strong hé qú èr strong
河渠二
yùn hé
△運河
yùn hé zì jīng shī lì zhí gū shān dōng, xià dá yáng zi jiāng kǒu, nán běi èr qiān yú lǐ, yòu zì jīng kǒu dǐ háng zhōu, shǒu wěi bā bǎi yú lǐ, tōng wèi zhī yùn hé.
運河自京師歷直沽、山東,下達揚子江口,南北二千餘里,又自京口抵杭州,首尾八百餘里,通謂之運河。
míng dài yǒu bái cáo wèi cáo zhá cáo hé cáo hú cáo jiāng cáo zhè cáo zhī bié. qīng zì kāng xī zhōng jìn fǔ kāi zhōng hé, bì huáng liú zhī xiǎn, liáng sōu jīng xíng huáng hé bù guò shù lǐ, jí rù zhōng hé, yú shì bǎi bā shí lǐ zhī hé cáo suì fèi. ruò bái cáo zhī jí zī bái hé, wèi cáo zhī dǎo yǐn wèi shuǐ, zhá cáo hú cáo zhī fēn shòu shān dōng jiāng nán zhū hú shuǐ, yǔ míng dài wú yì. jiā qìng zhī jì, hé liú lǚ jué, yùn dào bèi yū, yīn ér jiè huáng jì yùn. dào guāng chū, shì xíng hǎi yùn. èr shí bā nián, fù yīn jié shěng bāng fèi, xù yùn yī cì. dài xián fēng cháo, huáng hé běi xǐ, zhōng yuán duō gù, yùn dào zhōng gěng. zhōng qīng zhī shì, hǎi yùn suì yǐ wèi cháng.
明代有白漕、衛漕、閘漕、河漕、湖漕、江漕、浙漕之別。清自康熙中靳輔開中河,避黃流之險,糧艘經行黃河不過數里,即入中河,於是百八十里之河漕遂廢。若白漕之藉資白河,衛漕之導引衛水,閘漕、湖漕之分受山東、江南諸湖水,與明代無異。嘉慶之季,河流屢決,運道被淤,因而借黃濟運。道光初,試行海運。二十八年,復因節省幫費,續運一次。迨咸豐朝,黃河北徙,中原多故,運道中梗。終清之世,海運遂以為常。
fū huáng hé nán xíng, huái xiān shòu bìng, huái bìng ér yùn yì bìng. yóu shì zhì hé dǎo huái jì yùn sān cè, qún cuì yú huái ān qīng kǒu yī yú, shī gōng zhī qín, mí tǎng zhī jù, rén mín tián lú zhī pín suì shòu zāi, wèi yǒu shèn yú cǐ zhě. gài qīng kǒu yī yú, yì zài xù qīng dí huáng. rán huái qiáng gù kě shuā huáng, ér guò shèng zé yùn dī mò bǎo, huái ruò mò yóu jì yùn, huáng liú yòu yǒu dào guàn zhī yú, fēi ruò bái cáo wèi cáo jǐn cóng shì shū yū sè jué, zhá cáo hú cáo dàn qī xù xiè dé yí ér yǐ. zhì jiāng cáo zhè cáo, hào chēng yì zhì. jiāng cáo zì hú guǎng jiāng xī yán hàn miǎn pó yáng ér xià, tóng rù yí hé, sù liú shàng shǐ. jīng kǒu yǐ nán, yùn hé wéi tú yáng yáng wǔ děng yì shí láo shū jùn, wú xī ér xià, zhí dǐ sū zhōu, yǔ jiā háng zhī yùn hé, gù jiē qīng liú shùn guǐ, bù fán rén lì. jīn cuō qí shòu huàn zuì shén gōng chéng zuì jù zhě zhe yú piān.
夫黃河南行,淮先受病,淮病而運亦病。由是治河、導淮、濟運三策,群萃於淮安、清口一隅,施工之勤,糜帑之鉅,人民田廬之頻歲受災,未有甚於此者。蓋清口一隅,意在蓄清敵黃。然淮強固可刷黃,而過盛則運堤莫保,淮弱末由濟運,黃流又有倒灌之虞,非若白漕、衛漕僅從事疏淤塞決,閘漕、湖漕但期蓄泄得宜而已。至江漕、浙漕,號稱易治。江漕自湖廣、江西沿漢、沔、鄱陽而下,同入儀河,溯流上駛。京口以南,運河惟徒、陽、陽武等邑時勞疏濬,無錫而下,直抵蘇州,與嘉、杭之運河,固皆清流順軌,不煩人力。今撮其受患最甚、工程最鉅者著於篇。
shùn zhì sì nián xià jiǔ yǔ, jué jiāng dū yùn dī, suí sāi. liù nián xià, gāo yóu yùn dī jué shù bǎi zhàng. qī nián, yùn dī kuì, xié wèn shuǐ yóu yán hé rù hǎi. bā nián, mù mín fū dà tiāo yùn hé. shí sì nián, hé dū zhū zhī xī yán: nán wàng nán jù tái zhuāng gāo bǎi èr shí chǐ, běi jù lín qīng gāo jiǔ shí chǐ, yīng zūn dìng lì, fēi jī liù qī chǐ bù zhǔn qǐ zhá, yǐ miǎn xiè hé. bì xià zhá, qǐ shàng zhá, shuǐ níng yì shēn bì shàng zhá, qǐ xià zhá, shuǐ wàng yì qiǎn. zhòng yùn bǎn bù qīng qǐ, huí kōng bǎn bù qīng bì. cóng zhī. shí wǔ nián, dǒng kǒu yū. zhī xī yú shí pái kǒu yí nán kāi xīn hé èr bǎi wǔ shí zhàng, jiē lián dà hé, yǐ tōng fēi wǎn. xiān shì zhāng shuǐ yú jiǔ nián cóng qiū xiàn běi liú, jìng qīng xiàn rù hǎi. zhì shí qī nián chūn xià zhī jiāo, wèi shuǐ wēi ruò, liáng yùn sè zhì, nǎi yàn zhāng hé fēn gài mín tián zhī shuǐ, rù wèi jì yùn. shí hé běi lěi nián kàng hàn, bù sī jiāng tiān shū yán: xī qiān shì jiāng liáng cái yù dǎo hé zhù wèi, zēng yī yùn dào, jīn dú bù kě jiè qí yì ér fǎn yòng zhī dǎo wèi yǐ zhù hé hū? zhī xī cóng qí yán, bìng zhì wèi hé zhǔ bù, zhe wèi lìng.
順治四年夏久雨,決江都運堤,隨塞。六年夏,高郵運堤決數百丈。七年,運堤潰,挾汶水由鹽河入海。八年,募民夫大挑運河。十四年,河督朱之錫言:「南旺南距台莊高百二十尺,北距臨清高九十尺,應遵定例,非積六七尺不准啟閘,以免瀉涸。閉下閘,啟上閘,水凝亦深;閉上閘,啟下閘,水旺亦淺。重運板不輕啟,回空板不輕閉。」從之。十五年,董口淤。之錫於石牌口迤南開新河二百五十丈,接連大河,以通飛輓。先是漳水於九年從丘縣北流,逕青縣入海。至十七年春夏之交,衛水微弱,糧運澀滯,乃堰漳河分溉民田之水,入衛濟運。時河北累年亢旱,部司姜天樞言:「昔僉事江良材欲導河注衛,增一運道,今獨不可借其議而反用之導衛以注河乎?」之錫從其言,並置衛河主簿,著為令。
kāng xī yuán nián, dìng yùn hé xiū zhú gōng xiàn: sān nián nèi chōng jué, cān chù xiū zhú guān guò sān nián, cān chù fáng shǒu guān bù xíng fáng hù, zhì yǒu chōng jué, yī bìng cān chù. sì nián qiū, gāo yóu dà shuǐ, jué yùn dī. wǔ nián, yùn hé zì yí zhēng zhì huái yū qiǎn, zhī xiàn hé chóng lún mù mín fū jùn zhī. cáo dū lín qǐ lóng yán: liáng sōu běi xíng, chù chù zǔ zhá zǔ qiǎn, qǐng chì hé chén lǚ kān ān shān mǎ tà zhū hú, jì gè guì zhá zǐ dī dòu mén dī àn, jí dōng píng wèn shàng zhū quán, yǒu wú dǔ sè, wù qī jùn quán qīng hú, yǐ tōng yùn dào. liù nián, jué jiāng dū lù jīn miào. míng nián, sāi zhī. shí nián, jué gāo yóu qīng shuǐ tán. míng nián, zài jué, shí sān nián shǐ sāi. shí sì nián, jué jiāng dū shào bó zhèn. shí wǔ nián xià, jiǔ yǔ, cáo dī bēng kuì, gāo yóu qīng shuǐ tán lù màn gōu, jiāng dū dà tán wān, gòng jué sān bǎi yú zhàng.
康熙元年,定運河修築工限:三年內衝決,參處修築官;過三年,參處防守官;不行防護,致有衝決,一併參處。四年秋,高郵大水,決運堤。五年,運河自儀徵至淮淤淺,知縣何崇倫募民夫濬之。漕督林起龍言:「糧艘北行,處處阻閘阻淺,請飭河臣履勘安山、馬踏諸湖,暨各櫃閘子堤斗門堤岸,及東平、汶上諸泉,有無堵塞,務期濬泉清湖,以通運道。」六年,決江都露筋廟。明年,塞之。十年,決高郵清水潭。明年,再決,十三年始塞。十四年,決江都邵伯鎮。十五年夏,久雨,漕堤崩潰,高郵清水潭、陸漫溝,江都大潭灣,共決三百餘丈。
shí liù nián, yǐ jìn fǔ wèi hé dū. shí dōng nán shuǐ huàn yì shēn, cáo dào yì qiǎn. fǔ yán: hé yùn yí wèi yī tǐ. yùn dào zhī zǔ sè, lǜ yóu hé dào zhī biàn qiān. xiàng lái yì zhì hé zhě, duō jǐn lì yú cáo sōu jīng xíng zhī dì, qí tā jué kǒu, yǐ wèi wú guān yùn dào ér huǎn shì zhī, yǐ zhì hé dào rì huài, yùn dào yīn zhī rì gěng. shì yǐ yuán wěi xiāng guān zhī chù, duàn bù róng qí shì yě. yòu yùn hé zì qīng kǒu zhì qīng shuǐ tán, zhǎng yuē èr bǎi sān shí lǐ, yīn huáng nèi guàn, hé dǐ yū gāo, jū mín rì huàn shěn nì, yùn sōu měi kǔ zǔ gěng. qǐng chì xià gè fǔ chén, jiāng běn nián yīng yùn cáo liáng, wù yú míng nián sān yuè nèi jǐn shù guò huái. qí liáng sōu guò wán, jí fēng bì tōng jì zhá bà, dū jí rén fū, jiāng yùn hé dà wèi tiāo jùn, miàn kuān shí yī zhàng, dǐ kuān sān zhàng, shēn zhàng èr chǐ, rì yì fū sān wàn sì qiān qī bǎi yǒu qí, sān bǎi rì jùn gōng. bìng dǔ sè qīng shuǐ tán dà tán wān jué kǒu liù, jí dí jiā bà zhì wǔ jiā dūn yī dài jué kǒu, xū tǎng jiǔ shí bā wàn yǒu qí. yòu yán: xiàng yīn hé shēn yū diàn, zǔ zhì pán bō, jiān kǔ wàn duān. ruò qīng kǒu yī lǜ jùn shēn, zé chuán kě chàng xíng, shěng fèi shén duō. yīn lìng liàng shū suǒ shěng zhī fèi, zuò zhì hé zhī yòng, qǐng qí yùn hé jùn shēn, chuán sōu tōng xíng, fán guò wǎng huò wù chuán, fēn bié zhēng nà bō qiǎn yín shù fēn, yī nián tíng zhǐ. jūn yǔn xíng.
十六年,以靳輔為河督。時東南水患益深,漕道益淺。輔言:「河、運宜為一體。運道之阻塞,率由河道之變遷。向來議治河者,多盡力於漕艘經行之地,其他決口,以為無關運道而緩視之,以致河道日壞,運道因之日梗。是以原委相關之處,斷不容歧視也。又運河自清口至清水潭,長約二百三十里,因黃內灌,河底淤高,居民日患沈溺,運艘每苦阻梗。請敕下各撫臣,將本年應運漕糧,務於明年三月內盡數過淮。俟糧艘過完,即封閉通濟閘壩,督集人夫,將運河大為挑濬,面寬十一丈,底寬三丈,深丈二尺,日役夫三萬四千七百有奇,三百日竣工。並堵塞清水潭、大潭灣決口六,及翟家壩至武家墩一帶決口,需帑九十八萬有奇。」又言:「向因河身淤墊,阻滯盤剝,艱苦萬端。若清口一律浚深,則船可暢行,省費甚多。因令量輸所省之費,作治河之用,請俟運河浚深,船艘通行,凡過往貨物船,分別徵納剝淺銀數分,一年停止。」均允行。
shí qī nián, zhú jiāng dū cáo dī, sāi qīng shuǐ tán jué kǒu. qīng shuǐ tán bī jìn gāo yóu hú, pín nián kuì jué, suí zhú suí pǐ, jué kǒu kuān zhì sān bǎi yú zhàng, dà wèi cáo sōu huàn. qián nián shàng shū jì rú xī kān gū gōng fèi wǔ shí qī wàn, fū liǔ réng pài jí mín jiān, yóu lǜ gōng bù chéng. fǔ zhōu shì jué kǒu, jiù hú zhōng lí jué kǒu wǔ liù shí zhàng wèi yǎn yuè xíng, bào liǎng duān zhú zhī, chéng xī dī yī, zhǎng liù bǎi wǔ zhàng, gèng tiāo rào xī yuè hé yī, zhǎng bā bǎi sì shí zhàng, jǐn fèi tǎng jiǔ wàn. zhì cì nián gōng jùn. shàng jiā zhī, míng hé yuē yǒng ān, xīn hé dī yuē yǒng ān dī. shì suì tiāo shān qīng gāo bǎo jiāng wǔ zhōu xiàn yùn hé, sāi jué kǒu sān shí èr. fǔ yòu qǐng àn lǐ shè bīng, fēn zhù yùn dī, zì qīng kǒu zhì shào bó zhèn nán, měi bīng guǎn liǎng àn gè jiǔ shí zhàng, zé yǐ zāi liǔ xù cǎo, mì zhǒng líng hé pú wěi, wèi yǒng yuǎn hù àn zhī cè. yòu yán: yùn hé jì yì tiāo shēn, ruò bù shù huái rù hé jì yùn, réng róng huáng liú nèi guàn, bù jiǔ fù yū. qǐng yú gāo yàn dī gōng dān báo chù, bāng xiū tǎn pō, wèi jiǔ yuǎn wèi dī jì. jūn rú suǒ yì xíng.
