strong shí huò yī strong
食貨一
míng mò, kē zhèng fēn qǐ, chóu juān zēng xiǎng, mín qióng cái kùn. yǒu qīng rù zhǔ zhōng guó, gài yǔ juān chú, yǔ mín gēng shǐ. dǎi kāng qián zhī shì, guó fù mín yīn. fán zī shēng rén dīng, yǒng bù jiā fù, yòu pǔ miǎn tiān xià zū shuì, zhì zài zhì sān. wū hū, gǔ wèi yǒu yě. dào xián yǐ jiàng, hǎi jìn dà kāi, guó jiā duō gù. hào cái zhī tú guǎng, ér shēng cái zhī dào zhì. dāng zhóu zhě mèi yú zhōng wài dà shì, zhào huò xìng róng, tiān fǔ tài cāng zhī xù, yī dàn dàng rán, péi cháng bīng fèi zhì sì bǎi yú zhào. yǐ zhōng guó suǒ yǒu cái chǎn dǐ jiè wài zhài, jī shù shí nián bù néng qīng cháng. tān pài jiā juān, shàng xià jiāo kùn. nǎi gǎi hǎi yùn yǐ jié cáo fèi, biàn huán fǎ yǐ xíng guó bì, jiǎng yán zhèng yǐ zēng suì rù, kāi kuàng chǎn yǐ kuò cái yuán. yǐ jí chuàng tiě lù, gǎi yóu chuán, shè diàn jú, tōng hǎi bó. xīn zhèng fán xìng, zī zī móu lì, ér yú gǔ xiān shèng wáng shēng zhòng shí guǎ wèi jí yòng shū zhī dào, mèi yān bù jiǎng. fū yǐ táng yú zhì píng zhī shì, ér qí gào shùn yǔ yě, zhūn zhūn yǐ sì hǎi kùn qióng, tiān lù yǒng zhōng wèi jiè. yǒu guó zhě qí kě hū zāi! zī qǔ qīng dài lǐ cái shǐ mò, tiáo zhe yú piān.
明末,苛政紛起,籌捐增餉,民窮財困。有清入主中國,概予蠲除,與民更始。逮康、乾之世,國富民殷。凡滋生人丁,永不加賦,又普免天下租稅,至再至三。嗚呼,古未有也。道、咸以降,海禁大開,國家多故。耗財之途廣,而生財之道滯。當軸者昧於中外大勢,召禍興戎,天府太倉之蓄,一旦蕩然,賠償兵費至四百餘兆。以中國所有財產抵借外債,積數十年不能清償。攤派加捐,上下交困。乃改海運以節漕費,變圜法以行國幣,講鹽政以增歲入,開礦產以擴財源。以及創鐵路,改郵傳,設電局,通海舶。新政繁興,孳孳謀利,而於古先聖王生眾食寡、為疾用舒之道,昧焉不講。夫以唐、虞治平之世,而其告舜、禹也,諄諄以「四海困窮,天祿永終」為戒。有國者其可忽哉!茲取清代理財始末,條著於篇。
hù kǒu tián zhì
戶口田制
hù kǒu qīng zhī mín shù, wéi wài fān zā sà kè suǒ shǔ biān shěn dīng dàng zhǎng yú lǐ fān yuàn. qí gè shěng zhū sè rén hù, yóu qí dì zhǎng guān yǐ shí yuè zào cè, xiàn cì nián bā yuè zī sòng hù bù, zhè jiāng qīng lì sī sī zhī. ér mǎn zhōu méng gǔ hàn jūn dīng dàng zé sī yú hù bù bā qí fèng xiǎng chù. nián zhōng, jiāng mín shù huì shàn huáng cè yǐ wén.
戶口清之民數,惟外藩紥薩克所屬編審丁檔掌於理藩院。其各省諸色人戶,由其地長官以十月造冊,限次年八月咨送戶部,浙江清吏司司之。而滿洲、蒙古、漢軍丁檔則司於戶部八旗俸餉處。年終,將民數匯繕黃冊以聞。
qí hù zhī bié, yuē jūn, yuē mín, yuē jiàng, yuē zào. cǐ wài ruò huí fān qiāng miáo yáo lí yí děng hù, jiē lì yú suǒ zài fǔ tīng zhōu xiàn. fán mín, nán yuē dīng, nǚ yuē kǒu. nán nián shí liù wèi chéng dīng, wèi chéng dīng yì yuē kǒu. dīng kǒu xì yú hù. fán fù mín jì yǐ dīng kǒu, biān mín jì yǐ hù. gài fān huí lí miáo yáo yí rén děng, jiǔ jīng xiàng huà, jiē àn dīng kǒu biān rù mín shù. qí yǐ hù jì zhě, rú sān xìng suǒ shǔ hè zhé fèi yǎ kā qí lēi ěr kù yè è lún chūn hā kè lā wǔ shí liù xìng, gān sù gè tǔ sī, jí zhuāng làng tīng suǒ shǔ fān zi, xī zàng gè tǔ sī suǒ shǔ sān shí jiǔ zú, wū lǐ yǎ sū tái suǒ shǔ táng nǔ wū liáng hǎi gòng diāo hù, kē bù duō suǒ shǔ ā ěr tài wū liáng hǎi gòng diāo hù gòng hú pí hù, ā ěr tài nuò ěr wū liáng hǎi gòng diāo hù gòng huī shǔ pí hù, jiē shì. zhì tǔ sī suǒ shǔ fān yí rén děng, dàn bào míng zhài shù zú shù, bù jì hù zhě bù yǔ qí shù.
其戶之別,曰軍,曰民,曰匠,曰灶。此外若回、番、羌、苗、瑤、黎、夷等戶,皆隸於所在府、廳、州、縣。凡民,男曰丁,女曰口。男年十六為成丁,未成丁亦曰口。丁口系於戶。凡腹民計以丁口,邊民計以戶。蓋番、回、黎、苗、瑤、夷人等,久經向化,皆按丁口編入民數。其以戶計者,如三姓所屬赫哲、費雅喀、奇勒爾、庫葉、鄂倫春、哈克拉五十六姓,甘肅各土司,及莊浪廳所屬番子,西藏各土司所屬三十九族,烏里雅蘇台所屬唐努烏梁海貢貂戶,科布多所屬阿爾泰烏梁海貢貂戶、貢狐皮戶,阿爾泰諾爾烏梁海貢貂戶、貢灰鼠皮戶,皆是。至土司所屬番、夷人等,但報明寨數、族數,不計戶者不與其數。
fán mín zhī zhe jí, qí bié yǒu sì: yuē mín jí yuē jūn jí, yì chēng wèi jí yuē shāng jí yuē zào jí. qí jīng lǐ zhī yě, bì chá qí zǔ jí. rú rén hù yú jì jū zhī dì zhì yǒu fén lú yú èr shí nián zhě, zhǔn rù jí chū shì, lìng shēng míng zǔ jí huí bì. tǎng běn shēn yǐ gù, zi sūn yú tā shěng yǒu tián tǔ dīng liáng, yuán fù rù jí zhě, tīng. jūn liú rén děng zǐ sūn suí pèi rù jí zhě, zhǔn qí kǎo shì zhī lèi shì yě. yòu bì biàn qí zōng xì. rú mín rén wú zi, xǔ lì tóng zōng zhāo mù xiāng dāng zhě wèi hòu. qí yǒu nǚ xù yì nán jí shōu yǎng sān suì yǐ xià xiǎo ér, zhuó gěi cái chǎn, bù dé suì yǐ wèi sì zhī lèi shì yě. qiě bì qū qí liáng jiàn. rú sì mín wèi liáng, nú pú jí chàng yōu wèi jiàn. fán yá shǔ yīng yì zhī zào lì mǎ kuài bù kuài xiǎo mǎ jìn zú mén zi gōng bīng wǔ zuò liáng chà jí xún bǔ yíng fān yì, jiē wèi jiàn yì, zhǎng suí yǔ nú pú děng. qí yǒu mào jí kuà jí kuà biān qiáo jí jiē jìn zhī.
凡民之著籍,其別有四:曰民籍;曰軍籍,亦稱衛籍;曰商籍;曰灶籍。其經理之也,必察其祖籍。如人戶於寄居之地置有墳廬逾二十年者,准入籍出仕,令聲明祖籍迴避。倘本身已故,子孫於他省有田土丁糧,原附入籍者,聽。軍流人等子孫隨配入籍者,准其考試之類是也。又必辨其宗系。如民人無子,許立同宗昭穆相當者為後。其有女婿、義男及收養三歲以下小兒,酌給財產,不得遂以為嗣之類是也。且必區其良賤。如四民為良,奴僕及倡優為賤。凡衙署應役之皂隸、馬快、步快、小馬、禁卒、門子、弓兵、仵作、糧差及巡捕營番役,皆為賤役,長隨與奴僕等。其有冒籍、跨籍、跨邊、僑籍皆禁之。
shì zǔ rù guān, yǒu biān zhì hù kǒu pái jiǎ zhī lìng. qí fǎ, zhōu xiàn chéng xiāng shí hù lì yī pái zhǎng, shí pái lì yī jiǎ zhǎng, shí jiǎ lì yī bǎo zhǎng. hù gěi yìn pái, shū qí xìng míng dīng kǒu. chū zé zhù suǒ wǎng, rù zé jī suǒ lái. qí sì guān yì yī lǜ bān gěi, yǐ jī sēng dào zhī chū rù. qí kè diàn lìng gè lì yī bù, shū yù kè xìng míng xíng lǐ, yǐ biàn jī chá. jí qián lóng èr shí èr nián, gēng dìng shí wǔ tiáo: yī, zhí shěng suǒ shǔ měi hù suì gěi mén pái, pái zhǎng jiǎ zhǎng sān nián gēng dài, bǎo zhǎng yī nián gēng dài. fán jiǎ nèi yǒu dào qiè xié jiào dǔ bó dǔ jù wō táo jiān guǎi sī zhù sī xiāo sī yán cǎi qū fàn mài xiāo huáng, bìng sī lì míng sè liǎn cái jù huì děng shì, jí miàn shēng kě yí zhī tú, zé lìng zhuān sī chá bào. hù kǒu qiān yí dēng hào, suí shí bào míng, mén pái nèi gǎi huàn tián gěi. yī, shēn jīn zhī jiā, yǔ qí mín yī tǐ biān liè. yī, qí mín zá chù cūn zhuāng, yī tǐ biān liè. qí rén mín rén yǒu fàn, dì fāng guān huì tóng lǐ shì tóng zhī bàn lǐ, zhì gè shěng zhù fáng yíng nèi shāng mín mào yì jū zhù, jí guān bīng gù yòng rén yì, jūn lìng biān pái cè, bào míng lǐ shì tīng zhā hé. yī, biān wài méng gǔ dì fāng zhǒng dì mín rén, shè lì pái tóu zǒng jiǎ jí shí jiā zhǎng děng. rú yǒu tōu qiè wèi fěi, jí yǐn nì táo rén zhě, zé lìng chá bào. yī, fán kè mín zài nèi dì mào yì, huò zhì yǒu chǎn yè zhě, yǔ tǔ zhù yī lǜ shùn biān. yī, yán chǎng jǐng zào, lìng biān pái jiǎ, suǒ gù gōng rén, suí zào hù tián zhù. yī, kuàng chǎng dīng hù, chǎng yuán dū shuài chǎng shāng kè zhǎng jí dòng zhǎng lú tóu děng biān chá. gè chù méi yáo gù zhǔ, jiāng yōng gōng rén děng cè bào dì fāng zhā hé. yī, gè shěng shān jū péng mín, àn hù biān cè, dì zhǔ bìng bǎo jiǎ jié bào. guǎng dōng liáo mín, měi liáo gěi pái, hù xiāng bǎo jié. yī, yán hǎi děng shěng shāng yú chuán zhī, qǔ jù ào jiǎ zú lín bǎo jié, bào guān gěi zhào. shāng chuán jiāng chuán zhǔ duò gōng shuǐ shǒu nián mào jí guàn bìng tián zhào nèi, chū yáng shí, qǔ jù gè chuán hù jié, zhì xùn kǒu zhào yàn fàng xíng. yú chuán zhǐ tián chuán zhǔ nián mào jí guàn. qí nèi yáng cǎi bǔ xiǎo tǐng, zé lìng ào jiǎ jī chá. zhì nèi hé chuán zhī, yú chuán wěi shè lì fěn pái, zé lìng bù tóu zhā chá. qí yú chuán wǎng hù shuǐ cì dā péng chèn shí zhī mín, jūn guī jiù jìn bǎo jiǎ guǎn shù. yī, miáo rén jì jí nèi dì, jiǔ jīng biān rù mín jiǎ zhě, zhào mín rén yī lì biān chá. qí yú gè chù miáo yáo, qiān bǎi hù jí tóu rén dòng zhǎng děng jī chá yuē shù. yī, yún nán yǒu yí mín cuò chù zhě, yī tǐ biān rù bǎo jiǎ. qí yī shān bàng shuǐ zì chéng cūn luò zhě, lìng guǎn shì tóu mù zào cè jī chá. yī, chuān shěng kè mín, tóng tǔ zhù yī lì biān chá. yī, gān sù fān zi tǔ mín, zé chéng tǔ sī zhā chá. xì dì fāng guān guǎn xiá zhě, lìng suǒ guǎn tóu mù biān chá, dì fāng guān gěi pái cè bào. qí sì chuān gǎi tǔ guī liú gè fān zhài, lìng xiāng yuē jiǎ zhǎng děng jī chá, jūn tīng fǔ yí zhǎng bǎo guǎn shù. yī, sì guān sēng dào, lìng sēng gāng dào jì àn jì cè bào. qí gè shěng huí mín, lìng lǐ bài sì zhǎng jiào jī chá. yī, wài lái liú gài, bǎo zhèng dū shuài gài tóu jī chá, shǎo zhuàng zhě dì huí yuán jí ān chā, qí yú guī rù qī liú děng suǒ guǎn shù. zì shì lì fǎ yì mì.
世祖入關,有編置戶口牌甲之令。其法,州縣城鄉十戶立一牌長,十牌立一甲長,十甲立一保長。戶給印牌,書其姓名丁口。出則注所往,入則稽所來。其寺觀亦一律頒給,以稽僧道之出入。其客店令各立一簿,書寓客姓名行李,以便稽察。及乾隆二十二年,更定十五條:一,直省所屬每戶歲給門牌,牌長、甲長三年更代,保長一年更代。凡甲內有盜竊、邪教、賭博、賭具、窩逃、奸拐、私鑄、私銷、私鹽、跴曲、販賣硝磺,並私立名色斂財聚會等事,及面生可疑之徒,責令專司查報。戶口遷移登耗,隨時報明,門牌內改換填給。一,紳衿之家,與齊民一體編列。一,旗民雜處村莊,一體編列。旗人、民人有犯,地方官會同理事同知辦理,至各省駐防營內商民貿易居住,及官兵雇用人役,均另編牌冊,報明理事廳查核。一,邊外蒙古地方種地民人,設立牌頭總甲及十家長等。如有偷竊為匪,及隱匿逃人者,責令查報。一,凡客民在內地貿易,或置有產業者,與土著一律順編。一,鹽場井灶,另編排甲,所僱工人,隨灶戶填注。一,礦廠丁戶,廠員督率廠商、課長及峒長、爐頭等編查。各處煤窯僱主,將傭工人等冊報地方查核。一,各省山居棚民,按戶編冊,地主並保甲結報。廣東寮民,每寮給牌,互相保結。一,沿海等省商漁船隻,取具澳甲族鄰保結,報官給照。商船將船主、舵工、水手年貌籍貫並填照內,出洋時,取具各船互結,至汛口照驗放行。漁船止填船主年貌籍貫。其內洋采捕小艇,責令澳甲稽查。至內河船隻,於船尾設立粉牌,責令埠頭查察。其漁船網戶、水次搭棚趁食之民,均歸就近保甲管束。一,苗人寄籍內地,久經編入民甲者,照民人一例編查。其餘各處苗、瑤,千百戶及頭人、峒長等稽查約束。一,雲南有夷、民錯處者,一體編入保甲。其依山傍水自成村落者,令管事頭目造冊稽查。一,川省客民,同土著一例編查。一,甘肅番子土民,責成土司查察。系地方官管轄者,令所管頭目編查,地方官給牌冊報。其四川改土歸流各番寨,令鄉約甲長等稽查,均聽撫夷掌堡管束。一,寺觀僧道,令僧綱、道紀按季冊報。其各省回民,令禮拜寺掌教稽查。一,外來流丐,保正督率丐頭稽查,少壯者遞迴原籍安插,其餘歸入棲流等所管束。自是立法益密。
shí gè shěng fān miáo yǔ nèi dì mín rén yán yǔ bù tōng, cháng yǒu zhào xìn zhī shì. èr shí sì nián, dìng fān jiè miáo jiāng jìn lì. fán tái wān mín fān bù xǔ jié qīn, wéi zhě lí yì. gè shěng mín rén wú gù shàn rù miáo dì, jí miáo rén wú gù shàn rù mín dì, jūn zhào lì zhì zuì. ruò wǎng lái mào yì, bì qǔ jù xíng hù lín yòu bǎo jié, bào guān gěi zhào, lìng táng xùn yàn fàng shǐ wǎng.
時各省番、苗與內地民人言語不通,常有肇釁之事。二十四年,定番界、苗疆禁例。凡台灣民、番不許結親,違者離異。各省民人無故擅入苗地,及苗人無故擅入民地,均照例治罪。若往來貿易,必取具行戶鄰右保結,報官給照,令塘汛驗放始往。
péng mín zhī chēng, qǐ yú jiāng xī zhè jiāng fú jiàn sān xǐng. gè shān xiàn nèi, xiàng yǒu mín rén dā péng jū zhù, yì má zhǒng qìng, kāi lú shān tiě, zào zhǐ zhì gū wèi yè. ér guǎng dōng qióng mín rù shān dā liáo, qǔ xiāng mù chōng fěn xī xīn shāo tàn wèi yè zhě, wèi zhī liáo mín. yōng zhèng sì nián, dìng lì zhào bǎo jiǎ fǎ yī tǐ biān chá. qián lóng èr shí bā nián, dìng gè shěng péng mín dān shēn lìn kěn zhě, lìng yú yuán jí zhōu xiàn lǐng gěi yìn piào, bìng yǒu qīn zú bǎo lǐng, fāng zhǔn zū zhǒng ān chā. tǎng yǒu lái lì bù míng, zé zhòng bǎo rén jiū chá bào jiū. wǔ shí wǔ nián, yù: guǎng dōng zǒng dū zòu chēng, chè huǐ léi lián jiāo jiè hǎi miàn zhī wéi zhōu jí yí dōng zhī xié yáng dì fāng liáo fáng, dì huí yuán jí, miǎn yǔ yáng dào chuàn tōng zī shì, bìng huǐ xiào yǐ wān děng sān shí èr chù liáo fáng gòng bǎi liù shí èr hù, lìng xíng fǔ xù ān chā. yán hǎi gè shěng suǒ shǔ dǎo yǔ, duō yǒu nèi dì mín rén ān jū lè yè. ruò jù chì lìng qiān yí, shǐ shù shí wàn shēng mín liú lí shī suǒ, yú xīn hé rěn. qiě kǒng bàn lǐ bù shàn, zhuǎn shǐ liáng mín biàn ér wèi fěi. suǒ yǒu gè shěng hǎi dǎo, chú lì yīng fēng jìn zhě wài, yú jūn réng jiù jū zhù. zhì líng xīng sàn chù, jiē xì pín mín, yóu bù kě dú lìng xiàng yú. ér yú hù chū yáng tàn bǔ, zàn zài hǎi dǎo dā liáo qī zhǐ, yì bù kě gài xíng jìn jué. qiě rén mín jì shǎo, jī chá wú nán, wéi zài gè dū fǔ yán chì wén wǔ yuán biàn biān lì bǎo jiǎ. rú yǒu dào fěi hùn rù, jí wō cáng wèi fěi zhě, yī jīng chá chū, jiāng suǒ jū liáo fáng gài xíng shāo huǐ, bǐ zhī jǐng jù. qí yú chuán chū rù kǒu àn, wù qī qǔ jié gěi zhào, dēng jì xìng míng. tǎng jìn kǒu shí cáng yǒu huò wù, xíng jī kě yí, yán xíng pán jié, zì bù nán lì shí ná huò yě. wǔ shí qī nián, yù: jù fú níng suǒ zòu, shān dōng yī shěng hǎi dǎo jū mín èr wàn yú míng kǒu, gè shěng hǎi dǎo xiǎng yì bù shǎo. dāng zūn zhào qián yán, bù zhǔn tiān jiàn fáng wū, yǐ zhì rì jù rì zhòng. réng yīng liú xīn fǎng chá, wù rèn gōu jié fěi tú, zī shēng shì duān. xián fēng yuán nián, zhè jiāng xún fǔ cháng dà chún zòu yán: zhè jiāng péng mín kāi shān guò duō, yǐ zhì shā yū tǔ yōng, yǒu ài shuǐ dào tián lú. qǐng shè fǎ biān chá ān chā, fēn bié qù liú. rú suǒ yì xíng.
棚民之稱,起於江西、浙江、福建三省。各山縣內,向有民人搭棚居住,藝麻種箐,開爐煽鐵,造紙制菇為業。而廣東窮民入山搭寮,取香木舂粉、析薪燒炭為業者,謂之寮民。雍正四年,定例照保甲法一體編查。乾隆二十八年,定各省棚民單身賃墾者,令於原籍州縣領給印票,並有親族保領,方准租種安插。倘有來歷不明,責重保人糾察報究。五十五年,諭:「廣東總督奏稱,撤毀雷、廉交界海面之潿洲及迤東之斜陽地方寮房,遞迴原籍,免與洋盜串通滋事,並毀校椅灣等三十二處寮房共百六十二戶,另行撫恤安插。沿海各省所屬島嶼,多有內地民人安居樂業。若遽飭令遷移,使數十萬生民流離失所,於心何忍。且恐辦理不善,轉使良民變而為匪。所有各省海島,除例應封禁者外,餘均仍舊居住。至零星散處,皆系貧民,尤不可獨令向隅。而漁戶出洋探捕,暫在海島搭寮棲止,亦不可概行禁絕。且人民既少,稽察無難,惟在各督撫嚴飭文武員弁編立保甲。如有盜匪混入,及窩藏為匪者,一經查出,將所居寮房概行燒毀,俾知儆懼。其漁船出入口岸,務期取結給照,登記姓名。倘進口時藏有貨物,形跡可疑,嚴行盤詰,自不難立時拏獲也。」五十七年,諭:「據福寧所奏,山東一省海島居民二萬餘名口,各省海島想亦不少。當遵照前言,不准添建房屋,以至日聚日眾。仍應留心訪察,勿任勾結匪徒,滋生事端。」咸豐元年,浙江巡撫常大淳奏言:「浙江棚民開山過多,以致沙淤土壅,有礙水道田廬。請設法編查安插,分別去留。」如所議行。
sì chuān jīng zhāng xiàn zhōng zhī luàn, jié yí zhě bǎi wú yī èr, gēng zhǒng jiē sān jiāng hú guǎng liú yù zhī rén. yōng zhèng wǔ nián, yīn táo huāng ér zhì zhě yì zhòng. yù lìng sì chuān zhōu xiàn jiāng rén hù zhú yī jī chá xìng míng jí guàn, guǒ xì wú lì qióng mín, jí liàng rén lì duō guǎ, gěi huāng dì wǔ liù shí mǔ huò sān sì shí mǔ, lìng qí kāi kěn.
