zēng guó fān
曾国藩
zēng guó fān, chū míng zǐ chéng, zì dí shēng, hú nán xiāng xiāng rén. jiā shì nóng. zǔ yù píng, shǐ mù xiāng xué. fù lín shū, wèi xiàn xué shēng, yǐ xiào wén.
曾国藩,初名子城,字涤生,湖南湘乡人。家世农。祖玉屏,始慕乡学。父麟书,为县学生,以孝闻。
guó fān, dào guāng shí bā nián jìn shì. èr shí sān nián, yǐ jiǎn tǎo diǎn shì sì chuān, zài zhuǎn shì dú, lèi qiān nèi gé xué shì lǐ bù shì láng, shǔ bīng bù. shí tài cháng sì qīng táng jiàn jiǎng xué jīng shī, guó fān yǔ wō rén wú tíng dòng hé guì zhēn yán shì zhī, zhì yì lǐ zhī xué. jiān yǒu méi céng liàng jí shào yì chén liú chuán yíng zhū rén, wèi cí zhāng kǎo jù, yóu liú xīn tiān xià rén cái.
国藩,道光十八年进士。二十三年,以检讨典试四川,再转侍读,累迁内阁学士、礼部侍郎,署兵部。时太常寺卿唐鉴讲学京师,国藩与倭仁、吴廷栋、何桂珍严事之,治义理之学。兼友梅曾亮及邵懿辰、刘传莹诸人,为词章考据,尤留心天下人材。
xián fēng chū, guǎng xī bīng shì qǐ, zhào qún chén yán dé shī. zòu chén jīn rì jí wù, shǒu zài yòng rén, rén cái yǒu zhuǎn yí zhī dào, yǒu péi yǎng zhī fāng, yǒu kǎo chá zhī fǎ. shàng chēng qí kǎi qiē míng biàn. xún shū jiàn lǐ táng jiē wú tíng dòng wáng qìng yún yán zhèng jī jiāng zhōng yuán wǔ rén. kòu fēn yì chì, fù shàng yán:" guó yòng bù zú, bīng wǔ bù jīng, èr zhě wèi tiān xià dà huàn. yú suì rù cháng é wài, chéng bù kě bié qiú sōu guā zhī shù, zēng yī fēn zé mín shòu yī fēn zhī hài. zhì suì chū zhī shù, bīng xiǎng wèi jù, lù yíng bīng é liù shí sì wàn, cháng xū liù qī wàn yǐ zī gěi jūn yòng. zì qián lóng zhōng zēng bīng yì qǐ, suì mí tǎng èr bǎi yú wàn. qí shí dà xué shì ā guì jí yōu qí nán jì, jiā dào jiān liǎng cì yì cái, bù jí shí zhī sì, réng yí tài wǔ wàn, fù jiù é. zì gǔ kāi guó zhī chū, bīng shǎo ér guó qiáng, qí hòu bīng yù duō zé lì yù ruò, xiǎng yù duō zé guó yù pín. yīng qǐng huáng shàng zhù yì jiāng cái, dàn shǐ qī shí yī zhèn zhōng yǒu shí yú zhèn zú wèi xīn fù, zé huǎn jí kě shì yǐ." yòu shēn tòng nèi wài chén gōng chǎn yú qī shì, wú chén shàn zé nàn zhī fēng. yīn shàng jìng chén shèng dé yù fáng liú bì yī shū, qiè zhǐ dì gōng, yǒu rén suǒ nán yán zhě, shàng yōu zhào dá zhī. lì shǔ xíng bù lì bù shì láng. èr nián, diǎn shì jiāng xī, zhōng tú dīng mǔ yōu guī.
咸丰初,广西兵事起,诏群臣言得失。奏陈今日急务,首在用人,人才有转移之道,有培养之方,有考察之法。上称其剀切明辨。寻疏荐李棠阶、吴廷栋、王庆云、严正基、江忠源五人。寇氛益炽,复上言:“国用不足,兵伍不精,二者为天下大患。於岁入常额外,诚不可别求搜刮之术,增一分则民受一分之害。至岁出之数,兵饷为钜,绿营兵额六十四万,常虚六七万以资给军用。自乾隆中增兵议起,岁糜帑二百馀万。其时大学士阿桂即忧其难继,嘉、道间两次议裁,不及十之四,仍宜汰五万,复旧额。自古开国之初,兵少而国强,其后兵愈多则力愈弱,饷愈多则国愈贫。应请皇上注意将才,但使七十一镇中有十馀镇足为心腹,则缓急可恃矣。”又深痛内外臣工谄谀欺饰,无陈善责难之风。因上敬陈圣德预防流弊一疏,切指帝躬,有人所难言者,上优诏答之。历署刑部、吏部侍郎。二年,典试江西,中途丁母忧归。
sān nián, yuè kòu pò jiāng níng, jù wèi wěi dōu, fēn dǎng běi fàn hé nán zhí lì, tiān xià sāo dòng, ér guó fān yǐ qián fèng zhǐ bàn tuán liàn yú cháng shā. chū, guó fān yù shū qǐng zhōng zhì, guō sōng dào yuē:" gōng sù jù chéng qīng zhī bào, jīn bù chéng shí zì xiào, rú jūn fù hé? qiě mò dié cóng róng, gǔ zhì yě." suì bù fù cí. qǔ míng qī jì guāng yí fǎ, mù nóng mín pǔ shí zhuàng jiàn zhě, zhāo xī xùn liàn zhī. jiàng lǐng lǜ yòng zhū shēng, tǒng zhòng shù bù yú wǔ bǎi, hào" xiāng yǒng". téng shū xiá ěr, suī bēi jiàn yǔ jūn lǐ. shān yě cái zhì zhī shì gǎn qí chéng, mò bù wǎng jiàn, rén rén jiē yǐ céng gōng kě yǔ yán shì. sì jìng tǔ fěi fā, wén jǐng jí yǐ xiāng yǒng wǎng. lì sān děng fǎ, bù yǐ fán fǔ xiàn yù. xún yuè zhōng, yǒu mín huá xū, pián yí bǔ zhǎn èr bǎi yú rén. bàng dú sì qǐ, zì xún fǔ sī dào xià jiē xīn fěi zhī, zhì yǐ shèng shǔ liàn cāo wèi nüè shì. rán jiàn suǒ zòu zhé dé bāo dá shòu zhǔ zhī, wèi yǒu yǐ nán yě. yī rì biāo bīng yǔ xiāng yǒng hòng, zhì lán rù guó fān xíng tái. guó fān qīn sù zhū xún fǔ, xún fǔ màn xiè zhī, bù wéi lǐ, jí rì yí yíng chéng wài bì biāo bīng. huò yuē:" hé yǐ wén?" guó fān tàn yuē:" dà nàn wèi yǐ, wú rén gǎn yǐ sī fèn dú jūn fù hū?"
