zuǒ zōng táng
左宗棠
zuǒ zōng táng, zì jì gāo, hú nán xiāng yīn rén. fù guān lán, lǐn shēng, yǒu xué xíng. zōng táng, dào guāng shí èr nián jǔ rén, sān shì lǐ bù bù dì, suì jué yì shì jìn, jiū xīn yú dì bīng fǎ. xǐ wèi zhuàng yǔ jīng zhòng, míng zài gōng qīng jiān. cháng yǐ zhū gé liàng zì bǐ, rén mù qí kuáng yě. hú lín yì jí chēng zhī, wèi héng lǎn jiǔ zhōu, gèng wú cái chū qí yòu zhě. nián qiě sì shí, gù wèi suǒ qīn yuē: fēi mèng bo xiòng qiú, dài wú xìng yǐ!
左宗棠,字季高,湖南湘陰人。父觀瀾,廩生,有學行。宗棠,道光十二年舉人,三試禮部不第,遂絕意仕進,究心輿地、兵法。喜為壯語驚眾,名在公卿間。嘗以諸葛亮自比,人目其狂也。胡林翼亟稱之,謂橫覽九州,更無才出其右者。年且四十,顧謂所親曰:「非夢卜敻求,殆無幸矣!」
xián fēng chū, guǎng xī dào qǐ, zhāng liàng jī xún fǔ hú nán, lǐ pì bù jiù. lín yì dūn quàn zhī, nǎi chū. xù shǒu zhǎng shā gōng, yóu zhī xiàn zhuó tóng zhī zhí lì zhōu. liàng jī yí fǔ shān dōng, zōng táng guī yǐn zǐ mù dòng. luò bǐng zhāng zhì hú nán, fù yǐ jì jié zhī chū zuǒ jūn mù, yǐ zhī rú zuǒ yòu shǒu. liáo shǔ bái shì, zhé wèn: jì gāo xiān shēng yún hé? yóu shì jì zhě rì zhòng, bàng yì sì qǐ, ér míng rì wén. tóng lǐ guō sōng dào guān biān xiū, yī rì, wén zōng zhào wèn: ruò shí jǔ rén zuǒ zōng táng hū? hé jiǔ bù chū yě? nián jǐ hé yǐ? guò cǐ jīng lì yǐ shuāi, rǔ kě wèi shū yù wú yì, dāng jí shí chū wèi wú bàn zéi. lín yì wén ér xǐ yuē: mèng bo xiòng qiú shí zhì yǐ!
咸豐初,廣西盜起,張亮基巡撫湖南,禮辟不就。林翼敦勸之,乃出。敘守長沙功,由知縣擢同知直隸州。亮基移撫山東,宗棠歸隱梓木洞。駱秉章至湖南,復以計劫之出佐軍幕,倚之如左右手。僚屬白事,輒問:「季高先生云何?」由是忌者日眾,謗議四起,而名日聞。同里郭嵩燾官編修,一日,文宗召問:「若識舉人左宗棠乎?何久不出也?年幾何矣?過此精力已衰,汝可為書諭吾意,當及時出為吾辦賊。」林翼聞而喜曰:「夢卜敻求時至矣!」
liù nián, céng guó fān kè wǔ chāng, zòu chén zōng táng jì shī jì xiǎng gōng, zhào yǐ bīng bù láng zhōng yòng, é jiā sì pǐn qīng xián. huì bǐng zhāng hé bà zǒng bīng fán xiè, xiè gòu yú zǒng dū guān wén, wèi fēi yǔ shàng wén, zhào zōng táng duì bù wǔ chāng, bǐng zhāng shū zhēng zhī bù dé. lín yì guó fān jiē yán zōng táng wú zuì, qiě jiàn qí cái kě dà yòng. zhān shì pān zǔ yīn yì sòng yán zǒng dū huò yú fú cí, gù dé bù dǎi. é ér cháo zhǐ xià, mìng yǐ sì pǐn jīng táng cóng guó fān zhì jūn. chū, guó fān chuàng lì xiāng jūn, zhū jūn zūn qí yíng zhì, dú wáng zhēn bù yòng. zōng táng mù wǔ qiān rén, cān yòng zhēn fǎ, hào yuē chǔ jūn. shí nián bā yuè, zōng táng jì chéng jūn ér dōng, wěi yì wáng shí dá kāi cuàn sì chuān, zhào yí shī tǎo shǔ. guó fān lín yì yǐ jiāng wǎn shì jí, hé shū liú zhī. shí guó fān jìn bīng wǎn nán, zhù qí mén, wěi shì wáng lǐ shì xián zhōng wáng lǐ xiù chéng jiū zhòng shù shí wàn wéi qí mén. zōng táng lǜ chǔ jūn dào jiāng xī, zhuǎn zhàn ér qián, suì kè dé xìng wù yuán. zéi qū fú liáng jǐng dé zhèn, duàn qí mén xiǎng dào. zōng táng hái shī jī zhī, dà zhàn yú lè píng pó yáng, jiāng shī shí yú wàn, shì xián yì fú táo, ér huī zhōu zéi yì dùn zhè jiāng. zì shì jiāng wǎn jūn shì shǐ zhèn.
六年,曾國藩克武昌,奏陳宗棠濟師、濟餉功,詔以兵部郎中用,俄加四品卿銜。會秉章劾罷總兵樊燮,燮構於總督官文,為蜚語上聞,召宗棠對簿武昌,秉章疏爭之不得。林翼、國藩皆言宗棠無罪,且薦其才可大用。詹事潘祖蔭亦誦言總督惑於浮辭,故得不逮。俄而朝旨下,命以四品京堂從國藩治軍。初,國藩創立湘軍,諸軍遵其營制,獨王珍不用。宗棠募五千人,參用珍法,號曰「楚軍」。十年八月,宗棠既成軍而東,偽翼王石達開竄四川,詔移師討蜀。國藩、林翼以江、皖事急,合疏留之。時國藩進兵皖南,駐祁門,偽侍王李世賢、忠王李秀成糾眾數十萬圍祁門。宗棠率楚軍道江西,轉戰而前,遂克德興、婺源。賊趨浮梁景德鎮,斷祁門餉道。宗棠還師擊之,大戰於樂平、鄱陽,殭屍十餘萬,世賢易服逃,而徽州賊亦遁浙江。自是江、皖軍勢始振。
shí yī nián, zhào shòu tài cháng sì qīng, xiāng bàn jiāng nán jūn wù, nǎi lǜ chǔ jūn bā qiān rén dōng yuán zhè. cháo mìng guó fān jié zhì zhè jiāng, guó fān jiàn zōng táng zú rèn zhè shì. zōng táng bù jiāng míng zhě, liú diǎn wáng kāi lái wáng wén ruì wáng mù, shù jūn dān báo, bù zú zī zhàn shǒu nǎi zòu diào jiǎng yì lǐ yú guǎng xī, liú péi yuán wèi yù yì yú hú nán, jiē wèi zhì, ér zōng táng yǐ shù qiān rén cè yīng qī bǎi yú lǐ, zhǐ huī ruò dìng, guó fān fú qí zhěng xiá. yǐ ér háo zhōu xiàn, fù shū jiàn zhī, suì shòu zhè jiāng xún fǔ.