四川經張獻忠之亂,孑遺者百無一二,耕種皆三江、湖廣流寓之人。雍正五年,因逃荒而至者益眾。諭令四川州縣將人戶逐一稽查姓名籍貫,果系無力窮民,即量人力多寡,給荒地五六十畝或三四十畝,令其開墾。
qí jí lín níng gǔ tǎ bó dū nè ā lēi chǔ kā lā lín děng dì fāng, qián lóng èr shí qī nián dìng lì bù zhǔn wú jí liú mín jū zhù. jí sān shí sì nián, jí lín jiāng jūn fù liáng zòu: ā lēi chǔ kā lā lín dì fāng liú mín èr bǎi sì shí èr hù, qǐng xiàn yī nián jǐn xíng qū zhú. shàng yuē: liú yù jì zài dìng lì zhī qián, yīng zhǔn rù jí kěn zhǒng, yī lì ān chā, bǐ wú shī suǒ. jiā qìng zhōng, guō ěr luó sī fù yǒu nèi dì xīn lái liú mín èr qiān sān bǎi sān shí hù, jí lín tīng yǒu qiān sì bǎi wǔ shí jiǔ hù, zhǎng chūn tīng yǒu liù qiān jiǔ bǎi wǔ shí sān hù, jūn jīng jiāng jūn zòu lìng rù cè ān zhì. qí shān dōng mín rén xǐ jū kǒu wài zhě, zài kāng xī wǔ shí yī nián yǐ yǒu shí wàn yú rén. shèng zǔ yù: sì hòu shān dōng mín rén yǒu dào kǒu wài jí yóu kǒu wài huí shān dōng zhě, yīng chá míng nián mào jí guàn, zào cè jī chá, hù xiāng duì hé. qí hòu zhí lì shān xī mín rén yì duō yǒu chū kǒu zhě.
其吉林寧古塔、伯都訥、阿勒楚喀、拉林等地方,乾隆二十七年定例不准無籍流民居住。及三十四年,吉林將軍傅良奏:「阿勒楚喀、拉林地方流民二百四十二戶,請限一年盡行驅逐。」上曰:「流寓既在定例之前,應准入籍墾種,一例安插,俾無失所。」嘉慶中,郭爾羅斯復有內地新來流民二千三百三十戶,吉林廳有千四百五十九戶,長春廳有六千九百五十三戶,均經將軍奏令入冊安置。其山東民人徙居口外者,在康熙五十一年已有十萬餘人。聖祖諭:「嗣後山東民人有到口外及由口外回山東者,應查明年貌籍貫,造冊稽查,互相對覈。」其後直隸、山西民人亦多有出口者。
yōng zhèng chū, yīn lù xù shè gǔ běi kǒu zhāng jiā kǒu guī huà chéng sān tóng zhī guǎn lǐ, xuán yí wàn quán xiàn xiàn chéng yú zhāng jiā kǒu, qí gǔ běi kǒu zēng shè xún jiǎn yī, guī huà chéng zēng shè tōng pàn sì xún jiǎn yī, gè àn suǒ shǔ mín rén, zhào bǎo jiǎ fǎ, jiāng xìng míng jí guàn zhù cè, zhú nián zī bù chá hé. fán mín rén chū rù guān kǒu, yóu yuán jí zhōu xiàn gěi yìn piào yàn míng fàng xíng. suǒ yǒu fàng guò piào zhāng, zào cè bào bù.
雍正初,因陸續設古北口、張家口、歸化城三同知管理,旋移萬全縣縣丞於張家口,其古北口增設巡檢一,歸化城增設通判四、巡檢一,各按所屬民人,照保甲法,將姓名籍貫註冊,逐年咨部查覈。凡民人出入關口,由原籍州縣給印票驗明放行。所有放過票張,造冊報部。
qí fú jiàn guǎng dōng mín rén xǐ jū tái wān zhě yóu zhòng. jiā qìng shí wǔ nián, zhè mǐn zǒng dū fāng wéi diān zòu: gá mǎ lán tián tǔ gāo yú, nèi dì mín rén liú yù zhě duō. xiàn jiǎn chá hù kǒu, zhāng zhōu rén sì wàn èr qiān wǔ bǎi yú dīng, quán zhōu rén èr bǎi wǔ shí yú dīng, yuè dōng rén bǎi sì shí yú dīng, yǔ shēng shú gè fān zá chù, bì xū yǒu suǒ qián zhì. yú shì yì zēng gá mǎ lán tōng pàn yī. cǐ wài rú jiāng sū tóng pèi liǎng xiàn, zì huáng hé tuì hé, biàn wèi huāng tián, shān dōng cáo jì děng shǔ mín rén lù xù qián wǎng, chuàng lì hú tuán, xiāng shuài kěn zhǒng. tóng pèi tǔ mín yīn kè mín zhàn kěn, rì xiāng kòng dòu. tóng zhì wǔ nián, hù bù zòu: chá míng róng liú niǎn fěi zhī diāo wáng liǎng tuán, qū huí yuán jí. ān fèn liáng tuán, jí lìng gè ān shēng yè. fán cǐ yí hàn zhī zá chù, tǔ kè zhī xiāng cāi, lǜ qí zī shì, zé yán wèi zhī fáng, mǐn qí wú guī, zé kuān wèi zhī suǒ, yào jiē yǐ bǎo jiǎ wèi yào tú.
其福建、廣東民人徙居台灣者尤眾。嘉慶十五年,浙閩總督方維甸奏:「噶瑪蘭田土膏腴,內地民人流寓者多。現檢查戶口,漳州人四萬二千五百餘丁,泉州人二百五十餘丁,粵東人百四十餘丁,與生熟各番雜處,必須有所鈐制。」於是議增噶瑪蘭通判一。此外如江蘇銅、沛兩縣,自黃河退涸,變為荒田,山東曹、濟等屬民人陸續前往,創立湖團,相率墾種。銅、沛土民因客民占墾,日相控斗。同治五年,戶部奏:「查明容留捻匪之刁、王兩團,驅回原籍。安分良團,即令各安生業。」凡此夷、漢之雜處,土、客之相猜,慮其滋事,則嚴為之防,憫其無歸,則寬為之所,要皆以保甲為要圖。
gù bǎo jiǎ xíng yú píng shí, ér biān shěn zé dīng fù zhī suǒ yóu chū yě. biān shěn zhī zhì, zhōu xiàn guān zào cè shàng zhī fǔ, fǔ bié zào yī zǒng cè shàng zhī bù zhèng sī. fán jūn mín jiàng zào sì jí, gè fēn shàng zhōng xià sān děng. dīng yǒu mín dīng zhàn dīng tǔ jūn dīng wèi dīng tún dīng. zǒng qí dīng zhī shù ér dēng huáng cè. dū fǔ jù bù zhèng sī cè bào dá zhī hù bù, huì shū yǐ wén. shùn zhì shí sì nián, mìng zhōu xiàn guān biān shěn hù kǒu, zēng dīng zhì èr qiān míng yǐ shàng, gè yǔ jì lù. kāng xī wǔ shí yī nián, yǒu xīn zēng rén dīng yǒng bù jiā fù zhī yù, zì shì shèng zǔ rén zhèng, suì yǔ yī dài xiāng zhōng shǐ. gù dīng yǒu kāi chú, jí bù néng bù yǒu dǐ bǔ. gù kāng xī wǔ shí wǔ nián, hù bù qǐng yǐ biān shěn xīn zēng rén dīng bǔ zú jiù quē é shù, rú yǒu yú dīng, guī rù zī shēng cè nèi zào bào, cóng zhī. gāo zōng yù nèi gé yuē: zhèn chá shàng nián gè shěng zòu bào mín shù, jiào zhī kāng xī nián jiān, jì zēng shí yú bèi. chéng píng rì jiǔ, shēng chǐ rì fán, gài cáng zì bù néng rú qián chōng yù. qiě lú shě suǒ zhàn tián tǔ, yì bù chì bèi xǐ. shēng zhī zhě guǎ, shí zhī zhě zhòng, zhèn shén yōu zhī. yóu xìng zhèn lín yù yǐ lái, pì tǔ kāi jiāng, fú yuán rì kuò, xiǎo mín jiē dé kāi kěn biān wài dì tǔ, jiè yǐ zàn móu yī shí. rán wèi zhī jì jí jiǔ yuǎn, fēi yě wú kuàng tǔ, jiā yǒu yíng liáng, wèi yì xiǎng shēng píng zhī fú. gè shěng dū fǔ jí yǒu mù mín zhī zé zhě, wù dāng suí shí quàn yù, bǐ jiē jiǎn pǔ chéng fēng, xī wù lì ér jǐn dì lì, shèn wù yǐ shē mí xiāng jìng, xí yú dài duò yě. shì shí biān shěn zhī zhì yǐ tíng, zhí shěng suǒ bào mín shù, dà shuài yǐ suì zào zhī yān hù cè wèi jù. xíng zhī rì jiǔ, yǒu sī shì wèi jù wén, suǒ bào duō bù xiáng hé, qí hé yǐ tǐ zhèn yù zhōu zhī tiān xià mín shù zhī xīn hū? yòu yù: jù zhèng huī zǔ chēng, cóng qián suǒ bàn mín shù cè, suì suì zī shēng zhī shù, yī lǜ léi tóng. shì cǐ jiǎn lǜ xiāng yán, chéng hé shì tǐ! suǒ yǒu gè shěng běn nián yīng jìn mín cè, jūn zhǎn zhì míng nián nián dǐ. tǎng zài shū chuǎn, dìng dāng yǔ yǐ chù fēn. dāng shí mín cè kǒng bù miǎn rèn yì tián zào zhī bì, rán zì shèng zǔ yǐ lái, xiū yǎng shēng xī bǎi yǒu yú nián, mín shēng qí jiān, zì shǎo zhì lǎo, bù zhī yǒu bīng gé zhī huàn, ér yòu nián fēng rén lè, wú yǒu yāo zhá cī lì, zhuǎn xǐ diān bó yǐ zhì yú diāo hào zhě, qí hù kǒu fán shù, jiū bù kě wèi jǐn chū zi xū yě.
顧保甲行於平時,而編審則丁賦之所由出也。編審之制,州縣官造冊上之府,府別造一總冊上之布政司。凡軍、民、匠、灶四籍,各分上中下三等。丁有民丁、站丁、土軍丁、衛丁、屯丁。總其丁之數而登黃冊。督撫據布政司冊報達之戶部,匯疏以聞。順治十四年,命州縣官編審戶口,增丁至二千名以上,各予紀錄。康熙五十一年,有「新增人丁永不加賦」之諭,自是聖祖仁政,遂與一代相終始。顧丁有開除,即不能不有抵補。故康熙五十五年,戶部請以編審新增人丁補足舊缺額數,如有餘丁,歸入滋生冊內造報,從之。高宗諭內閣曰:「朕查上年各省奏報民數,較之康熙年間,計增十餘倍。承平日久,生齒日繁,蓋藏自不能如前充裕。且廬舍所占田土,亦不啻倍蓰。生之者寡,食之者眾,朕甚憂之。猶幸朕臨御以來,闢土開疆,幅員日廓,小民皆得開墾邊外地土,藉以暫謀衣食。然為之計及久遠,非野無曠土,家有贏糧,未易享昇平之福。各省督撫及有牧民之責者,務當隨時勸諭,俾皆儉樸成風,惜物力而盡地利,慎勿以奢靡相競,習於怠惰也。是時編審之制已停,直省所報民數,大率以歲造之煙戶冊為據。行之日久,有司視為具文,所報多不詳覈,其何以體朕欲周知天下民數之心乎?」又諭:「據鄭輝祖稱,從前所辦民數冊,歲歲滋生之數,一律雷同。似此簡率相沿,成何事體!所有各省本年應進民冊,均展至明年年底。倘再疏舛,定當予以處分。」當時民冊恐不免任意填造之弊,然自聖祖以來,休養生息百有餘年,民生其間,自少至老,不知有兵革之患,而又年豐人樂,無有夭札疵癘,轉徙顛踣以至於凋耗者,其戶口繁庶,究不可謂盡出子虛也。
zhì biān shěn zhī tíng, shǐ yú yōng zhèng sì nián. zhí lì zǒng dū lǐ fú gǎi biān shěn xíng bǎo jiǎ yī shū lüè yún: biān shěn wǔ nián yī jǔ, suī yì zài qīng hù kǒu, bù rú bǎo jiǎ gèng wèi xiáng mì, jì kě jī chá yóu mín, qiě bù bì lìng chá hù kǒu. qǐng zì hòu yán chì biān pái rén dīng, zì shí liù suì yǐ shàng, wú xǔ yī míng yí lòu. suì dǐ zào cè, bù zhèng sī huì qí, lìng zào zǒng cè jìn chéng. cè nèi zhǐ kāi lǐ hù rén dīng shí shù, miǎn liè huā hù, zé bù jí bù fán ér dīng shù dà bèi yǐ. qián lóng wǔ nián, hù bù yòu qǐng lìng gè dū fǔ yú měi nián shí yī yuè, jiāng hù kǒu shù yǔ gǔ shù yī bìng zào bào fān jiāng miáo jiè bù rù biān shěn zhě, bù zài cǐ lì. cóng zhī. sān shí qī nián, cóng lǐ hàn qǐng, yǒng tíng biān shěn. zì shì wéi yǒu yùn cáo jūn dīng sì nián yī biān shěn ér yǐ.
至編審之停,始於雍正四年。直隸總督李紱改編審行保甲一疏略云:「編審五年一舉,雖意在清戶口,不如保甲更為詳密,既可稽察遊民,且不必另查戶口。請自後嚴飭編排人丁,自十六歲以上,無許一名遺漏。歲底造冊,布政司匯齊,另造總冊進呈。冊內止開里戶人丁實數,免列花戶,則簿籍不煩而丁數大備矣。」乾隆五年,戶部又請令各督撫於每年十一月,將戶口數與穀數一併造報;番疆、苗界不入編審者,不在此例。從之。三十七年,從李瀚請,永停編審。自是惟有運漕軍丁四年一編審而已。
gài qīng chéng míng jì sàng luàn, hù kǒu diāo cán. jīng lèi cháo xiū yǎng shēng xī, gù hù kǒu zhī shù, suì yǒu jiā zēng. yuē ér jǔ zhī: shùn zhì shí bā nián, huì jì tiān xià mín shù, qiān yǒu jiǔ bǎi èr shí wàn sān qiān èr bǎi sān shí sān kǒu. kāng xī wǔ shí nián, èr qiān sì bǎi liù shí èr wàn yī qiān sān bǎi èr shí sì kǒu. liù shí nián, èr qiān jiǔ bǎi yī shí sì wàn bā qiān sān bǎi wǔ shí jiǔ kǒu, yòu zī shēng dīng sì shí liù wàn qī qiān bā bǎi wǔ shí kǒu. yōng zhèng shí èr nián, èr qiān liù bǎi sì shí yī wàn qī qiān jiǔ bǎi sān shí èr kǒu, yòu zī shēng dīng jiǔ shí sān wàn qī qiān wǔ bǎi sān shí kǒu. qián lóng èr shí jiǔ nián, èr wàn wǔ bǎi wǔ shí jiǔ wàn yī qiān yī shí qī kǒu. liù shí nián, èr wàn jiǔ qiān liù bǎi jiǔ shí liù wàn wǔ bǎi sì shí wǔ kǒu. jiā qìng èr shí sì nián, sān wàn yī bǎi èr shí liù wàn wǔ bǎi sì shí wǔ kǒu. dào guāng èr shí jiǔ nián, sì wàn yī qiān èr bǎi jiǔ shí bā wàn liù qiān liù bǎi sì shí jiǔ kǒu. xián tóng zhī jì, bīng gé sì qǐ, cè bào měi quē shù shěng, qí kě jī zhě, zhǐ èr wàn shù qiān wàn kǒu bù děng. guāng xù yuán nián, sān wàn èr qiān èr bǎi liù shí wǔ wàn wǔ qiān qī bǎi bā shí yī kǒu.
蓋清承明季喪亂,戶口凋殘。經累朝休養生息,故戶口之數,歲有加增。約而舉之:順治十八年,會計天下民數,千有九百二十萬三千二百三十三口。康熙五十年,二千四百六十二萬一千三百二十四口。六十年,二千九百一十四萬八千三百五十九口,又滋生丁四十六萬七千八百五十口。雍正十二年,二千六百四十一萬七千九百三十二口,又滋生丁九十三萬七千五百三十口。乾隆二十九年,二萬五百五十九萬一千一十七口。六十年,二萬九千六百九十六萬五百四十五口。嘉慶二十四年,三萬一百二十六萬五百四十五口。道光二十九年,四萬一千二百九十八萬六千六百四十九口。咸、同之際,兵革四起,冊報每缺數省,其可稽者,只二萬數千萬口不等。光緒元年,三萬二千二百六十五萬五千七百八十一口。
sān shí èr nián, lí dìng guān zhì, yǐ hù bù wèi dù zhī bù, ér gǎi qián suǒ shè zhī xún jǐng bù wèi mín zhèng bù, diào chá hù kǒu, guī qí zhí zhǎng, gè shěng zé yǐ xún jǐng dào zhuān sī qí shì. míng nián, yù zhí shěng zào bào mín shù, wù xū què chá shí shù, yǐ wèi shù zhèng gēn běn. mín zhèng bù zòu chēng: fú chá sān shí èr nián hēi lóng jiāng ān huī jiāng sū fú jiàn gān sù guǎng xī yún nán dīng cè, bìng sān shí yī nián dīng cè, jūn wèi bǔ zào. zài gè dū fǔ míng zhī yú xiàn, lì dāng chá cān, ér jī xí wǎn huí bù yì. chén bù yú jiē shōu yī shǐ, chóu yī qiè shí bàn fǎ, nǐ qǐng chì xià gè dū fǔ, zé chéng fǔ tīng zhōu xiàn, fēn xiāng fēn qū, zì xíng diào chá dīng kǒu què shù, tǒng yǐ měi nián shí èr yuè dǐ jié suàn, yǐ qīng jiè xiàn. réng xiàn cì nián shí yuè sòng bù huì zòu. zhì kě.
三十二年,釐定官制,以戶部為度支部,而改前所設之巡警部為民政部,調查戶口,歸其職掌,各省則以巡警道專司其事。明年,諭直省造報民數,務須確查實數,以為庶政根本。民政部奏稱:「伏查三十二年黑龍江、安徽、江蘇、福建、甘肅、廣西、雲南丁冊,並三十一年丁冊,均未補造。在各督撫明知逾限,例當查參,而積習挽回不易。臣部於接收伊始,籌一切實辦法,擬請敕下各督撫,責成府、廳、州、縣,分鄉分區,自行調查丁口確數,統以每年十二月底截算,以清界限。仍限次年十月送部匯奏。」制可。
xuān tǒng yuán nián, fù bān xíng tián zào hù kǒu gé shì, lìng xiān chá hù kǒu shù, xiàn míng nián shí yuè bào qí, xù chá kǒu shù, xiàn xuān tǒng sì nián shí yuè bào qí. zhì sān nián shí yuè, jù jīng shī nèi wài chéng shùn tiān fǔ gè zhí shěng gè qí yíng gè zhù fáng gè méng qí suǒ bào, chú xīn jiāng hú běi guǎng dōng guǎng xī gè shěng, jiāng níng qīng zhōu xī ān liáng zhōu yī lí guì zhōu xī níng gè zhù fáng, tài níng zhèn rè hé gè méng qí, chuān diān biān wù, jūn wèi cè bào dào bù wài, fán zhèng hù wǔ qiān sì bǎi liù shí liù wàn bā qiān yǒu sì, fù hù qiān sì bǎi wǔ shí qī wàn bā qiān sān bǎi qī shí, gòng liù qiān jiǔ bǎi èr shí sì wàn liù qiān sān bǎi qī shí sì hù fán kǒu shù nán yī wàn sān qiān jiǔ bǎi liù shí liù wàn èr qiān sì bǎi yī shí, nǚ jiǔ qiān jiǔ bǎi jiǔ shí sān wàn èr qiān èr bǎi yǒu bā, gòng èr wàn sān qiān jiǔ bǎi wǔ shí jiǔ wàn sì qiān liù bǎi liù shí bā kǒu.
宣統元年,復頒行填造戶口格式,令先查戶口數,限明年十月報齊,續查口數,限宣統四年十月報齊。至三年十月,據京師內外城、順天府、各直省、各旗營、各駐防、各蒙旗所報,除新疆、湖北、廣東、廣西各省,江寧、青州、西安、涼州、伊犁、貴州、西寧各駐防,泰寧鎮、熱河各蒙旗,川、滇邊務,均未冊報到部外,凡正戶五千四百六十六萬八千有四,附戶千四百五十七萬八千三百七十,共六千九百二十四萬六千三百七十四戶;凡口數男一萬三千九百六十六萬二千四百一十,女九千九百九十三萬二千二百有八,共二萬三千九百五十九萬四千六百六十八口。
zì yōng zhèng shí sān nián hù bù tí zhǔn, fú jiàn tái wān fǔ shēng fān bǎi jiǔ shí jiǔ míng, huì rù zhāng huà jí, guǎng xī qìng yuǎn fǔ guī liú tǔ mín bǎi qī shí jiǔ míng, huì rù yí shān jí, sì hòu tái wān shēng fān sì chuān shēng fān lǐng yí guī huà zhě shén zhòng, dìng lì lìng zhuān guǎn guān biān lì bǎo jiǎ, chá jī fěi lèi, féng wàng rì xuān jiǎng shàng yù, yǐ xìng jiào huà, zì shì fān mín yì guān yán yǔ xī yǔ qí dì mín rén wú yì, yì yǒu dú shū yīng kǎo zhě.
自雍正十三年戶部題准,福建台灣府生番百九十九名,匯入彰化籍,廣西慶遠府歸流土民百七十九名,匯入宜山籍,嗣後台灣生番、四川生番、嶺夷歸化者甚眾,定例令專管官編立保甲,查緝匪類,逢望日宣講上諭,以興教化,自是番民衣冠言語悉與其地民人無異,亦有讀書應考者。
jí tóng zhì guāng xù jiān, jiāo tōng rì guǎng, wǒ guó zhī mín gēng zhǒng mào qiān, biàn yú zhòng yíng, yì yǒu gǎi rù tā guó bǎn jí zhī shì. xuān tǒng yuán nián, wài wù bù huì tóng xiū dìng fǎ lǜ dà chén nǐ dìng guó jí tiáo lì. yīn gè guó guó jí fǎ yǒu dì mài xì xuè mài xì, jí shǔ dì shǔ rén liǎng yì, liǎng yì xiāng chí, bì shēng dǐ chù, yú shì cǎi shé zhōng zhì, fēn wèi gù yǒu jí rù jí chū jí fù jí sì zhāng, zhù zhòng xuè mài xì bàn fǎ. xiàn zhèng biān chá guǎn jiù suǒ dìng sì zhāng lí wèi èr shí sì tiáo.
及同治、光緒間,交通日廣,我國之民耕種貿遷,遍於重瀛,亦有改入他國版籍之事。宣統元年,外務部會同修訂法律大臣擬定國籍條例。因各國國籍法有地脈系、血脈系,即屬地、屬人兩義,兩義相持,必生牴觸,於是采折衷制,分為固有籍、入籍、出籍、復籍四章,注重血脈系辦法。憲政編查館就所定四章釐為二十四條。
qí gù yǒu jí zhāng, dì yī, fán bù lùn shì fǒu shēng yú zhōng guó, jūn shǔ zhōng guó guó jí zhě, qí yí yǒu sān: yī, shēng ér fù wèi zhōng guó rén zhě èr, shēng yú fù sǐ yǐ hòu ér fù sǐ shí wèi zhōng guó rén zhě sān, mǔ wèi zhōng guó rén ér fù wú kě kǎo, huò wú guó jí zhě. dì èr, ruò fù mǔ jūn wú suǒ kǎo, huò jūn wú guó jí, ér shēng yú zhōng guó dì fāng zhě, yì shǔ zhōng guó guó jí. qí shēng dì bìng wú kě kǎo ér zài zhōng guó dì fāng fā jiàn zhī qì ér, tóng.