三年,粤寇破江宁,据为伪都,分党北犯河南、直隶,天下骚动,而国藩已前奉旨办团练於长沙。初,国藩欲疏请终制,郭嵩焘曰:“公素具澄清之抱,今不乘时自效,如君父何?且墨绖从戎,古制也。”遂不复辞。取明戚继光遗法,募农民朴实壮健者,朝夕训练之。将领率用诸生,统众数不逾五百,号“湘勇”。腾书遐迩,虽卑贱与钧礼。山野材智之士感其诚,莫不往见,人人皆以曾公可与言事。四境土匪发,闻警即以湘勇往。立三等法,不以烦府县狱。旬月中,莠民猾胥,便宜捕斩二百馀人。谤讟四起,自巡抚司道下皆心诽之,至以盛暑练操为虐士。然见所奏辄得褒答受主知,未有以难也。一日标兵与湘勇閧,至阑入国藩行台。国藩亲诉诸巡抚,巡抚漫谢之,不为理,即日移营城外避标兵。或曰:“曷以闻?”国藩叹曰:“大难未已,吾人敢以私愤渎君父乎?”
cháng yǔ sōng dào zhōng yuán lùn dōng nán xíng shì duō zǔ shuǐ, yù jiǎo zéi fēi zhì shuǐ shī bù kě, nǎi zòu qǐng zào zhàn jiàn yú héng zhōu. jiàng zú wú xiǎo chuán zhì zhě, duǎn ráo zhǎng jiǎng, chū zì jīng sī, yǐ rén lì shèng fēng shuǐ, suì chéng dà xiǎo èr bǎi sì shí jiàn. mù shuǐ lù wàn rén, shuǐ jūn yǐ chǔ rǔ háng yáng zài fú péng yù lín lǐng zhī, lù jūn yǐ tǎ qí bù luó zé nán lǐng zhī. zéi zì jiāng xī shàng cuàn, zài xiàn jiǔ jiāng ān qìng. zhōng yuán zhàn mò lú zhōu, wú wén róng dū shī huáng zhōu yì bài sǐ. hàn yáng shī, wǔ chāng jiè yán, zéi fù chéng shì rǎo hú nán. guó fān ruì yù tǎo zéi, lǜ shuǐ lù jūn dōng xià. zhōu shī chū chū hú, dà fēng, sǔn shù shí sōu. lù shī zhì yuè zhōu, qián duì kuì tuì, yǐn hái cháng shā. zéi xiàn xiāng tán, yāo jī jìng gǎng, yòu bài, guó fān fèn tóu shuǐ, mù xià shì zhāng shòu lín yē qǐ zhī, dé bù sǐ. ér tóng shí tǎ qí bù dà pò zéi xiāng tán, guó fān yíng cháng shā gāo fēng sì, chóng zhěng jūn shí, rén rén yé yú zhī. huò qǐng zēng bīng, guó fān yuē:" wú shuǐ lù wàn rén fēi bù duō, ér yù zéi jí kuì. yuè zhōu zhī bài, shuǐ shī jù zhàn zhě wéi zài fú yī yíng xiāng tán zhī zhàn, lù shī tǎ qí bù shuǐ shī zài fú gè liǎng yíng: yǐ cǐ zhī bīng guì jīng bù guì duō. gù zhū gě bài qí shān, qiě móu jiǎn bīng sǔn shí, qín qiú jǐ guò, fēi xū yán yě. qiě gǔ rén yòng bīng, xiān míng gōng zuì shǎng fá. jīn shì luàn, xián rén jūn zǐ jiē qián fú, wú yǐ yì shēng chàng dǎo, tóng lǚ wēi wáng. zhū gōng zhī chū cóng wǒ, fēi yǐ lì dòng yě, gù yú fǎ yì yǒu nán shī, qí zhì bài yóu cǐ." zhū jiàng wén zhī jiē fú.
尝与嵩焘、忠源论东南形势多阻水,欲剿贼非治水师不可,乃奏请造战舰於衡州。匠卒无晓船制者,短桡长桨,出自精思,以人力胜风水,遂成大小二百四十舰。募水陆万人,水军以褚汝航、杨载福、彭玉麟领之,陆军以塔齐布、罗泽南领之。贼自江西上窜,再陷九江、安庆。忠源战殁庐州,吴文镕督师黄州亦败死。汉阳失,武昌戒严,贼复乘势扰湖南。国藩锐欲讨贼,率水陆军东下。舟师初出湖,大风,损数十艘。陆师至岳州,前队溃退,引还长沙。贼陷湘潭,邀击靖港,又败,国藩愤投水,幕下士章寿麟掖起之,得不死。而同时塔齐布大破贼湘潭,国藩营长沙高峰寺,重整军实,人人捓揄之。或请增兵,国藩曰:“吾水陆万人非不多,而遇贼即溃。岳州之败,水师拒战者惟载福一营;湘潭之战,陆师塔齐布、水师载福各两营:以此知兵贵精不贵多。故诸葛败祁山,且谋减兵损食,勤求己过,非虚言也。且古人用兵,先明功罪赏罚。今世乱,贤人君子皆潜伏,吾以义声倡导,同履危亡。诸公之初从我,非以利动也,故於法亦有难施,其致败由此。”诸将闻之皆服。
lù shī jì kè xiāng tán, xún fǔ tí dū shàng gōng, ér guó fān qǐng zuì. shàng jié zé tí dū bào qǐ bào, miǎn qí guān, yǐ tǎ qí bù dài zhī. shòu yìn rì, shì mín jù guān, tàn chà guó fān wèi zhī rén, ér tiān zǐ néng míng jiàn wàn lǐ yě. zéi zì yuè zhōu xiàn cháng dé, xuán běi zǒu, wǔ chāng zài shī. guó fān yǐn bīng qū yuè zhōu, zhǎn zéi xiāo jiāng céng tiān yǎng, lián zhàn, xià chéng líng jī. huì shī jīn kǒu, móu qǔ wǔ chāng. zé nán yán jiāng dōng àn gōng huā yuán kòu tún, tǎ qí bù fú bīng hóng shān, zài fú zhōu shī shēn rù kòu tún, shì jiē lù lì, bù bì qiān wán. wǔ chāng hàn yáng zéi wàng jiàn guān jūn shèng, xiāo dùn, suì fù èr jùn. guó fān yǐ qián jìng gǎng bài, zì qǐng duó guān, zhì shì zòu shàng, zhào shǔ hú běi xún fǔ, xún jiā bīng bù shì láng xián, jiě shǔ rèn, mìng dū shī dōng xià.
