zuǒ zōng táng
左宗棠
zuǒ zōng táng, zì jì gāo, hú nán xiāng yīn rén. fù guān lán, lǐn shēng, yǒu xué xíng. zōng táng, dào guāng shí èr nián jǔ rén, sān shì lǐ bù bù dì, suì jué yì shì jìn, jiū xīn yú dì bīng fǎ. xǐ wèi zhuàng yǔ jīng zhòng, míng zài gōng qīng jiān. cháng yǐ zhū gě liàng zì bǐ, rén mù qí kuáng yě. hú lín yì jí chēng zhī, wèi héng lǎn jiǔ zhōu, gèng wú cái chū qí yòu zhě. nián qiě sì shí, gù wèi suǒ qīn yuē:" fēi mèng bo xiòng qiú, dài wú xìng yǐ!"
左宗棠,字季高,湖南湘阴人。父观澜,廪生,有学行。宗棠,道光十二年举人,三试礼部不第,遂绝意仕进,究心舆地、兵法。喜为壮语惊众,名在公卿间。尝以诸葛亮自比,人目其狂也。胡林翼亟称之,谓横览九州,更无才出其右者。年且四十,顾谓所亲曰:“非梦卜敻求,殆无幸矣!”
xián fēng chū, guǎng xī dào qǐ, zhāng liàng jī xún fǔ hú nán, lǐ pì bù jiù. lín yì dūn quàn zhī, nǎi chū. xù shǒu cháng shā gōng, yóu zhī xiàn zhuó tóng zhī zhí lì zhōu. liàng jī yí fǔ shān dōng, zōng táng guī yǐn zǐ mù dòng. luò bǐng zhāng zhì hú nán, fù yǐ jì jié zhī chū zuǒ jūn mù, yǐ zhī rú zuǒ yòu shǒu. liáo shǔ bái shì, zhé wèn:" jì gāo xiān shēng yún hé?" yóu shì jì zhě rì zhòng, bàng yì sì qǐ, ér míng rì wén. tóng lǐ guō sōng dào guān biān xiū, yī rì, wén zōng zhào wèn:" ruò shí jǔ rén zuǒ zōng táng hū? hé jiǔ bù chū yě? nián jǐ hé yǐ? guò cǐ jīng lì yǐ shuāi, rǔ kě wèi shū yù wú yì, dāng jí shí chū wèi wú bàn zéi." lín yì wén ér xǐ yuē:" mèng bo xiòng qiú shí zhì yǐ!"
咸丰初,广西盗起,张亮基巡抚湖南,礼辟不就。林翼敦劝之,乃出。叙守长沙功,由知县擢同知直隶州。亮基移抚山东,宗棠归隐梓木洞。骆秉章至湖南,复以计劫之出佐军幕,倚之如左右手。僚属白事,辄问:“季高先生云何?”由是忌者日众,谤议四起,而名日闻。同里郭嵩焘官编修,一日,文宗召问:“若识举人左宗棠乎?何久不出也?年几何矣?过此精力已衰,汝可为书谕吾意,当及时出为吾办贼。”林翼闻而喜曰:“梦卜敻求时至矣!”
liù nián, zēng guó fān kè wǔ chāng, zòu chén zōng táng jì shī jì xiǎng gōng, zhào yǐ bīng bù láng zhōng yòng, é jiā sì pǐn qīng xián. huì bǐng zhāng hé bà zǒng bīng fán xiè, xiè gòu yú zǒng dū guān wén, wèi fēi yǔ shàng wén, zhào zōng táng duì bù wǔ chāng, bǐng zhāng shū zhēng zhī bù dé. lín yì guó fān jiē yán zōng táng wú zuì, qiě jiàn qí cái kě dà yòng. zhān shì pān zǔ yīn yì sòng yán zǒng dū huò yú fú cí, gù dé bù dǎi. é ér cháo zhǐ xià, mìng yǐ sì pǐn jīng táng cóng guó fān zhì jūn. chū, guó fān chuàng lì xiāng jūn, zhū jūn zūn qí yíng zhì, dú wáng zhēn bù yòng. zōng táng mù wǔ qiān rén, cān yòng zhēn fǎ, hào yuē" chǔ jūn". shí nián bā yuè, zōng táng jì chéng jūn ér dōng, wěi yì wáng shí dá kāi cuàn sì chuān, zhào yí shī tǎo shǔ. guó fān lín yì yǐ jiāng wǎn shì jí, hé shū liú zhī. shí guó fān jìn bīng wǎn nán, zhù qí mén, wěi shì wáng lǐ shì xián zhōng wáng lǐ xiù chéng jiū zhòng shù shí wàn wéi qí mén. zōng táng lǜ chǔ jūn dào jiāng xī, zhuǎn zhàn ér qián, suì kè dé xīng wù yuán. zéi qū fú liáng jǐng dé zhèn, duàn qí mén xiǎng dào. zōng táng hái shī jī zhī, dà zhàn yú lè píng pó yáng, jiāng shī shí yú wàn, shì xián yì fú táo, ér huī zhōu zéi yì dùn zhè jiāng. zì shì jiāng wǎn jūn shì shǐ zhèn.
六年,曾国藩克武昌,奏陈宗棠济师、济饷功,诏以兵部郎中用,俄加四品卿衔。会秉章劾罢总兵樊燮,燮构於总督官文,为蜚语上闻,召宗棠对簿武昌,秉章疏争之不得。林翼、国藩皆言宗棠无罪,且荐其才可大用。詹事潘祖荫亦诵言总督惑於浮辞,故得不逮。俄而朝旨下,命以四品京堂从国藩治军。初,国藩创立湘军,诸军遵其营制,独王珍不用。宗棠募五千人,参用珍法,号曰“楚军”。十年八月,宗棠既成军而东,伪翼王石达开窜四川,诏移师讨蜀。国藩、林翼以江、皖事急,合疏留之。时国藩进兵皖南,驻祁门,伪侍王李世贤、忠王李秀成纠众数十万围祁门。宗棠率楚军道江西,转战而前,遂克德兴、婺源。贼趋浮梁景德镇,断祁门饷道。宗棠还师击之,大战於乐平、鄱阳,僵尸十馀万,世贤易服逃,而徽州贼亦遁浙江。自是江、皖军势始振。
shí yī nián, zhào shòu tài cháng sì qīng, xiāng bàn jiāng nán jūn wù, nǎi lǜ chǔ jūn bā qiān rén dōng yuán zhè. cháo mìng guó fān jié zhì zhè jiāng, guó fān jiàn zōng táng zú rèn zhè shì. zōng táng bù jiàng míng zhě, liú diǎn wáng kāi lái wáng wén ruì wáng mù, shù jūn dān bó, bù zú zī zhàn shǒu nǎi zòu diào jiǎng yì lǐ yú guǎng xī, liú péi yuán wèi yù yì yú hú nán, jiē wèi zhì, ér zōng táng yǐ shù qiān rén cè yìng qī bǎi yú lǐ, zhǐ huī ruò dìng, guó fān fú qí zhěng xiá. yǐ ér háo zhōu xiàn, fù shū jiàn zhī, suì shòu zhè jiāng xún fǔ.
