始成。共募水勇四千，分為十營；募陸勇五千，亦分十營。以塔齊布為軍鋒。國藩親統大軍發衡州，水陸夾江而下。

chū, zhèn jiāng yáng zhōu yí zhēng guā zhōu sì chù kòu hù xiāng yīng yuán, bù dé pò. shí èr yuè, qí shàn yǐ yáng zhōu kòu tuì, guā zhōu shì gū, dū jūn gōng fù yí zhēng, chéng shèng zhuī dǐ guā zhōu. yáng xiù qīng qiǎn hú yǐ huǎng lǜ dǎng shí yú wàn gōng lú zhōu, xún fǔ jiāng zhōng yuán zhòu yè dǐ yù, yǐ zhòng guǎ bù dí, chéng xiàn, sǐ zhī. sì nián zhēng yuè, huáng zhōu kòu zhāng dēng gāo huì, zǒng dū wú wén róng chū qí bù yì xí zhī, huì dà xuě bà zhàn. yuè shù rì, xiù qīng fēn bīng shè fú shān gǎng, mìng qí dǎng lǜ chéng jūn pū yíng, wén róng jù zhàn, fú qǐ huǒ fā, shí sān yíng jiē kuì, wén róng sǐ zhī. zéi chéng shèng suì xiàn hàn yáng. èr yuè, yáng zhōu jūn jìn jiǎo guā zhōu, zǒng bīng qú téng lóng zhèn wáng. kòu qiǎn wěi jiāng sūn yín shān xiàn tài píng fǔ, jù wèi cháo. zì guā zhōu jié lěi shǔ yú jiāng, yǐ dá jīn líng, wǎng lái bù jué. xiù qīng fù qiǎn shí xiáng zhēn huì hàn huáng kòu dǎng sù jiāng zhí shàng, xiàn yuè zhōu, sù liú zhì tóng guān zhǔ, bī jìn zhǎng shā. céng guó fān yāo zhī jìng gǎng, ér kòu yǐ yóu jiān dào xí xiāng tán, fù jiāng tǎ qí bù lǜ bīng qiān sān bǎi tóng shuǐ shī xuè zhàn wǔ zhòu yè, bì kòu shù wàn. lùn zhě wèi wēi cǐ zhàn, kòu sù xiāng yuán yǐ dá yuè, zhí xià jīn líng, shǒu wěi yī jiāng xiāng guàn zhù, dà jú bù kě zhī yǐ.
初，鎮江、揚州、儀徵、瓜洲四處寇互相應援，不得破。十二月，琦善以揚州寇退，瓜洲勢孤，督軍攻復儀徵，乘勝追抵瓜洲。楊秀清遣胡以晃率黨十餘萬攻廬州，巡撫江忠源晝夜抵禦，以眾寡不敵，城陷，死之。四年正月，黃州寇張燈高會，總督吳文鎔出其不意襲之，會大雪罷戰。越數日，秀清分兵設伏山崗，命其黨率城軍撲營，文鎔拒戰，伏起火發，十三營皆潰，文鎔死之。賊乘勝遂陷漢陽。二月，揚州軍進剿瓜洲，總兵瞿騰龍陣亡。寇遣偽將孫寅山陷太平府，踞為巢。自瓜洲結壘屬於江，以達金陵，往來不絕。秀清復遣石祥禎會漢、黃寇黨溯江直上，陷岳州，溯流至銅官渚，逼近長沙。曾國藩邀之靖港，而寇已由間道襲湘潭，副將塔齊布率兵千三百同水師血戰五晝夜，斃寇數萬。論者謂微此戰，寇溯湘源以達粵，直下金陵，首尾一江相貫注，大局不可支矣。

shì yuè, cān zàn dà chén sēng gé lín qìn gōng kè dú liú kòu cháo, jìng hǎi kòu fù cuàn jù fù chéng. sēng gé lín qìn gōng huǐ duī cūn lián cūn lín jiā chǎng sān chù kòu lěi, qín shā wěi zhǐ huī jiān jūn yǐ xià yī bǎi yú rén, xī dùn rù chéng. xiù quán niàn hé běi bù néng zhī, qiǎn wǎn dǎng yóu fēng dòu gōng tōu dù huáng hé, cuàn shān dōng jīn xiāng, jìn pū lín qīng zhōu, jì shū fù chéng zhī kùn. sān yuè, kòu yǐ dì léi xiàn chéng, xún wèi wǒ jūn gōng fù, cuàn guān xiàn yùn chéng, fù jù cáo xiàn, zhú mù chéng jù shǒu. sì yuè, shèng bǎo pò qí cháo, zhuī zhì màn kǒu zhī hé, bī nì shuǐ, wěi chéng xiàng céng lì chāng xǔ zōng yáng jiē nì sǐ. wěi fù chéng xiàng chén shì bǎo yǐ xiān yú guān xiàn shāo bì, xī shù jiān chú. jù fù chéng zhě jí yú shì rì quán gǔ nán cuàn rù lián zhèn. sēng gé lín qìn jí shèng bǎo huì jūn hé jiǎo pò zhī, zhū lín fèng xiáng fù pò zhī gāo táng zhōu féng guān tún, shēng qín lǐ kāi fāng, zhé zhī jīng shì. hé běi sù qīng, shì hòu bù fù běi fàn, wǒ jūn suì wú hòu gù yōu.
是月，參贊大臣僧格林沁攻克獨流寇巢，靜海寇復竄踞阜城。僧格林沁攻毀堆村、連村、林家場三處寇壘，擒殺偽指揮、監軍以下一百餘人，悉遁入城。秀全念河北不能支，遣皖黨由豐豆工偷渡黃河，竄山東金鄉，進撲臨清州，冀抒阜城之困。三月，寇以地雷陷城，尋為我軍攻復，竄冠縣、鄆城，復據曹縣，築木城拒守。四月，勝保破其巢，追至漫口支河，逼溺水，偽丞相曾立昌、許宗揚皆溺死。偽副丞相陳世保已先於冠縣燒斃，悉數殲除。踞阜城者即於是日全股南竄入連鎮。僧格林沁及勝保會軍合剿破之，誅林鳳祥；復破之高唐州馮官屯，生擒李開芳，磔之京市。河北肅清，是後不復北犯，我軍遂無後顧憂。

chū, zhǎng jiāng wèi kòu wǎng lái dào, jīng zhōu dāng sì lù zhī chōng, zhì shěng dào gěng, tè zhào jīng zhōu jiāng jūn guān wén tǒng jūn tǎo kòu. shí miǎn yáng ān lù jīng mén jiān lì jīng shān tiān mén jūn xiàn, jìn kuī jīng zhōu. yún nán pǔ ěr yíng yóu jī wáng guó cái fèng diào zhì, yī zhàn bài zhī, zhòng zhèn shǐ ān. bìng kè fù jiān lì yí chāng, kòu dùn dòng tíng hú, hé gǔ fàn cháng dé fǔ. xiān shì lǐ shì xián cháng yǔ chén yù chéng lǐ xiù chéng móu jiě jīn líng wéi, fàn jiāng xī fú jiàn. wěi qǐ wáng liáng chéng xiān fàn shǎn xī, hòu yǔ niǎn hé, yù fàn hú nán hé nán, ér chén yù chéng zhì zài wǔ chāng hàn yáng, nǎi lǐng yī duì rù liáng zǐ hú dá wǔ chāng, dù jiāng fēn fàn, yǐ quán lì tú wǔ chāng, liù yuè, xiàn zhī, bìng jù hàn yáng. xún fǔ qīng lín zì yì bù sǐ, qì chéng zǒu, xún zhèng fǎ. xiù quán yǐ qín rì gāng liú shǒu wǔ chāng, shòu yù chéng wěi diàn yòu shí bā zhǐ huī hái xiàn tián jiā zhèn, pò guǎng jì huáng méi, lián xiàn jiǔ jiāng, shēng wěi diàn yòu sān shí jiǎn diǎn.
初，長江為寇往來道，荊州當四路之沖，至省道梗，特召荊州將軍官文統軍討寇。時沔陽、安陸、荊門、監利、京山、天門均陷，進窺荊州。雲南普洱營游擊王國才奉調至，一戰敗之，重鎮始安。並克復監利、宜昌，寇遁洞庭湖，合股犯常德府。先是李侍賢常與陳玉成、李秀成謀解金陵圍，犯江西、福建。偽啟王梁成先犯陝西，後與捻合，欲犯湖南、河南，而陳玉成志在武昌、漢陽，乃領一隊入梁子湖達武昌，渡江分犯，以全力圖武昌，六月，陷之，並踞漢陽。巡撫青麟自縊不死，棄城走，尋正法。秀全以秦日綱留守武昌，授玉成偽殿右十八指揮；還陷田家鎮，破廣濟、黃梅，連陷九江，升偽殿右三十檢點。

yáng xiù qīng suī zài jūn, ér jīn líng zhī shì yī jué yú jǐ, yì qí luò yì, duō jī shí rì. xiàng róng jūn xiào líng wèi, chēng jiāng nán jìn lǚ, xiù qīng yōu zhī, jì kè wǔ chāng, suì chí hái jīn líng, mìng shí dá kāi dài shǒu wǔ hàn. guān wén zì jīng zhōu xià jiǎo, kè miǎn yáng. chū, kòu yù xiān qǔ zhǎng shā, jù shàng yóu wèi pò zhú zhī shì, ér wéi zhì jùn lüè xiāng tán bù dé zhì, tuì jù yuè zhōu, zhú lěi huǐ qiáo, yì tú jiǔ kàng. wǒ jūn shuǐ shī shè fú yòu bài zhī, qī yuè, fù yuè zhōu. kòu yóu chéng líng jī lái fàn, wǒ jūn fēn wǔ lù yíng jī, bì wěi chéng xiàng wāng dé shèng děng èr rén, huò chuán qī shí liù, jiān zéi qiān yú rén. tǎ qí bù zhèn zhǎn hàn qiú wěi chéng xiàng céng tiān yǎng. rùn qī yuè, kòu bēn chéng líng jī, tǎ qí bù cè mǎ lǜ xiāng yǒng zhí rù, huǐ yíng shí sān, bì èr qiān rén. lù jūn jì shèng, céng guó fān chì lǐ mèng qún lǜ shuǐ shī zhuī jiǎo, jīng hé dōng xī liǎng àn kòu lěi xī yí. zì cǐ yóu jīng rù chuān, yóu yuè zhōu rù xiāng, mén hù shǐ gù. chū, wǔ chāng shī xiàn, shàng yǐ yáng pèi dài zǒng dū, tái yǒng kè jīng shān ān lù, fù tiān mén, shēng qín kǒng zhāo wén děng zhèng fǎ. yú jiē xià cuàn, jù miǎn yáng zhōu xiān táo zhèn. shì yuè pò qí cháo, bìng shōu fù xià yóu xiào gǎn huáng zhōu má chéng zhū xiàn. kòu xī cuàn huáng zhōu.
楊秀清雖在軍，而金陵之事一決於己，驛騎絡繹，多稽時日。向榮軍孝陵衛，稱江南勁旅，秀清憂之，既克武昌，遂馳還金陵，命石達開代守武漢。官文自荊州下剿，克沔陽。初，寇欲先取長沙，踞上游為破竹之勢，而韋志俊略湘潭不得志，退踞岳州，築壘毀橋，意圖久抗。我軍水師設伏誘敗之，七月，復岳州。寇由城陵磯來犯，我軍分五路迎擊，斃偽丞相汪得勝等二人，獲船七十六，殲賊千餘人。塔齊布陣斬悍酋偽丞相曾天養。閏七月，寇奔城陵磯，塔齊布策馬率湘勇直入，毀營十三，斃二千人。陸軍既勝，曾國藩飭李孟群率水師追剿，荊河東、西兩岸寇壘悉夷。自此由荊入川，由岳州入湘，門戶始固。初，武昌失陷，上以楊霈代總督，台勇克京山、安陸，復天門，生擒孔昭文等正法。餘皆下竄，踞沔陽州仙桃鎮。是月破其巢，並收復下游孝感、黃州、麻城諸縣。寇悉竄黃州。

shí jīn líng kòu fēn gǔ xiào jù yú tài píng fǔ, yǔ zhèn jiāng yáo wèi yīng yuán. xiàng róng fēn bīng sì duì jī zhī, bì qí wěi guó zōng wéi dé líng wěi jiǎn diǎn chén zhì jiàn wěi jiāng jūn lǐ zhǎng yǒu wěi zǒng zhì wú chūn hé, suì fù fǔ chéng. yáng xiù qīng zì lǜ zhàn, wéi jūn bù lì, sān lù jiē kuì tuì rù chéng, wèi wéi chāng huī děng yuē: jiāng nán dà yíng bù zǒu, wú bèi wú ān zhěn rì yǐ! xiàn qí shì fāng ruì, bù kě dí yě. dāng chéng qí bà xú tú zhī. jīn líng kòu yǐ fá liáng, qū fù nǚ zhī lǎo ér wú sè zhě chū chéng, tīng qí zì sàn. jǐn qǔ nián shí wǔ yǐ shàng wǔ shí yǐ xià zhī fù nǚ, zhǐ pèi gěi zhòng, bù cóng zé shā zhī, shǒu zhì zhě duō zì jǐn, sǐ zhě wàn jì. bā yuè, zǒng dū yáng pèi shōu fù huáng zhōu fǔ shǔ qí shuǐ guǎng jì luó tián zhū xiàn. céng guó fān zì kè yuè zhōu hòu, yì chéng shèng dōng xià, xiān yǔ tǎ qí bù huì gōng chóng yáng, kè zhī, shēng qín wěi chéng xiàng jīn zhī hēng děng shí yī rén. wéi liào èr táo cuàn, fù jù jié yú dǎng, zhòng shī xiàn chéng. guó fān qīn dū shuǐ lù zhū jūn gōng wǔ chāng hàn yáng. kòu shǒu chéng zhī fǎ, bù shǒu pí ér shǒu xiǎn, hóng shān huā yuán liǎng lù jiē jīng ruì suǒ zài. dà jūn zì luó shān xià jiǎo, yáng zài fú děng lǜ shuǐ shī, luó zé nán lǜ lù shī, sān lù tóng jìn, lián kè kòu lěi, fén huǐ dí chuán shù qiān. lǐ mèng qún tǎ qí bù jìn báo wǔ chāng, kòu xiāo dùn. yáng chāng sì yì gōng hàn yáng, kè zhī. huáng zhōu fǔ chéng wǔ chāng xiàn jūn shōu fù. jiǔ yuè, tí dū hé chūn bài kòu lú jiāng, qín wěi jiān jūn rèn dà gāng děng shí qī míng.
時金陵寇分股嘯聚於太平府，與鎮江遙為應援。向榮分兵四隊擊之，斃其偽國宗韋得玲、偽檢點陳贄見、偽將軍李長有、偽總制吳春和，遂復府城。楊秀清自率戰，圍軍不利，三路皆潰；退入城，謂韋昌輝等曰：「江南大營不走，吾輩無安枕日矣！現其勢方銳，不可敵也。當乘其罷徐圖之。」金陵寇以乏糧，驅婦女之老而無色者出城，聽其自散。盡取年十五以上、五十以下之婦女，指配給眾，不從則殺之，守志者多自盡，死者萬計。八月，總督楊霈收復黃州府屬蘄水、廣濟、羅田諸縣。曾國藩自克岳州後，議乘勝東下，先與塔齊布會攻崇陽，克之，生擒偽丞相金之亨等十一人。惟廖二逃竄，複句結餘黨，重失縣城。國藩親督水陸諸軍攻武昌、漢陽。寇守城之法，不守陴而守險，洪山、花園兩路皆精銳所在。大軍自螺山下剿，楊載福等率水師，羅澤南率陸師，三路同進，連克寇壘，焚毀敵船數千。李孟群、塔齊布進薄武昌，寇宵遁。楊昌泗亦攻漢陽，克之。黃州府城、武昌縣均收復。九月，提督和春敗寇廬江，擒偽監軍任大綱等十七名。

xià yóu zhī guān jūn fēn lù jìn jiǎo, nǎi yóu tián jiā zhèn jiū dǎng liù qiān yú, yī yóu xìng guó fēn chāo dà yě yǐ jù wǔ chāng jūn, yī jù xìng guó yǐ jù jīn niú jūn. luó zé nán chí zhì xìng guó, bài zhī, kè zhōu chéng. tǎ qí bù fù dà yě, jī bì qiān yú. péng yù lín yáng zài fú dǐ qí zhōu, shāo kòu chuán jiǔ shí yú sōu. shí yuè, chǔ jūn gōng bàn bì shān, kòu zhì héng jiāng tiě suǒ sì dào, lán yǐ mù pái, biàn liè qiāng pào. yáng zài fú děng lǜ shuǐ shī zhì tián jiā zhèn, huì lù shī jìn gōng, chéng fēng zòng huǒ, pò qí lěi, fán zhōu yī wàn yǒu qí. chén yù chéng qì qí zhōu cuàn xiàn guǎng jì, lián hé qín rì gāng luó dà gāng děng fēn è yào ài. tǎ qí bù dù jiāng zhuī zhī, shōu fù guǎng jì. kòu tuì jù huáng méi, huáng méi wèi hú běi jiāng xī ān huī sān xǐng zǒng huì zhī qū. kòu sǐ jù, yǐ wàn yú shǒu xiǎo chí kǒu kàng shuǐ shī, yǐ shù wàn jù dà hé bù, yǐ wàn yú zā běi chéng wài, yòu yǐ shù qiān yóu yì lián luò zhī. tǎ qí bù yǔ luó zé nán dēng shān xià jī dōu shā, chén yù chéng zhuì chéng ér yì, suì kè huáng méi. yù chéng zì qǐng zuì, ér xiù chéng fǎn jiā wěi xūn hào yuē chéng tiān yù.
下游知官軍分路進剿，乃由田家鎮糾黨六千餘，一由興國分抄大冶以拒武昌軍，一踞興國以拒金牛軍。羅澤南馳至興國，敗之，克州城。塔齊布赴大冶，擊斃千餘。彭玉麟、楊載福抵蘄州，燒寇船九十餘艘。十月，楚軍攻半壁山，寇置橫江鐵鎖四道，攔以木牌，遍列槍炮。楊載福等率水師至田家鎮，會陸師進攻，乘風縱火，破其壘，燔舟一萬有奇。陳玉成棄蘄州竄陷廣濟，聯合秦日綱、羅大綱等分扼要隘。塔齊布渡江追之，收復廣濟。寇退踞黃梅，黃梅為湖北、江西、安徽三省總匯之區。寇死拒，以萬餘守小池口抗水師，以數萬拒大河埔，以萬餘紥北城外，又以數千游弋聯絡之。塔齊布與羅澤南登山下擊兜殺，陳玉成縋城而逸，遂克黃梅。玉成自請罪，而秀成反加偽勛號曰成天裕。

