céng guó fān
曾國藩
céng guó fān, chū míng zǐ chéng, zì dí shēng, hú nán xiāng xiāng rén. jiā shì nóng. zǔ yù píng, shǐ mù xiāng xué. fù lín shū, wèi xiàn xué shēng, yǐ xiào wén.
曾國藩,初名子城,字滌生,湖南湘鄉人。家世農。祖玉屏,始慕鄉學。父麟書,為縣學生,以孝聞。
guó fān, dào guāng shí bā nián jìn shì. èr shí sān nián, yǐ jiǎn tǎo diǎn shì sì chuān, zài zhuǎn shì dú, lèi qiān nèi gé xué shì lǐ bù shì láng, shǔ bīng bù. shí tài cháng sì qīng táng jiàn jiǎng xué jīng shī, guó fān yǔ wō rén wú tíng dòng hé guì zhēn yán shì zhī, zhì yì lǐ zhī xué. jiān yǒu méi céng liàng jí shào yì chén liú chuán yíng zhū rén, wèi cí zhāng kǎo jù, yóu liú xīn tiān xià rén cái.
國藩,道光十八年進士。二十三年,以檢討典試四川,再轉侍讀,累遷內閣學士、禮部侍郎,署兵部。時太常寺卿唐鑒講學京師,國藩與倭仁、吳廷棟、何桂珍嚴事之,治義理之學。兼友梅曾亮及邵懿辰、劉傳瑩諸人,為詞章考據,尤留心天下人材。
xián fēng chū, guǎng xī bīng shì qǐ, zhào qún chén yán dé shī. zòu chén jīn rì jí wù, shǒu zài yòng rén, rén cái yǒu zhuǎn yí zhī dào, yǒu péi yǎng zhī fāng, yǒu kǎo chá zhī fǎ. shàng chēng qí kǎi qiè míng biàn. xún shū jiàn lǐ táng jiē wú tíng dòng wáng qìng yún yán zhèng jī jiāng zhōng yuán wǔ rén. kòu fēn yì chì, fù shàng yán: guó yòng bù zú, bīng wǔ bù jīng, èr zhě wèi tiān xià dà huàn. yú suì rù cháng é wài, chéng bù kě bié qiú sōu guā zhī shù, zēng yī fēn zé mín shòu yī fēn zhī hài. zhì suì chū zhī shù, bīng xiǎng wèi jù, lǜ yíng bīng é liù shí sì wàn, cháng xū liù qī wàn yǐ zī gěi jūn yòng. zì qián lóng zhōng zēng bīng yì qǐ, suì mí tǎng èr bǎi yú wàn. qí shí dà xué shì ā guì jí yōu qí nán jì, jiā dào jiān liǎng cì yì cái, bù jí shí zhī sì, réng yí tài wǔ wàn, fù jiù é. zì gǔ kāi guó zhī chū, bīng shǎo ér guó qiáng, qí hòu bīng yù duō zé lì yù ruò, xiǎng yù duō zé guó yù pín. yīng qǐng huáng shàng zhù yì jiāng cái, dàn shǐ qī shí yī zhèn zhōng yǒu shí yú zhèn zú wèi xīn fù, zé huǎn jí kě shì yǐ. yòu shēn tòng nèi wài chén gōng chǎn yú qī shì, wú chén shàn zé nán zhī fēng. yīn shàng jìng chén shèng dé yù fáng liú bì yī shū, qiè zhǐ dì gōng, yǒu rén suǒ nán yán zhě, shàng yōu zhào dá zhī. lì shǔ xíng bù lì bù shì láng. èr nián, diǎn shì jiāng xī, zhōng tú dīng mǔ yōu guī.
咸豐初,廣西兵事起,詔群臣言得失。奏陳今日急務,首在用人,人才有轉移之道,有培養之方,有考察之法。上稱其剴切明辨。尋疏薦李棠階、吳廷棟、王慶雲、嚴正基、江忠源五人。寇氛益熾,復上言:「國用不足,兵伍不精,二者為天下大患。於歲入常額外,誠不可別求搜刮之術,增一分則民受一分之害。至歲出之數,兵餉為鉅,綠營兵額六十四萬,常虛六七萬以資給軍用。自乾隆中增兵議起,歲糜帑二百餘萬。其時大學士阿桂即憂其難繼,嘉、道間兩次議裁,不及十之四,仍宜汰五萬,復舊額。自古開國之初,兵少而國強,其後兵愈多則力愈弱,餉愈多則國愈貧。應請皇上注意將才,但使七十一鎮中有十餘鎮足為心腹,則緩急可恃矣。」又深痛內外臣工諂諛欺飾,無陳善責難之風。因上敬陳聖德預防流弊一疏,切指帝躬,有人所難言者,上優詔答之。歷署刑部、吏部侍郎。二年,典試江西,中途丁母憂歸。
sān nián, yuè kòu pò jiāng níng, jù wèi wěi dōu, fēn dǎng běi fàn hé nán zhí lì, tiān xià sāo dòng, ér guó fān yǐ qián fèng zhǐ bàn tuán liàn yú zhǎng shā. chū, guó fān yù shū qǐng zhōng zhì, guō sōng dào yuē: gōng sù jù chéng qīng zhī bào, jīn bù chéng shí zì xiào, rú jūn fù hé? qiě mò dié cóng róng, gǔ zhì yě. suì bù fù cí. qǔ míng qī jì guāng yí fǎ, mù nóng mín pǔ shí zhuàng jiàn zhě, zhāo xī xùn liàn zhī. jiāng lǐng lǜ yòng zhū shēng, tǒng zhòng shù bù yú wǔ bǎi, hào xiāng yǒng. téng shū xiá ěr, suī bēi jiàn yǔ jūn lǐ. shān yě cái zhì zhī shì gǎn qí chéng, mò bù wǎng jiàn, rén rén jiē yǐ céng gōng kě yǔ yán shì. sì jìng tǔ fěi fā, wén jǐng jí yǐ xiāng yǒng wǎng. lì sān děng fǎ, bù yǐ fán fǔ xiàn yù. xún yuè zhōng, yǒu mín huá xū, pián yí bǔ zhǎn èr bǎi yú rén. bàng dú sì qǐ, zì xún fǔ sī dào xià jiē xīn fěi zhī, zhì yǐ shèng shǔ liàn cāo wèi nüè shì. rán jiàn suǒ zòu zhé dé bāo dá shòu zhǔ zhī, wèi yǒu yǐ nán yě. yī rì biāo bīng yǔ xiāng yǒng hòng, zhì lán rù guó fān xíng tái. guó fān qīn sù zhū xún fǔ, xún fǔ màn xiè zhī, bù wèi lǐ, jí rì yí yíng chéng wài bì biāo bīng. huò yuē: hé yǐ wén? guó fān tàn yuē: dà nán wèi yǐ, wú rén gǎn yǐ sī fèn dú jūn fù hū?