其固有籍章,第一,凡不論是否生於中國,均屬中國國籍者,其疑有三:一,生而父為中國人者;二,生於父死以後而父死時為中國人者;三,母為中國人而父無可考,或無國籍者。第二,若父母均無所考,或均無國籍,而生於中國地方者,亦屬中國國籍。其生地並無可考而在中國地方發見之棄兒,同。
qí rù jí zhāng, dì sān, fán wài guó rén yuán rù zhōng guó guó jí zhě, zhǔn qí chéng qǐng rù jí. qí bì jù bèi zhī kuǎn wǔ: yī, jì jū zhōng guó jiē xù zhì shí nián yǐ shàng zhě èr, nián mǎn èr shí suì yǐ shàng, zhào qí guó fǎ lǜ wèi yǒu néng lì zhě sān, pǐn xíng duān zhèng zhě sì, yǒu xiāng dāng zhī zī cái huò yì néng, zú yǐ zì lì zhě wǔ, zhào qí guó fǎ lǜ, yú rù jí hòu jí yīng xiāo chú běn guó guó jí zhě. qí běn wú guó jí rén yuán rù zhōng guó guó jí zhě, yǐ nián mǎn èr shí suì yǐ shàng, bìng jù bèi qián xiàng dì yī dì sān dì sì kuǎn zhě wèi hé gé. dì sì, fán wài guó rén huò wú guó jí rén yǒu shū xūn yú zhōng guó zhě, suī bù bèi yī zhì sì gè kuǎn, dé yóu wài wù bù mín zhèng bù huì zòu qǐng zhǐ, tè zhǔn rù jí. dì wǔ, fán wài guó rén huò wú guó jí rén fù rén jià yǔ zhōng guó rén zhě yǐ zhōng guó rén wèi jì fù ér tóng jū zhě sī shēng zǐ, fù wèi zhōng guó rén, jīng qí fù rèn lǐng zhě sī shēng zǐ, mǔ wèi zhōng guó rén, fù bù yuán rèn lǐng, jīng qí mǔ rèn lǐng zhě. rú yǒu cǐ děng qíng shì zhī yī, jūn zuò wèi rù jí. wéi fù nǚ jià yǔ zhōng guó rén, xū yǐ zhèng shì jié hūn chéng bào yǒu àn zhě wèi xiàn. yú kuǎn yǐ zhào qí guó fǎ lǜ shàng wèi chéng nián jí wèi wèi rén qī zhě wèi xiàn. dì liù, fán nán zǐ rù jí zhě, qí qī jí wèi chéng nián zhī zǐ yīng suí tóng rù jí. qí zhào qí guó fǎ lǜ bìng bù suí tóng xiāo chú běn guó guó jí zhě, bù zài cǐ xiàn. ruò qí qī zì yuán rù jí, huò rù jí rén zì yuán shǐ wèi chéng nián zhī zǐ rù jí zhě, suī bù bèi dì sān tiáo yī zhì sì gè kuǎn, zhǔn qí chéng qǐng rù jí. dì qī, rù jí rén chéng nián zhī zǐ xiàn zhù zhōng guó zhě, wéi bù bèi dì sān tiáo yī zhì sì gè kuǎn, yì zhǔn chéng qǐng rù jí. dì bā, fán rù jí rén bù dé jiù zhī guān zhí: yī, jūn jī chù nèi wù fǔ gè guān jí jīng wài sì pǐn yǐ shàng wén guān èr, gè xiàng wǔ guān jí jūn rén sān, shàng xià yì yuàn jí gè shěng zī yì jú yì yuán. cǐ děng xiàn zhì, tè zhǔn rù jí rén shí nián yǐ hòu yú rù jí rén èr shí nián yǐ hòu, dé yóu mín zhèng bù qǐng zhǐ huò miǎn. dì jiǔ, fán chéng qǐng rù jí zhě, yīng shēng míng rù jí hòu zūn shǒu zhōng guó fǎ lǜ, jí qì qí běn guó quán lì, chū jù gān jié, bìng yóu jì jū dì fāng gōng zhèng shēn shì èr rén gè chū jù bǎo jié. dì shí, fán chéng qǐng rù jí zhě, yīng jù chéng suǒ zài dì fāng guān, xiáng qǐng suǒ guǎn zhǎng guān zī qǐng mín zhèng bù pī zhǔn pái shì, gěi yǔ zhí zhào wèi píng. qí zài wài guó zhě, yīng jù chéng lǐng shì, shēn yóu chū shǐ dà chén, huò jìng chéng chū shǐ dà chén zī bù cún àn.
其入籍章,第三,凡外國人原入中國國籍者,准其呈請入籍。其必具備之款五:一,寄居中國接續至十年以上者;二,年滿二十歲以上,照其國法律為有能力者;三,品行端正者;四,有相當之貲財或藝能,足以自立者;五,照其國法律,於入籍後即應消除本國國籍者。其本無國籍人原入中國國籍者,以年滿二十歲以上,並具備前項第一、第三、第四款者為合格。第四,凡外國人或無國籍人有殊勛於中國者,雖不備一至四各款,得由外務部、民政部會奏請旨,特准入籍。第五,凡外國人或無國籍人婦人嫁與中國人者;以中國人為繼父而同居者;私生子,父為中國人,經其父認領者;私生子,母為中國人,父不原認領,經其母認領者。如有此等情事之一,均作為入籍。惟婦女嫁與中國人,須以正式結婚呈報有案者為限。餘款以照其國法律尚未成年及未為人妻者為限。第六,凡男子入籍者,其妻及未成年之子應隨同入籍。其照其國法律並不隨同銷除本國國籍者,不在此限。若其妻自原入籍,或入籍人自原使未成年之子入籍者,雖不備第三條一至四各款,准其呈請入籍。第七,入籍人成年之子現住中國者,唯不備第三條一至四各款,亦准呈請入籍。第八,凡入籍人不得就之官職:一,軍機處、內務府各官及京、外四品以上文官;二,各項武官及軍人;三,上下議院及各省諮議局議員。此等限制,特准入籍人十年以後、餘入籍人二十年以後,得由民政部請旨豁免。第九,凡呈請入籍者,應聲明入籍後遵守中國法律,及棄其本國權利,出具甘結,並由寄居地方公正紳士二人各出具保結。第十,凡呈請入籍者,應具呈所在地方官,詳請所管長官咨請民政部批准牌示,給予執照為憑。其在外國者,應具呈領事,申由出使大臣,或徑呈出使大臣咨部存案。
qí chū jí zhāng, dì shí yī, fán zhōng guó rén yuán rù wài guó guó jí zhě, yīng xiān chéng qǐng chū jí. dì shí èr, fán zhōng guó rén zhǔn chū jí, qí kuǎn yǒu sì: yī, wú wèi jié zhī xíng mín sù sòng àn jiàn èr, wú bīng yì zhī yì wù sān, wú yīng nà wèi jiǎo zhī zū shuì sì, wú guān jiē jí chū shēn. dì shí sān, fán zhōng guó rén fù nǚ jià yǔ wài guó rén zhě yǐ wài guó rén wèi jì fù ér tóng jū zhě sī shēng zǐ, fù wèi wài guó rén, qí fù rèn lǐng zhě sī shēng zǐ, mǔ wèi wài guó rén, qí fù bù yuán rèn lǐng, jīng qí mǔ rèn lǐng zhě. rú yǒu cǐ děng shì qíng zhī yī, jūn zuò wèi chū jí. wéi fù nǚ jià yǔ wài guó rén, yǐ zhèng shì jié hūn chéng bào yǒu àn zhě wèi xiàn. yú kuǎn yǐ zhào zhōng guó fǎ lǜ shàng wèi chéng nián jí wèi wèi rén qī zhě wèi xiàn. dì shí sì, fán nán zǐ chū jí zhě, qí qī jí wèi chéng nián zhī zǐ yī bìng zuò wèi chū jí. ruò qī zì yuán liú jí, huò chū jí rén yuán shǐ qí wèi chéng nián zhī zǐ liú jí, zhǔn qí chéng míng, réng shǔ zhōng guó guó jí. dì shí wǔ, fán fù nǚ yǒu fū zhě, bù dé dú zì chéng qǐng chū jí. qí zhào zhōng guó fǎ lǜ shàng wèi chéng nián jí wú néng lì zhě, yì bù zhǔn zì xíng chéng qǐng chū jí. dì shí liù, fán zhōng guó rén chū jí zhě, suǒ yǒu zài nèi dì tè yǒu zhī lì yì, yī lǜ bù dé xiǎng shòu. dì shí qī, fán chéng qǐng chū jí zhě, yīng zì xíng chū jù gān jié, shēng míng bìng wú dì shí èr tiáo suǒ liè gè kuǎn jí fàn zuì wèi jīng fā jué qíng shì. dì shí bā, fán chéng qǐng chū jí zhě, yīng jù chéng běn jí dì fāng guān, xiáng qǐng gāi guǎn zhǎng guān zī qǐng mín zhèng bù pī zhǔn pái shì. qí zài wài guó zhě, yīng jù chéng lǐng shì, shēn yóu chū shǐ dà chén, huò jìng chéng chū shǐ dà chén zī bù. qí wèi jīng chéng qǐng pī zhǔn, bù wèn qíng xíng rú hé, réng shǔ zhōng guó guó jí.
其出籍章,第十一,凡中國人原入外國國籍者,應先呈請出籍。第十二,凡中國人准出籍,其款有四:一,無未結之刑、民訴訟案件;二,無兵役之義務;三,無應納未繳之租稅;四,無官階及出身。第十三,凡中國人婦女嫁與外國人者;以外國人為繼父而同居者;私生子,父為外國人,其父認領者;私生子,母為外國人,其父不原認領,經其母認領者。如有此等事情之一,均作為出籍。惟婦女嫁與外國人,以正式結婚呈報有案者為限。餘款以照中國法律尚未成年及未為人妻者為限。第十四,凡男子出籍者,其妻及未成年之子一併作為出籍。若妻自原留籍,或出籍人原使其未成年之子留籍,准其呈明,仍屬中國國籍。第十五,凡婦女有夫者,不得獨自呈請出籍。其照中國法律尚未成年及無能力者,亦不准自行呈請出籍。第十六,凡中國人出籍者,所有在內地特有之利益,一律不得享受。第十七,凡呈請出籍者,應自行出具甘結,聲明並無第十二條所列各款及犯罪未經發覺情事。第十八,凡呈請出籍者,應具呈本籍地方官,詳請該管長官咨請民政部批准牌示。其在外國者,應具呈領事,申由出使大臣,或徑呈出使大臣咨部。其未經呈請批准,不問情形如何,仍屬中國國籍。
qí fù jí zhāng, dì shí jiǔ, fán yīn jià wài guó rén ér chū jí zhě, ruò lí hūn huò fū sǐ hòu, zhǔn qí chéng qǐng fù jí. dì èr shí, fán chū jí rén zhī qī, yú lí hūn huò fū sǐ hòu, jí wèi chéng dīng zhī zǐ yǐ dá chéng nián hòu, jūn zhǔn chéng qǐng fù jí. dì èr shí yī, fán chéng zhǔn chū jí hòu, rú réng jì jū zhōng guó jiē xù zhì sān nián yǐ shàng, hé dì sān tiáo sān sì kuǎn zhě, zhǔn qí chéng qǐng fù jí. qí wài guó rén rù jí hòu yòu chū jí zhě, bù zài cǐ xiàn. dì èr shí èr, fán chéng qǐng fù jí, yīng yóu yuán jí tóng shěng gōng zhèng shēn shāng èr rén chū jù bǎo jié, bìng jù chéng suǒ zài dì fāng guān, xiáng qǐng suǒ guǎn zhǎng guān zī qǐng mín zhèng bù pī zhǔn pái shì. dì èr shí sān, fán fù jí zhě, fēi jīng guò wǔ nián hòu, bù dé jiù dì bā tiáo suǒ liè gè kuǎn zhī guān zhí. dì èr shí sì, běn tiáo lì zì zòu zhǔn fèng zhǐ hòu, jí shí shī xíng.
其復籍章,第十九,凡因嫁外國人而出籍者,若離婚或夫死後,准其呈請復籍。第二十,凡出籍人之妻,於離婚或夫死後,及未成丁之子已達成年後,均准呈請復籍。第二十一,凡呈准出籍後,如仍寄居中國接續至三年以上,合第三條三、四款者,准其呈請復籍。其外國人入籍後又出籍者,不在此限。第二十二,凡呈請復籍,應由原籍同省公正紳商二人出具保結,並具呈所在地方官,詳請所管長官咨請民政部批准牌示。第二十三,凡復籍者,非經過五年後,不得就第八條所列各款之官職。第二十四,本條例自奏准奉旨後,即時施行。
cǐ wài gǎi jí wèi liáng, yì yǒu qīng shàn zhèng. shān xī děng shěng yǒu lè hù, xiān shì yīn míng jiàn wén mò bù fù yàn bīng, biān wèi lè jí. yōng zhèng yuán nián, lìng gè shǔ jìn gé, gǎi yè wèi liáng. bìng yù zhè jiāng zhī duò mín, sū zhōu zhī gài hù, cāo yè yǔ lè jí wú yì, yì xuē chú qí jí. wǔ nián, yǐ jiāng nán huī zhōu yǒu bàn dàng, níng guó yǒu shì pū, běn dì hū wèi xì mín shén yǒu liǎng xìng dīng kǒu cūn zhuāng xiāng děng, ér cǐ xìng wèi bǐ xìng zhí yì, yǒu rú nú lì, yì yù kāi chú. qī nián, yǐ guǎng dōng dàn hù yǐ chuán bǔ yú, yuè mín bù róng dēng àn, tè yù jìn zhǐ. zhǔn yú jìn shuǐ cūn zhuāng jū zhù, yǔ qí mín yī tǐ biān rù bǎo jiǎ. qián lóng sān shí liù nián, shǎn xī xué zhèng liú zūn zòu qǐng shān shǎn lè hù gài hù yīng dìng jìn lì. bù yì fán bào guān gǎi yè hòu, bì jí sì shì, běn zú qīn zhī jiē qīng bái zì shǒu, fāng zhǔn bào juān yīng shì. guǎng dōng zhī dàn hù, zhè jiāng zhī jiǔ xìng yú chuán, zhū shì cǐ zhě, jūn zhào cǐ bàn lǐ. jiā qìng shí sì nián, yòu yǐ huī zhōu níng guó chí zhōu sān fǔ shì pū juān jiān yīng kǎo, cháng wèi dì fāng suǒ jié kòng, shàng yù: cǐ děng míng fēn, zǒng yǐ xiàn zài shì fǒu fú yì wèi duàn. rú nián yuǎn wén qì wú kǎo, zhe jí kāi huō.
此外改籍為良,亦有清善政。山西等省有樂戶,先世因明建文末不附燕兵,編為樂籍。雍正元年,令各屬禁革,改業為良。並諭浙江之惰民,蘇州之丐戶,操業與樂籍無異,亦削除其籍。五年,以江南徽州有伴儅,寧國有世仆,本地呼為「細民」;甚有兩姓丁口村莊相等,而此姓為彼姓執役,有如奴隸,亦諭開除。七年,以廣東蜑戶以船捕魚,粵民不容登岸,特諭禁止。准於近水村莊居住,與齊民一體編入保甲。乾隆三十六年,陝西學政劉嶟奏請山、陝樂戶、丐戶應定禁例。部議凡報官改業後,必及四世,本族親支皆清白自守,方准報捐應試。廣東之蜑戶,浙江之九姓漁船,諸似此者,均照此辦理。嘉慶十四年,又以徽州、寧國、池州三府世仆捐監應考,常為地方所訐控,上諭:「此等名分,總以現在是否服役為斷。如年遠文契無考,著即開豁。」
bā qí rén dīng, dìng lì sān nián biān shěn yī cì, lìng gè zuǒ lǐng jī chá yǐ chéng dīng zhě, zēng rù dīng cè. yǒu yǐn nì zhuàng dīng rù guān, yī zhǔ jí zuǒ lǐng lǐng cuī gè fá zé yǒu chà. fán zhuàng dīng sān bǎi míng wèi yī zuǒ lǐng, hòu gǎi dìng wèi èr bǎi míng. kāng xī sì nián, lìng mǎn zhōu méng gǔ zuǒ lǐng nèi yú dīng duō zhì bǎi míng yǐ shàng, yuán fēn liǎng zuǒ lǐng zhě, tīng. yōng zhèng sì nián, yù bā qí dōu tǒng jí zhí shěng zhù fáng dōu tǒng jiāng jūn děng, jiāo yǔ zuǒ lǐng xiāo qí xiào lǐng cuī, jiāng xīn jiù zhuàng dīng zhú hù kāi míng, bìng biān shěn gè guān xìng míng, bǎo jié sòng bù. qí wèi chéng dīng, jí fēi zhèng shēn liáng jiā zǐ dì, bìng yīng chú rén dīng, yàn shí kāi chú. wǔ nián, lìng fán biān shěn dīng cè, měi hù shū lìng hù mǒu rén mǒu guān, wú guān zé yuē xián sàn mǒu, shàng shū fù xiōng guān zhí míng shì, bàng shū zǐ dì jí xiōng dì zhī zǐ, jí hù xià ruò gān rén. huò zài jí, huò tā wǎng, jiē bèi shū zhī. qí gè shěng zhù fáng qí yuán bīng dīng, jí wài rèn wén wǔ gè guān zǐ dì jiā shǔ, lìng gè jiāng jūn dū fǔ zào cè zī sòng gāi qí. qián lóng liù nián, lìng bā qí biān shěn gè zuǒ lǐng xià yǐ chéng dīng jí wèi chéng dīng yǐ shí xiǎng zhī rén, jiē zào rù dīng cè, fēn bié zhèng shēn kāi hù, hù xià yú gè míng xià kāi xiě sān dài lǚ lì. qí hù xià rén zǔ fù huò xì qì mǎi, huò xì shèng jīng dài lái, huò xì dài dì tóu chōng, fēn bié zhù míng. zhèng hù zhī zǐ dì, jūn zuò zhèng shēn fèn zào.
八旗人丁,定例三年編審一次,令各佐領稽查已成丁者,增入丁冊。有隱匿壯丁入官,伊主及佐領、領催各罰責有差。凡壯丁三百名為一佐領,後改定為二百名。康熙四年,令滿洲、蒙古佐領內餘丁多至百名以上,原分兩佐領者,聽。雍正四年,諭八旗都統及直省駐防都統、將軍等,交與佐領、驍騎校、領催,將新舊壯丁逐戶開明,並編審各官姓名,保結送部。其未成丁,及非正身良家子弟,並應除人丁,驗實開除。五年,令凡編審丁冊,每戶書另戶某人某官,無官則曰閒散某,上書父兄官職名氏,傍書子弟及兄弟之子,及戶下若干人。或在籍,或他往,皆備書之。其各省駐防旗員兵丁,及外任文武各官子弟家屬,令各將軍、督撫造冊咨送該旗。乾隆六年,令八旗編審各佐領下已成丁及未成丁已食餉之人,皆造入丁冊,分別正身開戶,戶下於各名下開寫三代履歷。其戶下人祖父或系契買,或系盛京帶來,或系帶地投充,分別註明。正戶之子弟,均作正身分造。
qī nián, yù: bā qí hàn jūn, qí chū běn xì hàn rén. yǒu cóng lóng rù guān zhě, yǒu dìng dǐng hòu tóu chéng zhě, yǒu yuán zuì rù qí yǔ fū sān fān hù xià guī rù zhě, yǒu nèi wù fǔ wáng gōng bāo yī bō chū zhě, yǐ jí zhāo mù zhī pào shǒu, guò jì zhī yì xìng, bìng suí mǔ yīn qīn děng lèi, xiān hòu guī qí, qíng jié bù yī. zhōng wéi cóng lóng rén yuán zi sūn, jiē xì jiù yǒu gōng xūn, wú yōng lìng yì gèng zhāng. qí yú gè xiàng rén mín děng, zhèn yù guǎng qí móu shēng zhī lù. tǎng yuán gǎi guī yuán jí, zhǔn qí yī lì biān rù bǎo jiǎ. yǒu yuán wài shěng jū zhù zhě, yì zhǔn qián wǎng. cǐ nèi rú yǒu shì zhí, réng xǔ chéng xí. bù yuán chū qí zhě, tīng. bā nián, yòu yù: qián jiàng yù zhǐ, yuán zhǐ wèi jīng chū shì jí wēi mò zhī yuán ér yán. zhì yú fú guān jì jiǔ, shì shòu guó ēn zhī rén, qí běn shēn jí zǐ dì, jūn bù dé chéng qǐng chū qí. shí èr nián, yòu yù: bā qí bié zài cè jí zhī rén, yuán xì kāi hù jiā nú mào rù zhèng hù, hòu jīng zì xíng shǒu míng, jí qí rén bào yǎng mín rén wèi zi, yǒu yuán chū qí wèi mín zhě, qí rù jí hé chù, jūn tīng qí biàn. běn shēn tián chǎn, bìng xǔ dài wǎng. èr shí liù nián, dìng hàn jūn fán xiàn rèn wài shěng zì tóng zhī shǒu bèi yǐ shàng, jīng yuán zì zhǔ shì yǐ shàng, qí yuán zì wǔ pǐn yǐ shàng, jù bù xǔ gǎi guī mín jí. qí yú zài jīng bào míng gāi qí zī bù zhuǎn xíng gè shěng, zài wài chéng míng dū fǔ zī bào bù qí, biān rù mín jí, bìng zhǔn yī tǐ kǎo shì.
七年,諭:「八旗漢軍,其初本系漢人。有從龍入關者,有定鼎後投誠者,有緣罪入旗與夫三藩戶下歸入者,有內務府、王公包衣撥出者,以及招募之炮手,過繼之異姓,並隨母因親等類,先後歸旗,情節不一。中惟從龍人員子孫,皆系舊有功勳,無庸另議更張。其餘各項人民等,朕欲廣其謀生之路。倘原改歸原籍,准其一例編入保甲。有原外省居住者,亦准前往。此內如有世職,仍許承襲。不原出旗者,聽。」八年,又諭:「前降諭旨,原指未經出仕及微末之員而言。至於服官既久,世受國恩之人,其本身及子弟,均不得呈請出旗。」十二年,又諭:「八旗別載冊籍之人,原系開戶家奴冒入正戶,後經自行首明,及旗人抱養民人為子,有原出旗為民者,其入籍何處,均聽其便。本身田產,並許帶往。」二十六年,定漢軍凡現任外省自同知、守備以上,京員自主事以上,旗員自五品以上,俱不許改歸民籍。其餘在京報明該旗咨部轉行各省,在外呈明督撫咨報部旗,編入民籍,並准一體考試。
dà dǐ qīng yú bā qí jiē yǐ guó lì huàn yǎng zhī. jí hòu zī shēng fān yǎn, suī suì mí shù bǎi wàn jīn, yóu kǔ bù gěi, ér táo rén zhī jìn fù yán, qí mín zuò shì rì xíng kùn bì. jí qián lóng chū, yù shǐ shū hè dé fàn xián hè tài, hù bù shì láng liáng shī zhèng děng, xiān hòu zòu qǐng qīng zhā dōng sān xǐng kuàng dì, bǐ yí zhù kāi kěn, yǐ tú zì yǎng. suī dié fèng yù zhǐ yì xíng, rán zhōng wèi néng qiè shí jǔ bàn. zhì bā qí hù xià rén kāi hù, bì yǒu jūn gōng láo jī, huò yì néng chū zhòng, yì yǒu běn zhǔ niàn qí fú qín shù shì, zhǔn qí lìng hù, huò fàng chū wèi mín zhě, yì yǒu bù zhǔn fàng chū wèi mín, dàn zhǔn kāi hù zhě, qí lì yòu gè bù tóng yún.
大抵清於八旗皆以國力豢養之。及後孳生藩衍,雖歲糜數百萬金,猶苦不給,而逃人之禁復嚴,旗民坐是日形困敝。及乾隆初,御史舒赫德、范咸、赫泰,戶部侍郎梁詩正等,先後奏請清查東三省曠地,俾移住開墾,以圖自養。雖疊奉諭旨議行,然終未能切實舉辦。至八旗戶下人開戶,必有軍功勞績,或藝能出眾,亦有本主念其服勤數世,准其另戶,或放出為民者,亦有不准放出為民,但准開戶者,其例又各不同雲。
tián zhì yuē guān tián. chū shè guān zhuāng, yǐ jìn jī mín lái guī zhě wèi zhuāng tóu, gěi shéng dì, yī shéng sì shí èr mǔ. qí hòu biān dì gè zhuāng tóu tián tǔ fēn sì děng, shí nián yī biān dìng. shè liáng zhuāng, zhuāng gěi dì sān bǎi shǎng, shǎng yuē dì liù mǔ. zhuāng dì zuò luò shùn bǎo yǒng xuān gè shǔ, fèng tiān shān hǎi guān gǔ běi kǒu xǐ fēng kǒu yì lì zhī, jiē lǐng yú nèi wù fǔ. cǐ wài yǒu bù sì guān zhuāng, fēn lì lǐ bù guāng lù sì. yòu shè yuán dì, zhí guā guǒ shū cài, xuǎn zhuàng dīng wèi yuán tóu. shì zōng chū, shè zǒng lǐ zhuān guān, sī kǒu wài bào liáng biān shěn. nán yuàn běn yì wǔ dì, lì jìn kāi tián. xuān zōng cháng yù qián yǐ kāi zhě bìng xū huāng qì. ér xián tóng jiān, sōng líng dé kuí liú yǒu míng tiě qí xiān hòu shū chén kāi fàng, jūn yán zhǐ jié chì. rán zhì guāng xù jì nián, réng fù yǔ mín. zì hòu chéng dì zhě nǎi jiē zhǒng yǐ.