陆师既克湘潭,巡抚、提督上功,而国藩请罪。上诘责提督鲍起豹,免其官,以塔齐布代之。受印日,士民聚观,叹诧国藩为知人,而天子能明见万里也。贼自岳州陷常德,旋北走,武昌再失。国藩引兵趋岳州,斩贼枭将曾天养,连战,下城陵矶。会师金口,谋取武昌。泽南沿江东岸攻花园寇屯,塔齐布伏兵洪山,载福舟师深入寇屯,士皆露立,不避铅丸。武昌、汉阳贼望见官军盛,宵遁,遂复二郡。国藩以前靖港败,自请夺官,至是奏上,诏署湖北巡抚,寻加兵部侍郎衔,解署任,命督师东下。
dàng shì shí, shuǐ shī fèn lì wú qián, dà pò zéi tián jiā zhèn, bì zéi shù wàn, zhì yú jiǔ jiāng, qián fēng báo hú kǒu. gōng méi jiā zhōu zéi lěi bù xià, shǐ rù pó hú. zéi zhù lěi hú kǒu duàn qí hòu, zhōu bù dé chū, yú shì wài jiāng nèi hú zǔ jué. wài jiāng zhàn chuán wú xiǎo tǐng, zéi chéng zé měng yè xí yíng, zhì huǒ shāo zuò chuán, guó fān tiào ér miǎn, shuǐ shī suì dà luàn. shàng shū qǐng zuì, zhào zhǐ kuān miǎn, wèi yú dà jú wú shāng yě. wǔ nián, zéi zài xiàn wǔ hàn, rǎo jīng xiāng. guó fān qiǎn hú lín yì děng jūn hái yuán hú běi, tǎ qí bù liú gōng jiǔ jiāng, ér gōng zhì nán chāng fǔ dìng shuǐ shī zhī kùn nèi hú zhě. zé nán cóng zhēng jiāng xī, fù yì yáng, bá guǎng xìn, pò yì níng, ér tǎ qí bù zú yú jūn. guó fān zài jiāng xī yǔ xún fǔ chén qǐ mài bù xiāng néng, zé nán bèn mìng wǎng lái, shàng shū guó fān, yán dōng nán dà shì zài wǔ chāng, qǐng lǜ suǒ bù yuán è, guó fān cóng zhī. mù kè liú róng jiàn yuē:" gōng suǒ shì zhě tǎ luó. jīn tǎ jiāng jūn wáng, luó yòu yuǎn xíng, tuō yǒu jí, shuí kān shǐ zhě?" guó fān yuē:" wú jì zhī shú yǐ, dōng nán dà jú yí rú shì, jù kùn yú cǐ wú wéi yě." sōng dào zǔ jiàn zé nán yuē:" céng gōng bīng dān, nài hé?" zé nán yuē:" tiān gǒu bù wáng běn cháo, gōng bì bù sǐ." jiǔ yuè, bǔ shòu bīng bù shì láng.
当是时,水师奋厉无前,大破贼田家镇,毙贼数万,至於九江,前锋薄湖口。攻梅家洲贼垒不下,驶入鄱湖。贼筑垒湖口断其后,舟不得出,於是外江、内湖阻绝。外江战船无小艇,贼乘舴艋夜袭营,掷火烧坐船,国藩跳而免,水师遂大乱。上疏请罪,诏旨宽免,谓於大局无伤也。五年,贼再陷武汉,扰荆襄。国藩遣胡林翼等军还援湖北,塔齐布留攻九江,而躬至南昌抚定水师之困内湖者。泽南从征江西,复弋阳,拔广信,破义宁,而塔齐布卒於军。国藩在江西与巡抚陈启迈不相能,泽南奔命往来,上书国藩,言东南大势在武昌,请率所部援鄂,国藩从之。幕客刘蓉谏曰:“公所恃者塔、罗。今塔将军亡,罗又远行,脱有急,谁堪使者?”国藩曰:“吾计之熟矣,东南大局宜如是,俱困於此无为也。”嵩焘祖饯泽南曰:“曾公兵单,奈何?”泽南曰:“天苟不亡本朝,公必不死。”九月,补授兵部侍郎。
liù nián, zéi qiú shí dá kāi yóu hú běi cuàn jiāng xī, lián xiàn bā fǔ yī zhōu, jiǔ jiāng zéi jù zì rú, hú nán běi shēng xī bù xiāng wén. guó fān kùn nán chāng, qiǎn jiàng fēn tún yào dì, yǔ xí jiāo chí, bù fèi yín sòng. zuò shuǐ lù shī dé shèng gē, jiào jūn shì zhàn shǒu jì yì jié yíng bù chén zhī fǎ, gē zhě xián gǎn fèn, yǐ shā zéi gǎn sǐ wèi róng. gù zhòng guǎ, zhōng bù néng dà cuò zéi. yì zhě zhēng qǐng diào zé nán jūn, shàng yǐ wǔ hàn gōng chuí chéng, bù kě qì. zé nán dū zhàn yì jí, zú sǐ yú jūn. yù lín wén jiāng xī jǐng, máng xié zǒu qiān lǐ, chuān zéi zhōng zhì nán chāng zhù shǒu. lín yì yǐ wèi hú běi xún fǔ, guó fān dì guó huá guó bǎo yòng fù mìng qǐ shī lín yì, jiāng wǔ qiān rén gōng ruì zhōu. hú nán xún fǔ luò bǐng zhāng yì zī guó quán bīng yuán jí ān, xiōng dì jiē huì háng jiān. ér guó fān qián suǒ qiǎn yuán hú běi zhū jūn, jiǔ zhī zài kè wǔ hàn, zhí xià jiǔ jiāng, lǐ xù bīn bā qiān rén jūn chéng dōng. xù bīn zhě, yǔ dì xù yí jiē zé nán gāo dì dì zǐ yě. zài fú zhàn chuán sì bǎi pō jiāng liǎng àn, jiāng níng jiāng jūn dōu xìng ā mǎ duì bào chāo bù duì zhù xiǎo chí kǒu, fán shù wàn rén. guó fān běn yǐ yōu jù zhì jūn, zì nán chāng yíng láo, jiàn jūn róng shén shèng, yì shēn jǐng gào jiè zhī. ér shì shí jiāng nán dà yíng kuì, dū shī xiàng róng tuì shǒu dān yáng, zú. hé chūn wèi qīn chāi dà chén, zhāng guó liáng zǒng tǒng zhū jūn gōng jiāng níng.
六年,贼酋石达开由湖北窜江西,连陷八府一州,九江贼踞自如,湖南北声息不相闻。国藩困南昌,遣将分屯要地,羽檄交驰,不废吟诵。作水陆师得胜歌,教军士战守技艺、结营布陈之法,歌者咸感奋,以杀贼敢死为荣。顾众寡,终不能大挫贼。议者争请调泽南军,上以武汉功垂成,不可弃。泽南督战益急,卒死於军。玉麟闻江西警,芒鞋走千里,穿贼中至南昌助守。林翼已为湖北巡抚,国藩弟国华、国葆用父命乞师林翼,将五千人攻瑞州。湖南巡抚骆秉章亦资国荃兵援吉安,兄弟皆会行间。而国藩前所遣援湖北诸军,久之再克武汉,直下九江,李续宾八千人军城东。续宾者,与弟续宜皆泽南高第弟子也。载福战船四百泊江两岸,江宁将军都兴阿马队、鲍超步队驻小池口,凡数万人。国藩本以忧惧治军,自南昌迎劳,见军容甚盛,益申儆告诫之。而是时江南大营溃,督师向荣退守丹阳,卒。和春为钦差大臣,张国樑总统诸军攻江宁。
qī nián èr yuè, guó fān wén fù yōu, jìng guī. gěi sān yuè jiǎ zhì sāng, jiān qǐng zhōng zhì, yǔn kāi shì láng quē. lín yì jì dìng hú běi, jìn wéi jiǔ jiāng, pò hú kǒu, shuǐ shī jué shù nián fù hé. zài fú lián bá wàng jiāng dōng liú, yáng fān guò ān qìng, kè tóng líng ní chà, yǔ jiāng nán jūn tōng. yóu shì xiāng jūn shuǐ shī míng tiān xià. lín yì yǐ cǐ jūn chuàng shǐ guó fān, yáng péng jiē qí jiù bù, qǐng qǐ guó fān shì shī. huì jiǔ jiāng kè fù, shí dá kāi cuàn zhè jiāng, jìn jí fú jiàn, fēn gǔ fù fàn jiāng xī, cháo zhǐ zhào guó fān chū bàn zhè jiāng jūn wù.