shí niǎn fěi fēng qǐ, yuè kòu yǔ zhī lián hé, huò lìng fēn rǎo, huò lìng qián qū, yǐ qiān zhì wǒ jūn. xiù chéng yóu lú zhōu jù shū chéng, bìng è tóng chéng dà xiǎo èr guān, zǔ wǒ nán lù zhī shī. èr guān wèi ān qìng tōng qú, lǚ fù lǚ shī. jīng táng yuán jiǎ sān xí cān jiāng liú yù bào jǔ rén zāng yū qīng děng zhàn duó liǎng guān, zhǎn qí mù wú fèng zhū děng shí èr míng, jìn dǐ tóng chéng. lú jiāng kòu jiū ān qìng dǎng lái yuán, wǒ jūn dōu lù dài jǐn, ér qián shān yuán kòu fù zhì, zāng yū qīng mò yú zhèn.
時捻匪蜂起，粵寇與之聯合，或令分擾，或令前驅，以牽制我軍。秀成由廬州踞舒城，並扼桐城大、小二關，阻我南路之師。二關為安慶通衢，屢復屢失。京堂袁甲三檄參將劉玉豹、舉人臧紆青等戰奪兩關，斬其目吳鳳珠等十二名，進抵桐城。廬江寇糾安慶黨來援，我軍兜戮殆盡，而潛山援寇復至，臧紆青歿於陣。

shí yī yuè, guó fān jìn jūn jiǔ jiāng. yù chéng zì huáng méi bài hòu, fù jiū ān qìng xīn dào zhī zhòng jù kǒng lǒng yì xiǎo chí kǒu, yǔ duì àn jiǔ jiāng xiāng jù lián. lǐ mèng qún qī zhàn qī jié. tǎ qí bù yǔ luó zé nán děng yóu běi àn jìn zhì zhuó gǎng, jìn gōng kǒng lǒng yì, pò tǔ chéng, zòng huǒ fén jiē shì, kòu wú dé tuō zhě. xiǎo chí kǒu kòu wén zhī, yì dùn. nǎi diào lù jūn gōng jiǔ jiāng, shuǐ shī chéng shèng gōng hú kǒu, dà gāng qū jiù, dà zhàn méi jiā zhōu, huǐ xiǎo hé pái chuán shā zhōu qiáo lěi. shí èr yuè, xiāo jié sān shuài shuǐ shī chí rù pó yáng hú nèi, zhuī zhì dà gū táng. shí dá kāi lián chuán wèi kǎ duàn qí hòu, jié sān bù néng fǎn, suì yǔ wài jiāng shuǐ shī gé jué. dá kāi qián yǐ xiǎo zhōu chí xí guó fān zuò chuán, guó fān tiào rù luó zé nán yíng yǐ miǎn. dà jūn zhī gōng jiǔ jiāng yě, bài kòu shōu hé kuì sàn, fēn sān dào dōng xiàn huáng méi. zhí suì chú, qián zhì guǎng jì, huǒ yáng pèi dà yíng, pèi tū wéi chū, bù gǎn rù wǔ chāng, zǒu bǎo dé ān.
十一月，國藩進軍九江。玉成自黃梅敗後，復糾安慶新到之眾踞孔壠驛、小池口，與對岸九江相句連。李孟群七戰七捷。塔齊布與羅澤南等由北岸進至濯港，進攻孔壠驛，破土城，縱火焚街市，寇無得脫者。小池口寇聞之，亦遁。乃調陸軍攻九江，水師乘勝攻湖口，大綱趨救，大戰梅家洲，毀小河簰船、沙洲橋壘。十二月，蕭捷三率水師馳入鄱陽湖內，追至大姑塘。石達開聯船為卡斷其後，捷三不能返，遂與外江水師隔絕。達開潛以小舟馳襲國藩坐船，國藩跳入羅澤南營以免。大軍之攻九江也，敗寇收合潰散，分三道東陷黃梅。值歲除，潛至廣濟，火楊霈大營，霈突圍出，不敢入武昌，走保德安。

wǔ nián zhēng yuè, jiāng sū xún fǔ jí ěr háng ā kè shàng hǎi xiàn, xiàn zì sān nián qiū xiàn yú zéi, zhì shì shǐ fù. xiù quán lìng wǎn kòu dà jǔ fàn hú běi, zhōng dào zì xiǎo chí kǒu yán jiāng xiàn huáng qí fù fēn dǎng cóng fù chí dù jiāng xī, xiàn xìng guó tōng chéng chóng yáng xián níng tōng shān, qiě lüè jiāng xī wǔ níng, suǒ zhì xié zhòng yǐ xíng. hú běi xún fǔ táo ēn péi fǔ lì rèn shù rì, shí zǒng dū zài wài, wèi jí yì shǒu bèi. chéng zhōng bīng jǐn èr qiān, zhēng bīng bàn tú wén jǐng jiē kuì qù. hú běi jiāng xī fāng qiān lǐ, xún rì sāo rán yǐ. shǐ kòu zhī qǐ, suǒ xíng wú liú nán. qí jù shěng fǔ, xié qǔ mín cái mǐ. háng dào lüè rén fū, bù yòng zé qiǎn hái, wèi cháng zēng zhòng. jí lǚ bài, nǎi jié tǔ kòu tún chéng zhèn, pō shōu bá hàn zhì zhě, ér rèn yòng shí dá kāi chén yù chéng děng, jí chēng dé rén zhī shèng. zì hàn kǒu jìn xiāng hé, shàng fàn hàn chuān, rǎo miǎn yáng, jìn fàn wǔ chāng, jù hàn yáng fǔ chéng. yán jiāng zhú lěi, bìng yú hàn yáng xià nán àn zuǐ gāo zhú pào tái, yǐ zǔ xià yóu zhī shī. shí jiāng xī kòu rù fù dì xiàn ráo zhōu. guó fān qīn zhì nán chāng, xiū zhěng nèi hú shuǐ shī, yǔ luó zé nán lù jūn xiāng yī.
五年正月，江蘇巡撫吉爾杭阿克上海縣，縣自三年秋陷於賊，至是始復。秀全令皖寇大舉犯湖北，中道自小池口沿江陷黃、蘄；復分黨從富池渡江西，陷興國、通城、崇陽、咸寧、通山，且掠江西武寧，所至脅眾以行。湖北巡撫陶恩培甫蒞任數日，時總督在外，未及議守備。城中兵僅二千，徵兵半途聞警皆潰去。湖北、江西方千里，旬日騷然矣。始寇之起，所行無留難。其踞省府，脅取民財米。行道掠人夫，不用則遣還，未嘗增眾。及屢敗，乃結土寇屯城鎮，頗收拔悍鷙者，而任用石達開、陳玉成等，極稱得人之盛。自漢口進襄河，上犯漢川，擾沔陽，進犯武昌，踞漢陽府城。沿江築壘，並於漢陽下南岸嘴高築炮台，以阻下游之師。時江西寇入腹地陷饒州。國藩親至南昌，修整內湖水師，與羅澤南陸軍相依。

èr yuè, wéi guó zōng děng gōng xiàn wǔ chāng, xún fǔ táo ēn péi děng sǐ zhī. kòu sù hàn jiāng ér shàng, yǐ yuè jiā kǒu xiān táo zhèn wèi lǎo cháo. shàng yǐ hú lín yì xún fǔ hú běi, guó fān jìn wú chéng zhèn, lǚ shū yǔ yì dōng nán dà shì, yǐ wǔ chāng jù jīn líng shàng yóu, yí hòu jí bīng lì wèi huī fù jì. sì yuè, xiàn dé ān fǔ, yáng pèi tuì zǒu xiāng yáng, shàng chǐ qí zhí, yǐ guān wén wèi hú guǎng zǒng dū. guó fān tún nán kāng, sī zhěng jūn chū jiāng móu jìn qǔ, rán kòu yǐ yóu dū chāng xiàn ráo zhōu, bié yóu dōng liú jiàn dé kuī lè píng, tún jǐng dé zhèn, dōng fàn qí mén xiū níng zhū chù. ér xiāng jūn jǐn wàn yú rén, shuǐ lù fēn wèi sì: lǐ mèng qún děng shuǐ shī huí yuán wǔ chāng, tǎ qí bù liú gōng jiǔ jiāng, luó zé nán rù jiāng xī gōng ráo zhōu, guó fān shōu xiāo jié sān shuǐ shī sān yíng tún nán kāng. luó zé nán bēn zǒu wǎng lái, kè guǎng xìn fǔ, shōu jǐng dé. kòu zhī jù huī zhōu zhě, yǔ tǔ fěi xiāng jié, jù xiǎn yǐ kàng wǒ jūn. zhè jūn chū jìng jī kòu, fù huī zhōu, chéng shèng kè xiū níng yī xiàn wù yuán, shēng qín wěi jiāng jūn liǎng sī mǎ děng bā míng. xiù quán mìng běi gù shān zhèn jiāng guā zhōu jīn shān sì lù, yuē qī jìn fàn yáng zhōu. tuō míng ā fú bīng jiǔ fú zhōu, yíng jī pò zhī, duàn tiě suǒ chuán liàn, fén chuán sān bǎi. zhū lù kòu bèi chuàng ér dùn. ráo zhōu zhī kòu fēn jù lè píng dé xìng yì yáng, jiāng xī jūn lǜ shuǐ lù shī wǎng jiǎo. kòu chū wǔ duì lái pū, bù kè ér bēn, jùn chéng lì fù. xiù quán yǐ jīn líng shān sān shān wèi bīn jiāng yào qū, yǐ jīng zú shǒu zhī, shuǐ shī bù néng shàng shǐ. tuō míng ā dū shuǐ shī zǒng bīng wú quán měi yán jiāng sǎo dàng, fén chuán èr bǎi yú sōu, huò tuō gǔ kuài xiè děng chuán èr shí wǔ sōu dà xiǎo pào bā shí yú zūn, shēng qín wěi xiān fēng chén zhǎng shùn děng liù shí yī míng. wú quán měi chéng shì shàng shān, tà píng yíng kǎ. jiāng xī sù qīng, shuǐ shī shǐ zhào xíng wú zǔ.
二月，韋國宗等攻陷武昌，巡撫陶恩培等死之。寇溯漢江而上，以岳家口、仙桃鎮為老巢。上以胡林翼巡撫湖北，國藩進吳城鎮，屢書與議東南大勢，以武昌據金陵上游，宜厚集兵力為恢復計。四月，陷德安府，楊霈退走襄陽，上褫其職，以官文為湖廣總督。國藩屯南康，思整軍出江謀進取，然寇已由都昌陷饒州，別由東流、建德窺樂平，屯景德鎮，東犯祁門、休寧諸處。而湘軍僅萬餘人，水陸分為四：李孟群等水師回援武昌，塔齊布留攻九江，羅澤南入江西攻饒州，國藩收蕭捷三水師三營屯南康。羅澤南奔走往來，克廣信府，收景德。寇之踞徽州者，與土匪相結，據險以抗我軍。浙軍出境擊寇，復徽州，乘勝克休寧、黟縣、婺源，生擒偽將軍、兩司馬等八名。秀全命北固山、鎮江、瓜洲、金山四路，約期進犯揚州。托明阿伏兵九洑洲，迎擊破之，斷鐵鎖船鏈，焚船三百。諸路寇被創而遁。饒州之寇分據樂平、德興、弋陽，江西軍率水陸師往剿。寇出五隊來撲，不克而奔，郡城立復。秀全以金陵山三山為濱江要區，以精卒守之，水師不能上駛。托明阿督水師總兵吳全美沿江掃蕩，焚船二百餘艘，獲拖罟、快蟹等船二十五艘、大小炮八十餘尊，生擒偽先鋒陳長順等六十一名。吳全美乘勢上山，蹋平營卡。江西肅清，水師始棹行無阻。

wǔ yuè, xiù quán móu xí jīn kǒu, duàn chǔ jūn liáng dào. lín yì dū jūn lǚ zhàn, zhǎn qí wěi chéng xiàng chén dà wèi děng, jìn tún zhǐ fāng, bī shěng chéng xiǎo dōng mén. kòu qián zì tā mén chū lüè. lín yì jiàn yì xiān gōng hàn yáng, è yún kǒu cài diàn yào ài, jué cuàn xiāng zhī lù kāi jùn jiāng dī, yǐ shuǐ shī fù bèi gōng zhī, zé hàn yáng kě pò, ér è shěng yān hóu yǐ tōng, bù nán bìng lì yú wǔ chāng yǐ. chū, kòu yóu fǔ hé rù xiāng, suǒ guò zhōu yì xī cán pò wú wán tǔ, fù wèi guān wén fú jūn suǒ jū jī, fēn tú kuì tuì. liù yuè, shōu fù yún mèng yīng chéng, èr chéng zhě fǔ hé chū rù yào dào yě, kòu shī zhī, dà kǒng. wǒ jūn jìn gōng dé ān, duàn qí chū rù, kòu shǐ bù gǎn kuī cì jīng xiāng. qī yuè, tǎ qí bù zú yú jūn. kòu xiàn yì níng, guó fān qiǎn luó zé nán chū qí bīng fù zhī. kòu yán shǒu xiāng hé cài diàn, shàng tōng dé ān, xià dá hàn zhèn, hù wèi yīng yuán. shí èr yuè, péng yù lín kè cài diàn, shuǐ lù bìng jìn, huǐ xiāng hé tiě suǒ fú qiáo, tà píng nán àn dí cháo, ér xià yóu táng jiǎo hàn yáng dà bié shān yíng lěi fén huǐ dài jǐn, dé ān zhī kòu yì cù. lín yì jì kè cài diàn, ér hàn chuān wèi cài diàn hòu lù, kòu jù cǐ yóu xíng chōng tū, dé ān yì zī yǐ tōng shēng qì. lín yì yǔ guān fù huì jūn kè fù hàn chuān, wǔ hàn shǒu wěi shǐ lián luò yī qì.
五月，秀全謀襲金口，斷楚軍糧道。林翼督軍屢戰，斬其偽丞相陳大為等，進屯紙坊，逼省城小東門。寇潛自他門出掠。林翼建議先攻漢陽，扼溳口、蔡店要隘，絕竄湘之路；開濬江堤，以水師腹背攻之，則漢陽可破，而鄂省咽喉已通，不難併力於武昌矣。初，寇由府河入湘，所過州邑悉殘破無完土，復為官文伏軍所狙擊，分途潰退。六月，收復雲夢、應城，二城者府河出入要道也，寇失之，大恐。我軍進攻德安，斷其出入，寇始不敢窺伺荊襄。七月，塔齊布卒於軍。寇陷義寧，國藩遣羅澤南出奇兵復之。寇嚴守襄河蔡店，上通德安，下達漢鎮，互為應援。十二月，彭玉麟克蔡店，水陸並進，毀襄河鐵索浮橋，蹋平南岸敵巢，而下游塘角、漢陽、大別山營壘焚毀殆盡，德安之寇益蹙。林翼既克蔡店，而漢川為蔡店後路，寇據此遊行衝突，德安亦資以通聲氣。林翼與官父會軍克復漢川，武漢首尾始聯絡一氣。

wú hú zhī xiàn jǐ èr zài yǐ, jiāng wǎn wǎng lái dào gěng. kòu yǐ wèi shàng xià guān jiàn, shuǐ zé lián jiàn, lù zé qì tái, wǒ jūn lǚ gōng bù néng bá. shì yuè, xiàng róng dū jūn fēn dào jī zhī, xiàn chéng shǐ fù. chǔ nán jūn yì gōng fù hú kǒu dū chāng. bā yuè, àn chá shǐ lǐ mèng qún shǒu jīn kǒu, chóng níng kòu jù jié wǔ chāng chéng dǎng fēn dào lái pū, lù yíng shī shǒu, lín yì yì bài yú zhā shān, tuì bǎo dà jūn shān. kòu shì fù chì, fēn rǎo hàn yáng, bìng rào dào xí xiàn hàn chuān. jiǔ yuè, guān wén lín yì xí diào luó zé nán yuán wǔ hàn, zé nán shàng shū qǐng lǜ suǒ bù yǐ xíng, wèi: dé wǔ chāng nǎi kě kòng zhì jiāng wǎn, píng bì jiāng xī, ér hòu nèi hú wài jiāng shēng xī kě tōng, gōng jiǔ jiāng shǐ cāo shèng quàn. guó fān cóng zhī, nǎi bù shǔ yuán shī wǔ qiān rén, zì yì níng qū tōng chéng. kòu wén wǒ jūn zhì guì kǒu, fēn zhòng lái yuán, shè mù chéng zhòng háo zì gù. zé nán huì jūn kè zhī, jìn gōng chóng yáng. guì kǒu kòu tuì rù chóng yáng, mì yuē tōng shān lái yuán. guì kǒu yǔ hú nán jiāng xī hú běi jiāo jiè, xíng shì ào yǎn, mǐ liáng chōng zú. nǎng wěi chéng xiàng zhōng qiú yì níng bài hòu, jù cǐ xiū tǔ mù chéng, kuà shān yǐn jiàn, mào xié liù lǐ, yù jù yī yú yǐ chè sān xǐng zhī shī, sì xì ér dòng. zé nán yí dé shèng zhī bīng xiān duó shì ài, jìn kè chóng yáng, fén kòu lěi, chí fù yáng lóu sī è dí shàng cuàn.
蕪湖之陷幾二載矣，江、皖往來道梗。寇以為上下關鍵，水則聯艦，陸則砌台，我軍屢攻不能拔。是月，向榮督軍分道擊之，縣城始復。楚南軍亦攻復湖口、都昌。八月，按察使李孟群守金口，崇寧寇句結武昌城黨分道來撲，陸營失守，林翼亦敗於奓山，退保大軍山。寇勢復熾，分擾漢陽，並繞道襲陷漢川。九月，官文、林翼檄調羅澤南援武漢，澤南上書請率所部以行，謂：「得武昌乃可控制江、皖，屏蔽江西，而後內湖外江聲息可通，攻九江始操勝券。」國藩從之，乃部署援師五千人，自義寧趨通城。寇聞我軍至桂口，分眾來援，設木城重壕自固。澤南會軍克之，進攻崇陽。桂口寇退入崇陽，密約通山來援。桂口與湖南、江西、湖北交界，形勢奧衍，米糧充足。曩偽丞相鍾酋義寧敗後，踞此修土木城，跨山引澗，袤斜六里，欲踞一隅以掣三省之師，伺隙而動。澤南移得勝之兵先奪是隘，進克崇陽，焚寇壘，馳赴羊樓司扼敵上竄。