三年,粵寇破江寧,據為偽都,分黨北犯河南、直隸,天下騷動,而國藩已前奉旨辦團練於長沙。初,國藩欲疏請終制,郭嵩燾曰:「公素具澄清之抱,今不乘時自效,如君父何?且墨絰從戎,古制也。」遂不復辭。取明戚繼光遺法,募農民樸實壯健者,朝夕訓練之。將領率用諸生,統眾數不逾五百,號「湘勇」。騰書遐邇,雖卑賤與鈞禮。山野材智之士感其誠,莫不往見,人人皆以曾公可與言事。四境土匪發,聞警即以湘勇往。立三等法,不以煩府縣獄。旬月中,莠民猾胥,便宜捕斬二百餘人。謗讟四起,自巡撫司道下皆心誹之,至以盛暑練操為虐士。然見所奏輒得褒答受主知,未有以難也。一日標兵與湘勇閧,至闌入國藩行台。國藩親訴諸巡撫,巡撫漫謝之,不為理,即日移營城外避標兵。或曰:「曷以聞?」國藩嘆曰:「大難未已,吾人敢以私憤瀆君父乎?」
cháng yǔ sōng dào zhōng yuán lùn dōng nán xíng shì duō zǔ shuǐ, yù jiǎo zéi fēi zhì shuǐ shī bù kě, nǎi zòu qǐng zào zhàn jiàn yú héng zhōu. jiàng zú wú xiǎo chuán zhì zhě, duǎn ráo zhǎng jiǎng, chū zì jīng sī, yǐ rén lì shèng fēng shuǐ, suì chéng dà xiǎo èr bǎi sì shí jiàn. mù shuǐ lù wàn rén, shuǐ jūn yǐ chǔ rǔ háng yáng zài fú péng yù lín lǐng zhī, lù jūn yǐ tǎ qí bù luó zé nán lǐng zhī. zéi zì jiāng xī shàng cuàn, zài xiàn jiǔ jiāng ān qìng. zhōng yuán zhàn mò lú zhōu, wú wén róng dū shī huáng zhōu yì bài sǐ. hàn yáng shī, wǔ chāng jiè yán, zéi fù chéng shì rǎo hú nán. guó fān ruì yù tǎo zéi, lǜ shuǐ lù jūn dōng xià. zhōu shī chū chū hú, dà fēng, sǔn shù shí sōu. lù shī zhì yuè zhōu, qián duì kuì tuì, yǐn hái zhǎng shā. zéi xiàn xiāng tán, yāo jī jìng gǎng, yòu bài, guó fān fèn tóu shuǐ, mù xià shì zhāng shòu lín yē qǐ zhī, dé bù sǐ. ér tóng shí tǎ qí bù dà pò zéi xiāng tán, guó fān yíng zhǎng shā gāo fēng sì, chóng zhěng jūn shí, rén rén yé yú zhī. huò qǐng zēng bīng, guó fān yuē: wú shuǐ lù wàn rén fēi bù duō, ér yù zéi jí kuì. yuè zhōu zhī bài, shuǐ shī jù zhàn zhě wéi zài fú yī yíng xiāng tán zhī zhàn, lù shī tǎ qí bù shuǐ shī zài fú gè liǎng yíng: yǐ cǐ zhī bīng guì jīng bù guì duō. gù zhū gé bài qí shān, qiě móu jiǎn bīng sǔn shí, qín qiú jǐ guò, fēi xū yán yě. qiě gǔ rén yòng bīng, xiān míng gōng zuì shǎng fá. jīn shì luàn, xián rén jūn zǐ jiē qián fú, wú yǐ yì shēng chàng dǎo, tóng lǚ wēi wáng. zhū gōng zhī chū cóng wǒ, fēi yǐ lì dòng yě, gù yú fǎ yì yǒu nán shī, qí zhì bài yóu cǐ. zhū jiāng wén zhī jiē fú.
嘗與嵩燾、忠源論東南形勢多阻水,欲剿賊非治水師不可,乃奏請造戰艦於衡州。匠卒無曉船制者,短橈長槳,出自精思,以人力勝風水,遂成大小二百四十艦。募水陸萬人,水軍以褚汝航、楊載福、彭玉麟領之,陸軍以塔齊布、羅澤南領之。賊自江西上竄,再陷九江、安慶。忠源戰歿廬州,吳文鎔督師黃州亦敗死。漢陽失,武昌戒嚴,賊復乘勢擾湖南。國藩銳欲討賊,率水陸軍東下。舟師初出湖,大風,損數十艘。陸師至岳州,前隊潰退,引還長沙。賊陷湘潭,邀擊靖港,又敗,國藩憤投水,幕下士章壽麟掖起之,得不死。而同時塔齊布大破賊湘潭,國藩營長沙高峰寺,重整軍實,人人捓揄之。或請增兵,國藩曰:「吾水陸萬人非不多,而遇賊即潰。岳州之敗,水師拒戰者惟載福一營;湘潭之戰,陸師塔齊布、水師載福各兩營:以此知兵貴精不貴多。故諸葛敗祁山,且謀減兵損食,勤求己過,非虛言也。且古人用兵,先明功罪賞罰。今世亂,賢人君子皆潛伏,吾以義聲倡導,同履危亡。諸公之初從我,非以利動也,故於法亦有難施,其致敗由此。」諸將聞之皆服。
lù shī jì kè xiāng tán, xún fǔ tí dū shàng gōng, ér guó fān qǐng zuì. shàng jié zé tí dū bào qǐ bào, miǎn qí guān, yǐ tǎ qí bù dài zhī. shòu yìn rì, shì mín jù guān, tàn chà guó fān wèi zhī rén, ér tiān zǐ néng míng jiàn wàn lǐ yě. zéi zì yuè zhōu xiàn cháng dé, xuán běi zǒu, wǔ chāng zài shī. guó fān yǐn bīng qū yuè zhōu, zhǎn zéi xiāo jiāng céng tiān yǎng, lián zhàn, xià chéng líng jī. huì shī jīn kǒu, móu qǔ wǔ chāng. zé nán yán jiāng dōng àn gōng huā yuán kòu tún, tǎ qí bù fú bīng hóng shān, zài fú zhōu shī shēn rù kòu tún, shì jiē lù lì, bù bì qiān wán. wǔ chāng hàn yáng zéi wàng jiàn guān jūn shèng, xiāo dùn, suì fù èr jùn. guó fān yǐ qián jìng gǎng bài, zì qǐng duó guān, zhì shì zòu shàng, zhào shǔ hú běi xún fǔ, xún jiā bīng bù shì láng xián, jiě shǔ rèn, mìng dū shī dōng xià.