十一年,詔授太常寺卿,襄辦江南軍務,乃率楚軍八千人東援浙。朝命國藩節制浙江,國藩薦宗棠足任浙事。宗棠部將名者,劉典、王開來、王文瑞、王沐,數軍單薄,不足資戰守;乃奏調蔣益澧於廣西,劉培元、魏喻義於湖南,皆未至,而宗棠以數千人策應七百餘里,指揮若定,國藩服其整暇。已而壕州陷,復疏薦之,遂授浙江巡撫。
shí zhè dì wéi hú qú èr zhōu wèi xiàn zéi, guó fān yǔ zōng táng jì, yǐ bǎo huī zhōu, gù ráo guǎng wèi gēn běn. zòu yǐ sān fǔ shǔ xiàn fù gōng qí jūn, shè wù yuán jǐng dé hé kǒu sān shuì jú bì zhī, sān fǔ fáng jūn xī lì zōng táng. zéi dà jǔ fàn wù yuán, qīn dū jūn bài zhī. tóng zhì yuán nián zhēng yuè, zhào cù zì qú guī zhè. zōng táng zòu yán: xíng jūn zhī fǎ, bì bì zhǎng wéi, fáng hòu lù. chén jūn rù qú, zé huī wù shū yú, yòu chéng liáng jǐn yuán jué zhī shì. jīn yóu wù yuán gōng kāi huà, fēn jūn è huá bù, shōu suì ān, shǐ ráo guǎng xiāng bì yǐ ān, rán hòu kě yǐ zhì zéi ér bù wèi zéi zhì. èr yuè, kè suì ān. shì xián zì jīn huá fàn qú zhōu, lián jī bài zhī. ér wǎn nán zéi fù xiàn níng guó, qiǎn wén ruì wǎng yuán, kè jī xī. shí yī yuè, yù yì kè yán zhōu. èr nián zhēng yuè, yì lǐ jí gāo lián shēng xióng jiàn yì wáng dé bǎng yú pèi yù děng kè jīn huá shào xìng, zhè dōng zhū jùn xiàn jiē dìng.
時浙地唯湖、衢二州未陷賊,國藩與宗棠計,以保徽州,固饒、廣為根本。奏以三府屬縣賦供其軍,設婺源、景德、河口三稅局裨之,三府防軍悉隸宗棠。賊大舉犯婺源,親督軍敗之。同治元年正月,詔促自衢規浙。宗棠奏言:「行軍之法,必避長圍,防後路。臣軍入衢,則徽、婺疏虞,又成糧盡援絕之勢。今由婺源攻開化,分軍扼華埠,收遂安,使饒、廣相庇以安,然後可以制賊而不為賊制。」二月,克遂安。世賢自金華犯衢州,連擊敗之。而皖南賊復陷寧國,遣文瑞往援,克績溪。十一月,喻義克嚴州。二年正月,益澧及高連升、熊建益、王德榜、余佩玉等克金華、紹興,浙東諸郡縣皆定。
háng zhōu zéi zhèn bù, xī zhòng jù fù yáng. shí zhū jūn zhēng yì chéng shèng qǔ háng chéng, zōng táng bù xǐ gōng jiān, wèi wǎn nán zéi shì yóu shèng, zhì kòu yǐ tiǎn miè wèi qī, wù tān jìn gōng. nǎi zì jīn huá jìn jūn yán zhōu, lìng liú diǎn jiāng bā qiān rén huì wén ruì fáng huī zhōu, yǐ péi yuán dé bǎng zhù chún ān kāi huà, ér yì lǐ gōng fù yáng. hé bà dào fǔ jí shī shǒu jiāng lì shí qī rén, jǔ zhè shì wú guān lǐ děng zhèn huāng zhāo kěn, zú yù jūn shí. sì yuè, shòu zhè mǐn zǒng dū, jiān xún fǔ shì. liú diǎn jūn jì zhì wǎn nán, suì liú tún. yì lǐ gōng fù yáng, jūn jǐn wàn yú rén, jiē bìng yì, zōng táng yì huàn nüè kùn bèi, fù yáng wéi jiǔ bù xià, nǎi jiǎn liàn jiù zhè jūn, jiān mù wài guó jūn zhù zhī gōng. qī yuè, lǐ hóng zhāng jiāng sū jūn rù zhè gōng jiā shàn, jiā xìng kòu běi yuán, yú shì shuǐ lù dà jǔ gōng fù yáng, kè zhī. yì lǐ děng zhǎng qū dǎo háng zhōu, wèi yù yì kāng guó qì gōng yú háng. zōng táng yǐ háng zéi shì yú háng wèi jī jiǎo, fēi xiān xià yú háng, shōu hǎi níng, bù néng duàn jiā hú yuán jì, gōng zhì yú háng shì shī. shì shí wǎn zéi gǔ lóng xián fǎn zhèng, guān jūn lián xià jiàn píng gāo chún zhū yì. jīn líng zéi hū xiù chéng rù móu tā cuàn, dú shì xián jù lì yáng, yǔ guǎng dé zéi bǐ, zhōng gěng guān jūn. hóng zhāng jì kè jiā shàn, shàng yán dāng yì jūn gōng jiā xìng. huì zhè shī qǔ cháng zhōu, ér guǎng dé zéi yǐ yóu níng guó cuàn zhè. zōng táng lǜ zéi fēn rǎo jiāng xī fú jiàn, nǎi xí zhāng yùn lán lǜ suǒ bù qū fú jiàn, zhào liú diǎn fáng jiāng xī. hǎi níng zéi cài yuán lóng yǐ chéng jiàng, gēng míng yuán jí, hòu suì wèi xiāo jiāng. sān nián èr yuè, yuán jí huì jiāng sū jūn kè jiā xìng. háng zhōu zéi chén bǐng wén shì cù yuē jiàng, yóu lǜ jì zhōng biàn, chéng yǔ jí gōng zhī, yè qǐ mén dùn, háng zhōu fù, yú háng zéi wāng hǎi yáng yì dōng zǒu. jié wén, jiā tài zǐ shǎo bǎo xián, cì huáng mǎ guà.
杭州賊震怖,悉眾拒富陽。時諸軍爭議乘勝取杭城,宗棠不喜攻堅,謂皖南賊勢猶盛,治寇以殄滅為期,勿貪近功。乃自金華進軍嚴州,令劉典將八千人會文瑞防徽州,以培元、德榜駐淳安、開化,而益澧攻富陽。劾罷道府及失守將吏十七人,舉浙士吳觀禮等賑荒招墾,足裕軍食。四月,授浙閩總督,兼巡撫事。劉典軍既至皖南,遂留屯。益澧攻富陽,軍僅萬餘人,皆病疫,宗棠亦患瘧困憊,富陽圍久不下,乃簡練舊浙軍,兼募外國軍助之攻。七月,李鴻章江蘇軍入浙攻嘉善,嘉興寇北援,於是水陸大舉攻富陽,克之。益澧等長驅搗杭州,魏喻義、康國器攻餘杭。宗棠以杭賊恃餘杭為犄角,非先下餘杭,收海寧,不能斷嘉、湖援濟,躬至餘杭視師。是時皖賊古隆賢反正,官軍連下建平、高淳諸邑。金陵賊呼秀成入謀他竄,獨世賢踞溧陽,與廣德賊比,中梗官軍。鴻章既克嘉善,上言當益軍攻嘉興。會浙師取常州,而廣德賊已由寧國竄浙。宗棠慮賊分擾江西、福建,乃檄張運蘭率所部趨福建,召劉典防江西。海寧賊蔡元隆以城降,更名元吉,後遂為驍將。三年二月,元吉會江蘇軍克嘉興。杭州賊陳炳文勢蹙約降,猶慮計中變,乘雨急攻之,夜啟門遁,杭州復,餘杭賊汪海洋亦東走。捷聞,加太子少保銜,賜黃馬褂。
yí zhù shěng chéng, shēn jūn jìn, zhāo shāng kāi shì, tíng háng guān shuì, jiǎn háng jiā hú shuì sān zhī yī. yì lǐ wèi bù zhèng shǐ, yì qīng cái zhì shì, yī shí xī rán chēng zhī. qún zéi jù hú zhōu, nǎi yí jūn hé wéi, xiān gōng líng hú. sān yuè, jiāng sū jūn kè cháng zhōu, zéi bài cuàn huī wù, qū jiāng xī. shì xián jù chóng rén, hǎi yáng jù dōng xiāng, zōng táng yǐ zéi rù jiāng xī wèi fù xīn huàn, zòu qǐng yáng yuè bīn dū jiāng xī wǎn nán jūn, yǐ liú diǎn fù, cóng zhī. liù yuè, céng guó quán kè jiāng níng, hóng xiù quán zi fú zhèn bēn hú zhōu, é fù kuì zǒu, zhé yú nán chāng. qī yuè, kè hú zhōu, jǐn dìng zhè dì. lùn gōng, fēng yī děng kè jìng bó.