七年二月,国藩闻父忧,迳归。给三月假治丧,坚请终制,允开侍郎缺。林翼既定湖北,进围九江,破湖口,水师绝数年复合。载福连拔望江、东流,扬颿过安庆,克铜陵泥汊,与江南军通。由是湘军水师名天下。林翼以此军创始国藩,杨、彭皆其旧部,请起国藩视师。会九江克复,石达开窜浙江,浸及福建,分股复犯江西,朝旨诏国藩出办浙江军务。
guó fān zhì jiāng xī, tún jiàn chāng, yòu zhào yuán mǐn. guó fān yǐ mǐn zéi bù zú lǜ, ér jǐng dé dì chōng yào, qiǎn jiàng yuán gàn běi, gōng jǐng dé. guó quán zhuī zéi zhì fú liáng, jiāng xī liè chéng cì dì fù. shí shí dá kāi fù cuàn hú nán, wéi bǎo qìng. shàng lǜ sì chuān qiě yǒu biàn, lín yì yì yǐ hú běi xiǎng yǐ chuān yán, ér guó fān yòu jiǔ zhì bīng, wú jiāng jì, nǎi yǔ guān wén hé shū qǐng guó fān yuán shǔ. huì zéi cuàn guǎng xī, shàng yóu bīng shì jiě, ér chén yù chéng zài pò lú zhōu, xù bīn zhàn mò sān hé, lín yì yǐ qún dào màn lú shòu jiān, zhōng wèi chǔ huàn, nǎi gǎi yì liú guó fān hé móu wǎn. jūn fēn sān dào, gè wàn rén. guó fān yóu sù sōng shí pái guī ān qìng, duō lóng ā bào chāo chū tài hú qǔ tóng chéng, lín yì zì yīng shān xiāng shū liù. duō lóng ā děng jì dà pò zéi xiǎo chí, fù tài hú qián shān, suì jūn tóng chéng. guó quán lǜ zhū jūn wéi ān qìng, yǔ tóng chéng jūn xiāng jī jiǎo. ān qìng wèi jí xià, ér wǎn nán zéi xiàn guǎng dé, xí pò háng zhōu.
国藩至江西,屯建昌,又诏援闽。国藩以闽贼不足虑,而景德地冲要,遣将援赣北,攻景德。国荃追贼至浮梁,江西列城次第复。时石达开复窜湖南,围宝庆。上虑四川且有变,林翼亦以湖北饷倚川盐,而国藩又久治兵,无疆寄,乃与官文合疏请国藩援蜀。会贼窜广西,上游兵事解,而陈玉成再破庐州,续宾战殁三河,林翼以群盗蔓庐、寿间,终为楚患,乃改议留国藩合谋皖。军分三道,各万人。国藩由宿松、石牌规安庆,多隆阿、鲍超出太湖取桐城,林翼自英山乡舒、六。多隆阿等既大破贼小池,复太湖、潜山,遂军桐城。国荃率诸军围安庆,与桐城军相犄角。安庆未及下,而皖南贼陷广德,袭破杭州。
lǐ xiù chéng dà huì qún zéi jiàn píng, fēn dào yuán jiāng níng, jiāng nán dà yíng fù kuì, cháng zhōu sū zhōu xiāng jì shī, xián fēng shí nián rùn sān yuè yě. zuǒ zōng táng wén ér tàn yuē:" cǐ shèng bài zhī zhuǎn jī yě! jiāng nán zhū jūn, jiāng jiǎn bīng pí jiǔ yǐ. dí ér qīng zhī, shù jī hòu lái kě jí shǒu hū?" huò wèn:" shuí kě dāng zhě?" lín yì yuē:" cháo tíng yǐ jiāng nán shì fù céng gōng, tiān xià bù zú píng yě." yú shì tiān zǐ shèn xuǎn shuài, jiù jiā guó fān bīng bù shàng shū xián, shǔ lǐ liǎng jiāng zǒng dū, xuán jí zhēn, shòu qīn chāi dà chén. shì shí jiāng zhè zéi fēn chì, huò qǐng chè ān qìng wéi xiān suǒ jí. guó fān yuē:" ān qìng yī jūn wèi kè jīn líng zhāng běn, bù kě dòng yě." suì nán dù jiāng, zhù qí mén. jiāng zhè guān shēn gào jí shū rì shù shí zhì, yuán sū yuán hù yuán wǎn yuán zhèn jiāng zhào shū yì dié xià. guó fān zhì qí mén wèi shù rì, zéi xiàn níng guó, xiàn huī zhōu. dōng nán fāng kùn bīng gé, ér yīng jí lì fù shī hǎo, yǐ bīng zhì. sēng gé lín qìn bài jī tiān jīn, wén zōng shòu rè hé, guó fān wén jǐng, qǐng tí bīng běi shàng, huì hé yì chéng, nǎi zhǐ.
李秀成大会群贼建平,分道援江宁,江南大营复溃,常州、苏州相继失,咸丰十年闰三月也。左宗棠闻而叹曰:“此胜败之转机也!江南诸军,将蹇兵疲久矣。涤而清之,庶几后来可藉手乎?”或问:“谁可当者?”林翼曰:“朝廷以江南事付曾公,天下不足平也。”於是天子慎选帅,就加国藩兵部尚书衔,署理两江总督,旋即真,授钦差大臣。是时江、浙贼氛炽,或请撤安庆围先所急。国藩曰:“安庆一军为克金陵张本,不可动也。”遂南渡江,驻祁门。江、浙官绅告急书日数十至,援苏、援沪、援皖、援镇江诏书亦叠下。国藩至祁门未数日,贼陷宁国,陷徽州。东南方困兵革,而英吉利复失好,以兵至。僧格林沁败绩天津,文宗狩热河,国藩闻警,请提兵北上,会和议成,乃止。
qí dōng, dà wéi zéi kùn, yī chū qí mén dōng xiàn wù yuán yī chū qí mén xī xiàn jǐng dé yī rù yáng zhàn lǐng gōng dà yíng. jūn bào jué bù tōng, jiāng lì dié rán yǒu yōu sè, gù qǐng yí yíng jiāng gān jiù shuǐ shī. guó fān yuē:" wú gù tuì jūn, bīng jiā suǒ jì." zú bù cóng, shǐ rén jiān xíng xí bào chāo zhāng yùn lán jí yǐn bīng huì. shēn zài jūn zhōng, yì qì zì rú, shí yǔ bīn zuǒ zhuó jiǔ lùn wén. zì guān jīng cháo, jí rì jì suǒ yán xíng, hòu lǚ wēi kùn wú shāo jiān. guó fān zhù qí mén, běn zī xiǎng jiāng xī, jí jǐng dé shī, yì zhě zhēng yán qǔ huī zhōu tōng zhè mǐ. nǎi zì jiāng dà jūn cì xiū níng, zhí tiān yù, bā yíng jiē kuì, cǎo yí zhǔ jì jiā, shì sǐ shǒu xiū níng. shì zōng táng dà pò zéi lè píng, yùn dào tōng, yí zhù dōng liú. duō lóng ā lián bài zéi tóng chéng, bào chāo yī jūn yóu jī wú dìng jū, lín yì fù qiǎn jiàng zhù zhī. shí yī nián bā yuè, guó quán suì kè ān qìng. jié wén, ér wén zōng bēng, lín yì yì zú. mù zōng jí wèi, tài hòu chuí lián tīng zhèng, jiā guó fān tài zǐ shǎo bǎo xián, mìng jié zhì jiāng sū ān huī jiāng xī zhè jiāng sì shěng. guó fān huáng jù, shū cí, bù yǔn, cháo yǒu dà zhèng, zī ér hòu xíng.