陸師既克湘潭,巡撫、提督上功,而國藩請罪。上詰責提督鮑起豹,免其官,以塔齊布代之。受印日,士民聚觀,嘆詫國藩為知人,而天子能明見萬里也。賊自岳州陷常德,旋北走,武昌再失。國藩引兵趨岳州,斬賊梟將曾天養,連戰,下城陵磯。會師金口,謀取武昌。澤南沿江東岸攻花園寇屯,塔齊布伏兵洪山,載福舟師深入寇屯,士皆露立,不避鉛丸。武昌、漢陽賊望見官軍盛,宵遁,遂復二郡。國藩以前靖港敗,自請奪官,至是奏上,詔署湖北巡撫,尋加兵部侍郎銜,解署任,命督師東下。
dāng shì shí, shuǐ shī fèn lì wú qián, dà pò zéi tián jiā zhèn, bì zéi shù wàn, zhì yú jiǔ jiāng, qián fēng báo hú kǒu. gōng méi jiā zhōu zéi lěi bù xià, shǐ rù pó hú. zéi zhú lěi hú kǒu duàn qí hòu, zhōu bù dé chū, yú shì wài jiāng nèi hú zǔ jué. wài jiāng zhàn chuán wú xiǎo tǐng, zéi chéng zé měng yè xí yíng, zhì huǒ shāo zuò chuán, guó fān tiào ér miǎn, shuǐ shī suì dà luàn. shàng shū qǐng zuì, zhào zhǐ kuān miǎn, wèi yú dà jú wú shāng yě. wǔ nián, zéi zài xiàn wǔ hàn, rǎo jīng xiāng. guó fān qiǎn hú lín yì děng jūn hái yuán hú běi, tǎ qí bù liú gōng jiǔ jiāng, ér gōng zhì nán chāng fǔ dìng shuǐ shī zhī kùn nèi hú zhě. zé nán cóng zhēng jiāng xī, fù yì yáng, bá guǎng xìn, pò yì níng, ér tǎ qí bù zú yú jūn. guó fān zài jiāng xī yǔ xún fǔ chén qǐ mài bù xiāng néng, zé nán bèn mìng wǎng lái, shàng shū guó fān, yán dōng nán dà shì zài wǔ chāng, qǐng lǜ suǒ bù yuán è, guó fān cóng zhī. mù kè liú róng jiàn yuē: gōng suǒ shì zhě tǎ luó. jīn tǎ jiāng jūn wáng, luó yòu yuǎn xíng, tuō yǒu jí, shuí kān shǐ zhě? guó fān yuē: wú jì zhī shú yǐ, dōng nán dà jú yí rú shì, jù kùn yú cǐ wú wèi yě. sōng dào zǔ jiàn zé nán yuē: céng gōng bīng dān, nài hé? zé nán yuē: tiān gǒu bù wáng běn cháo, gōng bì bù sǐ. jiǔ yuè, bǔ shòu bīng bù shì láng.
當是時,水師奮厲無前,大破賊田家鎮,斃賊數萬,至於九江,前鋒薄湖口。攻梅家洲賊壘不下,駛入鄱湖。賊築壘湖口斷其後,舟不得出,於是外江、內湖阻絕。外江戰船無小艇,賊乘舴艋夜襲營,擲火燒坐船,國藩跳而免,水師遂大亂。上疏請罪,詔旨寬免,謂於大局無傷也。五年,賊再陷武漢,擾荊襄。國藩遣胡林翼等軍還援湖北,塔齊布留攻九江,而躬至南昌撫定水師之困內湖者。澤南從征江西,復弋陽,拔廣信,破義寧,而塔齊布卒於軍。國藩在江西與巡撫陳啟邁不相能,澤南奔命往來,上書國藩,言東南大勢在武昌,請率所部援鄂,國藩從之。幕客劉蓉諫曰:「公所恃者塔、羅。今塔將軍亡,羅又遠行,脫有急,誰堪使者?」國藩曰:「吾計之熟矣,東南大局宜如是,俱困於此無為也。」嵩燾祖餞澤南曰:「曾公兵單,奈何?」澤南曰:「天苟不亡本朝,公必不死。」九月,補授兵部侍郎。
liù nián, zéi qiú shí dá kāi yóu hú běi cuàn jiāng xī, lián xiàn bā fǔ yī zhōu, jiǔ jiāng zéi jù zì rú, hú nán běi shēng xī bù xiāng wén. guó fān kùn nán chāng, qiǎn jiāng fēn tún yào dì, yǔ xí jiāo chí, bù fèi yín sòng. zuò shuǐ lù shī dé shèng gē, jiào jūn shì zhàn shǒu jì yì jié yíng bù chén zhī fǎ, gē zhě xián gǎn fèn, yǐ shā zéi gǎn sǐ wèi róng. gù zhòng guǎ, zhōng bù néng dà cuò zéi. yì zhě zhēng qǐng diào zé nán jūn, shàng yǐ wǔ hàn gōng chuí chéng, bù kě qì. zé nán dū zhàn yì jí, zú sǐ yú jūn. yù lín wén jiāng xī jǐng, máng xié zǒu qiān lǐ, chuān zéi zhōng zhì nán chāng zhù shǒu. lín yì yǐ wèi hú běi xún fǔ, guó fān dì guó huá guó bǎo yòng fù mìng qǐ shī lín yì, jiāng wǔ qiān rén gōng ruì zhōu. hú nán xún fǔ luò bǐng zhāng yì zī guó quán bīng yuán jí ān, xiōng dì jiē huì xíng jiān. ér guó fān qián suǒ qiǎn yuán hú běi zhū jūn, jiǔ zhī zài kè wǔ hàn, zhí xià jiǔ jiāng, lǐ xù bīn bā qiān rén jūn chéng dōng. xù bīn zhě, yǔ dì xù yí jiē zé nán gāo dì dì zǐ yě. zài fú zhàn chuán sì bǎi pō jiāng liǎng àn, jiāng níng jiāng jūn dōu xìng ā mǎ duì bào chāo bù duì zhù xiǎo chí kǒu, fán shù wàn rén. guó fān běn yǐ yōu jù zhì jūn, zì nán chāng yíng láo, jiàn jūn róng shén shèng, yì shēn jǐng gào jiè zhī. ér shì shí jiāng nán dà yíng kuì, dū shī xiàng róng tuì shǒu dān yáng, zú. hé chūn wèi qīn chà dà chén, zhāng guó liáng zǒng tǒng zhū jūn gōng jiāng níng.
六年,賊酋石達開由湖北竄江西,連陷八府一州,九江賊踞自如,湖南北聲息不相聞。國藩困南昌,遣將分屯要地,羽檄交馳,不廢吟誦。作水陸師得勝歌,教軍士戰守技藝、結營布陳之法,歌者咸感奮,以殺賊敢死為榮。顧眾寡,終不能大挫賊。議者爭請調澤南軍,上以武漢功垂成,不可棄。澤南督戰益急,卒死於軍。玉麟聞江西警,芒鞋走千里,穿賊中至南昌助守。林翼已為湖北巡撫,國藩弟國華、國葆用父命乞師林翼,將五千人攻瑞州。湖南巡撫駱秉章亦資國荃兵援吉安,兄弟皆會行間。而國藩前所遣援湖北諸軍,久之再克武漢,直下九江,李續賓八千人軍城東。續賓者,與弟續宜皆澤南高第弟子也。載福戰船四百泊江兩岸,江寧將軍都興阿馬隊、鮑超步隊駐小池口,凡數萬人。國藩本以憂懼治軍,自南昌迎勞,見軍容甚盛,益申儆告誡之。而是時江南大營潰,督師向榮退守丹陽,卒。和春為欽差大臣,張國樑總統諸軍攻江寧。
qī nián èr yuè, guó fān wén fù yōu, jìng guī. gěi sān yuè jiǎ zhì sàng, jiān qǐng zhōng zhì, yǔn kāi shì láng quē. lín yì jì dìng hú běi, jìn wéi jiǔ jiāng, pò hú kǒu, shuǐ shī jué shù nián fù hé. zài fú lián bá wàng jiāng dōng liú, yáng fān guò ān qìng, kè tóng líng ní chà, yǔ jiāng nán jūn tōng. yóu shì xiāng jūn shuǐ shī míng tiān xià. lín yì yǐ cǐ jūn chuàng shǐ guó fān, yáng péng jiē qí jiù bù, qǐng qǐ guó fān shì shī. huì jiǔ jiāng kè fù, shí dá kāi cuàn zhè jiāng, jìn jí fú jiàn, fēn gǔ fù fàn jiāng xī, cháo zhǐ zhào guó fān chū bàn zhè jiāng jūn wù.