十七年,築江都漕堤,塞清水潭決口。清水潭逼近高郵湖,頻年潰決,隨築隨圮,決口寬至三百餘丈,大為漕艘患。前年尚書冀如錫勘估工費五十七萬,夫柳仍派及民間,猶慮功不成。輔周視決口,就湖中離決口五六十丈為偃月形,抱兩端築之,成西堤一,長六百五丈,更挑繞西越河一,長八百四十丈,僅費帑九萬。至次年工竣。上嘉之,名河曰永安,新河堤曰永安堤。是歲挑山、清、高、寶、江五州縣運河,塞決口三十二。輔又請按里設兵,分駐運堤,自清口至邵伯鎮南,每兵管兩岸各九十丈,責以栽柳蓄草,密種菱荷蒲葦,為永遠護岸之策。又言:「運河既議挑深,若不束淮入河濟運,仍容黃流內灌,不久復淤。請於高堰堤工單薄處,幫修坦坡,為久遠衛堤計。」均如所議行。
shí bā nián, jué shān yáng qī jiā qiáo, suí sāi. míng chū jiāng nán gè cáo, zì guā yí zhì qīng jiāng pǔ, yóu tiān fēi zhá rù huáng. hòu huáng shuǐ nèi guàn, pān jì xún shǐ yí yùn kǒu yú xīn zhuāng zhá, nà qīng bì huáng, réng yǐ tiān fēi míng. rán kǒu jù huáng huái jiāo huì chù jǐn èr bǎi zhàng, huáng réng nèi guàn, yùn hé diàn gāo, nián nián tiāo jùn wú yǐ. jiān yǐ huáng huái huì hé, yíng huí jī dàng, zhòng yùn chū kǒu, wēi xiǎn shū shén. zhì shì, fǔ yì yí nán yùn kǒu yú làn ní qiǎn zhī shàng, zì xīn zhuāng zhá xī nán tiāo hé yī, zhì tài píng bà, yòu zì wén huá sì yǒng jì hé tóu qǐ tiāo hé yī, nán jīng qī lǐ zhá, zhuǎn ér xī nán, yì jiē tài píng bà, jù yuǎn làn ní qiǎn. yǐn hé nèi liǎng qú bìng xíng, hù wèi yuè hé, yǐ shū jí liū, ér làn ní qiǎn yī hé, fēn shí zhī èr zuǒ yùn, réng xié shí zhī bā shè huáng, huáng bù nèi guàn, bìng nán dǐ yùn kǒu. yóu shì zhòng yùn guò huái, yáng fān zhí shàng, rú lǚ tǎn tú. shì suì kāi gǔn shuǐ bà yú jiāng dū qiū yú gǔ, chuàng jiàn sù qiān táo yuán qīng hé ān dōng jiǎn bà liù.
十八年,決山陽戚家橋,隨塞。明初江南各漕,自瓜、儀至清江浦,由天妃閘入黃。後黃水內灌,潘季馴始移運口於新莊閘,納清避黃,仍以天妃名。然口距黃、淮交會處僅二百丈,黃仍內灌,運河墊高,年年挑濬無已。兼以黃、淮會合,瀠洄激盪,重運出口,危險殊甚。至是,輔議移南運口於爛泥淺之上,自新莊閘西南挑河一,至太平壩,又自文華寺永濟河頭起挑河一,南經七里閘,轉而西南,亦接太平壩,俱遠爛泥淺。引河內兩渠並行,互為月河,以舒急溜,而爛泥淺一河,分十之二佐運,仍挾十之八射黃,黃不內灌,並難抵運口。由是重運過淮,揚帆直上,如履坦途。是歲開滾水壩於江都鰍魚骨,創建宿遷、桃源、清河、安東減壩六。
shí jiǔ nián, chuàng jiàn fèng yáng chǎng jiǎn bà yī, dàng shān máo chéng pù dà gǔ shān, sù qiān lán mǎ hé guī rén dī, pī zhōu dōng àn mǎ jiā jí jiǎn bà shí yī. kāng xī chū, liáng sōu dǐ sù qiān, yóu dǒng kǒu běi dá. hòu dǒng kǒu yū sè, suì qǔ dào luò mǎ hú. hú qiǎn shuǐ miàn kuò, xiān lǎn wú suǒ shī, zhōu ní nìng bù dé qián, tiāo jué yú sòng, sù yì sāo rán. fǔ yīn chuàng kāi zào hé sì shí lǐ, shàng jiē jiā hé, xià dá huáng hé, cáo yùn biàn zhī. shì suì yín liǎng, huái huáng bìng zhǎng, jué xìng huà cáo dī, shuǐ rù gāo yóu zhì, huài sì zhōu chéng guō, tè zhú gǔn bà yú gāo yóu nán bā lǐ, jí bǎo yīng zhī zǐ yīng gōu.
十九年,創建鳳陽廠減壩一,碭山毛城鋪、大谷山,宿遷攔馬河、歸仁堤,邳州東岸馬家集減壩十一。康熙初,糧艘抵宿遷,由董口北達。後董口淤塞,遂取道駱馬湖。湖淺水面闊,纖纜無所施,舟泥濘不得前,挑掘舁送,宿邑騷然。輔因創開皂河四十里,上接泇河,下達黃河,漕運便之。是歲霪兩,淮、黃並漲,決興化漕堤,水入高郵治,壞泗州城郭,特築滾壩於高郵南八里,及寶應之子嬰溝。
èr shí nián qī yuè, huáng shuǐ dà zhǎng, zào hé yū diàn, bù néng tōng zhōu. zhòng yì yù réng yóu luò mǎ hú, fǔ lì chí bù kě, qīn dū tiāo jué zhàng yú, huáng luò qīng chū, réng shuā chéng hé. suí bì zào hé kǒu lán huáng bà, yú yí dōng lóng gāng chà lù kǒu zhì zhāng jiā zhuāng tiāo xīn hé sān qiān yú zhàng, shǐ chū zào hé, shí kàn zhī qīng shuǐ jǐn yóu xīn hé xíng, zhì zhāng jiā zhuāng rù huáng hé, shì wèi zhāng zhuāng yùn kǒu. shì suì zēng zhú gāo yóu nán běi gǔn shuǐ bà bā, duì bà jūn kāi yuè hé, yǐ fáng zhōu xíng zhī xiǎn, fán jiù dī xiǎn chù, jiē gèng yǐ shí. èr shí èr nián jiǔ yuè, huáng hé yóu lóng gāng màn rù, xīn hé yòu yū. suí yú shí kàn zhú lán huáng bà, fù shè fǎ shū dǎo, xún yú, xīn hé réng chàng xíng. èr shí sān nián, shàng nán xún yuè hé, zhì qīng kǒu, yǐ yùn kǒu shuǐ jǐn, lìng tiān jiàn shí zhá yú qīng hé yùn kǒu.
二十年七月,黃水大漲,皂河淤淀,不能通舟。眾議欲仍由駱馬湖,輔力持不可,親督挑掘丈餘,黃落清出,仍刷成河。隨閉皂河口攔黃壩,於迤東龍岡岔路口至張家莊挑新河三千餘丈,使出皂河,石磡之清水盡由新河行,至張家莊入黃河,是為張莊運口。是歲增築高郵南北滾水壩八,對壩均開越河,以防舟行之險,凡舊堤險處,皆更以石。二十二年九月,黃河由龍岡漫入,新河又淤。隨於石磡築攔黃壩,復設法疏導,旬餘,新河仍暢行。二十三年,上南巡閱河,至清口,以運口水緊,令添建石閘於清河運口。
èr shí wǔ nián, fǔ yǐ yùn dào jīng huáng hé, fēng tāo xiǎn è, zì luò mǎ hú záo qú, lì sù qiān táo yuán zhì qīng hé zhòng jiā zhuāng chū kǒu, míng yuē zhōng hé. liáng chuán běi shàng, chū qīng kǒu hòu, xíng huáng hé shù lǐ, jí rù zhōng hé, zhí dá zhāng zhuāng yùn kǒu, yǐ bì huáng hé bǎi bā shí lǐ zhī xiǎn. yì zhě duō wèi fǔ cǐ gōng bù zài míng chén xuān záo qīng kǒu xià. ér àn chá shǐ yú chéng lóng cáo dū mù tiān yán xiān hòu hé fǔ kāi zhōng hé lèi mín, shàng chì qí zǔ náo. èr shí qī nián, fù qiǎn shàng shū zhāng yù shū tú nà, zuǒ dōu yù shǐ mǎ qí děng wǎng shì, yì chēng zhōng hé ān liú, zhōu jí shén biàn. dàn bī jìn huáng liú, bù biàn zhǎn kuān, ér lǐ yùn hé jí luò mǎ hú zhī shuǐ jù rù cǐ hé, zhǎi kǒng nán róng, yīng yú xiāo jiā dù yáng jiā zhuāng xīn zhuāng gè jiàn jiǎn bà, bǐ shuǐ dà kě xuān xiè zhòng jiā zhá kǒu dà zhí kǒng dào guàn, yīng xiàng dōng nán xié tiāo yǐ bì huáng liú. zhào qí lín yuè shí dìng duó. shì suì dà yǔ, zhōng hé jué, yān qīng hé mín tián shù qiān qǐng.
二十五年,輔以運道經黃河,風濤險惡,自駱馬湖鑿渠,歷宿遷、桃源至清河仲家莊出口,名曰中河。糧船北上,出清口後,行黃河數里,即入中河,直達張莊運口,以避黃河百八十里之險。議者多謂輔此功不在明陳瑄鑿清口下。而按察使于成龍、漕督慕天顏先後劾輔開中河累民,上斥其阻撓。二十七年,復遣尚書張玉書、圖納,左都御史馬齊等往視,亦稱中河安流,舟楫甚便。但逼近黃流,不便展寬,而裏運河及駱馬湖之水俱入此河,窄恐難容,應於蕭家渡、楊家莊、新莊各建減壩,俾水大可宣洩;仲家閘口大直恐倒灌,應向東南斜挑以避黃流。詔俟臨閱時定奪。是歲大雨,中河決,淹清河民田數千頃。
míng nián chūn, shàng nán xún, yuè shì hé gōng, zhì sù qiān zhī hé kǒu, wèi zhū chén yuē: hé dào guān xì cáo yùn mín shēng, dì xíng shuǐ shì, suí shí quán biàn. jīn guān cǐ hé xiá ài, bī jìn huáng àn, wàn yī huáng dī kuì jué, shī yú fáng yù, zhōng hé huáng hé jiāng hùn wèi yī. cǐ hé kāi hòu, shāng mín wú bù chēng biàn, ān shí rì hòu ruò hé? tú nà mǎ qí yán: chén děng kān hé shí, zhèng zhí dà shuǐ, jù hé ài bù néng róng zhū shuǐ, gù yì yú yí běi yáo dī xiū jiǎn bà sān, lìng yóu jiù hé xíng rù hǎi. fǔ yán: chén yì kāi cǐ hé, kě shù shuǐ rù hǎi, jí jùn bì guān zhī, cáo sōu yì kě xíng. jīn ruò jiā zēng yáo dī, yǐ bǎo gù huáng hé dī àn, dāng kě wú lǜ. hé dū wáng xīn mìng yán: zhī hé kǒu zhǐ yī zhèn kǒu zhá, wēi shān hú zhū shuǐ shén dà, yù yín lǎo bù néng zhī, bì zhì kuì jué. ruò yú luò mǎ hú zuò jiǎn bà, lìng zhǎng shuǐ rù huáng, zài xiū zhú tán chéng yǔ wáng tái, yǐ yù liú rù luò mǎ hú zhī shuǐ, lìng zhù shù hé, zé zhōng hé wú lǜ. shàng wèi kě réng kāi zhī hé, qí huáng hé yùn dào, bìng cún bù fèi. xiān shì yù shū děng qǐng bì lán mǎ hé, shì xià zǒng hé, zhì shì xīn mìng yán: lán mǎ hé yuán yǐ xuān huáng shuǐ yì zhǎng, shì yīng réng liú, shuǐ zhǎng zé kāi fàng, shuǐ píng zé bì, yǐ miǎn zhōng hé yū diàn. zhì luò mǎ hú sān jiǎn bà, yù shū děng yì liú èr zuò yú dī nèi, jiǎn shuǐ rù zhōng hé, yòu kǒng zhōng hé bù néng róng, nǐ yú yí dōng xiāo jiā dù yáng jiā zhuāng xīn hé kǒu liàng jiàn jiǎn bà xuān xiè. chén wèi jì yǐ zhōng hé bù néng róng, hé bì liú cǐ èr bà zhī shuǐ jiǎn rù zhōng hé, fù cóng xiāo jiā dù děng chù jiàn bà, duō cǐ qū zhé? bù ruò jiāng sān bà jù liú yáo dī wài, lìng yóu jiù hé xíng rù hǎi, yú xiāo jiā dù sān chù liàng liú quē kǒu èr, zhuó shuǐ shì yǐ xuān sāi zhī wèi yù. tán chéng shù shuǐ kǒu jiù yǒu yǔ wáng tái, zhàng è shuǐ shì, huì bái mǎ hé yí hé zhī shuǐ rù luò mǎ hú, yù jué fàn yì bù kě è, yīng yú tái jiù jī yíng shuǐ chù dǔ sè duàn liú, lìng réng yóu gù dào rù hǎi. xià hù cóng zhū chén què yì. wéi luò mǎ hú jiǎn bà yòng yù shū děng yuán yì, yú rú xīn mìng yán.
明年春,上南巡,閱視河工,至宿遷支河口,謂諸臣曰:「河道關係漕運民生,地形水勢,隨時權變。今觀此河狹隘,逼近黃岸,萬一黃堤潰決,失於防禦,中河、黃河將溷為一。此河開後,商民無不稱便,安識日後若何?」圖納、馬齊言:「臣等勘河時,正值大水,懼河隘不能容諸水,故議於迤北遙堤修減壩三,令由舊河形入海。」輔言:「臣意開此河,可束水入海,及濬畢觀之,漕艘亦可行。今若加增遙堤,以保固黃河堤岸,當可無慮。」河督王新命言:「支河口止一鎮口閘,微山湖諸水甚大,遇淫潦不能支,必致潰決。若於駱馬湖作減壩,令漲水入黃,再修築郯城禹王台,以御流入駱馬湖之水,令注沭河,則中河無慮。」上謂可仍開支河,其黃河運道,並存不廢。先是玉書等請閉攔馬河,事下總河,至是新命言:「攔馬河原以宣黃水異漲,似應仍留,水漲則開放,水平則閉,以免中河淤墊。至駱馬湖三減壩,玉書等議留二座於堤內,減水入中河,又恐中河不能容,擬於迤東蕭家渡、楊家莊、新河口量建減壩宣洩。臣謂既以中河不能容,何必留此二壩之水減入中河,復從蕭家渡等處建壩,多此曲折?不若將三壩俱留遙堤外,令由舊河形入海,於蕭家渡三處量留缺口二,酌水勢以宣塞之為愈。郯城沭水口舊有禹王台,障遏水勢,會白馬河、沂河之水入駱馬湖,愈覺泛溢不可遏,應於台舊基迎水處堵塞斷流,令仍由故道入海。」下扈從諸臣確議。惟駱馬湖減壩用玉書等原議,餘如新命言。
sān shí èr nián, zhí lì yùn hé jué tōng zhōu lǐ jiā kǒu děng wǔ kǒu, tiān jīn shuǎ ér dù děng bā kǒu. wèi hé wēi ruò, wéi shì zhāng wèi guàn shū, yóu guǎn táo fēn liú jì yùn. míng lóng wàn jiān, zhāng běi xǐ rù fǔ yáng hé, guǎn táo zhī liú suì jué. zhì shì sān shí liù nián, hū fēn liú, réng yóu guǎn táo rù wèi jì yùn. sān shí bā nián, tíng yì gǎi gāo yóu jiǎn bà jí máo jiā yuán děng liù bà jūn wèi gǔn shuǐ bà, zēng jiā gāo yàn shí gōng wǔ chǐ. sān shí jiǔ nián, shàng yǐ qīng kǒu rì yū, kǒng wù liáng sōu, hǎi dào yùn jīn yòu jí jiān xiǎn, nǐ yǐ shā chuán zài liáng, zì jiāng xià hǎi, zhì huáng hé rù hǎi zhī kǒu, yùn rù zhōng hé, zé hǎi yùn bù yuǎn. xià hé dū zhāng péng hé chóu yì. péng hé yán yùn hé jué kǒu yǐ sāi, qīng shuǐ yòu yǐ yǐn chū, liáng chuán dāng kě chàng dá. ruò gǎi zài shā chuán, gù mù shuǐ shǒu, tú zī mí fèi. qiě yóu jiāng rù hǎi, cóng huáng hé hǎi kǒu rù zhōng hé, fēng tāo bù cè, shí shǔ nán xíng. cóng zhī. chū, hé dū yú chéng lóng yǐ zhōng hé nán bī huáng hé, nán yǐ zhú dī, nǎi zì táo yuán shèng jiā dào kǒu zhì qīng hé, qì zhōng hé xià duàn, gǎi záo liù shí lǐ, míng yuē xīn zhōng hé. zhì shì, péng hé jiàn xīn zhōng hé qiǎn xiá, qiě shèng jiā dào kǒu hé tóu wān qū, wǎn yùn bù shùn, yīn yú sān yì bà zhú lán hé dī, jié yòng jiù zhōng hé shàng duàn xīn zhōng hé xià duàn hé wèi yī hé, zhòng jiā xiū jùn, yùn dào chēng biàn.