其冬,大为贼困,一出祁门东陷婺源;一出祁门西陷景德;一入羊栈岭攻大营。军报绝不通,将吏惵然有忧色,固请移营江干就水师。国藩曰:“无故退军,兵家所忌。”卒不从,使人间行檄鲍超、张运兰亟引兵会。身在军中,意气自如,时与宾佐酌酒论文。自官京朝,即日记所言行,后履危困无稍间。国藩驻祁门,本资饷江西,及景德失,议者争言取徽州通浙米。乃自将大军次休宁,值天雨,八营皆溃,草遗嘱寄家,誓死守休宁。適宗棠大破贼乐平,运道通,移驻东流。多隆阿连败贼桐城,鲍超一军游击无定居,林翼复遣将助之。十一年八月,国荃遂克安庆。捷闻,而文宗崩,林翼亦卒。穆宗即位,太后垂帘听政,加国藩太子少保衔,命节制江苏、安徽、江西、浙江四省。国藩惶惧,疏辞,不允,朝有大政,咨而后行。
dàng shì shí, wěi tiān wáng hóng xiù quán tiě hào jù jīn líng, wěi zhōng wáng lǐ xiù chéng děng fàn sū hù, wěi shì wáng lǐ shì xián děng xiàn zhè háng, wěi fǔ wáng yáng fǔ qīng děng tún níng guó, wěi kāng wáng wāng hǎi yáng kuī jiāng xī, wěi yīng wáng chén yù chéng tún lú zhōu, niǎn shǒu miáo pèi lín chū rù yǐng shòu, yǔ yù chéng hé, tú cuàn shān dōng hé nán, zhòng jiē hào shù shí wàn. guó fān yǔ guó quán cè jìn qǔ, guó quán yuē:" jí dǎo jīn líng, zé kòu bì yǐ quán lì hù cháo xué, ér hòu sū háng kě tú yě." guó fān rán zhī. nǎi yǐ jiāng níng shì fù guó quán, yǐ zhè jiāng shì fù zōng táng, ér yǐ jiāng sū shì fù lǐ hóng zhāng. hóng zhāng gù chū guó fān mén, yǐ biān xiū wéi mù liáo, gǎi dào yuán, zhì shì lìng cóng huái shàng mù yǒng bā qiān, xuǎn liáng jiàng fù zhī, hào" huái jūn". tóng zhì yuán nián, bài xié bàn dà xué shì, dū zhū jūn jìn tǎo. yú shì guó quán yǒu dǎo jīn líng zhī shī, hóng zhāng yǒu zhēng sū hù zhī shī, zài fú yù lín yǒu sù qīng xià yóu zhī shī dà jiāng yǐ běi, duō lóng ā yǒu qǔ lú zhōu zhī shī, xù yí yǒu yuán yǐng zhōu zhī shī dà jiāng yǐ nán, bào chāo yǒu gōng níng guó zhī shī, yùn lán yǒu fáng jiǎo huī zhōu zhī shī, zōng táng yǒu guī fù quán zhè zhī shī: shí dào bìng chū, jiē shòu chéng yú guó fān.
当是时,伪天王洪秀全僣号踞金陵,伪忠王李秀成等犯苏、沪,伪侍王李世贤等陷浙杭,伪辅王杨辅清等屯宁国,伪康王汪海洋窥江西,伪英王陈玉成屯庐州,捻首苗霈霖出入颍、寿,与玉成合,图窜山东、河南,众皆号数十万。国藩与国荃策进取,国荃曰:“急捣金陵,则寇必以全力护巢穴,而后苏、杭可图也。”国藩然之。乃以江宁事付国荃,以浙江事付宗棠,而以江苏事付李鸿章。鸿章故出国藩门,以编修为幕僚,改道员,至是令从淮上募勇八千,选良将付之,号“淮军”。同治元年,拜协办大学士,督诸军进讨。於是国荃有捣金陵之师,鸿章有征苏、沪之师,载福、玉麟有肃清下游之师;大江以北,多隆阿有取庐州之师,续宜有援颍州之师;大江以南,鲍超有攻宁国之师,运兰有防剿徽州之师,宗棠有规复全浙之师:十道并出,皆受成於国藩。
zéi zhī dōu jīn líng yě, jiān zhù háo lěi, xiǎng xiè zú, cù bù kě bá. jí yì dà zuò, jiàng shì sǐ wáng shān jī, jǐ bù néng jūn. guó fān zì yǐ dé báo, qǐng jiǎn dà chén chí fù jūn, bǐ fēn jǐ zé, shàng yōu zhào wèi miǎn zhī, wèi:" tiān zāi liú xíng, qǐ qīng yī rén zhī jiù? yì zhě cháo tíng zhèng duō quē shī, wǒ jūn chén dāng miǎn tú ráng jiù, wèi mín qǐng mìng. qiě huán gù zhōng wài, cái lì qì liàng wú yú qīng zhě! shí shì jiān nán, wú shāo xiè yě." guó fān dú zhào gǎn qì. shí hóng xiù quán bèi wéi jiǔ, zhào lǐ xiù chéng sū zhōu, lǐ shì xián zhè jiāng, xī zhòng lái yuán, hào liù shí wàn, wéi yǔ huā tái jūn. guó quán jù zhàn liù shí sì rì, jiě qù. sān nián wǔ yuè, shuǐ shī kè jiǔ fú zhōu, jiāng níng chéng hé wéi. shí yuè, hóng zhāng kè sū zhōu. sì nián èr yuè, zōng táng kè háng zhōu. guó fān yǐ jiāng níng jiǔ bù xià, qǐng hóng zhāng lái huì shī, wèi fā, guó quán gōng yì jí, kè zhī. jiāng níng píng, tiān zǐ bāo gōng, jiā tài zǐ tài fù, fēng yī děng yì yǒng hóu, shǎng shuāng yǎn líng. kāi guó yǐ lái, wén chén fēng hóu zì shì shǐ. cháo yě chēng hè, ér guó fān gōng chéng bù jū, zhōu zhōu rú wèi. mù zōng měi jiǎn dū fǔ, zhé mì xún qí rén, wèi gǎn zhǐ quē shū jiàn, yǐ wèi jiāng chén jì zhuān zhēng fá, bù dàng gèng fēn chù zhì zhī bǐng, wài zhòng nèi qīng zhī jiàn, bù kě bù fáng.