七年二月,國藩聞父憂,逕歸。給三月假治喪,堅請終制,允開侍郎缺。林翼既定湖北,進圍九江,破湖口,水師絕數年複合。載福連拔望江、東流,揚颿過安慶,克銅陵泥汊,與江南軍通。由是湘軍水師名天下。林翼以此軍創始國藩,楊、彭皆其舊部,請起國藩視師。會九江克復,石達開竄浙江,浸及福建,分股復犯江西,朝旨詔國藩出辦浙江軍務。
guó fān zhì jiāng xī, tún jiàn chāng, yòu zhào yuán mǐn. guó fān yǐ mǐn zéi bù zú lǜ, ér jǐng dé dì chōng yào, qiǎn jiāng yuán gàn běi, gōng jǐng dé. guó quán zhuī zéi zhì fú liáng, jiāng xī liè chéng cì dì fù. shí shí dá kāi fù cuàn hú nán, wéi bǎo qìng. shàng lǜ sì chuān qiě yǒu biàn, lín yì yì yǐ hú běi xiǎng yǐ chuān yán, ér guó fān yòu jiǔ zhì bīng, wú jiāng jì, nǎi yǔ guān wén hé shū qǐng guó fān yuán shǔ. huì zéi cuàn guǎng xī, shàng yóu bīng shì jiě, ér chén yù chéng zài pò lú zhōu, xù bīn zhàn mò sān hé, lín yì yǐ qún dào màn lú shòu jiān, zhōng wèi chǔ huàn, nǎi gǎi yì liú guó fān hé móu wǎn. jūn fēn sān dào, gè wàn rén. guó fān yóu sù sōng shí pái guī ān qìng, duō lóng ā bào chāo chū tài hú qǔ tóng chéng, lín yì zì yīng shān xiāng shū liù. duō lóng ā děng jì dà pò zéi xiǎo chí, fù tài hú qián shān, suì jūn tóng chéng. guó quán lǜ zhū jūn wéi ān qìng, yǔ tóng chéng jūn xiāng jī jiǎo. ān qìng wèi jí xià, ér wǎn nán zéi xiàn guǎng dé, xí pò háng zhōu.
國藩至江西,屯建昌,又詔援閩。國藩以閩賊不足慮,而景德地衝要,遣將援贛北,攻景德。國荃追賊至浮梁,江西列城次第復。時石達開復竄湖南,圍寶慶。上慮四川且有變,林翼亦以湖北餉倚川鹽,而國藩又久治兵,無疆寄,乃與官文合疏請國藩援蜀。會賊竄廣西,上游兵事解,而陳玉成再破廬州,續賓戰歿三河,林翼以群盜蔓廬、壽間,終為楚患,乃改議留國藩合謀皖。軍分三道,各萬人。國藩由宿松、石牌規安慶,多隆阿、鮑超出太湖取桐城,林翼自英山鄉舒、六。多隆阿等既大破賊小池,復太湖、潛山,遂軍桐城。國荃率諸軍圍安慶,與桐城軍相犄角。安慶未及下,而皖南賊陷廣德,襲破杭州。
lǐ xiù chéng dà huì qún zéi jiàn píng, fēn dào yuán jiāng níng, jiāng nán dà yíng fù kuì, cháng zhōu sū zhōu xiāng jì shī, xián fēng shí nián rùn sān yuè yě. zuǒ zōng táng wén ér tàn yuē: cǐ shèng bài zhī zhuǎn jī yě! jiāng nán zhū jūn, jiāng jiǎn bīng pí jiǔ yǐ. dí ér qīng zhī, shù jǐ hòu lái kě jí shǒu hū? huò wèn: shuí kě dāng zhě? lín yì yuē: cháo tíng yǐ jiāng nán shì fù céng gōng, tiān xià bù zú píng yě. yú shì tiān zǐ shèn xuǎn shuài, jiù jiā guó fān bīng bù shàng shū xián, shǔ lǐ liǎng jiāng zǒng dū, xuán jí zhēn, shòu qīn chà dà chén. shì shí jiāng zhè zéi fēn chì, huò qǐng chè ān qìng wéi xiān suǒ jí. guó fān yuē: ān qìng yī jūn wèi kè jīn líng zhāng běn, bù kě dòng yě. suì nán dù jiāng, zhù qí mén. jiāng zhè guān shēn gào jí shū rì shù shí zhì, yuán sū yuán hù yuán wǎn yuán zhèn jiāng zhào shū yì dié xià. guó fān zhì qí mén wèi shù rì, zéi xiàn níng guó, xiàn huī zhōu. dōng nán fāng kùn bīng gé, ér yīng jí lì fù shī hǎo, yǐ bīng zhì. sēng gé lín qìn bài jī tiān jīn, wén zōng shòu rè hé, guó fān wén jǐng, qǐng tí bīng běi shàng, huì hé yì chéng, nǎi zhǐ.
李秀成大會群賊建平,分道援江寧,江南大營復潰,常州、蘇州相繼失,咸豐十年閏三月也。左宗棠聞而嘆曰:「此勝敗之轉機也!江南諸軍,將蹇兵疲久矣。滌而清之,庶幾後來可藉手乎?」或問:「誰可當者?」林翼曰:「朝廷以江南事付曾公,天下不足平也。」於是天子慎選帥,就加國藩兵部尚書銜,署理兩江總督,旋即真,授欽差大臣。是時江、浙賊氛熾,或請撤安慶圍先所急。國藩曰:「安慶一軍為克金陵張本,不可動也。」遂南渡江,駐祁門。江、浙官紳告急書日數十至,援蘇、援滬、援皖、援鎮江詔書亦疊下。國藩至祁門未數日,賊陷寧國,陷徽州。東南方困兵革,而英吉利復失好,以兵至。僧格林沁敗績天津,文宗狩熱河,國藩聞警,請提兵北上,會和議成,乃止。
qí dōng, dà wèi zéi kùn, yī chū qí mén dōng xiàn wù yuán yī chū qí mén xī xiàn jǐng dé yī rù yáng zhàn lǐng gōng dà yíng. jūn bào jué bù tōng, jiāng lì dié rán yǒu yōu sè, gù qǐng yí yíng jiāng gān jiù shuǐ shī. guó fān yuē: wú gù tuì jūn, bīng jiā suǒ jì. zú bù cóng, shǐ rén jiān xíng xí bào chāo zhāng yùn lán jí yǐn bīng huì. shēn zài jūn zhōng, yì qì zì rú, shí yǔ bīn zuǒ zhuó jiǔ lùn wén. zì guān jīng cháo, jí rì jì suǒ yán xíng, hòu lǚ wēi kùn wú shāo jiān. guó fān zhù qí mén, běn zī xiǎng jiāng xī, jí jǐng dé shī, yì zhě zhēng yán qǔ huī zhōu tōng zhè mǐ. nǎi zì jiāng dà jūn cì xiū níng, zhí tiān yù, bā yíng jiē kuì, cǎo yí zhǔ jì jiā, shì sǐ shǒu xiū níng. shì zōng táng dà pò zéi lè píng, yùn dào tōng, yí zhù dōng liú. duō lóng ā lián bài zéi tóng chéng, bào chāo yī jūn yóu jī wú dìng jū, lín yì fù qiǎn jiāng zhù zhī. shí yī nián bā yuè, guó quán suì kè ān qìng. jié wén, ér wén zōng bēng, lín yì yì zú. mù zōng jí wèi, tài hòu chuí lián tīng zhèng, jiā guó fān tài zǐ shǎo bǎo xián, mìng jié zhì jiāng sū ān huī jiāng xī zhè jiāng sì shěng. guó fān huáng jù, shū cí, bù yǔn, cháo yǒu dà zhèng, zī ér hòu xíng.
