strong hé qú strong yī
河渠一
huáng hé
△黄河
zhōng guó hé huàn, lì dài xiáng yǐ. yǒu qīng shǒu zhòng zhì hé, tàn hé yuán yǐ qióng shuǐ huàn. shèng zǔ chū, mìng shì wèi lā xī wǎng qióng hé yuán, zhì è dūn tǎ lā, jí xīng xiù hǎi. gāo zōng fù qiǎn shì wèi ā mí dá wǎng, xī yú xīng xiù gèng sān bǎi lǐ, nǎi dé zhī ā lēi tǎn gá dá sū lǎo shān. zì gǔ qióng hé yuán, wú rú shì zhī xiáng qiě què zhě. rán cǐ yóu zhòng yuán yě. ruò qí chū yuán, zé chū cōng lǐng, yǔ hàn shū hé. dōng xíng wéi kā shí gá ěr hé, yòu dōng huì yè ěr qiāng hé tián zhū shuǐ, wèi tǎ lǐ mù hé, ér huì yú luó bù nào ěr. dōng nán qián xíng shā qì qiān wǔ bǎi lǐ, zài chū wèi ā lēi tǎn hé. fú liú chū jiàn, zhé zuò huáng jīn sè, méng rén wèi jīn" ā lēi tǎn", yīn yǐ míng zhī. shì wèi hé zhī zhòng yuán. dōng běi huì xīng xiù hǎi shuǐ, xíng èr qiān qī bǎi lǐ, zhì hé zhōu jī shí guān rù zhōng guó. jīng xíng shān jiān, bù néng wéi dà huàn. yī chū lóng mén, zhì xíng yáng yǐ dōng, dì jiē píng yǎn, wéi lài dī fáng wèi zhī xiàn. ér zhì zhī zhě wǎng wǎng wéi shuǐ zhī xìng, nì shuǐ zhī shì, yǐ yǔ shuǐ zhēng dì, shèn qiě yīn yuán wèi lì, zhì kuì jué shí wén, láo fèi wú děng, huàn yǒu bù kě shèng yán zhě.
中国河患,历代详矣。有清首重治河,探河源以穷水患。圣祖初,命侍卫拉锡往穷河源,至鄂敦塔拉,即星宿海。高宗复遣侍卫阿弥达往,西逾星宿更三百里,乃得之阿勒坦噶达苏老山。自古穷河源,无如是之详且确者。然此犹重源也。若其初源,则出葱岭,与汉书合。东行为喀什噶尔河,又东会叶尔羌、和阗诸水,为塔里木河,而汇於罗布淖尔。东南潜行沙碛千五百里,再出为阿勒坦河。伏流初见,辄作黄金色,蒙人谓金“阿勒坦”,因以名之。是为河之重源。东北会星宿海水,行二千七百里,至河州积石关入中国。经行山间,不能为大患。一出龙门,至荥阳以东,地皆平衍,惟赖堤防为之限。而治之者往往违水之性,逆水之势,以与水争地,甚且因缘为利,致溃决时闻,劳费无等,患有不可胜言者。
zì míng chóng zhēn mò lǐ zì chéng jué hé guàn biàn liáng, qí hòu lǚ sāi lǚ jué. shùn zhì yuán nián xià, huáng hé zì fù gù dào, yóu kāi fēng jīng lán yí shāng yú, qì cáo dān dàng shān fēng pèi xiāo xú zhōu líng bì suī níng pī sù qiān táo yuán, dōng jìng qīng hé yǔ huái hé, lì yún tī guān rù hǎi. qiū, jué wēn xiàn, mìng nèi mì shū yuàn xué shì yáng fāng xìng zǒng dū hé dào, zhù jǐ níng. èr nián xià, jué kǎo chéng, yòu jué wáng jiā yuán. fāng xìng yán:" zì zāo chuǎng luàn, guān cuàn fū táo, wú rén fáng shǒu. fú qiū xùn zhǎng, běi àn xiǎo sòng cáo jiā kǒu xī chōng jué, jǐ níng yǐ nán tián lú duō yān mò. yí chéng shuǐ shì shāo hé, jiū gōng jí zhù." shàng mìng gōng bù lín yuán kān yì xié xiū. qī yuè, jué liú tōng jí, yī qū cáo dān jí nán yáng rù yùn, yī qū tǎ ér wān wèi jiā wān, qīn yū yùn dào, xià liú xú pī huái yáng yì duō chōng jué. shì nián mèng xiàn hǎi zǐ cūn zhì dù kǒu cūn hé qīng èr rì, zhào fēng hé shén wèi xiǎn yòu tōng jì jīn lóng sì dài wáng, mìng hé chén zhì jì. míng nián, liú tōng jí sāi, quán hé xià zhù, shì tuān jī, yóu wèn shàng jué rù shǔ shān hú. wǔ nián, jué lán yáng.
自明崇祯末李自成决河灌汴梁,其后屡塞屡决。顺治元年夏,黄河自复故道,由开封经兰、仪、商、虞,迄曹、单、砀山、丰、沛、萧、徐州、灵壁、睢宁、邳、宿迁、桃源,东迳清河与淮合,历云梯关入海。秋,决温县,命内秘书院学士杨方兴总督河道,驻济宁。二年夏,决考城,又决王家园。方兴言:“自遭闯乱,官窜夫逃,无人防守。伏秋汛涨,北岸小宋、曹家口悉冲决,济宁以南田庐多淹没。宜乘水势稍涸,鸠工急筑。”上命工部遴员勘议协修。七月,决流通集,一趋曹、单及南阳入运,一趋塔儿湾、魏家湾,侵淤运道,下流徐、邳、淮阳亦多冲决。是年孟县海子村至渡口村河清二日,诏封河神为显佑通济金龙四大王,命河臣致祭。明年,流通集塞,全河下注,势湍激,由汶上决入蜀山湖。五年,决兰阳。
qī nián bā yuè, jué jīng lóng zhū yuán zhài, zhí wǎng shā wān, kuì yùn dī, xié wèn yóu dà qīng hé rù hǎi. fāng xìng yòng hé dào fāng dà yóu yán, xiān zhù shàng yóu zhǎng lǚ dī, è qí lái shì, zài zhù xiǎo zhǎng dī. bā nián, sāi zhī. jiǔ nián, jué fēng qiū dài wáng miào, chōng pǐ xiàn chéng, shuǐ yóu cháng yuán qū dōng chāng, huài píng ān dī, běi rù hǎi, dà wéi cáo qú gěng. fā dīng fū shù wàn zhì zhī, xuán zhù xuán jué. jǐ shì zhōng xǔ zuò méi, yù shǐ yáng shì xué chén fěi jiāo zhāng qǐng kān jiǔ hé gù dào, shǐ hé běi liú rù hǎi. fāng xìng yán:" huáng hé gǔ jīn tóng huàn, ér zhì hé gǔ jīn yì yí. sòng yǐ qián zhì hé, dàn lìng rù hǎi yǒu lù, kě nán yì kě běi. yuán míng yǐ qì wǒ cháo, dōng nán cáo yùn, yóu qīng kǒu zhì dǒng kǒu èr bǎi yú lǐ, bì jí huáng wèi zhuǎn shū, shì zhì hé jí suǒ yǐ zhì cáo, kě yǐ nán bù kě yǐ běi. ruò shùn shuǐ běi xíng, wú lùn cáo yùn bù tōng, zhuǎn kǒng jué chū zhī shuǐ dōng xī bēn dàng, bù kě shōu shí. jīn nǎi yù xún yǔ jiù jī, zhòng jiā shū dǎo, shì bì bié zhù zhǎng dī, jiào zhī zēng bēi péi báo, nán yì xiǎo rán. qiě hé liú xié shā, shù zhī yī, zé shuǐ jí shā liú, bō zhī jiǔ, zé shuǐ huǎn shā jī, shù nián zhī hòu, hé réng tā xǐ, hé yǐ jì yùn?" shàng rán qí yán, nǎi yú dīng jiā zhài záo qú yǐn liú, yǐ shā shuǐ shì.
七年八月,决荆隆朱源寨,直往沙湾,溃运堤,挟汶由大清河入海。方兴用河道方大猷言,先筑上游长缕堤,遏其来势,再筑小长堤。八年,塞之。九年,决封丘大王庙,冲圮县城,水由长垣趋东昌,坏平安堤,北入海,大为漕渠梗。发丁夫数万治之,旋筑旋决。给事中许作梅,御史杨世学、陈斐交章请勘九河故道,使河北流入海。方兴言:“黄河古今同患,而治河古今异宜。宋以前治河,但令入海有路,可南亦可北。元、明以迄我朝,东南漕运,由清口至董口二百馀里,必藉黄为转输,是治河即所以治漕,可以南不可以北。若顺水北行,无论漕运不通,转恐决出之水东西奔荡,不可收拾。今乃欲寻禹旧迹,重加疏导,势必别筑长堤,较之增卑培薄,难易晓然。且河流挟沙,束之一,则水急沙流,播之九,则水缓沙积,数年之后,河仍他徙,何以济运?”上然其言,乃於丁家寨凿渠引流,以杀水势。
shì nián, fù jué pī zhōu, yòu jué xiáng fú zhū yuán zhài. hù bù zuǒ shì láng wáng yǒng jí yù shǐ yáng shì xué jūn yán:" zhì hé bì xiān zhì huái, dǎo huái bì xiān dǎo hǎi kǒu, gài huái wèi hé zhī xià liú, ér bīn hǎi zhū zhōu xiàn yòu wèi huái zhī xià liú. qǐ xià hé cáo zhòng chén, fán hǎi kǒu yǒu wéi jiān mín dǔ sè zhě, jǐn xíng shū jùn. qí cáo dī zhá kǒu, yīn shí qǐ bì, rán hòu xún liú ér shàng. zhì yú hé shēn, tī qiǎn qù yū, shǐ hé shēn yù shēn, zú yǐ róng shuǐ." yì jiē bù guǒ xíng. shí yī nián, fù jué dài wáng miào. jǐ shì zhōng lín qǐ lóng hé fāng xìng qīn mào, shàng jiě fāng xìng rèn, qiǎn dà lǐ qīng wú kù lǐ gōng kē zuǒ jǐ shì zhōng xǔ zuò méi wǎng àn. qǐ lóng zuò wū, fù fāng xìng rèn. shí sān nián, sāi dài wáng miào, fèi yín bā shí wàn.
是年,复决邳州,又决祥符朱源寨。户部左侍郎王永吉、御史杨世学均言:“治河必先治淮,导淮必先导海口,盖淮为河之下流,而滨海诸州县又为淮之下流。乞下河、漕重臣,凡海口有为奸民堵塞者,尽行疏濬。其漕堤闸口,因时启闭,然后循流而上。至於河身,剔浅去淤,使河身愈深,足以容水。”议皆不果行。十一年,复决大王庙。给事中林起龙劾方兴侵冒,上解方兴任,遣大理卿吴库礼、工科左给事中许作梅往按。起龙坐诬,复方兴任。十三年,塞大王庙,费银八十万。
shí sì nián, fāng xìng qǐ xiū, yǐ lì bù zuǒ shì láng zhū zhī xī dài zhī. shì nián jué xiáng fú huái gē da, suí sāi. shí wǔ nián, jué yáng chái gōu yáo jiā wān, xuán sāi. fù jué yáng wǔ mù jiā lóu. shí liù nián, jué guī rén dī. xiān shì yù shǐ sūn kě huà shū chén huái huáng dī gōng, shì xià zǒng hé. zhī xī yán:" táo yuán fèi jiā zuǐ jí ān dōng wǔ kǒu yū diàn jiǔ, gōng fán fèi jù. qiě huáng hé yàn chēng' shén hé', nán bǎo bù xuán jùn xuán yū, wéi yǒu jiā yì xiū fáng, bǔ piān jiù bì ér yǐ." zhī xī chén liǎng hé lì hài, tiáo shàng gōng chéng qì jù fū yì wù liào bā bì. yòu yán:" yīn cái qì shǐ, yòng rén suǒ jí. dú zhì hé zhī shì, fēi dàn bó wú yǐ nài fēng yǔ zhī láo, fēi jīng xì wú yǐ chá fáng hù zhī lǐ, fēi cí duàn jiān xíng wú yǐ jǐn qún fū zhī lì, fēi yǒng wǎng zhí qián wú yǐ yīng cāng cù zhī jī, gù fēi yù xuǎn hé yuán bù kě." yīn chén yù xuǎn zhī fǎ èr: yuē jiàn yòng, yuē chǔ cái ān xí zhī fǎ èr: yuē jiǔ rèn, yuē jiāo dài. yòu tiáo shàng hé zhèng shí shì: yuē yì zēng hé nán fū yì, yuē jūn pài huái gōng fū yì, yuē chá yì tōng huì hé gōng, yuē jiàn shè liǔ yuán, yuē yán tī bì duān, yuē lí hé kuàng jǐn yín liǎng, yuē shèn zhòng zhí shǒu, yuē míng dìng hé gōng zhuān zhí, yuē shēn míng jī quàn dà diǎn, yuē zhuó yì bō bǔ fū yì. jūn yǔn xíng.
十四年,方兴乞休,以吏部左侍郎朱之锡代之。是年决祥符槐疙疸,随塞。十五年,决阳柴沟姚家湾,旋塞。复决阳武慕家楼。十六年,决归仁堤。先是御史孙可化疏陈淮、黄堤工,事下总河。之锡言:“桃源费家嘴及安东五口淤淀久,工繁费钜。且黄河谚称‘神河’,难保不旋濬旋淤,惟有加意修防,补偏救弊而已。”之锡陈两河利害,条上工程、器具、夫役、物料八弊。又言:“因材器使,用人所亟。独治河之事,非澹泊无以耐风雨之劳,非精细无以察防护之理,非慈断兼行无以尽群夫之力,非勇往直前无以应仓猝之机,故非预选河员不可。”因陈预选之法二:曰荐用,曰储才;谙习之法二:曰久任,曰交代。又条上河政十事:曰议增河南夫役,曰均派淮工夫役,曰察议通惠河工,曰建设柳园,曰严剔弊端,曰釐覈旷尽银两,曰慎重职守,曰明定河工专职,曰申明激劝大典,曰酌议拨补夫役。均允行。
shí qī nián, jué chén zhōu guō jiā bù yú chéng luó jiā kǒu, suí sāi. kāng xī yuán nián wǔ yuè, jué cáo xiàn shí xiāng lú wǔ zhì dà cūn suī níng mèng jiā wān. liù yuè, jué kāi fēng huáng liàn jí, guàn xiáng fú zhōng mù yáng wǔ qǐ tōng xǔ wèi shì fú gōu qī xiàn. qī yuè, zài jué guī rén dī. hé shì jì nì rù qīng kǒu, yòu xié suī hú zhū shuǐ zì jué kǒu rù, yǔ hóng zé hú lián, zhí qū gāo yàn, chōng jué dí jiā bà, liú chéng dà jiàn jiǔ, huái yáng zì shì suì yǐ zāi gào. èr nián, jué suī níng wǔ guān yíng jí zhū jiā yíng. sān nián, jué qǐ xiàn jí xiáng fú yán jiā zhài, zài jué zhū jiā yíng, xuán sāi. sì nián sì yuè, hé jué shàng yóu, guàn yú chéng yǒng chéng xià yì, yòu jué ān dōng máo liáng kǒu.
十七年,决陈州郭家埠、虞城罗家口,随塞。康熙元年五月,决曹县石香炉、武陟大村、睢宁孟家湾。六月,决开封黄练集,灌祥符、中牟、阳武、杞、通许、尉氏、扶沟七县。七月,再决归仁堤。河势既逆入清口,又挟睢、湖诸水自决口入,与洪泽湖连,直趋高堰,冲决翟家坝,流成大涧九,淮阳自是岁以灾告。二年,决睢宁武官营及朱家营。三年,决杞县及祥符阎家寨,再决朱家营,旋塞。四年四月,河决上游,灌虞城、永城、夏邑,又决安东茆良口。
wǔ nián, zhī xī zú, yǐ guì zhōu zǒng dū yáng mào xūn wèi hé dào zǒng dū. liù nián, jué táo yuán yān dūn xiāo xiàn shí jiāng jūn miào, yú nián sāi zhī. yòu jué táo yuán huáng jiā zuǐ, yǐ sāi fù jué, yán hé zhōu xiàn xī shòu shuǐ huàn, qīng hé chōng méi yóu shén, sān chà hé yǐ xià shuǐ bù méi gàn. huáng hé xià liú jì zǔ, shuǐ shì jǐn zhù hóng zé hú, gāo yóu shuǐ gāo jǐ èr zhàng, chéng mén dǔ sè, xiāng mín nì bì shù wàn, qiǎn guān juān zhèn. dōng, mìng míng zhū děng xiāng shì hǎi kǒu, kāi tiān fēi shí tà bái jū děng zhá, huǐ bái jū jiān mín bì zhá bēi.