十一年,诏授太常寺卿,襄办江南军务,乃率楚军八千人东援浙。朝命国藩节制浙江,国藩荐宗棠足任浙事。宗棠部将名者,刘典、王开来、王文瑞、王沐,数军单薄,不足资战守;乃奏调蒋益澧於广西,刘培元、魏喻义於湖南,皆未至,而宗棠以数千人策应七百馀里,指挥若定,国藩服其整暇。已而壕州陷,复疏荐之,遂授浙江巡抚。
shí zhè dì wéi hú qú èr zhōu wèi xiàn zéi, guó fān yǔ zōng táng jì, yǐ bǎo huī zhōu, gù ráo guǎng wéi gēn běn. zòu yǐ sān fǔ shǔ xiàn fù gōng qí jūn, shè wù yuán jǐng dé hé kǒu sān shuì jú bì zhī, sān fǔ fáng jūn xī lì zōng táng. zéi dà jǔ fàn wù yuán, qīn dū jūn bài zhī. tóng zhì yuán nián zhēng yuè, zhào cù zì qú guī zhè. zōng táng zòu yán:" xíng jūn zhī fǎ, bì bì zhǎng wéi, fáng hòu lù. chén jūn rù qú, zé huī wù shū yú, yòu chéng liáng jìn yuán jué zhī shì. jīn yóu wù yuán gōng kāi huà, fēn jūn è huá bù, shōu suì ān, shǐ ráo guǎng xiāng bì yǐ ān, rán hòu kě yǐ zhì zéi ér bù wéi zéi zhì." èr yuè, kè suì ān. shì xián zì jīn huá fàn qú zhōu, lián jī bài zhī. ér wǎn nán zéi fù xiàn níng guó, qiǎn wén ruì wǎng yuán, kè jì xī. shí yī yuè, yù yì kè yán zhōu. èr nián zhēng yuè, yì lǐ jí gāo lián shēng xióng jiàn yì wáng dé bǎng yú pèi yù děng kè jīn huá shào xīng, zhè dōng zhū jùn xiàn jiē dìng.
时浙地唯湖、衢二州未陷贼,国藩与宗棠计,以保徽州,固饶、广为根本。奏以三府属县赋供其军,设婺源、景德、河口三税局裨之,三府防军悉隶宗棠。贼大举犯婺源,亲督军败之。同治元年正月,诏促自衢规浙。宗棠奏言:“行军之法,必避长围,防后路。臣军入衢,则徽、婺疏虞,又成粮尽援绝之势。今由婺源攻开化,分军扼华埠,收遂安,使饶、广相庇以安,然后可以制贼而不为贼制。”二月,克遂安。世贤自金华犯衢州,连击败之。而皖南贼复陷宁国,遣文瑞往援,克绩溪。十一月,喻义克严州。二年正月,益澧及高连升、熊建益、王德榜、余佩玉等克金华、绍兴,浙东诸郡县皆定。
háng zhōu zéi zhèn bù, xī zhòng jù fù yáng. shí zhū jūn zhēng yì chéng shèng qǔ háng chéng, zōng táng bù xǐ gōng jiān, wèi wǎn nán zéi shì yóu shèng, zhì kòu yǐ tiǎn miè wéi qī, wù tān jìn gōng. nǎi zì jīn huá jìn jūn yán zhōu, lìng liú diǎn jiāng bā qiān rén huì wén ruì fáng huī zhōu, yǐ péi yuán dé bǎng zhù chún ān kāi huà, ér yì lǐ gōng fù yáng. hé bà dào fǔ jí shī shǒu jiāng lì shí qī rén, jǔ zhè shì wú guān lǐ děng zhèn huāng zhāo kěn, zú yù jūn shí. sì yuè, shòu zhè mǐn zǒng dū, jiān xún fǔ shì. liú diǎn jūn jì zhì wǎn nán, suì liú tún. yì lǐ gōng fù yáng, jūn jǐn wàn yú rén, jiē bìng yì, zōng táng yì huàn nüè kùn bèi, fù yáng wéi jiǔ bù xià, nǎi jiǎn liàn jiù zhè jūn, jiān mù wài guó jūn zhù zhī gōng. qī yuè, lǐ hóng zhāng jiāng sū jūn rù zhè gōng jiā shàn, jiā xīng kòu běi yuán, yú shì shuǐ lù dà jǔ gōng fù yáng, kè zhī. yì lǐ děng cháng qū dǎo háng zhōu, wèi yù yì kāng guó qì gōng yú háng. zōng táng yǐ háng zéi shì yú háng wèi jī jiǎo, fēi xiān xià yú háng, shōu hǎi níng, bù néng duàn jiā hú yuán jì, gōng zhì yú háng shì shī. shì shí wǎn zéi gǔ lóng xián fǎn zhèng, guān jūn lián xià jiàn píng gāo chún zhū yì. jīn líng zéi hū xiù chéng rù móu tā cuàn, dú shì xián jù lì yáng, yǔ guǎng dé zéi bǐ, zhōng gěng guān jūn. hóng zhāng jì kè jiā shàn, shàng yán dāng yì jūn gōng jiā xīng. huì zhè shī qǔ cháng zhōu, ér guǎng dé zéi yǐ yóu níng guó cuàn zhè. zōng táng lǜ zéi fēn rǎo jiāng xī fú jiàn, nǎi xí zhāng yùn lán lǜ suǒ bù qū fú jiàn, zhào liú diǎn fáng jiāng xī. hǎi níng zéi cài yuán lóng yǐ chéng jiàng, gēng míng yuán jí, hòu suì wèi xiāo jiàng. sān nián èr yuè, yuán jí huì jiāng sū jūn kè jiā xīng. háng zhōu zéi chén bǐng wén shì cù yuē jiàng, yóu lǜ jì zhōng biàn, chéng yǔ jí gōng zhī, yè qǐ mén dùn, háng zhōu fù, yú háng zéi wāng hǎi yáng yì dōng zǒu. jié wén, jiā tài zǐ shǎo bǎo xián, cì huáng mǎ guà.
杭州贼震怖,悉众拒富阳。时诸军争议乘胜取杭城,宗棠不喜攻坚,谓皖南贼势犹盛,治寇以殄灭为期,勿贪近功。乃自金华进军严州,令刘典将八千人会文瑞防徽州,以培元、德榜驻淳安、开化,而益澧攻富阳。劾罢道府及失守将吏十七人,举浙士吴观礼等赈荒招垦,足裕军食。四月,授浙闽总督,兼巡抚事。刘典军既至皖南,遂留屯。益澧攻富阳,军仅万馀人,皆病疫,宗棠亦患疟困惫,富阳围久不下,乃简练旧浙军,兼募外国军助之攻。七月,李鸿章江苏军入浙攻嘉善,嘉兴寇北援,於是水陆大举攻富阳,克之。益澧等长驱捣杭州,魏喻义、康国器攻馀杭。宗棠以杭贼恃馀杭为犄角,非先下馀杭,收海宁,不能断嘉、湖援济,躬至馀杭视师。是时皖贼古隆贤反正,官军连下建平、高淳诸邑。金陵贼呼秀成入谋他窜,独世贤踞溧阳,与广德贼比,中梗官军。鸿章既克嘉善,上言当益军攻嘉兴。会浙师取常州,而广德贼已由宁国窜浙。宗棠虑贼分扰江西、福建,乃檄张运兰率所部趋福建,召刘典防江西。海宁贼蔡元隆以城降,更名元吉,后遂为骁将。三年二月,元吉会江苏军克嘉兴。杭州贼陈炳文势蹙约降,犹虑计中变,乘雨急攻之,夜启门遁,杭州复,馀杭贼汪海洋亦东走。捷闻,加太子少保衔,赐黄马褂。
yí zhù shěng chéng, shēn jūn jìn, zhāo shāng kāi shì, tíng háng guān shuì, jiǎn háng jiā hú shuì sān zhī yī. yì lǐ wèi bù zhèng shǐ, yì qīng cái zhì shì, yī shí xī rán chēng zhī. qún zéi jù hú zhōu, nǎi yí jūn hé wéi, xiān gōng líng hú. sān yuè, jiāng sū jūn kè cháng zhōu, zéi bài cuàn huī wù, qū jiāng xī. shì xián jù chóng rén, hǎi yáng jù dōng xiāng, zōng táng yǐ zéi rù jiāng xī wèi fù xīn huàn, zòu qǐng yáng yuè bīn dū jiāng xī wǎn nán jūn, yǐ liú diǎn fù, cóng zhī. liù yuè, zēng guó quán kè jiāng níng, hóng xiù quán zi fú zhèn bēn hú zhōu, é fù kuì zǒu, zhé yú nán chāng. qī yuè, kè hú zhōu, jǐn dìng zhè dì. lùn gōng, fēng yī děng kè jìng bó.