其冬,大為賊困,一出祁門東陷婺源;一出祁門西陷景德;一入羊棧嶺攻大營。軍報絕不通,將吏惵然有憂色,固請移營江干就水師。國藩曰:「無故退軍,兵家所忌。」卒不從,使人間行檄鮑超、張運蘭亟引兵會。身在軍中,意氣自如,時與賓佐酌酒論文。自官京朝,即日記所言行,後履危困無稍間。國藩駐祁門,本資餉江西,及景德失,議者爭言取徽州通浙米。乃自將大軍次休寧,值天雨,八營皆潰,草遺囑寄家,誓死守休寧。適宗棠大破賊樂平,運道通,移駐東流。多隆阿連敗賊桐城,鮑超一軍游擊無定居,林翼復遣將助之。十一年八月,國荃遂克安慶。捷聞,而文宗崩,林翼亦卒。穆宗即位,太后垂簾聽政,加國藩太子少保銜,命節制江蘇、安徽、江西、浙江四省。國藩惶懼,疏辭,不允,朝有大政,咨而後行。
dāng shì shí, wěi tiān wáng hóng xiù quán tiě hào jù jīn líng, wěi zhōng wáng lǐ xiù chéng děng fàn sū hù, wěi shì wáng lǐ shì xián děng xiàn zhè háng, wěi fǔ wáng yáng fǔ qīng děng tún níng guó, wěi kāng wáng wāng hǎi yáng kuī jiāng xī, wěi yīng wáng chén yù chéng tún lú zhōu, niǎn shǒu miáo pèi lín chū rù yǐng shòu, yǔ yù chéng hé, tú cuàn shān dōng hé nán, zhòng jiē hào shù shí wàn. guó fān yǔ guó quán cè jìn qǔ, guó quán yuē: jí dǎo jīn líng, zé kòu bì yǐ quán lì hù cháo xué, ér hòu sū háng kě tú yě. guó fān rán zhī. nǎi yǐ jiāng níng shì fù guó quán, yǐ zhè jiāng shì fù zōng táng, ér yǐ jiāng sū shì fù lǐ hóng zhāng. hóng zhāng gù chū guó fān mén, yǐ biān xiū wèi mù liáo, gǎi dào yuán, zhì shì lìng cóng huái shàng mù yǒng bā qiān, xuǎn liáng jiāng fù zhī, hào huái jūn. tóng zhì yuán nián, bài xié bàn dà xué shì, dū zhū jūn jìn tǎo. yú shì guó quán yǒu dǎo jīn líng zhī shī, hóng zhāng yǒu zhēng sū hù zhī shī, zài fú yù lín yǒu sù qīng xià yóu zhī shī dà jiāng yǐ běi, duō lóng ā yǒu qǔ lú zhōu zhī shī, xù yí yǒu yuán yǐng zhōu zhī shī dà jiāng yǐ nán, bào chāo yǒu gōng níng guó zhī shī, yùn lán yǒu fáng jiǎo huī zhōu zhī shī, zōng táng yǒu guī fù quán zhè zhī shī: shí dào bìng chū, jiē shòu chéng yú guó fān.
當是時,偽天王洪秀全僣號踞金陵,偽忠王李秀成等犯蘇、滬,偽侍王李世賢等陷浙杭,偽輔王楊輔清等屯寧國,偽康王汪海洋窺江西,偽英王陳玉成屯廬州,捻首苗霈霖出入潁、壽,與玉成合,圖竄山東、河南,眾皆號數十萬。國藩與國荃策進取,國荃曰:「急搗金陵,則寇必以全力護巢穴,而後蘇、杭可圖也。」國藩然之。乃以江寧事付國荃,以浙江事付宗棠,而以江蘇事付李鴻章。鴻章故出國藩門,以編修為幕僚,改道員,至是令從淮上募勇八千,選良將付之,號「淮軍」。同治元年,拜協辦大學士,督諸軍進討。於是國荃有搗金陵之師,鴻章有徵蘇、滬之師,載福、玉麟有肅清下游之師;大江以北,多隆阿有取廬州之師,續宜有援潁州之師;大江以南,鮑超有攻寧國之師,運蘭有防剿徽州之師,宗棠有規復全浙之師:十道並出,皆受成於國藩。
zéi zhī dōu jīn líng yě, jiān zhú háo lěi, xiǎng xiè zú, cù bù kě bá. jí yì dà zuò, jiāng shì sǐ wáng shān jī, jǐ bù néng jūn. guó fān zì yǐ dé báo, qǐng jiǎn dà chén chí fù jūn, bǐ fēn jǐ zé, shàng yōu zhào wèi miǎn zhī, wèi: tiān zāi liú xíng, qǐ qīng yī rén zhī jiù? yì zhě cháo tíng zhèng duō quē shī, wǒ jūn chén dāng miǎn tú ráng jiù, wèi mín qǐng mìng. qiě huán gù zhōng wài, cái lì qì liàng wú yú qīng zhě! shí shì jiān nán, wú shāo xiè yě. guó fān dú zhào gǎn qì. shí hóng xiù quán bèi wéi jiǔ, zhào lǐ xiù chéng sū zhōu, lǐ shì xián zhè jiāng, xī zhòng lái yuán, hào liù shí wàn, wéi yǔ huā tái jūn. guó quán jù zhàn liù shí sì rì, jiě qù. sān nián wǔ yuè, shuǐ shī kè jiǔ fú zhōu, jiāng níng chéng hé wéi. shí yuè, hóng zhāng kè sū zhōu. sì nián èr yuè, zōng táng kè háng zhōu. guó fān yǐ jiāng níng jiǔ bù xià, qǐng hóng zhāng lái huì shī, wèi fā, guó quán gōng yì jí, kè zhī. jiāng níng píng, tiān zǐ bāo gōng, jiā tài zǐ tài fù, fēng yī děng yì yǒng hóu, shǎng shuāng yǎn líng. kāi guó yǐ lái, wén chén fēng hóu zì shì shǐ. cháo yě chēng hè, ér guó fān gōng chéng bù jū, zhōu zhōu rú wèi. mù zōng měi jiǎn dū fǔ, zhé mì xún qí rén, wèi gǎn zhǐ quē shū jiàn, yǐ wèi jiāng chén jì zhuān zhēng fá, bù dāng gèng fēn chù zhì zhī bǐng, wài zhòng nèi qīng zhī jiàn, bù kě bù fáng.