五年,之锡卒,以贵州总督杨茂勋为河道总督。六年,决桃源烟墩、萧县石将军庙,逾年塞之。又决桃源黄家嘴,已塞复决,沿河州县悉受水患,清河冲没尤甚,三汊河以下水不没骭。黄河下流既阻,水势尽注洪泽湖,高邮水高几二丈,城门堵塞,乡民溺毙数万,遣官蠲赈。冬,命明珠等相视海口,开天妃、石闼、白驹等闸,毁白驹奸民闭闸碑。
bā nián, jué qīng hé sān chà kǒu, yòu jué qīng shuǐ tán. fù dōu yù shǐ mǎ shào céng xún yán yù shǐ lǐ táng jiāo zhāng hé mào xūn bù zhí, bà zhī, yǐ luó duō wèi hé dào zǒng dū. jiǔ nián, jué cáo xiàn niú shì tún, yòu jué shàn xiàn qiáo lóu sì, guàn qīng hé xiàn zhì. shì suì wǔ yuè bào fēng yǔ, huái huáng bìng yì, zhuàng xiè gāo yàn shí gōng liù shí yú duàn, chōng jué wǔ zhàng yú, gāo bǎo děng hú shòu huái huáng hé lì zhī zhǎng, gāo yàn jǐ tā, huái yáng jí jí kě yú. gōng kē jǐ shì zhōng lǐ zōng kǒng shū yán:" shuǐ zhī hé cóng zhū jué kǒu yǐ zhù yú hú yě, jiāng dū gāo bǎo wú suì bù fáng dī zēng dī, yǔ shuǐ jù gāo. yǐ shù qiān lǐ bēn hàn zhī shuǐ, gōng yī xiàn gū gāo zhī dī, zhí xī fēng gǔ làng, yī xiè wàn qǐng, ér jiāng gāo bǎo tài yǐ dōng wú tián dì, xīng huà yǐ běi wú chéng guō shì lú. tā rú lù yáng píng wàng zhū hú, qiǎn xiá bù néng shòu shuǐ. gè hé gǎng shū jùn bù shí, fàn gōng dī xià zhū zhá jiǔ fèi, rù hǎi gǎng kǒu jǐn sāi. suī jīng dà chén huì yuè, yán chì kāi zhá chū shuǐ, ér nián shēn gōng dà, suǒ fèi bù zī, jiān wèi bàng hǎi jiān zào suǒ gé, jìng bù guǒ xíng. shuǐ yū huí zhì dōng běi miào wān kǒu rù hǎi, qī yì tián shè shěn méi, dòng jīng suì shí. bǐ sù shuǐ fāng xiāo, ér xīn suì héng liú yòu yǐ zhǒng zhì yǐ." yù shǐ xú yuè yì yán gāo yàn yí chéng dōng shuǐ luò shí dà jiā xiū zhù. yú shì qǐ táo yuán dōng zhì lóng wáng miào, yīn jiù zhǐ jiā zhù dà dī sān qiān sān bǎi sān shí zhàng yǒu qí. là hòu bīng jiě shuǐ yì, yán hé cūn shè lín mù chǎn shuā dài jìn.
八年,决清河三汊口,又决清水潭。副都御史马绍曾、巡盐御史李棠交章劾茂勋不职,罢之,以罗多为河道总督。九年,决曹县牛市屯,又决单县谯楼寺,灌清河县治。是岁五月暴风雨,淮、黄并溢,撞卸高堰石工六十馀段,冲决五丈馀,高、宝等湖受淮、黄合力之涨,高堰几塌,淮阳岌岌可虞。工科给事中李宗孔疏言:“水之合从诸决口以注於湖也,江都、高、宝无岁不防堤增堤,与水俱高。以数千里奔悍之水,攻一线孤高之堤,值西风鼓浪,一泻万顷,而江、高、宝、泰以东无田地,兴化以北无城郭室庐。他如渌阳、平望诸湖,浅狭不能受水。各河港疏濬不时,范公堤下诸闸久废,入海港口尽塞。虽经大臣会阅,严饬开闸出水,而年深工大,所费不赀,兼为傍海奸灶所格,竟不果行。水迂回至东北庙湾口入海,七邑田舍沈没,动经岁时。比宿水方消,而新岁横流又已踵至矣。”御史徐越亦言高堰宜乘冬水落时大加修筑。於是起桃源东至龙王庙,因旧址加筑大堤三千三百三十丈有奇。腊后冰解水溢,沿河村舍林木剷刷殆尽。
shí nián chūn, hé yì xiāo xiàn. liù yuè, jué qīng hé wǔ bǎo táo yuán chén jiā lóu. bā yuè, yòu jué qī lǐ gōu. yǐ wáng guāng yù zǒng dū hé dào. guāng yù qǐng fù míng pān jì xún suǒ jiàn cuī bà zhèn děng sān bà, ér yí jì tài bà yú huáng jiā zuǐ jiù hé dì, yǐ fēn shā shuǐ shì. shì suì, máo liáng kǒu sāi. shí yī nián qiū, jué xiāo xiàn liǎng hé kǒu pī zhōu táng chí jiù chéng, yòu yì yú chéng, qiǎn xué shì guō tíng zuò děng lǚ kān. shí èr nián, táo yuán qī lǐ gōu sāi. shí sān nián, jué táo yuán xīn zhuāng kǒu jí wáng jiā yíng, yòu zì xīn hé zhèng jiā kǒu běi jué. shí sì nián, jué xú zhōu pān jiā táng sù qiān cài jiā lóu, yòu jué suī níng huā shān bà, fù guàn qīng hé zhì, mín duō liú wáng. shí wǔ nián xià, jiǔ yǔ, hé dào guàn hóng zé hú, gāo yàn bù néng zhī, jué kǒu sān shí sì. cáo dī bēng kuì, gāo yóu zhī qīng shuǐ tán, lù màn gōu zhī dà zé wān, gòng jué sān bǎi yú zhàng, yáng shǔ jiē bèi shuǐ, piào nì wú suàn. shàng qiǎn gōng bù shàng shū jì rú xī hù bù shì láng yī sāng ā fǎng jiū lì bìng. shì suì yòu jué sù qiān bái yáng hé yú jiā gāng, qīng hé zhāng jiā zhuāng wáng jiā yíng, ān dōng xíng jiā kǒu èr pù kǒu, shān yáng luó jiā kǒu. sāi táo yuán xīn zhuāng.
十年春,河溢萧县。六月,决清河五堡、桃源陈家楼。八月,又决七里沟。以王光裕总督河道。光裕请复明潘季驯所建崔坝镇等三坝,而移季太坝於黄家嘴旧河地,以分杀水势。是岁,茆良口塞。十一年秋,决萧县两河口、邳州塘池旧城,又溢虞城,遣学士郭廷祚等履勘。十二年,桃源七里沟塞。十三年,决桃源新庄口及王家营,又自新河郑家口北决。十四年,决徐州潘家塘、宿迁蔡家楼,又决睢宁花山坝,复灌清河治,民多流亡。十五年夏,久雨,河倒灌洪泽湖,高堰不能支,决口三十四。漕堤崩溃,高邮之清水潭,陆漫沟之大泽湾,共决三百馀丈,扬属皆被水,漂溺无算。上遣工部尚书冀如锡、户部侍郎伊桑阿访究利病。是岁又决宿迁白洋河、于家冈,清河张家庄、王家营,安东邢家口、二铺口,山阳罗家口。塞桃源新庄。
shí liù nián, rú xī děng fù chén hé gōng huài kuì qíng xíng, guāng yù jiě rèn kān wèn. yǐ ān huī xún fǔ jìn fǔ wèi hé dū. fǔ yán:" zhì hé dāng shěn quán jú, bì hé hé dào yùn dào wèi yī tǐ, ér hòu zhì kě wú bì. hé dào zhī biàn qiān, zǒng yóu yì zhì hé zhě duō jìn lì yú cáo sōu jīng xíng zhī chù, qí tā jué kǒu, zé yǐ wéi wú guān yùn dào ér huǎn shì zhī, yǐ zhì hé dào rì huài, yùn dào yīn zhī rì gěng. hé shuǐ guǒ shā ér xíng, quán lài gè chù qīng shuǐ bìng lì zhù shuā, shǐ néng bēn qū guī hǎi. jīn hé shēn suǒ yǐ rì qiǎn, jiē yóu cóng qián guī rén dī děng jué kǒu bù jí dǔ sè zhī suǒ zhì. chá zì qīng jiāng pǔ zhì hǎi kǒu, yuē zhǎng sān bǎi lǐ, xiàng rì hé miàn zài qīng jiāng pǔ shí gōng zhī xià, jīn zé shí gōng yǔ dì píng yǐ. xiàng rì hé shēn shēn èr sān sì zhàng bù děng, jīn zé shēn zhě bù guò bā jiǔ chǐ, qiǎn zhě jǐn èr sān chǐ yǐ. hé yū yùn yì yū, jīn huái ān chéng dié bēi yú hé dǐ yǐ. yùn yū, qīng jiāng yǔ làn ní qiǎn jǐn yū, jīn hóng zé hú dǐ jiàn chéng píng lù yǐ. hé shēn jì diàn gāo ruò cǐ, ér huáng liú guǒ shā zhī shuǐ zì xī běi lái, zhòu yè bù xī, yī zhì xú pī sù táo, jí huǎn ruò sǎn màn. chén mù jiàn hé shā wú rì bù jī, hé shēn wú rì bù jiā gāo, ruò bù dà xiū zhì, bù tè hóng zé hú jiàn chéng lù dì, jiāng nán ér yùn hé, dōng ér qīng jiāng pǔ yǐ xià, yū shā rì shén, xíng jiàn sān miàn yōng è, ér hé wú qù lù, shì bì chōng tū nèi kuì, hé nán shān dōng jù yǒu lún xū shěn nì zhī yōu, bǐ shí suī fèi qiān wàn jīn qián, yì nán kè qī bǔ jiù." yīn fēn liè dà xiū shì yí bā: yuē qǔ tǔ zhù dī, shǐ hé kuān shēn yuē kāi qīng kǒu jí làn ní qiǎn yǐn hé, shǐ de yǐn huái shuā huáng yuē jiā zhù gāo jiā yàn dī àn yuē zhōu qiáo zhá zhì dí jiā bà jué kǒu sān shí sì, xū cì dì dǔ sè yuē shēn tiāo qīng kǒu zhì qīng shuǐ tán yùn dào, zēng péi dōng xī liǎng dī yuē huái yáng tián jí shāng chuán huò wù, zhuó nà xiū hé yín yuē cái bìng hé yuán yǐ zhuān zé chéng yuē àn lǐ shè bīng, huà dī fēn shǒu. tíng yì yǐ jūn wù wèi jùn, dà xiū mù fū duō, yí zàn tíng. shū zài shàng, wéi gǎi yùn tǔ yòng fū wèi chē yùn, yú xī rú suǒ qǐng.
十六年,如锡等覆陈河工坏溃情形,光裕解任勘问。以安徽巡抚靳辅为河督。辅言:“治河当审全局,必合河道、运道为一体,而后治可无弊。河道之变迁,总由议治河者多尽力於漕艘经行之处,其他决口,则以为无关运道而缓视之,以致河道日坏,运道因之日梗。河水裹沙而行,全赖各处清水并力助刷,始能奔趋归海。今河身所以日浅,皆由从前归仁堤等决口不即堵塞之所致。查自清江浦至海口,约长三百里,向日河面在清江浦石工之下,今则石工与地平矣。向日河身深二三四丈不等,今则深者不过八九尺,浅者仅二三尺矣。河淤运亦淤,今淮安城堞卑於河底矣。运淤,清江与烂泥浅尽淤,今洪泽湖底渐成平陆矣。河身既垫高若此,而黄流裹沙之水自西北来,昼夜不息,一至徐、邳、宿、桃,即缓弱散漫。臣目见河沙无日不积,河身无日不加高,若不大修治,不特洪泽湖渐成陆地,将南而运河,东而清江浦以下,淤沙日甚,行见三面壅遏,而河无去路,势必冲突内溃,河南、山东俱有沦胥沈溺之忧,彼时虽费千万金钱,亦难剋期补救。”因分列大修事宜八:曰取土筑堤,使河宽深;曰开清口及烂泥浅引河,使得引淮刷黄;曰加筑高家堰堤岸;曰周桥闸至翟家坝决口三十四,须次第堵塞;曰深挑清口至清水潭运道,增培东西两堤;曰淮扬田及商船货物,酌纳修河银;曰裁并河员以专责成;曰按里设兵,画堤分守。廷议以军务未竣,大修募夫多,宜暂停。疏再上,惟改运土用夫为车运,馀悉如所请。
yú shì gè gōng bìng jǔ. dà tiāo qīng kǒu làn ní qiǎn yǐn hé sì, jí qīng kǒu zhì yún tī guān hé dào, chuàng zhù guān wài shù shuǐ dī wàn bā qiān yú zhàng, sāi yú jiā gāng wǔ jiā dūn dà jué kǒu shí liù, yòu zhù lán yáng zhōng mù yí fēng shāng qiū yuè dī jí yú chéng zhōu jiā dī. míng nián, chuàng jiàn wáng jiā yíng zhāng jiā zhuāng jiǎn shuǐ bà èr, zhù zhōu qiáo dí bà dī èr shí wǔ lǐ, jiā péi gāo jiā yàn zhǎng dī, shān qīng ān sān xiàn huáng hé liǎng àn jí hú yàn, dà xiǎo jué kǒu jǐn sāi. yōu zhào bāo měi. shí bā nián, jiàn nán àn dàng shān máo chéng pù běi àn dà gǔ shān jiǎn shuǐ shí bà gè yī, yǐ shā shàng liú shuǐ shì. èr shí nián, sāi yáng jiā zhuāng, gài jué wǔ nián yǐ. shì suì zēng jiàn gāo yóu nán běi gǔn shuǐ bà bā, xú zhōu zhǎng fán dà bà wài yuè dī qiān liù bǎi bā shí jiǔ zhàng.
於是各工并举。大挑清口、烂泥浅引河四,及清口至云梯关河道,创筑关外束水堤万八千馀丈,塞于家冈、武家墩大决口十六,又筑兰阳、中牟、仪封、商丘月堤及虞城周家堤。明年,创建王家营、张家庄减水坝二,筑周桥翟坝堤二十五里,加培高家堰长堤,山、清、安三县黄河两岸及湖堰,大小决口尽塞。优诏褒美。十八年,建南岸砀山毛城铺、北岸大谷山减水石坝各一,以杀上流水势。二十年,塞杨家庄,盖决五年矣。是岁增建高邮南北滚水坝八,徐州长樊大坝外月堤千六百八十九丈。
dà xiū zhì shì yǐ sān nián, hé wèi jǐn fù gù dào, fǔ zì hé. bù yì chǐ zhí, shàng mìng liú rèn. èr shí yī nián, jué sù qiān xú jiā wān, suí sāi. yòu jué xiāo jiā dù. xiān shì hé shēn jǐn yī xiàn, fǔ jǐn dǔ yáng jiā zhuāng, yù shù shuǐ shuā zhī, ér yǐn hé qiǎn zhǎi, yū shuā dǐng fèi, yù xú jiā wān dī bēi zé jué, xiāo jiā dù tǔ sōng zé yòu jué. huì hòu bǔ bù zhèng shǐ cuī wéi yǎ shàng hé fáng chú yì, tiáo liè èr shí sì shì, qǐng jǐn biàn fǔ qián fǎ. shàng qiǎn shàng shū yī sāng ā shì láng sòng wén yùn lǚ kān, mìng wéi yǎ suí wǎng. wéi yǎ yù jǐn huǐ jiǎn shuǐ bà, bié tú tiāo zhù. yī sāng ā děng yán fǔ suǒ jiàn gōng chéng gù duō bù jiān, gǎi zhù yì wèi bì chéng gōng. fǔ yì shēn biàn" gōng jiāng cì dì gào jùn, bù yí yǒu suǒ gēng zhāng". bìng xià tíng yì. yīn zhào fǔ zhì jīng, fǔ yán" xiāo jiā kǒu míng zhèng kě sài, wéi yǎ yì bù kě xíng", shàng shì zhī, mìng hái gōng. èr shí èr nián chūn, xiāo jiā dù sāi, hé guī gù dào. míng nián, shàng nán xún yuè hé, cì shī bāo měi.