三十二年,直隸運河決通州李家口等五口,天津耍兒渡等八口。衛河微弱,惟恃漳為灌輸,由館陶分流濟運。明隆、萬間,漳北徙入滏陽河,館陶之流遂絕。至是三十六年,忽分流,仍由館陶入衛濟運。三十八年,廷議改高郵減壩及茆家園等六壩均為滾水壩,增加高堰石工五尺。三十九年,上以清口日淤,恐誤糧艘,海道運津又極艱險,擬以沙船載糧,自江下海,至黃河入海之口,運入中河,則海運不遠。下河督張鵬翮籌議。鵬翮言運河決口已塞,清水又已引出,糧船當可暢達。若改載沙船,雇募水手,徒滋糜費。且由江入海,從黃河海口入中河,風濤不測,實屬難行。從之。初,河督于成龍以中河南逼黃河,難以築堤,乃自桃源盛家道口至清河,棄中河下段,改鑿六十里,名曰新中河。至是,鵬翮見新中河淺狹,且盛家道口河頭灣曲,輓運不順,因於三義壩築攔河堤,截用舊中河上段、新中河下段合為一河,重加修濬,運道稱便。
sì shí nián, yǐ hú kǒu qīng shuǐ yǐ chū, yí chóu jié xuān zhī fǎ, yǔn péng hé qǐng, yú zhāng fú kǒu péi jiā chǎng èr yǐn hé jiān, zài kāi yǐn hé yī, hé lì dí huáng. ruò huáng zhǎng zài liáng sōu yǐ guò, dǔ lán huáng bà, shǐ bù dé dào guàn zhǎng zài háng chuán shí, bì péi jiā chǎng yǐn hé kǒu, yǐn qīng shuǐ rù sān chà hé zhì wén huá sì jì yùn. shì suì jiàn zhōng hé kǒu nán àn shí zhá. sì shí èr nián, yǐ zhòng zhuāng páng qīng shuǐ chū kǒu, bī liū nán qū, zhì ài yùn dào, zhào yí zhōng hé yùn kǒu yú yáng jiā zhuāng, jí dà qīng shuǐ gù dào, yóu shì cáo yán liǎng lì. yú nián, yòu mìng jiàn zhí lì yùn hé yáng cūn jiǎn bà yǐ fēn shuǐ shì.
四十年,以湖口清水已出,宜籌節宣之法,允鵬翮請,於張福口、裴家場二引河間,再開引河一,合力敵黃。若黃漲在糧艘已過,堵攔黃壩,使不得倒灌;漲在行船時,閉裴家場引河口,引清水入三汊河至文華寺濟運。是歲建中河口南岸石閘。四十二年,以仲莊徬清水出口,逼溜南趨,致礙運道,詔移中河運口於楊家莊,即大清水故道,由是漕鹽兩利。逾年,又命建直隸運河楊村減壩以分水勢。
sì shí sì nián, shàng yán gāo yàn jí yùn hé jiǎn bà bù kāi fàng, zé wēi jí dī yàn, kāi xiè yòu lǎo shāng lǒng mǔ, yí yú gāo yàn sān gǔn bà xià tiāo hé zhú dī, shù shuǐ rù gāo yóu shào bó zhū hú, qí jiǎn bà xià yì tiāo hé zhú dī, shù shuǐ yóu chuàn chǎng xī zhù bái jū dīng xī cǎo yàn zhū hé rù hǎi. lìng jiāng cáo hé gè dū kān gū, qiǎn guān dū xiū. zì shì huái yáng gè jùn xī miǎn màn yì zhī huàn. sì shí wǔ nián, péng hé yú zhōng hé héng dī jiàn cǎo bà èr, bào jiā yíng yǐn hé chù jiàn cǎo bà yī, xiāng jī qǐ bì, miǎn zhōng hé yū diàn. yòu yǐ yùn hé shuǐ zhǎng, dī àn nán róng, yú wén huá sì jiàn shí zhá, zhá xià kāi yǐn hé, zì yáng jiā miào dān yáng kǒu qì bái mǎ hú, zhǎng wàn sì qiān bā bǎi zhàng yǒu qí, shuǐ zhǎng kāi fàng rù hú, shuǐ hé dǔ bì. shì nián, jì níng dào zhāng bó xíng qǐng yǐn zhāng zì chéng ān bǎi sì yíng tōng zhāng zhī xīn hé, jiē guǎn táo zhī shā hé, gǔ suǒ wèi mǎ jiá hé zhě, shū qí yū sè, shǐ chàng liú rù wèi. yì wèi jí xíng. yuè èr nián, quán zhāng rù guǎn táo, zhāng wèi hé ér shì hàn jí, ēn dé dāng chōng shòu hài, nǎi yú dé zhōu shào mǎ yíng ēn xiàn sì nǚ sì jiàn bà, kāi zhī hé yǐ shā qí shì.
四十四年,上言高堰及運河減壩不開放,則危及堤堰,開泄又潦傷隴畝,宜於高堰三滾壩下挑河築堤,束水入高郵、邵伯諸湖,其減壩下亦挑河築堤,束水由串場溪注白駒、丁溪、草堰諸河入海。令江、漕、河各督勘估,遣官督修。自是淮、揚各郡悉免漫溢之患。四十五年,鵬翮於中河橫堤建草壩二,鮑家營引河處建草壩一,相機啟閉,免中河淤墊。又以運河水漲,堤岸難容,於文華寺建石閘,閘下開引河,自楊家廟、單楊口迄白馬湖,長萬四千八百丈有奇,水漲開放入湖,水涸堵閉。是年,濟寧道張伯行請引漳自成安柏寺營通漳之新河,接館陶之沙河,古所謂馬頰河者,疏其淤塞,使暢流入衛。議未及行。越二年,全漳入館陶,漳、衛合而勢悍急,恩、德當沖受害,乃於德州哨馬營、恩縣四女寺建壩,開支河以殺其勢。
liù shí nián, dōng fǔ lǐ shù dé qǐng kāi péng kǒu xīn hé. xiān shì jì níng dào mǒu yán, péng kǒu yī dài yǒu zhāo yáng wēi shān xī hú, pēn shā jī yú sān dòng qiáo nèi, lǚ kāi lǚ sāi, zǔ zhì liáng sōu, yīng tiāo xīn hé bì pēn shā, yǐ shū yùn dào. zhì shì, shù dé yǐ wèi yán. shàng yuē: shān dōng yùn hé, zì xī hú zhī shuǐ liú rù. qián cǐ bǎi xìng yǐ wèi yí kāi jí kāi, yǐ wèi yí bì yì bì. kāi zhě hé yì? dǔ zhě hé yì? wù xī qí gù, fāng kě dìng qí kāi fǒu. bù rán, xū hào yǐ. yòu yuē: shān dōng yùn hé, quán lài hú quán jì yùn. jīn duō kāi dào tián, jié shàng liú yǐ zī guàn gài, hú shuǐ zì rán wú suǒ xù zhū, ān néng jì yùn? wǎng nián dōng mín yù kāi xīn hé, zhèn kǒng xià liú fàn làn, jìn ér fú xǔ. jīn yòu qǐng kāi xīn hé. cǐ dì yī miàn wèi wēi shān hú, yī miàn wèi yì xiàn zhū shān, gèng cóng hé chù kāi záo yé? zhāng péng hé dào dōng, jiāng cǐ zhǐ xiáng yù xún fǔ, shēn chì dì fāng, xiāng dù quán yuán, xù jī hú shuǐ, bǐ cáo yùn wú wù, zì yì yì ěr.
六十年,東撫李樹德請開彭口新河。先是濟寧道某言,彭口一帶有昭陽、微山、西湖,噴沙積於三洞橋內,屢開屢塞,阻滯糧艘,應挑新河、避噴沙,以疏運道。至是,樹德以為言。上曰:「山東運河,自西湖之水流入。前此百姓以為宜開即開,以為宜閉亦閉。開者何意?堵者何意?務悉其故,方可定其開否。不然,虛耗矣。」又曰:「山東運河,全賴湖、泉濟運。今多開稻田,截上流以資灌溉,湖水自然無所蓄瀦,安能濟運?往年東民欲開新河,朕恐下流泛濫,禁而弗許。今又請開新河。此地一面為微山湖,一面為嶧縣諸山,更從何處開鑿耶?張鵬翮到東,將此旨詳諭巡撫,申飭地方,相度泉源,蓄積湖水,俾漕運無誤,自易易耳。」
yōng zhèng yuán nián, hé dū qí sū lēi xié cáo dū zhāng dà yǒu yán: shān dōng xù shuǐ jì yùn, yǒu nán wàng mǎ tà shǔ shān ān shān mǎ chǎng zhāo yáng dú shān wēi shān xī shān děng hú, shuǐ zhǎng zé yǐn hé shuǐ rù hú, hé zé yǐn hú shuǐ rù cáo, suí shí shōu xù, jiē yīng yùn hé, gǔ rén míng yuē shuǐ guì. lì nián jì jiǔ, zhāo yáng ān shān nán wàng duō wèi jū mín zhàn zhǒng sī kěn. xiàn chú yǐ chéng tián bù zhuī wài, yú qí shuǐ luò zhàng liáng, shù lì fēng jiè, yǒng jìn qīn zhàn, shè fǎ shōu xù. zhì mǎ tà shǔ shān mǎ chǎng nán yáng zhū hú, yuán yǒu dòu mén zhá zuò, jiā yǐ tǔ bà, kě shōu xù shēn guǎng, bèi lái nián jì yùn zhī zī. wéi dú shān yī hú, bīn lín yùn hé, yī xiàn xiǎo yàn, qiě duō quē kǒu. xiāng dù shuǐ shì, hé shuǐ shèng zhǎng, tīng qí guàn rù hú zhōng hú hé píng, jí zhú yàn dǔ jié hé shuǐ shāo luò, bù shǐ hú shuǐ zǒu xiè juān dī. huò yù yùn hé qiǎn sāi, zé yǐn hú shuǐ xià zhù, shù jǐ jiē jì biàn jié. zhì zhū hú zhá zuò, réng zhào jiù lì, guàn táng jī shuǐ, qǐ bì yǐ shí, zé hú shuǐ shēn guǎng, yùn dào shū tōng yǐ. xià suǒ sī yì xíng.
雍正元年,河督齊蘇勒偕漕督張大有言:「山東蓄水濟運,有南旺、馬踏、蜀山、安山、馬場、昭陽、獨山、微山、郗山等湖,水漲則引河水入湖,涸則引湖水入槽,隨時收蓄,接應運河,古人名曰『水櫃』。歷年既久,昭陽、安山、南旺多為居民占種私墾。現除已成田不追外,餘俟水落丈量,樹立封界,永禁侵占,設法收蓄。至馬踏、蜀山、馬場、南陽諸湖,原有斗門閘座,加以土壩,可收蓄深廣,備來年濟運之資。惟獨山一湖,濱臨運河,一線小堰,且多缺口。相度水勢,河水盛漲,聽其灌入湖中;湖、河平,即築堰堵截;河水稍落,不使湖水走泄涓滴。或遇運河淺塞,則引湖水下注,庶幾接濟便捷。至諸湖閘座,仍照舊例,灌塘積水,啟閉以時,則湖水深廣,運道疏通矣。」下所司議行。
èr nián, qí sū lēi yǐ luò mǎ hú dōng àn dī wā yì xiè, jiù bà bù zú dǐ yù, yú hú dōng lù táng hé tōng níng qiáo xī gāo dì zhú lán hé gǔn bà, zài zhú lán shuǐ dī liù bǎi zhàng, kǒu mén kuān sān shí zhàng, yǐ biàn xuān xiè. yòu bāng zhú yùn hé xī àn dì dòng kǒu dī shēn wǔ bǎi shí zhàng, gāo bǎo jiāng dōng xī àn dī gōng wǔ qiān èr shí sì zhàng, bǎo yīng xī dī qī lǐ zhá yí nán zhì liǔ yuán tóu sào gōng wǔ bǎi qī shí zhàng.
二年,齊蘇勒以駱馬湖東岸低洼易泄,舊壩不足抵禦,於湖東陸塘河通寧橋西高地築攔河滾壩,再築攔水堤六百丈,口門寬三十丈,以便宣洩。又幫築運河西岸地洞口堤身五百十丈,高、寶、江東西岸堤工五千二十四丈,寶應西堤七里閘迤南至柳園頭埽工五百七十丈。
sì nián, qí sū lēi gǎi zhǒng jiā dù nán zhī jiù péng kǒu yú shí zì hé, ér péng kǒu shā yōng jī rú gù. xiān shì shì láng jiǎng chén xī shū chén cáo yùn shì yí, shàng mìng nèi gé xué shì hé guó zōng děng kān shì yù dōng yùn dào, zhì shì fù chēng: shān dōng yùn hé bì lài hú shuǐ jiē jì, qǐng jiāng ān shān hú kāi jùn zhú dī nán wàng mǎ tà zhū dī jí guān jiā bà jù jiā gāo péi hòu, jiàn shí zhá yǐ shí qǐ bì qí fēn shuǐ kǒu liǎng àn shā shān xià, gè zhú shù shuǐ bà yī wèn shuǐ nán dài cūn bà yīng jiā xiū zhú jiàn kǎn hé shí bà yú wèn shuǐ běi ēn xiàn sì nǚ sì yīng jiàn tiāo bà yī zhuān píng yùn hé xī àn xiū fù jìn shuǐ guān èr, dōng àn jiàn gǔn bà yī pú zhōu shā hé huì zhào wáng hé chù, jiù yǒu tǔ bà yǐn hé, yīng xiū zhú kāi jùn, qí hé xī zhōu xiàn, tīng mín kāi tōng shuǐ dào, huì rù shā hé, yú yùn dào mín shēng, jūn yǒu bì yì wǔ chéng jí ēn xiàn běi àn, gè tiāo yǐn hé yī. hé nán yùn hé zì běi quán ér xià, lì rén yì lǐ zhì xìn wǔ zhá, è shuǐ páng zhù, yú mín bù wú jié liú dào shuǐ zhī bì. qǐng chāi qù wǔ zhá, yú quán chí nán kǒu jiàn shí yàn yī, kāi kǒu mén sān, fēn wèi sān qú, zhú xiǎo dī shǐ wú páng xiè dōng xī gè kāi yī qú, qú gè jiàn wǔ zhá, fēn gài mín tián. xiǎo dān hé zì qīng huà zhèn xià yīng kāi jùn zhú xiǎo dī, hé dōng yī lǐ kāi shuǐ táng yī, shí zhá sān, fēn wèi sān qú, yǐ xiǎo dān hé wèi guān qú, dōng xī gè yī wèi mín qú. qí huán hé shí bà jiē yǐ yān fèi, yí zēng xiū wèi tiāo bà. zhū quán yuán yīng gè kāi shēn guǎng, rù wèi jì yùn. xià suǒ sī yì xíng. wǔ nián, dōng fǔ sāi léng é yǐ liǔ zhǎng hé rì jiàn yū qiǎn, suī yī dài xiāng lián, ér zhōng yǒu jīn qián lǐng fēn gé, tè kāi yǐn hé èr, yī cóng lǐng běi zhù ān shān rù hú, yī cóng lǐng nán chū zhá kǒu jì yùn.