贼之都金陵也,坚筑壕垒,饷械足,猝不可拔。疾疫大作,将士死亡山积,几不能军。国藩自以德薄,请简大臣驰赴军,俾分己责,上优诏慰勉之,谓:“天灾流行,岂卿一人之咎?意者朝廷政多缺失,我君臣当勉图禳救,为民请命。且环顾中外,才力、气量无逾卿者!时势艰难,无稍懈也。”国藩读诏感泣。时洪秀全被围久,召李秀成苏州,李世贤浙江,悉众来援,号六十万,围雨花台军。国荃拒战六十四日,解去。三年五月,水师克九洑洲,江宁城合围。十月,鸿章克苏州。四年二月,宗棠克杭州。国藩以江宁久不下,请鸿章来会师,未发,国荃攻益急,克之。江宁平,天子褒功,加太子太傅,封一等毅勇侯,赏双眼翎。开国以来,文臣封侯自是始。朝野称贺,而国藩功成不居,粥粥如畏。穆宗每简督抚,辄密询其人,未敢指缺疏荐,以谓疆臣既专征伐,不当更分黜陟之柄,外重内轻之渐,不可不防。
chū, guān jūn jī xí shēn, shèng bù ràng, bài bù jiù. guó fān liàn xiāng jūn, wèi bì wàn zhòng yī xīn, nǎi kě bàn zéi, gù yǐ zhōng chéng chàng tiān xià. qí hòu yòu wèi huái shàng fēng qì jìn, yí bié lì yī jūn. xiāng yǒng lì shān jìng, chí chěng píng yuán fēi suǒ zhǎng, qiě yòng wǔ shí nián, qì yì shāo shuāi yǐ, gù yù liàn huái shì wèi xiāng yǒng zhī jì. zhì shì dōng nán dà dìng, cái xiāng jūn, jìn huái jūn, ér niǎn fěi shì qǐ.
初,官军积习深,胜不让,败不救。国藩练湘军,谓必万众一心,乃可办贼,故以忠诚倡天下。其后又谓淮上风气劲,宜别立一军。湘勇利山径,驰骋平原非所长,且用武十年,气亦稍衰矣,故欲练淮士为湘勇之继。至是东南大定,裁湘军,进淮军,而捻匪事起。
niǎn fěi zhě, shǐ yú shān dōng yóu mín xiāng jù, qí hòu piāo lüè guāng gù yǐng bó huái xú zhī jiān, niǎn zhǐ rán zhī, gù wèi zhī" niǎn". yǒu zhòng shù shí wàn, mǎ shù wàn, róu lìn shù qiān lǐ, fēn hé bù cháng. niǎn shǒu sì rén, yuē zhāng zǒng yú rèn zhù niú hóng lài wén guāng. zì hóng kòu miáo liàn cháng jiū niǎn yǔ guān jūn zhàn, yì xī gōng dòu, shèng bǎo yuán jiǎ sān bù néng yù. sēng gé lín qìn zhēng tǎo shù nián, yì wèi néng dà chuàng zhī. guó fān wén sēng jūn qīng qí zhuī zéi, yī rì yè sān bǎi yú lǐ, yuē:" cǐ yú bīng fǎ, bì jué shàng jiàng jūn." wèi jǐ ér wáng guǒ zhàn mò cáo zhōu, shàng wén dà jīng, zhào guó fān sù fù shān dōng jiǎo niǎn, jié zhì zhí lì shān dōng hé nán sān xǐng, ér hóng zhāng dài wéi zǒng dū, tíng zhǐ rì cù chū shī. guó fān shàng yán:" chǔ jūn cái chè dài jìn, jīn diào liú sōng shān yī jūn jí liú míng chuán huái yǒng shàng bù zú. dāng gèng mù xú zhōu yǒng, yǐ chǔ jūn zhī guī mó, kāi qí yǎn zhī fēng qì yòu zēng mù mǎ duì jí huáng hé shuǐ shī, jiē fēi dàn xī kě jiù. zhí lì yí zì chóu fáng bīng, fēn shǒu hé àn, bù yí lìng hé nán zhī bīng jiān gù hé běi. sēng gé lín qìn cháng zhōu lì wǔ shěng, chén bù néng yě. rú yǐ xú zhōu wèi lǎo yíng, zé shān dōng zhī yǎn yí cáo jì, hé nán zhī guī chén, jiāng sū zhī huái xú hǎi, ān huī zhī lú fèng yǐng sì, cǐ shí sān fǔ zhōu zé zhī chén, ér yǐ qí yú zé gè dū fǔ. xùn dì yǒu zhuān shǔ, zé jūn wù nǎi jiàn yǒu guī sù." yòu zòu:" è yào zhù jūn lín huái guān zhōu jiā kǒu jǐ níng xú zhōu, wèi sì zhèn. yī chù yǒu jí, sān chù wǎng yuán. jīn zéi yǐ chéng liú kòu, ruò zéi liú ér wǒ yǔ zhī jù liú, bì zhì pí yú bèn mìng. gù chén jiān chí chū yì, yǐ yǒu dìng zhī bīng, zhì wú dìng zhī kòu, zhòng yíng jiǎo, bù zhòng wěi zhuī." rán dū shī nián yú, niǎn chí tū rú gù. jiàng shì jiē wèi bù kǔ zhàn ér kǔ bēn zhú, nǎi qǐ zhāng qiū dǐ qīng jiāng zhù zhǎng qiáng, píng yùn hé yù zhī, wèi chéng ér niǎn cuàn xiāng dèng jiān, yīn yí ér xī, xiū shā hé jiǎ lǔ hé, kāi háo zhì shǒu. fēn dì fǔ dìng, ér niǎn chōng hé nán xùn dì, fù tū ér dōng. shí yì pō jiù guó fān jì yū kuò, rán yì wú tā shù kě zhì niǎn yě.
捻匪者,始於山东游民相聚,其后剽掠光、固、颍、亳、淮、徐之间,捻纸燃脂,故谓之“捻”。有众数十万,马数万,蹂躏数千里,分合不常。捻首四人,曰张总愚、任柱、牛洪、赖文光。自洪寇、苗练尝纠捻与官军战,益悉攻斗,胜保、袁甲三不能御。僧格林沁征讨数年,亦未能大创之。国藩闻僧军轻骑追贼,一日夜三百馀里,曰:“此於兵法,必蹶上将军。”未几而王果战殁曹州,上闻大惊,诏国藩速赴山东剿捻,节制直隶、山东、河南三省,而鸿章代为总督,廷旨日促出师。国藩上言:“楚军裁撤殆尽,今调刘松山一军及刘铭传淮勇尚不足。当更募徐州勇,以楚军之规模,开齐、兖之风气;又增募马队及黄河水师,皆非旦夕可就。直隶宜自筹防兵,分守河岸,不宜令河南之兵兼顾河北。僧格林沁尝周历五省,臣不能也。如以徐州为老营,则山东之兖、沂、曹、济,河南之归、陈,江苏之淮、徐、海,安徽之庐、凤、颍、泗,此十三府州责之臣,而以其馀责各督抚。汛地有专属,则军务乃渐有归宿。”又奏:“扼要驻军临淮关、周家口、济宁、徐州,为四镇。一处有急,三处往援。今贼已成流寇,若贼流而我与之俱流,必致疲於奔命。故臣坚持初议,以有定之兵,制无定之寇,重迎剿,不重尾追。”然督师年馀,捻驰突如故。将士皆谓不苦战而苦奔逐,乃起张秋抵清江筑长墙,凭运河御之,未成而捻窜襄、邓间,因移而西,修沙河、贾鲁河,开壕置守。分地甫定,而捻冲河南汛地,复突而东。时议颇咎国藩计迂阔,然亦无他术可制捻也。
shān dōng hé nán mín xí jiàn sēng gé lín qìn zhàn, jiē guài guó fān yǐ dū bīng dà chén ān zuò xú zhōu, bàng yì yíng lù. guó fān zài jūn jiǔ, yì shèn yòng bīng. chū lì zhù jūn sì zhèn zhī yì, cì shè è shǒu huáng yùn hé zhī cè. jì shù wèi yán lù suǒ hé, yì zì yǐ fáng hé wú xiào, cháo tíng fāng qǐ yòng guó quán, nǎi zòu qǐng hóng zhāng yǐ jiāng dū chū zhù xú zhōu, yǔ lǔ fǔ huì bàn dōng lù guó quán yǐ è fǔ chū zhù xiāng yáng, yǔ yù fǔ huì bàn xī lù: ér zì zhù zhōu jiā kǒu cè yìng zhī. huò yòu hé qí jiāo wàng, yú shì guó fān niàn quán wèi bù kě jiǔ chù, yì yǒu yōu chán wèi jī zhī xīn yǐ. xiōng bìng jià shù yuè, jì qǐng kāi quē, yǐ sàn yuán liú jūn xiào lì yòu qǐng xuē fēng jué: jiē bù xǔ.