shí yuè, kè fù lú zhōu. lú zhōu xiàn yǐ sān nián yǐ, shǒu zhī zhě wèi wěi yù wáng hú yǐ huǎng, yǔ wǒ jūn dà xiǎo shù bǎi zhàn, sǐ shāng wàn yú, jiē shòu chuàng ér qù, shì yuè shǐ kè zhī. qí jù dé ān zhě, zhòng bù guò shù qiān, shì wǔ hàn wèi xià yóu ào zhǔ, xiāng fǔ èr hé qún yǐ jù. wǒ jūn shèng dōng cuò xī, pí yú bèn mìng. zhì shì guān wén dū bīng lì zhàn, shǒu chéng kòu dǎng lù zhǎng nián mǎ chāo qún qián fù dà yíng tóu chéng, yuē wèi nèi yīng. zhí dà fēng yǔ, fàng huǒ kāi mén nà shī, suì fù qí chéng. shí kòu zhī qiān zhì wǒ jūn zhě sān lù: zì suí zǎo zhì xiāng yáng wèi běi lù, wǔ chāng shàng xià wèi nán lù, hàn chuān zhōng lù. wěi qián miǎn, shǒu dé ān wèi yóu yào, lǚ shōu lǚ xiàn. guān wén dū jūn fēn sì dào qí jí hàn chuān, kè zhī, suì lǜ bīng dōng xià, yǔ lín yì hé móu wǔ hàn. shí dá kāi zì ān qìng lǜ sān wàn rén shàng yuán wǔ chāng. zé nán huì lín yì jiā gōng, lián kè pú qí xián níng zhì jīn kǒu, huì gōng wǔ chāng, pò chéng wài dí lěi, zhù jūn hóng shān. kòu zhī jù wǔ chāng zhě, chéng wài dà lěi bā xiǎo lěi èr. lín yì yǔ zhàn, zé nán xí zhī, pò dà lěi yī xiǎo lěi èr. lǐ mèng qún yì báo gōng hàn nán, yǔ guān wén jūn xiāng shēng yuán. shuǐ shī wǎng lái nán běi shāo dí chuán, dōu xìng ā yǐ mǎ duì hù zhī. qún shuài jí hé, kòu yì bù dé chěng. hàn yáng chéng wài zì guī shān yán hé ér xià, dí chuán lín lì. shàng yóu rù jiāng zhī liáng zǐ hú, xià yóu jīn niú zhèn, qún kòu fù yuán. shuǐ lù gè jūn dū tuán yǒng lí cháo sǎo xué, wǔ hàn wài huàn zhì cǐ jǐn chú.
十月，克復廬州。廬州陷已三年矣，守之者為偽豫王胡以晃，與我軍大小數百戰，死傷萬餘，皆受創而去，是月始克之。其據德安者，眾不過數千，恃武漢為下游奧主，襄、府二河群蟻聚。我軍勝東挫西，疲於奔命。至是官文督兵力戰，守城寇黨陸長年、馬超群潛赴大營投誠，約為內應。值大風雨，放火開門納師，遂復其城。時寇之牽制我軍者三路：自隨、棗至襄陽為北路，武昌上下為南路，漢川中路。尾潛、沔，首德安為尤要，屢收屢陷。官文督軍分四道齊集漢川，克之，遂率兵東下，與林翼合謀武漢。石達開自安慶率三萬人上援武昌。澤南會林翼夾攻，連克蒲圻、咸寧；至金口，會攻武昌，破城外敵壘，駐軍洪山。寇之踞武昌者，城外大壘八、小壘二。林翼與戰，澤南襲之，破大壘一、小壘二。李孟群亦薄攻漢南，與官文軍相聲援。水師往來南北燒敵船，都興阿以馬隊護之。群帥輯和，寇益不得逞。漢陽城外自龜山沿河而下，敵船林立。上游入江之梁子湖，下游金牛鎮，群寇赴援。水陸各軍督團勇犁巢掃穴，武漢外患至此盡除。

xiù quán yǐ guā zhèn lǚ cuò bài, tú wǎng yuán, shí yī yuè, chū lóng bó zi děng chù. xiàng róng chì zhāng guó liáng bài zhī xiān hè mén gān jiā xiàng, yòu zhàn qī xiá jiē, bì wěi chéng xiàng zhōu shǎo kuí děng sì shí míng zhuī zhì shí bù qiáo, guó èr qiān yú, táo rù chéng bù gǎn fù chū. xiù quán yú duì jiāng jiǔ fú zhōu zhú shí lěi, jùn shēn háo, xī ruì shǒu zhī, wèi jīn líng píng bì. kòu cuàn jiāng běi, yǐ cǐ wèi chū lù, lǚ gōng zhī wèi xià yě. liù hé zhī xiàn wēn shào yuán kè qí lěi, hòu fù wèi kòu jù, tóng zhì èr nián shǐ fù zhī. guā zhōu zhèn jiāng yī shuǐ xiàng wàng, liǎng chéng wǎng lái wú zǔ, bìng shí yǒu hé cuàn yáng zhōu tú běi fàn yì. yáng zhōu jūn yǔ guā zhōu xiāng chí yǐ èr nián yú, tuō míng ā yǐ rì zhàn wú xiào, yù shì mín zhú zhǎng wéi yú guā zhōu zhī běi yǐ è zhī, zhì shì wéi chéng. kòu shuǐ lù fēn pū, dà bài qù, duó qí pái chuán, shēng qín wěi cān hù zhèng jīn zhù děng shí míng. jí ěr háng ā jì kè shàng hǎi, yí jūn zhèn jiāng, shì yuè yíng xiǎo jiǔ huá shān. yòu yú huáng hè shān jīng jī lǐng zhú chéng zhì pào tái yǐ bī zhī, bìng wèi dì dào hōng chéng, kòu sǐ jù bù dé rù.
秀全以瓜、鎮屢挫敗，圖往援，十一月，出龍脖子等處。向榮飭張國樑敗之仙鶴門、甘家巷，又戰七霞街，斃偽丞相周少魁等四十名；追至石埠橋，馘二千餘，逃入城不敢復出。秀全於對江九洑洲築石壘，浚深壕，悉銳守之，為金陵屏蔽。寇竄江北，以此為出路，屢攻之未下也。六合知縣溫紹原克其壘，後復為寇據，同治二年始復之。瓜洲、鎮江一水相望，兩城往來無阻，並時有合竄揚州圖北犯意。揚州軍與瓜洲相持已二年餘，托明阿以日戰無效，諭士民築長圍於瓜洲之北以扼之，至是圍成。寇水路分撲，大敗去，奪其簰船，生擒偽參護鄭金柱等十名。吉爾杭阿既克上海，移軍鎮江，是月營小九華山。又於黃鶴山、京畿嶺築城置炮台以逼之，並為地道轟城，寇死拒不得入。

shí èr yuè, wú wèi kòu jiū hé ān qìng wú hú zhū dǎng dōng xià, tú jiě zhèn jiāng zhī wéi. wú hú xià zhì yáng zhōu, yán jiāng chà hé tào gǎng jiē kòu tōng sǒu. xiàng róng xí shuǐ shī sù jiāng huì gōng, bài zhī shén táng hé, yòu bài yù xī kǒu yuán kòu yú táo yáng pǔ, shēng qín wěi jiǎn diǎn zhào yuán fā wěi jiāng jūn wáng huà xìng děng shù shí míng. shí èr rì, xiù quán qiǎn lǐ xiù chéng děng yuán zhèn jiāng, wǒ jūn yù zhī shí bù qiáo, xún yóu jiāng zhōu xià cuàn xià shǔ jiē. xiān shì yáng xiù qīng diào shàng yóu wú hú, jiāng běi hé hán jí lú zhōu zhòng hái jiāng níng, tǒng yǐ lǐ xiù chéng jí wěi chéng xiàng chén yù chéng wěi chūn guān chéng xiàng tú zhèn xìng wěi xià guān fù chéng xiàng chén shì zhāng wěi xià guān zhèng chéng xiàng zhōu shèng kūn, qǔ dào qī xiá shí bù, ér yù qiǎn chéng kòu sì chū guà wǒ jūn. xiàng róng dà yíng cún bīng bù fū fēn bù, xí wú hú dèng shào liáng fēn jūn wèi zhāng guó liáng qín rú hǔ yīng yuán, lìng wú quán měi yǐ shī chuán gōng dà shèng guān, yǐ fēn dí shì. míng ān tài yán dǔ mò líng guān, zī jí ěr háng ā děng shǒu dān yáng, yǐ gù sū cháng yào ài. chū, zé nán jì qù jiāng xī, shí dá kāi chéng xū fù rù yì níng, bài jiāng xī guān jūn, xiàn xīn chāng ruì zhōu lín jiāng yuán zhōu ān fú fēn yí wàn zài. jiāng xī hú běi gé jué, jūn shì bù néng fù zhèn. céng guó fān fēi diào fù jiāng zhōu fèng shān tǒng jiǔ jiāng quán jūn wǎng yuán, yù kòu zhāng shù zhèn, yǐ gōu lián qiāng bài qí téng pái shǒu, bìng huì shuǐ shī huǐ dí chuán, xīn gàn kòu wén fēng cuàn zǒu, suì fù qí chéng.
十二月，無為寇糾合安慶、蕪湖諸黨東下，圖解鎮江之圍。蕪湖下至揚州，沿江汊河套港皆寇通藪。向榮檄水師溯江會攻，敗之神塘河，又敗裕溪口援寇於陶陽浦，生擒偽檢點趙元發、偽將軍王化興等數十名。十二日，秀全遣李秀成等援鎮江，我軍御之石埠橋，尋由江州下竄下蜀街。先是楊秀清調上游蕪湖，江北和、含及廬州眾還江寧，統以李秀成及偽丞相陳玉成、偽春官丞相塗鎮興、偽夏官副丞相陳仕章、偽夏官正丞相周勝坤，取道棲霞、石埠，而豫遣城寇四出絓我軍。向榮大營存兵不敷分布，檄蕪湖鄧紹良分軍為張國樑、秦如虎應援，令吳全美以師船攻大勝關，以分敵勢。明安泰嚴堵秣陵關，咨吉爾杭阿等守丹陽，以固蘇、常要隘。初，澤南既去江西，石達開乘虛復入義寧，敗江西官軍，陷新昌、瑞州、臨江、袁州、安福、分宜、萬載。江西、湖北隔絕，軍勢不能復振。曾國藩飛調副將周鳳山統九江全軍往援，遇寇樟樹鎮，以鈎連槍敗其藤簰手，並會水師毀敵船，新淦寇聞風竄走，遂復其城。

liù nián zhēng yuè, shí dá kāi xiàn jí ān, nǎi yóu hú běi rù tōng chéng. dá kāi hàn ér duō zhà, sì rǎo jiāng xī, bù jí fàn shěng chéng, bù zhí zhǐ nán kāng, xiān páng shōu jùn xiàn, biàn zhì wěi guān, pò qí tǔ mín, jié yǐ zhù nì, yīn liáng yīn bīng, yù màn yù guǎng. qí xiàn ruì zhōu zhě wèi wěi jiǎn diǎn lài yù xīn, xiān xiàn yuán zhōu zhě wèi wěi yù wáng hú yǐ huǎng, xiān gōng lín jiāng hòu gōng jí ān zhě wèi wěi chūn guān chéng xiàng zhāng suì móu. guǎng dōng tǔ fěi rù jiāng xī zhě, yǐ zhōu péi chūn dǎng wèi zhòng. yòu fěi mù gé yào míng dèng xiàng děng jūn yú ruì zhōu rù dá kāi dà gǔ zhī zhōng, fěi mù wáng yì cháo liú mèng xióng fēn tún jí ān tài hé, yì yǔ dá kāi hé bìng wèi yī. dá kāi jiǔ jū lín jiāng, wèi shàng xià shì zhōng zhī dì, xiōng hàn zhī zhòng, jiē cuì yú cǐ. nán zé kuī cì gàn zhōu nán ān yǐ tōng yuè fěi, běi zé jù shǒu wǔ níng xīn chāng yǐ tōng jiǔ jiāng. dá kāi jìn gōng nán chāng, zhōu fèng shān yǐ jiǔ jiāng quán jūn shǒu zhāng shù zhèn. shí dá kāi zhòng cái shù qiān yú, nǎi zhāng dēng huǒ shān gǔ jiān wèi yí bīng, lǜ gǎn sǐ shì chéng yè lái xí, wǒ jūn bù zhàn ér kuì. fèng shān zǒu nán chāng, guó fān yì yí jūn shěng chéng. xiù quán yì yǐ wǎn gàn zhū shì fù dá kāi, xún xiàn jìn xián dōng xiāng ān rén, pò fǔ zhōu. wèi jǐ, jiàn kāng nán chāng xiāng jì shī. zé nán niàn guó fān jiān wēi, rì yè yōu fèn, dū zhàn yì jí. qín rì gāng yīng chéng dài yuán, shì zú duō shāng wáng, yīn xué chéng wèi tū mén. huì dá kāi lǜ jiǔ jiāng yuán dǎng zhì, kāi chéng yíng zhī. zé nán yào zhī tū mén, kòu chū zhí chōng zé nán jūn. zé nán sān tuì sān jìn, jūn jǐ kuì, qiāng wán zhōng zuǒ é, shōu jūn hái, chuàng fā ér mò. yǐ lǐ xù bīn lǐng qí zhòng.
六年正月，石達開陷吉安，乃由湖北入通城。達開悍而多詐，肆擾江西，不急犯省城，不直指南康，先旁收郡縣，遍置偽官，迫其土民，劫以助逆，因糧因兵，愈蔓愈廣。其陷瑞州者為偽檢點賴裕新，先陷袁州者為偽豫王胡以晃，先攻臨江後攻吉安者為偽春官丞相張遂謀。廣東土匪入江西者，以周培春黨為眾。又匪目葛耀明、鄧象等均於瑞州入達開大股之中，匪目王義潮、劉夢熊分屯吉安、泰和，亦與達開合併為一。達開久居臨江，為上下適中之地，兇悍之眾，皆萃於此。南則窺伺贛州、南安以通粵匪，北則踞守武寧、新昌以通九江。達開進攻南昌，周鳳山以九江全軍守樟樹鎮。時達開眾才數千餘，乃張燈火山谷間為疑兵，率敢死士乘夜來襲，我軍不戰而潰。鳳山走南昌，國藩亦移軍省城。秀全益以皖、贛諸事付達開，尋陷進賢、東鄉、安仁，破撫州。未幾，建康、南昌相繼失。澤南念國藩艱危，日夜憂憤，督戰益急。秦日綱嬰城待援，士卒多傷亡，陰穴城為突門。會達開率九江援黨至，開城迎之。澤南要之突門，寇出直衝澤南軍。澤南三退三進，軍幾潰，槍丸中左額，收軍還，創發而歿。以李續賓領其眾。

xù bīn chū jiàn yì fēn tún yáo wān jué kòu liáng, jì dài zé nán, réng tún hóng shān, yǐ yóu bīng xún yáo wān táng jiǎo jiān. gǔ lóng xián lǜ wàn rén lái yuán wǔ chāng, yuē chéng kòu jǔ suì wèi shí, lín yì dié zhī, yáng jǔ huǒ, chéng kòu chū, xiàn fú dà bài. dá kāi yuán zhòng hào shí wàn, lín yì fēn shuǐ lù lì zhàn, fén dí chuán qī shí, píng bā shí lěi. wǔ chāng kòu dà jiǒng, chéng shǒu yì gù. ér jiāng xī qǐng shī rì shù zhì, yì níng kòu fù fàn chóng tōng, jiǔ jiāng kòu hé xìng guó dà yě tǔ kòu zì wǔ chāng xiàn jìn zhì gé diàn, móu xí xún fǔ dà yíng. lín yì yǐ jiāng xī dài yuán, fēn jūn sì qiān yī bǎi rén, yǐ guó fān dì guó huá tǒng zhī, lǜ liú téng hóng liú lián jié děng dào yì níng, shōu xián níng pú qí chóng yáng tōng chéng shàng gāo. hú nán suǒ qiǎn yuán jūn jiāng liú zhǎng yòu shōu píng xiāng, xiāo qǐ jiāng shōu wàn zài. guó fān mìng lǐ yuán dù shōu dōng xiāng, zhōu fèng shān děng shōu jìn xián, liú zi chún shōu fēng chéng. wǔ yuè, bì jīn kē jiāng qiān rén fáng ráo zhōu, xiàn, xuán shōu fù. huáng hǔ chén jiāng sān qiān wǔ bǎi rén gōng jiàn chāng, yù kòu sǐ. liù yuè, péng yù lín shōu fù nán kāng. qī yuè, liú téng hóng zhì ruì zhōu, zhàn kòu, zǒu zhī.
續賓初建議分屯窯彎絕寇糧，既代澤南，仍屯洪山，以游兵巡窯彎、塘角間。古隆賢率萬人來援武昌，約城寇舉燧為識，林翼諜知，佯舉火，城寇出，陷伏大敗。達開援眾號十萬，林翼分水陸力戰，焚敵船七十，平八十壘。武昌寇大窘，城守益固。而江西請師日數至，義寧寇復犯崇通，九江寇合興國、大冶土寇自武昌縣進至葛店，謀襲巡撫大營。林翼以江西待援，分軍四千一百人，以國藩弟國華統之，率劉騰鴻、劉連捷等道義寧，收咸寧、蒲圻、崇陽、通城、上高。湖南所遣援軍將劉長佑收萍鄉，蕭啟江收萬載。國藩命李元度收東鄉，周鳳山等收進賢，劉子淳收豐城。五月，畢金科將千人防饒州，陷，旋收復。黃虎臣將三千五百人攻建昌，遇寇死。六月，彭玉麟收復南康。七月，劉騰鴻至瑞州，戰寇，走之。