移駐省城,申軍禁,招商開市,停杭關稅,減杭、嘉、湖稅三之一。益澧為布政使,亦輕財致士,一時翕然稱之。群賊聚湖州,乃移軍合圍,先攻菱湖。三月,江蘇軍克常州,賊敗竄徽、婺,趨江西。世賢踞崇仁,海洋踞東鄉,宗棠以賊入江西為腹心患,奏請楊岳斌督江西、皖南軍,以劉典副,從之。六月,曾國荃克江寧,洪秀全子福瑱奔湖州,俄復潰走,磔於南昌。七月,克湖州,盡定浙地。論功,封一等恪靖伯。
yú zéi sàn zǒu huī níng jiāng xī guǎng dōng, zhé rù tīng zhōu, fú jiàn dà zhèn. nǎi zòu qǐng zhī zǒng dū rèn, yǐ yì lǐ hù xún fǔ, zēng diào dé bǎng jūn zhì mǐn. sì nián sān yuè, jiāng sū jūn guō sōng lín lái huì shī, zéi qì zhāng zhōu chū dà bù. wǔ yuè, jìn gōng yǒng dìng. shì xián hǎi yáng jì lǚ bài, shāng jīng ruì guò bàn, guī chéng zhě sān wàn. zōng táng jìn tún zhāng zhōu, niè zéi wǔ píng. yú shì zéi cuàn guǎng dōng zhī zhèn píng, ér fú jiàn yì dìng.
餘賊散走徽、寧、江西、廣東,折入汀州,福建大震。乃奏請之總督任,以益澧護巡撫,增調德榜軍至閩。四年三月,江蘇軍郭松林來會師,賊棄漳州出大埔。五月,進攻永定。世賢、海洋既屢敗,傷精銳過半,歸誠者三萬。宗棠進屯漳州,躡賊武平。於是賊竄廣東之鎮平,而福建亦定。
nǎi xí kāng guó qì guān zhèn píng liǎng jūn rù yuè, wáng kāi lín yī jūn rù gàn fáng jiāng xī, liú diǎn jūn qū nán ān fáng hú nán, liú gāo lián shēng huáng shǎo chūn jūn wǔ píng, cì zéi jìn tuì. liù yuè, zéi dà jǔ fàn wǔ píng, lì zhàn què zhī. shì xián tóu hǎi yáng, wèi suǒ qiāng, zéi dǎng yì cāi èr. zhào yǐ zōng táng jié zhì sān xǐng zhū jūn. shí yuè, zéi xiàn jiā yīng, zōng táng yí tún hé píng guǎn xī. dé bǎng lǜ shuài tún gū xuán, zì qǐng dāng zhōng lù. liú diǎn wén dé bǎng jūn qū qián, yì yǐn jūn jí jìn. cù yù zéi, bài, zéi zhuī diǎn, lüè dé bǎng tún ér guò, qiāng huán jī zhī, zhé fǎn zǒu. shì yè jiàng zhě yú sì wàn, yán hǎi yáng zhōng pào sǐ yǐ, shì qì yù fèn. shí bào chāo jūn yì zhì, zéi chū jù, yòu dà bài zhī. hé mǐn zhè jiāng yuè jūn wéi jiā yīng. shí èr yuè, zéi kāi chéng dùn, è zhū tún bù dé zǒu, guì qǐ miǎn zhě liù wàn yú, fú zhǎn zéi jiāng qī bǎi sān shí sì, shǒu jí kě jì shù zhě wàn liù qiān, zhào cì shuāng yǎn huā líng.
乃檄康國器、關鎮平兩軍入粵,王開琳一軍入贛防江西,劉典軍趨南安防湖南,留高連升、黃少春軍武平,伺賊進退。六月,賊大舉犯武平,力戰卻之。世賢投海洋,為所戕,賊黨益猜貳。詔以宗棠節制三省諸軍。十月,賊陷嘉應,宗棠移屯和平琯溪。德榜慮帥屯孤懸,自請當中路。劉典聞德榜軍趨前,亦引軍疾進。猝遇賊,敗,賊追典,掠德榜屯而過,槍環擊之,輒反走。是夜降者逾四萬,言海洋中炮死矣,士氣愈奮。時鮑超軍亦至,賊出拒,又大敗之。合閩、浙、江、粵軍圍嘉應。十二月,賊開城遁,扼諸屯不得走,跪乞免者六萬餘,俘斬賊將七百三十四,首級可計數者萬六千,詔賜雙眼花翎。
wǔ nián zhēng yuè, kǎi xuán. zōng táng yǐ yuè kòu jì píng, shǒu yì jiǎn bīng bìng xiǎng, jiā gěi liàn bīng. yòu yǐ hǎi jìn kāi, fēi zhì bèi chuán xiè bù néng tú zì qiáng, nǎi chuàng chuán chǎng mǎ wěi shān xià, jiàn qǐ shěn bǎo zhēn zhǔ qí shì. huì wáng shī zhēng xī chuí huí luàn jiǔ wú gōng, zhào zōng táng yí dū shǎn gān. shí yuè, jiǎn suǒ bù sān qiān rén xī fā, lìng liú diǎn bié mù sān qiān rén qī huì hàn kǒu, zhōng tú yǐ xī niǎn zhāng zǒng yú cuàn shǎn xī, mìng xiān rù qín jiǎo zéi.
五年正月,凱旋。宗棠以粵寇既平,首議減兵並餉,加給練兵。又以海禁開,非製備船械不能圖自強,乃創船廠馬尾山下,薦起沈葆楨主其事。會王師征西陲回亂久無功,詔宗棠移督陝、甘。十月,簡所部三千人西發,令劉典別募三千人期會漢口,中途以西捻張總愚竄陝西,命先入秦剿賊。
shǎn gān huí zhòng shù zhì bǎi wàn, yǔ niǎn hé. zōng táng xíng cì wǔ chāng, shàng zòu yuē: chén wéi dōng nán zhàn shì lì zài zhōu, xī běi zhàn shì lì zài mǎ. niǎn huí mǎ duì chí chěng píng yuán, guān jūn yǐ bù duì dāng zhī, bì wú xìng yǐ. yǐ mǎ lì yán, xī chǎn bù ruò běi chǎn zhī jiàn. niǎn mǎ duō běi chǎn, gù niǎn zhī zhàn hàn yú huí. chén jūn zhǐ liù qiān, jīn nǐ gòu kǒu běi liáng mǎ xí liàn mǎ duì, jiān zhì shuāng lún pào chē. yóu xiāng dèng chū zǐ jīng guān, jìng shāng zhōu yǐ fù shǎn xī. jīng yíng tún tián, wèi jiǔ yuǎn zhī guī. shì gù jìn bīng shǎn xī, bì xiān qīng guān wài zhī zéi jìn bīng gān sù, bì xiān qīng shǎn xī zhī zéi zhù bīng lán zhōu, bì xiān qīng gè lù zhī zéi: rán hòu kuì yùn cháng tōng, shī xíng wú zǔ. zhì yú jìn zhǐ jiǔ sù, suí jī fù shì, fú qǐ jiǎ chén pián yí, kuān qí suì yuè, bǐ dé cóng róng guī huà, yǐ yào qí chéng.