山东、河南民习见僧格林沁战,皆怪国藩以督兵大臣安坐徐州,谤议盈路。国藩在军久,益慎用兵。初立驻军四镇之议,次设扼守黄运河之策。既数为言路所劾,亦自以防河无效,朝廷方起用国荃,乃奏请鸿章以江督出驻徐州,与鲁抚会办东路;国荃以鄂抚出驻襄阳,与豫抚会办西路:而自驻周家口策应之。或又劾其骄妄,於是国藩念权位不可久处,益有忧谗畏讥之心矣。匈病假数月,继请开缺,以散员留军效力;又请削封爵:皆不许。
wǔ nián dōng, hái rèn jiāng nán, ér hóng zhāng dài dū jūn. shí niú hóng sǐ, zhāng zǒng yú cuàn shǎn xī, rèn zhù lài wén guāng cuàn hú běi, zì shì yǒu dōng xī niǎn zhī hào. liù nián, jiù bǔ dà xué shì, liú zhì suǒ. dōng niǎn yóu hé nán cuàn dēng lái qīng, lǐ hóng zhāng liú zhǎng yòu jiàn yì hé sì shěng bīng lì dǔ yùn hé. zéi fù yǐn ér xī, yuè jiāo lái hé nán rù hǎi zhōu. guān jūn zhèn zhǎn rèn zhù, lài wén guāng zǒu sǐ yáng zhōu. yǐ dōng niǎn píng, jiā guó fān yún qí wèi shì zhí. xī niǎn rù shǎn hòu, wèi sōng shān suǒ bài. chéng jiān bīng dù hé cuàn shān xī, rù zhí lì, fàn bǎo dìng tiān jīn. sōng shān rào chū zéi qián, pò zhī yú xiàn xiàn. zhū shuài qín wáng shī dà zhì, zéi yuè yùn hé cuàn dōng chāng wǔ dìng. hóng zhāng yí shī dé zhōu, hé shuǐ shèng zhǎng, è hé yǐ kùn zhī. guó fān qiǎn huáng yì shēng lǐng shuǐ shī zhù jiǎo, dà pò zéi yú rěn píng. zhāng zǒng yú fù shuǐ sǐ, ér xī niǎn píng. fán fáng hé zhī cè, jiē guó fān běn móu yě. shì nián shòu wǔ yīng diàn dà xué shì, diào zhí lì zǒng dū.
五年冬,还任江南,而鸿章代督军。时牛洪死,张总愚窜陕西,任柱、赖文光窜湖北,自是有东西捻之号。六年,就补大学士,留治所。东捻由河南窜登、莱、青,李鸿章、刘长佑建议合四省兵力堵运河。贼复引而西,越胶、莱、河南入海州。官军阵斩任柱,赖文光走死扬州。以东捻平,加国藩云骑尉世职。西捻入陕后,为松山所败。乘坚冰渡河窜山西,入直隶,犯保定、天津。松山绕出贼前,破之於献县。诸帅勤王师大至,贼越运河窜东昌、武定。鸿章移师德州,河水盛涨,扼河以困之。国藩遣黄翼升领水师助剿,大破贼于荏平。张总愚赴水死,而西捻平。凡防河之策,皆国藩本谋也。是年授武英殿大学士,调直隶总督。
guó fān wéi zhèng wù chí dà tǐ, guī quán shì. qí cè xī shì, yì xiān qīng lǒng kòu ér hòu chū guān chóu diān qián, yì yǐ shǔ xiāng èr shěng wèi gēn běn. jiē chū lì yī yì, hòu shù nián zú rú qí shuō. zì xī rén rù zhōng guó, jiāo shè shì rì fán. jīn líng wèi xià, é měi yīng fǎ jiē qǐng yǐ bīng zhù, guó fān wǎn jù zhī. jí tíng yì gòu jī lún, zhì chuán xiè, zé lì zàn qí chéng, fù jiàn yì xuǎn xué tóng xí yì ōu zhōu. měi dìng yuē zhāng, zhé zhào wèn kě xǔ bù kě xǔ, guó fān yǐ wéi zhēng bǐ wǒ zhī xū yí zhě kě xǔ, qí duó wú mín shēng jì zhě wù xǔ yě. jì zhì zhí lì, yǐ liàn bīng chì lì zhì hé sān duān wèi yào wù, cì dì xīng gé, shè qīng sòng jú lǐ xián guǎn, zhèng jiào dà xíng.
国藩为政务持大体,规全势。其策西事,议先清陇寇而后出关;筹滇、黔,议以蜀、湘二省为根本。皆初立一议,后数年卒如其说。自西人入中国,交涉事日繁。金陵未下,俄、美、英、法皆请以兵助,国藩婉拒之。及廷议购机轮,置船械,则力赞其成,复建议选学童习艺欧洲。每定约章,辄诏问可许不可许,国藩以为争彼我之虚仪者可许,其夺吾民生计者勿许也。既至直隶,以练兵、饬吏、治河三端为要务,次第兴革,设清讼局、礼贤馆,政教大行。
jiǔ nián sì yuè, tiān jīn mín jī shā fǎ lǐng shì fēng dà yè, huǐ jiào táng, shāng jiào mín shù shí rén. tōng shāng dà chén chóng hòu yì yán chéng zhī, mín bù fú. guó fān fāng bìng mù, zhào sù fù jīn, nǎi wù chí píng bǎo hé jú, shā shí qī rén, yòu qiǎn shù fǔ xiàn lì. guó fān zhī chū zhì yě, jīn mín wèi bì fǎn chóng hòu suǒ wéi, bèi bīng yǐ kàng fǎ. rán dàng shì shí, hǎi nèi chū dìng, xiāng jūn yǐ sàn qiǎn, tiān jīn zhǐ chǐ jīng jī, mín jiào xiāng hòng, cǐ xiǎo shì bù zú qǐ bīng duān, ér jīn mín zhēng yuàn zhī. píng shēng gù jiù chí gāo lùn zhě, rì yí shū qiáo ràng, shěng guǎn zhì huǐ suǒ shǔ yíng tiē, ér guó fān shēn wéi zhōng wài bīng shì qiáng ruò, hé zhàn lì hài, wéi zì yǐn jiù, bù yī biàn yě. dīng rì chāng yīn shàng zòu yuē:" zì gǔ jú wài yì lùn, bù liàng jú zhōng jiān kǔ, yí chàng bǎi hé, yì zú yǐ yíng shàng tīng, náo dà jì. zú zhī shì shì jué liè, guó jiā shòu wú qióng zhī lèi, ér jú wài bù yǔ qí huò, fǎn dé lì chí qīng yì zhī míng, chén shí tòng zhī!"