shì shí jiāng xī liè xiàn xiàn zhě sì shí yú chéng, guǎng dōng hé píng tǔ kòu fàn dìng nán ān yuǎn xìn fēng zhǎng níng shàng yóu chóng yì yú dōu, shěng chéng bù néng jiù, jūn bào shù yuè bù xiāng wén. ruì zhōu jū jiāng xiāng zhī chōng, yǒu nán běi chéng, zhōng gé yī hé. liú téng hóng yuán nán chéng, wéi chāng huī zì lín jiāng lái yuán, zhì běi chéng, jù tiāo zhàn, téng hóng chéng qí bì gōng zhī, cóng běi àn dù hé chāo qí hòu, nán chéng bīng jiǎo qí qián, kòu dà bài. zhì shì jiāng hú lù tōng, zì zhǎng shā yǐ zhì nán chāng wú dào gěng yōu. kòu zì xiàn jí yuán ruì lín zhū fǔ, dà xiū zhàn chuán, yì qiū jiān wéi gōng shěng chéng. ruì lín kòu chuán chū ér xià, hú kǒu kòu chuán rù ér shàng, kùn wǒ shuǐ shī, fù yú shēng mǐ kǒu zhú lì jiān lěi. qī yuè, yóu sōng hú dài zhàn chuán sān shí yú sōu lù kòu qiān yú, jiāng dǐ ruì hé kǒu, wǒ shuǐ shī zhēn zhī, yù dīng pái chūn. kòu fǔ zhì, wǒ jūn chōng rù, zòng huǒ fén zhī, fù dǔ chéng kòu yú lín jiāng kǒu, fén qí chuán lěi. shēng mǐ kǒu zhī kòu wén zhī yì dùn. bā yuè, liú téng hóng děng bài lín chuān wěi zhǐ huī huáng mǒu, shōu fù jìng ān ān yì. níng dōu tǔ kòu xí xiàn jiàn chāng qiān shān guì xī, wéi guǎng xìn. zhè jiāng ráo tíng xuǎn fù yuán, kòu dùn zǒu. shí jiāng xī kòu shì hào dà, dǎng lèi zhòng duō, yù yǐ quán lì kùn jiāng xī. zì qù nián shí yī yuè zhì běn nián èr yuè, yǐ shí dá kāi wèi zhǔ sān sì wǔ yuè, yǐ huáng yù kūn wèi zhǔ liù qī yuè, yǐ wéi chāng huī wèi zhǔ. jiǔ jiāng zé lín qǐ róng, ruì zhōu zé lài yù xīn, hú kǒu zé huáng wén jīn, fǔ zhōu zé sān jiǎn diǎn, jiàn chāng zé zhāng sān hé, yuán zhōu zé lǐ néng tōng, jiē jù kòu yě. tǒng jì jiāng xī jìng nèi jìn shí wàn rén.
是時江西列縣陷者四十餘城，廣東和平土寇犯定南、安遠、信豐、長寧、上猶、崇義、雩都，省城不能救，軍報數月不相聞。瑞州居江、湘之沖，有南北城，中隔一河。劉騰鴻援南城，韋昌輝自臨江來援，至北城，遽挑戰，騰鴻乘其弊攻之，從北岸渡河抄其後，南城兵角其前，寇大敗。至是江湖路通，自長沙以至南昌無道梗憂。寇自陷吉、袁、瑞、臨諸府，大修戰船，議秋間圍攻省城。瑞、臨寇船出而下，湖口寇船入而上，困我水師，復於生米口築立堅壘。七月，由松湖帶戰船三十餘艘、陸寇千餘，將抵瑞河口，我水師偵知，豫釘排椿。寇甫至，我軍沖入，縱火焚之，復堵城寇於臨江口，焚其船壘。生米口之寇聞之亦遁。八月，劉騰鴻等敗臨川偽指揮黃某，收復靖安、安義。寧都土寇襲陷建昌、鉛山、貴溪，圍廣信。浙將饒廷選赴援，寇遁走。時江西寇勢浩大，黨類眾多，欲以全力困江西。自去年十一月至本年二月，以石達開為主；三、四、五月，以黃玉昆為主；六、七月，以韋昌輝為主。九江則林啟容，瑞州則賴裕新，湖口則黃文金，撫州則三檢點，建昌則張三和，袁州則李能通，皆劇寇也。統計江西境內近十萬人。

jiǔ yuè, guó fān shì shī ruì zhōu, lǐ yuán dù yǐ fǔ zhōu bù kè, xiǎng yì chù, nǎi fēn jūn lüè páng xiàn mù liáng, qiě fēn kòu shì, suì shōu yí huáng, fù chóng rén. shì rì chéng kòu chū gōng jiāng jūn, lín yuán ēn bài sǐ, yuán dù tū wéi miǎn. fǔ zhōu jūn jù kuì, yuán dù yí tún guì xī. shí yuè, fù xiàn yí huáng chóng rén, fēn xiàn jīn xī. fú jiàn yuán jūn jiāng zhāng cóng lóng yuán jiàn chāng, jūn kuì, tè zhào qǐ huáng miǎn zhī jí ān fǔ, lǜ jūn wǎng, yǐ guó fān dì guó quán wèi jūn zhǔ. dāng shì shí, jiāng xī jūn fēn wèi sì, xiāng jūn zuì qiáng. guó fān jū shuǐ jūn zhōng, liú zhǎng yòu tún yuán zhōu, pài duì gōng kè fēn yí, yuán kòu lù jué. shí yī yuè, wěi jiāng lǐ néng tōng qǐ xī mén nà guān jūn, yuán zhōu fù. guó quán shōu ān fú. jiāng xī zhū jūn shāo zhèn.
九月，國藩視師瑞州，李元度以撫州不克，餉益絀，乃分軍略旁縣募糧，且分寇勢，遂收宜黃，復崇仁。是日城寇出攻江軍，林原恩敗死，元度突圍免。撫州軍俱潰，元度移屯貴溪。十月，復陷宜黃、崇仁，分陷金溪。福建援軍將張從龍援建昌，軍潰，特詔起黃冕知吉安府，率軍往，以國藩弟國荃為軍主。當是時，江西軍分為四，湘軍最強。國藩居水軍中，劉長祐屯袁州，派隊攻克分宜，援寇路絕。十一月，偽將李能通啟西門納官軍，袁州復。國荃收安福。江西諸軍稍振。

chū, wǔ chāng jiǔ bù xià, lín yì wèi zhàn yì gōng nán, yǐ fēn bīng qiān kòu duàn qí yuán lù wèi yào. shì yuè, táng xùn fāng děng bài shí dá kāi yú gé diàn. kòu zēng zhào zhàn jiàn fù fàn gé diàn, jiǎng yì lǐ zǒng liù yíng wǎng, nì zhàn, kè zhī. zhuī bēn zhì fán kǒu, hé shuǐ shī fán qí chuán, rù wǔ chāng xiàn chéng. shí dá kāi fèn fán kǒu zhī bài, dà jí dǎng wàn yú, yóu guǎng jì qí shuǐ huáng gāng zhì hàn zhèn, mì yuē wěi chéng xiàng zhōng mǒu jiān shǒu yǐ dài. guān wén huò qí wěi dié, lìng dōu xìng ā duō lóng ā mǎ bù dōu jī, kòu dà kuì. wǒ jūn chéng shèng gōng huáng zhōu, bù néng kè. shū xìng ā shū bǎo děng jiāng mǎ duì sì bǎi rén dù jiāng, kòu yú qīng shān lǔ gǎng jiān zēng shí sān lěi xiāng chí. shuǐ lù hé jī pò zhī, zhuī bēn zhì gé diàn. kòu shè yú qí jūn, nǎi dà bēn. zì shì shuǐ lù mǎ bù xiāng fǔ, jūn shì rì shèng, yì mù lù jūn wǔ qiān shuǐ jūn shí yíng, zēng zhǎng wéi kùn zhī. wǔ chāng hàn yáng tóng kè fù, jī bì wěi chéng xiàng zhōng mǒu wěi zhǐ huī liú mǎn, shēng qín wěi jiāng jūn shī shuài lǚ shuài liǎng sī mǎ wǔ bǎi yú míng. wǔ chāng kòu fēn qī duì tū mén chū, shēng qín wěi jiǎn diǎn gǔ wén xīn děng sì rén, bì xiān fēng hàn dǎng bā bǎi yú, sǐ liǎng wàn yǒu qí. gài wǔ hàn zì wǔ nián sān yuè shī shǒu, zhì shì yǐ èr shí yú yuè yǐ. xún fù wǔ chāng xiàn huáng zhōu xìng guó dà yě qí zhōu, mín bīng fù qí shuǐ guǎng jì huáng méi. chén shī jiǔ jiāng chéng xià. shí èr yuè, guó fān zhì jiǔ jiāng láo jūn, yì tǒng shuǐ shī jué qǔ jiǔ jiāng, yǐ lián luò nèi wài. nǎi pài qiān zǒng zhāng jīn bì děng fù jiàn chāng. lǐ xù bīn zhuī kòu dōng xià, fù ruì chāng. jìn gōng jiǔ jiāng, pài jūn fù dé ān. liú zhǎng yòu yóu yuán zhōu fù fēn yí, kòu tuì jù xīn yù xī, yù zhī bǎo shān, jiàng jiāng lǐ néng tōng pǐ mǎ chōng zhèn, kòu tuì rù chéng, wǒ jūn suí zhī rén, kòu chū dōng mén dùn. hú nán yuán jūn jiāng liú bá yuán děng shōu yǒng níng yǒng xīn lián huā tīng chóng yì shàng yóu.
初，武昌久不下，林翼謂戰易攻難，以分兵牽寇斷其援路為要。是月，唐訓方等敗石達開於葛店。寇增召戰艦復犯葛店，蔣益澧總六營往，逆戰，克之。追奔至樊口，合水師燔其船，入武昌縣城。石達開憤樊口之敗，大集黨萬餘，由廣濟、蘄水、黃岡至漢鎮，密約偽丞相鍾某堅守以待。官文獲其偽諜，令都興阿、多隆阿馬步兜擊，寇大潰。我軍乘勝攻黃州，不能克。舒興阿、舒保等將馬隊四百人渡江，寇於青山、魯港間增十三壘相持。水陸合擊破之，追奔至葛店。寇懾於騎軍，乃大奔。自是水陸馬步相輔，軍勢日盛，益募陸軍五千、水軍十營，增長圍困之。武昌、漢陽同克復，擊斃偽丞相鍾某、偽指揮劉滿，生擒偽將軍、師帥、旅帥、兩司馬五百餘名。武昌寇分七隊突門出，生擒偽檢點古文新等四人，斃先鋒悍黨八百餘，死兩萬有奇。蓋武漢自五年三月失守，至是已二十餘月矣。尋復武昌縣、黃州、興國、大冶、蘄州，民兵復蘄水、廣濟、黃梅。陳師九江城下。十二月，國藩至九江勞軍，議統水師決取九江，以聯絡內外。乃派千總張金璧等復建昌。李續賓追寇東下，復瑞昌。進攻九江，派軍復德安。劉長祐由袁州赴分宜，寇退踞新喻溪，遇之寶山，降將李能通匹馬沖陣，寇退入城，我軍隨之人，寇出東門遁。湖南援軍將劉拔元等收永寧、永新、蓮花廳、崇義、上猶。

kòu xiàn zhèn jiāng zhì shì sì nián yǐ, shì nián jīng kǒu wèi zhāng guó liáng suǒ pò, xiù qīng mìng sì wěi chéng xiàng lǐ xiù chéng chén yù chéng chén shì zhāng tú zhèn xìng wǎng yuán. xiù chéng yù yī rén dù jiāng, qián wǎng jīng kǒu, yuē bīng jiā jī, wú gǎn yīng zhě. yù chéng nǎi yè chéng xiǎo zhōu qián yuè shuǐ zhài, zòng bīng jī guó liáng jūn, xiù chéng dēng gāo jiàn chéng zhōng bīng chū, qiǎn zhèn xìng shì zhāng dāng dí, ér zì lǜ qí bīng rào guó liáng jūn hòu jī zhī. chéng shèng jī dān tú, hé chūn bài zǒu, suì dù guā zhōu gōng yáng zhōu, xiàn zhī. tuō míng ā jūn kuì tuì běi lù, zhào dé xìng ā dài lǐng qí jūn. wěi gù wáng wú rú xiào shǒu zhèn jiāng, fēn bīng jù gāo zī. gǔ ěr háng ā xí zhī fǔ liú cún hòu è zhī, jīn líng kòu dà kǒng. xiù qīng qiǎn hàn dǎng shù wàn chū jù róng lái yuán, jí ěr háng ā zhōng pào sǐ. cún hòu yì qí shī bù dé chū, yì zhàn sǐ. xiàng róng jí qiǎn zhāng guó liáng huì jiù, kè zhī. xiù chéng yǐ yáng zhōu gū xuán jiāng běi, liú shǒu bù biàn, suì qì qù, cuàn huí jīn líng.
寇陷鎮江至是四年矣，是年京口為張國樑所迫，秀清命四偽丞相李秀成、陳玉成、陳仕章、塗鎮興往援。秀成欲一人渡江，潛往京口，約兵夾擊，無敢應者。玉成乃夜乘小舟潛越水寨，縱兵擊國樑軍，秀成登高見城中兵出，遣鎮興、仕章當敵，而自率奇兵繞國樑軍後擊之。乘勝擊丹徒，和春敗走，遂渡瓜洲攻揚州，陷之。托明阿軍潰退北路，詔德興阿代領其軍。偽顧王吳如孝守鎮江，分兵踞高資。古爾杭阿檄知府劉存厚扼之，金陵寇大恐。秀清遣悍黨數萬出句容來援，吉爾杭阿中炮死。存厚翼其屍不得出，亦戰死。向榮急遣張國樑會救，克之。秀成以揚州孤懸江北，留守不便，遂棄去，竄回金陵。

dāng shì shí, xiàng róng zhāng guó liáng fù zhòng wàng, chēng jiāng nán jìn lǚ. rán pín nián zhēng zhàn, kuì xiǎng guāi shí, shì zú cháng rěn jī fù dí, pō quē wàng, yòu fēn bīng sì chū, suǒ bù bīng lì guò dān. yáng xiù qīng zhī kě chéng, qǐng yú xiù quán, dìng jiā gōng dà yíng zhī cè. wǔ yuè, mì yuē wú rú xiào lǜ zhèn jiāng kòu zì dōng ér xī, fǔ dà jūn zhī bèi jīn líng kòu zì xī ér dōng yǔ xiāng yīng, gèng mìng lì shuǐ jīn zhù guān zhū kòu páng chū héng jié. xiù qīng zì lǜ jìn lǚ chū guǎng jì mén, xiān qiǎn lài hàn yīng lǜ zǐ jīng shān zhū dǎng gōng qī qiáo wèng yǐ tiāo zhī. xiàng róng zhāng guó liáng niǔ cháng shèng, bìng lì jié shā, hàn yīng hū shǎo què, xiàng róng yì cè dà jūn fù dí. wú rú xiào yǐ zhèn jiāng dǎng tū báo zhī, dà yíng kōng xū, shǒu bīng jīng sàn. xiàng róng jiàn dà yíng huǒ qǐ, tuì wú suǒ jù, jūn lì kuì. kòu shù lù chéng zhī, dà jūn sǐ shāng biàn dì. guó liáng dú yǐ shēn yì róng chū, shāo shōu bài zú tuì bǎo dān yáng. kòu zhú lěi wéi zhī, xiàng róng yǐ bìng bù néng jìn, nǎi yǐ jūn shì fù guó liáng, yī tòng ér jué.
當是時，向榮、張國樑負眾望，稱江南勁旅。然頻年征戰，餽餉乖時，士卒常忍飢赴敵，頗缺望，又分兵四出，所部兵力過單。楊秀清知可乘，請於秀全，定夾攻大營之策。五月，密約吳如孝率鎮江寇自東而西，拊大軍之背；金陵寇自西而東與相應，更命溧水、金柱關諸寇旁出橫截。秀清自率勁旅出廣濟門，先遣賴漢英率紫荊山諸黨攻七橋瓮以挑之。向榮、張國樑狃常勝，並力截殺，漢英忽少卻，向榮益策大軍赴敵。吳如孝以鎮江黨突薄之，大營空虛，守兵驚散。向榮見大營火起，退無所據，軍立潰。寇數路乘之，大軍死傷遍地。國樑獨以身翼榮出，稍收敗卒退保丹陽。寇築壘圍之，向榮以病不能進，乃以軍事付國樑，一慟而絕。