田制曰官田。初設官莊,以近畿民來歸者為莊頭,給繩地,一繩四十二畝。其後編第各莊頭田土分四等,十年一編定。設糧莊,莊給地三百晌,晌約地六畝。莊地坐落順、保、永、宣各屬,奉天、山海關、古北口、喜峰口亦立之,皆領於內務府。此外有部、寺官莊,分隸禮部、光祿寺。又設園地,植瓜果蔬菜,選壯丁為園頭。世宗初,設總理專官,司口外報糧編審。南苑本肄武地,例禁開田。宣宗嘗諭前已開者並須荒棄。而咸、同間,嵩齡、德奎、劉有銘、鐵祺先後疏陳開放,均嚴旨詰斥。然至光緒季年,仍賦予民。自後承地者乃接踵矣。
kǎo gè qí wáng gōng zōng shì zhuāng tián, dōu wàn sān qiān sān bǎi yú qǐng. fēn bō gè qí guān bīng, dōu shí sì wàn jiǔ bǎi yú qǐng. fán wáng gōng jìn shǔ, fēn bié bì dì, dà zhuāng gěi dì mǔ sì bǎi èr shí zhì qī bǎi èr shí, bàn zhuāng èr bǎi sì shí zhì sān bǎi liù shí, yuán gěi dì mǔ liù shí zhì bǎi èr shí huò bǎi bā shí, wáng fǔ guǎn lǐng jí guān shǔ zhuàng dīng rén sān shí liù mǔ, bù zhī liáng. fán bō dì yǐ xiàn zài wèi chéng, sì suī dīng zēng bù jiā, dīng jiǎn bù tuì.
考各旗王、公、宗室莊田,都萬三千三百餘頃。分撥各旗官兵,都十四萬九百餘頃。凡王公近屬,分別畀地,大莊給地畝四百二十至七百二十,半莊二百四十至三百六十,園給地畝六十至百二十或百八十,王府管領及官屬壯丁人三十六畝,不支糧。凡撥地以現在為程,嗣雖丁增不加,丁減不退。
shùn zhì yuán nián, dìng jìn jīng huāng dì jí qián míng zhuāng tián wú zhǔ zhě, bō gěi dōng lái guān bīng. quān dì yì zì cǐ shǐ. yú shì xún àn yù shǐ liǔ yín dōng shàng mǎn hàn fēn jū wǔ biàn. bù yì shī xíng. èr nián, lìng mín dì bèi zhǐ quān zhě, sù chóu bǔ gěi, měi è wéi jūn. sì nián, quān shùn zhí gè zhōu xiàn dì bǎi wàn jiǔ qiān yú shǎng, gěi mǎn zhōu wèi zhuāng tún. bā nián, dì yǐ quān dì fáng mín, yù lìng qián quān zhàn zhě xī shù tuì hái. shí nián, yòu lìng tíng quān bō. rán qí tuì huāng dì, yǔ yóu mù tóu lái rén dīng, réng fù quān bǔ. yòu yǒu yīn quān bǔ ér bìng quān jiē rǎng mín dì zhě. kāng xī chū, áo bài zhuān bǐng, yù yǐ zhèng bái qí tún zhuāng yǔ xiāng huáng qí, ér bié quān mín dì quān bǔ. hù bù shàng shū sū nà hǎi zǒng dū zhū chāng zuò xún fǔ wáng dēng lián xián yǐ bù rú zhǐ, zuì zhì sǐ. shèng zǔ qīn zhèng, yù tíng zhǐ quān dì. běn nián suǒ quān fáng dì jù tuì hái. yòu yǐ zhāng jiā kǒu shān hǎi guān děng chù kuàng tǔ huàn bō gè dì, bìng lìng xīn mǎn zhōu yǐ guān zhuāng yú dì bō gěi, qí zhǐ quān zhī dì guī mín. shì wèi qí tuì dì mǔ.
順治元年,定近京荒地及前明莊田無主者,撥給東來官兵。圈地議自此始。於是巡按御史柳寅東上滿、漢分居五便。部議施行。二年,令民地被指圈者,速籌補給,美惡維均。四年,圈順直各州縣地百萬九千餘晌,給滿洲為莊屯。八年,帝以圈地妨民,諭令前圈占者悉數退還。十年,又令停圈撥。然旗退荒地,與遊牧投來人丁,仍復圈補。又有因圈補而並圈接壤民地者。康熙初,鼇拜專柄,欲以正白旗屯莊予鑲黃旗,而別圈民地圈補。戶部尚書蘇納海、總督朱昌祚、巡撫王登聯咸以不如指,罪至死。聖祖親政,諭停止圈地。本年所圈房地俱退還。又以張家口、山海關等處曠土換撥各地,並令新滿洲以官莊餘地撥給,其指圈之地歸民。是為旗退地畝。
fán guān dì, lì jìn yǔ mín jiāo yì. rán qí rén bù xí gēng zhǒng, shēng chǐ rì fán, bù miǎn sī yǒu zhì yù. yōng zhèng chū, qīng lǐ qí dì, lìng bān tǎng shú huí. fán bù zì shǒu yǔ sī shòu shòu zhě, xū rù guān wèi gōng chǎn. qí dì, lìng zōng rén fǔ nèi wù fǔ bā qí jù gè zhǒng dì mǔ zuò luò sì zhì, biān zhì qīng cè, shì wèi hóng cè, yǐ bèi shěn kān qí mín tián tǔ zhī zhēng. qián lóng chū, dìng huí shú qí dì réng guī yuán diàn chéng zhǒng, zhuāng tóu shì háo zhēng duó zhě zuì zhī. fán shú rù guān dì bìng dǐ tǎng jí méi děng tián, jiē zhēng zū, yuē qí zū. jiù chá jiāo rù guān dì dìng zū, yóu qí yuán zhǔ zhī. sān shí sì nián, yǐ zhí dū yáng tíng zhāng yán, tíng qí lì. mín zū qí dì, běn xiàn sān nián. huò sī xíng zhǎng zū, yè hù zū hù kē yǐ wéi jìn lǜ. bā qí dì zhǔ, jiǔ jìn duó diàn zēng zū. zì hé shēn guǎn dà nóng, zòu gǎi qián zhāng, yú shì qí rén jí fǔ zhuāng tóu lǜ duō chè dì bié diàn, pín mín shǐ duō shī yè. jiā qìng wǔ nián, bù chén qǐng fù shēn qián jìn. zhào zuǎn rù dìng lì tōng xíng. xián fēng chū yuán, yòu shēn lìng rú é zhēng zū, zhǔ diàn jiē bù dé yǐ yì yíng suō. ruò diǎn yù qí dì, cóng dào mài guān dì lǜ, shòu shòu tóng chéng. gù rì jiǔ fǎ shū, huò zhǐ dì chēng dài, huò zhī yòng zhǎng zū, yáng fèng yīn wéi, xū yì é suǒ jù jié, bì suì cóng shēng. suī lǚ shēn míng jiè, wǎng wǎng yīn tā gù, jìn chí mí cháng. jì guāng xù zhōng, nǎi dìng cǐ yè wú lùn jiù quān zì zhì, gài bù zhǔn shòu yǔ mín rén. wéi cóng qián mín gòu shēng kē zhě, réng yǔ zhí yè.
凡官地,例禁與民交易。然旗人不習耕種,生齒日繁,不免私有質鬻。雍正初,清理旗地,令頒帑贖回。凡不自首與私授受者,胥入官為公產。旗地,令宗人府、內務府八旗具各種地畝坐落四至,編制清冊,是為紅冊,以備審勘旗民田土之爭。乾隆初,定回贖旗地仍歸原佃承種,莊頭勢豪爭奪者罪之。凡贖入官地並抵帑、籍沒等田,皆徵租,曰旗租。舊查交入官地定租,由旗員主之。三十四年,以直督楊廷璋言,停其例。民租旗地,本限三年。或私行長租,業戶、租戶科以違禁律。八旗地主,久禁奪佃增租。自和珅筦大農,奏改前章,於是旗人及府莊頭率多撤地別佃,貧民始多失業。嘉慶五年,部臣請復申前禁。詔纂入定例通行。咸豐初元,又申令如額徵租,主佃皆不得以意贏縮。若典鬻旗地,從盜賣官地律,授受同懲。顧日久法疏,或指地稱貸,或支用長租,陽奉陰違,胥役訛索句結,弊遂叢生。雖屢申明誡,往往因他故,禁弛靡常。洎光緒中,乃定此業無論舊圈自置,概不准售與民人。惟從前民購升科者,仍予執業。
shèng jīng guān zhuāng, yú shùn zhì chū jí dìng bā qí tún jiè. xuán lìng shā hé yǐ wài jǐn zhōu yǐ nèi, qí yuán jiā dīng gěi dì, rén sān shí liù mǔ. kāng xī zhōng, dìng yǐ fèng tiān suǒ shǔ dì bì xīn mǎn zhōu qiān lái zhě, fán zhàng chū dì wèi qǐng sān shí èr wàn jiǔ qiān yú, yǐ èr shí qī wàn liù qiān sān bǎi yú qǐng wèi qí dì, àn qí fēn jiè. yòu shè gè qí guān yuán zhuāng tún, gè chéng bīng dīng, jūn zhuó gěi suí quē dì mǔ. xuán lìng suǒ lún dá hū ěr guān bīng gēng zhǒng mò ěr gēn dì, fèng tiān guān bīng gēng zhǒng hēi lóng jiāng dì. qián lóng chū, shè hēi lóng jiāng tún zhuāng, hū lán lì zhuāng sì shí suǒ, xuǎn shèng jīng qí dīng xié jiā wǎng, guān wèi zī zhuāng zhú wū pǐ jù, dīng gěi dì mǔ liù shí, shí dīng yī zhuāng, měi liù mǔ gěi zǐ zhǒng èr dòu, zhuāng gěi niú liù tóu, kǒu liáng bìng gěi. wēn dé hēng dōu ěr tú yì rú zhī. fán suí quē guān dì guī qí rù cè, jìn zhí guān qīn zhàn. jiā qìng jiān, lìng shèng jīng rù guān dì mǔ, yīng zhāo wú dì pín mín lǐng zū, zhí guān zǐ dì bù dé chéng zhǒng. guǎn jiè gè guān, bìng bù dé yú suǒ guǎn qū yǐ zǐ dì zhī míng zhì fáng dì. dào guāng zhōng, níng gǔ tǎ bó dū nè sān xìng ā lēi chǔ kā lā lín gè guān zhuāng, gòng yuán é dì wàn èr bǎi shǎng, jí lín bā qí yǔ gè chù qí dì jì wū lā qí dì, gòng sān shí liù wàn wǔ qiān jiǔ shí èr shǎng. ér guāng xù chū, bō sān xìng huāng wèi guān bīng suí quē dì, jì shǎng èr wàn jiǔ qiān yú. xuān tǒng shí, yǐ fèng shěng gè qí dì duō dào diǎn yǐn zhàn zhī bì, lìng tōng jī què hé, wú yǔ qīng fù hùn xiáo, xiān chéng qí, hòu wài chéng, yī cì lí dìng. cǐ guān zhuāng zhī shǔ dōng sān xǐng zhě.
盛京官莊,於順治初即定八旗屯界。旋令沙河以外、錦州以內,旗員家丁給地,人三十六畝。康熙中,定以奉天所屬地畀新滿洲遷來者,凡丈出地為頃三十二萬九千餘,以二十七萬六千三百餘頃為旗地,按旗分界。又設各旗官員莊屯,各城兵丁,均酌給隨缺地畝。旋令索倫、達呼爾官兵耕種墨爾根地,奉天官兵耕種黑龍江地。乾隆初,設黑龍江屯莊,呼蘭立莊四十所,選盛京旗丁攜家往,官為資裝築屋庀具,丁給地畝六十,十丁一莊,每六畝給籽種二斗,莊給牛六頭,口糧並給。溫德亨、都爾圖亦如之。凡隨缺官地歸旗入冊,禁職官侵占。嘉慶間,令盛京入官地畝,應招無地貧民領租,職官子弟不得承種。管界各官,並不得於所管區以子弟之名置房地。道光中,寧古塔、伯都訥、三姓、阿勒楚喀、拉林各官莊,共原額地萬二百晌,吉林八旗與各處旗地暨烏拉旗地,共三十六萬五千九十二晌。而光緒初,撥三姓荒為官兵隨缺地,計晌二萬九千餘。宣統時,以奉省各旗地多盜典隱佔之弊,令通稽確覈,毋與清賦溷淆,先城旗,後外城,依次釐定。此官莊之屬東三省者。
zhí shěng gè zhì zhù fáng qí bīng, lì zhuāng tián yú suǒ zhù dì, gěi tián rén gè sān mǔ. qí quán juàn qiè fù zhě, qián zài jīng suǒ de quān dì chè hái. qí yuán fēn bì yuán dì, duō zé èr bǎi sì shí mǔ, shǎo zé liù shí mǔ, gè shěng bù jǐn tóng. wéi zhè jiāng zhù fáng wú tián, réng zhī fèng xiǎng. qián lóng shí, chí fáng bīng zhì chǎn zhī jìn, wéi bā qí guān réng jìn rú gù. guāng xù zhī jì, yù: suǒ zài jiǎn qí dīng míng shù, jǐn jiù yǒu mǎ chǎng zhuāng tián, huà dì kǒu fēn, zé yǐ nóng zuò. qí běn wú chǎng tián, huò yǒu ér fú bèi zhě, suǒ sī yú lín jìn fēn gòu mín dì pèi fā, yǐ wèi shì yè. yóu jiàn tuī guǎng, bǐ qí dīng guī nóng, shòu zhì zhōu xiàn, yǔ qí mín bù yì. wèi jí shí shī. méng gǔ chū fēn wǔ děng. yī èr děng bèi yǔ zhuāng tún yuán dì. sān děng yǐ xià, zhī yǔ zhuāng tún. gè shǒu tǔ jiāng, wú dé yuè jìng. hòu jiàn yǒu mín rén jiàn shōu méng dì zhě. qián lóng zhōng dìng yǒu zhì yù zhě jùn fá zhī, zhe wèi yǒng lìng. fēn bō wài fān guān dì, qí lüè rú cǐ. gù míng nèi jiān zhuāng tián, zǒng lǐng yú hù bù. qí zōng shì lù tián sàn zài gè shěng zhě, xū shì mín tián qǐ kē. xiān shì yǐ xīn chéng gù ān guān dì èr bǎi tián shí qǐng zhì jǐng tián, xuǎn qí mín bǎi hù, hù shòu bǎi mǔ, gōng bǎi mǔ, gòng lì yǎng gōng tián. sì gèng yú bà zhōu yǒng qīng fǎng xíng, rán chéng xiào zú xiān. qián lóng chū, gǎi tún zhuāng. zé qín mǐn zhě chōng tún hù, àn mǔ kē liáng. shì wèi jǐng tián gǎi tún dì.
直省各置駐防旗兵,立莊田於所駐地,給田人各三畝。其全眷挈赴者,前在京所得圈地撤還。旗員分畀園地,多則二百四十畝,少則六十畝,各省不盡同。惟浙江駐防無田,仍支俸饟。乾隆時,弛防兵置產之禁,惟八旗官仍禁如故。光緒之季,諭:「所在檢旗丁名數,侭舊有馬廠莊田,畫地口分,責以農作。其本無廠田,或有而弗備者,所司於鄰近分購民地配發,以為世業。由漸推廣,俾旗丁歸農,受治州縣,與齊民不異。」未及實施。蒙古初分五等。一、二等備與莊屯、園地。三等以下,祗與莊屯。各守土疆,毋得越境。後漸有民人賤收蒙地者。乾隆中定「有質鬻者峻罰之,著為永令」。分撥外藩官地,其略如此。故明內監莊田,總領於戶部。其宗室祿田散在各省者,胥視民田起科。先是以新城、固安官地二百田十頃制井田,選旗民百戶,戶授百畝,公百畝,共力養公田。嗣更於霸州、永清仿行,然成效卒鮮。乾隆初,改屯莊。擇勤敏者充屯戶,按畝科糧。是為井田改屯地。
fán jīng shī tán wěi guān dì, jì tiān xià shè jì shān chuān lì tán wén miào cí mù sì guān jì tián gōng dì, yī qiè miǎn zhēng. jiàn guó chū, cì shèng xián yì jì tián. qí kǒng lín dì sì shì xué xué tián mù tián dì fén dì, xián chú zū fù. xué tián, zhuān zī jiàn xué jí shàn xù pín shì, diàn gēng zū ér zū lǜ bù qí, jiù wú cháng é. qián lóng zhōng, dōu tiān xià xué tián wàn yī qiān wǔ bǎi bā shí yú qǐng. guāng xù biàn fǎ, zhí shěng biàn xìng xué táng, xū fèi wú yì, zé yòu bō suǒ zài huāng dì, huà liú xué tián yǐ bǔ jì zhī. jí tián xíng yú shǒu dū xiān nóng tán. tán dì fán qiān qī bǎi mǔ. yōng zhèng jiān, lìng jiāng lì chì suǒ shǔ zhì jí tián. dōng xī líng dì, hóng chūn yǐ nèi lì jué gēng qiáo. dōng líng bái chūn jiè wài chū tīng mín gēng. dào guāng cháo nǎi yán qí jìn, qīng chūn yǐ wài, zūn jì mì chéng zhū jiè nèi bīng mín sī kěn, zhì dì wàn yú qū, jiǔ yì zēng kuò. guāng xù mò, dìng wèi jì qū kān zhàng, jiāng shú dì fēn zé shēng kē, chǔ xué táng zhī yòng yān. mù mǎ cǎo chǎng zài jī fǔ zhě, shùn zhì èr nián, yǐ jìn jī kěn huāng yú dì chì wèi mù chǎng, yú shùn tiān jīn bǎo gè shǔ fēn qí zhì zhī. zì yù mǎ chǎng yǐ xià, gè àn qí qí dì mù yǎng. qīn wáng fāng èr lǐ, jùn wáng yī lǐ, yì quān dì yě.
凡京師壇壝官地,暨天下社稷、山川、厲壇、文廟、祠墓、寺觀、祭田公地,一切免徵。建國初,賜聖賢裔祭田。其孔林地、四氏學學田、墓田地、墳地,咸除租賦。學田,專資建學及贍恤貧士,佃耕租而租率不齊,舊無常額。乾隆中,都天下學田萬一千五百八十餘頃。光緒變法,直省遍興學堂,需費無藝,則又撥所在荒地,劃留學田以補劑之。耤田行於首都先農壇。壇地凡千七百畝。雍正間,令疆吏飭所屬置耤田。東西陵地,紅椿以內例絕耕樵。東陵白椿界外初聽民耕。道光朝乃嚴其禁,青椿以外,遵、薊、密、承諸界內兵民私墾,至地萬餘區,久益增廓。光緒末,定為計區勘丈,將熟地分則升科,儲學堂之用焉。牧馬草場在畿輔者,順治二年,以近畿墾荒餘地斥為牧場,於順天、津、保各屬分旗置之。自御馬廠以下,各按其旗地牧養。親王方二里,郡王一里,亦圈地也。
yuē tún kěn. kāng xī zhōng, zhāo kěn tiān jīn liǎng yì mù dì, jì mǔ èr wàn yī qiān wǔ bǎi yú. qián lóng shí, zhàng zhí lì mǎ chǎng dì zhèn yè pín mín, mìng yuē ēn shǎng guān dì. zài shèng jīng zhě, fèng tiān tún wèi gè dì, bā qí fēn zuò mù chǎng, zì dōng yí xī, běn jìn mín kěn, yú dìng jiè suǒ zhú fēng duī zhì xiàn zhī. rán dà líng hé dōng chǎng xī chǎng huāng dì sān shí yī wàn bā bǎi yú mǔ, yǎng xī mù yú dì wàn sì qiān liù bǎi shǎng, qián jiā zhōng lù xù fàng kěn. hòu yòu zōng gè chéng qí mǎ chǎng kě kěn dì sān shí bā wàn jiǔ qiān yú mǔ, xī guī chéng qí chéng zhǒng, bìng lìng bā qí wáng gōng jí xián sàn zōng shì, yú suǒ fēn mù dì yuán kěn zhě, dé zì chéng bào. wéi sōng yún qǐng yú yǎng xī xián rǎng yí zhù qí rén, yǐ fèi chù ér bà. xián fēng zhōng, yǐ dà líng xī àn kěn fáng mǎ zhèng, shēn jìn rú qián. ér tóng zhì èr nián, biàn tōng jǐn zhōu guǎng níng yì zhōu chǎng huāng, xī chǎng liú mù, dōng chǎng zhāo diàn qí dōng běi yú zhī gāo shān zǐ dì shù wàn mǔ, yì zhōu jiào chǎng xián dì wàn yú mǔ, bìng xíng zū diàn, yǐ wèi chéng bīng wǔ tián. rán shì shí xī chǎng yǒu qí lǐng jiù dì, jiǔ ér yuè kěn fáng mù. bā nián, mìng huà qì zhī. yú shì dà líng hé kěn yì suì jǔ. ér jí hēi shān huāng duō mù liè chǎng, yì yán dù jiān mín lǎn shòu yǐ. yǎng xī mù dì, chū fàng shí pàn dōng xī jiè, zhì zhuān guān zhǎng qí zū rù. zhāng wǔ běn guān mù, xuán yì quàn kěn yì kē. yú shì yǎng xī mù shēng shú dì gòng fàng liù shí yī wàn bā qiān bā bǎi yú mǔ, qí yú huāng bā wàn jiǔ qiān liù bǎi yú mǔ, yú dì sān wàn wǔ qiān sān bǎi yú mǔ, jí yǐ wèi méng hàn zá jū mù diàn, jiān fǔ chù qióng lí. jí lín zhī wū lā, kāng xī shí, yú wǔ tún fēn zhuāng dīng dì, suì wèi wǔ guān mù chǎng, pō fù líng huāng. xuān tǒng shí, bō chōng xué tián, fàng kěn shí dì èr qiān sān bǎi yú shǎng.
曰屯墾。康熙中,招墾天津兩翼牧地,計畝二萬一千五百餘。乾隆時,丈直隸馬廠地振業貧民,命曰恩賞官地。在盛京者,奉天屯衛各地,八旗分作牧廠,自東迤西,本禁民墾,於定界所築封堆制限之。然大凌河東廠、西廠荒地三十一萬八百餘畝,養息牧餘地萬四千六百晌,乾、嘉中陸續放墾。後又綜各城旗馬廠可墾地三十八萬九千餘畝,悉歸城旗承種,並令八旗王公及閒散宗室,於所分牧地原墾者,得自呈報。惟松筠請於養息閒壤移駐旗人,以費絀而罷。咸豐中,以大凌西岸墾妨馬政,申禁如前。而同治二年,變通錦州、廣寧、義州廠荒,西廠留牧,東廠招佃;其東北隅之高山子地數萬畝,義州教場閒地萬餘畝,並行租佃,以為城兵伍田。然是時西廠有旗領舊地,久而越墾妨牧。八年,命劃棄之。於是大凌河墾議遂沮。而吉、黑山荒多牧獵場,益嚴杜奸民攬售矣。養息牧地,初放時判東西界,置專官掌其租入。彰武本官牧,旋亦勸墾議科。於是養息牧生熟地共放六十一萬八千八百餘畝,其餘荒八萬九千六百餘畝,餘地三萬五千三百餘畝,即以為蒙、漢雜居牧佃,兼拊畜窮黎。吉林之烏拉,康熙時,於五屯分莊丁地,遂為五官牧場,頗富零荒。宣統時,撥充學田,放墾實地二千三百餘晌。
fán zhù fáng yíng jiē zhì mǎ chǎng, qí mù zhuāng páng yú, mí bù fàng kěn. zhì jīng fáng mǎ chǎng kěn shú zhī dì, jiǔ bì zhū mín, ér shí shǒu jiān lì, guāng xù mò lí chū chǎng dì èr wàn yú mǔ, jù lìng zhāo kěn, yǐ zū xī jì jǐng zhèng xiǎo xué. xuān tǒng chū, níng xià mǎn yíng mù dì yú jiè, kāi qú kěn dì, mǔ kě èr shí yī wàn, qí mín gè bàn zhī. mín lǐng zé nà jià wèi qí bīng kěn běn. sān nián, ān huī wàn qǐng hú mù chǎng, gǎi kěn fàng tián bā wàn èr qiān qī bǎi yú mǔ, qí liú mín zhàn gēng jí mín jiān rèn huāng zhě, jiē míng yuē diàn mín, qí liú qí dīng tián èr wàn mǔ, yì zhāo mín diàn, suì shū gǔ mài, shì wèi guān diàn. zhì shì yǐ kàng zū jiāo gé, dìng yì mín zū tián, lìng gōng sī bǔ jià chéng yè, zī bā qí shēng jì yān.