移驻省城,申军禁,招商开市,停杭关税,减杭、嘉、湖税三之一。益澧为布政使,亦轻财致士,一时翕然称之。群贼聚湖州,乃移军合围,先攻菱湖。三月,江苏军克常州,贼败窜徽、婺,趋江西。世贤踞崇仁,海洋踞东乡,宗棠以贼入江西为腹心患,奏请杨岳斌督江西、皖南军,以刘典副,从之。六月,曾国荃克江宁,洪秀全子福瑱奔湖州,俄复溃走,磔於南昌。七月,克湖州,尽定浙地。论功,封一等恪靖伯。
yú zéi sàn zǒu huī níng jiāng xī guǎng dōng, zhé rù tīng zhōu, fú jiàn dà zhèn. nǎi zòu qǐng zhī zǒng dū rèn, yǐ yì lǐ hù xún fǔ, zēng diào dé bǎng jūn zhì mǐn. sì nián sān yuè, jiāng sū jūn guō sōng lín lái huì shī, zéi qì zhāng zhōu chū dà bù. wǔ yuè, jìn gōng yǒng dìng. shì xián hǎi yáng jì lǚ bài, shāng jīng ruì guò bàn, guī chéng zhě sān wàn. zōng táng jìn tún zhāng zhōu, niè zéi wǔ píng. yú shì zéi cuàn guǎng dōng zhī zhèn píng, ér fú jiàn yì dìng.
馀贼散走徽、宁、江西、广东,折入汀州,福建大震。乃奏请之总督任,以益澧护巡抚,增调德榜军至闽。四年三月,江苏军郭松林来会师,贼弃漳州出大埔。五月,进攻永定。世贤、海洋既屡败,伤精锐过半,归诚者三万。宗棠进屯漳州,蹑贼武平。於是贼窜广东之镇平,而福建亦定。
nǎi xí kāng guó qì guān zhèn píng liǎng jūn rù yuè, wáng kāi lín yī jūn rù gàn fáng jiāng xī, liú diǎn jūn qū nán ān fáng hú nán, liú gāo lián shēng huáng shǎo chūn jūn wǔ píng, cì zéi jìn tuì. liù yuè, zéi dà jǔ fàn wǔ píng, lì zhàn què zhī. shì xián tóu hǎi yáng, wèi suǒ qiāng, zéi dǎng yì cāi èr. zhào yǐ zōng táng jié zhì sān xǐng zhū jūn. shí yuè, zéi xiàn jiā yìng, zōng táng yí tún hé píng guǎn xī. dé bǎng lǜ shuài tún gū xuán, zì qǐng dāng zhōng lù. liú diǎn wén dé bǎng jūn qū qián, yì yǐn jūn jí jìn. cù yù zéi, bài, zéi zhuī diǎn, lüè dé bǎng tún ér guò, qiāng huán jī zhī, zhé fǎn zǒu. shì yè jiàng zhě yú sì wàn, yán hǎi yáng zhōng pào sǐ yǐ, shì qì yù fèn. shí bào chāo jūn yì zhì, zéi chū jù, yòu dà bài zhī. hé mǐn zhè jiāng yuè jūn wéi jiā yìng. shí èr yuè, zéi kāi chéng dùn, è zhū tún bù dé zǒu, guì qǐ miǎn zhě liù wàn yú, fú zhǎn zéi jiāng qī bǎi sān shí sì, shǒu jí kě jì shù zhě wàn liù qiān, zhào cì shuāng yǎn huā líng.
乃檄康国器、关镇平两军入粤,王开琳一军入赣防江西,刘典军趋南安防湖南,留高连升、黄少春军武平,伺贼进退。六月,贼大举犯武平,力战卻之。世贤投海洋,为所戕,贼党益猜贰。诏以宗棠节制三省诸军。十月,贼陷嘉应,宗棠移屯和平琯溪。德榜虑帅屯孤悬,自请当中路。刘典闻德榜军趋前,亦引军疾进。猝遇贼,败,贼追典,掠德榜屯而过,枪环击之,辄反走。是夜降者逾四万,言海洋中炮死矣,士气愈奋。时鲍超军亦至,贼出拒,又大败之。合闽、浙、江、粤军围嘉应。十二月,贼开城遁,扼诸屯不得走,跪乞免者六万馀,俘斩贼将七百三十四,首级可计数者万六千,诏赐双眼花翎。
wǔ nián zhēng yuè, kǎi xuán. zōng táng yǐ yuè kòu jì píng, shǒu yì jiǎn bīng bìng xiǎng, jiā gěi liàn bīng. yòu yǐ hǎi jìn kāi, fēi zhì bèi chuán xiè bù néng tú zì qiáng, nǎi chuàng chuán chǎng mǎ yǐ shān xià, jiàn qǐ shěn bǎo zhēn zhǔ qí shì. huì wáng shī zhēng xī chuí huí luàn jiǔ wú gōng, zhào zōng táng yí dū shǎn gān. shí yuè, jiǎn suǒ bù sān qiān rén xī fā, lìng liú diǎn bié mù sān qiān rén qī huì hàn kǒu, zhōng tú yǐ xī niǎn zhāng zǒng yú cuàn shǎn xī, mìng xiān rù qín jiǎo zéi.
五年正月,凯旋。宗棠以粤寇既平,首议减兵并饷,加给练兵。又以海禁开,非制备船械不能图自强,乃创船厂马尾山下,荐起沈葆桢主其事。会王师征西陲回乱久无功,诏宗棠移督陕、甘。十月,简所部三千人西发,令刘典别募三千人期会汉口,中途以西捻张总愚窜陕西,命先入秦剿贼。
shǎn gān huí zhòng shù zhì bǎi wàn, yǔ niǎn hé. zōng táng xíng cì wǔ chāng, shàng zòu yuē:" chén wéi dōng nán zhàn shì lì zài zhōu, xī běi zhàn shì lì zài mǎ. niǎn huí mǎ duì chí chěng píng yuán, guān jūn yǐ bù duì dāng zhī, bì wú xìng yǐ. yǐ mǎ lì yán, xī chǎn bù ruò běi chǎn zhī jiàn. niǎn mǎ duō běi chǎn, gù niǎn zhī zhàn hàn yú huí. chén jūn zhǐ liù qiān, jīn nǐ gòu kǒu běi liáng mǎ xí liàn mǎ duì, jiān zhì shuāng lún pào chē. yóu xiāng dèng chū zǐ jīng guān, jìng shāng zhōu yǐ fù shǎn xī. jīng yíng tún tián, wèi jiǔ yuǎn zhī guī. shì gù jìn bīng shǎn xī, bì xiān qīng guān wài zhī zéi jìn bīng gān sù, bì xiān qīng shǎn xī zhī zéi zhù bīng lán zhōu, bì xiān qīng gè lù zhī zéi: rán hòu kuì yùn cháng tōng, shī xíng wú zǔ. zhì yú jìn zhǐ jiǔ sù, suí jī fù shì, fú qǐ jiǎ chén pián yí, kuān qí suì yuè, bǐ dé cóng róng guī huà, yǐ yào qí chéng."