xiàng róng jì sǐ, kòu jǔ jiǔ xiāng qìng, sòng xiù qīng gōng. xiù quán yì shēn jū bù chū, jūn shì jiē jué yú xiù qīng, wén bào xiān bái qí fǔ, xíng shǎng chù zhì jiē yóu zhī, chū zhū wěi wáng shàng. rú wéi chāng huī shí dá kāi suī tóng qǐ cǎo zé, bǐ yú bì jiāng. dà yíng jì kuì, nán jīng wú wéi shī. xiù qīng zì yǐ wèi gōng mò yǔ jīng, yīn móu zì lì, xié xiù quán guò qí zhái, lìng qí xià hū wàn suì. xiù quán bù néng kān, yīn zhào wéi chāng huī mì tú zhī. chāng huī zì jiāng xī bài guī, xiù qīng zé qí wú gōng, bù xǔ rù chéng zài qǐng, shǐ xǔ zhī. xiān yì xiù quán, xiù quán guǐ zé zhī, qù fù wěi dōng wáng fǔ qǐng mìng, ér yīn shòu zhī jì, chāng huī jiè bèi yǐ wǎng. jì jiàn xiù qīng, yǔ yǐ rén hū wàn suì shì, chāng huī yáng xǐ bài hè, xiù qīng liú yàn. jiǔ bàn, chāng huī chū bù yì, bá pèi dāo cì zhī, dòng xiōng ér sǐ. nǎi lìng yú zhòng yuē: dōng wáng móu fǎn, wú yīn shòu tiān wáng mìng, zhū zhī. yīn chū wěi zhào, mí qí shī yàn qún zéi, lìng bì chéng sōu wěi dōng wáng dǎng jiān yān. dōng dǎng xiōng jù, rì yǔ běi dǎng xiāng dòu shā, dōng dǎng duō sǐ wáng táo nì. xiù quán qī lài shì yuē: chú è bù jǐn, bì liú hòu huò. yīn shuō xiù quán guǐ zuì chāng huī kù shā, yǔ zhàng, wèi xiè dōng dǎng, zhào zhī lái guān, kě jù jiān yān. xiù quán yòng qí cè, ér tū yǐ jiǎ wéi shā guān zhě. dōng dǎng dài jǐn, qián hòu sǐ zhě jìn sān wàn rén.
向榮既死，寇舉酒相慶，頌秀清功。秀全益深居不出，軍事皆決於秀清，文報先白其府，刑賞黜陟皆由之，出諸偽王上。如韋昌輝、石達開雖同起草澤，比於裨將。大營既潰，南京無圍師。秀清自以為功莫與京，陰謀自立，脅秀全過其宅，令其下呼萬歲。秀全不能堪，因召韋昌輝密圖之。昌輝自江西敗歸，秀清責其無功，不許入城；再請，始許之。先詣秀全，秀全詭責之，趣赴偽東王府請命，而陰授之計，昌輝戒備以往。既見秀清，語以人呼萬歲事，昌輝佯喜拜賀，秀清留宴。酒半，昌輝出不意，拔佩刀刺之，洞胸而死。乃令於眾曰：「東王謀反，吾陰受天王命，誅之。」因出偽詔，糜其屍咽群賊，令閉城搜偽東王黨殲焉。東黨恟懼，日與北黨相鬥殺，東黨多死亡逃匿。秀全妻賴氏曰：「除惡不盡，必留後禍。」因說秀全詭罪昌輝酷殺，予杖，慰謝東黨，召之來觀，可聚殲焉。秀全用其策，而突以甲圍殺觀者。東黨殆盡，前後死者近三萬人。

shí shí dá kāi zài hú běi hóng shān, huáng yù kūn zài jiāng xī lín jiāng, wén luàn qū guī. dá kāi pō qiào ràng chāng huī, chāng huī nù, jiāng bìng tú zhī. dá kāi zhuì chéng zǒu níng guó, chāng huī xī shā qí mǔ qī zǐ nǚ. xiù quán zé yǐ tài guò, chāng huī fù zhū xiù qīng gōng dà, bù fú, lǜ qí dǎng wéi gōng wěi tiān wáng fǔ, xiù quán bīng jù bài zhī. chāng huī dùn, dù jiāng wèi luó zhě suǒ huò, fù sòng jīn líng zhé zhī, yí qí zú, chuán shǒu níng guó. gān yán zhào dá kāi huí, jì zhì, huò wèi dá kāi bīng zhòng gōng gāo, qǐng liú zhī jīng shī, jiě qí bīng bǐng, fǒu zé yòu yī yáng xiù qīng yě. xiù quán xīn dòng, nǎi mìng rú xiù qīng gù shì fǔ cháo zhèng. dá kāi wēi jù bù zì ān, qí dǎng zhāng suì móu yuē: wáng dé jūn xīn, hé yù yù shòu rén zhì? zhōng yuán bù yì tú, hé rù chuān zuò xuán dé, chéng dǐng zú zhī yè? dá kāi cóng zhī, nǎi hái zǒu ān huī, yuē chén yù chéng lǐ xiù chéng xié xíng, èr rén bù cóng, yì bù néng hái jīn líng. yú shì shǐ qǐ shì zhū hàn dǎng lüè jǐn, nǎi yǐ wěi chūn guān zhèng chéng xiàng méng dé ēn wèi zhèng zhǎng lǜ, diào dù jūn shì wěi chéng tiān yù chén yù chéng wèi yòu zhèng zhǎng lǜ, wěi hé tiān hóu lǐ xiù chéng wèi fù zhǎng lǜ, bīng shì zhuān shǔ xiù chéng yù chéng, jūn tīng méng dé ēn jié zhì ér nèi zhèng zé xiù quán xiōng dì wěi ān wáng hóng rén fā wěi fú wáng hóng rén dá cāo zhī.
時石達開在湖北洪山，黃玉昆在江西臨江，聞亂趨歸。達開頗誚讓昌輝，昌輝怒，將並圖之。達開縋城走寧國，昌輝悉殺其母妻子女。秀全責以太過，昌輝負誅秀清功大，不服，率其黨圍攻偽天王府，秀全兵拒敗之。昌輝遁，渡江為邏者所獲，縛送金陵磔之，夷其族，傳首寧國。甘言召達開回，既至，或謂達開兵眾功高，請留之京師，解其兵柄，否則又一楊秀清也。秀全心動，乃命如秀清故事輔朝政。達開危懼不自安，其黨張遂謀曰：「王得軍心，何鬱郁受人制？中原不易圖，曷入川作玄德，成鼎足之業？」達開從之，乃還走安徽，約陳玉成、李秀成偕行，二人不從，益不能還金陵。於是始起事諸悍黨略盡，乃以偽春官正丞相蒙得恩為正掌率，調度軍事；偽成天豫陳玉成為右正掌率，偽合天侯李秀成為副掌率，兵事專屬秀成、玉成，均聽蒙得恩節制；而內政則秀全兄弟偽安王洪仁發、偽福王洪仁達操之。

shí wǒ jūn zì kè fù lú zhōu, kòu dǎng cuàn jù sān hé, fēn yíng jīn niú, yí lù bì lěi xiāng wàng, lǚ kàng wǒ shī. bā yuè, hé chūn dū jūn chéng yè yú háo huǒ qí yào jú, tī chéng ér rù, kòu cāng huáng duó mén chū, zhuī bì zhī cháo hú. shēng qín wěi zhǐ huī zhāng dà yǒu wěi jiāng jūn qín biāo shèng děng shí yī míng, jiān zéi wǔ qiān yú. jiāng nán jūn kè fù gāo chún. jiǔ yuè, jī bài jù róng lì shuǐ, èr chéng jìn jīn líng wèi jī jiǎo. jīn líng wén qí bài, qì zǔ, dà yíng shǐ ān. cháo xiàn zhě, kòu zhī lǎo cháo yě, qí shuǐ lù lián yíng wú shù, suǒ lüè liáng xiǎng xī shū jīn líng. xún fǔ fú jì yǔ biān xiū lǐ hóng zhāng dū jūn gōng fù zhī. lú zhōu suǒ shǔ zhōu yì yǐ cì sù qīng.
時我軍自克復廬州，寇黨竄踞三河，分營金牛，一路壁壘相望，屢抗我師。八月，和春督軍乘夜逾壕火其藥局，梯城而入，寇倉皇奪門出，追斃之巢湖。生擒偽指揮張大有、偽將軍秦標盛等十一名，殲賊五千餘。江南軍克復高淳。九月，擊敗句容、溧水，二城近金陵為犄角。金陵聞其敗，氣阻，大營始安。巢縣者，寇之老巢也，其水陸連營無數，所掠糧餉悉輸金陵。巡撫福濟與編修李鴻章督軍攻復之。廬州所屬州邑以次肅清。

qī nián zhēng yuè, hú nán yuán jūn wú kūn xiū kè ān yì jìng ān, yǔ mín tuán huì gōng fèng xīn, kòu qì chéng dùn. wǔ chāng zhī xiàn yě, céng guó fān qiǎn péng yù lín yuán è jí shí dá kāi lìn jiāng xī, lián xiàn ruì lín yuán jí jiàn fǔ zhū jùn, yòu xí yù lín fù yuán. xún guó fān yǐ fù sàng guī, shàng mìng péng yù lín xié tóng zài fú diào dù jūn shì. jiǔ jiāng wèi jiāng xī zhòng zhèn, wǎn chǔ yān hóu, kòu lì zhēng tiān xiǎn, huì jù jiǔ jiāng, ér yǐ duì àn huáng méi zhī xiǎo chí kǒu wèi wài bì, jìn yǐ fàn hú běi, tuì yǐ rǎo gàn wǎn, yóu xíng diào bì, fáng bù shèng fáng. dà jūn zì dá jiǔ jiāng sù sōng, zhū qiú jù zhòng shù shí wàn, chéng yú xiǎo chí kǒu, yǐ è guān jūn, tú shàng cuàn. shì yuè kòu fēn sān lù rù fàn, jù huáng méi xiàn chéng shù shí lǐ, zhī xiàn dān hàn yuán qǐng kōng chéng yòu rù, dōu xìng ā cóng qí jì, fú jūn sì qǐ jiān zhī. kòu qì chéng zǒu, jié zhǎn qí wěi dǎo tiān hóu chén mǒu, wěi tiān wáng xù zhōng mǒu céng mǒu sān míng. xiǎo chí kǒu kòu wén zhī sàng dǎn, nǎi zhú jiān chéng wèi gù shǒu jì fù yú duàn yáo fēng shù ào dú shān zhèn zhū chù yī shān qì shí, wèi lěi shù shí, yǐn shuǐ jùn háo, zǔ wǒ jūn dōng xià. dōu xìng ā qiǎn bào chāo duō lóng ā wáng guó cái děng fēn gōng, xī píng qí lěi.
七年正月，湖南援軍吳坤修克安義、靖安，與民團會攻奉新，寇棄城遁。武昌之陷也，曾國藩遣彭玉麟援鄂；及石達開躪江西，連陷瑞、臨、袁、吉、建、撫諸郡，又檄玉麟赴援。尋國藩以父喪歸，上命彭玉麟協同載福調度軍事。九江為江西重鎮，皖、楚咽喉，寇力爭天險，匯踞九江，而以對岸黃梅之小池口為外蔽，進以犯湖北，退以擾贛、皖，遊行掉臂，防不勝防。大軍自達九江、宿松，諸酋聚眾數十萬，城於小池口，以遏官軍，圖上竄。是月寇分三路入犯，距黃梅縣城數十里，知縣單瀚元請空城誘入，都興阿從其計，伏軍四起殲之。寇棄城走，截斬其偽搗天侯陳某，偽天王壻鍾某、曾某三名。小池口寇聞之喪膽，乃築堅城為固守計；復於段窯、楓樹坳、獨山鎮諸處依山砌石，為壘數十，引水浚壕，阻我軍東下。都興阿遣鮑超、多隆阿、王國才等分攻，悉平其壘。

sì yuè, yù chéng fàn hú běi, zhòng hào shí wàn. lǐ xù bīn bì xiǎo chí, bào chāo yí tún huáng méi, è qí chōng, fēn tú yíng jī, dà pò zhī, jūn wēi shǐ zhèn. wǔ yuè, lǐ xù bīn gōng jiǔ jiāng, jué zhǎng háo kùn kòu, shè fú bài zhī mǎ sù lǐng chá lǐng zhū chù. yuè xún yú, ān qìng kòu lái yuán, hé chéng kòu sān wàn, wān yán shù lǐ. wǒ jūn shuǐ lù huì jiǎo, lián zhàn jiē jié. rùn wǔ yuè, yù chéng fù fàn hú běi, dà xiǎo èr shí wǔ zhàn, wáng qī qiān yǒu yú. shí qí huáng yí lù kòu chāng shén, qí zhōu zhū jūn bìng cuò, lài shū bǎo lì zhàn, shuǐ shī zuǒ guāng péi è bā hé, dé miǎn shàng cuàn. guān wén lìng táng xùn fāng zēng jūn shǒu yào, yuē dōu xìng ā lì è huáng méi, yán fáng hòu lù. yǐ shì huáng zhōu shàng xià fēng huǒ bù jué, ér wǔ hàn tiē rán wú yàng. liù yuè, xù bīn jùn zhǎng háo hé shuǐ shī lì gōng jiǔ jiāng, sù sōng tài hú qún kòu jiū hé wǎn shěng jī mín shí yú wàn chéng xū tú wǔ hàn, qiě jiě jiǔ jiāng zhī wéi. kòu jù huáng méi guǎng jì qí zhōu qí shuǐ, fēn sì lù jìn, dà xiǎo wǔ shí yú zhàn, sǐ wàn yú ér shì bù shāo shuāi.
四月，玉成犯湖北，眾號十萬。李續賓壁小池，鮑超移屯黃梅，遏其沖，分途迎擊，大破之，軍威始振。五月，李續賓攻九江，掘長壕困寇，設伏敗之馬宿嶺、茶嶺諸處。越旬餘，安慶寇來援，合城寇三萬，蜿蜒數里。我軍水陸會剿，連戰皆捷。閏五月，玉成復犯湖北，大小二十五戰，亡七千有餘。時蘄、黃一路寇猖甚，蘄州諸軍並挫，賴舒保力戰，水師左光培扼巴河，得免上竄。官文令唐訓方增軍守要，約都興阿力扼黃梅，嚴防後路。以是黃州上下烽火不絕，而武漢帖然無恙。六月，續賓浚長壕合水師力攻九江，宿松、太湖群寇糾合皖省饑民十餘萬乘虛圖武漢，且解九江之圍。寇據黃梅、廣濟、蘄州、蘄水，分四路進，大小五十餘戰，死萬餘而勢不稍衰。

chū xiǎo chí kǒu zhī jié yě, xún yáng hú kǒu lì wàng kuò qīng jí wǎn kòu shàng yuán jiǔ jiāng, lù jūn gěng zǔ, ér shàng yóu shuǐ shī yòu nán zhòu chè, chǔ jūn mǎ duì bù jí wàn, kòu suǒ cuàn fú, qí qū ní nào, mǎ duì jǐ wú kě shī. wéi jiāng shì yī xīn, yì rán bù wèi suǒ hàn. yáng zài fú lǐ xù bīn dū shuǐ lù shàng yuán, duō lóng ā bào chāo gōng zéi tóng sī pái, bài zhī shí lǐ pù. kòu zào fú qiáo hé zhōng, dōng tōng běi hú, xī dá wǔ xué. xù bīn dù jiāng píng nán àn kòu tún, shuǐ shī fù fén kòu tǐng, huǐ fú qiáo, kòu bù dé chěng. qī yuè, huáng méi kòu yǐ ruò bīng shǒu lěi, ér yǐ qiáng hàn xiāo yǒng zhě biàn fú cūn luò. duō lóng ā zhēn zhī, yuē bào chāo zhí chōng cūn luò, bì wǔ qiān yú, ér qí zài qí huáng zhě réng bù xià shù wàn. guān wén dū jūn wǔ lù jìn gōng, dù qí shàng cuàn, qín qú sǎo xué, qí huáng lù tōng. xún yòu dà pò wǎn kòu yú huáng gāng qí shuǐ jiè, kè fù ruì zhōu, wǒ jūn zhí dǐ xiǎo chí kǒu. xiǎo chí kǒu yǔ xún chéng gé jiāng duì zhì, wèi jiāng wǎn rù chǔ chōng tú. kòu lěi shí wèi chéng, shēn gōu gāo lěi. hú lín yì yǐ kòu yàn zhèng shuāi, yuē zhū jūn xiān bá xiǎo chí kǒu, qīn dū táng xùn fāng lǐ xù yí děng yóu qí shuǐ dá huáng méi pō xià, jiàn diāo yǐ sāi sù sōng shàng cuàn zhī lù. zhēn zhī chéng nèi cuàn jù yǐ huǐ yú pào, chuī yān duàn xī, nǎi lìng shuǐ lù huán gōng, shè huǒ rù chéng. wǒ jūn chéng luàn ér dēng, kòu jǐn tiǎn miè. quán chǔ shǐ yī lǜ sù qīng.
初小池口之捷也，潯陽、湖口立望廓清；及皖寇上援九江，陸軍梗阻，而上游水師又難驟撤，楚軍馬隊不及萬，寇所竄伏，崎嶇泥淖，馬隊幾無可施。惟將士一心，屹然不為所撼。楊載福、李續賓督水陸上援，多隆阿、鮑超攻賊童司牌，敗之十里舖。寇造浮橋河中，東通北湖，西達武穴。續賓渡江平南岸寇屯，水師復焚寇艇，毀浮橋，寇不得逞。七月，黃梅寇以弱兵守壘，而以強悍驍勇者遍伏村落。多隆阿偵知，約鮑超直衝村落，斃五千餘，而其在蘄、黃者仍不下數萬。官文督軍五路進攻，杜其上竄，擒渠掃穴，蘄、黃路通。尋又大破皖寇於黃岡、蘄水界，克復瑞州，我軍直抵小池口。小池口與潯城隔江對峙，為江、皖入楚沖途。寇壘石為城，深溝高壘。胡林翼以寇焰正衰，約諸軍先拔小池口，親督唐訓方、李續宜等由蘄水達黃梅坡下，建碉以塞宿松上竄之路。偵知城內爨具已毀於炮，炊煙斷熄，乃令水陸環攻，射火入城。我軍乘亂而登，寇盡殄滅。全楚始一律肅清。