四年,齊蘇勒改種家渡南之舊彭口於十字河,而彭口沙壅積如故。先是侍郎蔣陳錫疏陳漕運事宜,上命內閣學士何國宗等勘視豫東運道,至是覆稱:「山東運河必賴湖水接濟,請將安山湖開濬築堤;南旺、馬踏諸堤及關家壩俱加高培厚,建石閘以時啟閉;其分水口兩岸沙山下,各築束水壩一;汶水南戴村壩應加修築;建坎河石壩於汶水北;恩縣四女寺應建挑壩一;塼平運河西岸修復進水關二,東岸建滾壩一;濮州沙河會趙王河處,舊有土壩引河,應修築開濬,其河西州縣,聽民開通水道,匯入沙河,於運道民生,均有裨益;武城及恩縣北岸,各挑引河一。河南運河自北泉而下,歷仁、義、禮、智、信五閘,遏水旁註,愚民不無截流盜水之弊。請拆去五閘,於泉池南口建石堰一,開口門三,分為三渠,築小堤使無旁泄;東西各開一渠,渠各建五閘,分溉民田。小丹河自清化鎮下應開濬築小堤,河東一里開水塘一,石閘三,分為三渠,以小丹河為官渠,東西各一為民渠。其洹河石壩皆已湮廢,宜增修為挑壩。諸泉源應各開深廣,入衛濟運。」下所司議行。五年,東撫塞楞額以柳長河日見淤淺,雖一帶相連,而中有金錢嶺分隔,特開引河二,一從嶺北注安山入湖,一從嶺南出閘口濟運。
bā nián, hé dū jī céng yún yán: sù qiān luò mǎ hú jiù yǒu shí zì hé kǒu mén, yǐn hú jì yùn, jiān yǐ shuā huáng. sì hú shuǐ wēi ruò, kǒng huáng dào guàn, dǔ bì hé kǒu, yòu yú xī níng qiáo yí xī jiàn lán hú bà, yīn shì hú shuǐ bù tōng, zhuān zī huáng jì yùn, zhì zhōng hé zhī shuǐ xié shā yū diàn. jīn qiū shān shuǐ bào zhǎng, qù lù è sāi, màn yì héng chū. qǐng fù shí zì hé jiù kǒu mén, bǐ hú shuǐ rù zhōng hé, shuā shēn yùn dào, lán hú bà zhuó liàng kāi kuān, bǐ shàng yóu zhī shuǐ, yóu liù táng hé rù hǎi. cóng zhī. shì nián shǐ shè huáng yùn liǎng àn shǒu dī bǎo fū, èr lǐ yī bǎo, bǎo shè fū èr, zhù dī xún shǒu, yuǎn jìn hù wèi shēng yuán.
八年,河督嵇曾筠言:「宿遷駱馬湖舊有十字河口門,引湖濟運,兼以刷黃。嗣湖水微弱,恐黃倒灌,堵閉河口,又於西寧橋迤西建攔湖壩,因是湖水不通,專資黃濟運,致中河之水挾沙淤墊。今秋山水暴漲,去路遏塞,漫溢橫出。請復十字河舊口門,俾湖水入中河,刷深運道,攔湖壩酌量開寬,俾上游之水,由六塘河入海。」從之。是年始設黃、運兩岸守堤堡夫,二里一堡,堡設夫二,住堤巡守,遠近互為聲援。
jiǔ nián, jiān zǒng hé tián wén jìng yán: wèn nán liú jì yùn, xiàng yǒu líng lóng jí luàn shí gǔn shuǐ sān bà. fú qiū shèng zhǎng, shuǐ yóu gǔn bà rù yán hé, shā yóu líng lóng luàn shí dòng xì suí shuǐ gǔn xiè. zì hé guó zōng yú sān bà nèi zēng jiàn shí bà, juān dī bù tōng, jì wú wěi lǘ xiè shuǐ, yòu wú xià xì tōng yū, zhì wèn xié shā rù yùn, yū jī rì gāo. qǐng gǎi bà wèi páng, jiàn jī xīn wǔ shí liù, zhōng liú shuǐ mén wǔ shí wǔ, ān páng bǎn yǐ zī xuān xiè. yòu yǐ bù néng qǐ bì, bié zhú tǔ dī, míng chūn qiū bà. rú suǒ qǐng xíng. shí yī nián, dōng fǔ yuè jùn yán: dōng shěng shuǐ guì, jiù yǒu dōng píng zhī ān shān hú fèi zhá sì. zì guó zōng yì fù ān shān hú shuǐ guì, zhòng zhú lín hé jí quān hú dī, xiū tōng hú shé gōu èr zhá, bìng yú bā lǐ wān shí lǐ pù liǎng fèi zhá jiān jiàn shí zhá yī, yuē ān jì zhá, jù jīng xiū jùn, réng bù néng xù shuǐ jì yùn. yuán hú dǐ tǔ shū, fēi quān dī suǒ néng shōu xù, jūn yí xiū fáng. qí quān hú dī quē, gài tíng bǔ zhú, yǐ miǎn mí fèi. cóng zhī. shí èr nián, zhí dū lǐ wèi yǐ gù chéng yǔ shān dōng dé zhōu wǔ chéng pí lián, xì hé liú dōng zhù zhuǎn wān chù, xiàng wú dī niàn, shuǐ zhǎng màn yì, quàn yù mín jiān zǎn xiū tǔ niàn, liàng gěi shí mǐ, yǐ gōng dài zhèn. dōng fǔ yuè jùn yǐ dé zhōu hé liū dǐng chōng, yú dōng àn tiāo xīn hé jiàn gǔn bà, liǎng àn gè zhú yáo dī, zhuó kāi hán dòng, yǐ zī xuān xiè.
九年,兼總河田文鏡言:「汶南流濟運,向有玲瓏及亂石、滾水三壩。伏秋盛漲,水由滾壩入鹽河,沙由玲瓏、亂石洞隙隨水滾瀉。自何國宗於三壩內增建石壩,涓滴不通,既無尾閭泄水,又無罅隙通淤,致汶挾沙入運,淤積日高。請改壩為徬,建磯心五十六,中留水門五十五,安徬板以資宣洩。又以不能啟閉,別築土堤,名春秋壩。」如所請行。十一年,東撫岳濬言:「東省水櫃,舊有東平之安山湖廢閘四。自國宗議復安山湖水櫃,重築臨河及圈湖堤,修通湖、蛇溝二閘,並於八里灣、十里舖兩廢閘間建石閘一,曰安濟閘,俱經修竣,仍不能蓄水濟運。緣湖底土疏,非圈堤所能收蓄,均宜修防。其圈湖堤缺,概停補築,以免糜費。」從之。十二年,直督李衛以故城與山東德州、武城毗連,系河流東注轉灣處,向無堤埝,水漲漫溢,勸諭民間儹修土埝,量給食米,以工代賑。東撫岳濬以德州河溜頂沖,於東岸挑新河、建滾壩,兩岸各築遙堤,酌開涵洞,以資宣洩。
qián lóng èr nián, yù shǐ mǎ qǐ yuán yán: zhí dōng yùn hé, jìn duō yū sè. shàng shū lái bǎo yán: wèi shuǐ jì yùn guàn tián, qǐng chì xiáng chá dì shì, shǐ cáo yùn bù zǔ, mín tián yì zī guàn gài. shàng mìng shì láng zhào diàn zuì shì wèi ān níng, huì tóng zhí cáo hé sān dū, yù dōng liǎng fǔ kān zòu. jīng bù yì: dōng shěng quán yuán sì bǎi sān shí jiǔ, wú bù shū tōng, zhá bà yì wán gù, wéi dài miào qī jí liǔ lín xīn diàn shī zhuāng zǎo lín wàn nián dùn zhuāng gè zhá, huò yàn chì cháo zhé, huò miàn shí liè fèng, liǎng àn dòu mén hán dòng, yǒu mǎn jiā sān kōng qiáo yàn chì dī xiàn, shí zhá miàn tài dī, yīng jiāo hé dū xìng xiū. yòu mǎ tà shǔ shān mǎ chǎng dú shān wēi shān zhū hú, yán jìn zhàn zhǒng lú wěi, nán wàng nán yáng zhāo yáng zhū hú shuǐ guì, jǐn kān xiè shuǐ, xiǎo qīng hé jiǔ yū sè, jūn yí cì dì xiū zhì. zhì wèi shuǐ jì yùn guàn tián, yí yú guǎn táo lín qīng gè lì shuǐ zé yī, cè yàn qiǎn shēn, yǐ shí qǐ bì. qǐ yuán yòu yán, tōng zhōu zhì tiān jīn hé lù duō yū qiǎn, liáng sōu bù biàn. mìng diàn zuì xié gù cóng kān yì. xún yì tiān jīn sù liú ér shàng, shè yǒu bīng biàn, wú guān guǎn xiá. yīng zēng zhì cáo yùn tōng pàn yī, zhù zhāng jiā wān, zhuān sī shū jùn bǎ zǒng èr, wài wěi sì, tīng tōng pàn diào qiǎn. yòu pǔ jì sì děng sì zhá shǔ tōng zhōu, zēng zhì lì mù yī, qìng fēng děng qī zhá shǔ dà xìng, zēng zhì zhǔ bù yī, yù yīng kāi tiāo chù, bào zuò liáng tīng hé shí xiū jùn. yòng è ěr tài yán, jiàn dú liú dōng àn gǔn bà, bìng kāi yǐn hé, zhù zhī zhōng táng wā, yǐ miǎn jìng hǎi yǒu xiàn yì zhī yú, bìng jiǎn tiān jīn sān chà kǒu zhēng liú zhī shì. shì suì, dà tiāo huái yáng yùn hé, zì yùn kǒu zhì guā zhōu sān bǎi yú lǐ.
乾隆二年,御史馬起元言:「直、東運河,近多淤塞。」尚書來保言:「衛水濟運灌田,請飭詳查地勢,使漕運不阻,民田亦資灌溉。」上命侍郎趙殿最、侍衛安寧,會同直、漕、河三督,豫、東兩撫勘奏。經部議:「東省泉源四百三十九,無不疏通,閘壩亦完固,惟戴廟、七級、柳林、新店、師莊、棗林、萬年、頓莊各閘,或雁翅潮蟄,或面石裂縫,兩岸斗門涵洞,有滿家三空橋雁翅低陷,石閘面太低,應交河督興修。又馬踏、蜀山、馬場、獨山、微山諸湖,嚴禁占種蘆葦,南旺、南陽、昭陽諸湖水櫃,僅堪泄水,小清河久淤塞,均宜次第修治。至衛水濟運灌田,宜於館陶、臨清各立水則一,測驗淺深,以時啟閉。」起元又言,通州至天津河路多淤淺,糧艘不便。命殿最偕顧琮勘議。尋議天津溯流而上,設有兵弁,無官管轄。應增置漕運通判一,駐張家灣,專司疏濬;把總二,外委四,聽通判調遣。又普濟寺等四閘屬通州,增置吏目一,慶豐等七閘屬大興,增置主簿一,遇應開挑處,報坐糧廳覈實修濬。用鄂爾泰言,建獨流東岸滾壩,並開引河,注之中塘窪,以免靜海有羨溢之虞,並減天津三汊口爭流之勢。是歲,大挑淮、揚運河,自運口至瓜洲三百餘里。
sān nián, hé dū bái zhōng shān yán: wèi hé shuǐ shì, wéi zài xiāng jī qǐ bì. diàn zuì qián zòu shè guǎn táo lín qīng èr shuǐ zhá, kě bù bì lì. sì yǔ shuǐ diào yún, bǎi quán gè qú zhá zhào jiù guān mín fēn yòng. tǎng zhí shuǐ qiǎn sè, jí zàn bì mín qú mín zhá yǐ lì cáo yùn. huò hé shuǐ chōng chàng, cáo sōu zǎo guò, guān qú guān zhá yì zhuó liàng xià bǎn yǐ guàn mín tián. shì nián, xiū fù sān jiào táng jiǎn bà, tiāo jùn yū tián zhī hé, shǐ xiè shuǐ rù mǎ jiá hé. yòu yú sān kōng qiáo jiù zhǐ xiū jiǎn bà, réng tiāo tōng zhī hé, shǐ xiè shuǐ rù tú hài hé. zēng jiàn péi jiā kǒu dōng nán hán dòng èr, xiū zhú fáng jiā kǒu shàng xià dī àn mǎ jiā zhá tǔ dī, jí zì yì xiàn tái zhuāng qì lín qīng bǎn zhá yùn dī bā bǎi lǐ xiān dào, yì zī zhàng hù bīn hé tián lú.
三年,河督白鍾山言:「衛河水勢,惟在相機啟閉。殿最前奏設館陶、臨清二水閘,可不必立。嗣雨水調勻,百泉各渠閘照舊官民分用。儻值水淺澀,即暫閉民渠民閘以利漕運。或河水充暢,漕艘早過,官渠官閘亦酌量下板以灌民田。」是年,修復三教堂減壩,挑濬淤填支河,使泄水入馬頰河。又於三空橋舊址修減壩,仍挑通支河,使泄水入徒駭河。增建裴家口東南涵洞二,修築房家口上下堤岸、馬家閘土堤,及自嶧縣台莊迄臨清板閘運堤八百里纖道,亦資障護瀕河田廬。
xiān shì shū jùn máo chéng pù hé dào shí, gāo bīn yǐ huáng liú dào guàn, yí yùn kǒu yú shàng yóu qī shí yú zhàng, yǔ sān chà hé jiē. cì nián, huáng réng guàn yùn, lùn zhě duō wèi xīn kāi yùn kǒu suǒ zhì, tè mìng dà xué shì è ěr tài xiāng dù. xuán yán: yùn kǒu zhí duì qīng kǒu, hú shuǐ yóu péi jiā chǎng yǐn hé dōng běi zhí qū qīng kǒu, rù yùn zhī shuǐ réng xì huí liú píng huǎn wéi xīn kǒu wài tiāo shuǐ bà shāo duǎn, qīng shuǐ shèng wàng, huò kǒng liū kuān, yí zài zhú zhǎng bà, bù bì réng jiù kāi kǒu. wéi jiù hé zhí jié, xīn hé yū qū, jīn xīn jiàn zhá bà wèi kāi, cáo chuán yīng xíng jiù hé, yǐ lì wǎn yùn. xīn hé yú tiān fēi zhá xià chóng jiàn tōng jì fú xìng èr zhá, suí shí qǐ bì. měi suì cáo chuán guò hòu, hé shuǐ chōng yì, zé kāi fàng xīn hé yǐ fēn shuǐ shì, hú shuǐ zhǎng yì, zé bì jiù hé jí xīn hé zhá yǐ dài shuǐ xiāo, shù xīn jiù liǎng hé kě yǐ jiāo yòng.