大修至是已三年,河未尽复故道,辅自劾。部议褫职,上命留任。二十一年,决宿迁徐家湾,随塞。又决萧家渡。先是河身仅一线,辅尽堵杨家庄,欲束水刷之,而引河浅窄,淤刷鼎沸,遇徐家湾堤卑则决,萧家渡土松则又决。会候补布政使崔维雅上河防刍议,条列二十四事,请尽变辅前法。上遣尚书伊桑阿、侍郎宋文运履勘,命维雅随往。维雅欲尽毁减水坝,别图挑筑。伊桑阿等言辅所建工程固多不坚,改筑亦未必成功。辅亦申辨“工将次第告竣,不宜有所更张”。并下廷议。因召辅至京,辅言“萧家口明正可塞,维雅议不可行”,上是之,命还工。二十二年春,萧家渡塞,河归故道。明年,上南巡阅河,赐诗褒美。
èr shí sì nián qiū, fǔ yǐ hé nán dì zài shàng yóu, hé nán yǒu shī, zé jiāng nán hé dào yū diàn bù xuán zhǒng. nǎi zhù kǎo chéng yí fēng dī qī qiān jiǔ bǎi bā shí jiǔ zhàng, fēng qiū jīng lóng kǒu dà yuè dī sān bǎi sān shí zhàng, xíng yáng sào gōng sān bǎi shí zhàng, yòu záo suī níng nán àn lóng hǔ shān jiǎn shuǐ zhá sì. shàng niàn gāo yóu zhū zhōu hú yì yān mín tián, mìng ān huī àn chá shǐ yú chéng lóng xiū zhì hǎi kǒu jí xià hé, tīng fǔ jié zhì. xuán zhào fǔ chéng lóng zhì jīng jí yì. chéng lóng lì zhǔ kāi jùn hǎi kǒu fǔ yán xià hé hǎi kǒu gāo nèi dì wǔ chǐ, yīng zhù zhǎng dī gāo zhàng liù chǐ, shù shuǐ qū hǎi. suǒ jiàn bù hé, xià tíng chén yì, yì gè chí yī shuō. shàng yǐ jiǎng guān qiáo lái jiāng běi rén, zhào wèn, lái yán fǔ yì fēi shì. yīn qiǎn shàng shū sà mù hā děng kān yì, hái yán kāi hǎi kǒu wú yì. huì jiāng níng xún fǔ tāng bīn rù wèi shàng shū, xún zhī, bīn yán hǎi kǒu kāi zé jī shuǐ kě xiè, wéi gāo yóu xīng huà mín lǜ huǐ lú mù wèi bù biàn ěr. nǎi chù sà mù hā, bān nèi tǎng èr shí wàn, mìng shì láng sūn zài fēng dǒng qí yì. shí yòu yǒu dū xiū xià hé yí xiān sāi jiǎn shuǐ bà zhī yì, shàng bù xǔ. zhào fǔ rù duì, fǔ yán nán bà yǒng sāi, kǒng huái ruò bù dí huáng qiáng, yí yú gāo jiā yàn wài zēng zhù zhòng dī, jié shuǐ chū qīng kǒu bù rù xià hé, tíng dīng xī děng chù gōng chéng. chéng lóng shí rèn zhí fǔ, shì yǐ fǔ shū, réng yán xià hé yí jùn, xiū zhòng dī láo fèi wú yì. yì bù jué. fù qiǎn shàng shū fú lún děng kān yì, fú lún zhǔ fǔ yì. èr shí qī nián, yù shǐ guō xiù hé fǔ zhì hé wú jī, nèi wài chén gōng yì jiāo zhāng lùn zhī, nǎi tíng zhù zhòng dī, miǎn fǔ guān, yǐ mǐn zhè zǒng dū wáng xīn mìng dài zhī, réng dū xiū xià hé, juān zài fēng jí, yǐ xué shì kǎi yīn bù dài zhī.
二十四年秋,辅以河南地在上游,河南有失,则江南河道淤淀不旋踵。乃筑考城、仪封堤七千九百八十九丈,封丘荆隆口大月堤三百三十丈,荥阳埽工三百十丈,又凿睢宁南岸龙虎山减水闸四。上念高邮诸州湖溢淹民田,命安徽按察使于成龙修治海口及下河,听辅节制。旋召辅、成龙至京集议。成龙力主开濬海口;辅言下河海口高内地五尺,应筑长堤高丈六尺,束水趋海。所见不合,下廷臣议,亦各持一说。上以讲官乔莱江北人,召问,莱言辅议非是。因遣尚书萨穆哈等勘议,还言开海口无益。会江宁巡抚汤斌入为尚书,询之,斌言海口开则积水可泄,惟高邮、兴化民虑毁庐墓为不便耳。乃黜萨穆哈,颁内帑二十万,命侍郎孙在丰董其役。时又有督修下河宜先塞减水坝之议,上不许。召辅入对,辅言南坝永塞,恐淮弱不敌黄强,宜於高家堰外增筑重堤,截水出清口不入下河,停丁溪等处工程。成龙时任直抚,示以辅疏,仍言下河宜濬,修重堤劳费无益。议不决。复遣尚书佛伦等勘议,佛伦主辅议。二十七年,御史郭琇劾辅治河无绩,内外臣工亦交章论之,乃停筑重堤,免辅官,以闽浙总督王新命代之,仍督修下河,镌在丰级,以学士凯音布代之。
míng nián, shàng nán xún, yuè gāo jiā yàn, wèi zhū chén yuē:" cǐ dī pō jiān gù, rán yì bù kě wú jiǎn shuǐ bà yǐ fáng shuǐ dà chōng jué. dàn jìn fǔ yù yú jiù dī wài gèng zhù zhòng dī, shí shǔ wú yì." bìng yǐ fǔ yú xiǎn gōng xiū tiāo shuǐ bà, lìng shuǐ shì huí huǎn, shén shàn. chē jià hái jīng, fù qí guān. sān shí yī nián, xīn mìng bà, réng lìng fǔ wèi hé dū. fǔ yǐ shuāi jí cí, mìng shùn tiān fǔ chéng xú tíng xǐ fù zhī. fǔ qǐng yú huáng hé liǎng àn zhí liǔ zhǒng cǎo, duō shè hán dòng, jù bào kě. shì dōng, fǔ zú, shàng wén, tàn dào, yǔ qí dū wèi shì zhí. yǐ yú chéng lóng wèi hé dū.
明年,上南巡,阅高家堰,谓诸臣曰:“此堤颇坚固,然亦不可无减水坝以防水大冲决。但靳辅欲於旧堤外更筑重堤,实属无益。”并以辅於险工修挑水坝,令水势回缓,甚善。车驾还京,复其官。三十一年,新命罢,仍令辅为河督。辅以衰疾辞,命顺天府丞徐廷玺副之。辅请於黄河两岸值柳种草,多设涵洞,俱报可。是冬,辅卒,上闻,叹悼,予骑都尉世职。以于成龙为河督。
yuè èr nián, zhào xún chéng lóng yuē:" jiǎn shuǐ bà guǒ kě sài fǒu?" duì yuē:" bù yí sāi, réng zhào fǔ suǒ xiū ér xíng." shàng yuē:" rú cǐ, hé bù zǎo chén? ěr pái xiàn tā rén zé yì, shēn rèn zǒng hé zé nán, fēi míng yàn yé?" sān shí sì nián, chéng lóng zāo fù yōu, yǐ cáo dū dǒng ān guó dài zhī. míng nián, dà shuǐ, jué zhāng jiā zhuāng, hé huì dān qìn bī xíng zé, xǐ zhì gāo bù. yòu jué ān dōng tóng jiā yíng, shuǐ rù shè yáng hú. shì suì zhù lán huáng dà bà, yú yún tī guān tiāo yǐn hé qiān èr bǎi yú zhàng, yú guān wài mǎ jiā gǎng dǎo huáng yóu nán cháo hé dōng zhù rù hǎi. qù lù bù chàng, shàng yóu yì kuì, ér hé huàn rì jí. sān shí liù nián, jué shí jiā mǎ tóu. míng nián, réng yǐ chéng lóng wèi hé dū. sān shí bā nián chūn, shàng nán xún, lín shì gāo jiā yàn děng dī, wèi zhū chén yuē:" zhì hé shàng cè, wéi yǐ shēn jùn hé shēn wéi yào. hé dǐ jùn shēn, zé hóng zé hú shuǐ zhí dá huáng hé, xīng huà yán chéng děng qī zhōu xiàn wú fàn làn zhī huàn, tián chǎn zì rán hé chū. ruò bù zhì yuán, zhì liú zhōng wú bì yì. jīn huáng huái jiāo huì zhī kǒu guò yú jìng zhí, yīng jiāng hé huái zhī dī gè yí dōng wān qū tà zhù, shǐ zhī xié háng huì liú, zé huáng bù zhì dào guàn yǐ."
越二年,召询成龙曰:“减水坝果可塞否?”对曰:“不宜塞,仍照辅所修而行。”上曰:“如此,何不早陈?尔排陷他人则易,身任总河则难,非明验耶?”三十四年,成龙遭父忧,以漕督董安国代之。明年,大水,决张家庄,河会丹、沁偪荥泽,徙治高埠。又决安东童家营,水入射阳湖。是岁筑拦黄大坝,於云梯关挑引河千二百馀丈,於关外马家港导黄由南潮河东注入海。去路不畅,上游易溃,而河患日亟。三十六年,决时家马头。明年,仍以成龙为河督。三十八年春,上南巡,临视高家堰等堤,谓诸臣曰:“治河上策,惟以深浚河身为要。河底浚深,则洪泽湖水直达黄河,兴化、盐城等七州县无汎滥之患,田产自然涸出。若不治源,治流终无裨益。今黄、淮交会之口过於径直,应将河、淮之堤各迤东湾曲拓筑,使之斜行会流,则黄不致倒灌矣。”
míng nián, chéng lóng zú, yǐ liǎng jiāng zǒng dū zhāng péng hé wèi hé dū. shì suì sāi shí jiā mǎ tóu, cóng péng hé xiān shū hǎi kǒu zhī qǐng, jǐn chāi yún tī guān wài lán huáng bà, cì míng dà qīng kǒu jiàn sù qiān běi àn lín huáng wài kǒu shí zhá, xú zhōu nán àn yáng jiā lóu zhì duàn jiā zhuāng yuè dī. sì shí yī nián, shàng wèi yǒng dìng hé shí dī shén yǒu yì, yù tuī xíng huáng hé liǎng àn, zì xú zhōu zhì qīng kǒu jiē xiū shí dī. péng hé yán" jiàn zhù shí gōng, bì dì jī jiān shí. wéi hé xìng mí cháng, shā tǔ sōng fú, shí dī gōng fán fèi jù, gào chéng nán yǐ yù liào". suì zuò bà. sì shí èr nián, shàng nán xún, yuè shì hé gōng, zhì hé chén zhēn yǐ cì péng hé. qiū, yí jiàn zhōng hé chū shuǐ kǒu yú yáng jiā lóu, bī liū nán qū, qīng shuǐ chàng liú dí huáng, hǎi kǒu dà tōng, hé dǐ rì shēn, huáng shuǐ bù yú dào guàn. shàng jiā péng hé jī, jiā tài zǐ tài bǎo. sì shí liù nián bā yuè, jué fēng xiàn wú jiā zhuāng, suí sāi. míng nián, péng hé rù wèi xíng bù shàng wèi, yǐ zhào shì xiǎn dài zhī. sì shí bā nián liù yuè, jué lán yáng léi jiā jí yí fēng hóng shào wān jí shuǐ yì zhāng jiā zhuāng gè dī.
明年,成龙卒,以两江总督张鹏翮为河督。是岁塞时家马头,从鹏翮先疏海口之请,尽拆云梯关外拦黄坝,赐名大清口;建宿迁北岸临黄外口石闸,徐州南岸杨家楼至段家庄月堤。四十一年,上谓永定河石堤甚有益,欲推行黄河两岸,自徐州至清口皆修石堤。鹏翮言“建筑石工,必地基坚实。惟河性靡常,沙土松浮,石堤工繁费钜,告成难以预料”。遂作罢。四十二年,上南巡,阅视河工,制河臣箴以赐鹏翮。秋,移建中河出水口於杨家楼,逼溜南趋,清水畅流敌黄,海口大通,河底日深,黄水不虞倒灌。上嘉鹏翮绩,加太子太保。四十六年八月,决丰县吴家庄,随塞。明年,鹏翮入为刑部尚为,以赵世显代之。四十八年六月,决兰阳雷家集、仪封洪邵湾及水驿张家庄各堤。
liù shí nián bā yuè, jué wǔ zhì zhān jiā diàn mǎ yíng kǒu wèi jiā kǒu, dà liù běi qū, zhù huá xiàn cháng yuán dōng míng, duó yùn hé, zhì zhāng qiū, yóu wǔ kōng qiáo rù yán hé guī hǎi. zì hé gōng gào chéng, huáng liú shùn guǐ, ān lán shí yú nián yǐ, zhì shì qiǎn péng hé děng wǎng kān. jiǔ yuè, sāi zhān jiā diàn wèi jiā kǒu shí yī yuè, sāi mǎ yíng kǒu. shì xiǎn bà, yǐ chén péng nián shǔ hé dào zǒng dū. liù shí yī nián zhēng yuè, mǎ yíng kǒu fù jué, guàn zhāng qiū, bēn zhù dà qīng hé. liù yuè, qìn shuǐ bào zhǎng, chōng tā qín jiā chǎng nán běi bà tái jí dīng chuán bāng dà bà. shí wáng jiā gōu yǐn hé chéng, yǐn liū yóu dōng nán huì xíng zé rù zhèng hé, mǎ yíng dī yīn wú yàng. péng nián fù yú guǎng wǔ shān guān zhuāng yù tiāo yǐn hé bǎi sì shí yú zhàng yǐ fēn shuǐ shì. jiǔ yuè, qín jiā chǎng nán bà fǔ sāi, běi bà yòu jué, mǎ yíng yì màn kāi shí èr yuè, sāi zhī.
六十年八月,决武陟詹家店、马营口、魏家口,大溜北趋,注滑县、长垣、东明,夺运河,至张秋,由五空桥入盐河归海。自河工告成,黄流顺轨,安澜十馀年矣,至是遣鹏翮等往勘。九月,塞詹家店、魏家口;十一月,塞马营口。世显罢,以陈鹏年署河道总督。六十一年正月,马营口复决,灌张秋,奔注大清河。六月,沁水暴涨,冲塌秦家厂南北坝台及钉船帮大坝。时王家沟引河成,引溜由东南会荥泽入正河,马营堤因无恙。鹏年复於广武山官庄峪挑引河百四十馀丈以分水势。九月,秦家厂南坝甫塞,北坝又决,马营亦漫开;十二月,塞之。
yōng zhèng yuán nián liù yuè, jué zhōng mù shí lǐ diàn lóu jiā zhuāng, yóu liú jiā zhài nán rù jiǎ lǔ hé. huì péng nián zú, qí sū lēi wèi zǒng hé, lǜ jiǎ lǔ hé xià zhù zhī shuǐ, shān xū gāo yàn lín hú dī gōng bù néng róng nà, jí yí xiàng jī dǔ bì, shàng mìng bīng bù shì láng jī céng yún chí wǎng xié yì. qī yuè, jué liáng jiā yíng zhān jiā diàn, fù qiǎn dà xué shì zhāng péng hé wǎng xié xiū, shì yuè sāi. jiǔ yuè, jué zhèng zhōu lái tóng zhài mín dī, zhèng mín wā yáng wǔ gù dī xiè shuǐ, bìng chōng jué zhōng mù yáng qiáo guān dī, xún sāi. shì suì jiàn qīng kǒu dōng xī shù shuǐ bà yǐ yù huáng xù qīng. èr nián, yǐ jī céng yún wèi fù zǒng hé, zhù wǔ zhì, xiá hé nán hé wù, dōng hé fēn zhì zì cǐ shǐ. liù yuè, jué yí fēng dà zhài lán yáng bǎn qiáo, yú yuè sāi zhī.