凡駐防營皆置馬廠,其牧莊旁餘,靡不放墾。至荊防馬廠墾熟之地,久畀諸民,而石首、監利,光緒末釐出廠地二萬餘畝,俱令招墾,以租息濟警政小學。宣統初,寧夏滿營牧地餘界,開渠墾地,畝可二十一萬,旗、民各半之。民領則納價為旗兵墾本。三年,安徽萬頃湖牧場,改墾放田八萬二千七百餘畝,其流民占耕及民間認荒者,皆名曰佃民,其留旗丁田二萬畝,亦招民佃,歲輸穀麥,是為官佃。至是以抗租膠葛,定議民租田,令公司補價承業,資八旗生計焉。
kǒu wài mù chǎng, lì dú shí zhě wèi yù mǎ chǎng. cǐ wài lǐ bù tài pú sì zuǒ yòu yì jí bā qí, jūn yǒu mù chǎng zài zhāng jiā kǒu wài. ér shā hǔ kǒu zhī yì mǔ zū, chá hā ěr shǔ zhī jí sī kěn, dà qīng shān zhī kuān miǎn mín zhàn, yì xìng dì zhī zhāo shāng lǐng gēng, liè cháo yīn shí zhì yí, bù jū chéng lì. qí hòu mì yún rè hé tóng shí fàng huāng. rè hé kuān kuàng, yú liú mù wài de dì qiān sì wǔ bǎi qǐng, gèng yǐ sān yī liú mù, yú xián zhāo kěn. dì lì pì ér gēng mù bù xiāng fáng, shén shàn zhèng yě.
口外牧場,隸獨石者為御馬廠。此外禮部、太僕寺、左右翼及八旗,均有牧場在張家口外。而殺虎口之議畝租,察哈爾屬之戢私墾,大青山之寬免民占,奕興地之招商領耕,列朝因時制宜,不拘成例。其後密雲、熱河同時放荒。熱河寬曠,於留牧外得地千四五百頃,更以三一留牧,餘咸招墾。地利辟而耕牧不相妨,甚善政也。
míng zhī shè wèi yě, yǐ tún yǎng jūn, yǐ jūn lì wèi. jì jūn zhèng fèi ér mù mín bīng, tún jūn shǐ zhuān zhí cáo yùn, wú cáo zhě shòu yì bù xī, tún hù dà kùn. qīng yīn míng zhī jiù, wèi tún gěi jūn fēn diàn, bà qí zá yáo. shùn zhì yuán nián, qiǎn yù shǐ xún shì tún tián. sān nián, dìng tún tián guān zhì. wèi shè shǒu bèi yī, jiān guǎn tún tián. yòu qiān zǒng bǎi zǒng, fēn lǐ wèi shì. gǎi wèi jūn wèi tún dīng. liù nián, dìng zhí lì tún dì shū zū lì. qí shí cái tún tián yù shǐ, jì cái xún àn, yóu xún fǔ zhǔ zhī. shí sān nián, dìng tún jūn tiē yùn lì. zhè jiāng gè wèi yǒu tún wú yùn yǔ wú tún yǒu yùn zhě, jūn zhēng bō tiē, tún hù kùn shǐ shǎo sū. kāng xī shí wǔ nián, yǐ gè wèi huāng tián zài zhōu xiàn xiá jìng, jūn dì mín tián duō yǐng shè, lìng xí suǒ sī qīng lí. yōng zhèng èr nián, cóng tíng chén qǐng, bìng nèi dì tún wèi yú zhōu xiàn, cái dū sī yǐ xià guān. wéi dài yùn zhī tún, yǔ biān wèi wú zhōu xiàn kě guī zhě, rú gù. jiǔ nián, lìng tún wèi tián mǔ kě diǎn yǔ jūn hù, bù dé sī diǎn yǔ mín.
明之設衛也,以屯養軍,以軍隸衛。洎軍政廢而募民兵,屯軍始專職漕運,無漕者受役不息,屯戶大困。清因明之舊,衛屯給軍分佃,罷其雜徭。順治元年,遣御史巡視屯田。三年,定屯田官制。衛設守備一,兼管屯田。又千總、百總,分理衛事。改衛軍為屯丁。六年,定直隸屯地輸租例。其時裁屯田御史,繼裁巡按,由巡撫主之。十三年,定屯軍貼運例。浙江各衛有屯無運與無屯有運者,均徵撥帖,屯戶困始少蘇。康熙十五年,以各衛荒田在州縣轄境,軍地民田多影射,令檄所司清釐。雍正二年,從廷臣請,並內地屯衛於州縣,裁都司以下官。惟帶運之屯,與邊衛無州縣可歸者,如故。九年,令屯衛田畝可典與軍戶,不得私典與民。
qián lóng yuán nián, huò miǎn guǎng dōng tún tián xiàn yú, yīn chú gè shěng jūn tián é wài jiā zhēng lì. xiān shì tún dīng yù chǎn, guān lì qí shuì rù, gěi qì yǔn xíng. zhì cǐ yòu lìng yùn tián guī chuán zhě, bìng jìn jūn mín fù diǎn. shí zé gè shěng diǎn tún yú mín, suǒ zài ér yǒu. liù nián, dìng tún tián xiàn yī nián. wú lùn zài jūn zài mín, bìng qīng chū guī dīng shàn yùn. shí èr nián, cáo dū gù cóng qǐng tián yǐ diǎn yǔ mín zhě, lìng qí dīng gòu shú. rán mín zhí yè jiǔ, dīng pín wú yǐ shú, cóng ā sī hā yán, lí jiāng xī dīng tián, zài jūn guī jūn, zài mín zēng zū gěi dīng, yǒng wèi dìng zhì. sān shí qī nián, yòu yǐ cáo dū jiā mó zòu, mìng qīng lǐ hú guǎng jiāng zhè shān dōng děng shěng tún tián. míng nián, péi zōng xī yīn chén liǎng jiāng xiàng bù guī yùn zhī cái wèi tún tián, jiā zhēng jīn fèi. dì yǐ lèi mín, bù yǔn. sì shí nián, è fǔ chén huī zǔ zòu: wǔ chāng zhū wèi qīng chū diǎn yù tún tián, qǐng jiā jīn shàn yùn. bù yì: rú cǐ zé sī xiāng shòu shòu zhě zhī jiè, ér réng bù bìng shī yè, shù diǎn yù zhī bì jiàn chú. wǔ shí nián, yǐ zhǎng shā lǐ zhōu yuán yǒu biàn tián, zhuǎn shòu fēn yún, lìng chú biàn tián míng, zhǔn mín chǎn shòu shòu. wǔ shí sì nián, bì yuán děng zòu, gè shěng tún dīng sì nián yī biān shěn, zhǐ jī hù kǒu zhī shù, qí tián chǎn huò yǒu lòu nì, yǐ shí hé zhī. bǎi yú nián lái, tún tián lì bìng yǔ cáo yùn zhōng shǐ. jí nán cáo gǎi hǎi yùn, tún wèi yǐn bì nán jī, zhì shì ér yī dà biàn.
乾隆元年,豁免廣東屯田羨餘,因除各省軍田額外加徵例。先是屯丁鬻產,官利其稅入,給契允行。至此又令運田歸船者,並禁軍民復典。實則各省典屯於民,所在而有。六年,定屯田限一年。無論在軍在民,並清出歸丁贍運。十二年,漕督顧琮請田已典與民者,令旗丁購贖。然民執業久,丁貧無以贖,從阿思哈言,釐江西丁田,在軍歸軍,在民增租給丁,永為定製。三十七年,又以漕督嘉謨奏,命清理湖廣、江、浙、山東等省屯田。明年,裴宗錫因陳兩江向不歸運之裁衛屯田,加徵津費。帝以累民,不允。四十年,鄂撫陳輝祖奏:「武昌諸衛清出典鬻屯田,請加津贍運。」部議:「如此則私相授受者知誡,而仍不病失業,庶典鬻之弊漸除。」五十年,以長沙、澧州原有弁田,轉售紛紜,令除弁田名,准民產授受。五十四年,畢沅等奏,各省屯丁四年一編審,止稽戶口之數,其田產或有漏匿,以時覈之。百餘年來,屯田利病與漕運終始。及南漕改海運,屯衛隱蔽難稽,至是而一大變。
guāng xù èr shí sì nián, tài cháng qīng yuán chǎng zòu lǐ tún tián, yīn yǒu gǎi wèi wèi tún zhī yù, lìng tiān xià hé wèi tián mǔ shù, xiáng dìng zū zhāng. ér jiāng xī yǐ zū xī chōng xiǎng, yǔ tā shěng shàn yùn zhě bù tóng, yuè réng jiù guàn. èr shí qī nián, liú kūn yī zhāng zhī dòng tiáo yì tún wèi yí cái. lüè chēng: yùn jūn jiǔ xū, wèi guān fù wú shì, yī wèi suǒ shǔ tún tián, huò gé fǔ, huò kuà shěng, yī qiè cāo zhū xū lì zhī shǒu, tián xiǎng bì dòu, bù kě shèng qióng. míng nián, yù gè shěng kān shí tún dì, xí tún hù shuì qì zhí yè, gǎi tún xiǎng wèi dīng liáng, guī zhōu xiàn zhēng jiě. chú tún dīng yùn jūn míng mù, cái wèi guān. shì shí zōng jì gè shěng tún tián yuē èr shí wǔ wàn yú qǐng, gù duō yǔ mín tián xiáo zá. yòu gè dīng sī xiāng zhì shòu, jiǔ shī qí jiù. zhòng yǐ bīng hòu cè jí dàng rán, liáng chǎn wú cóng gōu jīn. cáo dū chén kuí lóng chén dà yào sān duān: yī, fēn dīng yè mín yè yī, xiàn zhēng wú zhuī yuán é yī, bǔ jiǎo tián jià yí qīng. ér jiāng wǎn liǎng zhè jù shé zhōng dìng guī, fēn bié jiāo jià shū shuì. rú huái yáng xú sì wèi, dìng yǒu shàng zé sān liǎng zhōng èr liǎng xià yī liǎng, tún shuì měi liǎng nà sān fēn, yú hù yǒu tóng yì. wéi shān dōng yǐ jiān qiàn qǐng miǎn zhēng nà. è dū zhāng zhī dòng zé wèi hú běi wèi tián, jūn hù yǎng shàn, jí mín rén mào tì, lǜ fēi sù fēng, jūn nán zé qí chéng jià, jǐn yǒu zhēng qì shuì ér yǐ. qí shuì jià shì mín tián lǜ. jì sān shí yī nián, yí chéng tún kǒu gòu xìn, yǐ wèi tián lì bù biàn yě. zhī dòng gèng chóu jiǎn yì bā fǎ, dà zhǐ shān chú yuán zé, fēn nián jiǎn shuì huō pài, lèi miǎn zá kè. dàn xué táng juān yǔ mín tián tóng, yǐ bèi gǎi tún wèi mín. rú shì zhě guān yǔ wén zhèng. sì xiāng shěng yì fǎng cǐ xíng yān. xuān tǒng yuán nián, zhè fǔ zēng yùn gèng qǐng lìng chéng tián zhě dàn kè qī bào míng, tǒng bù nà jià. bù yì jí yǔn zhàn yè, tún jià bù fáng liàng shōu. gài tún wèi shàn biàn, shí shì rán yě.
光緒二十四年,太常卿袁昶奏理屯田,因有改衛為屯之諭,令天下覈衛田畝數,詳定租章。而江西以租悉充餉,與他省贍運者不同,籥仍舊貫。二十七年,劉坤一、張之洞條議屯衛宜裁。略稱:「運軍久虛,衛官復無事,一衛所屬屯田,或隔府,或跨省,一切操諸胥吏之手,田餉弊竇,不可勝窮。」明年,諭各省勘實屯地,檄屯戶稅契執業,改屯餉為丁糧,歸州縣徵解。除屯丁、運軍名目,裁衛官。是時綜計各省屯田約二十五萬餘頃,顧多與民田殽雜。又各丁私相質售,久失其舊。重以兵後冊籍蕩然,糧產無從鈎釒。漕督陳夔龍陳大要三端:一,分丁業民業;一,現徵毋追原額;一,補繳田價宜輕。而江、皖、兩浙俱折衷定規,分別交價輸稅。如淮、揚、徐四衛,定有上則三兩、中二兩、下一兩,屯稅每兩納三分,餘互有同異。惟山東以艱歉請免徵納。鄂督張之洞則謂湖北衛田,軍戶仰贍,即民人冒替,率非素封,均難責其呈價,僅有徵契稅而已。其稅價視民田率。洎三十一年,宜城屯口構釁,以衛田例不便也。之洞更籌簡易八法,大旨刪除原則,分年減稅豁派,累免雜課。但學堂捐與民田同,以備改屯為民。如式者官予文證。嗣湘省亦仿此行焉。宣統元年,浙撫增韞更請令承田者但刻期報明,統不納價。部議即允占業,屯價不妨量收。蓋屯衛嬗變,時勢然也。
qīng zì kāi chuàng chū, bō zhuàng dīng yú kuàng tǔ tún tián. yòu jìn biān tún chù, zhú chéng shè bīng yǐ wèi nóng rén. shì zǔ shǐ rù guān, dìng kěn huāng xìng tún zhī lìng. fán zhōu xiàn wèi wú zhǔ huāng dì, fēn gěi liú mín jí guān bīng tún zhǒng. rú lì bù néng kěn, guān gěi niú jù zǐ zhǒng, huò liàng jiǎ tún zī. cì nián nà bàn, sān nián quán nà. dà xué shì fàn wén chéng shàng tún tián sì shì: yī, xuǎn jǔ dé rén yī, shōu huò shì yí yī, zhuǎn yùn yǒu fāng yī, shǎng fá bì xìn. shàng shì zhī. lìng fán zì shǒu tóu chéng zhě, shòu huāng tián wèi yǒng yè. wèi yì jiè yì qǐng jī mín zhuǎn xǐ, dé rù jí zhàn tián. zuì tú dāng qiǎn zhě, xiàn nián tún kěn, yǐ shì shì hái. qí yuán liú zhàn yè zhě, tīng. dìng zhí shěng tún tián, guān zhù niú zhǒng zhě, suǒ shōu zǐ lì sān fēn qǔ yī mín zì bèi zhě, dāng nián shí fēn qǔ yī, èr nián sān nián sān fēn qǔ yī. chū dìng quàn chéng lì, xiàn nián zhī fǎ shén yán. kāng xī chū, lǜ guān lì xū bào tān pài, tíng xiàn nián lìng. xún yù shǐ xú xù lín lùn kěn huāng sān bì, yán shén qiē zhì, rán xiàn nián zú bù kě xíng. xuán lìng shì mín kěn dì èr shí qǐng, shì qí wén lǐ yōu zhě, yǐ xiàn chéng yòng bǎi qǐng yǐ zhī xiàn yòng. fán xīn kěn dì, chū dìng sān nián qǐ kē. sì yòu kuān zhì liù nián hòu. xún lìng tōng jì shí nián. jì réng yòng liù nián lì, yì yǒu xún sān nián jiù zhì zhě.
清自開創初,撥壯丁於曠土屯田。又近邊屯處,築城設兵以衛農人。世祖始入關,定墾荒興屯之令。凡州、縣、衛無主荒地,分給流民及官兵屯種。如力不能墾,官給牛具、籽種,或量假屯資。次年納半,三年全納。大學士范文程上屯田四事:一,選舉得人;一,收穫適宜;一,轉運有方;一,賞罰必信。上是之。令凡自首投誠者,授荒田為永業。魏裔介亦請饑民轉徙,得入籍占田。罪徒當遣者,限年屯墾,已事釋還。其原留占業者,聽。定直省屯田,官助牛種者,所收籽粒三分取一;民自備者,當年十分取一,二年、三年三分取一。初定勸懲例,限年之法甚嚴。康熙初,慮官吏虛報攤派,停限年令。尋御史徐旭林論墾荒三弊,言甚切至,然限年卒不可行。旋令士民墾地二十頃,試其文理優者,以縣丞用;百頃以知縣用。凡新墾地,初定三年起科。嗣又寬至六年後。尋令通計十年。既仍用六年例,亦有循三年舊制者。
yōng zhèng chū yuán, yù shēng kē zhī xiàn. shuǐ tián liù nián, hàn tián shí nián, zhe wèi lì. dāng shùn kāng jiān, zhí shěng dà lì yǐ kāi tà wèi gōng, qí bào kěn tián zǒng é, duō zhě rú hé nán, zhì wàn jiǔ qiān sān bǎi liù shí yī qǐng, shǎo zhě rú shān dōng, bǎi èr shí qǐng yǒu qí. shì zōng mò nián, yǐ shù duō bù shí, yán jiè shěn hé. qí yǒu fú shì, lùn rú lǜ. dìng yì xù fǎ. fán guān lì zhào diàn zī kěn zhě, àn hù shù duō guǎ, jūn mín zì cuò gōng běn zhě, àn mǔ shù duō guǎ xíng zhī. qián lóng shí, lìng guān shān guān dì, wú lùn tǔ zhù liú rén, yǐ chéng bào zhī xiān hòu yǔ kěn. mín dì yóu yè zhǔ xiān bào. huò shí lì chù, tā rén shǐ dé chéng zhī. fán tún hù jiā kěn zhě, jù lìng gǎi tún shēng kē. yòu lìng yǐ kěn zhī dì, yí shèn fáng hù. fán guān mín dì, yú shuǐ dào xù xiè xiāng guān, wú shàn xíng kěn. tǎng tiē jǐ yè, sī kěn táng yàn bēi zé wèi tián, lì yǔ chéng ài.
雍正初元,諭升科之限。水田六年,旱田十年,著為例。當順、康間,直省大吏以開拓為功,其報墾田總額,多者如河南,至萬九千三百六十一頃,少者如山東,百二十頃有奇。世宗末年,以數多不實,嚴誡審覈。其有浮飾,論如律。定議敘法。凡官吏召佃資墾者,按戶數多寡,軍民自措工本者,按畝數多寡行之。乾隆時,令官山、官地,無論土著、流人,以呈報之先後予墾。民地由業主先報。或實力絀,他人始得承之。凡屯戶加墾者,俱令改屯升科。又令已墾之地,宜慎防護。凡官民地,於水道蓄泄相關,毋擅行墾。儻帖己業,私墾塘堰陂澤為田,立予懲艾。
jīn kǎo lì cháo tún kěn zhī zhèng, shǒu zhí shěng tún tián, cì xīn jiāng tún tián, cì dōng sān xǐng kāi kěn, cì méng gǔ kāi kěn, jí qīng hǎi rè hé děng chù kěn wù, xī jù yú piān.
今考歷朝屯墾之政,首直省屯田,次新疆屯田,次東三省開墾,次蒙古開墾,及青海、熱河等處墾務,悉具於篇。
dāng shùn zhì chū yuán, lìng shān xī xīn kěn tián miǎn zū shuì yī suì ér hé nán běi huāng dì jiǔ wàn sì qiān wǔ bǎi yú qǐng, yǔn xún fǔ luó xiù jǐn yán, bǐ bīng kè kěn. èr nián, shùn tiān xíng jì bīng shòu tián fǎ, měi shǒu bīng yǔ kě gēng tián shí mǔ, niú jù zǐ zhǒng guān zī zhī. yòu zhí lì shān dōng jiāng běi shān xī, fán zhù mǎn bīng, gěi wú zhǔ dì lìng zhǒng. sì nián, gěi shì zhōng liáng wéi běn qǐng kāi qín yù jí lú fèng huāng tián. liù nián, lìng gè shěng jiān mù liú mín, biān jiǎ gěi zhào, kěn huāng wèi yè, wú yù zhēng sī pài, liù nián hòu àn shú dì zhēng liáng. shí nián, dìng sì chuān huāng dì tīng mín kāi kěn. shǎn huāng zé zhuó diào bù bīng, guān gěi niú liáng.
當順治初元,令山西新墾田免租稅一歲;而河南北荒地九萬四千五百餘頃,允巡撫羅繡錦言,俾兵課墾。二年,順天行計兵授田法,每守兵予可耕田十畝,牛具、籽種官資之。又直隸、山東、江北、山西,凡駐滿兵,給無主地令種。四年,給事中梁維本請開秦、豫及廬、鳳荒田。六年,令各省兼募流民,編甲給照,墾荒為業,毋豫徵私派,六年後按熟地徵糧。十年,定四川荒地聽民開墾。陝荒則酌調步兵,官給牛、糧。
kāng xī liù nián, dìng jiāng zhè děng shěng fēn zhù tóu chéng guān bīng tún tián, rén gěi huāng tián wǔ shí mǔ, dé zhī xiǎng běn. qí juàn shǔ zhòng zhě, mǔ shù liàng kǒu dì jiā. fú jiàn wú huāng, zé fēn zhù yǒu tún zhū shěng. qī nián, yù shǐ xiāo zhèn shū yán: guó jiā suì fèi, bīng xiǎng jū qí bā, ér lǜ qí bīng xiǎng yòu jū qí bā. chéng tún tián qián shǔ, yǐ zhù jùn xiàn zhī bīng, gēng jùn xiàn zhī dì, zé fèi shěng ér huāng jiàn pì. xià bù yì xíng. shí zhí lì shǎn xī yuè mǐn xiān hòu dìng kěn huāng lì, ér sì chuān gèng lì tè lì, guān lì zhǔn lì gōng lùn. yú shì xiāng è mǐn lǔ jìn yù děng shěng kōng huāng rèn mín bō zhǒng, xiàn nián kěn qí.
康熙六年,定江、浙等省分駐投誠官兵屯田,人給荒田五十畝,得支餉本。其眷屬眾者,畝數量口遞加。福建無荒,則分駐有屯諸省。七年,御史蕭震疏言:「國家歲費,兵餉居其八,而綠旗兵餉又居其八。誠屯田黔、蜀,以駐郡縣之兵,耕郡縣之地,則費省而荒漸辟。」下部議行。時直隸、陝西、粵、閩先後定墾荒例,而四川更立特例,官吏准立功論。於是湘、鄂、閩、魯、晉、豫等省空荒任民播種,限年墾齊。
yōng zhèng sì nián, gān sù níng xià zhī chā hàn tuō huī dì píng yǎn, kě kěn tián liù shí wàn yú mǔ, zhāo hù rèn lǐng, hù shòu bǎi mǔ. wǔ nián, yuè dū ā kè dūn chén jìn nián yuè dōng kěn bì sì: yī, háo qiáng zhàn duó yī, xū lì lán suǒ yī, zī běn bù chōng yī, tǔ jí jù wèi kè lèi. quàn dǎo fǎ wǔ: dìng jiāng jiè, dù kē qǔ, dài zǐ zhǒng, qīng kē é, guǎng zhāo lái. qí hòu huì cháo pín mín kěn zhào qìng shǔ dì, gāo lián léi shǔ shān huāng qiāo què, jiē gěi zī zhāo kěn, bìng miǎn shēng kē. sì qióng zhōu yì rú zhī. yòu kuò diān qián kěn jì, wū méng bīng mín bìng chéng, hù wù yú èr qǐng. qí gè shěng rù shǔ mín rén, hù gěi shuǐ tián mǔ sān shí, hàn tián mǔ wǔ shí. gān sù ān xī jiǔ xíng bīng kěn, yí juàn zhù fáng, yǐ yǔ liáng sù èr zhèn. tún bīng duō pín, kěn zī xī chū guān dài, bìng lìng biān shěng nèi dì líng xīng kě kěn zhě, tīng mín yí kěn zhǒng jí shān xī xīn kěn jí dì, zì shí mǔ yǐ xià, shǎn xī jī líng zài wǔ mǔ yǐ xià, jù miǎn shēng kē. fán xì dì jí shuǐ chōng shā zá, yǔ tián bù jí mǔ zhě, jí biān shěng shān lù hé ruán kuàng tǔ, jūn yǒng yuǎn miǎn kē. zhè jiāng xīn zhǎng shā tú, mín zào jiē chéng lǐng, bǎi mǔ wèi hào, shí hào wèi jiǎ, shí jiǎ lǎo nóng dǎo gēng. hòu zhí zhǎng dì, rén xián lì zhī. sì yǒu qīn kěn xī hú zhī jìn. qián lóng wǔ shí jiǔ nián, xún fǔ jí qìng yán, yán hǎi shā dì tān zhǎng mí cháng, yuē shí sān wàn sān qiān yú mǔ, xī lìng rù guān, jiāo yuán diàn gēng zuò nà zū, yǒng zhe wèi lì. fán gè shěng zhōu xiàn měi suì xīn kěn huāng tián huāng dì, yǐ jí dàng dì hú yū, dū fǔ suí shí shū bào shēng kē. gài yōng gān yǐ lái, gè shěng jūn tún mín kěn, chēng jí shèng yān.