陝、甘回眾數至百萬,與捻合。宗棠行次武昌,上奏曰:「臣維東南戰事利在舟,西北戰事利在馬。捻、回馬隊馳騁平原,官軍以步隊當之,必無幸矣。以馬力言,西產不若北產之健。捻馬多北產,故捻之戰悍於回。臣軍止六千,今擬購口北良馬習練馬隊,兼制雙輪炮車。由襄、鄧出紫荊關,徑商州以赴陝西。經營屯田,為久遠之規。是故進兵陝西,必先清關外之賊;進兵甘肅,必先清陝西之賊;駐兵蘭州,必先清各路之賊:然後餽運常通,師行無阻。至於進止久速,隨機赴勢,伏乞假臣便宜,寬其歲月,俾得從容規畫,以要其成。」
liù nián chūn, tí bīng wàn èr qiān yǐ xī. yì yǐ pào chē zhì zéi mǎ, ér yǐ mǎ duì dāng bù zéi. niǎn shū jiàn pào chē, jiē bù zhàn kuáng bēn. shí shǎn xī xún fǔ liú róng yǐ jiě rèn, zǒng dū yáng yuè bīn qǐng guī yì jí. zhào níng xià jiāng jūn mù tú shàn shǔ zǒng dū, zōng táng yǐ qīn chà dà chén dū jūn wù. fēn jūn sān dào rù guān, ér wǎn nán zhèn zǒng bīng liú sōng shān lǜ lǎo xiāng jūn jiǔ qiān rén yuán shǎn, shān xī àn chá shǐ chén shí zhǔ hé fáng, qí jūn jiē shǔ yān. sōng shān jì lǚ bài niǎn, yòu hé shǔ jūn jiāng huáng dǐng wǎn jūn jiāng guō bǎo chāng, dà pò zhī fù píng. niǎn lüè sān yuán, yán wèi běi dōng qū, huí zé fēn dǎng xī fàn, jūn jí běi shān. zōng táng yǐ niǎn qiáng yú huí, dāng xiān zhì niǎn. xí zhū jūn píng hé jié yíng, qī cù ér jiān zhī jīng luò jiān. niǎn chéng jūn wèi jí, yòu zhé ér xī dù jīng wèi, kuī yù è. yǐ ér dà jūn jìn bī, shì bù fù néng nán, nǎi qū bái shuǐ. chéng dà fēng yǔ, dìng zǒu rù běi shān. zōng táng fáng niǎn huí hé shì, qiě běi shān huāng jí, shī xíng liáng bù jì, yīn jí è yào zhōu. shí yuè, niǎn bài zǒu yí chuān, bié dǎng guǒ cuàn yào zhōu, hé huí fěi gōng tóng guān. liú fáng jūn bù néng yù, diǎn lián shēng jūn chí jiù, dà pò zhī. zhū jūn jiāng suī lǚ bài niǎn, zhōng qiān yú huí, shī xíng zhì ér niǎn dà zhòng zài yí chuān zhě yì běi rǎo yán zhǎng, lüè suī dé, qū jiā zhōu, huí yì zì yán ān chū xiàn suī dé. zōng táng zì yǐ yán suī dié shī, shàng shū qǐng zuì, bù yì gé zhí. shí běi shān jí fú qí qiān lǒng bīn fèng zhū huí, suǒ zài xiǎng yīng. niǎn zì nán ér běi, qiān yǒu yú lǐ, huí zì xī ér dōng, yì qiān yǒu yú lǐ. shǎn xī zhǔ kè jūn néng zhàn zhě bù jí wǔ wàn, rán huí dāng zhī zhé bài. sōng shān děng kè suī dé, huí zǒu mǐ zhī, niǎn fù fēn dào nán cuàn. yú shì liú hòu jī chū dōng běi zhuī huí, sōng shān děng xún xī àn yào niǎn. shī dǐ yí chuān, huí dà chū zhē guān jūn, liú zhàn yī rì, pò zhī ér niǎn suì qǔ jiān dào yú shān zhì hú kǒu, chéng bīng qiáo dù hé. zōng táng fèng cháo zhǐ, shān yòu pí lián jī fǔ, lìng zì lǜ wǔ qiān rén fù yuán, yǐ liú diǎn dài dū shǎn gān jūn.
六年春,提兵萬二千以西。議以炮車制賊馬,而以馬隊當步賊。捻倏見炮車,皆不戰狂奔。時陝西巡撫劉蓉已解任,總督楊岳斌請歸益急。詔寧夏將軍穆圖善署總督,宗棠以欽差大臣督軍務。分軍三道入關,而皖南鎮總兵劉松山率老湘軍九千人援陝,山西按察使陳湜主河防,其軍皆屬焉。松山既屢敗捻,又合蜀軍將黃鼎、皖軍將郭寶昌,大破之富平。捻掠三原,沿渭北東趨,回則分黨西犯,麕集北山。宗棠以捻強於回,當先制捻。檄諸軍憑河結營,期蹙而殲之涇、洛間。捻乘軍未集,又折而西渡涇、渭,窺豫、鄂。已而大軍進逼,勢不復能南,乃趨白水。乘大風雨,鋌走入北山。宗棠防捻、回合勢,且北山荒瘠,師行糧不繼,因急扼耀州。十月,捻敗走宜川,別黨果竄耀州,合回匪攻同官。留防軍不能御,典、連升軍馳救,大破之。諸軍將雖屢敗捻,終牽於回,師行滯;而捻大眾在宜川者益北擾延長,掠綏德,趨葭州,回亦自延安出陷綏德。宗棠自以延、綏迭失,上書請罪,部議革職。時北山及扶、岐、汧、隴、邠、鳳諸回,所在響應。捻自南而北,千有餘里,回自西而東,亦千有餘里。陝西主客軍能戰者不及五萬,然回當之輒敗。松山等克綏德,回走米脂,捻復分道南竄。於是劉厚基出東北追回,松山等循西岸要捻。師抵宜川,回大出遮官軍,留戰一日,破之;而捻遂取間道逾山至壺口,乘冰橋渡河。宗棠奉朝旨,山右毗連畿輔,令自率五千人赴援,以劉典代督陝甘軍。
shì nián shí èr yuè, niǎn zì yuán qǔ rù hé nán, yì běi qū dìng zhōu, yóu qí fàn bǎo dìng, jīng shī jiè yán. zhào qiè zé dū bīng dà chén, zì zōng táng hóng zhāng jí hé nán xún fǔ lǐ hè nián zhí lì zǒng dū guān wén, jiē duó zhí. zōng táng zhì bǎo dìng, sōng shān děng lián pò zéi shēn qí ráo jìn. dāng shì shí, niǎn chí wù shù bǎi lǐ jiān, yóu zhí lì cuàn hé nán shān dōng, yǐ fù dù yùn yuè wú qiáo, fàn tiān jīn. hóng zhāng yì zhú zhǎng wéi zhì zéi zōng táng wèi dāng qiě fáng qiě jiǎo, xī àn gù shǒu, bì dōng lù yǒu zhuī jiǎo zhī shī, nǎi kě chè qí kuáng bēn zhī shì: shàng liǎng cóng qí yì. yú shì qín wáng shī dà jí, zōng táng zhù jūn wú qiáo, niǎn pái huái líng yì jì yáng, hé huái yù jūn dié bài zhī, zǒng yú zǒu hé bīn yǐ sǐ, xī niǎn píng. rù jìn, tiān yǔ bāo jiā, qiě xún xī chuí shī qī. zōng táng duì yǐ wǔ nián, hòu zú rú qí yán yān.
是年十二月,捻自垣曲入河南,益北趨定州,游騎犯保定,京師戒嚴。詔切責督兵大臣,自宗棠、鴻章及河南巡撫李鶴年、直隸總督官文,皆奪職。宗棠至保定,松山等連破賊深、祁、饒、晉。當是時,捻馳騖數百裡間,由直隸竄河南、山東,已復渡運越吳橋,犯天津。鴻章議築長圍制賊;宗棠謂當且防且剿,西岸固守,必東路有追剿之師,乃可掣其狂奔之勢:上兩從其議。於是勤王師大集,宗棠駐軍吳橋,捻徘徊陵邑、濟陽,合淮、豫軍迭敗之,總愚走河濱以死,西捻平。入覲,天語褒嘉,且詢西陲師期。宗棠對以五年,後卒如其言焉。
qī nián shí yuè, lǜ shī hái shǎn, dǐ xī ān. shí dōng běi tǔ kòu dǒng fú xiáng děng zhòng shí yú wàn, rǎo yán ān suī dé, xī nán shǎn huí bái yàn hǔ děng hào èr shí wàn, jù gān sù dǒng zhì yuán. sōng shān zhì, pò tǔ kòu, jiàng fú xiáng ér huí yì sì chū jiǎo lüè, qí xī nán cuàn chū zhě, bìng lì rǎo qín chuān, huáng dǐng pò zhī. zōng táng jìn jūn gān zhōu, dié bào huí cháo jiāng xǐ jīn jī bǎo, fēn jūn jī zhī, suì xià dǒng zhì yuán, lián fù zhèn yuán qìng yáng, huí sǐ zhě zhì sān wàn. dū dīng zhuàng gēng zuò, jiào yǐ qū tián dài tián fǎ. zé xiǎn huāng dì, fā tǎng jīn jù wàn, xī qǔ suǒ shōu jī mín jí jiàng zhòng shí qī wàn jū yān. suì yǐ bā nián wǔ yuè jìn zhù jīng zhōu.