雍正元年六月,决中牟十里店、娄家庄,由刘家寨南入贾鲁河。会鹏年卒,齐苏勒为总河,虑贾鲁河下注之水,山盱、高堰临湖堤工不能容纳,亟宜相机堵闭,上命兵部侍郎嵇曾筠驰往协议。七月,决梁家营、詹家店,复遣大学士张鹏翮往协修,是月塞。九月,决郑州来童寨民堤,郑民挖阳武故堤泄水,并冲决中牟杨桥官堤,寻塞。是岁建清口东西束水坝以御黄蓄清。二年,以嵇曾筠为副总河,驻武陟,辖河南河务,东河分治自此始。六月,决仪封大寨、兰阳板桥,逾月塞之。
sān nián liù yuè, jué suī níng zhū jiā hǎi, dōng zhù hóng zé hú. míng nián sì yuè, sāi wèi jùn, hé shuǐ dǒu zhǎng, chōng tā dōng àn bà tái, suī níng hóng sì táo yuán sù qiān xī bèi yān, mìng liǎng guǎng zǒng dū kǒng yù xún chí kān xié fáng, shí èr yuè sāi. shì yuè hé qīng, qǐ shǎn xī fǔ gǔ qì jiāng nán táo yuán. wǔ nián, qí sū lēi yǐ zhū jiā hǎi sù chēng xiǎn yào, zēng zhù jiā bà yuè dī fáng fēng sào, bìng yú dà liù dǐng chōng chù xuē dǒu àn wèi xié pō, xuán mì yè dà liǔ yú pō shàng, yǐ dǐ liū zhī shàn shuā. jiǔ zhī, dà liù guī zhōng hóng, liǔ zhī zhān guà ní zǐ, xī chéng shā tān, yì xiǎn wèi píng, gōng bù láo ér fèi shén shěng. yīn qǐng fán hé yá dǒu jùn chù, jù fǎng cǐ xíng. liù nián, céng yún nèi qiān lǐ bù shàng shū, fù zǒng hé rú gù, mìng shǔ guǎng dōng àn chá shǐ yǐn jì shàn xié lǐ jiāng nán hé wù.
三年六月,决睢宁朱家海,东注洪泽湖。明年四月,塞未竣,河水陡涨,冲塌东岸坝台,睢宁、虹、泗、桃源、宿迁悉被淹,命两广总督孔毓珣驰勘协防,十二月塞。是月河清,起陕西府谷讫江南桃源。五年,齐苏勒以朱家海素称险要,增筑夹坝月堤、防风埽,并於大溜顶冲处削陡岸为斜坡,悬密叶大柳於坡上,以抵溜之汕刷。久之,大溜归中泓,柳枝沾挂泥滓,悉成沙滩,易险为平,工不劳而费甚省。因请凡河崖陡峻处,俱仿此行。六年,曾筠内迁礼部尚书,副总河如故,命署广东按察使尹继善协理江南河务。
qī nián, gǎi hé dào zǒng dū wèi jiāng nán hé dào zǒng dū, zhù qīng jiāng, yǐ kǒng yù xún rèn, shěng fù zǒng hé. yǐ céng yún wèi shān dōng hé dào zǒng dū, zhù jǐ níng. shàng yǐ míng chén pān jì xún yǒu měi suì pài fū jiā gāo dī shēn wǔ cùn zhī yì, qián jìn fǔ yì yǐ wéi yán, jì suì fèi bù guò sān sì wàn, xià liǎng hé zǒng dū yì. yù xún děng qǐng zhuó huǎn jí, fēn nián lún liú jiā bèi, yuē suì xū èr wàn yú jīn, xià bù yì xíng. bā nián, yù xún zú, céng yún diào dū nán hé, tián wén jìng jiān shǔ dōng hé zǒng dū. wǔ yuè, chì jiàn hé zhōu kǒu wài hé yuán shén miào chéng, jiā fēng hào. shì yuè, hé qīng, qǐ jī shí guān qì sā lǎ chéng chá hàn sī. shì suì jué sù qiān jí táo yuán shěn jiā zhuāng, xuán sāi. yǐ fēng qiū jīng lóng kǒu dà liù dǐng chōng kāi hēi gāng kǒu zhì liǔ yuán kǒu yǐn hé sān qiān sān bǎi wǔ shí zhàng. shí nián, zēng xiū gāo yàn shí dī chéng. shí yī nián, jiǎn pài bù yuàn sī yuán fù nán hé xué xí, qī yǐ sān nián. shòu céng yún wén huá diàn dà xué shì jiān lì bù shàng shū, dū nán hé rú gù, mìng liǎng huái yán zhèng gāo bīn jiù xí hé wù. céng yún xuán zāo mǔ yōu, bīn shǔ nán hé zǒng dū.
七年,改河道总督为江南河道总督,驻清江,以孔毓珣任,省副总河。以曾筠为山东河道总督,驻济宁。上以明臣潘季驯有每岁派夫加高堤身五寸之议,前靳辅亦以为言,计岁费不过三四万,下两河总督议。毓珣等请酌缓急,分年轮流加倍,约岁需二万馀金,下部议行。八年,毓珣卒,曾筠调督南河,田文镜兼署东河总督。五月,敕建河州口外河源神庙成,加封号。是月,河清,起积石关讫撒喇城查汉斯。是岁决宿迁及桃源沈家庄,旋塞。以封丘荆隆口大溜顶冲开黑堈口至柳园口引河三千三百五十丈。十年,增修高堰石堤成。十一年,拣派部院司员赴南河学习,期以三年。授曾筠文华殿大学士兼吏部尚书,督南河如故,命两淮盐政高斌就习河务。曾筠旋遭母忧,斌署南河总督。
qián lóng yuán nián sì yuè, hé shuǐ dà zhǎng, yóu dàng shān máo chéng pù zhá kǒu xiōng yǒng nán xià, dī duō chōng tā, pān jiā dào kǒu píng dì shuǐ shēn sān wǔ chǐ. shàng yǐ xià liú duō zài xiāo sù líng hóng suī níng wǔ hé děng zhōu xiàn, jīn zhǐ yì jùn shàng yuán ér wú shū tōng xià yóu zhī cè, zé shuǐ wú guī sù, xià jiāng nán hé nán gè dū fǔ jì liǎng zǒng hé wěi kān huì yì, bìng yí nán fù zǒng hé zhù xú zhōu yǐ zhuān dū shuài. xuán gāo bīn qǐng jùn máo chéng pù yí xià hé dào, jīng xú xiāo suī sù líng hóng zhì sì zhōu ān hé dǒu mén, yū zhí liù bǎi yú lǐ, yǐ dá hóng zé, chū qīng kǒu huì huáng, ér huái yáng jīng yuán xià zhī fāng děng yán qí bù biàn. míng nián, zhào bīn xún wèn, bīn huì tú chéng lǎn, nǎi zhī zhī fāng děng suǒ yán shī shí, lìng tóng zǒng dū qìng fù què gū dìng yì, bìng jiāng kāi jùn yǒu lì wú hài, xiǎo yù huái yáng shì mín. chū, bīn shū jùn máo chéng pù shuǐ dào, bié kāi xīn kǒu sāi jiù kǒu, yǐ miǎn huáng hé dào guàn. zhì sān nián qiū, hé zhǎng guàn yùn, lùn zhě duō guī jiù xīn kāi yùn kǒu. bīn yán:" shí yuè hòu huáng shuǐ píng tuì, hú shuǐ chàng liú, xīn yū suí liū shuā qù, kě wú yú qiǎn sè." sì nián, bīn yòu yán" shàng nián qīng shuǐ wēi ruò, shí zhí huáng shuǐ yì zhǎng, bìng fēi kāi xīn kǒu suǒ zhì", ér nán rén yán zhě bù yǐ. shàng qiǎn dà xué shì è ěr tài chí kān, yì yán xīn kǒu yí kāi. míng nián, huáng liū réng nán bī qīng kǒu, fǎng sòng chén yáo zuǒ fǎ, zhì shè mù lóng èr, tiāo liū běi xíng.
乾隆元年四月,河水大涨,由砀山毛城铺闸口汹涌南下,堤多冲塌,潘家道口平地水深三五尺。上以下流多在萧、宿、灵、虹、睢宁、五河等州县,今止议濬上源而无疏通下游之策,则水无归宿,下江南、河南各督抚暨两总河委勘会议,并移南副总河驻徐州以专督率。旋高斌请濬毛城铺迤下河道,经徐、萧、睢、宿、灵、虹至泗州安河陡门,纡直六百馀里,以达洪泽,出清口会黄,而淮扬京员夏之芳等言其不便。明年,召斌询问,斌绘图呈览,乃知之芳等所言失实,令同总督庆复确估定议,并将开濬有利无害,晓喻淮扬士民。初,斌疏濬毛城铺水道,别开新口塞旧口,以免黄河倒灌。至三年秋,河涨灌运,论者多归咎新开运口。斌言:“十月后黄水平退,湖水畅流,新淤随溜刷去,可无虞浅涩。”四年,斌又言“上年清水微弱,时值黄水异涨,并非开新口所致”,而南人言者不已。上遣大学士鄂尔泰驰勘,亦言新口宜开。明年,黄溜仍南逼清口,仿宋陈尧佐法,制设木龙二,挑溜北行。
liù nián, bīn yǐ sù qiān zhì táo yuán qīng hé èr bǎi yú lǐ, hé liú tuān jī, běi àn zhǐ lǚ dī liù, bìng wú yáo dī, yòu nèi bī yùn hé, jiāng yùn hé nán àn lǚ dī tōng zhù gāo hòu, zuò huáng hé běi àn yáo dī, gèng yú lǚ dī nèi zé yào zēng zhù gé dī jiǔ. wèi chéng, bīn diào dū zhí lì, wán yán wěi jì zhī. xiān shì shàng yǐ hé liū bī qīng kǒu, dào yàng wéi huàn, zhào xún kāng xī jiān jiù jī, kāi táo zhuāng yǐn hé, dǎo huáng shǐ běi, qiǎn è ěr tài huì kān. yì fǔ dìng, yǐ xùn shuǐ zhòu zhǎng tíng gōng, bīn yì qù rèn. zhì shì, wán yán wěi lǜ yǐn hé bù jiù, yú qīng kǒu yí xī huáng hé nán àn shè mù lóng tiāo liū běi zǒu, yǐn hé zhī yì suì qǐn. jué hòu sì shí yī nián, shàng jué yì kāi zhī, yú nián gōng jùn, xīn hé zhí dǐ zhōu jiā zhuāng, huì qīng dōng xià, dào yàng zhī huàn yǒng jué.
六年,斌以宿迁至桃源、清河二百馀里,河流湍激,北岸只缕堤六,并无遥堤,又内逼运河,将运河南岸缕堤通筑高厚,作黄河北岸遥堤,更於缕堤内择要增筑格堤九。未成,斌调督直隶,完颜伟继之。先是上以河溜逼清口,倒漾为患,诏循康熙间旧迹,开陶庄引河,导黄使北,遣鄂尔泰会勘。议甫定,以汛水骤涨停工,斌亦去任。至是,完颜伟虑引河不就,於清口迤西、黄河南岸设木龙挑溜北走,引河之议遂寝。厥后四十一年,上决意开之,逾年工竣,新河直抵周家庄,会清东下,倒漾之患永绝。
qī nián, jué fēng xiàn shí lín huáng cūn, duó liū dōng qū, yòu jué pèi xiàn lǚ dī, xuán sāi. wán yán wěi diào dū dōng hé, gǎi bái zhōng shān nán hé zǒng dū. chū fēng pèi jué shí, dà xué shì chén shì guān wǎng kān, tiān jiàn gǔn shuǐ shí bà èr yú tiān rán nán běi èr bà chù, yǐ fēn xiè shuǐ shì. shí nián, jué fù níng chén jiā pǔ. shí huái huáng jiāo zhǎng, yán hé zhōu xiàn bèi yān. cáo dū gù cóng yán:" chén jiā pǔ bī jìn hǎi kǒu, yǐ xià shí yú lǐ xiàng wú dī gōng, měi yù shuǐ zhǎng, rèn qí sàn yì. ruò réng yú cǐ dǔ sè, shì yǔ shuǐ zhēng dì, fèi duō yì shǎo, yīng yú shàng liú zhù yáo dī yǐ shù shuǐ shì." shì xià nè qīn gāo bīn, réng yì sāi jiù jué kǒu. shí yī nián, zhōng shān bà, gù cóng shǔ nán zǒng hé, jiàn mù lóng sān yú ān dōng xī mén, bī liū nán qū, zì mù lóng yǐ shàng jiē yū tān, huà xiǎn wèi píng. shí sān nián, cóng diào dū dōng hé, zhào dà xué shì gāo bīn guǎn nán hé shì. bīn yǐ yún tī guān xià èr tào zhǎng chū shā tān, dà liù nán qū, zhí bī tiān fēi gōng xīn jiā dàng dī gōng, kāi fēn shuǐ yǐn hé, bìng xiū bǔ xú zhōu dōng mén wài zhé liè shí dī. cóng yì yǐ xiáng fú shí jiǔ bǎo nán àn rì yū, dà liù běi qū bī dī gēn, jiàn nán běi bà tái, bìng yú bà wài juǎn sào qiān chūn. shí liù nián liù yuè, jué yáng wǔ, mìng bīn fù gōng, huì cóng dǔ zhù, shí yī yuè sāi. shí qī nián, shàng yǐ yù shěng hé àn dà dī wài yǒu dà xíng dī yī, lián jiē zhí dōng, nián jiǔ cán quē, zài zhí lì zhě, lìng fāng guān chéng kān xiū, qí shān dōng jiè nèi, yǒu wú shàn shuā cán quē, lìng è róng ān chá xiū. è róng ān yán cáo dān èr xiàn dà xíng dī dà xiǎo cán quē sān qiān sì bǎi sān shí zhàng, bìng jiā bāng bēi báo, bǔ zhù quē kǒu sān bǎi sān shí yú zhàng, shū jùn dī nán xiè shuǐ hé yǐ xuān pō shuǐ.
七年,决丰县石林、黄村,夺溜东趋,又决沛县缕堤,旋塞。完颜伟调督东河,改白锺山南河总督。初丰、沛决时,大学士陈世倌往勘,添建滚水石坝二於天然南北二坝处,以分泄水势。十年,决阜宁陈家浦。时淮、黄交涨,沿河州县被淹。漕督顾琮言:“陈家浦逼近海口,以下十馀里向无堤工,每遇水涨,任其散溢。若仍於此堵塞,是与水争地,费多益少,应於上流筑遥堤以束水势。”事下讷亲、高斌,仍议塞旧决口。十一年,锺山罢,顾琮署南总河,建木龙三於安东西门,逼溜南趋,自木龙以上皆淤滩,化险为平。十三年,琮调督东河,诏大学士高斌管南河事。斌以云梯关下二套涨出沙滩,大溜南趋,直逼天妃宫辛家荡堤工,开分水引河,并修补徐州东门外蛰裂石堤。琮亦以祥符十九堡南岸日淤,大溜北趋逼堤根,建南北坝台,并於坝外卷埽签椿。十六年六月,决阳武,命斌赴工,会琮堵筑,十一月塞。十七年,上以豫省河岸大堤外有大行堤一,连接直、东,年久残缺,在直隶者,令方观承勘修,其山东界内,有无汕刷残缺,令鄂容安查修。鄂容安言曹、单二县大行堤大小残缺三千四百三十丈,并加帮卑薄,补筑缺口三百三十馀丈,疏濬堤南泄水河以宣坡水。
shí bā nián qiū, jué yáng wǔ shí sān bǎo. jiǔ yuè, jué tóng shān zhāng jiā mǎ lù, chōng tā nèi dī lǚ yuè dī èr bǎi yú zhàng, nán zhù líng hóng zhū yì, rù hóng zé hú, duó huái ér xià. yǐ yǐn jì shàn dū nán hé, qiǎn shàng shū shū hè dé xié bái zhōng shān chí fù xié lǐ. tóng zhī lǐ tūn shǒu bèi zhāng bīn qīn tǎng wù gōng, wéi xué xí hé wù bù zhèng shǐ fù lēi hè suǒ hé, kān shí, zhì zhī fǎ. gāo bīn jí xié lǐ zhāng shī zài zuò shī chá, fù shì xíng xíng. shì dōng, hé sāi.