jiāng xī jūn suí fù dōng xiāng. dōng xiāng lì fǔ zhōu, kòu jù zhī yǐ wèi fǔ zhōu bǎo zhàng, fù xiàn wàn nián zhū xiàn. bā yuè, jiāng jūn fú xìng mào yǔ jìn gōng, zòng huǒ píng táng, jué kòu cuàn lù. píng táng zhě, fù chéng wǎng fǔ zhōu zhī chōng yě. kòu guǒ qì chéng ér dùn. chū, kòu jù shí zhōng shān, shǒu hú kǒu liǎng àn, zhì shuǐ shī gé jué. jiǔ yuè, kè hú kǒu, lián pò méi jiā zhōu, fán shí zhōng shān kòu cháo, yì wàn yú. nèi hú wài jiāng zhì jīn sān zài shǐ hé. zài fú yǐ qǔ jiǔ jiāng dāng xiān yuán péng zé, péng zé nán yǒu xiǎo gū shān, kòu zhú chéng qí shàng yǐ shǒu péng zé, wèi jiǔ jiāng shēng yuán. zài fú huì jūn gōng kè xiàn chéng, jǐn sǎo xiǎo gū shān kòu cháo. xià yóu jù xiǎn xī yí. dà jūn huí xiàng jiǔ jiāng. shí èr yuè, zhǎng yòu huì gōng lín jiāng fǔ, bá zhī. kòu cuàn hú běi xìng guó zhōu, fù wèi xù bīn suǒ jiān. yú zhòng jǐn èr bǎi, jiē fú shuǐ ér yì.
江西軍隨復東鄉。東鄉隸撫州，寇踞之以為撫州保障，復陷萬年諸縣。八月，將軍福興冒雨進攻，縱火平塘，絕寇竄路。平塘者，附城往撫州之沖也。寇果棄城而遁。初，寇踞石鐘山，守湖口兩岸，致水師隔絕。九月，克湖口，連破梅家洲，燔石鐘山寇巢，殪萬餘。內湖外江至今三載始合。載福以取九江當先援彭澤，彭澤南有小孤山，寇築城其上以守彭澤，為九江聲援。載福會軍攻克縣城，盡掃小孤山寇巢。下游巨險悉夷。大軍回向九江。十二月，長祐會攻臨江府，拔之。寇竄湖北興國州，復為續賓所殲。餘眾僅二百，皆鳧水而逸。

kòu zhī zì chǔ běi bài cuàn huí wǎn yě, jiū hé hé nán niǎn fěi, pū lú zhōu jí cháo xiàn zhè gāo. wǒ jūn jìn píng zhè gāo kòu lěi, huǒ cháo hú pài hé liǎng zi pù kòu chuán, kòu zōng suì jué. xiān shì jiāng nán shuǐ shī tí dū lǐ dé lín lǜ hóng dān chuán rù wǎn, kòu è zhī fán chāng xiàn xiá kǒu, bù dé shàng, qī yuè yuè yǐ. zài fú dū shī dōng xià, fén duó chén yù chéng suǒ pài zhàn chuán lüè jǐn. lián rì fén huá yáng zhèn, fù wàng jiāng dōng liú, jí qū ān qìng, pò cōng yáng dà tōng zhèn, jìn kè tóng líng, chí rù xiá nèi, yǔ hóng dān chuán hé. kòu wàng fēng wǎ jiě, bī ní chà wěi chéng, lǐ chéng móu zhì huǒ fén zhī, zhǎn lù guò dāng. shí jiāng xī kòu jiū dǎng èr wàn yú, yóu fú liáng jiàn dé dū chāng pó yáng cuàn hú kǒu, ér sù sōng tài hú kòu fèn jiǔ jiāng zhī bài, jiū dǎng wǔ liù wàn, jūn jí yú fēng xiāng yì xiān tián pù děng chù, shēng shì xiāng yī. guān wén xí táng xùn fāng bì chén yuán, gù qí zhōu mén hù. duō lóng ā bào chāo děng yíng jiǎo tài hú, lǐ xù yí huì shuǐ shī fēn sān lù zhí dǎo, bì kòu èr wàn yú, kòu shì dà cuò.
寇之自楚北敗竄回皖也，糾合河南捻匪，撲廬州及巢縣、柘皋。我軍進平柘皋寇壘，火巢湖派河兩子鋪寇船，寇蹤遂絕。先是江南水師提督李德麟率紅單船入皖，寇遏之繁昌縣峽口，不得上，七閱月矣。載福督師東下，焚奪陳玉成所派戰船略盡。連日焚華陽鎮，復望江、東流，疾趨安慶，破樅陽大通鎮，進克銅陵，馳入峽內，與紅單船合。寇望風瓦解，逼泥汊偽城，李成謀擲火焚之，斬戮過當。時江西寇糾黨二萬餘，由浮梁、建德、都昌、鄱陽竄湖口，而宿松、太湖寇憤九江之敗，糾黨五六萬，麕集於楓香驛、仙田鋪等處，聲勢相依。官文檄唐訓方壁陳園，固蘄州門戶。多隆阿、鮑超等迎剿太湖，李續宜會水師分三路直搗，斃寇二萬餘，寇勢大挫。

jiāng nán dà yíng zhī tuì zhù dān yáng yě, xiù chéng jù jù róng, lǚ chū kuī cì. zhēng yuè, guó liáng dú lǜ jīng zú jiān dào dǐ chéng xià, huǐ qí wài lěi, bì kòu qiān shù bǎi míng, kòu bù gǎn fù chū. èr yuè, jīn líng ān qìng kòu zhēn lì shuǐ shì cù, jiū zhòng zhì wū shān, zhú lěi wèi yuán. hé chūn chéng kòu yíng wèi dìng, yāo ér bài zhī. kòu dù hé fù jié sì lěi, jiāng nán jūn sān lù bài qí zhòng, hé bīng gōng lì shuǐ chéng, qián hòu píng kòu lěi èr shí liù zuò, jiān sān qiān, bì wěi kào tiān hóu yǐ xià shí yú míng. yí yíng yǐ jí yī nián, zhàn gōng cǐ wèi zuì liè. sì yuè, guā zhōu yǐ wǒ jūn wéi gōng jiǔ, shì pín wēi, nǎi chū bèi chéng jì, shuǐ lù bìng pū, zhàn tǔ qiáo xī lǐ pù, bù shèng fù yǐ zhàn jiàn fēn liǎng lù jìn: yī yán gǎng zhù shì, yī dù jiāng tā rǎo, jūn wèi wǒ shuǐ shī suǒ jiān. kòu zhī jù lì shuǐ zhě, lǚ zhāo yuán dǎng gōng dà yíng, sǐ wàn yú, fù yú wū shān zhú lěi shù shí yǐ kàng wǒ jūn. wǔ yuè, zǒng bīng fù zhèn bāng pò qí wài lěi, jì yǐ huǒ gōng chéng. fù jiāng hǔ kūn yuán chéng nèi luàn, zhǎn shǒu chéng hàn qiú ér rù, suì fù qí chéng. lì shuǐ jì kè, hé chūn jìn guī jù róng, yǔ lì shuǐ xiàng jī jiǎo. kòu jié wài yuán, shēng shì shàng zhuàng. guó liáng huì jūn wéi gōng, ér zì shuài qīn bīng chōng rù, cì huáng yī hàn mù shù míng, kòu bēn kuì. hé chūn jìn chōng nèi háo, guó liáng shǒu xiān dēng chéng, kòu shī shān jī. rùn wǔ yuè èr shí wǔ rì, shōu fù xiàn chéng. jiǔ yuè, zhèn jiāng kòu chū chéng zhì gān lù sì, jìng pū dà yíng, hé chūn yíng jiǎo bài zhī. kòu yù xī cuàn jiē yīng jīn líng, guó liáng mì yú gāo zī zēng yíng è sāi, kòu yì zhú lěi, yùn liáng hé běi. guó liáng qiǎn cān jiāng yú zhào qīng děng huǐ qí pào tái, ér zì lǜ qīn bīng dù hé, huì shuǐ lù zhū jūn áo zhàn liù zhòu yè, chén jù chuán shí yú sōu, xuē bì lěi èr, shēng qín wèi zhǎng rén děng liù míng, zhǎn fú wú shù.
江南大營之退駐丹陽也，秀成踞句容，屢出窺伺。正月，國樑獨率精卒間道抵城下，毀其外壘，斃寇千數百名，寇不敢復出。二月，金陵、安慶寇偵溧水勢蹙，糾眾至鄔山，築壘為援。和春乘寇營未定，邀而敗之。寇渡河復結四壘，江南軍三路敗其眾，合兵攻溧水城，前後平寇壘二十六座，殲三千，斃偽靠天侯以下十餘名。移營已及一年，戰功此為最烈。四月，瓜洲以我軍圍攻久，勢頻危，乃出背城計，水陸並撲，戰土橋西里舖，不勝；復以戰艦分兩路進：一沿港助勢，一渡江他擾，均為我水師所殲。寇之聚溧水者，屢招援黨攻大營，死萬餘，復於鄔山築壘數十以抗我軍。五月，總兵傅振邦破其外壘，繼以火攻城。副將虎坤元乘內亂，斬守城悍酋而入，遂復其城。溧水既克，和春進規句容，與溧水相犄角。寇結外援，聲勢尚壯。國樑會軍圍攻，而自帥親兵沖入，刺黃衣悍目數名，寇奔潰。和春進沖內壕，國樑首先登城，寇屍山積。閏五月二十五日，收復縣城。九月，鎮江寇出城至甘露寺，逕撲大營，和春迎剿敗之。寇欲西竄接應金陵，國樑密於高資增營扼塞，寇亦築壘，運糧河北。國樑遣參將余兆青等毀其炮台，而自率親兵渡河，會水陸諸軍鏖戰六晝夜，沉巨船十餘艘，削壁壘二，生擒魏長仁等六名，斬俘無數。

kòu zhī jù guā zhōu zhě, yáo lián jīn líng, jìn jiē zhèn jiāng, zǔ guān jūn jìn jiǎo zhī lù, lì wǔ nián yǐ. shì nán àn kòu yuán chuàng yú hé chūn, dé xìng ā chéng qí xì, xí dà jūn yú chéng ér rù, suì xià guā zhōu. shí èr yuè, guó liáng dà jié yú guā zhōu nán àn, zhèn zhǎn wěi wáng, duó lěi shí qī, suì wéi zhèn jiāng. xiù quán sì qiǎn zhòng yuán, jūn wèi hǔ kūn yuán suǒ pò. guó liáng dū jūn gōng sì mén huài yuán, duó fù qí chéng, yì chū zhě yán jiāng sōu shā jìn wàn rén. wéi wú rú xiào kuì wéi dùn rù jīn líng, fù cuàn jù ān qìng. ér qián shān tài hú zhī kòu yòu xiàn huò shān, xuán tuì chū, yù cóng luó tián má chéng shàng cuàn, jù dú shān xī hé kǒu wèi yíng. guān wén diào mǎ bù jūn jiān chéng chí fáng yù wǎn jiāo jiè zhī chù, yǐ gù chǔ jiāng. bā yuè, wǎn kòu jiū yù niǎn móu yuán jīn líng, fàn shāng gù, rǎo guāng zhōu lù ān, kuī cì suí zǎo yí lù. ér tài hú dù shí pái děng chù kòu dǎng lián yíng sān shí lǐ, zhòng liù qī wàn, chéng wǒ jūn dù suì, cuàn jìn qí zhōu, xún yòu cuàn jīng qiáo hǎo hàn pō zhū chù. duō lóng ā yíng jiǎo, bài zhī xiān tián pù fēng huǒ shān, zhuī dǐ tài hú, lián yíng sù tài yǐ è kòu chōng. ér qín rì gāng qiǎn qí dǎng běi qū, bì shí jī xū, móu fàn qí zhōu. qí shuǐ lù ān zhī kòu yì bìng lì shàng cuàn, xiàn yīng shān xiàn, fēn qī lù cuàn luó tián. luó tián zhī xiàn cuī lán xīn lián rì áo zhàn, shōu fù yīng shān. shǒu bèi liáng hóng shèng děng dū chǔ jūn qín wěi chéng xiàng wéi cháo gāng. kòu chū huáng huā lǐng, cuàn chǔ jìng fēng shù ào děng chù. dōu xìng ā qiǎn jiāng wǎng nán yáng hé yíng jī. kòu zhú lěi běi àn, wǒ jūn qián fú běi àn shān gǔ zhōng, ér liè zhèn nán àn. kòu dù hé ér nán, wǒ jūn yāo jī zhī, chéng shèng běi dù. kòu zhèn shān yāo, kuì kòu zhǒng zhì, fú bīng qǐ, bì kòu wú shù. chǔ jūn shì dà zhèn, sù tài zhū yíng shǐ shū hòu gù yōu.
寇之踞瓜洲者，遙聯金陵，近接鎮江，阻官軍進剿之路，歷五年矣。適南岸寇援創於和春，德興阿乘其隙，檄大軍逾城而入，遂下瓜洲。十二月，國樑大捷於瓜洲南岸，陣斬偽王，奪壘十七，遂圍鎮江。秀全四遣眾援，均為虎坤元所破。國樑督軍攻四門壞垣，奪復其城，逸出者沿江搜殺近萬人。惟吳如孝潰圍遁入金陵，復竄聚安慶。而潛山太湖之寇又陷霍山，旋退出，欲從羅田、麻城上竄，踞獨山、西河口為營。官文調馬步軍兼程馳防豫、皖交界之處，以固楚疆。八月，皖寇糾豫捻謀援金陵，犯商、固，擾光州、六安，窺伺隨、棗一路。而太湖、渡石牌等處寇黨連營三十里，眾六七萬，乘我軍度歲，竄近蘄州，尋又竄荊橋、好漢坡諸處。多隆阿迎剿，敗之仙田鋪、風火山，追抵太湖，連營宿、太以扼寇沖。而秦日綱遣其黨北趨，避實擊虛，謀犯蘄州。蘄水、六安之寇亦併力上竄，陷英山縣，分七路竄羅田。羅田知縣崔蘭馨連日鏖戰，收復英山。守備梁洪勝等督楚軍擒偽丞相韋朝綱。寇出黃花嶺，竄楚境楓樹坳等處。都興阿遣將往南陽河迎擊。寇築壘北岸，我軍潛伏北岸山谷中，而列陣南岸。寇渡河而南，我軍邀擊之，乘勝北渡。寇陣山腰，潰寇踵至，伏兵起，斃寇無數。楚軍勢大振，宿、太諸營始紓後顧憂。

shí xiù quán dà huì zhū dǎng, chì chén yù chéng wèi qián jūn zhǔ jiāng, yǐ qián tài huáng sù wèi gēn jù, dí wǒ shàng yóu chǔ shī yáng fǔ qīng wèi zhōng jūn zhǔ jiāng, yǐ yīn jiā huì dōng liú wèi gēn jù, dí wǒ zhōng lù céng jūn lǐ shì xián wèi zuǒ jūn zhǔ jiāng lǐ xiù chéng wèi wǔ jūn zhǔ jiāng. èr yuè, hé chūn gōng pò mò líng guān, guān wèi jīn líng nán miàn wài bì, kòu suǒ yán shǒu zhě yě. sān yuè, hé chūn lǜ zhāng guó liáng děng wéi gōng jīn líng. huì xiù quán zhāng yán yǐn qún dǎng jiǔ, liú wán zhuì xiù quán xī xià, qún hài è. xiù quán yuē: yǔ yǐ shòu tiān mìng, zòng dí bīng bǎi wàn, dàn wán yǔ xià, yòu jiāng rú yǔ hé! kuàng hé chūn fēi wú dí yě, zhū jiāng nòng bǐ rú xiǎo ér, tè gòng yī shí xiào lè ěr, xī kǒng wèi? chū, kòu lǚ cì wǒ jūn xiè, xī ruì chū fàn, jì jiě qí wéi, ér yǔ huā tái zhēng zhī yóu lì. hé chūn yán wèi fáng jǐng, kòu guǒ yóu yǔ huā tái gōng dà yíng, dà bài zhī. hé chūn zhāng guó liáng zuò zhǎng wéi kùn kòu, dù dì shì xiǎn yí, gōu ér yuán zhī, záo shān yuè shuǐ, zhōu chéng bǎi yú lǐ. zhū yíng dà xiǎo xiāng wéi, jué kòu yīng yuán, xiù quán dà jù, jiè gè mén yán bèi. qián jié lěi yú shòu dé zhōu, lǚ tū zhǎng wéi, bù kè, sǐ zhě zhěn jiè. dāng shì shí, shí dá kāi zài shǔ, yáng fǔ qīng cuàn mǐn, lín shào zhāng bài yú xiāng, lín qǐ róng wéi yú jiǔ jiāng, huáng wén yù zuò kùn yú hú kǒu, zhāng cháo jué chén dé cái gū shǒu wǎn shěng, chén yù chéng zuò shǒu xiǎo gū shān huá yáng zhèn yī dài, mò líng yòu xiàn, jīn líng lǎo cháo shēng yuán dài jué. ér liáng shí shàng chōng zú, shàng yóu zhū zhōu xiàn jiē wèi kòu jù, hū xī kě tōng, gù kòu suī wēi cù ér wèi jù diān fù.
時秀全大會諸黨，飭陳玉成為前軍主將，以潛、太、黃、宿為根據，敵我上游楚師；楊輔清為中軍主將，以殷家匯、東流為根據，敵我中路曾軍；李侍賢為左軍主將；李秀成為五軍主將。二月，和春攻破秣陵關，關為金陵南面外蔽，寇所嚴守者也。三月，和春率張國樑等圍攻金陵。會秀全張筵飲群黨酒，流丸墜秀全膝下，群駭愕。秀全曰：「予已受天命，縱敵兵百萬，彈丸雨下，又將如予何！況和春非吾敵也，諸將弄彼如小兒，特供一時笑樂耳，奚恐為？」初，寇屢伺我軍懈，悉銳出犯，冀解其圍，而雨花台爭之尤力。和春嚴為防儆，寇果由雨花台攻大營，大敗之。和春、張國樑作長圍困寇，度地勢險夷，溝而垣之，鑿山越水，周城百餘里。諸營大小相維，絕寇應援，秀全大懼，誡各門嚴備。潛結壘於壽德州，屢突長圍，不克，死者枕藉。當是時，石達開在蜀，楊輔清竄閩，林紹璋敗於湘，林啟榮圍於九江，黃文玉坐困於湖口，張朝爵、陳得才孤守皖省，陳玉成坐守小孤山、華陽鎮一帶，秣陵又陷，金陵老巢聲援殆絕。而糧食尚充足，上游諸州縣皆為寇據，呼吸可通，故寇雖危蹙而未遽顛覆。