雍正四年,甘肅、寧夏之插漢、托輝地平衍,可墾田六十萬餘畝,招戶認領,戶授百畝。五年,粵督阿克敦陳近年粵東墾弊四:一,豪強占奪;一,胥吏婪索;一,資本不充;一,土瘠懼為課累。勸導法五:定疆界,杜苛取,貸籽種,輕科額,廣招徠。其後惠、潮貧民墾肇慶屬地,高、廉、雷屬山荒墝埆,皆給資招墾,並免升科。嗣瓊州亦如之。又擴滇、黔墾計,烏蒙兵民並承,戶勿逾二頃。其各省入蜀民人,戶給水田畝三十,旱田畝五十。甘肅安西久行兵墾,移眷駐防,以與涼、肅二鎮。屯兵多貧,墾貲悉出官貸,並令邊省、內地零星可墾者,聽民、夷墾種;及山西新墾瘠地,自十畝以下,陝西畸零在五畝以下,俱免升科。凡隙地及水沖沙雜,與田不及畝者,及邊省山麓河壖曠土,均永遠免科。浙江新漲沙塗,民、灶皆承領,百畝為號,十號為甲,十甲老農導耕。後值漲地,人咸利之。嗣有侵墾西湖之禁。乾隆五十九年,巡撫吉慶言,沿海沙地灘漲靡常,約十三萬三千餘畝,悉令入官,交原佃耕作納租,永著為例。凡各省州縣每歲新墾荒田荒地,以及盪地湖淤,督撫隨時疏報升科。蓋雍、乾以來,各省軍屯民墾,稱極盛焉。
fú jiàn gè fān lù chǎng kuàng tǔ, lì xǔ zū yǔ mín gēng. rán tái wān zì lì rèn zhèn chén chuàng zhuāng zhāo diàn, wǎng wǎng qīn jù mín fān dì. qián lóng shí, yù jìn wǔ biàn kěn huāng. xuán jìn tǔ mín sī gòu fān tián. wǔ shí sān nián, fú kāng ān qǐng bō yú dì bì fān mín zì zhǒng, lín zhuàng jiàn zuò tún dīng. nèi shān wèi kěn jí rù guān huāng fèi bù dì bā qiān bā bǎi yú jiǎ, měi jiǎ zhǔn mín tián shí yī mǔ líng, gòng tún dīng sì qiān, fēn dì rèn gēng, miǎn fù ér bù gěi xiǎng, cóng zhī. jiā qìng zhōng, gá mǎ lán kāi pì tián yuán qī qiān wǔ shí jiǎ yǒu qí. dào guāng chū, dìng fān shè wèi kěn huāng bù fēn gěi mín rén zhēng zū. yuè xī shè tǔ bīng liáng bīng, jūn gěi jūn tián. yuè dōng yǒu liáng tián yáo tián, réng àn tián chōng bīng, qí tián jūn jìn mín diǎn. tái wān fān dì yì rán. gù yún nán yǒng běi dà yáo děng chù, hàn diǎn yí dì, jī xì shù shí nián. dào guāng jiàn yuán, cuò lǐ shāo dìng. shí sān nián, sì chuān fù yǒu hàn gēng yí dì zhī xìn, nǎi xī jiè zhǐ, lìng hàn yí bù dé hù zhàn. yòu yòng diān dū ruǎn yuán yì, jìn liú mín sī diàn miáo tián, bìng jìn miáo kè hù diǎn shòu miáo chǎn. shí liù nián, yǐ kāi huà guǎng nán pǔ ěr dì duō kuàng xián, liú mín fù péng qǐ zhǒng, yīn yì lùn rù hù jiǎ. yù shǐ táo shì lín lùn qí bìng nóng cáng jiān, jìn zhī.
福建各番鹿場曠土,例許租與民耕。然台灣自歷任鎮臣創莊招佃,往往侵據民、番地。乾隆時,諭禁武弁墾荒。旋禁土民私購番田。五十三年,福康安請撥餘地畀番、民自種,遴壯健作屯丁。內山未墾及入官荒廢埔地八千八百餘甲,每甲准民田十一畝零,共屯丁四千,分地任耕,免賦而不給餉,從之。嘉慶中,噶瑪蘭開闢田園七千五十甲有奇。道光初,定番社未墾荒埔分給民人徵租。粵西設土兵、俍兵,均給軍田。粵東有俍田、瑤田,仍按田充兵,其田均禁民典。台灣番地亦然。顧雲南永北、大姚等處,漢典夷地,積隙數十年。道光建元,措理稍定。十三年,四川復有漢耕夷地之釁,乃析界址,令漢、夷不得互占。又用滇督阮元議,禁流民私佃苗田,並近苗客戶典售苗產。十六年,以開化、廣南、普洱地多曠閒,流民覆棚啟種,因議論入戶甲。御史陶士霖論其病農藏奸,禁之。
xiān shì jiāng sū zhǎng tān, mào kěn rì shén, dài dào guāng bā nián, shǐ dìng guī gōng. ér guān chǎn mín yè, jiū hù jiǎo rào. yú shì jiāng dū táo shù jiàn yán tīng mín chéng shòu. bù yì jiāng hé bù yǐ kěn zhí wèi lì, zé shā zhōu bù dé yǐ zhàn yù xùn mín. réng yī lǜ rù guān chù zhì. xún qí yīng wèi mín jiān jià gòu xìng zhú, yī dàn duó hái, jī lèi zhēng lì. qǐng kuān qí jì wǎng ér è qí jiāng lái. cóng zhī. èr shí sān nián, qí yǔ yán xiū fù hǔ mén děng pào tái, xū tún tián fáng hù. míng nián, chéng yù cǎi mù dīng èr qiān shì xíng. shàng yuē: yǐ běn dì zhī mín zhǒng běn dì zhī tián, shǒu yào ài jí hàn shēn jiā, yǔn wèi zhǎng suàn.
先是江蘇漲灘,冒墾日甚,迨道光八年,始定歸公。而官產民業,糾互繳繞。於是江督陶澍建言聽民承售。部議江河不以墾殖為利,則沙洲不得以占鬻徇民。仍一律入官處置。尋耆英謂「民間價購興築,一旦奪還,跡類爭利。請寬其既往而閼其將來」。從之。二十三年,祁宇言修復虎門等炮台,須屯田防護。明年,程矞采募丁二千試行。上曰:「以本地之民種本地之田,守要隘即捍身家,允為長算。」
tóng zhì chū yuán, yǐ jūn chǔ jí, xí fèng yǐng děng shǔ shù bīng kěn lín jìn fèi tián, yǐ jiàn tuī xíng zhū jùn. shān dōng zāo jiào fěi zhī luàn, zōu téng zhū xiàn tián lǐ wèi xū. sān nián, jué yòng yí mín cè, ér dōng chāng lín qīng yǎn cáo gè shǔ nì chǎn jí jué hù dì, jǐn méi rù guān. wǔ nián, nǎi yǒu bàn lǐ hú tuán zhī yù. hú tuán zhě, cáo jì kè mín zhǒng sū qí jiè tóng pèi hú dì, jù zú lì tuán. jì ér tǔ zhù guī xiāng, kòng xì wú yǐ. rán kè kěn yóu guān zhāo jí, bù fá guān huāng, suǒ zhàn tǔ tián bù shèn guǎng, qiě sòng zhě fēi shí tián hù yě. yú shì céng guó fān yán zhú qí qíng, wèi zhī qū zhú yǒu hù, liú qí liáng tuán, gè ān suǒ yè. shǎn xī pàn jué huāng chǎn, qián yī suì yù lìng chóu shè tún tián. xún fǔ liú róng yán jūn shì fāng yīn, bù rú zhāo kěn biàn. bù cóng qí yì. nǎi dìng mù kěn xīn zhāng sì: yuē zhèng jīng jiè, lì zhì xiàn, huǎn qián liáng, dìng zū gǔ. guǎng dōng yán hǎi shā dì, dìng lì shuǐ hé bào kān, chéng kěn zhě rén wù guò yī qǐng, sān nián chéng shú, zhào shuǐ tián qǐ kē. zhì hòu jìn shēn lǒng duàn qīn yú, yīn mìng chá wén jìn zhǐ.
同治初元,以軍儲亟,檄鳳、潁等屬戍兵墾鄰近廢田,以漸推行諸郡。山東遭教匪之亂,鄒、滕諸縣田裡為墟。三年,決用移民策,而東昌、臨清、兗、曹各屬逆產及絕戶地,盡沒入官。五年,乃有辦理湖團之諭。湖團者,曹、濟客民種蘇、齊界銅、沛湖地,聚族立團。既而土著歸鄉,控鬩無已。然客墾由官招集,不乏官荒,所占土田不甚廣,且訟者非實田戶也。於是曾國藩研燭其情,為之驅逐莠戶,留其良團,各安所業。陝西叛絕荒產,前一歲諭令籌設屯田。巡撫劉蓉言軍事方殷,不如招墾便。部從其議。乃定募墾新章四:曰正經界,立制限,緩錢糧,定租穀。廣東沿海沙地,定例水涸報勘,承墾者人勿過一頃,三年成熟,照水田起科。至後搢紳壟斷侵漁,因命查文禁止。
dāng shì shí, zhí dōng nán bīng huǒ zhī yú, nóng jiǔ shī yè. guāng lù shǎo qīng zhèng xī yíng yán guó jiā suì rù jīn yuē sì qiān shù bǎi wàn, xiǎng xǔ zhī hào bàn zhī, yí guǎng tún tián yǎng bīng yǐ jié fèi. xún yù shǐ wāng cháo qǐ chēng gè shěng xīn fù tǔ jiāng, yí jí kěn pì. xú jǐng shì yì yǐ xiū nóng lì ān liú xǐ wèi yán. yóu shì céng guó fān yú wǎn, yáng chāng jùn yú zhè, jiē fēn bié tǔ kè, bù shǔ kāi huāng. ér mǎ xīn yí yú sū, liú diǎn yú shǎn, yì jí jí dū quàn. céng bì guāng lí péi jìng qián hòu yú qián xìng tún tián zhī zhèng. bā yuè, yòng sū tíng kuí yán, chóu kěn lán yí yǐ xià gān hé tān dì. shí yī nián, yù shǎn xī yán yú gè shǔ, dì jí mín pín, yí jí kěn pì, yán zhōu xiàn kǎo chéng. shí huí zhòng chū jiù fǔ yě.
當是時,值東南兵火之餘,農久失業。光祿少卿鄭錫瀛言國家歲入金約四千數百萬,餉糈支耗半之,宜廣屯田養兵以節費。尋御史汪朝棨稱各省新復土疆,宜急墾闢。徐景軾亦以修農利、安流徙為言。由是曾國藩於皖,楊昌濬於浙,皆分別土、客,部署開荒。而馬新貽於蘇,劉典於陝,亦汲汲督勸。曾璧光、黎培敬前後於黔興屯田之政。八月,用蘇廷魁言,籌墾蘭儀以下乾河灘地。十一年,諭陝西延、榆各屬,地瘠民貧,宜亟墾闢,嚴州縣考成。時回眾初就撫也。
xiān shì yù shǐ huáng xī tóng qǐng shè sū wǎn tún yíng, xuǎn xiāng huái sàn yǒng kěn yán jiāng dì. guāng xù èr nián, zhū yǐ zēng yì yán: huò wèi tún zhèng yí biān chuí bù yí fù dì, bù zhī yǒu huāng kě kěn, hé bīng bù kě nóng, hé dì bù kě tún? dàn chōu diào shù yíng, lù xù xìng jǔ, jiāng lái huà bīng wèi nóng, bì guó fēi xì. shí jīn hǎi fáng bīng yíng kěn yǒu xiào, gù yún rán. céng guó fān cháng yán: bì děi qiān mǔ wú zhǔ zhī tián, bù yǔ mín tián zá, fāng kě zī bīng lì tún. lǐ hóng zhāng yì wèi bīng mín zá chù, bù yí yú nèi dì. yì suì qǐn.
先是御史黃錫彤請設蘇、皖屯營,選湘、淮散勇墾沿江地。光緒二年,朱以增亦言:「或謂屯政宜邊陲不宜腹地,不知有荒可墾,何兵不可農,何地不可屯?但抽調數營,陸續興舉,將來化兵為農,裨國非細。」時津海防兵營墾有效,故云然。曾國藩嘗言:「必得千畝無主之田,不與民田雜,方可資兵立屯。」李鴻章亦謂兵民雜處,不宜於內地。議遂寢。
chū guì zhōu tún jūn yú gǔ zhōu bā zhài tái gǒng dān jiāng qīng jiāng wǔ tīng, fēn shè bǎi èr shí bǎo, wèi tún bā qiān jiǔ bǎi sān shí jiǔ hù. hù gěi shàng tián liù mǔ, zhōng bā mǔ, xià shí mǔ, fù jìn shān dì bù xiàn. dǎi qián lóng zhōng, jìn zhǐ chéng diàn tún jūn sī yù. jiā qìng chū, tóng rén shí xiàn miáo dì jiàn diāo kǎ, zhì tún jūn, měi jūn bǎi míng, shè bǎi hù yī, zǒng qí èr. měi jūn yī míng yǔ shuǐ tián sì mǔ, bǎi hù liù mǔ, zǒng qí wǔ mǔ, jiē miǎn zū. jì tóng zhì chū, gēng dìng lí píng tún zhāng. jí shì, luó yīng liú yán: qián miáo jiàn tún yǐ jiǔ, xū míng xiān shí, bù rú qù bīng zhī míng, shōu nóng zhī shí. shí tún jūn fán shí wèi, xún zòu dìng fēn wèi liǎng fān, yǔ shǒu bīng tóng, cāo fáng zhēng diào gè é, tún shè zhī bǎi hù zǒng qí děng. yǒu bù lì zhě, lì shí gé tì. xiān shì shěn guì fēn yǒu shū chén ān zhì qí rén tīng wǎng gè shěng zhī yì. yù shǐ huáng yuán shàn yì chēng shān xī jì jiāng sū děng shěng kāi huāng, dāng fǎng shuāng chéng bǎo jiù zhāng, lìng qí mín yí kěn. gù yǐ shì tǐ jiān jù, wèi jǐn jǔ yě. shí èr nián, tái wān xún fǔ liú míng chuán chóu kěn nèi shān fān huāng, fá mù biàn jià, yǐ zī fǔ xù. shí liù nián, hú nán dòng tíng xīn zhǎng yū zhōu, jiàn nán zhōu tīng zhì, rù guān diàn zū, gòng kān shí mín tián shí sān wàn yú mǔ, guān tián bā wàn jiǔ qiān èr bǎi yú mǔ. èr shí èr nián, guì fǔ shǐ niàn zǔ yán, kěn xī gè shǔ guān mín huāng tián kě kěn, lìng guān lì wèi chàng, zhuó jiǎn tún bīng, dū lìng kāi shú, rèn mín lǐng gēng, liàng dì hòu bó dìng kē, jì gè shǔ zǒng kěn huāng tián wàn sì qiān sān bǎi yú mǔ.
初貴州屯軍於古州、八寨、台拱、丹江、清江五廳,分設百二十堡,為屯八千九百三十九戶。戶給上田六畝,中八畝,下十畝,附近山地不限。逮乾隆中,禁止承佃屯軍私鬻。嘉慶初,銅仁、石峴苗地建碉卡,置屯軍,每軍百名,設百戶一,總旗二。每軍一名予水田四畝,百戶六畝,總旗五畝,皆免租。洎同治初,更定黎平屯章。及是,羅應旒言:「黔苗建屯已久,虛名鮮實,不如去兵之名,收農之實。」時屯軍凡十衛,尋奏定分為兩番,與守兵同,操防徵調各額,屯設之百戶、總旗等。有不力者,立時革替。先是沈桂芬有疏陳安置旗人聽往各省之議。御史黃元善亦稱山西暨江蘇等省開荒,當仿雙城堡舊章,令旗民移墾。顧以事體艱鉅,未盡舉也。十二年,台灣巡撫劉銘傳籌墾內山番荒,伐木變價,以資撫恤。十六年,湖南洞庭新漲淤洲,建南洲廳治,入官佃租,共勘實民田十三萬餘畝,官田八萬九千二百餘畝。二十二年,桂撫史念祖言,墾西各屬官民荒田可墾,令官力為倡,酌簡屯兵,督令開熟,任民領耕,量地厚薄定科,計各屬總墾荒田萬四千三百餘畝。
shí shǎn xī qīng huāng shén lì, xún fǔ zhāng rǔ méi yán: shǎn dì bīng jìn jiāo chéng, bǎi xìng liú sàn, běi shān qì hòu, xià hán shuāng zǎo, sè shì wú píng, yòu rén gōng shǎo ér gǔ jià lián, dé bù cháng shī. fěi wéi kè mín qù liú wú dìng, jí tǔ mín yì zuò chuò mí cháng. yù qiú dì bù fù huāng, wéi shū shǒu kěn qī xiàn, kuān mù lìng zé chéng, zé mín shǎo táo wáng, guān bù gù lǜ, ér gōng sī liǎng yì yǐ. èr shí wǔ nián, dìng xīn yáng huāng wú é tián yuē shí wàn mǔ, wú zhǔ zhě zuò guān tián zhāo lǐng, fēn tián dì chǎng sān děng jiǎo jià, míng yuē xì jiǎo qián, yǒu zhǔ xiàn qī bào kěn, yú xiàn rù guān. cóng jiāng dū liú kūn yī qǐng yě. èr shí bā nián, shǎn fǔ shēng yǔn yán: xī ān mǎ chǎng gè huāng dì, shì kāi shuǐ hàn tián, xíng tún kěn. yíng shào guān fù dì mǔ zì liù shí yǐ xià, tún yǒng rén shí mǔ. měi bǎi mǔ dài guān niú liǎng tóu, zǐ zhǒng sān shí, guān bèi nóng qì, yī nián hái niú, èr nián quán jiāo. bìng nǐ lìng fēn nián jié xiǎng. kāi tún zhī chū, suì fā quán xiǎng, èr suì cái bàn, sān suì jǐn cái. sì hòu dì wèi shuǐ chōng báo huài, sè rù fú fēng, yīn fù shàng yán: qū wú xiǎng zhī bīng, shǐ zì shí qí lì, shì qiě zhuàng zhì xiāo yú quǎn mǔ, jīng ruì shí yú nóng zuò, yǒu tún ér shí wú bīng, yǒu bīng ér shí wú yòng, zhuǎn fēi chuàng tún běn yì, bù rú bù cái qí xiǎng, ér xī yǐ tún lì guī gōng, zài bān suì huò zhī èr sān xíng shǎng, cǐ suǒ wèi liǎng lì zhě yě.
時陝西清荒甚力,巡撫張汝梅言:「陝地兵祲交乘,百姓流散,北山氣候,夏寒霜早,穡事無憑,又人工少而穀價廉,得不償失。匪惟客民去留無定,即土民亦作輟靡常。欲求地不復荒,惟紓首墾期限,寬牧令責成,則民少逃亡,官不顧慮,而公私兩益矣。」二十五年,定新陽荒蕪額田約十萬畝,無主者作官田招領,分田、地、場三等繳價,名曰系腳錢,有主限期報墾,逾限入官。從江督劉坤一請也。二十八年,陝撫升允言:「西安馬廠各荒地,試開水旱田,行屯墾。營哨官賦地畝自六十以下,屯勇人十畝。每百畝貸官牛兩頭,籽種三石,官備農器,一年還牛,二年全交。並擬令分年節餉。開屯之初,歲發全餉,二歲裁半,三歲盡裁。」嗣後地為水沖雹壞,穡入弗豐,因復上言:「驅無餉之兵,使自食其力,勢且壯志銷於畎畝,精銳蝕於農作,有屯而實無兵,有兵而實無用,轉非創屯本意,不如不裁其餉,而悉以屯利歸公,再頒歲穫之二三行賞,此所謂兩利者也。」
jiāng xī yì níng xīn chāng zhī jiāo, yǒu huáng gāng shān, zì míng yǐ hái, héng wèi dào sǒu. èr shí jiǔ nián, cóng xún fǔ kē féng shí qǐng, kāi dì yǐ yì mín. zhí lì ān zhōu bái yáng diàn yū dì féi wò, shì suì chí jìn, zhāo mín diàn zuò, fēn sì děng shōu yù zū. sān shí yī nián, hǎi zhōu gàn yú jiān yǒu jī xīn yàn wěi èr tān, lì kěn mù. yòu xú zhōu wēi shān hú yū tān dì, jūn zhào mín kěn shēng kē. sān shí èr nián, yì dìng guǎng xī kěn huāng dīng zhuàng jì xī, zī běn yòu chù, nǎi fǎng wài yáng fǎ, zhāo shāng lǐng kěn. nán níng zé zhāo shāng běn lì gōng sī, mù cái bīng chōng kěn dīng. zhì xuān tǒng chū, gòng fàng shān huāng shí liù wàn liù qiān wǔ bǎi yú mǔ. sān shí sān nián, jiāng dū duān fāng shàng yán sū shǔ bīng hòu huāng tián bù xià èr bǎi yú wàn mǔ, qǐng lìng lì nián bào huāng zhě dìng wèi bǎn huāng, yú xīn huāng, xǔ gè hù zhǐ bào huō liáng, jù yóu jú zhāo kěn, zé xū huāng yì chá. yòu dìng kěn zhāng, qū bié guān huāng mín huāng, fēn sān děng shū jià, shòu huāng wú wèn tǔ kè, jiē dé lǐng zhǒng. sān shí sì nián, qīng zhàng ān huī yán jiāng zhōu dì, jì huái níng děng zhōu xiàn guān huāng yīng jiǎo jià zhě gòng sān shí wàn yú mǔ. guǎng dōng qióng yá cóng wèi kāi zhí, zhì shì jí shāng běn chuàng gōng sī, guān xíng qīng zhàng, fēn guān huāng mín huāng, xiān zhèng qí jīng jiè. xuān tǒng sān nián, yún nán qīng chū huāng dì wǔ shí liù wàn mǔ, ān huī guān mín huāng dì sì wàn yī qiān yú qǐng, hé nán shā huāng dì sān wàn sān qiān yú qǐng. kě kěn zhě fēn sān děng, yuē qīng shā, yuē píng shā, yuē zhòng shā, gè zhōu xiàn shì xíng zhāo kěn, duō zé sì bǎi shù shí qǐng, shǎo yì èr sān shí qǐng. zhè jiāng rén hé děng shǔ, kěn shú jiǎ dì shān lǒng bǎi bā shí yú qǐng, gè fǔ shēn shāng lǐng kěn huāng dì wàn wǔ qiān yú mǔ. gān sù zì guāng xù jì nián shè jú kěn huāng, dá èr shí yú wàn mǔ.