十八年秋,决阳武十三堡。九月,决铜山张家马路,冲塌内堤、缕越堤二百馀丈,南注灵、虹诸邑,入洪泽湖,夺淮而下。以尹继善督南河,遣尚书舒赫德偕白锺山驰赴协理。同知李焞、守备张宾侵帑误工,为学习河务布政使富勒赫所劾,勘实,置之法。高斌及协理张师载坐失察,缚视行刑。是冬,河塞。
fāng tóng shān zhī shǐ jué yě, xià tíng yì, lì bù shàng shū sūn jiā gàn dú zhǔ kāi jiǎn hé yǐn shuǐ rù dà qīng hé, lüè yán:" zì shùn kāng yǐ lái, hé jué běi àn shí zhī jiǔ. běi àn jué, kuì yùn zhě bàn, bù kuì zhě bàn. fán qí kuì dào, jiē yóu dà qīng hé rù hǎi zhě yě. gài dà qīng hé dōng nán jiē tài shān jī jiǎo, qí dào gèn gǔ bù huài, yì bù qiān yí. qián nán běi fēn liú shí, yǐ shòu hé zhī bàn. jí zhāng qiū kuì jué, qiě shòu hé zhī quán, wèi wén yǒu chōng chéng guō yān rén mín zhī shì, zé cǐ hé zhī yǒu lì wú hài, yǐ zú zhēng yǐ. jīn tóng shān jué kǒu bù néng shōu gōng, shàng xià liǎng jiāng èr sān shí zhōu xiàn zhī jī shuǐ bù néng xiāo hé, gù chén yán kāi jiǎn hé yě. shàng yóu jiǎn zé xià yóu wēi, jué kǒu yì sāi, jī shuǐ zǎo xiāo. dàn hé liú tuān jí, shè kāi jiǎn hé ér duó liū yǐ chū, bù kě bù fáng, gù chén yán jiǎn rù dà qīng hé yě. xiàn kāi jiǎn hé shù chù, jiē jù dà qīng hé bù yuǎn. jì dà qīng hé suǒ jīng, zhǐ dōng ē jì yáng bīn zhōu lì jīn sì wǔ zhōu xiàn, jí yǒu màn yì, bù guò piān zāi, rěn sì wǔ zhōu xiàn zhī piān zāi, kě jiǎn liǎng jiāng èr sān shí zhōu xiàn zhī jī shuǐ, bìng jiě huái yáng liǎng fǔ zhī jí nàn, cǐ qí lì hài qīng zhòng, bù dài zhì zhě ér hòu zhī yě. jiǎn hé kāi hòu, jīng liǎng sān zhōu xiàn jìng, huò yǒu màn yì, zhù tǔ gěng yǐ yù zhī, yī rù dà qīng hé, zé hé shēn shēn guǎng, liǎng àn dǔ zhù chù shén shǎo, jì fèi bù guò yī èr shí wàn, ér suǒ shěng xià yóu jué kǒu zhī gōng fèi, zhèn jì zhī qián mǐ, zhì shǎo yī èr bǎi wàn, cǐ qí dé shī duō guǎ, yì bù dài zhì zhě ér hòu zhī yě. jì wú biàn yú cǐ zhě." shàng lǜ xíng shì gé ài, bù néng yòng.
方铜山之始决也,下廷议,吏部尚书孙嘉淦独主开减河引水入大清河,略言:“自顺、康以来,河决北岸十之九。北岸决,溃运者半,不溃者半。凡其溃道,皆由大清河入海者也。盖大清河东南皆泰山基脚,其道亘古不坏,亦不迁移。前南北分流时,已受河之半。及张秋溃决,且受河之全,未闻有冲城郭淹人民之事,则此河之有利无害,已足徵矣。今铜山决口不能收功,上下两江二三十州县之积水不能消涸,故臣言开减河也。上游减则下游微,决口易塞,积水早消。但河流湍急,设开减河而夺溜以出,不可不防,故臣言减入大清河也。现开减河数处,皆距大清河不远。计大清河所经,只东阿、济阳、滨州、利津四五州县,即有漫溢,不过偏灾,忍四五州县之偏灾,可减两江二三十州县之积水,并解淮、扬两府之急难,此其利害轻重,不待智者而后知也。减河开后,经两三州县境,或有漫溢,筑土埂以御之,一入大清河,则河身深广,两岸堵筑处甚少,计费不过一二十万,而所省下游决口之工费,赈济之钱米,至少一二百万,此其得失多寡,亦不待智者而后知也。计无便於此者。”上虑形势隔碍,不能用。
zì tóng shān sāi hòu, yuè dī nèi jī shuǐ shàng shēn qī bā chǐ zhì zhàng bā jiǔ chǐ. shàng mìng yú yǐn hé dōu shuǐ bà nán zài kāi yǐn hé fēn liū, shǐ xīn gōng bù shòu chōng jī. èr shí yī nián, jué sūn jiā jí, suí sāi. míng nián èr yuè, shàng nán xún zhì tiān fēi zhá yuè mù lóng. shí zhōng shān diào zǒng nán hé, xié dōng hé zǒng dū zhāng shī zài yán:" xú zhōu nán běi àn xiāng jù shén pò, yī yù shèng zhǎng, shí yǒu kuì jué. qǐng tiāo jùn yū qiǎn, zēng zhù dī gōng, bìng dǔ zhù běi àn zhī hé, wèi nán běi fēn chóu zhī jì." zhì kě. èr shí sān nián, mìng ān huī xún fǔ gāo jìn xié lǐ nán hé. qiū qī yuè, jué dòu jiā zhài xīn zhù tǔ bà, zhí zhù máo chéng pù, màn kāi jīn mén tǔ bà. jìn yán:" tǔ bà guò gāo, zǔ è shuǐ shì, yǐ zhì yōng jué, bù xū zài zhù." shàng bù xǔ, bìng lìng kāi jiǎng jiā yíng fù jiā wā yǐn hé réng dǎo rù huáng. èr shí liù nián qī yuè, qìn huáng bìng zhǎng, wǔ zhì xíng zé yáng wǔ xiáng fú lán yáng tóng shí jué shí wǔ kǒu, zhōng mù zhī yáng qiáo jué shù bǎi zhàng, dà liù zhí qū jiǎ lǔ hé. qiǎn dà xué shì liú tǒng xūn gōng zhào huì chí kān, xún fǔ cháng jūn qǐng xiān zhù nán àn. shàng wèi hé liú duó liū, yí jí dǔ yáng qiáo, jūn yán dà miù, diào fǔ jiāng xī, yǐ hú bǎo quán wèi hé nán xún fǔ, bìng lìng gāo jìn fù yù xié lǐ. shí yī yuè sāi, shàng wén dà xǐ, mìng yú gōng suǒ lì hé shén miào.
自铜山塞后,月堤内积水尚深七八尺至丈八九尺。上命於引河兜水坝南再开引河分溜,使新工不受冲激。二十一年,决孙家集,随塞。明年二月,上南巡至天妃闸阅木龙。时锺山调总南河,偕东河总督张师载言:“徐州南北岸相距甚迫,一遇盛涨,时有溃决。请挑濬淤浅,增筑堤工,并堵筑北岸支河,为南北分筹之计。”制可。二十三年,命安徽巡抚高晋协理南河。秋七月,决窦家寨新筑土坝,直注毛城铺,漫开金门土坝。晋言:“土坝过高,阻遏水势,以致壅决,不须再筑。”上不许,并令开蒋家营、傅家洼引河仍导入黄。二十六年七月,沁、黄并涨,武陟、荥泽、阳武、祥符、兰阳同时决十五口,中牟之杨桥决数百丈,大溜直趋贾鲁河。遣大学士刘统勋、公兆惠驰勘,巡抚常钧请先筑南岸。上谓河流夺溜,宜亟堵杨桥,钧言大谬,调抚江西,以胡宝瑔为河南巡抚,并令高晋赴豫协理。十一月塞,上闻大喜,命於工所立河神庙。
sān shí nián, shàng nán xún, jì hé shén, yuè qīng kǒu dōng bà mù lóng huì jì zhá. sān shí yī nián, jué tóng pèi tīng zhī hán jiā táng, xuán sāi. sān shí sān nián, yù fǔ ā sī hā qǐng yǐ yù gōng jié shěng yín jiā zhù dī àn, zǒng hé wú sì jué yán:" yù shěng hé miàn kuān, liū shì qù lái wú dìng, xuán xiǎn xuán píng, ruò jiāng tǔ sào huà wèi chéng shù, kǒng gè gōng yuán shì wéi nián lì é zhī, zhuǎn qǐ xīng gōng mào xiāo zhī bì." yì suì qǐn. míng nián, sì jué yán:" tóng wǎ xiāng liū shì shàng dī, yáng qiáo dà gōng zì sì wǔ sào zhì èr shí yī sào jù dǐng chōng yíng liū. qǐng yú táo xùn wèi jiè chāi xiū, jiā xiāng céng tǔ céng chái, xiāng yā jiān shí. liǎng àn dà dī wài duō zhī hé jī shuǐ, xùn fā shí, yǐn liū zhù dī, yí duō zhù tǔ bà lán jié." shàng jù kě qí zòu. sān shí qī nián, dōng hé zǒng dū yáo lì dé yán:" qián zhù tǔ bà, bǎo gù dī gēn, pín suì ān lán, yǐ zhe chéng xiào. qǐng qí dōng chūn xián kuàng, péi zhù tǔ bà, mì zāi liǔ zhū, bǐ shù nián hòu gōu cáo yū píng, kě yǒng gù dī gēn." shàng jiā jiǎng zhī.
三十年,上南巡,祭河神,阅清口东坝木龙惠济闸。三十一年,决铜沛厅之韩家堂,旋塞。三十三年,豫抚阿思哈请以豫工节省银加筑堤岸,总河吴嗣爵言:“豫省河面宽,溜势去来无定,旋险旋平,若将土埽划为成数,恐各工员视为年例额支,转启兴工冒销之弊。”议遂寝。明年,嗣爵言:“铜瓦厢溜势上隄,杨桥大工自四五埽至二十一埽俱顶冲迎溜。请於桃汛未届拆修,加镶层土层柴,镶压坚实。两岸大堤外多支河积水,汛发时,引溜注堤,宜多筑土坝拦截。”上俱可其奏。三十七年,东河总督姚立德言:“前筑土坝,保固堤根,频岁安澜,已著成效。请俟冬春閒旷,培筑土坝,密栽柳株,俾数年后沟槽淤平,可永固堤根。”上嘉奖之。
sān shí bā nián wǔ yuè, hé yì cháo yì, zhǎng zhì èr zhàng wǔ chǐ, mín jū duō piào méi. sān shí jiǔ nián bā yuè, jué nán hé lǎo bà kǒu, dà liù yóu shān zǐ hú xià zhù mǎ jiā dàng shè yáng hú rù hǎi, bǎn zhá huái ān jù bèi yān mò, xún sāi. sì shí yī nián, sì jué yán huáng shuǐ dào guàn hóng hú yùn hé, qīng kǒu tiāo wā yǐn hé kǒng yú shì wú jì. huì nèi qiān, sà zài shǔ nán zǒng hé, shàng mìng xié jiāng nán zǒng dū gāo jìn kān yì. jìn děng yán:" chén jìn zài gōng èr shí yú nián, lì jīng dào guàn. wéi yǒu jiāng qīng kǒu tōng hú yǐn hé tiāo wā, shǐ de chàng liú, huì huáng dōng zhù, bìng lì shuā shā, zé huáng hé bù jùn zì shēn, hǎi kǒu bù shū zì zhì, bǔ piān jiù bì, wéi cǐ yī fǎ." yòu yán:" qīng kǒu xī suǒ jiàn mù lóng, yuán jì pái liū běi qū, shuā táo zhuāng jī tǔ, shǐ huáng bù bī qīng. dàn zhòu nán jǐn shuā, yí yú táo zhuāng jī tǔ zhī běi kāi yī yǐn hé, shǐ huáng lí qīng kǒu jiào yuǎn, zhì zhōu jiā zhuāng huì qīng dōng zhù, bù wéi kě miǎn dào guàn, yū shā jiàn kě gōng shuā, jí wéi yàn yì zī wěn gù, suǒ wèi zhì huái jí yǐ zhì huáng yě." míng nián èr yuè, yǐn hé chéng. shàng xǐ chéng cǐ jù gōng, yī láo yǒng yì, kě fèi shù bǎi nián jí qīng dí huáng zhī shuō, chì jiàn hé shén miào yú xīn kǒu shí bà, zì zhì wén jì zhī.
三十八年五月,河溢朝邑,涨至二丈五尺,民居多漂没。三十九年八月,决南河老坝口,大溜由山子湖下注马家荡、射阳湖入海,板闸、淮安俱被淹没,寻塞。四十一年,嗣爵言黄水倒灌洪湖、运河,清口挑挖引河恐於事无济。会内迁,萨载署南总河,上命偕江南总督高晋勘议。晋等言:“臣晋在工二十馀年,历经倒灌。惟有将清口通湖引河挑挖,使得畅流,汇黄东注,并力刷沙,则黄河不濬自深,海口不疏自治,补偏救弊,惟此一法。”又言:“清口西所建木龙,原冀排溜北趋,刷陶庄积土,使黄不逼清。但骤难尽刷,宜於陶庄积土之北开一引河,使黄离清口较远,至周家庄会清东注,不惟可免倒灌,淤沙渐可攻刷,即圩堰亦资稳固,所谓治淮即以治黄也。”明年二月,引河成。上喜成此钜工,一劳永逸,可废数百年藉清敌黄之说,饬建河神庙於新口石坝,自制文记之。
sì shí sān nián, jué xiáng fú, xún rì sāi zhī. rùn liù yuè, jué yí fēng shí liù bǎo, kuān qī shí yú zhàng, dì zài zhū kǒu shàng, chè liū tuān jí, yóu suī zhōu níng líng yǒng chéng zhí dá bó zhōu zhī wō hé rù huái. mìng gāo jìn lǜ shú ān hé wù yuán biàn fù yù xié dǔ, bō liǎng huái yán kè yín wǔ shí wàn jiāng xī cáo liáng sān shí wàn zhèn xù zāi mín, bìng qiǎn shàng shū yuán shǒu dòng kān bàn. bā yuè, shàng yóu dié zhǎng, xù tā èr bǎi èr shí yú zhàng, shí liù bǎo yǐ sāi fù jué. shí èr yuè zài sāi zhī. yuè rì, shí hé yì dōng xī bà xiāng jì zhé xiàn. qiǎn dà xué shì gōng ā guì chí kān. míng nián sì yuè, běi bà fù xiàn èr shí yú zhàng. shàng niàn yí gōng qí qiè, yǐ gǔ yǒu shěn bì lǐ hé shì, tè bān bái bì jì wén, mìng ā guì děng yì gōng suǒ zhì jì. sì shí wǔ nián èr yuè sāi. shì yì yě, lì shí èr zài, fèi tǎng wǔ bǎi yú wàn, dǔ zhù wǔ cì shǐ hé, mìng yú táo zhuāng hé shén miào jiàn bēi jì zhī. liù yuè, jué suī níng guō jiā dù, yòu jué kǎo chéng cáo xiàn, wèi jǐ jù sāi. shí yī yuè, zhāng jiā yóu fáng sāi ér fù kāi.