賊之都金陵也,堅築壕壘,餉械足,猝不可拔。疾疫大作,將士死亡山積,幾不能軍。國藩自以德薄,請簡大臣馳赴軍,俾分己責,上優詔慰勉之,謂:「天災流行,豈卿一人之咎?意者朝廷政多缺失,我君臣當勉圖禳救,為民請命。且環顧中外,才力、氣量無逾卿者!時勢艱難,無稍懈也。」國藩讀詔感泣。時洪秀全被圍久,召李秀成蘇州,李世賢浙江,悉眾來援,號六十萬,圍雨花台軍。國荃拒戰六十四日,解去。三年五月,水師克九洑洲,江寧城合圍。十月,鴻章克蘇州。四年二月,宗棠克杭州。國藩以江寧久不下,請鴻章來會師,未發,國荃攻益急,克之。江寧平,天子褒功,加太子太傅,封一等毅勇侯,賞雙眼翎。開國以來,文臣封侯自是始。朝野稱賀,而國藩功成不居,粥粥如畏。穆宗每簡督撫,輒密詢其人,未敢指缺疏薦,以謂疆臣既專征伐,不當更分黜陟之柄,外重內輕之漸,不可不防。
chū, guān jūn jī xí shēn, shèng bù ràng, bài bù jiù. guó fān liàn xiāng jūn, wèi bì wàn zhòng yī xīn, nǎi kě bàn zéi, gù yǐ zhōng chéng chàng tiān xià. qí hòu yòu wèi huái shàng fēng qì jìn, yí bié lì yī jūn. xiāng yǒng lì shān jìng, chí chěng píng yuán fēi suǒ zhǎng, qiě yòng wǔ shí nián, qì yì shāo shuāi yǐ, gù yù liàn huái shì wèi xiāng yǒng zhī jì. zhì shì dōng nán dà dìng, cái xiāng jūn, jìn huái jūn, ér niǎn fěi shì qǐ.
初,官軍積習深,勝不讓,敗不救。國藩練湘軍,謂必萬眾一心,乃可辦賊,故以忠誠倡天下。其後又謂淮上風氣勁,宜別立一軍。湘勇利山徑,馳騁平原非所長,且用武十年,氣亦稍衰矣,故欲練淮士為湘勇之繼。至是東南大定,裁湘軍,進淮軍,而捻匪事起。
niǎn fěi zhě, shǐ yú shān dōng yóu mín xiāng jù, qí hòu piāo lüè guāng gù yǐng bó huái xú zhī jiān, niǎn zhǐ rán zhī, gù wèi zhī niǎn. yǒu zhòng shù shí wàn, mǎ shù wàn, róu lìn shù qiān lǐ, fēn hé bù cháng. niǎn shǒu sì rén, yuē zhāng zǒng yú rèn zhù niú hóng lài wén guāng. zì hóng kòu miáo liàn cháng jiū niǎn yǔ guān jūn zhàn, yì xī gōng dòu, shèng bǎo yuán jiǎ sān bù néng yù. sēng gé lín qìn zhēng tǎo shù nián, yì wèi néng dà chuàng zhī. guó fān wén sēng jūn qīng qí zhuī zéi, yī rì yè sān bǎi yú lǐ, yuē: cǐ yú bīng fǎ, bì jué shàng jiāng jūn. wèi jǐ ér wáng guǒ zhàn mò cáo zhōu, shàng wén dà jīng, zhào guó fān sù fù shān dōng jiǎo niǎn, jié zhì zhí lì shān dōng hé nán sān xǐng, ér hóng zhāng dài wèi zǒng dū, tíng zhǐ rì cù chū shī. guó fān shàng yán: chǔ jūn cái chè dài jǐn, jīn diào liú sōng shān yī jūn jí liú míng chuán huái yǒng shàng bù zú. dāng gèng mù xú zhōu yǒng, yǐ chǔ jūn zhī guī mó, kāi qí yǎn zhī fēng qì yòu zēng mù mǎ duì jí huáng hé shuǐ shī, jiē fēi dàn xī kě jiù. zhí lì yí zì chóu fáng bīng, fēn shǒu hé àn, bù yí lìng hé nán zhī bīng jiān gù hé běi. sēng gé lín qìn cháng zhōu lì wǔ shěng, chén bù néng yě. rú yǐ xú zhōu wèi lǎo yíng, zé shān dōng zhī yǎn yí cáo jì, hé nán zhī guī chén, jiāng sū zhī huái xú hǎi, ān huī zhī lú fèng yǐng sì, cǐ shí sān fǔ zhōu zé zhī chén, ér yǐ qí yú zé gè dū fǔ. xùn dì yǒu zhuān shǔ, zé jūn wù nǎi jiàn yǒu guī sù. yòu zòu: è yào zhù jūn lín huái guān zhōu jiā kǒu jì níng xú zhōu, wèi sì zhèn. yī chù yǒu jí, sān chù wǎng yuán. jīn zéi yǐ chéng liú kòu, ruò zéi liú ér wǒ yǔ zhī jù liú, bì zhì pí yú bèn mìng. gù chén jiān chí chū yì, yǐ yǒu dìng zhī bīng, zhì wú dìng zhī kòu, zhòng yíng jiǎo, bù zhòng wěi zhuī. rán dū shī nián yú, niǎn chí tū rú gù. jiāng shì jiē wèi bù kǔ zhàn ér kǔ bēn zhú, nǎi qǐ zhāng qiū dǐ qīng jiāng zhú zhǎng qiáng, píng yùn hé yù zhī, wèi chéng ér niǎn cuàn xiāng dèng jiān, yīn yí ér xī, xiū shā hé jiǎ lǔ hé, kāi háo zhì shǒu. fēn dì fǔ dìng, ér niǎn chōng hé nán xùn dì, fù tū ér dōng. shí yì pō jiù guó fān jì yū kuò, rán yì wú tā shù kě zhì niǎn yě.
捻匪者,始於山東遊民相聚,其後剽掠光、固、潁、亳、淮、徐之間,捻紙燃脂,故謂之「捻」。有眾數十萬,馬數萬,蹂躪數千里,分合不常。捻首四人,曰張總愚、任柱、牛洪、賴文光。自洪寇、苗練嘗糾捻與官軍戰,益悉攻斗,勝保、袁甲三不能御。僧格林沁征討數年,亦未能大創之。國藩聞僧軍輕騎追賊,一日夜三百餘里,曰:「此於兵法,必蹶上將軍。」未幾而王果戰歿曹州,上聞大驚,詔國藩速赴山東剿捻,節制直隸、山東、河南三省,而鴻章代為總督,廷旨日促出師。國藩上言:「楚軍裁撤殆盡,今調劉松山一軍及劉銘傳淮勇尚不足。當更募徐州勇,以楚軍之規模,開齊、兗之風氣;又增募馬隊及黃河水師,皆非旦夕可就。直隸宜自籌防兵,分守河岸,不宜令河南之兵兼顧河北。僧格林沁嘗周曆五省,臣不能也。如以徐州為老營,則山東之兗、沂、曹、濟,河南之歸、陳,江蘇之淮、徐、海,安徽之廬、鳳、潁、泗,此十三府州責之臣,而以其餘責各督撫。汛地有專屬,則軍務乃漸有歸宿。」又奏:「扼要駐軍臨淮關、周家口、濟寧、徐州,為四鎮。一處有急,三處往援。今賊已成流寇,若賊流而我與之俱流,必致疲於奔命。故臣堅持初議,以有定之兵,制無定之寇,重迎剿,不重尾追。」然督師年餘,捻馳突如故。將士皆謂不苦戰而苦奔逐,乃起張秋抵清江築長牆,憑運河御之,未成而捻竄襄、鄧間,因移而西,修沙河、賈魯河,開壕置守。分地甫定,而捻沖河南汛地,復突而東。時議頗咎國藩計迂闊,然亦無他術可制捻也。
shān dōng hé nán mín xí jiàn sēng gé lín qìn zhàn, jiē guài guó fān yǐ dū bīng dà chén ān zuò xú zhōu, bàng yì yíng lù. guó fān zài jūn jiǔ, yì shèn yòng bīng. chū lì zhù jūn sì zhèn zhī yì, cì shè è shǒu huáng yùn hé zhī cè. jì shù wèi yán lù suǒ hé, yì zì yǐ fáng hé wú xiào, cháo tíng fāng qǐ yòng guó quán, nǎi zòu qǐng hóng zhāng yǐ jiāng dū chū zhù xú zhōu, yǔ lǔ fǔ huì bàn dōng lù guó quán yǐ è fǔ chū zhù xiāng yáng, yǔ yù fǔ huì bàn xī lù: ér zì zhù zhōu jiā kǒu cè yīng zhī. huò yòu hé qí jiāo wàng, yú shì guó fān niàn quán wèi bù kě jiǔ chù, yì yǒu yōu chán wèi jī zhī xīn yǐ. xiōng bìng jià shù yuè, jì qǐng kāi quē, yǐ sàn yuán liú jūn xiào lì yòu qǐng xuē fēng jué: jiē bù xǔ.