陕、甘回众数至百万,与捻合。宗棠行次武昌,上奏曰:“臣维东南战事利在舟,西北战事利在马。捻、回马队驰骋平原,官军以步队当之,必无幸矣。以马力言,西产不若北产之健。捻马多北产,故捻之战悍於回。臣军止六千,今拟购口北良马习练马队,兼制双轮炮车。由襄、邓出紫荆关,径商州以赴陕西。经营屯田,为久远之规。是故进兵陕西,必先清关外之贼;进兵甘肃,必先清陕西之贼;驻兵兰州,必先清各路之贼:然后餽运常通,师行无阻。至於进止久速,随机赴势,伏乞假臣便宜,宽其岁月,俾得从容规画,以要其成。”
liù nián chūn, tí bīng wàn èr qiān yǐ xī. yì yǐ pào chē zhì zéi mǎ, ér yǐ mǎ duì dāng bù zéi. niǎn shū jiàn pào chē, jiē bù zhàn kuáng bēn. shí shǎn xī xún fǔ liú róng yǐ jiě rèn, zǒng dū yáng yuè bīn qǐng guī yì jí. zhào níng xià jiāng jūn mù tú shàn shǔ zǒng dū, zōng táng yǐ qīn chāi dà chén dū jūn wù. fēn jūn sān dào rù guān, ér wǎn nán zhèn zǒng bīng liú sōng shān lǜ lǎo xiāng jūn jiǔ qiān rén yuán shǎn, shān xī àn chá shǐ chén shí zhǔ hé fáng, qí jūn jiē shǔ yān. sōng shān jì lǚ bài niǎn, yòu hé shǔ jūn jiāng huáng dǐng wǎn jūn jiāng guō bǎo chāng, dà pò zhī fù píng. niǎn lüè sān yuán, yán wèi běi dōng qū, huí zé fēn dǎng xī fàn, jūn jí běi shān. zōng táng yǐ niǎn qiáng yú huí, dāng xiān zhì niǎn. xí zhū jūn píng hé jié yíng, qī cù ér jiān zhī jīng luò jiān. niǎn chéng jūn wèi jí, yòu zhé ér xī dù jīng wèi, kuī yù è. yǐ ér dà jūn jìn bī, shì bù fù néng nán, nǎi qū bái shuǐ. chéng dà fēng yǔ, dìng zǒu rù běi shān. zōng táng fáng niǎn huí hé shì, qiě běi shān huāng jí, shī xíng liáng bù jì, yīn jí è yào zhōu. shí yuè, niǎn bài zǒu yí chuān, bié dǎng guǒ cuàn yào zhōu, hé huí fěi gōng tóng guān. liú fáng jūn bù néng yù, diǎn lián shēng jūn chí jiù, dà pò zhī. zhū jūn jiāng suī lǚ bài niǎn, zhōng qiān yú huí, shī xíng zhì ér niǎn dà zhòng zài yí chuān zhě yì běi rǎo yán cháng, lüè suí dé, qū jiā zhōu, huí yì zì yán ān chū xiàn suí dé. zōng táng zì yǐ yán suí dié shī, shàng shū qǐng zuì, bù yì gé zhí. shí běi shān jí fú qí qiān lǒng bīn fèng zhū huí, suǒ zài xiǎng yìng. niǎn zì nán ér běi, qiān yǒu yú lǐ, huí zì xī ér dōng, yì qiān yǒu yú lǐ. shǎn xī zhǔ kè jūn néng zhàn zhě bù jí wǔ wàn, rán huí dāng zhī zhé bài. sōng shān děng kè suí dé, huí zǒu mǐ zhī, niǎn fù fēn dào nán cuàn. yú shì liú hòu jī chū dōng běi zhuī huí, sōng shān děng xún xī àn yào niǎn. shī dǐ yí chuān, huí dà chū zhē guān jūn, liú zhàn yī rì, pò zhī ér niǎn suì qǔ jiān dào yú shān zhì hú kǒu, chéng bīng qiáo dù hé. zōng táng fèng cháo zhǐ, shān yòu pí lián jī fǔ, lìng zì lǜ wǔ qiān rén fù yuán, yǐ liú diǎn dài dū shǎn gān jūn.
六年春,提兵万二千以西。议以炮车制贼马,而以马队当步贼。捻倏见炮车,皆不战狂奔。时陕西巡抚刘蓉已解任,总督杨岳斌请归益急。诏宁夏将军穆图善署总督,宗棠以钦差大臣督军务。分军三道入关,而皖南镇总兵刘松山率老湘军九千人援陕,山西按察使陈湜主河防,其军皆属焉。松山既屡败捻,又合蜀军将黄鼎、皖军将郭宝昌,大破之富平。捻掠三原,沿渭北东趋,回则分党西犯,麕集北山。宗棠以捻强於回,当先制捻。檄诸军凭河结营,期蹙而歼之泾、洛间。捻乘军未集,又折而西渡泾、渭,窥豫、鄂。已而大军进逼,势不复能南,乃趋白水。乘大风雨,铤走入北山。宗棠防捻、回合势,且北山荒瘠,师行粮不继,因急扼耀州。十月,捻败走宜川,别党果窜耀州,合回匪攻同官。留防军不能御,典、连升军驰救,大破之。诸军将虽屡败捻,终牵於回,师行滞;而捻大众在宜川者益北扰延长,掠绥德,趋葭州,回亦自延安出陷绥德。宗棠自以延、绥迭失,上书请罪,部议革职。时北山及扶、岐、汧、陇、邠、凤诸回,所在响应。捻自南而北,千有馀里,回自西而东,亦千有馀里。陕西主客军能战者不及五万,然回当之辄败。松山等克绥德,回走米脂,捻复分道南窜。於是刘厚基出东北追回,松山等循西岸要捻。师抵宜川,回大出遮官军,留战一日,破之;而捻遂取间道逾山至壶口,乘冰桥渡河。宗棠奉朝旨,山右毗连畿辅,令自率五千人赴援,以刘典代督陕甘军。
shì nián shí èr yuè, niǎn zì yuán qǔ rù hé nán, yì běi qū dìng zhōu, yóu qí fàn bǎo dìng, jīng shī jiè yán. zhào qiè zé dū bīng dà chén, zì zōng táng hóng zhāng jí hé nán xún fǔ lǐ hè nián zhí lì zǒng dū guān wén, jiē duó zhí. zōng táng zhì bǎo dìng, sōng shān děng lián pò zéi shēn qí ráo jìn. dàng shì shí, niǎn chí wù shù bǎi lǐ jiān, yóu zhí lì cuàn hé nán shān dōng, yǐ fù dù yùn yuè wú qiáo, fàn tiān jīn. hóng zhāng yì zhù zhǎng wéi zhì zéi zōng táng wèi dāng qiě fáng qiě jiǎo, xī àn gù shǒu, bì dōng lù yǒu zhuī jiǎo zhī shī, nǎi kě chè qí kuáng bēn zhī shì: shàng liǎng cóng qí yì. yú shì qín wáng shī dà jí, zōng táng zhù jūn wú qiáo, niǎn pái huái líng yì jì yáng, hé huái yù jūn dié bài zhī, zǒng yú zǒu hé bīn yǐ sǐ, xī niǎn píng. rù jìn, tiān yǔ bāo jiā, qiě xún xī chuí shī qī. zōng táng duì yǐ wǔ nián, hòu zú rú qí yán yān.
是年十二月,捻自垣曲入河南,益北趋定州,游骑犯保定,京师戒严。诏切责督兵大臣,自宗棠、鸿章及河南巡抚李鹤年、直隶总督官文,皆夺职。宗棠至保定,松山等连破贼深、祁、饶、晋。当是时,捻驰骛数百里间,由直隶窜河南、山东,已复渡运越吴桥,犯天津。鸿章议筑长围制贼;宗棠谓当且防且剿,西岸固守,必东路有追剿之师,乃可掣其狂奔之势:上两从其议。於是勤王师大集,宗棠驻军吴桥,捻徘徊陵邑、济阳,合淮、豫军迭败之,总愚走河滨以死,西捻平。入觐,天语褒嘉,且询西陲师期。宗棠对以五年,后卒如其言焉。
qī nián shí yuè, lǜ shī hái shǎn, dǐ xī ān. shí dōng běi tǔ kòu dǒng fú xiáng děng zhòng shí yú wàn, rǎo yán ān suí dé, xī nán shǎn huí bái yàn hǔ děng hào èr shí wàn, jù gān sù dǒng zhì yuán. sōng shān zhì, pò tǔ kòu, jiàng fú xiáng ér huí yì sì chū jiǎo lüè, qí xī nán cuàn chū zhě, bìng lì rǎo qín chuān, huáng dǐng pò zhī. zōng táng jìn jūn gān zhōu, dié bào huí cháo jiāng xǐ jīn jī bǎo, fēn jūn jī zhī, suì xià dǒng zhì yuán, lián fù zhèn yuán qìng yáng, huí sǐ zhě zhì sān wàn. dū dīng zhuàng gēng zuò, jiào yǐ qū tián dài tián fǎ. zé xiǎn huāng dì, fā tǎng jīn jù wàn, xī qǔ suǒ shōu jī mín jí jiàng zhòng shí qī wàn jū yān. suì yǐ bā nián wǔ yuè jìn zhù jīng zhōu.