七年十月,率師還陝,抵西安。時東北土寇董福祥等眾十餘萬,擾延安、綏德,西南陝回白彥虎等號二十萬,踞甘肅董志原。松山至,破土寇,降福祥;而回益四出剿掠,其西南竄出者,並力擾秦川,黃鼎破之。宗棠進軍乾州,諜報回巢將徙金積堡,分軍擊之,遂下董志原,連復鎮原、慶陽,回死者至三萬。督丁壯耕作,教以區田、代田法。擇嶮荒地,發帑金巨萬,悉取所收饑民及降眾十七萬居焉。遂以八年五月進駐涇州。
gān huí zuì zhù zhě, xī yuē mǎ duǒ sān, jù xī níng nán yuē mǎ zhàn áo, jù hé chuān běi yuē mǎ huà lóng, jù níng xià líng zhōu. huà lóng yǐ jīn jī bǎo wèi lǎo cháo, bǎo dāng qín hàn liǎng qú jiān, è huáng hé zhī xiǎn, shàn yán mǎ chá dà lì. huán bǎo wǔ bǎi yú zhài, dǎng zhòng xiào jù. lüè qǔ hàn mín chǎn yè zǐ nǚ. shǎn huí shí shí yǔ tōng shì, xiāng wèi shǒu wěi. huà lóng yǐ xīn jiào shān huí mín, gòu mǎ zào jūn xiè, ér yáng shū chéng dài mù tú shàn. dǒng zhì yuán jì píng, shǎn huí cuàn líng zhōu, huà lóng shàng shū wèi shǎn huí qǐ fǔ. zōng táng chá qí zhà, bèi sān yuè liáng, xiān gōng jīn jī bǎo, yǐ wèi shōu gōng quán lǒng zhī jī. jí sōng shān zhuī shǎn huí zhì líng zhōu, è yǒng líng dòng. huà lóng jù, réng dài shǎn huí qǐ fǔ, móu huǎn bīng, mù tú shàn xìn zhī, rì yán fǔ, suī yuǎn chéng jiāng jūn zhì hé sōng shān làn shā jī biàn. rán huà lóng shí wú yì jiàng yě, mì zhào zhū huí bìng chū jié jūn xiǎng. shí yī yuè, zōng táng jìn zhù píng liáng. jiǔ nián, sōng shān zhèn mò, yǐ qí xiōng zi jǐn táng dài zhī, zhàn lǚ jié, ér zhōng lù nán lù jūn yì suǒ xiàng yǒu gōng, shǎn huí shòu fǔ zhě shù qiān rén. jí duó qín bà guān, huà lóng yì jiǒng, yì jūn mén qǐ xiáng, zhū zhī, yí qí chéng bǎo. qiān gān huí gù yuán píng liáng, shǎn huí huà píng, ér biān guǎn qián shù zhī, níng líng xī dìng. zòu yán jìn guī hé huáng, ér shì shí yǒu yī lí zhī biàn, zhào zōng táng fēn bīng tún sù zhōu, nǎi qiǎn xú zhàn biāo jiāng liù qiān rén wǎng.
甘回最著者,西曰馬朵三,踞西寧;南曰馬占鰲,踞河川;北曰馬化隆,踞寧夏、靈州。化隆以金積堡為老巢,堡當秦、漢兩渠間,扼黃河之險,擅鹽、馬、茶大利。環堡五百餘寨,黨眾嘯聚。掠取漢民產業子女。陝回時時與通市,相為首尾。化隆以新教煽回民,購馬造軍械,而陽輸誠紿穆圖善。董志原既平,陝回竄靈州,化隆上書為陝回乞撫。宗棠察其詐,備三月糧,先攻金積堡,以為收功全隴之基。及松山追陝回至靈州,扼永靈洞。化隆懼,仍代陝回乞撫,謀緩兵,穆圖善信之,日言撫,綏遠城將軍至劾松山濫殺激變。然化隆實無意降也,密召諸回並出劫軍餉。十一月,宗棠進駐平涼。九年,松山陣歿,以其兄子錦棠代之,戰屢捷,而中路、南路軍亦所向有功,陝回受撫者數千人。及奪秦壩關,化隆益窘,詣軍門乞降,誅之,夷其城堡。遷甘回固原、平涼,陝回化平,而編管鈐束之,寧、靈悉定。奏言進規河湟,而是時有伊犁之變,詔宗棠分兵屯肅州,乃遣徐占彪將六千人往。
shí nián qī yuè, zì lǜ dà jūn yóu píng liáng yí zhù jìng níng. bā yuè, zhì ān dìng. kòu jù hé zhōu, qí dōng chū, bì rào táo hé sān jiǎ jí, jí xī tài zǐ sì, zài xī dà dōng xiāng, jiē xiǎn yào. zhū jiāng fēn jī, xī pò píng zhī. shí huí qiú duǒ sān yǐ sǐ, zhàn áo jiàn guān jūn shēn rù, xī níng huí yǐ guī shùn, qù lù jué, suì yì shòu fǔ. hé zhōu píng.
十年七月,自率大軍由平涼移駐靜寧。八月,至安定。寇聚河州,其東出,必繞洮河三甲集,集西太子寺,再西大東鄉,皆險要。諸將分擊,悉破平之。時回酋朵三已死,占鰲見官軍深入,西寧回已歸順,去路絕,遂亦受撫。河州平。
shí yī nián qī yuè, yí zhù lán zhōu. zhàn biāo qián yǐ yī lí zhī biàn lǜ shī ér xī yě, yú shí sù zhōu zǔ luàn, huí qiú mǎ wén lù xiān yǐ jiù fǔ, wén guān wài bīng shì jí, fù jù chéng pàn. jí zhàn biāo jūn zhì, nǎi yīng chéng gù shǒu, ér qǐ yuán xī níng. shǎn huí bái yàn hǔ yǔ dé yàn yì qián yīng wén lù. huì jǐn táng lǜ jūn zhì, xī níng tǔ huí jí shǎn huí jù biàn, tuī mǎ běn yuán wèi yuán shuài. xī níng dōng běi zǔ huáng shuǐ, liǎng shān duì zhì, gǔ suǒ chēng huáng zhōng yě. zéi jù xiǎn ér tún, é bài zǒu, yí qì mǎ luó mǎn shān gǔ, cuàn bā yàn róng gé. dà tōng dū sī mǎ shòu fù sǒu xiàng yáng bǎo huí shā hàn mín yǐ pàn. shí èr nián zhēng yuè, jǐn táng gōng xiàng yáng bǎo, duó mén rù, zhǎn mǎ shòu, suì pò dà tōng, dǎo bā yàn róng gé, zhū běn yuán, hé dōng xī zhū huí bǎo jiē jiàng. wén lù jù sù zhōu, guǐ cí qiú fǔ, yì zhāo zhì biān wài huí zhù chéng shǒu, lián gōng wèi néng xià. bā yuè, zōng táng lái shì shī, wén lù dēng chéng jiàn shuài qí, duó qì. qǐng chū guān tǎo zéi zì xiào, bù xǔ. jīn shùn jǐn táng jūn dà jí, wén lù qióng cù chū jiàng, zhé zhī. bái yàn hǔ cuàn dùn guān wài, sù zhōu píng. yǐ shǎn gān zǒng dū xié bàn dà xué shì, jiā yī děng qīng chē dū wèi. zòu qǐng gān sù fēn wéi xiāng shì, shè xué zhèng. shí sān nián, jìn dōng gé dà xué shì, liú zhì suǒ. zì xián fēng chū, tiān xià dà luàn, yuè dào zuì jù, cì zhě niǎn nì, cì zhě huí. zōng táng jì shǒu kān dìng zhī, zhì shì shǎn gān xī jìng, ér sài wài píng huí, cháo tíng yóu jīn chǒng yān.