四十三年,决祥符,旬日塞之。闰六月,决仪封十六堡,宽七十馀丈,地在诸口上,掣溜湍急,由睢州、宁陵、永城直达亳州之涡河入淮。命高晋率熟谙河务员弁赴豫协堵,拨两淮盐课银五十万、江西漕粮三十万赈恤灾民,并遣尚书袁守侗勘办。八月,上游迭涨,续塌二百二十馀丈,十六堡已塞复决。十二月再塞之。越日,时和驿东西坝相继蛰陷。遣大学士公阿桂驰勘。明年四月,北坝复陷二十馀丈。上念仪工綦切,以古有沈璧礼河事,特颁白璧祭文,命阿桂等诣工所致祭。四十五年二月塞。是役也,历时二载,费帑五百馀万,堵筑五次始合,命於陶庄河神庙建碑记之。六月,决睢宁郭家渡,又决考城、曹县,未几俱塞。十一月,张家油房塞而复开。
sì shí liù nián wǔ yuè, jué suī níng wèi jiā zhuāng, dà liù zhù hóng zé hú. qī yuè, jué yí fēng, màn kǒu èr shí yú, běi àn shuǐ shì quán zhù qīng lóng gāng. shí èr yuè, jiāng sāi fù zhé tā, dà liù quán chè yóu màn kǒu xià zhù. sì shí qī nián, liǎng cì dǔ sè, jiē fù zhé tā. ā guì děng qǐng zì lán yáng sān bǎo dà bà wài zēng zhù nán dī, kāi yǐn hé bǎi qī shí yú lǐ, dǎo shuǐ xià zhù, yóu shāng qiū qī bǎo chū dī guī rù zhèng hé, chè liū shǐ quán guī gù dào, qū jiā lóu màn kǒu zì kě dǔ bì. shàng cóng qí yán. míng nián èr yuè, yǐn hé chéng, sān yuè sāi. sì shí jiǔ nián bā yuè, jué suī zhōu èr bǎo, réng qiǎn ā guì fù gōng dū shuài, shí yī yuè sāi.
四十六年五月,决睢宁魏家庄,大溜注洪泽湖。七月,决仪封,漫口二十馀,北岸水势全注青龙冈。十二月,将塞复蛰塌,大溜全掣由漫口下注。四十七年,两次堵塞,皆复蛰塌。阿桂等请自兰阳三堡大坝外增筑南堤,开引河百七十馀里,导水下注,由商丘七堡出堤归入正河,掣溜使全归故道,曲家楼漫口自可堵闭。上从其言。明年二月,引河成,三月塞。四十九年八月,决睢州二堡,仍遣阿桂赴工督率,十一月塞。
xiān shì shàng niàn yù gōng lián suì màn yì, dī fáng wài wú xuān xiè zhī lù, yù jiù shì jiàn jiǎn shuǐ bà, bǐ dà xùn shí yǒu suǒ fēn xiè, xià ā guì jí hé fǔ zhū chén kān yì. zhì shì, ā guì děng yán:" yù shěng dī gōng, xíng zé zhèng zhōu tǔ xìng gāo jiān, jù guǎng wǔ shān jìn, wú yōng shè jiǎn bà. zhōng mù yǐ xià, shā tǔ jiā zá, huò xì chún shā, jiàn bà bù néng bǎo gù. zhì dī nán xiè shuǐ gè hé, wéi jiǎ lǔ hé xì xiè shuǐ yào lù. jīng zhèng zhōu zhōng mù xiáng fú wèi shì fú gōu xī huá zhì zhōu jiā kǒu rù shā hé. yòu huì jì xì jiǎ lǔ zhī hé, èr hé zhǎi xiá yū diàn, rú xū jiǎn huáng, yīng dà jiā tiāo jùn, xū fèi hào fán, fēi yī shí suǒ néng jí shì. wéi lán yí gāo jiā zhài hé shì zuò wān, ruò tiāo jùn qǔ zhí, yǐn liū běi zhù, hé dào kě yǐ chàng xíng." shàng rán zhī. wǔ shí yī nián qiū, jué táo yuán sī jiā zhuāng yān dūn, shí yuè sāi. míng nián xià, fù jué suī zhōu, shí yuè sāi. shí èr yuè, shān xī hé qīng èr xún, zì yǒng níng yǐ xià zhǎng qiān sān bǎi lǐ. wǔ shí sì nián xià, jué suī níng zhōu jiā lóu, shí yuè sāi. wǔ shí jiǔ nián, jué fēng běi qǔ jiā zhuāng, xún sāi.
先是上念豫工连岁漫溢,堤防外无宣泄之路,欲就势建减水坝,俾大汛时有所分泄,下阿桂及河、抚诸臣勘议。至是,阿桂等言:“豫省堤工,荥泽、郑州土性高坚,距广武山近,毋庸设减坝。中牟以下,沙土夹杂,或系纯沙,建坝不能保固。至堤南泄水各河,惟贾鲁河系泄水要路。经郑州、中牟、祥符、尉氏、扶沟、西华至周家口入沙河。又惠济系贾鲁支河,二河窄狭淤垫,如须减黄,应大加挑浚,需费浩繁,非一时所能集事。惟兰、仪、高家寨河势坐湾,若挑濬取直,引溜北注,河道可以畅行。”上然之。五十一年秋,决桃源司家庄、烟墩,十月塞。明年夏,复决睢州,十月塞。十二月,山西河清二旬,自永宁以下长千三百里。五十四年夏,决睢宁周家楼,十月塞。五十九年,决丰北曲家庄,寻塞。
jiā qìng yuán nián liù yuè, jué fēng xùn liù bǎo, shuā kāi yùn hé yú jiā zhuāng dī, shuǐ yóu fēng pèi běi zhù shān dōng jīn xiāng yú tái, yàng rù zhāo yáng wēi shān gè hú, chuān rù yùn hé, màn yì liǎng àn, jiāng sū shān yáng qīng hé duō bèi yān. nán hé zǒng dū lán xī dì dǎo shuǐ rù lìn jiā shān bà, yǐn hé yóu jīng shān qiáo fēn dá sù qiān zhū hú, yòu qǐ fàng sù qiān shí jiā hé zhú luò bà táo yuán gù jiā zhuāng dī, xiè shuǐ réng rù hé xià zhù, bìng yú màn kǒu xī nán tiāo wā jiù hé, yǐn liū dōng qū rù zhèng hé, huì tú yǐ wén. shàng lìng qǔ zhí xiàng nán ér dōng, zhǎn kuān kāi wā, bǐ liū shì zhí zhù zhèng hé, jiào wéi dé lì. mìng liǎng jiāng zǒng dū sū líng ā shān dōng bù zhèng shǐ kāng jī tián huì kān chóu bàn. shí yī yuè, fù yīn líng xùn zhé tā bà shēn èr shí yú zhàng, shí sū líng ā àn shì jiāng xī, gǎi mìng dōng hé zǒng dū lǐ fèng hàn fù gōng huì bàn. míng nián èr yuè sāi, jiā fèng hàn tài zǐ tài bǎo, diào dū liǎng jiāng, jiān guǎn nán hé shì. shì nián qī yuè, hé yì cáo xùn èr shí wǔ bǎo.
嘉庆元年六月,决丰汛六堡,刷开运河余家庄堤,水由丰、沛北注山东金乡、鱼台,漾入昭阳、微山各湖,穿入运河,漫溢两岸,江苏山阳、清河多被淹。南河总督兰锡第导水入蔺家山坝,引河由荆山桥分达宿迁诸湖,又启放宿迁十家河竹络坝、桃源顾家庄堤,泄水仍入河下注,并於漫口西南挑挖旧河,引溜东趋入正河,绘图以闻。上令取直向南而东,展宽开挖,俾溜势直注正河,较为得力。命两江总督苏凌阿、山东布政使康基田会勘筹办。十一月,复因凌汛蛰塌坝身二十馀丈,时苏凌阿按事江西,改命东河总督李奉翰赴工会办。明年二月塞,加奉翰太子太保,调督两江,兼管南河事。是年七月,河溢曹汛二十五堡。
sān nián chūn, bà gōng zài zhé, fèng hàn zì hé, qiǎn dà xué shì liú yōng shàng shū qìng guì lǚ kān, bìng zé wèn fèng hàn děng yīn xún. yōng děng yán màn kǒu yǐ diē chéng táng, xuàn jiè líng xùn, qǐng zhǎn zhì qiū hòu xīng gōng. bā yuè, yì suī zhōu, shuǐ rù hóng zé hú. shàng yóu shuǐ shì jì fēn, cáo gōng suì yǐ shí yuè sāi. míng nián zhēng yuè, suī gōng yì sāi. sān yuè, yǐ hé nán bù zhèng shǐ wú jǐng shǔ dōng hé zǒng dū. jǐng yán:" yù dōng liǎng àn dī gōng zhàng chǐ jiā zēng, ér yū diàn rú gù, bìng zài fēng cáo suī dié jīng màn yì, suī sāi hòu shùn guǐ ān lán, rán yǐn hé bù néng kuān chàng, qiě xú chéng hé xiá, páng xiè guò duō, suì chéng zhōng gěng. qù yū zhī fǎ, wéi zài shù shuǐ gōng shā, yǐ dī shù shuǐ. wén jiāng nán hé chén kāng jī tián péi zhù dī gōng, jí wéi rèn zhēn, yīng lìng zhuó kàn dī sào qíng xíng, shǒu hù zhá bà, xuān xiè yǒu dù, zì kě rì jiàn shēn tōng." shàng mìng yǔ jī tián shāng bàn. bā yuè, jué dàng xùn shào jiā bà. shí èr yuè, yǐ sāi fù shèn lòu, yòu liào chuán bù jiè, yán shāo dài jìn, jī tián duó zhí liú gōng, diào jǐng dū nán hé, yǐ hé nán bù zhèng shǐ wáng bǐng tāo wèi dōng hé zǒng dū, yí dōng hé liào wù xùn jǐ nán hé.
三年春,坝工再蛰,奉翰自劾,遣大学士刘墉、尚书庆桂履勘,并责问奉翰等因循。墉等言漫口已跌成塘,眴届凌汛,请展至秋后兴工。八月,溢睢州,水入洪泽湖。上游水势既分,曹工遂以十月塞。明年正月,睢工亦塞。三月,以河南布政使吴璥署东河总督。璥言:“豫东两岸堤工丈尺加增,而淤垫如故,病在丰、曹、睢叠经漫溢,虽塞后顺轨安澜,然引河不能宽畅,且徐城河狭,旁泄过多,遂成中梗。去淤之法,惟在束水攻沙,以堤束水。闻江南河臣康基田培筑堤工,极为认真,应令酌看堤埽情形,守护闸坝,宣泄有度,自可日见深通。”上命与基田商办。八月,决砀汛邵家坝。十二月,已塞复渗漏,又料船不戒,延烧殆尽,基田夺职留工,调璥督南河,以河南布政使王秉韬为东河总督,移东河料物迅济南河。
wǔ nián dōng, shào jiā bà sāi. liù nián jiǔ yuè, yì xiāo nán táng jiā wān, shí yī yuè sāi. bā nián jiǔ yuè, jué fēng qiū héng jiā lóu, dà liù bēn zhù, dōng běi yóu fàn xiàn dá zhāng qiū, chuān yùn hé dōng qū yán hé, jīng lì jīn rù hǎi. zhí lì cháng yuán dōng píng kāi zhōu jūn bèi shuǐ chéng zāi. shàng chì bù zhèng shǐ zhān zhù fǔ xù, fù qiǎn hóng lú qīng tōng ēn děng zhì zhèn, bīng bù shì láng nà yàn bǎo fù gōng, huì tóng dōng hé zǒng dū jī chéng zhì dǔ zhù. míng nián èr yuè sāi.
五年冬,邵家坝塞。六年九月,溢萧南唐家湾,十一月塞。八年九月,决封丘衡家楼,大溜奔注,东北由范县达张秋,穿运河东趋盐河,经利津入海。直隶长垣、东平、开州均被水成灾。上饬布政使瞻住抚恤,复遣鸿胪卿通恩等治赈,兵部侍郎那彦宝赴工,会同东河总督嵇承志堵筑。明年二月塞。
shí nián rùn liù yuè, liǎng jiāng zǒng dū tiě bǎo yán:" hé fáng zhī bìng, yǒu wèi hǎi kǒu bù lì zhě, yǒu wèi hóng hú yū diàn zhě, yǒu wèi hé shēn gāo yǎng zhě. cǐ sān shuō jiē kě wù lùn. wéi yí zhuān lì yú qīng kǒu, dà xiū gè zhá bà, jiè hú shuǐ shuā shā ér hé zhì. hú shuǐ yǒu lù rù huáng, bù yú yōng zhì, ér hú yì zhì." shàng jiā qí yán míng xī è yào." zhì wèi qīng shuǐ dí huáng, suǒ zhēng zài gāo xià bù zài shēn qiǎn, suǒ lùn gù shì, dàn hú bù shēn, yān néng duō xù? shì bì xù shēn rán hòu lì néng dí huáng. qí dà xùn hòu, huì shāng nán hé zǒng dū xú duān, xùn jiāng gāo yàn wǔ bà, jí gè zhá bà zhī hé, zhuó liàng shī gōng." shí yǒu yì yóu wáng yíng jiǎn bà gǎi hé jīng liù táng hé rù hǎi zhě, tiě bǎo xié nán hé zǒng dū dài jūn yuán shàng yán:" xīn hé dī zhǎng sì bǎi lǐ, zhōng duàn màn shuǐ shén guǎng, jí nàn shī gōng, bì xū èr sān nián zhī jiǔ, yuē fèi sān sì bǎi wàn. dǔ zhù jiǎn bà, bù guò èr sān yuè, fèi zhǐ èr bǎi yú wàn. qiě jiù hé yǒu gù dào kě xún, shī gōng jiào yì." shàng cóng zhī. shí yī nián sì yuè, bīng bù shì láng wú jǐng zài dū dōng hé. liù yuè, fù zhì nán fù zǒng hé, jiàng xú duān wèi zhī. qī yuè, jué sù qiān zhōu jiā lóu. bā yuè, jué guō jiā fáng. xiān hòu sāi zhī.
十年闰六月,两江总督铁保言:“河防之病,有谓海口不利者,有谓洪湖淤垫者,有谓河身高仰者。此三说皆可勿论。惟宜专力於清口,大修各闸坝,借湖水刷沙而河治。湖水有路入黄,不虞壅滞,而湖亦治。”上嘉其言明晰扼要。“至谓清水敌黄,所争在高下不在深浅,所论固是,但湖不深,焉能多蓄?是必蓄深然后力能敌黄。俟大汛后,会商南河总督徐端,迅将高堰五坝,及各闸坝支河,酌量施工。”时有议由王营减坝改河经六塘河入海者,铁保偕南河总督戴均元上言:“新河堤长四百里,中段漫水甚广,急难施工,必须二三年之久,约费三四百万。堵筑减坝,不过二三月,费只二百馀万。且旧河有故道可寻,施工较易。”上从之。十一年四月,兵部侍郎吴璥再督东河。六月,复置南副总河,降徐端为之。七月,决宿迁周家楼。八月,决郭家房。先后塞之。
shí èr nián liù yuè, màn shān ān mǎ gǎng kǒu zhāng jiā zhuāng, fēn liú yóu guàn kǒu rù hǎi, xuán sāi. qī yuè, jué yún tī guān wài chén jiā pǔ, fēn liú qiáng bàn yóu wǔ xīn gǎng rù shè yáng hú zhù hǎi. shí sān nián èr yuè, chén jiā pǔ sāi. tiě bǎo děng qǐng fù máo chéng pù shí bà wáng yíng jiǎn bà, péi liǎng àn dà dī, jiē zhù yún tī guān wài zhǎng dī, jí péi gāo yàn shān xū dī hòu tǔ pō. qiǎn dà xué shì zhǎng lín děng chí kān. tài pú sì qīng mò zhān lù yán:" hé rù jiāng nán, wéi zī huái yǐ wéi dǐ yù. huái cuì qī shí èr hé zhī shuǐ huì yú hóng zé, yǐ yàn xū shí dī wǔ bà shù zhī, lìng chū qīng kǒu huì huáng rù hǎi, cǐ jí shù shuǐ gōng shā zhī dào. jīn zhì nán hé, yí xiān zhì qīng kǒu, bǎo shǒu wǔ bà. wǔ bà bù qīng qǐ xiè, zé hú shuǐ kě bìng lì shuā huáng. huáng bù dǎo guàn, yùn hé zì kě shū tōng. jīn hé chén qǐng jiē zhù yún tī guān wài zhǎng dī èr bǎi yú lǐ, zé yú zuò wān qǔ zhí chù, bì xū tiān zhù sào duàn yǐ wéi fáng hù. jì shè xiū fáng, bì tiān jiàn tīng yíng, duō shè guān bīng. shì tú duō mí fèi zhī fán, wèi bì shōu shù shuā zhī xiào. zhì wèi xiū fù máo chéng gǔn bà, tiāo wā hóng suī, wèi jiǎn huáng liú yì zhǎng, yǐ bǎo xú chéng zé kě, ruò shì cǐ zhù qīng jì yùn zé bù kě. zì huáng shuǐ rù hú yū tíng, shuǐ shì bēn zhù, yàn xū wǔ bà qiě nán fáng shǒu, yòu hé néng shǐ zhī chàng chū qīng kǒu? gù jiā péi wǔ bà, shǐ hú shuǐ chàng chū, xī lì dí huáng, shùn liú zhí xià, jí kě táo shuā hé shēn yǐ rù hǎi." yù shǐ xú liàng yán:" tiě bǎo děng tiáo chén xiū fáng gè shì, wéi yú yuán yì gāo yàn shí tǎn pō, wèi zēng chóu jí xù qīng shuā huáng, zhuān zài gù shǒu gāo yàn, shí dé quán hé guān jiàn, yǐ róu zhì gāng, qí fǎ zuì shàn. fēng làng chōng jī, zhì pō zé píng. rán quán yàn jù dé tǎn pō wài hù, zé wǔ bà kě yǒng bì bù kāi, qīng shuǐ kě quán lì shuā huáng, huái yáng kě zhǎng dēng rèn xí, cǐ wàn shì yǒng tú ér mù qián jí wù yě. hǎi kǒu, wěi lǘ yě. qīng kǒu, yān hóu yě. gāo yàn zé xīn fù yě. yào hài zhī dì, yí xiān zhe lì." jǐng yì yǐ wéi yán. zhǎng lín děng fù chēng:" máo chéng bà yì zhì chōng jué, yīng wú yōng yì. wáng yíng jiǎn bà jī shuǐ tài shēn, nán yǐ shī gōng. qǐng gǎi jiàn gǔn bà yú qí xī, bìng tiān zhù shí bà. zhì suì shí tǎn pō, gōng duàn mián cháng, shí nán cù bàn, xiān zhù tǔ pō." yú rú tiě bǎo yán. jūn yuán bìng miǎn, duān fù dū nán hé.