先是疏濬毛城鋪河道時,高斌以黃流倒灌,移運口於上游七十餘丈,與三汊河接。次年,黃仍灌運,論者多謂新開運口所致,特命大學士鄂爾泰相度。旋言:「運口直對清口,湖水由裴家場引河東北直趨清口,入運之水仍系回流平緩;惟新口外挑水壩稍短,清水盛旺,或恐溜寬,宜再築長壩,不必仍舊開口。惟舊河直捷,新河紆曲,今新建閘壩未開,漕船應行舊河,以利挽運。新河於天妃閘下重建通濟、福興二閘,隨時啟閉。每歲漕船過後,河水充溢,則開放新河以分水勢,湖水漲溢,則閉舊河及新河閘以待水消,庶新舊兩河可以交用。」
è ěr tài yòu yán: xiáng kān zhāng hé gù dào, yī zì zhí lì wèi xiàn běi, jīng shān dōng qiū xiàn chéng xī, zhì xiào kǒu cūn huì fǔ yáng hé, rù dà lù zé, xià huì zi yá hé, yóu tiān jīn rù hǎi. yī yóu wèi xiàn běi lǎo shā hé, zì pān ěr zhuāng jīng qiū xiàn chéng dōng, lì qīng hé wǔ chéng jǐng zhōu fù chéng gè dì, guò qiān qǐng wā, rù yùn guī hǎi. qiū xiàn chéng xī gù dào qù wèi hé jiào yuǎn, jiù jī jì yān, kāi tōng fěi yì. qiě fǔ yáng hé xià huì zi yá hé, quán zhāng zhī shuǐ yì nán róng nà. wéi lǎo shā hé jí gǔ mǎ jiá hé, hé xíng kuān kuò, yú cǐ tiāo fù gù dào, zì hé ěr zhài cūn dōng chéng zhāng hé běi zhé zhī shì, kāi zhì zhāng dòng cūn, guī rù jiù hé, shì shùn gōng shěng. jí yú xīn tiāo hé tóu xià dōng liú rù wèi chù jiàn zhá, rú wèi shuǐ wēi ruò, zé qǐ yǐ jì yùn, wèi shuǐ zú yòng, zé bì zhá shǐ guī gù dào zài yú qīng xiàn xià zhuó jiàn zhá bà, lín qīng yǐ běi yùn dào kě miǎn yū diàn, qīng xiàn yǐ xià tián lú yǒng wú jìn yān. yīng chì zhí dōng liǎng shěng huì kān gū xiū. wǔ nián, gǎi shān dōng guǎn hé dào wèi yùn hé dào, zhuān sī xù xiè shū jùn zhá bà shì, réng guǎn hé kù, cóng bái zhōng shān qǐng yě.
鄂爾泰又言:「詳勘漳河故道,一自直隸魏縣北,經山東丘縣城西,至效口村會滏陽河,入大陸澤,下會子牙河,由天津入海。一由魏縣北老沙河,自潘爾莊經丘縣城東,歷清和、武城、景州、阜城各地,過千頃窪,入運歸海。丘縣城西故道去衛河較遠,舊跡既淹,開通匪易。且滏陽河下會子牙河,全漳之水亦難容納。惟老沙河即古馬頰河,河形寬闊,於此挑復故道,自和爾寨村東承漳河北折之勢,開至漳洞村,歸入舊河,勢順工省。即於新挑河頭下東流入衛處建閘,如衛水微弱,則啟以濟運,衛水足用,則閉閘使歸故道;再於青縣下酌建閘壩,臨清以北運道可免淤墊,青縣以下田廬永無浸淹。應飭直、東兩省會勘估修。」五年,改山東管河道為運河道,專司蓄泄疏濬閘壩事,仍管河庫,從白鍾山請也。
èr shí èr nián, tiān jiàn gāo yóu dōng dī shí bà, zhuó dìng shuǐ zé, shì shuǐ shì dà xiǎo yǐ wèi qǐ bì. xún cáo gěi shì zhōng hǎi míng yán: jiāng nán yùn hé, wéi táo yuán zhī gǔ chéng shā jiāng, liū tān wān shā jī, huáng hé yǐ nán, wéi yáng zhōu zhī wān tóu zhá zhì fàn gōng cí sān qiān sān bǎi yú zhàng jiān duàn zǔ qiǎn, jūn yīng tiāo jùn. zhèn jiāng zhì dān tú cháng zhōu, shuǐ běn wú yuán, shì jiāng cháo guàn zhù, dōng chūn cháo xiǎo zé qiǎn. jiā yǐ měi rì cháo xī yì yū, liǎng àn tǔ sōng yì xiè, yīng liù nián dà tiāo yī cì, fǒu zé sān nián yì xū zé duàn lāo qiǎn. dān tú liǎng zhá yǐ xià, cháng zhōu zhī wǔ jìn děng xiàn, yì jiān duàn qiǎn zhì, jūn yīng yī lǜ tiāo jùn. zhào: tiāo hé yì zī fú mào, yí wǎng lái zhā chá, wú dé shǔ zhī wěi yuán.
二十二年,添建高郵東堤石壩,酌定水則,視水勢大小以為啟閉。巡漕給事中海明言:「江南運河,惟桃源之古城砂礓,溜灘灣沙積,黃河以南,惟揚州之灣頭閘至范公祠三千三百餘丈間段阻淺,均應挑濬。鎮江至丹徒、常州,水本無源,恃江潮灌注,冬春潮小則淺。加以每日潮汐易淤,兩岸土松易卸,應六年大挑一次,否則三年亦須擇段撈淺。丹徒兩閘以下,常州之武進等縣,亦間段淺滯,均應一律挑濬。」詔:「挑河易滋浮冒,宜往來查察,毋得屬之委員。」
èr shí sì nián, mìng hǎi míng jí hé dū zhāng shī zài dōng fǔ ā ěr tài huì kān zhí dōng yùn hé. chū, yùn hé shuǐ zhǎng, màn yì dé zhōu děng chù, jǐng zhōu yī dài dào lù yū zǔ. zhì shì, hǎi míng děng yán: zhāng wèi èr hé, fú qiū shèng zhǎng, yí páng jiā shū xiè. zì lín qīng zhì ēn xiàn sì nǚ sì èr bǎi wǔ shí yú lǐ, hé shēn pán qū, lín qīng tǎ wān dōng àn yuán yǒu shā hé yī, jí huáng hé yí jī, yóu qīng píng dé zhōu gāo táng rù mǎ jiá hé guī hǎi. qǐng kāi tiāo zuò gǔn shuǐ shí bà, shǐ wèn wèi hé liú, fēn xiè shuǐ shì. sì nǚ sì shào mǎ yíng liǎng zhī hé, yuán xì páng xiè wèn wèi guī hǎi zhī lù, qǐng jiāng xiá chù zhǎn kuān, yǐ miǎn xià yóu dé zhōu děng chù chōng yì. èr shí wǔ nián, xún cáo gěi shì zhōng yào hǎi xié shī zài yán: nán wàng yǐ běi jǐn mǎ tà yī hú, shuǐ huàn bù zú. dú shān hú yǒu jīn xiàn zhá, shuǐ zhī nán liú, lì jì zhá shuǐ kě běi zhù. qǐng yí jīn xiàn zhá yú liǔ lín zhá běi, shǐ dú shān zhū hú quán zhù běi yùn hé. zhì kě. èr shí qī nián, yǐ yú tái xīn zhuāng qiáo běi jiù yǒu xiè shuǐ kǒu èr, kǒu mén shuā shēn, nán yǐ jié zhì, yǔn shī zài děng qǐng gǎi jiàn gǔn bà yī. shì suì, tiāo dé zhōu xī fāng ān duì àn yǐn hé, zì wèi jiā zhuāng zhì xīn hé tóu, zhǎng sì shí zhàng, jiàn zhú qí jiā zhuāng tiāo liū sào bà, jiē zhú qīng kǒu dōng xī bà, xiū lǐ jiā wù shí zhá. èr shí bā nián, yòng ā ěr tài yán, yú lín qīng yùn hé bī jìn cūn zhuāng chù kāi yǐn hé wǔ, yǐ fēn shuǐ shì.
二十四年,命海明及河督張師載、東撫阿爾泰會勘直、東運河。初,運河水漲,漫溢德州等處,景州一帶道路淤阻。至是,海明等言:「漳、衛二河,伏秋盛漲,宜旁加疏泄。自臨清至恩縣四女寺二百五十餘里,河身盤曲,臨清塔灣東岸原有沙河一,即黃河遺蹟,由清平、德州、高唐入馬頰河歸海。請開挑作滾水石壩,使汶、衛合流,分泄水勢。四女寺、哨馬營兩支河,原系旁泄汶、衛歸海之路,請將狹處展寬,以免下游德州等處沖溢。」二十五年,巡漕給事中耀海偕師載言:「南旺以北僅馬踏一湖,水患不足。獨山湖有金線閘,水祗南流,利濟閘水可北注。請移金線閘於柳林閘北,使獨山諸湖全注北運河。」制可。二十七年,以魚台辛莊橋北舊有泄水口二,口門刷深,難以節制,允師載等請改建滾壩一。是歲,挑德州西方菴對岸引河,自魏家莊至新河頭,長四十丈,建築齊家莊挑溜埽壩,接築清口東西壩,修李家務石閘。二十八年,用阿爾泰言,於臨清運河逼近村莊處開引河五,以分水勢。
sān shí sān nián, huáng shuǐ rù yùn, mìng dà xué shì liú tǒng xūn děng wǎng kāi lín huáng bà, yǐ xiè shèng zhǎng, bìng shū jùn yùn hé yū qiǎn. sān shí qī nián, hé dū yáo lì dé yán: sì hé xià liú dǒng jiā kǒu xiàng jiàn shí bà fēn xiè, jīn sì shuǐ nán qū, zhuǎn wèi shí bà suǒ lèi. qǐng chāi qù, bìng zhǎn kuān mèng jiā qiáo jiù shí qiáo. rú suǒ qǐng xíng. wǔ shí nián, mìng dà xué shì ā guì lǚ kān hé gōng. ā guì yán: chén chū dào cǐ jiān, xún shāng sà zài lǐ fèng hàn jí hé shàng yuán biàn, duō zhǔ yǐn huáng guàn hú zhī shuō. běn nián hú shuǐ jí xiǎo, bù dàn huáng jué qīng ruò, zhì liù yuè yǐ hòu, jìng zhì qīng shuǐ juān dī wú chū, yòu zhí huáng shuǐ shèng zhǎng, dào guàn rù yùn, zhí dá huái yáng. jì wéi yǒu jiè yǐ guàn zhī huáng shuǐ yǐ sòng huí kōng, xù jī ruò zhī qīng shuǐ yǐ jì zhòng yùn. chá běn nián èr jìn liáng sōu xíng rù huái hé, quán jí huáng shuǐ fú sòng, fāng néng guò huái dù huáng, zé huí kōng shí suī zhí huáng shuǐ xiāo luò, ér kōng chuán chī shuǐ wú duō, shè fǎ diào jì, shì kě xián wěi chuán xíng. jiè huáng jì yùn, zì cǐ shǐ yě. wǔ shí yī nián, yùn hé shèng zhǎng, zhì huái ān yí xià dōng àn jīng hé xiè shuǐ shí zhá qiáng zhé dǐ fān, nán zī qǐ bì. yuè wǔ nián, shān yáng bǎo yīng shì mín xiū fù zhī.
三十三年,黃水入運,命大學士劉統勛等往開臨黃壩,以泄盛漲,並疏濬運河淤淺。三十七年,河督姚立德言:「泗河下流董家口向建石壩分泄,今泗水南趨,轉為石壩所累。請拆去,並展寬孟家橋舊石橋。」如所請行。五十年,命大學士阿桂履勘河工。阿桂言:「臣初到此間,詢商薩載、李奉翰及河上員弁,多主引黃灌湖之說。本年湖水極小,不但黃絕清弱,至六月以後,竟至清水涓滴無出,又值黃水盛漲,倒灌入運,直達淮、揚。計惟有借已灌之黃水以送回空,蓄積弱之清水以濟重運。查本年二進糧艘行入淮河,全藉黃水浮送,方能過淮渡黃,則回空時雖值黃水消落,而空船吃水無多,設法調劑,似可銜尾遄行。」借黃濟運,自此始也。五十一年,運河盛漲,致淮安迤下東岸涇河泄水石閘牆蟄底翻,難資啟閉。越五年,山陽、寶應士民修復之。
jiā qìng yuán nián, hé jué fēng xùn, shuā kāi nán yùn hé shé jiā zhuāng dī, yóu fēng pèi běi zhù jīn xiāng yú tái, yàng rù wēi shān zhāo yáng gè hú, chuān rù yùn hé, màn yì liǎng àn. shì dōng, màn kǒu sāi, líng xùn fù zhé xiàn. cì nián, dōng xī liǎng bà bìng zhé, èr yuè gōng shǐ jùn. zì fēng gōng jué hòu, ruò cáo gōng suī gōng héng gōng, jǐ yú wú suì bù jué. jiǔ nián, yīn shān dōng yùn hé qiǎn sāi, dà jiā jùn zhì yòu yù xù wēi shān zhū hú shuǐ wèi lì yùn zī. rán zì shì yǐ hòu, huáng gāo yú qīng, cáo sōu zhuǎn zī huáng shuǐ fú sòng, yū shā rì jī, lì yī ér hài bǎi yǐ. shí èr nián, cāng chǎng shì láng dé wén děng qǐng tiāo xiū zhāng jiā wān zhèng hé, dǔ zhú kāng jiā gōu yǐ fù yùn dào, yù shǐ jiǎ yǔn shēng qǐng tiāo jùn jiǎn hé, jūn xià zhí dū wēn chéng huì kān bàn. chéng huì qǐng jùn wēn yú hé shàng yóu. shàng mìng shì láng tuō jīn yīng hé xié dé wén děng fù kān. xún zòu yán: pín nián cáo yùn jiē jí wēn yú xià yóu dào yàng zhī shuǐ, yǐ zhì ní shā yū jī. ruò cóng shàng yóu shēn tiāo, zhí dǐ shí bà, shí wèi yīn shì lì dǎo. wéi dì shì gāo xià, xū zhú xì cè liàng, bǐ quán hé háo wú zhì ài fāng shàn. zhì kě.