wǒ jūn lǚ wéi jīn líng, yù chéng duō fāng kàng jù, ér xiù chéng chū xiàn háng zhōu, yǐ chè wéi shī zhī zhǒu, wǒ jūn bù dòng. yù chéng nǎi zì qián shān tài hú xià jiāng pǔ, cì guān jūn zhī xū, xī zhòng gōng dà yíng, yǐ jì jiě wéi. sū cháng xiāng jì ér xiàn. sì yuè, lǐ xù bīn yáng zài fú huì gōng jiǔ jiāng, jiǔ jiāng wèi jīn líng jī jiǎo, nán àn sù qīng, zhuān lì gōng jiǔ jiāng. chéng kòu bèi wéi jiǔ, yǐ shù qiān rén yīng chéng, zhí shū zhǒng mài gōng jūn shí, qí shǒu yù xiá, pín shāng gōng chéng jūn shì. sì dì dào chéng, chéng pò ér fù wán. yáng zài fú dū shuǐ lù shí liù yíng gōng sì mén, dì léi zài fā, chéng bēng bǎi yú zhàng, zhū jūn yuè dēng, bì kòu wàn liù qī qiān. chū chéng zhě shuǐ shī è zhī, fú zhǎn wú yí. lín qǐ róng lǐ xìng lóng jūn bài sǐ, zhé qí shī. jiǔ jiāng jì kè, kòu dǎng wú gù zhì. chǔ nán jūn xiān hòu shōu fù xīn gàn chóng rén, xià fǔ zhōu, kè ān lè yí huáng ān fēng xīn chéng zhū xiàn, shōu fù jiàn chāng. guó quán gōng jí ān, páng kè jí shuǐ wàn ān èr xiàn. yú shì jiāng xī xiàn chéng shōu fù bā jiǔ yǐ. kòu dǎng wèi shè, jīn líng kòu yì qióng cù.
我軍屢圍金陵，玉成多方抗拒，而秀成出陷杭州，以掣圍師之肘，我軍不動。玉成乃自潛山、太湖下江浦，伺官軍之虛，悉眾攻大營，以冀解圍。蘇、常相繼而陷。四月，李續賓、楊載福會攻九江，九江為金陵犄角，南岸肅清，專力攻九江。城寇被圍久，以數千人攖城，植蔬種麥供軍食，其守愈暇，頻傷攻城軍士。嗣地道成，城破而復完。楊載福督水陸十六營攻四門，地雷再發，城崩百餘丈，諸軍躍登，斃寇萬六七千。出城者水師扼之，俘斬無遺。林啟榮、李興隆均敗死，磔其屍。九江既克，寇黨無固志。楚南軍先後收復新淦、崇仁，下撫州，克安樂、宜黃、安豐、新城諸縣，收復建昌。國荃攻吉安，旁克吉水、萬安二縣。於是江西陷城收復八九矣。寇黨畏懾，金陵寇亦窮蹙。

xiù quán lì tú wài rǎo, nǎi mìng kòu jiāng cuàn wǎn nán běi jí mǐn zhè zhū shěng, jì dà jūn fēn yuán, yǐ qiān wǒ shī. yù chéng gōu jié niǎn shǒu zhāng luò xíng gōng xiā zi. zhòng hào shí wàn rén, jù má chéng, sì mén zhú wǔ shí bā lěi, gōu qiàn zhòng dié, jù xiǎn zì gù. ér ān qìng jì yīng huò zhū kòu yòu xiàn huáng ān, jì kuī hàn yáng dé ān, qǔ dào běi cuàn. guān wén xí xù bīn shàng yuán, yǐ shū má chéng zhī huàn. xiān shì xiù quán mìng lài hàn yīng lüè jiāng xī, wǎn kòu rù fú jiàn, xiàn zhèng hé xiàn shào wǔ fǔ, suì xiàn pǔ chéng, fēn rǎo jiàn níng. wǔ yuè, wǒ jūn kè fù huáng ān má chéng, zhǎn wěi chéng xiàng zhǐ huī shù shí rén zhuī zhì shāng chéng, bìng jìn jiǎo tài hú qián shān yīng shān huò shān zhū kòu. qí dǎng cuàn jù dōng ān zhě, tú wèi jiāng nán běi shēng shì. hé chūn dū jūn lì fù xiàn chéng, jīn líng kòu yù xíng wēi cù, jí sī kuì cuàn. hé chūn pài shuǐ shī fēn jiǎo fán chāng, huǐ qí jiān lěi tǔ qiáo, jìn pò é qiáo lǔ gǎng děng chù. chéng kòu fèn huì, chū tài píng shén cè mén fēn fàn dà yíng, zhāng yù liáng féng zi cái děng xiàn zhèn bài zhī, kòu tuì. suì gōng jīn chuān mén, xī huǐ dōng běi chéng wài lěi shān.
秀全力圖外擾，乃命寇將竄皖南北及閩、浙諸省，冀大軍分援，以牽我師。玉成勾結捻首張洛行、龔瞎子。眾號十萬人，踞麻城，四門築五十八壘，溝塹重疊，據險自固。而安慶暨英、霍諸寇又陷黃安，冀窺漢陽、德安，取道北竄。官文檄續賓上援，以紓麻城之患。先是秀全命賴漢英掠江西，皖寇入福建，陷政和縣、邵武府，遂陷浦城，分擾建寧。五月，我軍克復黃安、麻城，斬偽丞相指揮數十人；追至商城，並進剿太湖、潛山、英山、霍山諸寇。其黨竄踞東安者，圖為江南北聲勢。和春督軍立復縣城，金陵寇愈形危蹙，急思潰竄。和春派水師分剿繁昌，毀其堅壘土橋，進破峨橋、魯港等處。城寇憤恚，出太平、神策門分犯大營，張玉良、馮子材等陷陣敗之，寇退。遂攻金川門，悉毀東北城外壘柵。

shí dá kāi nǎi zì guǎng fēng xiàn jiāng shān xiàn, jīn huá qú zhōu chù zhōu sān fǔ shǔ yì fén lüè dài biàn. zhè jūn bài zhī shòu chāng qī lǐ tíng. liù yuè, kòu cuàn quán jiāo, jù chú zhōu jiǔ fú zhōu děng chù, zhè jūn dà bài zhī, jìn kè wǔ yì yǒng kāng cháng shān jiāng shān kāi huà jìn yún xuān píng, qú wéi yì jiě. kòu xī cuàn chù zhōu, xiàn zhī, zhōu tiān shòu dū jūn kè fù. huì mǐn kòu wān yán chāng jué, suǒ fù gè chéng xuán shī, yòu xiàn sōng xī chóng ān jiàn yáng děng xiàn, jiàn níng fǔ yì bèi wéi. zhè jiāng xún fǔ yàn duān shū xí jiāng chí yuán mǐn shěng, yòu chū shī jiāng shān jiè, jiǎo pǔ chéng kòu cháo.
石達開乃自廣豐陷江山縣，金華、衢州、處州三府屬邑焚掠殆遍。浙軍敗之壽昌七里亭。六月，寇竄全椒，踞滁州、九洑洲等處，浙軍大敗之，進克武義、永康、常山、江山、開化、縉雲、宣平，衢圍亦解。寇悉竄處州，陷之，周天受督軍克復。會閩寇蜿蜒猖獗，所復各城旋失，又陷松溪、崇安、建陽等縣，建寧府亦被圍。浙江巡撫晏端書檄將馳援閩省，又出師江山界，剿浦城寇巢。

shì shí, shàng yǐ zhè mǐn kòu bìng qǐ, nǎi qǐ céng guó fān lǜ jiāng xī xiāng jūn yuán zhè, xuán mìng gǎi yuán mǐn. guó fān zì qiān shān jìn jūn, kòu dà jù, tú qiān zhì zhī jì, fēn wàn yú rén fàn jiāng xī, wéi guǎng fēng yù shān, rù jù ān rén. mǐn jūn suì kè guāng zé, shōu jiàn yáng, jiě shùn chāng wéi, lián fù sōng xī zhèng hé níng huà chóng ān, pò pǔ chéng lǎo cháo. fù shào wǔ fǔ, mǐn shěng sù qīng. guó fān yí jūn yì yáng, qīn dū shuǐ lù gè jūn kè fù ān rén xiàn chéng. bā yuè, kè jí ān, qín wěi xiān fēng lǐ yǎ fèng wěi chéng xiàng dí míng hǎi, zhèng fǎ. jiāng xī liè chéng jiē fù. jìn gōng tài hú, qián yuè kòu xiàn lú zhōu, xún fǔ wēng tóng shū gào jí yú xù bīn, guān wén yǐ tài hú fāng xuè zhàn yǒu gōng, shū liú zhī. shí kòu yú dōng àn jí fēng xiāng pù xiǎo chí yì dōng shān tóu gè zhú yíng lěi, xù bīn děng fēn duàn gōng chéng, fén qí huǒ yào kù, kòu zhòng hài sàn, suì kè tài hú, chéng shèng dǐ qián shān. qián shān shí pái wèi nán běi yào chōng, kòu lǚ jí dǎng yǔ yuán yīng, kàng wǒ dōng zhēng zhī shī. dōu xìng ā děng yíng běi mén zhāng fǎ shān, mǎ bù bìng jìn, kòu bài kuì, bì qī bā qiān, suì fù xiàn chéng. wǒ jūn fēn èr lù píng shàng xià shí pái lǎo cháo.
是時，上以浙、閩寇並起，乃起曾國藩率江西湘軍援浙，旋命改援閩。國藩自鉛山進軍，寇大懼，圖牽制之計，分萬餘人犯江西，圍廣豐、玉山，入踞安仁。閩軍遂克光澤，收建陽，解順昌圍，連復松溪、政和、寧化、崇安，破浦城老巢。復邵武府，閩省肅清。國藩移軍弋陽，親督水陸各軍克復安仁縣城。八月，克吉安，擒偽先鋒李雅鳳、偽丞相翟明海，正法。江西列城皆復。進攻太湖，前月寇陷廬州，巡撫翁同書告急於續賓，官文以太湖方血戰有功，疏留之。時寇於東岸及楓香鋪、小池驛、東山頭各築營壘，續賓等分段攻城，焚其火藥庫，寇眾駭散，遂克太湖，乘勝抵潛山。潛山石牌為南北要衝，寇屢集黨與援應，抗我東征之師。都興阿等營北門彰法山，馬步並進，寇敗潰，斃七八千，遂復縣城。我軍分二路平上下石牌老巢。

jiǔ yuè, yù chéng zì qián tài huì jiǔ fú zhōu qún kòu xià jiāng pǔ, cì guān jūn zhī xū, jí gōng pǔ kǒu, yǐ jì jiě jīn líng zhī wéi. wǒ jūn jìn tuì zhēng yī qiáo, suì dà cuò. hé chūn pài bīng lái yuán, kòu fēn jūn zhuì zhī, réng lì pū pǔ kǒu. jiāng běi dà yíng suì shī xiàn. dié xiàn jiāng pǔ tiān zhǎng yí zhēng. bìng fēn gōng liù hé, dé xìng ā dùn. yáng zhōu zéi pò nán mén rù, yáng zhōu xiàn. jìn fàn shào bó xiàn, guó liáng lǜ jūn dù jiāng. huì běi jūn kè fù fǔ chéng, yí gōng yí zhēng, yì kè zhī. jí yǐn bīng jiù liù hé, zǔ yú kòu, bù dé zhòu jìn. kòu chuān dì dào xiàn chéng, bǔ yòng dào wēn shào yuán fù shuǐ sǐ. kòu dù jiāng xiàn lì shuǐ, zhú lěi jiāng lán bù zhū chù, wèi è yào chí jiǔ jì. shí yuè, hé chūn qiǎn zǒng bīng zhāng yù liáng gōng fù lì shuǐ. kòu jiā gōng gāo gǔ shān dà yíng, guó liáng nù mǎ xiàn zhèn, bì kòu wǔ liù qiān. hé bīng zhuī dǐ jiāng níng zhèn, huǐ kǎ bì shù shí zuò. xiǎo dān yáng yǐ zhì cǎi shí jī lǎo cháo xī píng.
九月，玉成自潛、太會九洑洲群寇下江浦，伺官軍之虛，疾攻浦口，以冀解金陵之圍。我軍進退爭一橋，遂大挫。和春派兵來援，寇分軍綴之，仍力撲浦口。江北大營遂失陷。迭陷江浦、天長、儀徵。並分攻六合，德興阿遁。揚州賊破南門入，揚州陷。進犯邵伯縣，國樑率軍渡江。會北軍克復府城，移攻儀徵，亦克之。亟引兵救六合，阻於寇，不得驟進。寇穿地道陷城，補用道溫紹原赴水死。寇渡江陷溧水，築壘江藍埠諸處，為扼要持久計。十月，和春遣總兵張玉良攻復溧水。寇夾攻高古山大營，國樑怒馬陷陣，斃寇五六千。合兵追抵江寧鎮，燬卡壁數十座。小丹陽以至采石磯老巢悉平。

chū, shèng bǎo lǜ wǎn jūn gōng tiān zhǎng, niǎn shǒu lǐ zhāo shòu yǐ bù zhòng èr qiān jiàng, shèng bǎo zòu qǐng shǎng gěi huā líng sān pǐn xián, cì míng shì zhōng, shǐ wèi nèi yīng, suì kè xiàn chéng. dà jūn zhī rù wǎn yě, kè fù tóng chéng shū chéng èr xiàn, kòu xī dùn sān hé. dōu xìng ā huì shuǐ shī jǐn sǎo ān qìng chéng wài kòu lěi. xù bīn zhuī zhì sān hé, yù chéng xiù chéng shì xián lián jiāng pǔ liù hé lú jiāng zhòng, yòu qǐ yuán niǎn fěi, zhāo yǐng shòu guāng zhōu qún dào, hé shí yú wàn, wéi guān jūn sān chóng, zhòng guǎ bù néng dí, xù bīn sǐ zhī. kuì jūn zhì tóng chéng, qián liú fáng sì chéng jūn kuì, bù xún rì, tóng shū qián tài fù xiàn. dōu xìng ā shōu kuì zú, yóu shí pái zhù jūn sù sōng, jìn jiǎo huáng ní yíng kòu zhòng, bài zhī fù dū bào chāo duō lóng ā dà zhàn jīng qiáo chén jiā dà wū, píng sān shí yú lěi, jūn shì fù zhèn. yù chéng tuì hái tài hú, yǐ wèi shū tóng yǐ dé ér sù sōng bù pò, zé ān qìng zhī shǒu bù gù, yǔ xiù chéng móu zài jǔ. xiù chéng zhī bù kě dí, bù yù cóng, ér yù chéng lǚ yán yǒu miào cè, shǐ yǔ fēn dào lái fàn, zú shòu dà chuàng ér tuì. yù chéng liú jūn tài hú, ér zì hái ān qìng. xiù chéng lǜ dǎng hái cháo xiàn huáng shān.
初，勝保率皖軍攻天長，捻首李昭壽以部眾二千降，勝保奏請賞給花翎三品銜，賜名世忠，使為內應，遂克縣城。大軍之入皖也，克復桐城、舒城二縣，寇悉遁三河。都興阿會水師盡掃安慶城外寇壘。續賓追至三河，玉成、秀成、侍賢連江浦、六合、廬江眾，又乞援捻匪，招潁、壽、光州群盜，合十餘萬，圍官軍三重，眾寡不能敵，續賓死之。潰軍至桐城，前留防四城軍潰，不旬日，桐、舒、潛、太復陷。都興阿收潰卒，由石牌駐軍宿松，進剿黃泥營寇眾，敗之；復督鮑超、多隆阿大戰荊橋、陳家大屋，平三十餘壘，軍勢復振。玉成退還太湖，以為舒、桐已得而宿松不破，則安慶之守不固，與秀成謀再舉。秀成知不可敵，不欲從，而玉成屢言有妙策，始與分道來犯，卒受大創而退。玉成留軍太湖，而自還安慶。秀成率黨還巢縣、黃山。

shì shí jiāng xī kòu fù lán rù mǐn jiè, róu jiāng lè xiàn, bìng xiàn pǔ chéng yǒng jí jiàn yáng shùn chāng níng huà zhǎng tīng děng chéng. guó fān rù mǐn, jūn jiàn chāng. zhū xiàn chéng yǐ cì fù. kòu fù cuàn huí jiāng xī, wéi lián chéng shàng jù wàn yú, fù xiàn jǐng dé dōng liú, móu cuàn hú kǒu jiǔ jiāng děng chù. guó fān xí diào dào yuán zhāng yùn lán bèi dào chí fù jǐng dé zhèn, lǚ zhàn jiē jié. chū, kòu jù jǐng dé zhèn, shì yàn xūn chì, jiāng yòu yào chōng zhī qū, zì xíng wú zǔ. guó fān tiān pài qí dì guó quán lǜ xiāng jūn wǔ qiān bā bǎi fù zhèn, zhù yùn lán gōng jiǎo. kòu yè xí tǐng shī liú yú chún, rán huǒ dàn pāo shāo pái kǎ wú shù. kòu qì zhèn cuàn fú liáng, guó quán děng shuǐ lù jìn gōng, fù fú liáng. kòu zǒu jiàn dé běi qù, jiāng xī shāo dìng.
是時江西寇復闌入閩界，蹂將樂縣，並陷浦城、永吉、建陽、順昌、寧化、長汀等城。國藩入閩，軍建昌。諸陷城以次復。寇復竄回江西，惟連城尚聚萬餘，復陷景德、東流，謀竄湖口、九江等處。國藩檄調道員張運蘭倍道馳赴景德鎮，屢戰皆捷。初，寇踞景德鎮，勢焰薰熾，江右要衝之區，恣行無阻。國藩添派其弟國荃率湘軍五千八百赴鎮，助運蘭攻剿。寇夜襲艇師劉於淳，燃火彈拋燒簰卡無數。寇棄鎮竄浮梁，國荃等水陸進攻，復浮梁。寇走建德北去，江西稍定。