十一年七月,移駐蘭州。占彪前以伊犁之變率師而西也,於時肅州阻亂,回酋馬文祿先已就撫,聞關外兵事急,復據城叛。及占彪軍至,乃嬰城固守,而乞援西寧。陝回白彥虎、禹得彥亦潛應文祿。會錦棠率軍至,西寧土回及陝回俱變,推馬本源為元帥。西寧東北阻湟水,兩山對峙,古所稱湟中也。賊據險而屯,俄敗走,遺棄馬騾滿山谷,竄巴燕戎格。大通都司馬壽復嗾向陽堡回殺漢民以叛。十二年正月,錦棠攻向陽堡,奪門入,斬馬壽,遂破大通,搗巴燕戎格,誅本源,河東、西諸回堡皆降。文祿踞肅州,詭詞求撫,益招致邊外回助城守,連攻未能下。八月,宗棠來視師,文祿登城見帥旗,奪氣。請出關討賊自效,不許。金順、錦棠軍大集,文祿窮蹙出降,磔之。白彥虎竄遁關外,肅州平。以陝甘總督協辦大學士,加一等輕車都尉。奏請甘肅分闈鄉試,設學政。十三年,晉東閣大學士,留治所。自咸豐初,天下大亂,粵盜最劇,次者捻逆,次者回。宗棠既手戡定之,至是陝、甘悉靖,而塞外平回,朝廷尤矜寵焉。
sài wài huí qiú yuē pà xià, běn ān jí yán bù zhī hé shuò bó kè yě. ān jí yán gù shǔ áo hǎn, áo hǎn wèi é luó sī suǒ miè, ān jí yán dú cún. pà xià wèi é bī, lán rù biān. jù kā shí gá ěr, shāo cán shí nán bā chéng, yòu gōng bài wū lǔ mù qí suǒ jù huí tuǒ míng. tuǒ míng zhě, xī níng huí yě, chū yǐ xīn jiào yóu guān wài. tóng zhì chū, chéng shǎn gān hàn huí gòu biàn chàng luàn, jù wū chéng. pà xià jì gōng bài tuǒ míng jiàng zhī, suì bìng yǒu běi lù yī lí zhū chéng, shōu qí fù rù. tuǒ míng xuán bèi zhú, zǒu sǐ, ér bái yàn hǔ cuàn chù wū chéng, réng lì pà xià. pà xià néng shǔ yì huí zhòng, tōng shǐ jié yuán yīng é, gòu bīng xiè zì bèi. yīng rén yīn zhù zhī, yù lìng bié lì wèi guó, yòng hàn bì é. dāng shì shí, é yǐ huí shù rǎo qí biān jìng, jù yǐn bīng zhú huí, qǔ yī lí, qiě yán jiāng dài qǔ wū lǔ mù qí.
塞外回酋曰帕夏,本安集延部之和碩伯克也。安集延故屬敖罕,敖罕為俄羅斯所滅,安集延獨存。帕夏畏俄逼,闌入邊。據喀什噶爾,稍蠶食南八城,又攻敗烏魯木齊所踞回妥明。妥明者,西寧回也,初以新教游關外。同治初,乘陝甘漢、回構變倡亂,據烏城。帕夏既攻敗妥明降之,遂並有北路伊犁諸城,收其賦入。妥明旋被逐,走死,而白彥虎竄處烏城,仍隸帕夏。帕夏能屬役回眾,通使結援英、俄,購兵械自備。英人陰助之,欲令別立為國,用捍蔽俄。當是時,俄以回數擾其邊境,遽引兵逐回,取伊犁,且言將代取烏魯木齊。
guāng xù yuán nián, zōng táng jì píng guān lǒng, jiāng chū guān, ér hǎi fáng yì qǐ. lùn zhě duō yán zì gāo zōng dìng xīn jiāng, suì mí shù bǎi wàn, cǐ lòu zhī yě. jīn zhì jié tiān xià lì shàn xī jūn, wú yǐ dài bù yú, yóu shī jì. yí xùn yīng rén yì, xǔ pà xià zì lì wèi guó chēng fān, bà xī zhēng, zhuān lì hǎi fáng. hóng zhāng yán zhī yóu lì. zōng táng yuē: guān lǒng xīn píng, bù jí shí guī hái guó jiā jiù suǒ méi dì, ér gē qì shǐ bié wèi guó, cǐ zuò zì yí huàn. wàn yī pà xià bù néng yǒu, bù xī wèi yīng bìng, jí běi zhé ér rù é ěr. wú dì zuò suō, biān yào jǐn shī, fáng biān bīng bù kě jiǎn, mí xiǎng zì ruò. wú yì hǎi fáng ér cuò guó wēi, qiě zhǎng luàn. cǐ bì bù kě. jūn jī dà chén wén xiáng dú shàn zōng táng yì, suì jué cè chū sài, bù bà bīng. shòu zōng táng qīn chà dà chén, dū jūn shì, jīn shùn fù zhī.
光緒元年,宗棠既平關隴,將出關,而海防議起。論者多言自高宗定新疆,歲糜數百萬,此漏卮也。今至竭天下力贍西軍,無以待不虞,尤失計。宜徇英人議,許帕夏自立為國稱藩,罷西征,專力海防。鴻章言之尤力。宗棠曰:「關隴新平,不及時規還國家舊所沒地,而割棄使別為國,此坐自遺患。萬一帕夏不能有,不西為英並,即北折而入俄耳。吾地坐縮,邊要盡失,防邊兵不可減,糜餉自若。無益海防而挫國威,且長亂。此必不可。」軍機大臣文祥獨善宗棠議,遂決策出塞,不罷兵。授宗棠欽差大臣,督軍事,金順副之。
èr nián sān yuè, cì sù zhōu. wǔ yuè, jǐn táng běi yú tiān shān, huì jīn shùn jūn xiān gōng wū lǔ mù qí, kè zhī. bái yàn hǔ dùn zǒu tuō kè xùn. jiǔ yuè, kè mǎ nà sī nán chéng, běi lù píng, nǎi guī nán lù. lìng yuē: huí bù wèi ān qiú qū pò, yàn luàn jiǔ yǐ. dà jūn suǒ zhì, wù yín lüè, wù cán shā. wáng zhě zhī shī rú shí yǔ, cǐ qí shí yě. sān nián sān yuè, jǐn táng gōng kè dá bǎn chéng, xī shì suǒ qín chán huí, zòng zhī guī. nán lù xiōng jù, yì rì, shōu tuō kè xùn chéng, ér zhàn biāo jí sūn jīn biāo liǎng jūn yì lián pò zhū chéng ài, hé luó zhǎng hù děng jūn shōu tǔ lǔ fān, jiàng chán huí wàn yú. pà xià yǐn yào sǐ, qí zi bó kè hú lǐ qiāng qí dì, zǒu kā shí gá ěr.