山東、河南民習見僧格林沁戰,皆怪國藩以督兵大臣安坐徐州,謗議盈路。國藩在軍久,益慎用兵。初立駐軍四鎮之議,次設扼守黃運河之策。既數為言路所劾,亦自以防河無效,朝廷方起用國荃,乃奏請鴻章以江督出駐徐州,與魯撫會辦東路;國荃以鄂撫出駐襄陽,與豫撫會辦西路:而自駐周家口策應之。或又劾其驕妄,於是國藩念權位不可久處,益有憂讒畏譏之心矣。匈病假數月,繼請開缺,以散員留軍效力;又請削封爵:皆不許。
wǔ nián dōng, hái rèn jiāng nán, ér hóng zhāng dài dū jūn. shí niú hóng sǐ, zhāng zǒng yú cuàn shǎn xī, rèn zhù lài wén guāng cuàn hú běi, zì shì yǒu dōng xī niǎn zhī hào. liù nián, jiù bǔ dà xué shì, liú zhì suǒ. dōng niǎn yóu hé nán cuàn dēng lái qīng, lǐ hóng zhāng liú zhǎng yòu jiàn yì hé sì shěng bīng lì dǔ yùn hé. zéi fù yǐn ér xī, yuè jiāo lái hé nán rù hǎi zhōu. guān jūn zhèn zhǎn rèn zhù, lài wén guāng zǒu sǐ yáng zhōu. yǐ dōng niǎn píng, jiā guó fān yún qí wèi shì zhí. xī niǎn rù shǎn hòu, wèi sōng shān suǒ bài. chéng jiān bīng dù hé cuàn shān xī, rù zhí lì, fàn bǎo dìng tiān jīn. sōng shān rào chū zéi qián, pò zhī yú xiàn xiàn. zhū shuài qín wáng shī dà zhì, zéi yuè yùn hé cuàn dōng chāng wǔ dìng. hóng zhāng yí shī dé zhōu, hé shuǐ shèng zhǎng, è hé yǐ kùn zhī. guó fān qiǎn huáng yì shēng lǐng shuǐ shī zhù jiǎo, dà pò zéi yú rěn píng. zhāng zǒng yú fù shuǐ sǐ, ér xī niǎn píng. fán fáng hé zhī cè, jiē guó fān běn móu yě. shì nián shòu wǔ yīng diàn dà xué shì, diào zhí lì zǒng dū.
五年冬,還任江南,而鴻章代督軍。時牛洪死,張總愚竄陝西,任柱、賴文光竄湖北,自是有東西捻之號。六年,就補大學士,留治所。東捻由河南竄登、萊、青,李鴻章、劉長佑建議合四省兵力堵運河。賊復引而西,越膠、萊、河南入海州。官軍陣斬任柱,賴文光走死揚州。以東捻平,加國藩雲騎尉世職。西捻入陝後,為松山所敗。乘堅冰渡河竄山西,入直隸,犯保定、天津。松山繞出賊前,破之於獻縣。諸帥勤王師大至,賊越運河竄東昌、武定。鴻章移師德州,河水盛漲,扼河以困之。國藩遣黃翼升領水師助剿,大破賊於荏平。張總愚赴水死,而西捻平。凡防河之策,皆國藩本謀也。是年授武英殿大學士,調直隸總督。
guó fān wèi zhèng wù chí dà tǐ, guī quán shì. qí cè xī shì, yì xiān qīng lǒng kòu ér hòu chū guān chóu diān qián, yì yǐ shǔ xiāng èr shěng wèi gēn běn. jiē chū lì yī yì, hòu shù nián zú rú qí shuō. zì xī rén rù zhōng guó, jiāo shè shì rì fán. jīn líng wèi xià, é měi yīng fǎ jiē qǐng yǐ bīng zhù, guó fān wǎn jù zhī. jí tíng yì gòu jī lún, zhì chuán xiè, zé lì zàn qí chéng, fù jiàn yì xuǎn xué tóng xí yì ōu zhōu. měi dìng yuē zhāng, zhé zhào wèn kě xǔ bù kě xǔ, guó fān yǐ wèi zhēng bǐ wǒ zhī xū yí zhě kě xǔ, qí duó wú mín shēng jì zhě wù xǔ yě. jì zhì zhí lì, yǐ liàn bīng chì lì zhì hé sān duān wèi yào wù, cì dì xìng gé, shè qīng sòng jú lǐ xián guǎn, zhèng jiào dà xíng.
國藩為政務持大體,規全勢。其策西事,議先清隴寇而後出關;籌滇、黔,議以蜀、湘二省為根本。皆初立一議,後數年卒如其說。自西人入中國,交涉事日繁。金陵未下,俄、美、英、法皆請以兵助,國藩婉拒之。及廷議購機輪,置船械,則力贊其成,復建議選學童習藝歐洲。每定約章,輒詔問可許不可許,國藩以為爭彼我之虛儀者可許,其奪吾民生計者勿許也。既至直隸,以練兵、飭吏、治河三端為要務,次第興革,設清訟局、禮賢館,政教大行。
jiǔ nián sì yuè, tiān jīn mín jī shā fǎ lǐng shì fēng dà yè, huǐ jiào táng, shāng jiào mín shù shí rén. tōng shāng dà chén chóng hòu yì yán chéng zhī, mín bù fú. guó fān fāng bìng mù, zhào sù fù jīn, nǎi wù chí píng bǎo hé jú, shā shí qī rén, yòu qiǎn shù fǔ xiàn lì. guó fān zhī chū zhì yě, jīn mín wèi bì fǎn chóng hòu suǒ wèi, bèi bīng yǐ kàng fǎ. rán dāng shì shí, hǎi nèi chū dìng, xiāng jūn yǐ sàn qiǎn, tiān jīn zhǐ chǐ jīng jī, mín jiào xiāng hòng, cǐ xiǎo shì bù zú qǐ bīng duān, ér jīn mín zhēng yuàn zhī. píng shēng gù jiù chí gāo lùn zhě, rì yí shū qiào ràng, shěng guǎn zhì huǐ suǒ shǔ yíng tiē, ér guó fān shēn wéi zhōng wài bīng shì qiáng ruò, hé zhàn lì hài, wéi zì yǐn jiù, bù yī biàn yě. dīng rì chāng yīn shàng zòu yuē: zì gǔ jú wài yì lùn, bù liàng jú zhōng jiān kǔ, yí chàng bǎi hé, yì zú yǐ yíng shàng tīng, náo dà jì. zú zhī shì shì jué liè, guó jiā shòu wú qióng zhī lèi, ér jú wài bù yǔ qí huò, fǎn dé lì chí qīng yì zhī míng, chén shí tòng zhī!