江西義寧、新昌之交,有黃岡山,自明以還,恆為盜藪。二十九年,從巡撫柯逢時請,開地以益民。直隸安州白洋淀淤地肥沃,是歲弛禁,招民佃作,分四等收預租。三十一年,海洲、贛榆間有雞心、燕尾二灘,利墾牧。又徐州微山湖淤灘地,均召民墾升科。三十二年,議定廣西墾荒丁壯既稀,資本又絀,乃仿外洋法,招商領墾。南寧則招商本立公司,募裁兵充墾丁。至宣統初,共放山荒十六萬六千五百餘畝。三十三年,江督端方上言蘇屬兵後荒田不下二百餘萬畝,請令歷年報荒者定為板荒,餘新荒,許各戶指報豁糧,俱由局招墾,則虛荒易查。又定墾章,區別官荒民荒,分三等輸價,受荒無問土客,皆得領種。三十四年,清丈安徽沿江洲地,計懷寧等州縣官荒應繳價者共三十萬餘畝。廣東瓊崖從未開殖,至是集商本創公司,官行清丈,分官荒民荒,先正其經界。宣統三年,雲南清出荒地五十六萬畝,安徽官民荒地四萬一千餘頃,河南沙荒地三萬三千餘頃。可墾者分三等,曰輕沙,曰平沙,曰重沙,各州縣試行招墾,多則四百數十頃,少亦二三十頃。浙江仁和等屬,墾熟甲地山隴百八十餘頃,各府紳商領墾荒地萬五千餘畝。甘肅自光緒季年設局墾荒,達二十餘萬畝。
xīn jiāng tún tián, shǐ kāng xī zhī jì, chá hǎn nuò ěr dì zhù bīng, yīn yú sū lēi è tú kā lǎ wū sū zhū chù chuàng tún zhǒng, lìng tǔ mò tè bīng qiān, měi qí yī tái jí, qiǎn jiān shì dà chén yī rén. ér hā mì bā lǐ kūn dōu ěr bó lēi jí xī jí mù bù lóng jí ěr děng, xián yì lì tún. mìng fù ěr dān sū ěr dé liáng shì xūn fēn zhí qí shì. tǔ lǔ fān yì zhù tún bīng. yōng zhèng sān nián, mìng kā ěr kā zhù bīng kěn è ěr kūn tián.
新疆屯田,始康熙之季,察罕諾爾地駐兵,因於蘇勒厄圖、喀喇烏蘇諸處創屯種,令土默特兵千,每旗一台吉,遣監視大臣一人。而哈密、巴里坤、都爾博勒及西吉木、布隆吉爾等,咸議立屯。命傅爾丹、蘇爾德、梁世勛分職其事。吐魯番亦駐屯兵。雍正三年,命喀爾喀駐兵墾鄂爾昆田。
qián lóng chū, dìng yī bīng kěn èr shí wǔ mǔ, fán bīng èr qiān wǔ bǎi, zhǒng dì sān zhī, zhù shǒu èr zhī. shí huí bù rú pì zhǎn gè yào chōng, duō shè tún, hòu bīng lì. dǎi zhǔn gá ěr píng, bǎn tú yì kuò, biān fáng yǔ tún zhèng xiāng wéi. qī nián, chuān shǎn zǒng dū yǐn jì shàn qǐng yǐ cài bǎ shén hú dì zū yǔ huí mín, jiǎ zī gēng zhǒng, shì dé yǔn xíng. èr shí nián, yǐ yī lí xī jìng kā ěr kā dōng chuí duō xián rǎng, xī qiǎn mǎn hàn méng bīng shù qiān kāi tún, shì méng gǔ shòu tián lì. yòu shè é ěr qí sī tún tián, bā lǐ kūn yì zhì tún, qiǎn gān liáng sù tún dì bīng wǔ bǎi wǎng zhǒng, qiū shōu hòu rù chéng, sān nián gēng dié, tǎ lēi nà qìn kāi tián sān qiān yú mǔ.
乾隆初,定一兵墾二十五畝,凡兵二千五百,種地三之,駐守二之。時回部如辟展各要衝,多設屯,厚兵力。逮準噶爾平,版圖益廓,邊防與屯政相維。七年,川陝總督尹繼善請以蔡把什湖地租與回民,假貲耕種,事得允行。二十年,以伊犁西境喀爾喀東陲多閒壤,悉遣滿、漢、蒙兵數千開屯,視蒙古授田例。又設額爾齊斯屯田,巴里坤亦置屯,遣甘、涼、肅屯地兵五百往種,秋收後入城,三年更迭,塔勒納沁開田三千餘畝。
èr shí sān nián, yòng yǎ ěr hā shàn yǒng guì děng yán, yú pì zhǎn lǔ kè chá kè tǔ lǔ fān wū lǔ mù qí, tuō kè xùn hā lǎ shā ěr guī dù guān kěn. shì shí kuì xiǎng yóu jí, jiè bā lǐ kūn zhì yī lí xún xù zēng tún, qí yuán xié jiā zhě, bǐ ān yè rú nèi dì cūn zhuāng. chū rén zhǒng shí wǔ mǔ, lìng yì wǔ mǔ. zhì xīn jiù tún bīng wàn qī qiān, chū tǎng sān bǎi wàn bèi zǐ zhǒng zhū yòng. ér tè nà gé chāng jí luó kè lún jūn yì bīng guǎng tún. dà shuài wū lǔ mù qí zēng kěn yǐ lái, suì huò xī gōng yī lí xiǎng xū. yī lí kěn chéng, yòu zī jiē xù, gēng yí kā shí gá ěr děng huí zhòng èr qiān wǔ bǎi hù tún ā kè sū. qí shì zé huáng tíng guì yáng yīng jū zhào huì děng zhǔ zhī. dìng zhāng bǎi bīng yī tún, dì mǔ rén èr shí, fēn xiǎo mài shí yī gǔ qī qīng kē wān dòu gè yī. rán tǔ lǔ fān pì zhǎn lǔ kè chá kè bīng tún wài jiē jiān huí tún, ér kù chē dōng hā lǎ shā ěr xī, huò fēn bù duō lún huí rén gài zhǒng.
二十三年,用雅爾哈善、永貴等言,於辟展、魯克察克、吐魯番、烏魯木齊,託克遜、哈喇沙爾規度官墾。是時饋饟猶亟,誡巴里坤至伊犁循序增屯,其原挾家者,俾安業如內地村莊。初人種十五畝,令益五畝。置新舊屯兵萬七千,出帑三百萬備籽種諸用。而特納格、昌吉、羅克倫均益兵廣屯。大率烏魯木齊增墾以來,歲穫悉供伊犁餉需。伊犁墾成,又資接續,更移喀什噶爾等回眾二千五百戶屯阿克蘇。其事則黃廷桂、楊應琚、兆惠等主之。定章百兵一屯,地畝人二十,分小麥十一、穀七、青稞豌豆各一。然吐魯番、辟展、魯克察克兵屯外皆兼回屯,而庫車東、哈喇沙爾西,或分布多倫回人溉種。
èr shí wǔ nián, yī lí tún yì qǐ, yú hé nán zhī hǎi nǔ kè lì huí tún, chá hǎn wū sū lì bīng tún. yì nián, yòu yú yè ěr qiāng kā shí gá ěr ā kè sū wū shén děng chéng zēng huí tún, jiǎn bīng é. shí róng shì fāng xī, wéi è sāi liú bīng, yú qí fù yī lí tún zhí, huò sù yíng yù, jí yì tún bīng. bīng bù gōng tún, zé zhāo jí liú rén, fēn tǔ rèn yè. bā lǐ kūn ráo shèng rǎng, mù lěi tǔ wò quán zī, jù mù rén dà kāi qiān mò. gài shū hè dé ā guì míng ruì děng suǒ jiàn wèi duō. sān shí qī nián, shǎn dū wén shòu yǐ xīn jiāng yú dì yí tuī guǎng mù kěn, tiáo liè wǔ shì yǐ wén.
二十五年,伊犁屯議起,於河南之海努克立回屯,察罕烏蘇立兵屯。翌年,又於葉爾羌、喀什噶爾、阿克蘇、烏什等城增回屯,減兵額。時戎事方息,惟阨塞留兵,餘齊赴伊犁屯殖,穫粟贏裕,即益屯兵。兵不供屯,則招集流人,分土任業。巴里坤饒賸壤,穆壘土沃泉滋,俱募人大開阡陌。蓋舒赫德、阿桂、明瑞等所建為多。三十七年,陝督文綬以新疆餘地宜推廣募墾,條列五事以聞。
sì shí yī nián, lìng yè ěr qiāng chéng dīng yú huí, tè bì gēng dì biān hù, fán qiān wǔ bǎi hù wèi yī suǒ, sān qiān hù wèi yī wèi. chū, wū lǔ mù qí tún dì, gòng lǜ qí bīng sān qiān, èr qiān cāo liàn, yī qiān tún gēng, fān xiū, sān suì hòu lìng yí juàn, guān yǔ zī zhuāng. jí dì rì kuò ér bīng bù shàn, lǜ qiān gān sù pín mín, bù jìn fán fèi, chì pín quán gěi, xiǎo kāng bàn zhī, suì ráng zì yuán qiè jiā zé bù gěi. sì shí wǔ nián, dìng juàn bīng fēn biān hù jí, qí niú zǐ nóng jù wū jià kǒu liáng, jiē guān cuò dài, yuē shēng kē shí, fēn sān nián jiǎo nà. fán chéng zhǒng xīn jiāng shú dì, běn nián shēng kē, xīn kěn sān nián hòu shēng kē, ér shāng mín chéng kěn xīn dì, hù sān shí mǔ, liù nián shēng kē. gài zì cǐ chǔ hū chǔ mù lěi mǎ nà sī kù ěr hā lǎ wū sū, tún wù qīn qīn rì jìn yǐ.
四十一年,令葉爾羌成丁餘回,特畀耕地編戶,凡千五百戶為一所,三千戶為一衛。初,烏魯木齊屯地,共綠旗兵三千,二千操練,一千屯耕,番休,三歲後令移眷,官予資裝。及地日廓而兵不贍,率遷甘肅貧民,不靳煩費,赤貧全給,小康半之,歲穰自原挈家則不給。四十五年,定眷兵分編戶籍,其牛籽、農具、屋價、口糧,皆官措貸,約升科時,分三年繳納。凡承種新疆熟地,本年升科,新墾三年後升科,而商民承墾新地,戶三十畝,六年升科。蓋自此楚呼楚、穆壘、瑪納斯、庫爾哈喇烏蘇,屯務駸駸日近矣。
xīn jiāng jūn tún fēn shù, rén huò xì liáng shí wǔ shí zhì shí bā shí, guān yì xù, bīng dīng shǎng yī yuè yán cài yín, èr shí wǔ shí bèi zhī, shí èr shí yǐ shàng, gōng guò bàn, bù jí, guān yì chù. bīng zhòng zé liú tún, cì nián shōu zú yǔ fù. wū lǔ mù qí dàn huò liáng shí yī shí yǐ shàng jí xù shǎng. tǎ lēi nà qìn yóu qiāo jí, shǎng fá dì jiàng shā zhī. wú yán cài zé gěi kǒu liáng, qí ā qí mù bó kè děng zé shǎng duàn pǐ. gù yī lí é duō kǔ lèi, fú kāng ān cháng yǐ wèi yán. zuì hòu jiāng jūn zhǎng gēng qǐng fǎng wū lǔ mù qí lì xíng, rán bù yì réng wèi jí jiǎn yě. xiàng lì qiǎn fàn dé liú zhǒng xīn dì, hā mì gè shǔ jié liú yī wū qiǎn fàn kěn gēng, nián mǎn nǎi gè zhì qí suǒ, zuì zhòng wù liú. yòu yǐ bù fū nóng zuò, jǐn xiàn duàn yáng dào ér yǐ. hòu lìng qíng qīng zhě gǎi fáng wèi juàn, yòng jī mí zhī. qiǎn fàn huò é bīng dīng, qí xù shǎng zhū shì cóng yuán lì.
新疆軍屯分數,人穫細糧十五石至十八石,官議敘,兵丁賞一月鹽菜銀,二十五石倍之,十二石以上,功過半,不及,官議處。兵重責留屯,次年收足予復。烏魯木齊但穫糧十一石以上即敘賞。塔勒納沁尤磽瘠,賞罰遞降殺之。無鹽菜則給口糧,其阿奇木伯克等則賞緞匹。顧伊犁額多苦累,福康安嘗以為言。最後將軍長庚請仿烏魯木齊例行,然部議仍未及減也。向例遣犯得留種新地,哈密各屬截留伊、烏遣犯墾耕,年滿乃各致其所,罪重勿留。又以不敷農作,僅限斷洋盜而已。後令情輕者改防為眷,用羈縻之。遣犯穫額兵丁,其敘賞諸事從原例。
jiā qìng shí sān nián, bō tǎ ěr bā hā tái bīng fù yī lí zhí tián, yǐ nóng xì jiǎn liàn, zhì wǔ yuán lǐng zhī, sān nián yī gēng dié. ér yī lí yuán dìng tún bīng sān qiān, měi suì gēng zhǒng, yú zhōng chōu diào rú gàn, jí xí róng bèi, qí shù suì yǒu zēng jiǎn, gè shì qí shí, yǐ gēng zhī shí bā tún, fān xiū lún zhǒng, yǐ xī dì lì. xún dìng zì èr shí nián shǐ, měi nián jiā zhǒng liǎng tún yún. chū, yī lí duō kě gēng tián, lìng huì yuǎn huì níng liǎng mǎn chéng pài xián sàn qí rén fēn dì shì zhǒng, jiè gěi niú jù, chéng xiào zhāo rán. jiǔ nián, sōng yún yīn yán zhào xī bó yíng tún zhǒng lì, fēn bì qí bīng dì mǔ, gè shǐ zì gēng, yǒng wèi shì chǎn. yǐ yǒu fáng cāo wù, zhī lìng zhuǎn jiāo xián sàn dài gēng. èr shí wǔ nián, lìng mǎn yíng jiān zhǒng zá liáng, xiān hòu fēn tián sì wàn sì qiān yú mǔ, shòu bā qí xián sàn zì gēng, dàn bù dé wéi jìn diàn zū, sī xiāng diǎn mài.
嘉慶十三年,撥塔爾巴哈台兵赴伊犁殖田,以農隙簡練,置武員領之,三年一更迭。而伊犁原定屯兵三千,每歲耕種,於中抽調如干,藉習戎備,其數歲有增減,各視其時,已耕之十八屯,番休輪種,以息地力。尋定自二十年始,每年加種兩屯雲。初,伊犁多可耕田,令惠遠、惠寧兩滿城派閒散旗人分地試種,借給牛具,成效昭然。九年,松筠因言照錫伯營屯種例,分畀旗兵地畝,各使自耕,永為世產。以有妨操務,祗令轉交閒散代耕。二十五年,令滿營兼種雜糧,先後分田四萬四千餘畝,授八旗閒散自耕,但不得違禁佃租,私相典賣。
dào guāng chū, jì kān dìng zhāng gé ěr, lìng huí bīng shì kěn dà hé guǎi, zēng é zé mù pín huí. yú shì wū shén ā kè sū hé tián měi sàn bù huí hù xíng kěn, wū lǔ mù qí shǔ fù kāng qí tái jì tǔ lǔ fān, jūn mù mín hù, yī lí huì yuǎn chéng yí dōng, yì xuǎn tǔ zhù, ā bo lēi sī huāng, jù bō huí hù, shè wǔ zhuāng, zhuāng bǎi hù, hù de dì mǔ èr bǎi, kā lǎ shā ěr zé cái tún ān hù, kù chē huāng dì, yì yǔ wú yè huí rén, yè ěr qiāng shǔ bā ěr chǔ kā duō kuàng tǔ, zé guǎng zhāo juàn mín. qí huò ěr hǎn xīn tián, sàn yǔ huí hù, kā shí gá ěr chū kāi dì, fēn chù hé dōng xī, dōng bì huí rén, xī zhāo mín hù, huò zhuān shǔ, huò jiān mù, jì xiāng ān ér yǐ. fán mín rén fù huí jiāng lǐng dì, jiē guān gěi yìn quàn, zì jī yǐ xíng, qí zhēng liáng duō zhì mǔ èr dòu sì shēng, cì xiǎo mài bā shēng, cì liù shēng wǔ hé, zuì shǎo sān shēng, dà shuài shì rǎng féi jí wèi duàn. ā bo lēi sī rù sān sè liáng shí liù shí, mǎn yíng mǎ bīng liàn xiǎng yú zī qǔ shàn. zì jiā dào yǐ lái, shù shí nián zhōng, yī lí tún kěn, hòu xiān qí shì zhě, jiāng jūn sōng yún nà yàn chéng bù yàn tài děng, ér lín zé xú qiǎn shù rì, lǚ kān zhū dì, yòu xìng shuǐ lì yú yī lā lǐ kè, jué jī yóu wěi yān.
道光初,既勘定張格爾,令回兵試墾大河拐,增額則募貧回。於是烏什、阿克蘇、和闐每散布回戶行墾,烏魯木齊屬阜康、奇台暨吐魯番,均募民戶,伊犁惠遠城迤東,亦選土著,阿卜勒斯荒,俱撥回戶,設五莊,莊百戶,戶得地畝二百,喀喇沙爾則裁屯安戶,庫車荒地,亦予無業回人,葉爾羌屬巴爾楚喀多曠土,則廣招眷民。其霍爾罕新田,散與回戶,喀什噶爾初開地,分處河東西,東畀回人,西招民戶,或專屬,或兼募,冀相安而已。凡民人赴回疆領地,皆官給印券,自齎以行,其徵糧多至畝二斗四升,次小麥八升,次六升五合,最少三升,大率視壤肥瘠為斷。阿卜勒斯入三色糧十六石,滿營馬兵練餉於茲取贍。自嘉、道以來,數十年中,伊犁屯墾,後先其事者,將軍松筠、那彥成、布彥泰等,而林則徐遣戍日,履勘諸地,又興水利於伊拉里克,厥績尤偉焉。
tóng zhì èr nián, dōu tǒng píng ruì shàng yán, wū lǔ mù qí xián kuàng zī shēng mǎ chǎng, zhāo shāng hù yí kěn, bìng qǐng yú yī lí gè chéng, yī lǜ jīng huà fēn tún dì bì tún bīng. mìng cì dì xìng jǔ. sān nián, chì hā mì tuī guǎng yuán tún.
同治二年,都統平瑞上言,烏魯木齊閒曠孳生馬廠,招商戶移墾,並請於伊犁各城,一律經畫分屯地畀屯兵。命次第興舉。三年,飭哈密推廣原屯。
guāng xù sān nián, shì dú zhāng pèi lún qǐng chōu qí dīng tún xīn jiāng. shǎn gān zǒng dū zuǒ zōng táng wèi yǒu suǒ zhì ài yí zǔ fán liù shì, yì suì qǐn. shì shí nán lù chán mín fù shù, huāng kuàng shàng xī, běi lù zhèn dí gè shǔ, kěn shú dì bù guò shí èr sān, fù nà jì kuī, lǘ lǐ yǔ bì. yǐ ér jiàn zhì xīn jiāng shěng zhì. shí sān nián, xún fǔ liú jǐn táng gèng zhuó dìng xīn zhāng, hù gěi dì liù shí mǔ, guān jiè zǐ liáng èr shí, nóng jù yín liù liǎng, qì wū yín bā liǎng, niú liǎng tóu, èr rén jí dāng yī hù, yuè gěi yán cài kǒu liáng, lì xiàn chū nián hái bàn, cì nián quán jiǎo, jiǎo qì, àn mǔ qǐ zhēng, dì sān nián bàn zhēng, cì nián zú quán é. réng fǎng yíng tián zhì, shí hù yī tún zhǎng, wǔ shí hù yī tún zhèng, měi tún zhèng wǔ, shè yī guǎn lǐng zhuān yuán, zhèng zhǎng lǐng dì dài běn, xī rú hù mín, zǒng jì ān nà tǔ kè qiān jiǔ shí hù, yǐ cì tuī xíng. ér nán lù gè shǔ xīn kěn dì wàn jiǔ qiān yú mǔ, fēn nián qǐ zhēng, jūn bù lǐng kěn fèi. zhàng qīng nán běi liǎng lù gè zé huāng shú dì qiān yī bǎi sì shí bā wàn mǔ yǒu qí. gè chéng bó kè xiàng yǒu yǎng lián dì, zì gǎi jùn xiàn, cái bó kè lián dì yī lǜ rù guān diàn zū. shí qī nián, wèi guāng dào fēn huà yī lí gè dì guī qí tún mín tún gè liù wàn yú mǔ, shǐ gè zì lì gēng. qí hòu tǔ kè shēng xī fān shù, suì lǚ yǒu qiū, guān nèi hàn huí xié juàn chéng kěn, luò yì xiāng shǔ.
光緒三年,侍讀張佩綸請抽旗丁屯新疆。陝甘總督左宗棠謂有所窒礙疑阻凡六事,議遂寢。是時南路纏、民富庶,荒曠尚稀,北路鎮、迪各屬,墾熟地不過十二三,賦納既虧,閭里窳敝。已而建置新疆省治。十三年,巡撫劉錦棠更酌定新章,戶給地六十畝,官借籽糧二石,農具銀六兩,葺屋銀八兩,牛兩頭,二人即當一戶,月給鹽菜口糧,立限初年還半,次年全繳,繳訖,按畝起徵,第三年半徵,次年足全額。仍仿營田制,十戶一屯長,五十戶一屯正,每屯正五,設一管領專員,正、長領地貸本,悉如戶民,總計安納土、客千九十戶,以次推行。而南路各屬新墾地萬九千餘畝,分年起徵,均不領墾費。丈清南北兩路各則荒熟地千一百四十八萬畝有奇。各城伯克向有養廉地,自改郡縣,裁伯克廉地一律入官佃租。十七年,魏光燾分劃伊犁各地歸旗屯、民屯各六萬餘畝,使各自力耕。其后土、客生息蕃庶,歲屢有秋,關內漢回挾眷承墾,絡繹相屬。
xuān tǒng sān nián, xún fǔ yuán dà huà yán: xīn jiāng sù hào nóng mù guó, jīn rì pín jí, yóu dì kuàng rén shū. zì dí huà yǐ xī, jīng hé yǐ dōng, biàn dì guān huāng, cǎo hú wěi tān, wú lǜ qiān wàn qǐng, ér nán jiāng dōng lù xiāo kuàng yì tóng. nǐ jí huá qiáo lì gōng sī, sù xiào fēi yì. jīn lìng zài xīn gè yuán, yǒu dú lì huò hé zī kāi huāng zhuó zhe míng xiào zhě, fēn bié zòu jiǎng, yǐ shì gǔ lì. shì dé yǔn xíng.
宣統三年,巡撫袁大化言:「新疆夙號農牧國,今日貧瘠,由地曠人疏。自迪化以西,精河以東,遍地官荒,草湖葦灘,無慮千萬頃,而南疆東路蕭曠亦同。擬集華僑立公司,速效非易。今令在新各員,有獨力或合貲開荒灼著明效者,分別奏獎,以示鼓勵。」事得允行。
jīn chuān zài qián lóng sì shí nián yǐ wǔ gōng dǐ dìng, chū cóng dìng xī jiāng jūn ā guì yán, yú xī chuān zhī zǎn lā jiù jìn tún tián, qí měi nuò dǐ mù dá děng chù, lìng zhù bīng shòu dì xí gēng, bié sī mén yǐ cì gǎi tǔ wèi tún, gè zhì tún biàn chù lǐ. yòu bó gá ěr jiǎo yáo zhū jiàng fān, xī shì tún bīng lì, gài bì yǐ niú jù zǐ liáng. qí fān hù duō zhě sān sì shí, shǎo zhě yī èr shí, chū kěn miǎn fù, sān nián hòu shū liáng, xuán lìng zhù bīng qiè juàn qián fù, ér dīng kǒu rì zēng, yòu bō dì hù sān shí mǔ, bǐ jiā kěn zì gěi, dì lì jìn pì yǐ. yú shì sì chuān zhī mào gōng wǔ tún, ān zhì jiàng fān, yì hù gěi dì mǔ sān shí, xuǎn jīng zhuàng qiān rén, bàn wèi tún liàn gěi xiǎng, bàn wèi yú dīng wú xiǎng. jué hòu lí chū huāng rǎng, yì fēn děng jiā lài, bā táng lǐ táng wò qū yì bù fá. zhì guāng xù sān shí sān nián, chuān dū zhào ěr fēng shū chóu kěn jì, zhāo nèi dì nóng hù ér guān zī qiǎn zhī yān.