二年三月,次肅州。五月,錦棠北逾天山,會金順軍先攻烏魯木齊,克之。白彥虎遁走託克遜。九月,克瑪納斯南城,北路平,乃規南路。令曰:「回部為安酋驅迫,厭亂久矣。大軍所至,勿淫掠,勿殘殺。王者之師如時雨,此其時也。」三年三月,錦棠攻克達坂城,悉釋所擒纏回,縱之歸。南路恟懼,翼日,收託克遜城,而占彪及孫金彪兩軍亦連破諸城隘,合羅長祜等軍收吐魯番,降纏回萬餘。帕夏飲藥死,其子伯克胡里戕其弟,走喀什噶爾。
bái yàn hǔ zǒu kāi dōu hé, zōng táng yù suì qín zhī, zòu wèi shàng, shì kù lún dà chén shàng yán xī shì yí huà dìng jiāng jiè, ér tíng chén yì wèi xī zhēng fèi jù, jīn wū chéng tǔ lǔ fān jì dé, kě xiū bīng. zōng táng tàn yuē: jīn shí yǒu kě chéng, nǎi wèi huà dì suō shǒu zhī cè hū? kàng shū zhēng zhī, shàng yǐ wèi rán. shí é fāng yǔ tǔ ěr qí zhàn, jīn shùn qǐng chéng xū xí yī lí. zōng táng yuē: bù kě. shī bù yǐ zhèng, bǐ yǒu cí yǐ. bā yuè, jǐn táng huì shī qū huì, suì yóu dà dào xiàng kāi dōu hé wèi zhèng bīng, yú hǔ ēn děng qí bīng chū kù ěr. bái yàn hǔ zǒu kù chē, qū ā kè sū, jǐn táng zhē jī zhī, zhuǎn dùn kā shí gá ěr. dà jūn hái dìng wū shén, suì shōu nán jiāng dōng sì chéng, hé bù yún yǐ kā shí hàn chéng jiàng. bó kè hú lǐ jì nà bái yàn hǔ, nǎi xiào lì gōng hàn chéng. dà jūn zhì, fù dùn zǒu é. xī sì chéng xiāng jì xià, zōng táng lù bù yǐ wén, zhào jìn èr děng hóu. bù lǔ tè shí sì bù zhēng nèi fù.
白彥虎走開都河,宗棠欲遂擒之,奏未上,適庫倫大臣上言西事宜畫定疆界,而廷臣亦謂西征費鉅,今烏城、吐魯番既得,可休兵。宗棠嘆曰:「今時有可乘,乃為畫地縮守之策乎?」抗疏爭之,上以為然。時俄方與土耳其戰,金順請乘虛襲伊犁。宗棠曰:「不可。師不以正,彼有辭矣。」八月,錦棠會師曲會,遂由大道向開都河為正兵,余虎恩等奇兵出庫爾。白彥虎走庫車,趨阿克蘇,錦棠遮擊之,轉遁喀什噶爾。大軍還定烏什,遂收南疆東四城,何步雲以喀什漢城降。伯克胡里既納白彥虎,乃效力攻漢城。大軍至,復遁走俄。西四城相繼下,宗棠露布以聞,詔晉二等侯。布魯特十四部爭內附。
sì nián zhēng yuè, tiáo shàng xīn jiāng jiàn háng shěng shì yí, bìng qǐng yǔ é yì hái yī lí jiāo pàn rén èr shì. zhào qiǎn quán quán dà chén chóng hòu shǐ é. é yǐ tōng shāng fēn jiè cháng kuǎn sān duān xiāng yào. chóng hòu jù dìng yuē, wèi cháo shì suǒ jiū, yì jiǔ bù jué. zōng táng zòu yuē: zì é jù yī lí, cán shí bù yǐ, xīn jiāng nǎi yǒu rì cù bǎi lǐ zhī shì. é shì yī lí wèi wài fǔ, jí wǒ suǒ dì, zé suǒ cháng lú bù wǔ bǎi wàn yuán. shì é hái yī lí, yú é wú sǔn, wǒ dé yī lí, jǐn yī huāng jiāo. jīn chóng hòu yòu yì bì é zōu ěr guǒ sī hé jí tiē kè sī hé, shì huà yī lí xī nán zhī dì guī é yě. wǔ shì bù jìng zhī qiū, yǒu gē dì qiú hé zhě yǐ. zī yī shǐ wèi jiā, jù juān yào dì, cǐ jiè wù zhī bù kě xǔ zhě yě. é shāng zhì zài mào yì, qí zhèng fǔ jí guǎng shè lǐng shì, yù jí tōng shāng shēn rù fù dì, cǐ shāng wù zhī bù kě xǔ zhě yě. chén wéi é rén bāo cáng huò xīn, wàng cǔn wú guó huò yàn yòng bīng, suì yǐ quán quán zhī shǐ chén qiān zhì jiāng chén. wèi jīn zhī jì, dāng xiān zhī yǐ yì lùn, wěi wǎn ér yòng jī, cì jué zhī yǐ zhàn zhèn, jiān rěn ér qiú shèng. chén suī shuāi yōng wú shì, gǎn bù miǎn zhān. shàng zhuàng qí yán, jiā xǔ zhī. chóng hòu dé zuì qù, mìng céng jì zé shǐ é, gèng qián yuē. yú shì zōng táng nǎi zì qǐng chū tún hā mì, guī fù yī lí. yǐ jīn shùn chū jīng hé wèi dōng lù, zhāng yào yán tè kè sī hé wèi zhōng lù, jǐn táng jīng bù lǔ tè yóu mù wèi xī lù ér fēn qiǎn tán shàng lián děng fēn tún kā shí gá ěr ā kè sū hā mì wèi hòu lù shēng yuán: hé mǎ bù zú sì wàn yú rén.
四年正月,條上新疆建行省事宜,並請與俄議還伊犁、交叛人二事。詔遣全權大臣崇厚使俄。俄以通商、分界、償款三端相要。崇厚遽定約,為朝士所糾,議久不決。宗棠奏曰:「自俄踞伊犁,蠶食不已,新疆乃有日蹙百里之勢。俄視伊犁為外府,及我索地,則索償盧布五百萬元。是俄還伊犁,於俄無損,我得伊犁,僅一荒郊。今崇厚又議畀俄陬爾果斯河及帖克斯河,是劃伊犁西南之地歸俄也。武事不競之秋,有割地求和者矣。茲一矢未加,遽捐要地,此界務之不可許者也。俄商志在貿易,其政府即廣設領事,欲藉通商深入腹地,此商務之不可許者也。臣維俄人包藏禍心,妄忖吾國或厭用兵,遂以全權之使臣牽制疆臣。為今之計,當先之以議論,委婉而用機,次決之以戰陣,堅忍而求勝。臣雖衰慵無似,敢不勉旃。」上壯其言,嘉許之。崇厚得罪去,命曾紀澤使俄,更前約。於是宗棠乃自請出屯哈密,規復伊犁。以金順出精河為東路,張曜沿特克斯河為中路,錦棠經布魯特遊牧為西路;而分遣譚上連等分屯喀什噶爾、阿克蘇、哈密為後路聲援:合馬步卒四萬餘人。
liù nián sì yuè, zōng táng yú chèn fā sù zhōu, wǔ yuè, dǐ hā mì. é wén wáng shī dà chū, zēng bīng shǒu yī lí nà lín hé, bié yǐ bīng chuán xiáng hǎi shàng, yòng zhèn hàn jīng shī, tóng shí tiān jīn fèng tiān shān dōng jiē jǐng. qī yuè, zhào zōng táng rù dōu bèi gù wèn, yǐ jǐn táng dài zhī. ér é yì shè wǒ bīng wēi, kǒng shì suì jué liè. míng nián zhēng yuè, hé yì chéng, jiāo hái yī lí, fáng hǎi jūn jiē bà.