七年十月,率师还陕,抵西安。时东北土寇董福祥等众十馀万,扰延安、绥德,西南陕回白彦虎等号二十万,踞甘肃董志原。松山至,破土寇,降福祥;而回益四出剿掠,其西南窜出者,并力扰秦川,黄鼎破之。宗棠进军乾州,谍报回巢将徙金积堡,分军击之,遂下董志原,连复镇原、庆阳,回死者至三万。督丁壮耕作,教以区田、代田法。择崄荒地,发帑金巨万,悉取所收饥民及降众十七万居焉。遂以八年五月进驻泾州。
gān huí zuì zhù zhě, xī yuē mǎ duǒ sān, jù xī níng nán yuē mǎ zhàn áo, jù hé chuān běi yuē mǎ huà lóng, jù níng xià líng zhōu. huà lóng yǐ jīn jī bǎo wèi lǎo cháo, bǎo dāng qín hàn liǎng qú jiān, è huáng hé zhī xiǎn, shàn yán mǎ chá dà lì. huán bǎo wǔ bǎi yú zhài, dǎng zhòng xiào jù. lüè qǔ hàn mín chǎn yè zǐ nǚ. shǎn huí shí shí yǔ tōng shì, xiāng wéi shǒu wěi. huà lóng yǐ xīn jiào shān huí mín, gòu mǎ zào jūn xiè, ér yáng shū chéng dài mù tú shàn. dǒng zhì yuán jì píng, shǎn huí cuàn líng zhōu, huà lóng shàng shū wèi shǎn huí qǐ fǔ. zōng táng chá qí zhà, bèi sān yuè liáng, xiān gōng jīn jī bǎo, yǐ wéi shōu gōng quán lǒng zhī jī. jí sōng shān zhuī shǎn huí zhì líng zhōu, è yǒng líng dòng. huà lóng jù, réng dài shǎn huí qǐ fǔ, móu huǎn bīng, mù tú shàn xìn zhī, rì yán fǔ, suí yuǎn chéng jiāng jūn zhì hé sōng shān làn shā jī biàn. rán huà lóng shí wú yì jiàng yě, mì zhào zhū huí bìng chū jié jūn xiǎng. shí yī yuè, zōng táng jìn zhù píng liáng. jiǔ nián, sōng shān zhèn mò, yǐ qí xiōng zi jǐn táng dài zhī, zhàn lǚ jié, ér zhōng lù nán lù jūn yì suǒ xiàng yǒu gōng, shǎn huí shòu fǔ zhě shù qiān rén. jí duó qín bà guān, huà lóng yì jiǒng, yì jūn mén qǐ xiáng, zhū zhī, yí qí chéng bǎo. qiān gān huí gù yuán píng liáng, shǎn huí huà píng, ér biān guǎn qián shù zhī, níng líng xī dìng. zòu yán jìn guī hé huáng, ér shì shí yǒu yī lí zhī biàn, zhào zōng táng fēn bīng tún sù zhōu, nǎi qiǎn xú zhàn biāo jiāng liù qiān rén wǎng.
甘回最著者,西曰马朵三,踞西宁;南曰马占鳌,踞河川;北曰马化隆,踞宁夏、灵州。化隆以金积堡为老巢,堡当秦、汉两渠间,扼黄河之险,擅盐、马、茶大利。环堡五百馀寨,党众啸聚。掠取汉民产业子女。陕回时时与通市,相为首尾。化隆以新教煽回民,购马造军械,而阳输诚绐穆图善。董志原既平,陕回窜灵州,化隆上书为陕回乞抚。宗棠察其诈,备三月粮,先攻金积堡,以为收功全陇之基。及松山追陕回至灵州,扼永灵洞。化隆惧,仍代陕回乞抚,谋缓兵,穆图善信之,日言抚,绥远城将军至劾松山滥杀激变。然化隆实无意降也,密召诸回并出劫军饷。十一月,宗棠进驻平凉。九年,松山阵殁,以其兄子锦棠代之,战屡捷,而中路、南路军亦所向有功,陕回受抚者数千人。及夺秦坝关,化隆益窘,诣军门乞降,诛之,夷其城堡。迁甘回固原、平凉,陕回化平,而编管钤束之,宁、灵悉定。奏言进规河湟,而是时有伊犁之变,诏宗棠分兵屯肃州,乃遣徐占彪将六千人往。
shí nián qī yuè, zì lǜ dà jūn yóu píng liáng yí zhù jìng níng. bā yuè, zhì ān dìng. kòu jù hé zhōu, qí dōng chū, bì rào táo hé sān jiǎ jí, jí xī tài zǐ sì, zài xī dà dōng xiāng, jiē xiǎn yào. zhū jiàng fēn jī, xī pò píng zhī. shí huí qiú duǒ sān yǐ sǐ, zhàn áo jiàn guān jūn shēn rù, xī níng huí yǐ guī shùn, qù lù jué, suì yì shòu fǔ. hé zhōu píng.
十年七月,自率大军由平凉移驻静宁。八月,至安定。寇聚河州,其东出,必绕洮河三甲集,集西太子寺,再西大东乡,皆险要。诸将分击,悉破平之。时回酋朵三已死,占鳌见官军深入,西宁回已归顺,去路绝,遂亦受抚。河州平。
shí yī nián qī yuè, yí zhù lán zhōu. zhàn biāo qián yǐ yī lí zhī biàn lǜ shī ér xī yě, yú shí sù zhōu zǔ luàn, huí qiú mǎ wén lù xiān yǐ jiù fǔ, wén guān wài bīng shì jí, fù jù chéng pàn. jí zhàn biāo jūn zhì, nǎi yīng chéng gù shǒu, ér qǐ yuán xī níng. shǎn huí bái yàn hǔ yǔ dé yàn yì qián yīng wén lù. huì jǐn táng lǜ jūn zhì, xī níng tǔ huí jí shǎn huí jù biàn, tuī mǎ běn yuán wèi yuán shuài. xī níng dōng běi zǔ huáng shuǐ, liǎng shān duì zhì, gǔ suǒ chēng huáng zhōng yě. zéi jù xiǎn ér tún, é bài zǒu, yí qì mǎ luó mǎn shān gǔ, cuàn bā yàn róng gé. dà tōng dū sī mǎ shòu fù sǒu xiàng yáng bǎo huí shā hàn mín yǐ pàn. shí èr nián zhēng yuè, jǐn táng gōng xiàng yáng bǎo, duó mén rù, zhǎn mǎ shòu, suì pò dà tōng, dǎo bā yàn róng gé, zhū běn yuán, hé dōng xī zhū huí bǎo jiē jiàng. wén lù jù sù zhōu, guǐ cí qiú fǔ, yì zhāo zhì biān wài huí zhù chéng shǒu, lián gōng wèi néng xià. bā yuè, zōng táng lái shì shī, wén lù dēng chéng jiàn shuài qí, duó qì. qǐng chū guān tǎo zéi zì xiào, bù xǔ. jīn shùn jǐn táng jūn dà jí, wén lù qióng cù chū jiàng, zhé zhī. bái yàn hǔ cuàn dùn guān wài, sù zhōu píng. yǐ shǎn gān zǒng dū xié bàn dà xué shì, jiā yī děng qīng chē dū wèi. zòu qǐng gān sù fēn wéi xiāng shì, shè xué zhèng. shí sān nián, jìn dōng gé dà xué shì, liú zhì suǒ. zì xián fēng chū, tiān xià dà luàn, yuè dào zuì jù, cì zhě niǎn nì, cì zhě huí. zōng táng jì shǒu kān dìng zhī, zhì shì shǎn gān xī jìng, ér sài wài píng huí, cháo tíng yóu jīn chǒng yān.