嘉慶元年,河決豐汛,刷開南運河佘家莊堤,由豐、沛北注金鄉、魚台,漾入微山、昭陽各湖,穿入運河,漫溢兩岸。是冬,漫口塞,凌汛復蟄陷。次年,東西兩壩並蟄,二月工始竣。自豐工決後,若曹工、睢工、衡工,幾於無歲不決。九年,因山東運河淺塞,大加濬治;又預蓄微山諸湖水為利運資。然自是以後,黃高於清,漕艘轉資黃水浮送,淤沙日積,利一而害百矣。十二年,倉場侍郎德文等請挑修張家灣正河,堵築康家溝以復運道,御史賈允升請挑濬減河,均下直督溫承惠勘辦。承惠請濬溫榆河上游。上命侍郎托津、英和偕德文等覆勘。尋奏言:「頻年漕運皆藉溫榆下游倒漾之水,以致泥沙淤積。若從上游深挑,直抵石壩,實為因勢利導。惟地勢高下,須逐細測量,俾全河毫無滯礙方善。」制可。
shí sān nián, tōng zhōu dà shuǐ, kāng jiā gōu bà chōng jué chéng hé, zhāng jiā wān hé dào suì yū. cāng chǎng shì láng dá qìng qǐng lái nián liáng sōu yóu kāng jiā gōu shì xíng yī nián, zàn huǎn tiāo fù zhāng jiā wān hé shēn. shàng mìng shàng shū wú jǐng wǎng kān, yǔ dá qìng yì hé, suì yǔn zhī. míng nián, yù shǐ shǐ hù yán, kāng jiā gōu hé dào nán xíng, qǐng fù zhāng jiā wān zhèng hé. xià zhí dū wēn chéng huì. chéng huì yán: kāng jiā gōu liū shì bēn téng, cáo chuán nì liú ér shàng, dà fèi xiān wǎn. gāi chù dì shì zhèng gāo, kǒng hàn gān zhī suì, hé shuǐ yī xiè wú yú, cáo xíng gèng wèi jí shǒu. wéi zhāng jiā wān liǎng àn shā tān, bà jī nán lì, ér zhèng hé jī yū rì jiǔ, tiāo jùn yì shén bù yì. shàng fù qiǎn gōng bù shàng shū dài jūn yuán wǎng kān, yì yán bà jī nán lì, qiě shí rì yǐ pò, kǒng hé dào wèi fù, cáo yùn yǐ lái, qǐng réng yóu kāng jiā gōu xíng, zài chá kàn yī nián zhuó dìng. rú suǒ qǐng xíng. shí huái yáng yùn hé sān bǎi yú lǐ qiǎn zǔ, liǎng huái yán zhèng ā kè dāng ā qǐng qí jiǔ yuè nèi cáo chuán guò jùn, dǔ bì qīng jiāng sān bà, zhú bà duàn liú, zì qīng jiāng zhì guā zhōu fēn duàn tiāo jùn. xià bù yì. fù chēng: jìn nián yùn hé qiǎn zǔ, gù yóu dié cì màn kǒu, ér màn kǒu zhī gù, zé yóu huáng shuǐ dào guàn, dào guàn zhī gù, zé yóu hé dǐ diàn gāo, qīng shuǐ dǐng zǔ, bù néng bù jiè huáng jì yùn, yǐ zhì jī yū kuì jué, bǎi bìng cóng shēng. shì yùn hé wèi shòu bìng zhī dì, ér fēi zhì bìng zhī yuán. guǒ shǐ qīng dé chàng chū dí huáng, bìng fēn liú jì yùn, zé yùn kǒu nèi xīn yū bù dé tíng liú, jiù yū bìng kě shuā dí. ruò bù chú dào guàn zhī gēn, ér jí jí yǐ tiāo jùn yùn hé wèi shì, kǒng xuán tiāo xuán yū, yùn hé zhī tiāo jùn yù shēn, dào guàn zhī shì yù měng, jué dī xī liū, wèi huàn zī duō. mìng shàng shū tuō jīn děng xié hé dū kān bàn. shí bā nián, cáo dū ruǎn yuán yǐ pī sù yùn hé zhá shǎo, shuǐ qiǎn shā tíng, qǐng yú huì zé zhá shàng xià tiān jiàn èr zhá. xià jiāng dū bǎi líng hé zòu.
十三年,通州大水,康家溝壩衝決成河,張家灣河道遂淤。倉場侍郎達慶請來年糧艘由康家溝試行一年,暫緩挑復張家灣河身。上命尚書吳璥往勘,與達慶議合,遂允之。明年,御史史祜言,康家溝河道難行,請復張家灣正河。下直督溫承惠。承惠言:「康家溝溜勢奔騰,漕船逆流而上,大費纖輓。該處地勢正高,恐旱乾之歲,河水一瀉無餘,漕行更為棘手。惟張家灣兩岸沙灘,壩基難立,而正河積淤日久,挑濬亦甚不易。」上復遣工部尚書戴均元往勘,亦言壩基難立,且時日已迫,恐河道未復,漕運已來,請仍由康家溝行,再察看一年酌定。如所請行。時淮、揚運河三百餘里淺阻,兩淮鹽政阿克當阿請俟九月內漕船過竣,堵閉清江三壩,築壩斷流,自清江至瓜洲分段挑濬。下部議。覆稱:「近年運河淺阻,固由疊次漫口,而漫口之故,則由黃水倒灌,倒灌之故,則由河底墊高,清水頂阻,不能不借黃濟運,以致積淤潰決,百病叢生。是運河為受病之地,而非致病之原。果使清得暢出敵黃,並分流濟運,則運口內新淤不得停留,舊淤並可刷滌。若不除倒灌之根,而亟亟以挑濬運河為事,恐旋挑旋淤,運河之挑濬愈深,倒灌之勢愈猛,決堤吸溜,為患滋多。」命尚書托津等偕河督勘辦。十八年,漕督阮元以邳、宿運河閘少,水淺沙停,請於匯澤閘上下添建二閘。下江督百齡核奏。
dào guāng yuán nián, shān dōng hé hú shān shuǐ bìng fā, dài cūn bà yí běi dī niàn màn jué liù shí yú zhàng, cǎo gōng shuā sān shí yú zhàng, sì nǚ sì zhī hé nán àn wèn shuǐ páng xiè chù sān. yòng xún fǔ yáo zǔ tóng yán, yú zhèng hé páng jiù hé xíng nèi chōu gōu dǎo shuǐ jì yùn, jiān gù hú zhū. sān nián, màn zhí lì wáng jiā zhuāng, yóu gè tīng xùn péi xiū. shì suì tiān zhú dài cūn bà běi guān dī suì shí bà sì. sì nián, shì jiǎng xué shì pān xī ēn chén jiè huáng jì yùn zhī bì, lüè yán: xù qīng dí huáng, wèi xiāng chuán chéng fǎ. jīn nián zhāng wén hào chí dǔ yù huáng bà, zhì dào guàn tíng yū, niàng chéng jù huàn. ruò gèng yǐn huáng rù yùn, hé dào yū mǎn, chù chù yōng yì, kǒng yǒu jué kǒu zhī huàn. xià shàng shū wén fú děng tuǒ yì.
道光元年,山東河湖山水並發,戴村壩迤北堤埝漫決六十餘丈,草工刷三十餘丈,四女寺支河南岸汶水旁泄處三。用巡撫姚祖同言,於正河旁舊河形內抽溝導水濟運,兼顧湖瀦。三年,漫直隸王家莊,由各廳汛賠修。是歲添築戴村壩北官堤碎石壩四。四年,侍講學士潘錫恩陳借黃濟運之弊,略言:「蓄清敵黃,為相傳成法。今年張文浩遲堵御黃壩,致倒灌停淤,釀成巨患。若更引黃入運,河道淤滿,處處壅溢,恐有決口之患。」下尚書文孚等妥議。
zì jiā qìng zhī jì, huáng hé lǚ jué, zhì yùn hé yū diàn rì shén, ér lì nián jiè huáng jì yùn, yì zhě yì zhī fēi jì, yú shì yǒu chóu jí hǎi yùn zhě. wǔ nián, shàng yīn cáo dū wèi yuán yù děng chóu yì hǎi yùn, qún yǐ zhì ài nán xíng, dú dà xué shì yīng hé yǒu tōng chóu cáo hé quán jú, zàn gù hǎi chuán yǐ fēn zhì yùn, zhuó zhé cáo é yǐ zī zhì hé zhī yì, xià suǒ sī jí dū fǔ xī xīn chóu huà. zú yǐ huáng yùn liǎng hé shòu bìng yǐ shēn, fēi dàn xī suǒ néng shū zhì, zhào yú míng nián zàn xíng hǎi yùn yī cì.
自嘉慶之季,黃河屢決,致運河淤墊日甚,而歷年借黃濟運,議者亦知非計,於是有籌及海運者。五年,上因漕督魏元煜等籌議海運,群以窒礙難行,獨大學士英和有通籌漕、河全局,暫雇海船以分滯運,酌折漕額以資治河之議,下所司及督撫悉心籌畫。卒以黃、運兩河受病已深,非旦夕所能疏治,詔於明年暫行海運一次。
xīn shòu liǎng jiāng zǒng dū qí shàn yán: chén dǐ qīng jiāng, jí fù yùn hé jí jì yùn shù qīng gè bà zhú jiā lǚ kān. zì jiè huáng jì yùn yǐ lái, yùn hé dǐ gāo yī zhàng shù chǐ, liǎng tān jī yū kuān hòu, zhōng hóng rú xiàn. xiàng lái hé miàn kuān sān sì shí zhàng zhě, jīn zhǐ kuān shí zhàng zhì wǔ liù zhàng bù děng, hé dǐ shēn zhàng wǔ liù chǐ zhě, jīn zhǐ cún shuǐ sān sì chǐ, bìng yǒu shēn bù jí wǔ cùn zhě. zhōu zhī zài zài jiāo qiǎn, jìn tuì jù nán. jì yùn bà suǒ xù hú shuǐ suī jiàn zī zhǎng, shuǐ tóu xià zhù bù guò sān cùn, wèi néng chàng zhù. huái ān sān shí yú lǐ jiē rán, gāo bǎo yǐ shàng zhī yùn hé quán lài hú shuǐ, qí qíng dà kě xiǎng jiàn. qǐng chì hé cáo èr chén jiāng hé miàn yū diàn chù zhǎn tiāo kuān shēn, zài fàng hú shuǐ, jí zī wǎn sòng, yǐ qī bù wù běi shàng qī xiàn. shàng yǐ jiè huáng jì yùn, yuán xì quán yí bàn lǐ, sūn yù tíng chá kàn cáo sōu wǎn yùn jiān nán, bù zǎo chén zòu biàn jì, wèi yuán yù jiù rèn cáo dū, jí yǔ yán jiǎn zuò guān shì jī bài huài, yǐn rěn bù yán, mí tǎng bìng mín, shì chéng hé xīn? lìng jiāng yùn hé yū diàn yī lǜ tiāo shēn, fèi yóu yù tíng yuán yù jiǎn fēn péi. qí shàn yòu yán, zì yù huáng bà dǔ bì, yùn hé yū diàn bù fù zēng gāo, ér hóng hú qīng shuǐ xù zhì zhàng yú, gè chuán kě zī fú sòng, bù gǎn mào mèi tiāo jùn. gōng fèi zhì shěng zài bǎi wàn wài, yù tíng děng qìng qí suǒ yǒu, duàn wú rú xǔ jiā zī. gèng kě lǜ zhě, yù jùn yùn hé, bì xiān dǔ shù qīng bà, zǔ jué lái yuán, ér hòu kě yǐ hé dǐ tiāo bàn. xiàn hú shuǐ xià zhù tuān jí, shù qīng bà wài diē táng shén shēn, yòu xì qīng shuǐ, bù néng guà yū bì qì. shè zhèng shì xìng tiāo, ér shù qīng bà gǔ kāi, zé gōng fèi bàn tú, fèi guī xū zhì. qǐng tíng zhǐ lǐ yáng yùn hé tiāo gōng, yǐ miǎn cǎo shuài ér jié mí fèi. yǔn zhī. shì nián, zhú wēn yú hé shàng yóu guǒ qú cūn bà sào. qī nián, dōng hé zǒng dū zhāng jǐng fù zǒng hé pān xī ēn qǐng xiū fù běi yùn hé liú lǎo jiàn shí gǔn bà zhōng hé tīng nán xiān dī yáng liáng èr tīng dōng xī xiān dī jí dī wài shí gōng, yí jiàn zhāo guān bà. shàng qiǎn yīng hé děng chí kān, nǎi dìng yí zhāo guān bà yú qí běi sān yuán gōng zhī nán, yú rú suǒ qǐng xíng.
新授兩江總督琦善言:「臣抵清江,即赴運河及濟運、束清各壩逐加履勘。自借黃濟運以來,運河底高一丈數尺,兩灘積淤寬厚,中泓如線。向來河面寬三四十丈者,今只寬十丈至五六丈不等,河底深丈五六尺者,今只存水三四尺,並有深不及五寸者。舟只在在膠淺,進退俱難。濟運壩所蓄湖水雖漸滋長,水頭下注不過三寸,未能暢注。淮安三十餘里皆然,高、寶以上之運河全賴湖水,其情大可想見。請飭河、漕二臣將河面淤墊處展挑寬深,再放湖水,藉資輓送,以期不誤北上期限。」上以「借黃濟運,原系權宜辦理,孫玉庭察看漕艘挽運艱難,不早陳奏變計,魏元煜舊任漕督,及與顏檢坐觀事機敗壞,隱忍不言,糜帑病民,是誠何心?令將運河淤墊一律挑深,費由玉庭、元煜、檢分賠。」琦善又言,自御黃壩堵閉,運河淤墊不復增高,而洪湖清水蓄至丈餘,各船可資浮送,不敢冒昧挑濬。工費至省在百萬外,玉庭等罄其所有,斷無如許家資。更可慮者,欲濬運河,必先堵束清壩,阻絕來源,而後可以涸底挑辦。現湖水下注湍急,束清壩外跌塘甚深,又系清水,不能掛淤閉氣。設正事興挑,而束清壩臌開,則工廢半途,費歸虛擲。請停止里、揚運河挑工,以免草率而節糜費。」允之。是年,築溫榆河上游果渠村壩埽。七年,東河總督張井、副總河潘錫恩請修復北運河劉老澗石滾壩、中河廳南纖堤、揚糧二廳東西纖堤及堤外石工,移建昭關壩。上遣英和等馳勘,乃定移昭關壩於其北三元宮之南,餘如所請行。
shí yī nián, gāo yóu hú hé màn mǎ péng wān jí shí sì bǎo, hú hé lián wèi yī. jiāng dū táo shù qǐng yī jiā qìng jiān gù shì, yùn hé jué kǒu, zhòng kōng liáng sōu jūn rào hú xíng. bā yuè, shí sì bǎo sāi. dōng, mǎ péng wān sāi. xiān shì shù fǔ sū shí, yǐ zhèn jiāng yùn hé bìng wú shuǐ yuán, zhī shì jiāng cháo fú sòng, xià liàn hú yān sāi yǐ jiǔ, yí jiàn huáng ní zhá yú zhāng guān dù yǐ dāng hú zhī xià liú, bǐ dé qíng tuō hú liú, shǐ zhī huí yàng, shāo jì jiāng cháo zhī bù dǎi, céng zhe chéng xiào. zhì shí sì nián qiān jiāng dū, fù xié xún fǔ lín zé xú xiāng dù, yú hú dǐng chōng zhī huáng jīn bà jí dōng gāng zhú liǎng zhòng xù shuǐ bà, péi wéi gěng èr qiān bā bǎi bā shí zhàng, shǐ shuǐ dé rù hú. yòu jiàn jiǎn shuǐ shí bà èr yú hú zhī dōng dī, bǐ kě xuān xiè bào zhǎng. yú rù yùn chù xiū fù niàn qī jiā gǔ hán, yǐ zuò shuǐ mén, bìng jiàn shí zhá yǐ fàng shuǐ jì yùn. shì dōng gōng jùn, yóu hán yǐn shuǐ chū, jìng néng dào yàng shàng xíng shù shí lǐ, jūn chuán dé xián wěi ér nán. yuè èr nián, liū shì biàn qiān, hé xíng wān qū, fù yí jiàn huáng ní zhá yú yí shàng èr bǎi zhàng, gǎi wèi zhèng yuè èr zhá, zhōng jiàn jī xīn, bìng gǎi zhāng guān dù yí xià liù shí lǐ lǚ chéng zhá wèi zhèng yuè èr zhá, yǐ lì cáo xíng. shí wǔ nián, yí zhú náng shā yǐn qú shā bà yú xī hé chún wài, yǐ zī shōu xù, cóng dōng hé zǒng dū wú bāng qìng qǐng yě.