六年四月,宗棠輿櫬發肅州,五月,抵哈密。俄聞王師大出,增兵守伊犁、納林河,別以兵船翔海上,用震撼京師,同時天津、奉天、山東皆警。七月,詔宗棠入都備顧問,以錦棠代之。而俄亦懾我兵威,恐事遂決裂。明年正月,和議成,交還伊犁,防海軍皆罷。
zōng táng yòng bīng shàn shěn jī, bù cháng qí fāng lüè. chóu xī shì, yóu yǐ jié bīng yù xiǎng wèi běn móu. shǐ xī zhēng, lǜ gè xíng shěng xié zhù xiǎng bù shí zhì, qǐng yī jiè dài wài guó. shěn bǎo zhēn ní qí yì, zhào yuē: zōng táng yǐ xī shì zì rèn, guó jiā hé xī qiān wàn jīn. wèi bō kuǎn wǔ bǎi wàn, chì zì jiè wài guó zhài wǔ bǎi wàn. chū sài fán èr shí yuè, ér xīn jiāng nán běi chéng jǐn fù zhě, kuì yùn ráo gěi zhī lì yě. chū yì xī shì, zhǔ xìng tún tián, wén zhě yū zhī jí guān zōng táng zòu lùn guān nèi wài jiù tún zhī bì, yǐ wèi guà míng bīng jí, bù dé gèng shì nóng, yí huà bīng nóng wèi èr, jiǎn jīng zhuàng wèi bīng, sàn yuàn ruò shǐ tún kěn, rán hòu rén fú qí lǎo móu. jì rù jìn, cì zǐ jìn chéng qí mǎ, shǐ nèi shì èr rén fú yè shàng diàn, shòu jūn jī dà chén, jiān zhí yì shǔ. guó jiā chéng píng jiǔ, wǔ bèi chí bù zhèn, ér hǎi wài zhū guó zhēng yán fù qiáng, suī zhōng guó lǚ píng dà nán, bǐ yóu sī yì yǐ wèi cuì ruò yě. jí zōng táng píng pà xià, wài guó nǎi shāo shāo chuán shuō zhī. qí chū rù jīng shī, nèi chéng yǒu jiào táng gāo lóu, fǔ kàn gōng diàn, mín jiān huān yán zuǒ hóu zhì, lóu jí huǐ yǐ, wèi shì yù xiǎo, nǎi zhǐ. qí wēi wàng zài rén rú cǐ. rán zhí jūn jī yì shǔ, tóng liè pō yàn kǔ zhī. zōng táng yì zì bù lè jū nèi, yǐn jí qǐ tuì. jiǔ yuè, chū wèi liǎng jiāng zǒng dū nán yáng tōng shāng dà chén. cháng chū xún wú sōng, guò shàng hǎi, xī rén wèi jiàn lóng qí, shēng pào, yíng dǎo zhī wéi jǐn.
宗棠用兵善審機,不常其方略。籌西事,尤以節兵裕餉為本謀。始西征,慮各行省協助餉不時至,請一借貸外國。沈葆楨尼其議,詔曰:「宗棠以西事自任,國家何惜千萬金。為撥款五百萬,敕自借外國債五百萬。」出塞凡二十月,而新疆南北城盡復者,饋運饒給之力也。初議西事,主興屯田,聞者迂之;及觀宗棠奏論關內外舊屯之弊,以謂掛名兵籍,不得更事農,宜畫兵農為二,簡精壯為兵,散願弱使屯墾,然後人服其老謀。既入覲,賜紫禁城騎馬,使內侍二人扶掖上殿,授軍機大臣,兼值譯署。國家承平久,武備弛不振,而海外諸國爭言富強,雖中國屢平大難,彼猶私議以為脆弱也。及宗棠平帕夏,外國乃稍稍傳說之。其初入京師,內城有教堂高樓,俯瞰宮殿,民間讙言左侯至,樓即毀矣,為示諭曉,乃止。其威望在人如此。然值軍機、譯署,同列頗厭苦之。宗棠亦自不樂居內,引疾乞退。九月,出為兩江總督、南洋通商大臣。嘗出巡吳淞,過上海,西人為建龍旗,聲炮,迎導之維謹。
jiǔ nián, fǎ rén gōng yuè nán, zì qǐng fù diān dū shī. xí gù lì wáng dé bǎng mù jūn yǒng zhōu, hào kè jìng dìng biān jūn, fǎ xuán yì hé, zhǐ qí xíng. shí nián, diān yuè biān jūn kuì, zhào rù dōu, zài zhí jūn jī. fǎ dà jǔ nèi fàn, zhào zōng táng shì shī fú jiàn, xí wáng zhēn zi shī zhèng qián jūn dù tái wān, hào kè jìng yuán tái jūn. shī zhèng zhì tái nán, wèi fǎ bīng suǒ zǔ, ér dé bǎng huì zhū jūn dà jié yú liàng shān. hé yì chéng, zài yǐn jí qǐ tuì. qī yuè, zú yú fú zhōu, nián qī shí sān, zèng tài fù, shì wén xiāng. sì jīng shī zhāo zhōng cí xián liáng cí, bìng jiàn zhuān cí yú hú nán jí lì gōng zhū shěng.
九年,法人攻越南,自請赴滇督師。檄故吏王德榜募軍永州,號「恪靖定邊軍」,法旋議和,止其行。十年,滇、越邊軍潰,召入都,再直軍機。法大舉內犯,詔宗棠視師福建,檄王珍子詩正潛軍渡台灣,號「恪靖援台軍」。詩正至台南,為法兵所阻,而德榜會諸軍大捷於諒山。和議成,再引疾乞退。七月,卒於福州,年七十三,贈太傅,諡文襄。祀京師昭忠祠、賢良祠,並建專祠於湖南及立功諸省。
zōng táng wèi rén duō zhì lüè, nèi xíng shén dǔ, gāng jùn zì tiān xìng. mù zōng cháng jiè qí biǎn zhōng. shǐ wèi chū, yǔ guó fān lín yì jiāo, qì líng èr rén chū qí shàng. zhōng xìng zhū jiāng shuài, dà shuài guó fān suǒ jiàn qǐ, suī guì, jiē zūn shì guó fān. zōng táng dú yǔ kàng xíng, bù shǎo qū, qù shě shí hé shí bù hé. guó fān yǐ xué wèn zì liǎn yì, yì wài jiāo cháng chí hé jié zōng táng fēng yǐng lǐn lǐn xiàng dí yǐ, shì lùn yǐ cǐ yì fù zhī. rán hǎo zì jīn fá, gù chū qí mén zhě, chéng dé dá cái bù jí guó fān zhī shèng yún. zi sì rén: xiào wēi, jǔ rén, yǐ yīn wèi zhǔ shì, xiān zú, jīng biǎo xiào xíng xiào kuān, láng zhōng xiào xūn, bīng bù zhǔ shì xiào tóng, jiāng sū tí fǎ shǐ. sūn niàn qiān, xí hóu jué, tōng zhèng sī fù shǐ.
宗棠為人多智略,內行甚篤,剛峻自天性。穆宗嘗戒其褊衷。始未出,與國藩、林翼交,氣陵二人出其上。中興諸將帥,大率國藩所薦起,雖貴,皆尊事國藩。宗棠獨與抗行,不少屈,趣舍時合時不合。國藩以學問自斂抑,議外交常持和節;宗棠鋒穎凜凜向敵矣,士論以此益附之。然好自矜伐,故出其門者,成德達材不及國藩之盛雲。子四人:孝威,舉人,以蔭為主事,先卒,旌表孝行;孝寬,郎中;孝勛,兵部主事;孝同,江蘇提法使。孫念謙,襲侯爵,通政司副使。
lùn yuē: zōng táng shì gōng zhe yǐ, qí zhì xíng zhōng jiè, yì yǒu guò rén. lián bù yán pín, qín bù yán láo. dài jiāng shì yǐ chéng xìn xiāng gǎn. shàn yú zhì mín, měi kè yī dì, zhāo lái fǔ suī, zhòng zhì rú guī. lùn zhě wèi zōng táng yǒu bà cái, ér zhì mín zé yǐ wáng dào héng zhī, xìn zāi. zōng táng chū chū zhì jūn, hú lín yì wèi shū gào hú nán yuē: zuǒ gōng bù gù jiā, qǐng suì chóu sān bǎi liù shí jīn yǐ shàn qí sī. céng guó fān jiàn qí suǒ jū mù xiá xiǎo, wèi bié zhì èr mù yí zhī, qí lián jiǎn ruò cǐ. chū yǔ guó fān lùn shì bù qià, jí wén qí hōng, nǎi yuē: móu guó zhī zhōng, zhī rén zhī míng, zì kuì bù rú. zhì yì yuǎn yǐ.
論曰:「宗棠事功著矣,其志行忠介,亦有過人。廉不言貧,勤不言勞。待將士以誠信相感。善於治民,每克一地,招徠撫綏,眾至如歸。論者謂宗棠有霸才,而治民則以王道行之,信哉。宗棠初出治軍,胡林翼為書告湖南曰:「左公不顧家,請歲籌三百六十金以贍其私。」曾國藩見其所居幕陿小,為別制二幕貽之,其廉儉若此。初與國藩論事不洽,及聞其薨,乃曰:「謀國之忠,知人之明,自媿不如。」志益遠矣。