十一年七月,移驻兰州。占彪前以伊犁之变率师而西也,於时肃州阻乱,回酋马文禄先已就抚,闻关外兵事急,复据城叛。及占彪军至,乃婴城固守,而乞援西宁。陕回白彦虎、禹得彦亦潜应文禄。会锦棠率军至,西宁土回及陕回俱变,推马本源为元帅。西宁东北阻湟水,两山对峙,古所称湟中也。贼据险而屯,俄败走,遗弃马骡满山谷,窜巴燕戎格。大通都司马寿复嗾向阳堡回杀汉民以叛。十二年正月,锦棠攻向阳堡,夺门入,斩马寿,遂破大通,捣巴燕戎格,诛本源,河东、西诸回堡皆降。文禄踞肃州,诡词求抚,益招致边外回助城守,连攻未能下。八月,宗棠来视师,文禄登城见帅旗,夺气。请出关讨贼自效,不许。金顺、锦棠军大集,文禄穷蹙出降,磔之。白彦虎窜遁关外,肃州平。以陕甘总督协办大学士,加一等轻车都尉。奏请甘肃分闱乡试,设学政。十三年,晋东阁大学士,留治所。自咸丰初,天下大乱,粤盗最剧,次者捻逆,次者回。宗棠既手戡定之,至是陕、甘悉靖,而塞外平回,朝廷尤矜宠焉。
sài wài huí qiú yuē pà xià, běn ān jí yán bù zhī hé shuò bó kè yě. ān jí yán gù shǔ áo hǎn, áo hǎn wèi é luó sī suǒ miè, ān jí yán dú cún. pà xià wèi é bī, lán rù biān. jù kā shí gá ěr, shāo cán shí nán bā chéng, yòu gōng bài wū lǔ mù qí suǒ jù huí tuǒ míng. tuǒ míng zhě, xī níng huí yě, chū yǐ xīn jiào yóu guān wài. tóng zhì chū, chéng shǎn gān hàn huí gòu biàn chàng luàn, jù wū chéng. pà xià jì gōng bài tuǒ míng jiàng zhī, suì bìng yǒu běi lù yī lí zhū chéng, shōu qí fù rù. tuǒ míng xuán bèi zhú, zǒu sǐ, ér bái yàn hǔ cuàn chù wū chéng, réng lì pà xià. pà xià néng shǔ yì huí zhòng, tōng shǐ jié yuán yīng é, gòu bīng xiè zì bèi. yīng rén yīn zhù zhī, yù lìng bié lì wèi guó, yòng hàn bì é. dàng shì shí, é yǐ huí shù rǎo qí biān jìng, jù yǐn bīng zhú huí, qǔ yī lí, qiě yán jiāng dài qǔ wū lǔ mù qí.
塞外回酋曰帕夏,本安集延部之和硕伯克也。安集延故属敖罕,敖罕为俄罗斯所灭,安集延独存。帕夏畏俄逼,阑入边。据喀什噶尔,稍蚕食南八城,又攻败乌鲁木齐所踞回妥明。妥明者,西宁回也,初以新教游关外。同治初,乘陕甘汉、回构变倡乱,据乌城。帕夏既攻败妥明降之,遂并有北路伊犁诸城,收其赋入。妥明旋被逐,走死,而白彦虎窜处乌城,仍隶帕夏。帕夏能属役回众,通使结援英、俄,购兵械自备。英人阴助之,欲令别立为国,用捍蔽俄。当是时,俄以回数扰其边境,遽引兵逐回,取伊犁,且言将代取乌鲁木齐。
guāng xù yuán nián, zōng táng jì píng guān lǒng, jiāng chū guān, ér hǎi fáng yì qǐ. lùn zhě duō yán zì gāo zōng dìng xīn jiāng, suì mí shù bǎi wàn, cǐ lòu zhī yě. jīn zhì jié tiān xià lì shàn xī jūn, wú yǐ dài bù yú, yóu shī jì. yí xùn yīng rén yì, xǔ pà xià zì lì wèi guó chēng fān, bà xī zhēng, zhuān lì hǎi fáng. hóng zhāng yán zhī yóu lì. zōng táng yuē:" guān lǒng xīn píng, bù jí shí guī hái guó jiā jiù suǒ mò dì, ér gē qì shǐ bié wèi guó, cǐ zuò zì yí huàn. wàn yī pà xià bù néng yǒu, bù xī wèi yīng bìng, jí běi zhé ér rù é ěr. wú dì zuò suō, biān yào jǐn shī, fáng biān bīng bù kě jiǎn, mí xiǎng zì ruò. wú yì hǎi fáng ér cuò guó wēi, qiě zhǎng luàn. cǐ bì bù kě." jūn jī dà chén wén xiáng dú shàn zōng táng yì, suì jué cè chū sài, bù bà bīng. shòu zōng táng qīn chāi dà chén, dū jūn shì, jīn shùn fù zhī.
光绪元年,宗棠既平关陇,将出关,而海防议起。论者多言自高宗定新疆,岁糜数百万,此漏卮也。今至竭天下力赡西军,无以待不虞,尤失计。宜徇英人议,许帕夏自立为国称藩,罢西征,专力海防。鸿章言之尤力。宗棠曰:“关陇新平,不及时规还国家旧所没地,而割弃使别为国,此坐自遗患。万一帕夏不能有,不西为英并,即北折而入俄耳。吾地坐缩,边要尽失,防边兵不可减,糜饷自若。无益海防而挫国威,且长乱。此必不可。”军机大臣文祥独善宗棠议,遂决策出塞,不罢兵。授宗棠钦差大臣,督军事,金顺副之。
èr nián sān yuè, cì sù zhōu. wǔ yuè, jǐn táng běi yú tiān shān, huì jīn shùn jūn xiān gōng wū lǔ mù qí, kè zhī. bái yàn hǔ dùn zǒu tuō kè xùn. jiǔ yuè, kè mǎ nà sī nán chéng, běi lù píng, nǎi guī nán lù. lìng yuē:" huí bù wèi ān qiú qū pò, yàn luàn jiǔ yǐ. dà jūn suǒ zhì, wù yín lüè, wù cán shā. wáng zhě zhī shī rú shí yǔ, cǐ qí shí yě." sān nián sān yuè, jǐn táng gōng kè dá bǎn chéng, xī shì suǒ qín chán huí, zòng zhī guī. nán lù xiōng jù, yì rì, shōu tuō kè xùn chéng, ér zhàn biāo jí sūn jīn biāo liǎng jūn yì lián pò zhū chéng ài, hé luó zhǎng hù děng jūn shōu tǔ lǔ fān, jiàng chán huí wàn yú. pà xià yǐn yào sǐ, qí zi bó kè hú lǐ qiāng qí dì, zǒu kā shí gá ěr.