十一年,高郵湖河漫馬棚灣及十四堡,湖河連為一。江督陶澍請依嘉慶間故事,運河決口,重空糧艘均繞湖行。八月,十四堡塞。冬,馬棚灣塞。先是澍撫蘇時,以鎮江運河並無水源,祗恃江潮浮送,下練湖湮塞已久,移建黃泥閘於張官渡以當湖之下流,俾得擎托湖流,使之回漾,稍濟江潮之不逮,曾著成效。至十四年遷江督,復偕巡撫林則徐相度,於湖頂沖之黃金壩及東岡築兩重蓄水壩,培圩埂二千八百八十丈,使水得入湖。又建減水石壩二於湖之東堤,俾可宣洩暴漲。於入運處修復念七家古涵,以作水門,並建石閘以放水濟運。是冬工竣,由涵引水出,竟能倒漾上行數十里,軍船得銜尾而南。越二年,溜勢變遷,河形灣曲,復移建黃泥閘於迤上二百丈,改為正越二閘,中建磯心,並改張官渡迤下六十里呂城閘為正越二閘,以利漕行。十五年,移築囊沙引渠沙壩於西河漘外,以資收蓄,從東河總督吳邦慶請也。
shí bā nián, yùn hé qiǎn zǔ, yòng hé dū lì yù měi yán, zàn bì lín qīng zhá, yú zhá wài tiān zhú cǎo bà jiǔ, jié jié qíng xù, yú hán zhuāng zhá shàng zhū jī zhuāng yí nán zhù lán hé dà bà yī, bǐ shàng yóu gè quán jí yùn hé nán zhù zhī shuǐ, bìng lán rù wēi shān hú. dìng shōu zhū jì yùn zhāng chéng liù. shí jiǔ nián, yù měi yǐ dài cūn bà bēi ǎi, zhì wèn shuǐ duō páng xiè, zhào jiù zhì zēng gāo zhī. chū, gěi shì zhōng chéng guān yán huái yáng máng dào zhá rén zì hé bù yí dǔ bà, zǔ shuǐ qù lù, xià táo shù děng yì. zhì shì fù chēng: cǐ bà xù shuǐ yóu lái yǐ jiǔ, bìng bù lán zǔ zhòng shuǐ guī jiāng, bù dé qīng yì gèng zhāng. cóng zhī. shí wèi hé qiǎn sè, nán yǐ jì yùn. dōng fǔ jīng é bù qǐng biàn gèng sān rì jì yùn yī rì guàn tián lì. zhào jiāng bǎi mén quán xiǎo dān hé gè guān qú guān zhá yī lǜ chàng kāi, zàn bì mín qú mín zhá, rú yǒu mài shuǐ zǔ yùn dào wā qíng bì, jí xíng yán chéng. míng nián, cáo dū zhū shù fù yán: wèi hé bù néng xià zhù, yǒu fáng yùn dào. mìng hé dū wén chōng yù fǔ niú jiàn chá kān. wén chōng děng yán: wèi hé xū shuǐ zhī jì, zhèng mín tián dài gài zhī shí. mín yǐ shí wèi tiān, duàn bù néng shì tián hé zhī kū gǎo zhì zhī bù wèn. sì hòu rú yǔ zé qiān qī, wèi hé wēi ruò, chuán xíng shāo chí, wú yōng biàn tōng jiù zhāng. tǎng tiān shí kàng hàn, liáng chuán zǔ zhì rì jiǔ, shì cáo yùn yóu zhòng yú mín tián, yīng zàn bì mín qú mín zhá, yǐ lì cáo yùn. cóng zhī.
十八年,運河淺阻,用河督栗毓美言,暫閉臨清閘,於閘外添築草壩九,節節擎蓄,於韓莊閘上朱姬莊迤南筑攔河大壩一,俾上游各泉及運河南注之水,並攔入微山湖。定收瀦濟運章程六。十九年,毓美以戴村壩卑矮,致汶水多旁泄,照舊制增高之。初,給事中成觀言淮、揚芒稻閘、人字河不宜堵壩,阻水去路,下陶澍等議。至是覆稱:「此壩蓄水由來已久,並不攔阻眾水歸江,不得輕議更張。」從之。時衛河淺澀,難以濟運。東撫經額布請變更三日濟運、一日灌田例。詔將百門泉、小丹河各官渠官閘一律暢開,暫避民渠民閘,如有賣水阻運盜挖情弊,即行嚴懲。明年,漕督朱澍復言:「衛河不能下注,有妨運道。」命河督文沖、豫撫牛鑑察勘。文沖等言:「衛河需水之際,正民田待溉之時。民以食為天,斷不能視田禾之枯槁置之不問。嗣後如雨澤愆期,衛河微弱,船行稍遲,毋庸變通舊章。倘天時亢旱,糧船阻滯日久,是漕運尤重於民田,應暫閉民渠民閘,以利漕運。」從之。
xián fēng yuán nián, gān quán zhá hé chēng dī kuì tā sān shí yú zhàng, hé jué fēng xiàn, shān dōng bèi yān, yùn hé màn shuǐ, cáo sōu gǎi yóu hú bēi xíng. xiān shì hù bù shàng shū sūn ruì zhēn yán shí zì hé wèi quán cáo zhī hài, ruò yú hé xī gǎi kuān xīn hé, yǐ jiù hé wèi náng shā, yú péng kǒu zuò gǔn bà, nà zhuó shuǐ ér yàng qīng liú, cáo chuán wú zǔ, kě shěng qǐ bō fèi èr shí wàn. xià dōng hé zǒng dū yán yǐ yù yì. zhì shì yǐ yù yán: gǎi wā xīn hé shì wú bǎ wò, wú yōng qīng yì gèng zhāng. bào wén. èr nián, jué běi yùn hé běi sì zhuāng dī, mìng shàng shū jiǎ zhēn shì láng lǐ jūn kān dǔ, bìng gǎi cì nián cáo liáng yóu hǎi dào yùn jīn. zì shì suì yǐ hǎi yùn wèi cháng. tóng zhì ér hòu, gèng yǐ lún bó yóu hǎi zhuǎn yùn, fèi shěng ér chéng sù, suī fēn jiāng běi cáo liáng shì xíng hé yùn, rán fēn zhě shén yī, jí bǎo yùn dào ér yǐ. wǔ nián, tóng wǎ xiāng hé jué, chuān yùn ér dōng, dī niàn chōng kuì. shí jūn shì zhèng jí, jǐn dǔ zhú zhāng qiū yǐ běi liǎng àn quē kǒu. mín niàn cán quē chù, xiān zuò guǒ tóu hù sào, huáng liú dào yàng chù zhú bà shōu shù, wèi huáng tā gù yě. shí nián, jué huái yáng mǎ péng wān.
咸豐元年,甘泉閘河撐堤潰塌三十餘丈,河決豐縣,山東被淹,運河漫水,漕艘改由湖陂行。先是戶部尚書孫瑞珍言十字河為全漕之害,若於河西改寬新河,以舊河為囊沙,於彭口作滾壩,納濁水而漾清流,漕船無阻,可省起剝費二十萬。下東河總督顏以燠議。至是以燠言:「改挖新河事無把握,無庸輕議更張。」報聞。二年,決北運河北寺莊堤,命尚書賈楨、侍郎李鈞勘堵,並改次年漕糧由海道運津。自是遂以海運為常。同治而後,更以輪舶由海轉運,費省而程速,雖分江北漕糧試行河運,然分者什一,藉保運道而已。五年,銅瓦廂河決,穿運而東,堤埝沖潰。時軍事正棘,僅堵築張秋以北兩岸缺口。民埝殘缺處,先作裹頭護埽,黃流倒漾處築壩收束,未遑他顧也。十年,決淮揚馬棚灣。
tóng zhì wǔ nián, jué qīng shuǐ tán. bā nián, hé jué lán yáng, màn shuǐ xià zhù, yùn hé dī niàn cán quē gèng shén. zì zhāng qiū yǐ běi, bié wú lái yuán, lì nián wéi jiè huáng jì yùn ér yǐ. jiǔ nián, cáo dū zhāng zhī wàn qǐng yú huáng liú chuān yùn chù jiān zhú nán běi liǎng dī, zhuó liú yùn kǒu wèi cáo chuán chū rù mén hù, bìng zhú cǎo bà, píng shí dǔ bì yǐ miǎn dào guàn. yǐ xià suǒ sī yì, zhī wàn xuán gǎi fǔ jiāng sū, jì rèn zhāng zhào dòng yǐ jì zhú dī shù shuǐ liú kǒu mén, yòu zhú bà dǔ bì, kǒng guò shuǐ shāo zhì, ér shàng yóu yī qì bēn zhù, xīn zhú dī zhá nán dāng chōng jī. shè duó yùn běi qū, zé dōng chāng lín qīng jì tiān jīn hé jiān, yān méi zài suǒ bì zhì, běi lù wèi hé yì jiāng fèi huài. wéi yǒu yú yùn chéng jǔ hé yī dài è huáng dōng liú, jí yǐ bǎo nán lù zhī yùn dào, yú zhāng qiū bā lǐ miào děng chù shū yùn hé zhī yū diàn, jí yǐ tōng běi shàng zhī cáo xíng, jiào zhī zhú dī shù shuǐ, shāo yǒu shí jì. zhì kě.
同治五年,決清水潭。八年,河決蘭陽,漫水下注,運河堤埝殘缺更甚。自張秋以北,別無來源,歷年惟借黃濟運而已。九年,漕督張之萬請於黃流穿運處堅築南北兩堤,酌留運口為漕船出入門戶,並築草壩,平時堵閉以免倒灌。已下所司議,之萬旋改撫江蘇,繼任張兆棟以「既築堤束水留口門,又築壩堵閉,恐過水稍滯,而上游一氣奔注,新築堤閘難當衝激。設奪運北趨,則東昌、臨清暨天津、河間,淹沒在所必至,北路衛河亦將廢壞。惟有於鄆城沮河一帶遏黃東流,即以保南路之運道,於張秋、八里廟等處疏運河之淤墊,即以通北上之漕行,較之築堤束水,稍有實際」。制可。
shí nián, hòu jiā lín hé jué, zhí zhù nán yáng zhāo yáng děng hú, yùn chéng jǐ wèi zé guó. cáo dū sū fèng wén yán: ān shān yǐ běi, yùn hé quán lài wèn shuǐ fèn liú, zhì lín qīng yǐ shàng, shǐ dé wèi shuǐ zhī zhù. jīn huáng hé héng gèn yú zhōng, xié wèn dōng xià, ān shān yǐ běi háo wú lái yuán, yīng yú wèi hé rù yùn jí zhāng qiū qīng huáng xiāng jiē chù, gè jiàn yī zhá, xù gāo wèi shuǐ, shǐ zhī nán xíng, qí cáo chuán guò qí, jí qǐ lín qīng xīn zhá, réng fàng wèi běi liú, yǐ zī fú sòng. bìng yú zhāng qiū yū gāo chù tiāo shēn zhàng yú, ān shān yǐ nán yì yī lǜ tiāo jùn, shù huáng shuǐ wèi zhǎng yǐ qián, yùn hé jì shēn, zhōu xíng zì yì. jiāng dū céng guó fān yán: hé yùn chù chù jiān zǔ, rú yì xiàn dà fàn kǒu shā yū tíng jī, shuǐ shēn bù jí èr chǐ, bì xū tiāo shēn sì wǔ chǐ, bìng jiāng jìn tān shí duī huà chú, yǔ hé dǐ pèi píng, fāng lì xíng shǐ. běi zé téng xiàn xī shān kǒu rù hú yào dào, qiǎn ér qiě zhǎi, wēi shān hú zhī wáng jiā lóu mǎn jiā kǒu ān jiā kǒu, dú shān hú zhī lì jiàn zhá, nán yáng hú běi zhī xīn diàn zhá huá jiā qiǎn shí fú zhá, nán wàng zhá fēn shuǐ lóng wáng miào běi zhī liú lǎo kǒu yuán kǒu zhá, chù chù yū qiǎn, huò shù shí zhàng zhì bǎi yú zhàng, xū yī lǜ tiāo shēn. cǐ wèi dù huáng yǐ qián, zǔ zhì zhī yí yù wèi chóu bàn zhě. zhì huáng shuǐ chuān yùn chù, jiàn xǐ ér nán, zì ān shān zhì bā lǐ miào wǔ shí wǔ lǐ yùn dī, jǐn bèi huáng shuǐ chōng huài, ér shí lǐ pù jiāng jiā zhuāng dào rén qiáo jūn jí yū qiǎn, yí yī miàn shū jùn, yī miàn yú quē kǒu pái dīng mù chūn, guàn yǐ jù suǒ, bǐ chuán guò yǒu suǒ yī bàng qiān wǎn. cǐ dù huáng shí yùn dào jiān zhì, yí yù wèi chóu bàn zhě. dù huáng yǐ hòu, zì zhāng qiū zhì lín hé èr bǎi yú lǐ, hé shēn yǒu gāo xià, xū kāi wā xiāng děng, yú huáng zhǎng wèi luò shí, bì zhá xù shuǐ, yǐ miǎn xiāo hào, huò jiù píng shuǐ nán zhá yí dōng zhú tiāo bà, yǐn huáng rù yùn. cǐ dù huáng hòu yùn dào yì hé, yí yù wèi chóu bàn zhě. dōng píng yùn hé zhī xī yǒu yán hé, wèi dōng shěng yán chuán jīng xíng yào dào. ruò cáo chuán yóu ān shān zuǒ jìn rù yán hé, zhì bā lǐ miào réng guī yùn dào, jì chéng bǎi yú lǐ, jiào zhī jìng dù huáng liú, shàng yǒu quē kǒu dà liù, xià yǒu luàn shí shù zhuāng zhě, nán yì xuán shū. rú xíng dǐ ān shān, yù huáng liú guò měng, yí biàn tōng gǎi dào, xū xiān kān míng lì biāo wèi zhì. cǐ yòu dù huáng gǎi dào, yí yù wèi chóu bàn zhě. xià hé cáo dū jí dōng fǔ shāng chóu.