九年四月,天津民擊殺法領事豐大業,毀教堂,傷教民數十人。通商大臣崇厚議嚴懲之,民不服。國藩方病目,詔速赴津,乃務持平保和局,殺十七人,又遣戍府縣吏。國藩之初至也,津民謂必反崇厚所為,備兵以抗法。然當是時,海內初定,湘軍已散遣,天津咫尺京畿,民、教相閧,此小事不足啟兵端,而津民爭怨之。平生故舊持高論者,日移書譙讓,省館至毀所署楹帖,而國藩深維中外兵勢強弱,和戰利害,惟自引咎,不一辯也。丁日昌因上奏曰:「自古局外議論,不諒局中艱苦,一唱百和,亦足以熒上聽,撓大計。卒之事勢決裂,國家受無窮之累,而局外不與其禍,反得力持清議之名,臣實痛之!」
guó fān jì fù zhòng bàng, jí yì jù, nǎi zhào hóng zhāng zhì qí yù, yú yuè shì dìng, rú chū yì. huì liǎng jiāng quē chū, suì diào bǔ jiāng nán, ér yǐ hóng zhāng dū zhí lì. jiāng nán rén wén qí zhì, fén xiāng yǐ yíng. yǐ luàn hòu jīng jí jiù jiān, shè guān shū jú yìn xíng, xiào kān jiē jīng shěn. lǐ pìn míng rú wèi shū yuàn shān zhǎng, qí mù fǔ yì jí yī shí zhī xuǎn, jiāng nán wén huà suì bǐ lóng shèng shí.
國藩既負重謗,疾益劇,乃召鴻章治其獄,逾月事定,如初議。會兩江缺出,遂調補江南,而以鴻章督直隸。江南人聞其至,焚香以迎。以亂後經籍就熸,設官書局印行,校刊皆精審。禮聘名儒為書院山長,其幕府亦極一時之選,江南文化遂比隆盛時。
guó fān wèi rén wēi zhòng, měi xū rán, mù sān jiǎo yǒu léng. měi duì kè, zhù shì yí shí bù yǔ, jiàn zhě sǒng rán, tuì zé jì qí yōu liè, wú huò shuǎng zhě. tiān xìng hǎo wén, zhì zhī zhōng shēn bù yàn, yǒu jiā fǎ ér bù yòu yú yī shī. qí lùn xué jiān zōng hàn sòng, yǐ wèi xiān wáng zhì shì zhī dào, jīng wěi wàn duān, yī guàn zhī yǐ lǐ. xī qín huì tián wǔ lǐ tōng kǎo què shí huò, nǎi jí bǔ yán kè hǎi yùn qián fǎ hé dī wèi liù juǎn yòu kǎi gǔ lǐ cán què wú jūn lǐ, jūn lǐ yào zì yǒu zhuān piān, rú qī jìng yuán suǒ jì zhě. lùn zhě wèi guó fān suǒ dìng yíng zhì yíng guī, qí yú jūn lǐ shù jǐ jìn zhī. wǎn nián pō yǐ qīng jìng huà mín, fèng rù xī yǐ yǎng shì. lǎo rú sù xué, qún guī yī zhī. yóu zhī rén, shàn rèn shǐ, suǒ chéng jiù jiàn bá zhě, bù kě shèng shù. yī jiàn zhé pǐn mù qí cái, xī dāng. shí jǔ xiān shì gēng dú zhī xùn, jiào jiè qí jiā. yù jiāng zú liáo lì ruò zǐ dì rán, gù suī yán dàn zhī, ér lè wèi zhī yòng. jū jiāng nán jiǔ, gōng dé zuì shèng.
國藩為人威重,美須髯,目三角有棱。每對客,注視移時不語,見者竦然,退則記其優劣,無或爽者。天性好文,治之終身不厭,有家法而不囿於一師。其論學兼綜漢、宋,以謂先王治世之道,經緯萬端,一貫之以禮。惜秦蕙田五禮通考闕食貨,乃輯補鹽課、海運、錢法、河堤為六卷;又慨古禮殘闕無軍禮,軍禮要自有專篇,如戚敬元所紀者。論者謂國藩所訂營制、營規,其於軍禮庶幾近之。晚年頗以清靜化民,俸入悉以養士。老儒宿學,群歸依之。尤知人,善任使,所成就薦拔者,不可勝數。一見輒品目其材,悉當。時舉先世耕讀之訓,教誡其家。遇將卒僚吏若子弟然,故雖嚴憚之,而樂為之用。居江南久,功德最盛。
tóng zhì shí sān nián, hōng yú wèi, nián liù shí èr. bǎi xìng xiàng kū, huì xiàng sì zhī. shì wén, zhèn dào, chuò cháo sān rì. zèng tài fù, shì wén zhèng, sì jīng shī zhāo zhōng xián liáng cí, gè shěng jiàn lì zhuān cí. zi jì zé xí jué, guān zhì shì láng, zì yǒu chuán jì hóng cì jǔ rén, jīng suàn, jiàn chóu rén chuán.
同治十三年,薨於位,年六十二。百姓巷哭,繪像祀之。事聞,震悼,輟朝三日。贈太傅,諡文正,祀京師昭忠、賢良祠,各省建立專祠。子紀澤襲爵,官至侍郎,自有傳;紀鴻賜舉人,精算,見疇人傳。
lùn yuē: guó fān shì gōng běn yú xué wèn, shàn yǐ lǐ yùn. gōng chéng zhī xīn, yóu zú gé zhòng. qí zhì jūn xíng zhèng, wù qiú dǎo shí. fán guī huà tiān xià shì, jiǔ wú bù yàn, shì jiē chēng zhī, zhì wèi hàn zhī zhū gé liàng táng zhī péi dù míng zhī wáng shǒu rén, dài wú yǐ guò, hé qí shèng yú! guó fān yòu cháng qǔ gǔ jīn shèng zhé sān shí sān rén, huà xiàng zàn jì, yǐ wèi shī zī, qí píng shēng zhì xué dà duān, jù jiàn yú cǐ. zhì gōng chéng míng lì, jí jí yǐ jiàn jǔ rén cái wèi jǐ rèn, jiāng chén kǔn shuài, jǐ biàn hǎi nèi. yǐ rén shì jūn, jiē néng bù fù suǒ zhī. wū hū! zhōng xìng yǐ lái, yī rén ér yǐ.
論曰:國藩事功本於學問,善以禮運。公誠之心,尤足格眾。其治軍行政,務求蹈實。凡規畫天下事,久無不驗,世皆稱之,至謂漢之諸葛亮、唐之裴度、明之王守仁,殆無以過,何其盛歟!國藩又嘗取古今聖哲三十三人,畫像讚記,以為師資,其平生志學大端,具見於此。至功成名立,汲汲以薦舉人才為己任,疆臣閫帥,幾遍海內。以人事君,皆能不負所知。嗚呼!中興以來,一人而已。