二年三月,次肃州。五月,锦棠北逾天山,会金顺军先攻乌鲁木齐,克之。白彦虎遁走托克逊。九月,克玛纳斯南城,北路平,乃规南路。令曰:“回部为安酋驱迫,厌乱久矣。大军所至,勿淫掠,勿残杀。王者之师如时雨,此其时也。”三年三月,锦棠攻克达坂城,悉释所擒缠回,纵之归。南路恟惧,翼日,收托克逊城,而占彪及孙金彪两军亦连破诸城隘,合罗长祜等军收吐鲁番,降缠回万馀。帕夏饮药死,其子伯克胡里戕其弟,走喀什噶尔。
bái yàn hǔ zǒu kāi dū hé, zōng táng yù suì qín zhī, zòu wèi shàng, shì kù lún dà chén shàng yán xī shì yí huà dìng jiāng jiè, ér tíng chén yì wèi xī zhēng fèi jù, jīn wū chéng tǔ lǔ fān jì dé, kě xiū bīng. zōng táng tàn yuē:" jīn shí yǒu kě chéng, nǎi wèi huà dì suō shǒu zhī cè hū?" kàng shū zhēng zhī, shàng yǐ wéi rán. shí é fāng yǔ tǔ ěr qí zhàn, jīn shùn qǐng chéng xū xí yī lí. zōng táng yuē:" bù kě. shī bù yǐ zhèng, bǐ yǒu cí yǐ." bā yuè, jǐn táng huì shī qū huì, suì yóu dà dào xiàng kāi dū hé wèi zhèng bīng, yú hǔ ēn děng qí bīng chū kù ěr. bái yàn hǔ zǒu kù chē, qū a kè sū, jǐn táng zhē jī zhī, zhuǎn dùn kā shí gá ěr. dà jūn hái dìng wū shí, suì shōu nán jiāng dōng sì chéng, hé bù yún yǐ kā shí hàn chéng jiàng. bó kè hú lǐ jì nà bái yàn hǔ, nǎi xiào lì gōng hàn chéng. dà jūn zhì, fù dùn zǒu é. xī sì chéng xiāng jì xià, zōng táng lù bù yǐ wén, zhào jìn èr děng hóu. bù lǔ tè shí sì bù zhēng nèi fù.
白彦虎走开都河,宗棠欲遂擒之,奏未上,適库伦大臣上言西事宜画定疆界,而廷臣亦谓西征费钜,今乌城、吐鲁番既得,可休兵。宗棠叹曰:“今时有可乘,乃为画地缩守之策乎?”抗疏争之,上以为然。时俄方与土耳其战,金顺请乘虚袭伊犁。宗棠曰:“不可。师不以正,彼有辞矣。”八月,锦棠会师曲会,遂由大道向开都河为正兵,余虎恩等奇兵出库尔。白彦虎走库车,趋阿克苏,锦棠遮击之,转遁喀什噶尔。大军还定乌什,遂收南疆东四城,何步云以喀什汉城降。伯克胡里既纳白彦虎,乃效力攻汉城。大军至,复遁走俄。西四城相继下,宗棠露布以闻,诏晋二等侯。布鲁特十四部争内附。
sì nián zhēng yuè, tiáo shàng xīn jiāng jiàn háng shěng shì yí, bìng qǐng yǔ é yì hái yī lí jiāo pàn rén èr shì. zhào qiǎn quán quán dà chén chóng hòu shǐ é. é yǐ tōng shāng fēn jiè cháng kuǎn sān duān xiāng yào. chóng hòu jù dìng yuē, wèi cháo shì suǒ jiū, yì jiǔ bù jué. zōng táng zòu yuē:" zì é jù yī lí, cán shí bù yǐ, xīn jiāng nǎi yǒu rì cù bǎi lǐ zhī shì. é shì yī lí wèi wài fǔ, jí wǒ suǒ dì, zé suǒ cháng lú bù wǔ bǎi wàn yuán. shì é hái yī lí, yú é wú sǔn, wǒ dé yī lí, jǐn yī huāng jiāo. jīn chóng hòu yòu yì bì é zōu ěr guǒ sī hé jí tiē kè sī hé, shì huà yī lí xī nán zhī dì guī é yě. wǔ shì bù jìng zhī qiū, yǒu gē dì qiú hé zhě yǐ. zī yī shǐ wèi jiā, jù juān yào dì, cǐ jiè wù zhī bù kě xǔ zhě yě. é shāng zhì zài mào yì, qí zhèng fǔ jí guǎng shè lǐng shì, yù jí tōng shāng shēn rù fù dì, cǐ shāng wù zhī bù kě xǔ zhě yě. chén wéi é rén bāo cáng huò xīn, wàng cǔn wú guó huò yàn yòng bīng, suì yǐ quán quán zhī shǐ chén qiān zhì jiāng chén. wèi jīn zhī jì, dāng xiān zhī yǐ yì lùn, wěi wǎn ér yòng jī, cì jué zhī yǐ zhàn zhèn, jiān rěn ér qiú shèng. chén suī shuāi yōng wú sì, gǎn bù miǎn zhān." shàng zhuàng qí yán, jiā xǔ zhī. chóng hòu dé zuì qù, mìng zēng jì zé shǐ é, gèng qián yuē. yú shì zōng táng nǎi zì qǐng chū tún hā mì, guī fù yī lí. yǐ jīn shùn chū jīng hé wèi dōng lù, zhāng yào yán tè kè sī hé wèi zhōng lù, jǐn táng jīng bù lǔ tè yóu mù wèi xī lù ér fēn qiǎn tán shàng lián děng fēn tún kā shí gá ěr a kè sū hā mì wèi hòu lù shēng yuán: hé mǎ bù zú sì wàn yú rén.
四年正月,条上新疆建行省事宜,并请与俄议还伊犁、交叛人二事。诏遣全权大臣崇厚使俄。俄以通商、分界、偿款三端相要。崇厚遽定约,为朝士所纠,议久不决。宗棠奏曰:“自俄踞伊犁,蚕食不已,新疆乃有日蹙百里之势。俄视伊犁为外府,及我索地,则索偿卢布五百万元。是俄还伊犁,於俄无损,我得伊犁,仅一荒郊。今崇厚又议畀俄陬尔果斯河及帖克斯河,是划伊犁西南之地归俄也。武事不竞之秋,有割地求和者矣。兹一矢未加,遽捐要地,此界务之不可许者也。俄商志在贸易,其政府即广设领事,欲藉通商深入腹地,此商务之不可许者也。臣维俄人包藏祸心,妄忖吾国或厌用兵,遂以全权之使臣牵制疆臣。为今之计,当先之以议论,委婉而用机,次决之以战阵,坚忍而求胜。臣虽衰慵无似,敢不勉旃。”上壮其言,嘉许之。崇厚得罪去,命曾纪泽使俄,更前约。於是宗棠乃自请出屯哈密,规复伊犁。以金顺出精河为东路,张曜沿特克斯河为中路,锦棠经布鲁特游牧为西路;而分遣谭上连等分屯喀什噶尔、阿克苏、哈密为后路声援:合马步卒四万馀人。
liù nián sì yuè, zōng táng yú chèn fā sù zhōu, wǔ yuè, dǐ hā mì. é wén wáng shī dà chū, zēng bīng shǒu yī lí nà lín hé, bié yǐ bīng chuán xiáng hǎi shàng, yòng zhèn hàn jīng shī, tóng shí tiān jīn fèng tiān shān dōng jiē jǐng. qī yuè, zhào zōng táng rù dōu bèi gù wèn, yǐ jǐn táng dài zhī. ér é yì shè wǒ bīng wēi, kǒng shì suì jué liè. míng nián zhēng yuè, hé yì chéng, jiāo huán yī lí, fáng hǎi jūn jiē bà.