十年,侯家林河決,直注南陽、昭陽等湖,鄆城幾為澤國。漕督蘇鳳文言:「安山以北,運河全賴汶水分流,至臨清以上,始得衛水之助。今黃河橫亘於中,挾汶東下,安山以北毫無來源,應於衛河入運及張秋清黃相接處,各建一閘,蓄高衛水,使之南行,俟漕船過齊,即啟臨清新閘,仍放衛北流,以資浮送。並於張秋淤高處挑深丈餘,安山以南亦一律挑濬,庶黃水未漲以前,運河既深,舟行自易。」江督曾國藩言:「河運處處艱阻,如嶧縣大泛口沙淤停積,水深不及二尺,必須挑深四五尺,並將近灘石堆劃除,與河底配平,方利行駛。北則滕縣郗山口入湖要道,淺而且窄,微山湖之王家樓、滿家口、安家口,獨山湖之利建閘,南陽湖北之新店閘、華家淺、石佛閘,南旺閘分水龍王廟北之劉老口、袁口閘,處處淤淺,或數十丈至百餘丈,須一律挑深。此未渡黃以前,阻滯之宜預為籌辦者。至黃水穿運處,漸徙而南,自安山至八里廟五十五里運堤,盡被黃水沖壞,而十里舖、姜家莊、道人橋均極淤淺,宜一面疏濬,一面於缺口排釘木椿,貫以巨索,俾船過有所依傍牽挽。此渡黃時運道艱滯,宜預為籌辦者。渡黃以後,自張秋至臨河二百餘里,河身有高下,須開挖相等,於黃漲未落時,閉閘蓄水,以免消耗,或就平水南閘迤東築挑壩,引黃入運。此渡黃後運道易涸,宜預為籌辦者。東平運河之西有鹽河,為東省鹽船經行要道。若漕船由安山左近入鹽河,至八里廟仍歸運道,計程百餘里,較之徑渡黃流,上有缺口大溜,下有亂石樹樁者,難易懸殊。如行抵安山,遇黃流過猛,宜變通改道,須先勘明立標為志。此又渡黃改道,宜預為籌辦者。」下河、漕督及東撫商籌。
shí yī nián, hé dū qiáo sōng nián qǐng zài zhāng qiū lì zhá, jiè huáng jì yùn. tóng zhī jiǎng zuò jǐn zé yì dǎo wèi jì yùn. shàng xún zhī zhí dū lǐ hóng zhāng, hóng zhāng yán: dāng nián qīng kǒu yū diàn, jí jiè huáng jì yùn zhī bìng. jīn zhāng qiū hé kuān jǐn shù zhàng, ruò yǐn zhòng zhuó zhī huáng yǐ zhá bà jié xuān yòng zhī, shuǐ shì tái gāo, qí yū bèi sù. zhì zuò jǐn dǎo wèi, yuán yīn zhāng qiū běi wú qīng shuǐ guàn yùn, gù wèi cǐ yì. yǐ quán huái zhī qiáng, bù néng dí huáng, shàng zhì dào guàn tíng yū, qǐ yī qīng qiǎn zhī wèi, suì néng yù huáng jì yùn yé? qí yì gài xí qǔ shān dōng zhū shuǐ jì yùn zhī fǎ. bù zhī tài shān zhī yáng, shuǐ jiē xī liú, yīn shì lì dǎo, bǎi bā shí quán zhī shuǐ, yuán wàng pài duō, zì zú jì yùn. wèi shuǐ wēi ruò, běi liú zuì shùn, jīn bì qū qǔ shǐ zhī nán xíng, yī shuǐ liǎng fēn, shì duō bù biàn. ruò fēn qìn rù wèi yǐ zhù qí yuán, qìn shuǐ měng zhuó, yī fā nán shōu, xī rén yǐ yǒu míng jiè. jìn shì zhì hé jiān yán lì yùn, suì zhì liǎng nán, zú wú zhǎng cè. shì qióng zé biàn, biàn zé tōng. jīn yán hǎi shù qiān lǐ, yáng bó pián jí, wèi qiān gǔ yǐ lái chuàng jú, zhèng bù fáng jiè hǎi dào zhuǎn shū, yóu shui hù jiě jīn, jiào wèi biàn sù. shū rù, zhào jiāng ān liáng dào cáo mǐ nián yuē shí wàn shí réng yóu hé yùn, yú réng yóu hǎi yùn. guāng xù sān nián, dōng fǔ lǐ yuán huá tiáo shàng yùn hé shàng zhōng xià sān děng bàn fǎ, bìng yán liàng dōng shěng cái lì, nǐ yòng zhōng děng, jiāng běi yùn hé yī lǜ shū tōng, fù hái jiù zhǐ, bìng jiàn zhù běi zhá. shí zhí nián huāng, yù zhèn yú gōng, shěng ér yòu shěng, xū fèi sān shí wàn yǒu qí. xià suǒ sī yì.
十一年,河督喬松年請在張秋立閘,借黃濟運。同知蔣作錦則議導衛濟運。上詢之直督李鴻章,鴻章言:「當年清口淤墊,即借黃濟運之病。今張秋河寬僅數丈,若引重濁之黃以閘壩節宣用之,水勢抬高,其淤倍速。至作錦導衛,原因張秋北無清水灌運,故為此議。以全淮之強,不能敵黃,尚致倒灌停淤,豈一清淺之衛,遂能御黃濟運耶?其意蓋襲取山東諸水濟運之法。不知泰山之陽,水皆西流,因勢利導,百八十泉之水,源旺派多,自足濟運。衛水微弱,北流最順,今必屈曲使之南行,一水兩分,勢多不便。若分沁入衛以助其源,沁水猛濁,一發難收,昔人已有明戒。近世治河兼言利運,遂致兩難,卒無長策。事窮則變,變則通。今沿海數千里,洋舶駢集,為千古以來創局,正不妨借海道轉輸,由氵扈解津,較為便速。」疏入,詔江、安糧道漕米年約十萬石仍由河運,餘仍由海運。光緒三年,東撫李元華條上運河上中下三等辦法,並言量東省財力,擬用中等,將北運河一律疏通,復還舊址,並建筑北閘。時值年荒,寓賑於工,省而又省,需費三十萬有奇。下所司議。
wǔ nián, yǒu qǐng fù hé yùn zhě. jiāng dū shěn bǎo zhēn yán: yǐ dà shì yán zhī, qián rén zhī yú hé yùn, jiē wàn bù dé yǐ ér hòu chū cǐ zhě yě. hàn táng dōu zhǎng ān, sòng dōu biàn liáng, shě hé yùn wú tā cè. rán lǚ jīng xiǎn zǔ, guān mín jiāo kùn, zú yǐ zhōng dào jiàn cāng, cì biàn zhuǎn kuì, ér hòu shū shī chà shǎo. yuán zé zhuān xíng hǎi yùn, gù zhōng yuán shì wú hé huàn. yǒu míng ér hòu, jí jí yú hé yùn. suì bù dé bù zhì lì yú hé fáng. yùn fǔ dìng zhāng, hé hū gǎi dào. hé liú bù shí qiān xǐ, cáo zhèng yǔ wèi zhuǎn yí, wǒ cháo yīn zhī. qián dū chén chuàng wèi hǎi yùn zhī shuō, cáo zhèng yú qióng wú fù zhī zhī shí, jiè yǐ wéi chí bù bì. yì zhě wèi yùn hé guàn tōng nán běi, cáo sōu jí zī zhuǎn dá, jiān yǐ bǎo wèi mín tián, yì wèi yùn dào cún zé shuǐ lì yì cún, yùn dào fèi zé shuǐ lì yì fèi. chén yǐ wèi shě yùn dào ér yán shuǐ lì yì, jiān yùn dào ér chóu shuǐ lì nán. mín tián yú yùn dào shì bù liǎng lì. jiān xún bù yǔ, mín yù qǐ hán dòng yǐ gài tián, guān bì bì hán dòng yǐ yǎng chuán. dài yùn hé shuǐ yì, guān yòu kāi zhá bà yǐ bǎo dī, dī xià mín tián lì chéng jù jìn, nóng shì yì bù kě wèn. yì zhě yòu tài xī jīng fèi zhī wú cuò, zhú lú zhī bù bèi, yǐ zhì hé yùn wú chéng. chén yǐ wèi jí shǐ dào guāng jiān suì xiū zhī yín yǔ guān zào zhī chuán, zhì jīn yī yī jù cún, yǐ xíng cáo yú jiè huáng jì yùn zhī hé, wèi jiàn qí kě yě. jìn nián jiāng běi suǒ gù chuán zhī, bù jí cóng qián liáng sōu zhī bàn, rán bì qí huáng liú xùn zhǎng, jié qiān bǎi yǒng fū zhī lì yǐ wǎn zhī, guò shù shí chuán ér yū fù jī. jīn rì suǒ yū, bì shén yú qù rì, ér jīn zhāo suǒ fèi, wú yì yú míng cháo. jí shǐ chuán dà qiě duō, hé suǒ shī qí jì hū? jìn yīn xī běi lián nián kàng hàn, huáng hé lái yuán bù wàng, suì nǎi xiá ér wán zhī. wù jí bì fǎn, shè yīn jì yùn ér duó liū, běi qū zé jī fǔ shòu qí hài, nán qū zé huái xú shòu qí hài, rú mín shēng hé? rú guó jì hé?
五年,有請復河運者。江督沈葆楨言:「以大勢言之,前人之於河運,皆萬不得已而後出此者也。漢、唐都長安,宋都汴梁,舍河運無他策。然屢經險阻,官民交困,卒以中道建倉,伺便轉餽,而後疏失差少。元則專行海運,故終元世無河患。有明而後,汲汲於河運。遂不得不致力於河防。運甫定章,河忽改道。河流不時遷徙,漕政與為轉移,我朝因之。前督臣創為海運之說,漕政於窮無復之之時,藉以維持不敝。議者謂運河貫通南北,漕艘藉資轉達,兼以保衛民田,意謂運道存則水利亦存,運道廢則水利亦廢。臣以為舍運道而言水利易,兼運道而籌水利難。民田於運道勢不兩立。兼旬不雨,民欲啟涵洞以溉田,官必閉涵洞以養船。迨運河水溢,官又開閘壩以保堤,堤下民田立成巨浸,農事益不可問。議者又太息經費之無措,舳艫之不備,以致河運無成。臣以為即使道光間歲修之銀與官造之船,至今一一俱存,以行漕於借黃濟運之河,未見其可也。近年江北所僱船只,不及從前糧艘之半,然必俟黃流汛漲,竭千百勇夫之力以挽之,過數十船而淤復積。今日所淤,必甚於去日,而今朝所費,無益於明朝。即使船大且多,何所施其技乎?近因西北連年亢旱,黃河來源不旺,遂乃狎而玩之。物極必返,設因濟運而奪溜,北趨則畿輔受其害,南趨則淮、徐受其害,如民生何?如國計何?」
bā nián, fú qiū dà xùn, zhāng jiā wān yùn hé zì sū zhuāng zhì yáo xīn zhuāng chōng kāi xīn hé yī duàn, zhǎng qī bǎi yú zhàng, shàng xià kǒu jūn yǔ jiù hé jiē, xíng shì shùn zhí, dà liù xún zhī ér xià. jiù hé shàng kǒu zhì xià kǒu, zhǎng liù qiān sì bǎi yú zhàng, yè yǐ duàn liú, wéi xīn hé shēn xì zì xíng chōng kāi, bù néng yī lǜ shēn tōng. míng nián, zhí dū lǐ hóng zhāng chì zhì xīn shì tiě kǒu guā ní dà bǎn, zài liǎng àn tuō lā, shǐ yī lǜ tōng chàng. shí èr nián, tōng zhōu cháo bái hé zhī píng jiā méng màn kǒu, dōng qū rù jiàn gǎn hé. wèi jǐ, dǔ fù yùn hé gù dào. shí sān nián liù yuè, fù màn shuā píng jiā méng xīn gōng xià zhī běi shì zhuāng dōng xiǎo dī, bìng lǎo dī xù tā bǎi shù shí zhàng, lián chéng yī kǒu, duó liū dōng qū shí zhī bā. xún dǔ sè zhī. shì nián, hé jué zhèng zhōu, shān dōng huáng shuǐ duàn liú, cáo chuán bù néng nán xià, xiàng zhī jiè huáng jì yùn zhě, zhì shì shù shǒu wú cè. xuán jiāng lín kǒu jī yū shū tiāo, kōng chuán shǐ dé yóu huáng rù yùn. shí wǔ nián, dōng fǔ zhāng yào yán: hé yùn wèi néng jiǔ tíng, qǐng gǎi hǎi yùn cáo mǐ èr shí wàn réng guī hé yùn. cóng zhī.
八年,伏秋大汛,張家灣運河自蘇莊至姚辛莊沖開新河一段,長七百餘丈,上下口均與舊河接,形勢順直,大溜循之而下。舊河上口至下口,長六千四百餘丈,業已斷流,惟新河身系自行沖開,不能一律深通。明年,直督李鴻章飭制新式鐵口刮泥大板,在兩岸拖拉,使一律通暢。十二年,通州潮白河之平家甿漫口,東趨入箭杆河。未幾,堵復運河故道。十三年六月,復漫刷平家甿新工下之北市莊東小堤,並老堤續塌百數十丈,連成一口,奪溜東趨十之八。尋堵塞之。是年,河決鄭州,山東黃水斷流,漕船不能南下,向之借黃濟運者,至是束手無策。旋將臨口積淤疏挑,空船始得由黃入運。十五年,東撫張曜言:「河運未能久停,請改海運漕米二十萬仍歸河運。」從之。
shí liù nián, yòng jiāng dū céng guó quán yán, xiū yáng shǔ nán yùn hé dī zhá hán dòng, jí fù chéng fù zhèn zhuān gōng. yòu yòng cáo dū sōng chūn yán, jùn pī sù yùn hé. shí jiǔ nián, cháo bái hé zhǎng yì, yùn dī liǎng àn jué kǒu qī shí yú, shàng yóu wù guān tīng jué kǒu qī. shì dōng jūn sāi. èr shí nián, jùn jì níng wèn shàng téng yì chí píng yáng gǔ dōng píng gè shǔ yùn hé. míng nián, jùn táo chéng bù zhì lín qīng yùn hé èr bǎi yú lǐ. èr shí sì nián, shì dú xué shì ruì xún yán nán cáo gǎi zhé, yǒu yì wú sǔn, qǐng měi nián tí zhé jià zài jīn gòu mǐ yǐ shí cāng yǔ. yù shǐ qín kuí yáng yì yán hé cáo láo fèi tài shèn, qǐng tíng jiāng běi hé yùn. jiē bù xǔ, réng chì rèn zhēn shū jùn, zhào cháng qǐ yùn. èr shí liù nián, lián jūn rù jīng shī, gè cāng bèi zhàn jù, cāng chǔ lì mǐ wú cún, jiāng běi hé yùn xíng zhì dé zhōu, gǎi yóu lù lù yùn sòng shān shǎn. èr shí qī nián, qìng qīn wáng yì kuāng dà xué shì lǐ hóng zhāng yán: cáo liáng chǔ jī, guān yú yùn wù zhě bàn, yīn shí zhì yí, qǐng zhào gè shěng cáo liáng quán gǎi zhé sè, qí cǎi mǎi yùn jiě shōu fàng chǔ bèi gè shì, fēn chì cáo chén cāng chén chóu bàn. zì shì hé yùn suì fèi, ér yùn hé shuǐ lì yì yóu gè shěng fēn chóu yǐ.
十六年,用江督曾國荃言,修揚屬南運河堤閘涵洞,及附城附鎮塼工。又用漕督松椿言,濬邳、宿運河。十九年,潮白河漲溢,運堤兩岸決口七十餘,上游務關廳決口七。是冬均塞。二十年,濬濟寧、汶上、滕、嶧、茌平、陽穀、東平各屬運河。明年,濬陶城埠至臨清運河二百餘里。二十四年,侍讀學士瑞洵言南漕改折,有益無損,請每年提折價在津購米以實倉庾。御史秦夔揚亦言河漕勞費太甚,請停江北河運。皆不許,仍飭認真疏濬,照常起運。二十六年,聯軍入京師,各倉被占踞,倉儲粒米無存,江北河運行至德州,改由陸路運送山、陝。二十七年,慶親王奕劻、大學士李鴻章言:「漕糧儲積,關於運務者半,因時制宜,請詔各省漕糧全改折色,其採買運解收放儲備各事,分飭漕臣倉臣籌辦。」自是河運遂廢,而運河水利亦由各省分籌矣。