金川在乾隆四十年以武功底定,初從定西將軍阿桂言,於西川之攢拉就近屯田,其美諾、底木達等處,令駐兵受地習耕,別斯璊以次改土為屯,各置屯弁處理。又帛噶爾、角堯諸降番,悉視屯兵例,概畀以牛具籽糧。其番戶多者三四十,少者一二十,初墾免賦,三年後輸糧,旋令駐兵挈眷前赴,而丁口日增,又撥地戶三十畝,俾加墾自給,地利浸辟矣。於是四川之懋功五屯,安置降番,亦戶給地畝三十,選精壯千人,半為屯練給餉,半為餘丁無餉。厥後釐出荒壤,亦分等加賚,巴塘、里塘沃區亦不乏。至光緒三十三年,川督趙爾豐疏籌墾計,招內地農戶而官資遣之焉。
guān wài tǔ kuàng rén xī, méng gǔ dì yóu guǎng mào, lì yú tún kěn. qīng chū fēn qí yǒu dìng jiè, jì yīn biān nèi rǎng jí liáng kuī, tà biān yí kěn. tiān cōng zhōng, lìng gè niú lù jiù gè tún jìn dì, zé zhǒng suǒ yí. yǐ shěn pèi ruì yán, yú guǎng níng dōng xī lǘ yáng yì, xuǎn zhuàng nóng chōng bù zú tún tián, fēn bā gù shān, lí niú lù wèi èr děng, bèi niú zhǒng nóng jù, lìng cái mǐn zhě lǜ tún bīng wǎng gēng. chóng dé wǔ nián, guān bīng yú yì zhōu zhú chéng kāi tún. kāng xī èr shí wǔ nián, yǐ jǐn zhōu fèng huáng chéng děng bā chù huāng dì fēn gěi qí mín yíng kěn, yòu qiǎn tú rén tún zhǒng shèng jīng xián rǎng. èr shí bā nián, dìng fèng tiān děng chù qí mín gè shǒu tián jiè, bù dé hù xiāng qīn yuè. qián lóng wǔ nián, shì láng liáng shī zhèng qǐng zhì bā qí xián sàn tún biān, yǐ guǎng shēng jì, mìng a lǐ gǔn wǎng fèng tiān xiàng dù dì yí. yú shí jí lín níng gǔ tǎ bó dū nè ā lēi chǔ kā sān xìng hún chūn jí zhǎng chūn, jù shì kěn zhí, pín wú lì zhě, fā guān tǎng xiāng dài. sì shí nián, liú rén tōu kěn xiù yán mù chǎng dì mǔ, suì dìng lì shǐ rù guān nà zū. sì shí èr nián, yǐ dà líng hé xī běi xìng shān sōng shān dì fēng měi, xǐ xián sàn zōng shì, zī dì sān qǐng, bàn guān kěn, bàn zì kěn, zhú wū biān tún, zhù qí zǐ jù. wǔ shí wǔ nián, lìng fèng tiān zì yīng é zhì ài yáng biān zhǐ, zhàng huāng fēn bì chéng qí zhī wú tián zhě, chú liú wéi chǎng shēn shān, yú jūn liàng féi jí pèi gěi, jìn liú mín chū kǒu sī kěn, ér jī jiǔ réng yǔ biān hù. jiā qìng shí liù nián, lìng gè guān ài jié jìn zhī.
關外土曠人稀,蒙古地尤廣袤,利於屯墾。清初分旗有定界,繼因邊內壤瘠糧虧,拓邊移墾。天聰中,令各牛錄就各屯近地,擇種所宜。以沈佩瑞言,於廣寧東西、閭陽驛,選壯農充步卒屯田,分八固山,釐牛錄為二等,備牛種農具,令材敏者率屯兵往耕。崇德五年,官兵於義州築城開屯。康熙二十五年,以錦州、鳳凰城等八處荒地分給旗民營墾,又遣徒人屯種盛京閒壤。二十八年,定奉天等處旗、民各守田界,不得互相侵越。乾隆五年,侍郎梁詩正請置八旗閒散屯邊,以廣生計,命阿里袞往奉天相度地宜。於時吉林寧古塔、伯都訥、阿勒楚喀、三姓、琿春及長春,俱事墾殖,貧無力者,發官帑相貸。四十年,流人偷墾岫巖牧場地畝,遂定例使入官納租。四十二年,以大凌河西北杏山、松山地豐美,徙閒散宗室,資地三頃,半官墾,半自墾,築屋編屯,助其籽具。五十五年,令奉天自英額至靉陽邊止,丈荒分畀城旗之無田者,除留圍場葠山,餘均量肥瘠配給,禁流民出口私墾,而積久仍予編戶。嘉慶十六年,令各關隘詰禁之。
chū yǐ bā qí kǒu zhòng, bō lā lín dì bǐ kāi tián kěn zhǒng. shí qī nián, sài chōng ā yán lā lín jìn dì xián huāng kě kěn zhě èr wàn wǔ qiān yú shǎng, ér sān dào kǎ sà lǐ zhū chù dì duō wèi kěn, qǐng yí zhù qí rén. xún fù jùn qǐng jiǎn tún dīng qiān rén, bō huāng sān shí shǎng, gěi yín èr shí wǔ liǎng, zǐ liáng èr shí, kěn èr shí shǎng, liú shí shǎng, shì zhǒng sān nián hòu, dì sì nián qǐ jiāo liáng. qí yí zhù jīng qí fēn gěi yǐ shú shí wǔ shǎng huāng wǔ shǎng, yú huāng shú gè wǔ shǎng, jí yǔ yuán zhǒng tún dīng wèi yè ér miǎn bīng liáng. yǐ, fù jùn jiàn yì gèng yú lā lín zhī xī běi shuāng chéng bǎo kāi tún, yí zhù jīng qí xián sàn, wèi dì jiǔ wàn shù qiān shǎng, yí hù sān qiān, nián yí èr bǎi hù, yī hù huà dì, yī qiè fèi xī lǐng yú guān, qū zhōng zuǒ yòu sān tún, tún záo jǐng èr, xuǎn dīng gěi dì, lì tóng lā lín, jīng qí lǐng dì wǔ nián hòu, zhēng liáng èr shí shí, měi dà tún róng sì shí tún, měi qí wǔ tún, zhì zǒng fù tún dá gè bā rén, měi tún々 dīng jīng qí gè sān shí hù, èr sān rén yǐ shàng jí zhǔn hù lùn, sān tún gè jiàn yì shú kè yòu dīng.
初以八旗口眾,撥拉林地俾開田墾種。十七年,賽沖阿言「拉林近地閒荒可墾者二萬五千餘晌,而三道卡、薩里諸處地多未墾,請移駐旗人」。尋富俊請揀屯丁千人,撥荒三十晌,給銀二十五兩,籽糧二石,墾二十晌,留十晌,試種三年後,第四年起交糧。俟移駐京旗分給以熟十五晌、荒五晌,餘荒熟各五晌,即與原種屯丁為業而免兵糧。已,富俊建議更於拉林之西北雙城堡開屯,移駐京旗閒散,為地九萬數千晌,移戶三千,年移二百戶,依戶劃地,一切費悉領於官,區中、左、右三屯,屯鑿井二,選丁給地,例同拉林,京旗領地五年後,徵糧二十石,每大屯容四十屯,每旗五屯,置總、副屯達各八人,每屯々丁京旗各三十戶,二三人以上即准戶論,三屯各建義塾課幼丁。
dào guāng wǔ nián, yí zhù hù qī shí qī, kěn shú dì sān wàn sān qiān yī bǎi yú shǎng, gài fù jùn sōng yún shǐ zhōng qí shì, gù qí xiào shén zhe. zì hòu dāng shì jìn xiè, yòu qí dì zǎo shuāng qì hán, yuán xǐ zhě shǎo, yú shì bó qǐ tú gǎi yí zhù hù wèi qiān, yīn yǐ suǒ yú dì, hù yì shí wǔ shǎng, xián sàn bù rèn gēng, dé mǎi pū huò lìn yōng yǐ zhù. yīng hé cháng shàng yán yí tuī guǎng chéng gōng, ér xù zú fú jìng. bó dū nè kōng kuàng wéi chǎng èr shí yú wàn shǎng, huāng jiǔ rǎng yú, shì shuāng chéng bǎo shì bàn gōng bèi. fù jùn qǐng lìng fēn tún huà jiè, lüè fǎng qián guī, mìng qí dì yuē xīn chéng, zhuì liè hù hào, qián hòu fán bǎi èr shí tún. zhāng fán liù qī shàng, tíng yì xuán yǐ shuāng chéng bǎo shì wèi huáng tā jí, qiě yòng fú chōng, shì jìng yǐ. èr shí bā nián, lìng fèng huáng chéng biān sī kěn dì, yǐ shú jí zhōng kěn zhě, zhāo diàn zhēng zū. wú jǐ, qí mín bào kěn zhì èr shí sì wàn mǔ.
道光五年,移駐戶七十七,墾熟地三萬三千一百餘晌,蓋富俊、松筠始終其事,故其效甚著。自後當事浸懈,又其地早霜氣寒,原徙者少,於是博啟圖改移駐戶為千,因以所餘地,戶益十五晌,閒散不任耕,得買仆或賃傭以助。英和嘗上言宜推廣成功,而緒卒弗竟。伯都訥空曠圍場二十餘萬晌,荒久壤腴,視雙城堡事半功倍。富俊請令分屯畫界,略仿前規,命其地曰新成,綴列戶號,前後凡百二十屯。章凡六七上,廷議旋以雙城堡事未遑他及,且用弗充,事竟已。二十八年,令鳳凰城邊私墾地,已熟及中墾者,招佃徵租。無幾,旗、民報墾至二十四萬畝。
xián fēng sì nián, kāi jí lín wǔ cháng bǎo huāng tián. xiān shì qí qí hā ěr shè guān tún, lìng zuì tú jí qí nú chéng zhǒng. xún yǐ yóu duò qiǎn tuì, xuǎn zhuàng dīng bǔ zhī. sì yù shǐ wú chāo wèi hū lán méng gǔ ěr shān huāng yí kěn, xún yǐ shēn zhū jìn yù, jiān fáng biān wù, jìng bù xíng.
咸豐四年,開吉林五常堡荒田。先是齊齊哈爾設官屯,令罪徒及旗奴承種。尋以游惰遣退,選壯丁補之。嗣御史吳焯謂呼蘭蒙古爾山荒宜墾,尋以葠珠禁域,兼妨邊務,竟不行。
tóng zhì shí, guǎng níng nán zhī pán shé yì, nǐ fàng dì bǎi wàn mǔ, mín lǐng jí bàn. jué hòu shuǐ huàn pín réng, qì guāng xù mò, kāi fàng shǐ jùn. shì shí jīn chǎng liú mín shī yè, yòng fù míng ā yán, yǐ cáng shā zhū hé jì huà pí diàn zǐ zhū chù guān huāng bì kěn, miǎn jiāo yā jià, ér fǎ kù mén ài jiāng wǎng wǎng yǒu yóu mín tōu kěn. dài dōu xìng ā lǚ chá, ài jiāng xī àn mì ěr cháo xiān, ān zhì fěi yì, wéi yán jìn yuè dù, yǐ jǐn qí fáng. yǒu yán jiāng yīn kěn sāo rǎo yán biān zhě, lì yǔ jū fá. jiǔ nián, nǎi jiù ài yáng mén zhì fèng huáng mén biān huāng jiǔ shí yī suǒ, fēn kān zhǎn jiè, suī diàn qióng lí, ér sī kěn chōng sè biān jìng rú gù.
同治時,廣寧南之盤蛇驛,擬放地百萬畝,民領及半。厥後水患頻仍,迄光緒末,開放始竣。是時金場流民失業,用富明阿言,以藏沙諸河暨樺皮甸子諸處官荒畀墾,免交押價,而法庫門、靉江往往有遊民偷墾。迨都興阿履查,靉江西岸密邇朝鮮,安置匪易,惟嚴禁越渡,以謹其防。有沿江陰墾騷擾沿邊者,立予拘罰。九年,乃就靉陽門至鳳凰門邊荒九十一所,分勘展界,綏奠窮黎,而私墾充塞邊境如故。
guāng xù qī nián, wú dà chéng shàng yán: níng gǔ tǎ zhī sān chà kǒu rǎng wò yí gēng, kě mù qí lǔ yuàn nóng, biān tún yī yíng, yǐ shí biān sāi. shí sì nián, jiāng jūn xī yuán shǐ shè jú lì zhì, yǐ biān jí shōu báo, xiàn shí nián hòu shēng kē. xún shè wǔ shè, kěn dì wàn sān qiān sì bǎi shǎng yǒu qí. èr shí èr nián, yán mào fù chén jí lín kāi kěn, shǐ wù yú qí mín zhī bù hé, jì wù yú wěi yuán zhī zì lì, kāi jú shí liù nián, dé bù cháng shī. bù yì yīn dìng fēn bié cái liú. yú shì fāng zhèng pào ou lí chǎng èr dào piào hé tóu èr dào jiāng mǎ yán hé dà shā jí dòng děng hé, jí jí yǐ tà dì zhí mín wèi wù. chū, jí lín fàng yǒu lǎn tóu bāo lǐng, suī huāng méng mián mào, zhé kè qī jí shì, ér bì yì yú lì, zhì shì shǐ chéng gé yān. yòu fù dì jiā huāng fù zhe gè tún, duō guǎ bù děng, jiē shén ráo wò, lǐng zhě jūn zhì, zé tàn chóu jué zhī. xiān shì shí èr nián, hēi lóng jiāng jiāng jūn gōng jīn táng qǐng kāi hū lán shǔ tōng kěn huāng dì, shū chén shí lì. yǐ ér jué yì shí xíng. zhì èr shí sì nián, yíng tōng kěn kè yīn huāng wù, huà tún ān jǐng, zhāo mín dài diàn, mín nà kè liáng, qí gōng zhèng fù, guān wèi zhī qì, bù duó diàn yì zū. èr shí wǔ nián, kěn bù tè hā zhī nà mó ěr hé xián huāng yuē sì shí wàn shǎng, qí mín lǐng diàn, rù fèi miǎn zū, cóng ēn zé qǐng yě. yuè bā nián, nè hé yǐ nán fàng kěn sān shí qī wàn wǔ qiān yī bǎi yú shǎng.
光緒七年,吳大澂上言:「寧古塔之三岔口壤沃宜耕,可募齊、魯願農,編屯一營,以實邊塞。」十四年,將軍希元始設局立制,以邊瘠收薄,限十年後升科。尋設五社,墾地萬三千四百晌有奇。二十二年,延茂覆陳吉林開墾,始誤於旗、民之不和,繼誤於委員之自利,開局十六年,得不償失。部議因定分別裁留。於是方正泡、藲梨場、二道漂河、頭二道江、螞蜒河、大沙吉洞等河,亟亟以拓地殖民為務。初,吉林放有攬頭包領,雖荒甿綿袤,輒刻期集事,而弊溢於利,至是始懲革焉。又腹地加荒附著各屯,多寡不等,皆甚饒沃,領者麕至,則探籌決之。先是十二年,黑龍江將軍恭釒堂請開呼蘭屬通肯荒地,疏陳十利。已而決議實行。至二十四年,營通肯克音荒務,畫屯安井,招民代佃,民納課糧,旗供正賦,官為之契,不奪佃益租。二十五年,墾布特哈之納謨爾河閒荒約四十萬晌,旗民領佃,入費免租,從恩澤請也。越八年,訥河以南放墾三十七萬五千一百餘晌。
èr shí bā nián, jí lín shè jú qīng fù, jiān fàng líng huāng, gè shǔ qí hù yuán wú liáng é, gè dì chá bào kē zhēng. gù qí shí jīng jiè jì xiáo, bāo tào guǐ jì, fén rú luàn sī. xuán rì é biàn shēng, shì yì jí shǒu. jiāng jūn dá guì xún fǔ chén zhāo cháng xiān hòu qīng hé, zhì xuān tǒng chū yuán, dōu jí lín dà zū yuán dì wèi shǎng bǎi yī shí bā wàn sān qiān yī bǎi yǒu qí, fú duō èr shí bā wàn sì qiān bā bǎi yú shǎng. qí míng nián, tōng jí shěng mín tián qí dì jí jiā duàn líng huāng kān fàng qì shì, yòu qīng chū qī shí jiǔ wàn sān qiān sān bǎi yú shǎng. fú duō dì zhě, rú dì xíng fāng jí dōng xī zhǎng, jūn yǐ xī wèi fú duō, nán běi zhǎng zé yǐ běi, xī běi yǒu lú mù zé yǐ dōng nán. huò yī dì jiān èr zé, cì zé jí fú duō yě.
二十八年,吉林設局清賦,兼放零荒,各屬旗戶原無糧額,各地查報科徵。顧其時經界既淆,包套詭寄,棼如亂絲。旋日、俄變生,事益棘手。將軍達桂、巡撫陳昭常先後清覈,至宣統初元,都吉林大租原地為晌百一十八萬三千一百有奇,浮多二十八萬四千八百餘晌。其明年,通吉省民田、旗地及夾段零荒勘放訖事,又清出七十九萬三千三百餘晌。浮多地者,如地形方及東西長,均以西為浮多,南北長則以北,西北有廬墓則以東南。或一地兼二則,次則即浮多也。
fèng tiān dà wéi chǎng fēn dōng xī liú èr wéi, zì guó chū bō liú shì huāng, yǒu xiān wéi shí wǔ yǐ bǔ xiān, dà wéi jiǔ shí yǐ jiǎng wǔ. rì jiǔ fáng chí, liú rén sī kěn lì nián. guāng xù chū, jiāng jūn qí yuán zòu yǐ èr shí wéi zēng hǎi lóng zhì, jiù dì shēng kē. zhì sān shí nián, hǎi lóng liǎng yì shēng kē zhě, yǐ dá bǎi èr shí jiǔ wàn bā bǎi yú mǔ. yú bā shí wǔ wéi. xī sì shí wǔ wéi, yú èr shí èr nián yì kěn, zhì sān shí nián fàng qì, qí zhèng líng shān huāng shù chuān cǎo diàn sān bǎi èr wàn èr qiān yú mǔ. qí huāng jià mǔ nà yín yī liǎng èr qián, shān chǎng shú dì liù qián, shēng sān qián, chéng zhèn jī dì mǔ èr shí liǎng. qí jiǔ nián sī kěn tǔ dì zé bèi nà èr liǎng sì qián, zhōng xià chà jiǎn, yuán hù lǐng huí, bù yuán zé chè fàng. dōng sì shí wéi, yǐ ān zhì jīn zhōu qiān hù, kāi jìn bō huāng, qì sān shí yī nián, gòng fàng bǎi shí èr wàn qī qiān èr bǎi yú mǔ. chéng dì shàng zhě mǔ èr shí wǔ liǎng, zhōng èr shí liǎng, xià shí wǔ liǎng. huāng dì mǔ shōu zhèng kè èr fēn, hào shí fēn. qí shǐ liǎng liú wéi huāng dì tīng mín zé, suǒ yú jiā huāng, wǎng wǎng qīn kěn, lì yuán wèi jiān. zì tíng jié zhòng kān, yī qīng jī bì. dōng liú wéi jí dōng píng quán jìng, yǐn bìng dài guò xī liú, sòng xì zī fán. sān shí èr nián, fù zhàng liǎng liú shān huāng, jù shí mǔ zuò qī mǔ. zhì fú duō dì yǐ xiān nà jià, wèi jí zhé hé, zé xiàn bā nián shēng kē, yǐ píng jì zhī. dà shuài shú dì dāng nián qǐ kē, huāng dì sì nián wèi xiàn. shí rì é gòu bīng, fèng shěng shuì zhì tǎng xū, fù chá dōng biān hǎi lóng gè shǔ sī kěn yú huāng, shōu jià jí zī, jí wéi xīn zhèng. yòu zhàng fàng jǐn zhōu shǔ hǎi tuì hé yū jí gè zī shēng dì mǔ gòng sān shí èr chù yún.
奉天大圍場分東西流二圍,自國初撥留是荒,有鮮圍十五以捕鮮,大圍九十以講武。日久防弛,流人私墾歷年。光緒初,將軍岐元奏以二十圍增海龍治,就地升科。至三十年,海龍兩翼升科者,已達百二十九萬八百餘畝。餘八十五圍。西四十五圍,於二十二年議墾,至三十年放訖,其正零山荒樹川草甸三百二萬二千餘畝。其荒價畝納銀一兩二錢,山場熟地六錢,生三錢,城鎮基地畝二十兩。其久年私墾土地則倍納二兩四錢,中下差減,原戶領回,不原則撤放。東四十圍,以安置金州遷戶,開禁撥荒,迄三十一年,共放百十二萬七千二百餘畝。城地上者畝二十五兩,中二十兩,下十五兩。荒地畝收正課二分,耗十分。其始兩流圍荒地聽民擇,所餘夾荒,往往侵墾,吏緣為奸。自廷傑重勘,一清積弊。東流圍即東平全境,隱並殆過西流,訟鬩滋繁。三十二年,覆丈兩流山荒,俱十畝作七畝。至浮多地已先納價,未及折合,則限八年升科,以平劑之。大率熟地當年起科,荒地四年為限。時日、俄構兵,奉省稅滯帑虛,複查東邊海龍各屬私墾餘荒,收價集資,藉維新政。又丈放錦州屬海退河淤及各滋生地畝共三十二處雲。
hēi lóng jiāng dì, dāng guāng xù shí bā nián, yú suī huà zhī běi tuán lín zi shè tún tián qí hù qiān èr bǎi, bā lán sū sū zhī shān lín shè hù liù bǎi yǒu yú, jì hù shòu tián, hù sì shí wǔ shǎng, zhōng yǐ shí wǔ shǎng guī tún dīng yǒng yè, sān shí shǎng qǐ kē. quán fěi luàn zuò, liú xǐ pín nián, xù yú tiě shān bāo zhāo hù, yòu zhāo fǔ ài hún gè tún, jiǔ nǎi shāo hái qí jiù. rán shì shí jiāng shěng yǐ dōng, mín hù rì fān, wū lái rǎng tī, shí cái èr sān, fù háo bāo lǎn jū qí, líng hù wú lì fēn lǐng, fàng huāng sù ér shōu jià chí, lǐng dì duō ér kāi dì shǎo. sān shí sān nián, nǎi yì biàn tōng, lìng xián tuì bīng yuán nóng zhě, fēn nián gěi kěn, yù zhí yú tún. xuān tǒng yuán nián, yòu lìng guǎng zhāo lái, dìng jiǎng zhāng, dù bāo chéng, shǎng jīng fèi. hù réng lǐng dì shí wǔ shǎng, shǎng shōu gōng fèi sì qián, dà dū huāng jià liàng dì wèi děng chà. mù lán suī huà shǎng shōu yín qī qián, tōng kěn èr liǎng yī qián, hū lán mò ěr gēn yā zū zé yī liǎng sì qián, yíng nǜ bù qí, jūn jiā zhēng yī wǔ jīng fèi, qí dà jiào yě. shí yòu zhuó liú nèn jiāng
黑龍江地,當光緒十八年,於綏化之北團林子設屯田旗戶千二百,巴蘭蘇蘇之山林設戶六百有餘,計戶授田,戶四十五晌,中以十五晌歸屯丁永業,三十晌起科。拳匪亂作,流徙頻年,續於鐵山包招戶,又招撫璦琿各屯,久乃稍還其舊。然是時江省以東,民戶日蕃,污萊攘剔,十才二三,富豪包攬居奇,零戶無力分領,放荒速而收價遲,領地多而開地少。三十三年,乃議變通,令閒退兵原農者,分年給墾,寓殖於屯。宣統元年,又令廣招徠,定獎章,杜包承,賞經費。戶仍領地十五晌,晌收公費四錢,大都荒價量地為等差。木蘭、綏化晌收銀七錢,通肯二兩一錢,呼蘭、墨爾根押租則一兩四錢,贏朒不齊,均加徵一五經費,其大較也。時又酌留嫩江