九年四月,天津民击杀法领事丰大业,毁教堂,伤教民数十人。通商大臣崇厚议严惩之,民不服。国藩方病目,诏速赴津,乃务持平保和局,杀十七人,又遣戍府县吏。国藩之初至也,津民谓必反崇厚所为,备兵以抗法。然当是时,海内初定,湘军已散遣,天津咫尺京畿,民、教相閧,此小事不足启兵端,而津民争怨之。平生故旧持高论者,日移书谯让,省馆至毁所署楹帖,而国藩深维中外兵势强弱,和战利害,惟自引咎,不一辩也。丁日昌因上奏曰:“自古局外议论,不谅局中艰苦,一唱百和,亦足以荧上听,挠大计。卒之事势决裂,国家受无穷之累,而局外不与其祸,反得力持清议之名,臣实痛之!”
guó fān jì fù zhòng bàng, jí yì jù, nǎi zhào hóng zhāng zhì qí yù, yú yuè shì dìng, rú chū yì. huì liǎng jiāng quē chū, suì diào bǔ jiāng nán, ér yǐ hóng zhāng dū zhí lì. jiāng nán rén wén qí zhì, fén xiāng yǐ yíng. yǐ luàn hòu jīng jí jiù jiān, shè guān shū jú yìn xíng, xiào kān jiē jīng shěn. lǐ pìn míng rú wèi shū yuàn shān cháng, qí mù fǔ yì jí yī shí zhī xuǎn, jiāng nán wén huà suì bǐ lóng shèng shí.
国藩既负重谤,疾益剧,乃召鸿章治其狱,逾月事定,如初议。会两江缺出,遂调补江南,而以鸿章督直隶。江南人闻其至,焚香以迎。以乱后经籍就熸,设官书局印行,校刊皆精审。礼聘名儒为书院山长,其幕府亦极一时之选,江南文化遂比隆盛时。
guó fān wéi rén wēi zhòng, měi xū rán, mù sān jiǎo yǒu léng. měi duì kè, zhù shì yí shí bù yǔ, jiàn zhě sǒng rán, tuì zé jì qí yōu liè, wú huò shuǎng zhě. tiān xìng hǎo wén, zhì zhī zhōng shēn bù yàn, yǒu jiā fǎ ér bù yòu yú yī shī. qí lùn xué jiān zōng hàn sòng, yǐ wèi xiān wáng zhì shì zhī dào, jīng wěi wàn duān, yī guàn zhī yǐ lǐ. xī qín huì tián wǔ lǐ tōng kǎo quē shí huò, nǎi jí bǔ yán kè hǎi yùn qián fǎ hé dī wèi liù juǎn yòu kǎi gǔ lǐ cán quē wú jūn lǐ, jūn lǐ yào zì yǒu zhuān piān, rú qī jìng yuán suǒ jì zhě. lùn zhě wèi guó fān suǒ dìng yíng zhì yíng guī, qí yú jūn lǐ shù jī jìn zhī. wǎn nián pō yǐ qīng jìng huà mín, fèng rù xī yǐ yǎng shì. lǎo rú sù xué, qún guī yī zhī. yóu zhī rén, shàn rèn shǐ, suǒ chéng jiù jiàn bá zhě, bù kě shèng shǔ. yī jiàn zhé pǐn mù qí cái, xī dāng. shí jǔ xiān shì gēng dú zhī xùn, jiào jiè qí jiā. yù jiāng zú liáo lì ruò zǐ dì rán, gù suī yán dàn zhī, ér lè wèi zhī yòng. jū jiāng nán jiǔ, gōng dé zuì shèng.
国藩为人威重,美须髯,目三角有棱。每对客,注视移时不语,见者竦然,退则记其优劣,无或爽者。天性好文,治之终身不厌,有家法而不囿於一师。其论学兼综汉、宋,以谓先王治世之道,经纬万端,一贯之以礼。惜秦蕙田五礼通考阙食货,乃辑补盐课、海运、钱法、河堤为六卷;又慨古礼残阙无军礼,军礼要自有专篇,如戚敬元所纪者。论者谓国藩所订营制、营规,其於军礼庶几近之。晚年颇以清静化民,俸入悉以养士。老儒宿学,群归依之。尤知人,善任使,所成就荐拔者,不可胜数。一见辄品目其材,悉当。时举先世耕读之训,教诫其家。遇将卒僚吏若子弟然,故虽严惮之,而乐为之用。居江南久,功德最盛。
tóng zhì shí sān nián, hōng yú wèi, nián liù shí èr. bǎi xìng xiàng kū, huì xiàng sì zhī. shì wén, zhèn dào, chuò cháo sān rì. zèng tài fù, shì wén zhèng, sì jīng shī zhāo zhōng xián liáng cí, gè shěng jiàn lì zhuān cí. zi jì zé xí jué, guān zhì shì láng, zì yǒu chuán jì hóng cì jǔ rén, jīng suàn, jiàn chóu rén chuán.
同治十三年,薨于位,年六十二。百姓巷哭,绘像祀之。事闻,震悼,辍朝三日。赠太傅,谥文正,祀京师昭忠、贤良祠,各省建立专祠。子纪泽袭爵,官至侍郎,自有传;纪鸿赐举人,精算,见畴人传。
lùn yuē: guó fān shì gōng běn yú xué wèn, shàn yǐ lǐ yùn. gōng chéng zhī xīn, yóu zú gé zhòng. qí zhì jūn xíng zhèng, wù qiú dǎo shí. fán guī huà tiān xià shì, jiǔ wú bù yàn, shì jiē chēng zhī, zhì wèi hàn zhī zhū gě liàng táng zhī péi dù míng zhī wáng shǒu rén, dài wú yǐ guò, hé qí shèng yú! guó fān yòu cháng qǔ gǔ jīn shèng zhé sān shí sān rén, huà xiàng zàn jì, yǐ wéi shī zī, qí píng shēng zhì xué dà duān, jù jiàn yú cǐ. zhì gōng chéng míng lì, jí jí yǐ jiàn jǔ rén cái wèi jǐ rèn, jiāng chén kǔn shuài, jǐ biàn hǎi nèi. yǐ rén shì jūn, jiē néng bù fù suǒ zhī. wū hū! zhōng xīng yǐ lái, yī rén ér yǐ.
论曰:国藩事功本於学问,善以礼运。公诚之心,尤足格众。其治军行政,务求蹈实。凡规画天下事,久无不验,世皆称之,至谓汉之诸葛亮、唐之裴度、明之王守仁,殆无以过,何其盛欤!国藩又尝取古今圣哲三十三人,画像赞记,以为师资,其平生志学大端,具见於此。至功成名立,汲汲以荐举人才为己任,疆臣阃帅,几遍海内。以人事君,皆能不负所知。呜呼!中兴以来,一人而已。