shí yī yuè, jiāng nán dà yíng yuán jūn zhí lì tōng yǒng zhèn zǒng bīng dài wén yīng zhàn sǐ níng guó wān zhǐ. cì rì, bāng bàn wǎn nán jūn wù zhè jiāng tí dū dèng shào liáng, dà yíng xiàn, sǐ zhī. níng jùn shè fáng sān bǎi yú lǐ, jiē lín kòu cháo, jìn zé wú hú qīng yáng fán chāng tóng líng, yuǎn zé wú wèi hé zhōu chú zhōu, dù jiāng jí zhì. ér lù kǒu mò líng lì shuǐ bài kòu, gōu hé tài píng jīn zhù guān dōng xī liáng shān dǎng zhòng, qián shān tài hú shū tóng jí cōng yáng tǔ qiáo bài dǎng, jiē yǐ níng guó wèi tōng sǒu fáng jūn jǐn qī qiān yǒu qí, yòu duō diào yuán tā chù, kòu zhòng bīng dān, gù jí yú bài. guó fān shū chén mù qián huǎn jí, yí xiān gōng jǐng dé zhèn, bǎo quán hú kǒu, shàng shì qí yì. hú lín yì xiān yǐ dīng mǔ yōu huí jí, huì sān hé biàn qǐ, cháo zhǐ pò qǐ dū shī, shí èr yuè, dù jiāng zhù huáng zhōu. shí kòu zhī jù nán ān zhě yǒu wǔ zhī: yī wèi wěi yì fǔ zǎi zhì chén hēng róng fù zhōng xìn hé míng biāo, yī wèi wěi qú shuài xiāo shòu huáng cài cì xián, yī wèi wěi shàng shū zhōu zhú pō, yī wèi wěi jūn lüè lài yù fā, yī wèi wěi chéng xuān liú yì cái zhāng suì móu, zhòng qī bā wàn, jiāng yóu nán kāng fàn gàn zhōu, zhú wěi chéng yú xīn xū, shè kǎ lěi, jù cūn zhuāng, mián gèn èr shí yú lǐ.
十一月，江南大營援軍直隸通永鎮總兵戴文英戰死寧國灣沚。次日，幫辦皖南軍務浙江提督鄧紹良，大營陷，死之。寧郡設防三百餘里，皆鄰寇巢，近則蕪湖、青陽、繁昌、銅陵，遠則無為、和州、滁州，渡江即至。而祿口、秣陵、溧水敗寇，勾合太平金柱關、東西梁山黨眾，潛山、太湖、舒、桐及樅陽土橋敗黨，皆以寧國為通藪；防軍僅七千有奇，又多調援他處，寇眾兵單，故及於敗。國藩疏陳目前緩急，宜先攻景德鎮，保全湖口，上是其議。胡林翼先以丁母憂回籍，會三河變起，朝旨迫起督師，十二月，渡江駐黃州。時寇之踞南安者有五支：一為偽翼府宰制陳亨容、傅忠信、何名標，一為偽渠帥蕭壽璜、蔡次賢，一為偽尚書周竹坡，一為偽軍略賴裕發，一為偽承宣劉逸才、張遂謀，眾七八萬，將由南康犯贛州，築偽城於新墟，設卡壘，踞村莊，綿亘二十餘里。

jiǔ nián zhēng yuè, guó fān xí xiāo qǐ jiāng shè fú chì shí táng, bài kòu, kè xīn xū, jìn pò nán kāng chí jiāng xiǎo xī fèng huáng chéng zhǎng jiāng xū kòu lěi, bìng kè chóng yì nán ān, jìn jiě xìn fēng zhī wéi. èr yuè, jiāng pǔ xuē sān yuán xiàn chéng jiàng, jìn kè pǔ kǒu, zhèn zhǎn wěi tiān fú hóng fāng wěi lì tiān yù mò xìng. kòu chān lǐ shì zhōng jī gāo wàng, chéng xū zài xiàn pǔ kǒu. shì zhōng huí jūn zài kè zhī, pǔ kǒu sù qīng. lǐ xiù chéng jí lǜ hàn zéi qī bā wàn lái fàn, jù wū yī zhèn chà hé. xiù chéng fù yào chén yù chéng zì lú zhōu lái yuán. wū yī zhèn shǔ chú zhōu jiāng pǔ jiāo jiè suǒ yào, kòu yì zài duàn jué pǔ yíng xiǎng dào, wèi zhāng guó liáng jī bài. kòu yǔ mǐn zhè yú kòu jiē qū chēn guì, suǒ wèi shí dá kāi sān shí wàn zhòng hòu wéi bǎo qìng zhě yě. yù chéng yóu liù hé fàn lú zhōu, bù zhèng shǐ lǐ mèng qún bèi zhí, bù qū, sǐ zhī. sān yuè, jiū ān qìng dǎng wéi pū dìng yuǎn hù chéng yíng, zhú jiān lěi shù shí yǐ kùn wǒ shī. shèng bǎo xí pò qí lěi, xiù chéng dōng zǒu, ér dǎng zhòng rì zēng. guó liáng yú dìng yuǎn xiàn xī zhú shí lǐ zhǎng qiáng yù zhī, qí běi lù zì jiǔ lǐ shān zhì pǔ kǒu, sān sì shí lǐ, kòu lěi dài biàn. wǒ jūn rì zhàn, fù jiāng zhèng cháo dòng zhāng zhàn kuí jiē mò yú zhèn. shí pǔ kǒu hòu lù chú zhōu lái ān jiē kùn yú kòu. shì zhōng zì pǔ kǒu rào dào huí yuán shèng bǎo, chè wū yī chà kǒu fáng jūn hái dìng yuǎn, qí dì fù wèi kòu jù. hé chūn lǜ jiāng běi jūn dān, qiǎn féng zi cái dù jiāng yuán yīng. yù chéng dù jiāng pǔ pǔ kǒu wèi kě lì zhēng, fēn dǎng yuán liù hé yòu móu qū tiān zhǎng yáng zhōu, dù jiāng gōng nán yíng hòu lù, bìng xí běi yíng. yú shì kòu zhòng sì wǔ wàn dōng qū liù hé, màn yán lái ān xū yí zhū jìng.
九年正月，國藩檄蕭啟江設伏赤石塘，敗寇，克新墟，進破南康池江、小溪、鳳凰城、長江墟寇壘，並克崇義、南安，進解信豐之圍。二月，江浦薛三元獻城降，進克浦口，陣斬偽天福洪方、偽立天豫莫興。寇覘李世忠擊高旺，乘虛再陷浦口。世忠回軍再克之，浦口肅清。李秀成急率悍賊七八萬來犯，踞烏衣鎮汊河。秀成復要陳玉成自廬州來援。烏衣鎮屬滁州、江浦交界鎖鑰，寇意在斷絕浦營餉道，為張國樑擊敗。寇與閩、浙餘寇皆趨郴、桂，所謂石達開三十萬眾後圍寶慶者也。玉成由六合犯廬州，布政使李孟群被執，不屈，死之。三月，糾安慶黨圍撲定遠護城營，築堅壘數十以困我師。勝保襲破其壘，秀成東走，而黨眾日增。國樑於定遠縣西築十里長牆御之，其北路自九里山至浦口，三四十里，寇壘殆遍。我軍日戰，副將鄭朝棟、張占魁皆歿於陣。時浦口後路滁州、來安皆困於寇。世忠自浦口繞道回援勝保，撤烏衣汊口防軍還定遠，其地復為寇踞。和春慮江北軍單，遣馮子材渡江援應。玉成度江浦、浦口未可力爭，分黨援六合；又謀趨天長、揚州，渡江攻南營後路，並襲北營。於是寇眾四五萬東趨六合，蔓延來安、盱眙諸境。

sì yuè, yù chéng wéi yáng zhōu. tí dū dé ān jī kòu tiān zhǎng, shī lì, mò yú zhèn. shèng bǎo lǜ jūn jìn zhàn shí liáng, hù yǒu sǐ shāng, hái tún jiù pù, è xū yí qián lù hàn běi fàn. zhù chà jiàn jūn wèi kòu kùn, xiān hòu tū wéi chū. hé chūn qiǎn zhāng yù liáng ān yǒng fēn liù hé jūn fù fáng yáng zhōu, yǐ gù qīng huái mén hù. shí chí zhōu qīng yáng kòu bī shí wěi, kuī wān zhǐ. dāng tú wú hú kòu fēn bì qīng shān tíng tóu bī huáng chí. wǒ jūn bài xū yí chà jiàn jí tiān zhǎng kòu, tiān zhǎng kòu fēn cuàn liù hé, bìng jù yí zhēng jiāng gān dōng gōu, tú pū hóng shān yáo. qí dì jù liù hé èr shí lǐ, páng tōng guā bù, wèi dà yíng xiǎng dào yān hóu. wǔ yuè, jū diàn huá dū jūn pò píng liù hé dōng lù wáng zǐ miào tài píng jí kòu lěi. chū, liù hé yí zhēng lián jiè èr shí lǐ, kòu lěi sì shí yú, zǔ liáng dào. zhì shì liù hé kuò qīng. shí liù hé yǐ běi tiān zhǎng yǐ nán, kòu jūn jí shù wàn, xiǎng dào wēi jí, yóu wū jiā jí rào fàn gè jūn zhī bèi, shì zhōng tuì bǎo chú lái. kòu qū jiù pù, zhí fàn xū yí, wéi shèng bǎo yú sāng shù, dōu xìng ā lì zhàn jiě zhī. xún jiù pù kòu fàn hóng zi qiáo, shèng bǎo jí mù téng ā chí yuán, ér kòu yǐ fēn fàn xū yí, xū yí gù wú chéng, cāng cù suì shī.
四月，玉成圍揚州。提督德安擊寇天長，失利，歿於陣。勝保率軍進戰石樑，互有死傷，還屯舊鋪，扼盱眙前路捍北犯。駐汊澗軍為寇困，先後突圍出。和春遣張玉良、安勇分六合軍赴防揚州，以固清、淮門戶。時池州、青陽寇逼石硊，窺灣沚。當塗、蕪湖寇分壁青山、亭頭逼黃池。我軍敗盱眙、汊澗及天長寇，天長寇分竄六合，並踞儀徵江干東溝，圖撲紅山窯。其地距六合二十里，旁通瓜埠，為大營餉道咽喉。五月，鞠殿華督軍破平六合東路王子廟、太平集寇壘。初，六合、儀徵連界二十里，寇壘四十餘，阻糧道。至是六合廓清。時六合以北、天長以南，寇麕集數萬，餉道危急，由烏家集繞犯各軍之背，世忠退保滁、來。寇趨舊鋪，直犯盱眙，圍勝保於桑樹，都興阿力戰解之。尋舊鋪寇犯紅子橋，勝保及穆騰阿馳援，而寇已分犯盱眙，盱眙故無城，倉猝遂失。

liù yuè, shèng bǎo gōng kè xū yí, zhuī chuàng zhī mó qí tiān tāi zhū shān. yáng zhōu zhū jūn ān yǒng děng wén tiān zhǎng kòu huí cuàn liù hé, fù yí zhēng jié jī, dà pò yú shā hé dà xiǎo tóng shān. yù chéng fèn shén, tú bào fù, lǜ sǐ dǎng gōng lái ān. shì zhōng shǒu chéng, fú zhuàng yǒng yú liǎng mén wài, zì dū jūn chōng rù kòu yíng. kòu chéng xū xí chéng, fú qǐ lán jī, shì zhōng fǎn duì jiā gōng, kòu dà bài, yè zǒu chú zhōu. shì zhōng yóu shuǐ kǒu fén shāo kòu lěi, kòu dà kuì, jiū hé niǎn fěi wéi dìng yuǎn, zài bài zài jìn, wǒ jūn zhòng guǎ bù dí, suì shī xiàn. qī yuè, yù chéng lǜ sǐ dǎng gōng lái ān, fàn chú zhōu, shì zhōng jī zhī, shāo què xún fù jiū zhòng wéi lái ān, bìng fēn tún chéng xī běi zhuō jiā cháo děng chù, kòu lěi jǐ biàn. shì zhōng zhēn kòu zhì yǐ jiāo, qián fú bīng tiāo zhàn, wěi bài, kòu xiào guān jūn qiè ér shì zhōng yòu huán zào zhī, kòu bù wèi yì, wéi qiāng shēng jué xù zuò bèi ér yǐ. shì zhōng zhòu qǐ míng jiǎo ér qián, huǒ qí yíng, pò èr shí bā lěi. huì shèng bǎo jiě qí wéi, shì zhōng hái chú zhōu. bā yuè, bài kòu xī cuàn xiàn huò shān, jiāng zhǎng guì děng jī bài tài píng guō cūn hóng tán jù kòu, xún cuàn shí dài, xiàn wū shí lǒng, fáng yíng yóu jī huáng jīn xiáng tuì tún yáng xī hé. zì qù suì sān hé shī xiàn, kòu zào wěi chéng gāo èr zhàng yú, pào yǎn xīng liè, huán yǐ shēn háo, chūn qiān mì bù, yǔ tài hú hù xiāng yuán yīng, jiān tōng liáng dào.
六月，勝保攻克盱眙，追創之磨臍、天台諸山。揚州諸軍安勇等聞天長寇回竄六合，赴儀徵截擊，大破於沙河、大小銅山。玉成憤甚，圖報復，率死黨攻來安。世忠守城，伏壯勇於兩門外，自督軍沖入寇營。寇乘虛襲城，伏起攔擊，世忠返隊夾攻，寇大敗，夜走滁州。世忠由水口焚燒寇壘，寇大潰，糾合捻匪圍定遠，再敗再進，我軍眾寡不敵，遂失陷。七月，玉成率死黨攻來安，犯滁州，世忠擊之，稍卻；尋復糾眾圍來安，並分屯城西北卓家巢等處，寇壘幾遍。世忠偵寇志已驕，潛伏兵挑戰，偽敗，寇笑官軍怯；而世忠又環譟之，寇不為意，惟槍聲絕續作備而已。世忠驟起鳴角而前，火其營，破二十八壘。會勝保解其圍，世忠還滁州。八月，敗寇西竄陷霍山，江長貴等擊敗太平郭村、宏潭踞寇，尋竄石埭，陷烏石隴，防營游擊黃金祥退屯楊谿河。自去歲三河失陷，寇造偽城高二丈餘，炮眼星列，環以深壕，椿簽密布，與太湖互相援應，兼通糧道。

shí pái zhèn lì ān huī huái níng, dāng sù wàng qián tài zhī jiāo, wèi yóu wǎn rù chǔ yào chōng. guān wén yǐ wěi chéng bù bá, zhōng ài dōng zhēng, nǎi lìng duō lóng ā tǒng mǎ bù jūn huì gōng, bá wěi chéng, jī zhǎn huò tiān yàn shí tíng yù děng sì shí qī míng, bìng jù bài qián shān ān qìng yuán kòu. wěi gù wáng wú rú xiào zhě, kòu zhī zuì hàn zhě yě, zì zhèn jiāng yì chū, zhì wǎn běi, jiū niǎn yán huái sì rǎo xún pū xū yí zhī qīng bà, wèi gé lán é děng qiāng bì, duàn qí shǒu. zhòng nán kuì, jiǔ yuè, rǎo huò shān xià fú qiáo. lù ān fáng jūn lú yòu xióng děng jī bài zhī, pò máo tǎn chǎng kòu lěi, ér lú zhōu ān qìng kòu tóng fàn lù ān, nǎi yǐn jūn hái xū yí. tiān zhǎng kòu fàn yáng zhōu, cān jiāng ài dé shèng shuāng xǐ děng bài sǐ sī tú miào. yù chéng lǜ dà gǔ zì gān quán shān xī cuàn yí zhēng chén bǎn qiáo, jìn yuán liù hé, wéi lǐ ruò zhū lěi. féng zi cái yù zhī shī lì, tuì tún duàn yào kǒu. kòu jù hóng shān yáo, duàn lǐ ruò zhū yíng hòu lù, xiǎng yùn bù tōng.
石牌鎮隸安徽懷寧，當宿、望、潛、太之交，為由皖入楚要衝。官文以偽城不拔，終礙東征，乃令多隆阿統馬步軍會攻，拔偽城，擊斬霍天燕、石廷玉等四十七名，並拒敗潛山、安慶援寇。偽顧王吳如孝者，寇之最悍者也，自鎮江逸出，至皖北，糾捻沿淮肆擾；尋撲盱眙之清壩，為格蘭額等槍斃，斷其首。眾南潰，九月，擾霍山下符橋。六安防軍盧又熊等擊敗之，破毛坦廠寇壘，而廬州、安慶寇同犯六安，乃引軍還盱眙。天長寇犯揚州，參將艾得勝、雙喜等敗死司徒廟。玉成率大股自甘泉山西竄儀徵陳板橋，進援六合，圍李若珠壘。馮子材御之失利，退屯段要口。寇踞紅山窯，斷李若珠營後路，餉運不通。

shí yuè, ruò zhū zì bā bù qiáng chén jiā jí kuì wéi chū, zhōng shù chuàng, tuì tún yáng zhōu, sǐ shāng mǎ bù jūn èr qiān bā bǎi yú rén. shí
十月，若珠自八埠牆、陳家集潰圍出，中數創，退屯揚州，死傷馬步軍二千八百餘人。石