十二年六月,漫山、安马港口、张家庄,分流由灌口入海,旋塞。七月,决云梯关外陈家浦,分流强半由五辛港入射阳湖注海。十三年二月,陈家浦塞。铁保等请复毛城铺石坝、王营减坝,培两岸大堤,接筑云梯关外长堤,及培高堰、山盱堤后土坡。遣大学士长麟等驰勘。太仆寺卿莫瞻菉言:“河入江南,惟资淮以为抵御。淮萃七十二河之水汇於洪泽,以堰、盱石堤五坝束之,令出清口汇黄入海,此即束水攻沙之道。今治南河,宜先治清口,保守五坝。五坝不轻启泄,则湖水可并力刷黄。黄不倒灌,运河自可疏通。今河臣请接筑云梯关外长堤二百馀里,则於坐湾取直处,必须添筑埽段以为防护。既设修防,必添建厅营,多设官兵。是徒多糜费之烦,未必收束刷之效。至谓修复毛城滚坝,挑挖洪、濉,为减黄流异涨,以保徐城则可,若恃此助清济运则不可。自黄水入湖淤停,水势奔注,堰、盱五坝且难防守,又何能使之畅出清口?故加培五坝,使湖水畅出,悉力敌黄,顺流直下,即可淘刷河身以入海。”御史徐亮言:“铁保等条陈修防各事,惟於原议高堰石坦坡,未曾筹及蓄清刷黄,专在固守高堰,实得全河关键,以柔制刚,其法最善。风浪冲击,至坡则平。然全堰俱得坦坡外护,则五坝可永闭不开,清水可全力刷黄,淮阳可长登衽席,此万世永图而目前急务也。海口,尾闾也。清口,咽喉也。高堰则心腹也。要害之地,宜先著力。”璥亦以为言。长麟等覆称:“毛城坝易致冲决,应无庸议。王营减霸积水太深,难以施工。请改建滚坝於其西,并添筑石坝。至碎石坦坡,工段绵长,时难猝办,先筑土坡。”馀如铁保言。均元病免,端复督南河。
chū, chén jiā pǔ màn yì, yóu shè yáng hú páng qū rù hǎi. tiě bǎo děng yǐ tiāo hé fèi jù, jìng yóu shè yáng hú rù hǎi, jiào zhèng hé wèi jìn, yīn yǒu gǎi hé dào zhī yì. zhì shì, mìng jǐng děng lǚ kān. jǐng děng yán:" qián míng jí kāng xī jiān suǒ yǒu guàn hé rù hǎi zhī lù, fù zhé jù zài. xiàn běi cháo hé huì liú mǎ gǎng kǒu zhāng jiā zhuāng màn shuǐ shàng zài, yōng jī kě jiàn. qù lù bù chàng, yòu bù néng shuā chū hé cáo, cǐ wài gèng wú kě lìng pì hǎi kǒu zhī lù. réng qǐng xiū fù gù dào, jiē zhù yún tī guān wài dà dī, shù shuǐ dōng zhù." shàng rú qí yán. shì nián liù yuè, jué táng zǐ duì àn qiān gēn qí gān jí hé huā táng, chè tōng lín hú zhuān bǎi yú zhàng, táng zǐ duì àn jí qiān gēn qí gān suí sāi, hé huā táng jì dǔ fù zhé. duān zài jiàng fù zǒng hé, yǐ jǐng zǒng nán hé. míng nián zhēng yuè sāi. shì nián dōng, zhù gāo yàn suì shí tǎn pō. shí wǔ nián bā yuè, duān fù dū nán hé, shěng fù zǒng hé. shí yī yuè, dà fēng jī làng, jué shān xū shǔ rén yì zhì sān bà zhuān shí dī sān qiān yú zhàng, jí gāo yàn shǔ zhuān shí dī qiān qī bǎi yú zhàng. duān qǐ gāo yóu chē luó dà bà jí xià yóu guī jiāng gè zhá bà, bìng xiān dǔ rén zhì bà yǐ xiè shuǐ shì. shí jǐng yǎng bìng jiā jū, shàng chuí xún bàn fǎ. jǐng yán yì bà yīng yī lǜ dǔ zhù, gāo yàn shí gōng yóu xū yú míng nián dà xùn qián xiū jùn. shàng jiā suǒ lùn qiè yào. wèi jǐ, rén yì zhì sān bà jí mǎ gǎng jù sāi, hé guī zhèng dào rù hǎi.
初,陈家浦漫溢,由射阳湖旁趋入海。铁保等以挑河费钜,径由射阳湖入海,较正河为近,因有改河道之议。至是,命璥等履勘。璥等言:“前明及康熙间所有灌河入海之路,覆辙俱在。现北潮河汇流马港口、张家庄漫水尚在,壅积可见。去路不畅,又不能刷出河槽,此外更无可另辟海口之路。仍请修复故道,接筑云梯关外大堤,束水东注。”上如其言。是年六月,决堂子对岸千根棋杆及荷花塘,掣通临湖砖百馀丈,堂子对岸及千根棋杆随塞,荷花塘既堵复蛰。端再降副总河,以璥总南河。明年正月塞。是年冬,筑高堰碎石坦坡。十五年八月,端复督南河,省副总河。十一月,大风激浪,决山盱属仁、义、智三坝砖石堤三千馀丈,及高堰属砖石堤千七百馀丈。端启高邮车逻大坝及下游归江各闸坝,并先堵仁、智坝以泄水势。时璥养病家居,上垂询办法。璥言义坝应一律堵筑,高堰石工尤须於明年大汛前修竣。上嘉所论切要。未几,仁、义、智三坝及马港俱塞,河归正道入海。
míng nián sì yuè, mǎ gǎng fù jué. wǔ yuè, wáng yíng jiǎn bà zhé xiàn. qī yuè, jué pī běi mián guǎi shān jí xiāo nán lǐ jiā lóu. shí èr yuè, wáng yíng jiǎn bà sāi. shí qī nián èr yuè, lǐ jiā lóu yì sāi. shí bā nián jiǔ yuè, jué suī zhōu jí suī nán xuē jiā lóu táo běi dīng jiā zhuāng, chǐ dōng hé zǒng dū lǐ hēng tè zhí, yǐ jūn yuán dài zhī. míng nián zhēng yuè, jūn yuán nèi zhào, qǐ jǐng zài dū dōng hé, dǒng lǐ suī gōng. èr shí nián èr yuè sāi. èr shí sān nián liù yuè, yì yú chéng. èr shí sì nián qī yuè, yì yí fēng jí lán yáng, zài yì xiáng fú chén liú zhōng mù, duó yè guān cháo zhí, yǐ lǐ hóng bīn dū dōng hé. jǐng shí wéi xíng bù shàng shū, xié wǎng huì chóu. wèi jǐ, chén liú xiáng fú zhōng mù jù sāi, ér wǔ zhì lǚ dī jué, guān cháo lián dǔ gōu cáo wǔ. yòu jué mǎ yíng bà, duó liū dōng qū, chuān yùn zhù dà qīng hé, fēn èr dào rù hǎi. yí fēng quē kǒu xún hé. shàng mìng jiā shì guān cháo hé gàn. jūn yuán yǐ dà xué shì xié shì láng nà yàn bǎo lǚ kān. nà yàn bǎo liú dū mǎ yíng bà gōng. jiǔ zhī, bà jī bù dìng, hóng bīn bèi chì zé, suì yǐ bù ān hé wù cí. shàng nù, duó qí zhí, guān cháo fù dū dōng hé. èr shí wǔ nián sān yuè, mǎ yíng kǒu sāi, jiā hé shén jīn lóng sì dài wáng huáng dài wáng zhū dài wáng fēng hào. shì yuè yí fēng yòu màn tā, xuē guān cháo jí yù fǔ qí shàn zhí. xuān zōng lì, réng mìng jǐng jí nà yàn bǎo fù gōng huì bàn, shí èr yuè sāi.
明年四月,马港复决。五月,王营减坝蛰陷。七月,决邳北绵拐山及萧南李家楼。十二月,王营减坝塞。十七年二月,李家楼亦塞。十八年九月,决睢州及睢南薛家楼、桃北丁家庄,褫东河总督李亨特职,以均元代之。明年正月,均元内召,起璥再督东河,董理睢工。二十年二月塞。二十三年六月,溢虞城。二十四年七月,溢仪封及兰阳,再溢祥符、陈留、中牟,夺叶观潮职,以李鸿宾督东河。璥时为刑部尚书,偕往会筹。未几,陈留、祥符、中牟俱塞,而武陟缕堤决,观潮连堵沟槽五。又决马营坝,夺溜东趋,穿运注大清河,分二道入海。仪封缺口寻涸。上命枷示观潮河干。均元以大学士偕侍郎那彦宝履勘。那彦宝留督马营坝工。久之,坝基不定,鸿宾被斥责,遂以不谙河务辞。上怒,夺其职,观潮复督东河。二十五年三月,马营口塞,加河神金龙四大王、黄大王、朱大王封号。是月仪封又漫塌,削观潮及豫抚琦善职。宣宗立,仍命璥及那彦宝赴工会办,十二月塞。
dào guāng yuán nián, lǐ bù yòu shì láng wú xuǎn yán:" jù yù shǐ wáng yún jǐn hán chēng, qù dōng huí jí guò hé, shěn shì yuán wǔ yáng wǔ yí dài, dī gāo rú lǐng, dī nèi shén bēi. xiàng lái dī gāo yú tān yuē zhàng bā chǐ, zì mǎ yíng bà màn jué, tān yū, dī gāo yú tān bù guò bā jiǔ chǐ. ruò bù jí yú zēng dī, kǒng zhì xià shèng zhǎng, bù miǎn yǒu chū dī zhī huàn." shàng mìng hé dū zhāng wén hào xié yù fǔ yáo zǔ tóng lǚ kān. sān nián, jiāng dū sūn yù tíng. hé dū lí shì xù jiā péi nán hé liǎng àn dà dī, lìng gāo chū shèng zhǎng shuǐ hén sì wǔ chǐ, chú yǒu gōng jí xiǎn yào chù dī dǐng lìng gū jiā kuān, yú xī yǐ zhàng wǔ chǐ jí èr zhàng wèi dù. wǔ yuè gōng jùn. sì nián shí yī yuè, dà fēng, jué gāo yàn shí sān bǎo, shān xū zhōu qiáo zhī xī làng ān huài shí dī wàn yī qiān yú zhàng, duó wén hào zhí, yǐ yán lǎng dū nán hé, qiǎn shàng shū wén fú wāng tíng zhēn chí kān. shì jiǎng xué shì pān xī ēn yán:" xù qīng dí huáng, xiāng chuán chéng fǎ. dà xùn jiāng zhì, zé jí dǔ yù huáng bà, shǐ huáng shuǐ quán lì dōng qū. jīn wén hào chí dǔ cǐ bà, zhì huáng hé dào guàn, niàng chéng rú cǐ jù huàn. qiě yù chóu jiǎn xiè, dāng zài xià yóu. nǎi zhé kāi xiáng fú zhá, jiǎn huáng rù hú. bà kǒu jì guàn yú xià, zhá kǒu fù guàn yú shàng, huáng wú chū lù, hú diàn jí gāo, wéi huàn bù kě shèng yán." xún wén fú děng yì yǐ wéi yán. wén hào qiǎn shù. yù tíng chǐ zhí liú rèn. shí èr yuè, shí sān bǎo xī làng ān jūn sāi.
道光元年,礼部右侍郎吴烜言:“据御史王云锦函称,去冬回籍过河,审视原武、阳武一带,堤高如岭,堤内甚卑。向来堤高於滩约丈八尺,自马营坝漫决,滩淤,堤高於滩不过八九尺。若不急於增堤,恐至夏盛涨,不免有出堤之患。”上命河督张文浩偕豫抚姚祖同履勘。三年,江督孙玉庭。河督黎世序加培南河两岸大堤,令高出盛涨水痕四五尺,除有工及险要处堤顶另估加宽,馀悉以丈五尺及二丈为度。五月工竣。四年十一月,大风,决高堰十三堡,山盱周桥之息浪菴坏石堤万一千馀丈,夺文浩职,以严烺督南河,遣尚书文孚、汪廷珍驰勘。侍讲学士潘锡恩言:“蓄清敌黄,相传成法。大汛将至,则急堵御黄坝,使黄水全力东趋。今文浩迟堵此坝,致黄河倒灌,酿成如此巨患。且欲筹减泄,当在下游。乃辄开祥符闸,减黄入湖。坝口既灌於下,闸口复灌於上,黄无出路,湖垫极高,为患不可胜言。”寻文孚等亦以为言。文浩遣戍。玉庭褫职留任。十二月,十三堡、息浪菴均塞。
wǔ nián shí yuè, dōng hé zǒng dū zhāng jǐng yán:" zì lái dāng fú qiū dà xùn, hé yuán jiē cāng huáng bēn zǒu, jiù hù bù huáng. jí zhì shuǐ luò, zé yǐ xiàn zài kě bǎo wú yú, bù fù qiú shū shuā hé shēn zhī cè, jiàn zhì qīng shuǐ bù néng chàng chū, hé dǐ rì gāo. dī shēn dì zēng, chéng guō jū mín, jǐn zài shuǐ dǐ zhī xià. wéi zhàng suì jī jīn qián, tái hé yú zuì gāo zhī chù." shàng jiā suǒ yán qiè zhòng shí bì. chū, qí shàn děng yǒu gǎi yí hǎi kǒu yǐ jiǎn huáng, pāo hù shí pō yǐ xù qīng zhī yì. zhì shì, jǐng yán guàn hé hǎi kǒu lǚ gǎi lǚ jué, zì bù kě qīng yì gēng zhāng, jí suì shí tǎn pō, yì yǒu yì jí liú bì zhě. yóu bù kě bù cóng cháng jì yì. shì yuè zēng péi hé nán shí sān tīng shān dōng cáo hé liáng hé èr tīng dī yàn bà qiāng gè gōng, jiē cóng jǐng qǐng yě.