六年四月,宗棠舆榇发肃州,五月,抵哈密。俄闻王师大出,增兵守伊犁、纳林河,别以兵船翔海上,用震撼京师,同时天津、奉天、山东皆警。七月,诏宗棠入都备顾问,以锦棠代之。而俄亦慑我兵威,恐事遂决裂。明年正月,和议成,交还伊犁,防海军皆罢。
zōng táng yòng bīng shàn shěn jī, bù cháng qí fāng lüè. chóu xī shì, yóu yǐ jié bīng yù xiǎng wèi běn móu. shǐ xī zhēng, lǜ gè xíng shěng xié zhù xiǎng bù shí zhì, qǐng yī jiè dài wài guó. shěn bǎo zhēn ní qí yì, zhào yuē:" zōng táng yǐ xī shì zì rèn, guó jiā hé xī qiān wàn jīn. wèi bō kuǎn wǔ bǎi wàn, chì zì jiè wài guó zhài wǔ bǎi wàn." chū sài fán èr shí yuè, ér xīn jiāng nán běi chéng jǐn fù zhě, kuì yùn ráo gěi zhī lì yě. chū yì xī shì, zhǔ xìng tún tián, wén zhě yū zhī jí guān zōng táng zòu lùn guān nèi wài jiù tún zhī bì, yǐ wèi guà míng bīng jí, bù dé gèng shì nóng, yí huà bīng nóng wèi èr, jiǎn jīng zhuàng wèi bīng, sàn yuàn ruò shǐ tún kěn, rán hòu rén fú qí lǎo móu. jì rù jìn, cì zǐ jìn chéng qí mǎ, shǐ nèi shì èr rén fú yè shàng diàn, shòu jūn jī dà chén, jiān zhí yì shǔ. guó jiā chéng píng jiǔ, wǔ bèi chí bù zhèn, ér hǎi wài zhū guó zhēng yán fù qiáng, suī zhōng guó lǚ píng dà nàn, bǐ yóu sī yì yǐ wéi cuì ruò yě. jí zōng táng píng pà xià, wài guó nǎi shāo shāo chuán shuō zhī. qí chū rù jīng shī, nèi chéng yǒu jiào táng gāo lóu, fǔ kàn gōng diàn, mín jiān huān yán zuǒ hóu zhì, lóu jí huǐ yǐ, wèi shì yù xiǎo, nǎi zhǐ. qí wēi wàng zài rén rú cǐ. rán zhí jūn jī yì shǔ, tóng liè pō yàn kǔ zhī. zōng táng yì zì bù lè jū nèi, yǐn jí qǐ tuì. jiǔ yuè, chū wèi liǎng jiāng zǒng dū nán yáng tōng shāng dà chén. cháng chū xún wú sōng, guò shàng hǎi, xī rén wéi jiàn lóng qí, shēng pào, yíng dǎo zhī wéi jǐn.
宗棠用兵善审机,不常其方略。筹西事,尤以节兵裕饷为本谋。始西征,虑各行省协助饷不时至,请一借贷外国。沈葆桢尼其议,诏曰:“宗棠以西事自任,国家何惜千万金。为拨款五百万,敕自借外国债五百万。”出塞凡二十月,而新疆南北城尽复者,馈运饶给之力也。初议西事,主兴屯田,闻者迂之;及观宗棠奏论关内外旧屯之弊,以谓挂名兵籍,不得更事农,宜画兵农为二,简精壮为兵,散愿弱使屯垦,然后人服其老谋。既入觐,赐紫禁城骑马,使内侍二人扶掖上殿,授军机大臣,兼值译署。国家承平久,武备弛不振,而海外诸国争言富强,虽中国屡平大难,彼犹私议以为脆弱也。及宗棠平帕夏,外国乃稍稍传说之。其初入京师,内城有教堂高楼,俯瞰宫殿,民间讙言左侯至,楼即毁矣,为示谕晓,乃止。其威望在人如此。然值军机、译署,同列颇厌苦之。宗棠亦自不乐居内,引疾乞退。九月,出为两江总督、南洋通商大臣。尝出巡吴淞,过上海,西人为建龙旗,声炮,迎导之维谨。
jiǔ nián, fǎ rén gōng yuè nán, zì qǐng fù diān dū shī. xí gù lì wáng dé bǎng mù jūn yǒng zhōu, hào" kè jìng dìng biān jūn", fǎ xuán yì hé, zhǐ qí xíng. shí nián, diān yuè biān jūn kuì, zhào rù dōu, zài zhí jūn jī. fǎ dà jǔ nèi fàn, zhào zōng táng shì shī fú jiàn, xí wáng zhēn zi shī zhèng qián jūn dù tái wān, hào" kè jìng yuán tái jūn". shī zhèng zhì tái nán, wèi fǎ bīng suǒ zǔ, ér dé bǎng huì zhū jūn dà jié yú liàng shān. hé yì chéng, zài yǐn jí qǐ tuì. qī yuè, zú yú fú zhōu, nián qī shí sān, zèng tài fù, shì wén xiāng. sì jīng shī zhāo zhōng cí xián liáng cí, bìng jiàn zhuān cí yú hú nán jí lì gōng zhū shěng.
九年,法人攻越南,自请赴滇督师。檄故吏王德榜募军永州,号“恪靖定边军”,法旋议和,止其行。十年,滇、越边军溃,召入都,再直军机。法大举内犯,诏宗棠视师福建,檄王珍子诗正潜军渡台湾,号“恪靖援台军”。诗正至台南,为法兵所阻,而德榜会诸军大捷於谅山。和议成,再引疾乞退。七月,卒於福州,年七十三,赠太傅,谥文襄。祀京师昭忠祠、贤良祠,并建专祠於湖南及立功诸省。
zōng táng wéi rén duō zhì lüè, nèi háng shén dǔ, gāng jùn zì tiān xìng. mù zōng cháng jiè qí biǎn zhōng. shǐ wèi chū, yǔ guó fān lín yì jiāo, qì líng èr rén chū qí shàng. zhōng xīng zhū jiàng shuài, dà shuài guó fān suǒ jiàn qǐ, suī guì, jiē zūn shì guó fān. zōng táng dú yǔ kàng xíng, bù shǎo qū, qù shě shí hé shí bù hé. guó fān yǐ xué wèn zì liǎn yì, yì wài jiāo cháng chí hé jié zōng táng fēng yǐng lǐn lǐn xiàng dí yǐ, shì lùn yǐ cǐ yì fù zhī. rán hǎo zì jīn fá, gù chū qí mén zhě, chéng dé dá cái bù jí guó fān zhī shèng yún. zi sì rén: xiào wēi, jǔ rén, yǐ yīn wéi zhǔ shì, xiān zú, jīng biǎo xiào xíng xiào kuān, láng zhōng xiào xūn, bīng bù zhǔ shì xiào tóng, jiāng sū tí fǎ shǐ. sūn niàn qiān, xí hóu jué, tōng zhèng sī fù shǐ.
宗棠为人多智略,内行甚笃,刚峻自天性。穆宗尝戒其褊衷。始未出,与国藩、林翼交,气陵二人出其上。中兴诸将帅,大率国藩所荐起,虽贵,皆尊事国藩。宗棠独与抗行,不少屈,趣舍时合时不合。国藩以学问自敛抑,议外交常持和节;宗棠锋颖凛凛向敌矣,士论以此益附之。然好自矜伐,故出其门者,成德达材不及国藩之盛云。子四人:孝威,举人,以荫为主事,先卒,旌表孝行;孝宽,郎中;孝勋,兵部主事;孝同,江苏提法使。孙念谦,袭侯爵,通政司副使。
lùn yuē:" zōng táng shì gōng zhe yǐ, qí zhì xíng zhōng jiè, yì yǒu guò rén. lián bù yán pín, qín bù yán láo. dài jiàng shì yǐ chéng xìn xiāng gǎn. shàn yú zhì mín, měi kè yī dì, zhāo lái fǔ suí, zhòng zhì rú guī. lùn zhě wèi zōng táng yǒu bà cái, ér zhì mín zé yǐ wáng dào héng zhī, xìn zāi. zōng táng chū chū zhì jūn, hú lín yì wèi shū gào hú nán yuē:" zuǒ gōng bù gù jiā, qǐng suì chóu sān bǎi liù shí jīn yǐ shàn qí sī." zēng guó fān jiàn qí suǒ jū mù xiá xiǎo, wèi bié zhì èr mù yí zhī, qí lián jiǎn ruò cǐ. chū yǔ guó fān lùn shì bù qià, jí wén qí hōng, nǎi yuē:" móu guó zhī zhōng, zhī rén zhī míng, zì kuì bù rú." zhì yì yuǎn yǐ.
论曰:“宗棠事功著矣,其志行忠介,亦有过人。廉不言贫,勤不言劳。待将士以诚信相感。善於治民,每克一地,招徕抚绥,众至如归。论者谓宗棠有霸才,而治民则以王道行之,信哉。宗棠初出治军,胡林翼为书告湖南曰:“左公不顾家,请岁筹三百六十金以赡其私。”曾国藩见其所居幕陿小,为别制二幕贻之,其廉俭若此。初与国藩论事不洽,及闻其薨,乃曰:“谋国之忠,知人之明,自媿不如。”志益远矣。