五年十月,东河总督张井言:“自来当伏秋大汛,河员皆仓皇奔走,救护不遑。及至水落,则以现在可保无虞,不复求疏刷河身之策,渐至清水不能畅出,河底日高。堤身递增,城郭居民,尽在水底之下。惟仗岁积金钱,抬河於最高之处。”上嘉所言切中时弊。初,琦善等有改移海口以减黄,抛护石坡以蓄清之议。至是,井言灌河海口屡改屡决,自不可轻易更张,即碎石坦坡,亦有议及流弊者。尤不可不从长计议。是月增培河南十三厅、山东漕河、粮河二厅堤堰坝戗各工,皆从井请也。
liù nián chūn, hé fù zhǎng, mìng jǐng xié qí shàn lǎng huì kān hǎi kǒu. qí shàn lǎng zhī hǎi kǒu bù néng gǎi, nǎi tiáo shàng wǔ shì, jiē yī shí bǔ jū zhī jì. jǐng yán:" lǚ kān xià yóu, hé bìng zhōng mǎn, yū tān gěng sè nán shū, hǎi kǒu wú kě yí gǎi, qǐng yóu ān dōng dōng mén gōng xià běi àn bié zhù xīn dī, gǎi běi dī wèi nán dī, xiāng jù bā lǐ shí lǐ, zhōng tiāo yǐn hé, dǎo hé yóu běi bàng jiù hé xíng zhì sī wǎng bīn rù hǎi. hé shuǐ gāo dī nèi tān zhàng wǔ liù chǐ, yǐn hé tiāo shēn yī zhàng, zé shuǐ shì gāo xià jǐ sān zhàng, xíng shì shùn lì. zì dōng mén gōng zhì yù huáng bà liù shí lǐ, qù lù jì chàng, shàng yóu kě luò shuǐ sì wǔ chǐ. huáng luò zé yù bà kě qǐ, shù qīng bà, tiāo qīng shuǐ, wài chū shuā huáng, dǐ yū gōng jǐn, huáng kě luò zhì zhàng yú. hú shuǐ xù qī bā chǐ, yǐ wèi jiàn líng, shí gōng yì bǎo." shàng shàn qí cè. yú shì lǎng zuò yàn xū xīn gōng chè xiè, jiàng sān pǐn diào shǔ dōng hé, ér yǐ jǐng dū nán hé, huái yáng dào pān xī ēn fù zhī, shǐ jīng huà qí shì. ér qí shàn yǐ gǎi hé fēi cè, qǐng qǐ wáng jiā yíng jiǎn bà, jiāng zhèng hé tiāo wā shēn tōng, fàng qīng shuǐ shuā dí, zài dǔ bà wǎn huáng guī zhèng hé. yǐ yǔn xíng yǐ, jǐ shì zhōng yáng xuān yán:" jiā qìng zhōng wáng jiā yíng jiǎn bà kāi, shàng xià yóu zhōu xiàn jù zāi. rú zhǐ jiǎn huáng bù duó liū, hé bì zòu chóu fǔ xù? jīn zòu qǐ jiǎn bà, zhì yù jí fǔ xuè jié dǔ kǒu shì yí, jí yǔ cóng qián qíng xíng wú yì. xià yōng shàng kuì, bù kě bù fáng." shì xià jiāng dū hé dū huì yì. jǐng chū yì ān dōng gǎi hé, shí náo zhī zhě wèi dōng mén gōng sào wài yǒu jiù pāo suì shí, zhèng dāng yān hóu, kǒng yǒu zǔ è. jǐng wèi yǒu shí chù kě qǐ chú qí wú gōng suì shí qiān yú fāng, dàn shàng xià chè tōng, yì duàn bù zhì ài quán hé. rán yì zhě zhōng yǐ wéi yí. jí jǐng jiàn xuān zòu, fù yán:" jiā qìng jiān jiǎn bà yù shuǐ hòu, cì nián huáng réng dào guàn, jīn hé dǐ yū gāo zhàng sì wǔ chǐ, qǐ rú dāng shí shēn tōng. jiān yǐ hóng hú shí gōng yǐn huàn shén duō, běn nián èr yuè, cún shuǐ zhàng èr chǐ bā cùn, yù fēng yǐ duō chè xiè. qiū hòu hú shuǐ zhǐ néng xù zhì sān zhàng, dōng lìng yǒu hào wú zēng, lái nián zhòng yùn jīng xíng, bì huáng shuǐ zhǐ cún èr zhàng bā jiǔ chǐ, qīng fāng gāo yú huáng yī chǐ. ruò huáng jiā gāo, jí chéng dào guàn. yù huáng bà wài hé dǐ diàn gāo, yū yùn yū hú, wéi hài bù xiǎo. qiě hǎi zhōu jī shuǐ wèi xiāo, yán hé yáo dī dì gāo, qù lù bù chàng, qǐ bà hòu hé bì tái gāo, tú shēn sì yì zhī zāi, wú bǔ quán hé zhī bìng. qǐng yú jiǎn bà yí xià ān dōng mén gōng shàng shān ān tīng lǐ gōng yáo dī wài zhù běi dī, xié xiàng qū dōng, réng yǔ qián yì gǎi hé dī gōng xiāng lián, zēng zhǎng qī qiān yú zhàng, tiāo hé zhì bā tào jí rù zhèng hé. lǐ gōng zhì bā tào jiù dī zhǎng sì wàn yī qiān zhàng, qǔ zhí zhù dī, jǐn zhǎng sān wàn èr qiān yú zhàng, kě bì dōng mén suì shí zhī zǔ. hé jiǎn qīng gāo, cáo xíng zì lì. dū chén yì yǐ kāi fàng jiǎn bà yǐ jīng zòu dìng, bù dé yǐ páng guān yī yán zhé sī biàn jì, bìng lú liè qī nán bó chén suǒ yì. chén yǐ zhú tiáo zhì fù." shū rù, shàng zhōng yǐ gǎi hé wèi chuàng jǔ, cóng qí shàn yì.
六年春,河复涨,命井偕琦善、烺会勘海口。琦善、烺知海口不能改,乃条上五事,皆一时补苴之计。井言:“履勘下游,河病中满,淤滩梗塞难疏,海口无可移改,请由安东东门工下北岸别筑新堤,改北堤为南堤,相距八里十里,中挑引河,导河由北傍旧河行至丝网滨入海。河水高堤内滩丈五六尺,引河挑深一丈,则水势高下几三丈,形势顺利。自东门工至御黄坝六十里,去路既畅,上游可落水四五尺。黄落则御坝可启,束清坝,挑清水,外出刷黄,底淤攻尽,黄可落至丈馀。湖水蓄七八尺,已为建瓴,石工易保。”上善其策。於是烺坐堰、盱新工掣卸,降三品调署东河,而以井督南河,淮扬道潘锡恩副之,使经画其事。而琦善以改河非策,请启王家营减坝,将正河挑挖深通,放清水刷涤,再堵坝挽黄归正河。已允行矣,给事中杨煊言:“嘉庆中王家营减坝开,上下游州县俱灾。如止减黄不夺溜,何必奏筹抚恤?今奏启减坝,至预及抚血卩堵口事宜,即与从前情形无异。下壅上溃,不可不防。”事下江督、河督会议。井初议安东改河,时挠之者谓东门工埽外有旧抛碎石,正当咽喉,恐有阻遏。井谓有石处可启除其吴工碎石千馀方,但上下掣通,亦断不致碍全河。然议者终以为疑。及井见煊奏,复言:“嘉庆间减坝遇水后,次年黄仍倒灌,今河底淤高丈四五尺,岂如当时深通。兼以洪湖石工隐患甚多,本年二月,存水丈二尺八寸,遇风已多掣卸。秋后湖水止能蓄至三丈,冬令有耗无增,来年重运经行,必黄水止存二丈八九尺,清方高於黄一尺。若黄加高,即成倒灌。御黄坝外河底垫高,淤运淤湖,为害不小。且海州积水未消,盐河遥堤地高,去路不畅,启坝后河必抬高,徒深四邑之灾,无补全河之病。请於减坝迤下安东门工上山安厅李工遥隄外筑北堤,斜向趋东,仍与前议改河堤工相连,增长七千馀丈,挑河至八套即入正河。李工至八套旧堤长四万一千丈,取直筑堤,仅长三万二千馀丈,可避东门碎石之阻。河减清高,漕行自利。督臣意以开放减坝已经奏定,不得以旁观一言辄思变计,并胪列七难驳臣所议。臣已逐条致覆。”疏入,上终以改河为创举,从琦善议。
shí yī nián qī yuè, jué yáng hé tīng shí sì bǎo jí mǎ péng wān, shí èr yuè sāi. shí èr nián bā yuè, jué xiáng fú. jiǔ yuè, táo yuán jiān mín chén ruì yīn hé shuǐ shèng zhǎng, jiū zhòng dào wā yú jiā wān dà dī, fàng yū féi tián, zhì jué kǒu kuān dà, chè quán liū rù hú. táo nán tōng pàn tián ruì děng chǐ zhí qiǎn shù. shì yuè xiáng fú sāi. míng nián zhēng yuè, yú jiā wān sāi. shí wǔ nián, yǐ lì yù měi wèi dōng hé zǒng dū. shí yuán wǔ xùn chuàn gōu shòu shuǐ kuān sān bǎi yú zhàng, xíng sì shí yú lǐ, zhì yáng wǔ xùn gōu wěi fù rù dà hé, yòu hé qìn hé jí wǔ zhì xíng zé zhū tān shuǐ bì zhù dī xià. liǎng xùn sù wú gōng, gù wú jiē liào, dī nán běi jiē shuǐ, bù néng qǔ tǔ zhù dī. yù měi shì yòng pāo zhuān fǎ, yú shòu chōng chù pāo zhuān chéng bà. liù shí yú bà fǔ chéng, fēng yǔ dà zhì, zhī hé shǒu wěi jué, ér bà rú gù. lǚ shì jiē xiào. suì qǐng jiǎn jiē shí yín jiān bèi zhuān jià, lìng yán hé mín shè yáo shāo zhuān, měi fāng shí kě gòu èr fāng zhuān. xíng zhī shù nián, shěng tǎng bǎi sān shí yú wàn, ér gōng yì jiān. huì yǒu bù biàn qí shì zhě, chí yì yì. yú shì yù shǐ lǐ chún qǐng tíng shāo zhuān. shàng qiǎn chún suí shàng shū jìng zhēng lǚ kān, zú yǐ liū shēn jí zé zhuān bù kě shì, tíng zhī. shí jiǔ nián, yù měi fù yǐ zhuān gōng dé lì shěng fèi wèi yán, nǎi yǔn yú běi àn zhī mǎ yíng xíng yuán liǎng dī, nán àn zhī xiáng fú xià xùn chén liú xùn, gè gòu zhuān wǔ qiān fāng bèi yòng.
十一年七月,决杨河厅十四堡及马棚湾,十二月塞。十二年八月,决祥符。九月,桃源奸民陈瑞因河水盛涨,纠众盗挖于家湾大堤,放淤肥田,致决口宽大,掣全溜入湖。桃南通判田锐等褫职遣戍。是月祥符塞。明年正月,于家湾塞。十五年,以栗毓美为东河总督。时原武汛串沟受水宽三百馀丈,行四十馀里,至阳武汛沟尾复入大河,又合沁河及武陟、荥泽诸滩水毕注堤下。两汛素无工,故无稭料,堤南北皆水,不能取土筑堤。毓美试用抛砖法,於受冲处抛砖成坝。六十馀坝甫成,风雨大至,支河首尾决,而坝如故。屡试皆效。遂请减稭石银兼备砖价,令沿河民设窑烧砖,每方石可购二方砖。行之数年,省帑百三十馀万,而工益坚。会有不便其事者,持异议。於是御史李莼请停烧砖。上遣莼随尚书敬徵履勘,卒以溜深急则砖不可恃,停之。十九年,毓美复以砖工得力省费为言,乃允於北岸之马营、荥原两堤,南岸之祥符下汛、陈留汛,各购砖五千方备用。
èr shí yī nián liù yuè, jué xiáng fú, dà liù quán chè, shuǐ wéi shěng chéng. hé dū wén chōng qǐng zhào suī gōng màn kǒu, zàn huǎn dǔ zhù. qiǎn dà xué shì wáng dǐng tōng zhèng shǐ huì chéng kān yì. wén chōng yòu qǐng qiān shěng zhì, shàng mìng tóng yù fǔ niú jiàn kān yì. shí hé liū yóu guī dé chén zhōu zhé rù wō huì huái zhù hóng zé hú, chāi zhǎn yù huáng shù qīng gè bà, shàng bù zú zī xuān xiè, bìng zhǎn fàng lǐ zhì rén bà, yì hé yì qǐ fàng. bā yuè, jiàn yán jié yú bái lù, shuǐ shì jiàn luò, chéng yuán kě wú yú, zì wèi biàn qīng yì qiān yí. dǐng děng yán:" hé liú suí shí biàn qiān, zì gǔ qì wú shàng cè, rán duàn wú jué ér bù sāi sāi ér bù sù zhī lǐ. rú wén chōng yán, qí yī èr nián zài sāi, qiě yǐn suī gōng wèi zhèng. chá huáng shuǐ jīng ān huī huì hóng zé, xuān xiè bù jí, zé gāo yàn wēi, huái yáng jǐn chéng jù jìn. kuàng xīn hé suǒ jīng, xū gèng zhù xīn dī, gōng fèi jūn nán shù jì. jí xìng ér jí shì, ér cǐ yī èr nián zhī jiǔ, shù shí zhōu xiàn yì wàn shēng líng liú lí, qǐ kān shè xiǎng. qiě suī gōng màn kǒu yǔ cǐ bù tóng. hé chén suǒ zòu, duàn bù kě xíng." shū rù, jiě wén chōng rèn, jiā shì hé gàn, yǐ zhū xiāng jì zhī.
二十一年六月,决祥符,大溜全掣,水围省城。河督文冲请照睢工漫口,暂缓堵筑。遣大学士王鼎、通政使慧成勘议。文冲又请迁省治,上命同豫抚牛鉴勘议。时河溜由归德、陈州折入涡会淮注洪泽湖,拆展御黄、束清各坝,尚不足资宣泄,并展放礼、智、仁坝,义河亦启放。八月,鉴言节逾白露,水势渐落,城垣可无虞,自未便轻议迁移。鼎等言:“河流随时变迁,自古迄无上策,然断无决而不塞、塞而不速之理。如文冲言,俟一二年再塞,且引睢工为证。查黄水经安徽汇洪泽,宣泄不及,则高堰危,淮扬尽成巨浸。况新河所经,须更筑新堤,工费均难数计。即幸而集事,而此一二年之久,数十州县亿万生灵流离,岂堪设想。且睢工漫口与此不同。河臣所奏,断不可行。”疏入,解文冲任,枷示河干,以朱襄继之。
èr shí èr nián, xiáng fú sāi, yòng tǎng liù bǎi yú wàn, jiā dǐng tài zǐ tài shī. qī yuè, jué táo yuán shí wǔ bǎo xiāo jiā zhuāng, liū chuān yùn yóu liù táng hé xià zhù. wèi jǐ, shí wǔ bǎo guà yū, xiāo jiā zhuāng kǒu shuā kuān bǎi jiǔ shí yú zhàng, chè dòng dà liù, zhèng hé duàn liú. hé dū lín qìng yì yù gǎi dào, qiǎn shàng shū jìng zhēng liào hóng quán lǚ kān. jìng zhēng děng yán, gǎi hé yǒu ài yùn dào, wéi yǒu xùn dǔ màn kǒu, wǎn guī gù dào, qí míng nián jūn chuán huí kōng hòu, zhù bà hé lóng, cóng zhī. shí yī yuè, yǐ lì bù shì láng pān xī ēn zǒng dū nán hé. èr shí sān nián, yù shǐ léi yǐ xián yán, jué kǒu wú yōng dǔ sè, qǐng gǎi jiù wèi zhī, yǐ tōng yùn dào. xià xī ēn kān yì. xī ēn yán guàn kǒu fēi kě xíng hé zhī dì, běi àn wú kě gǎi hé zhī lǐ, bù gǎn qīng yì gēng zhāng, cáo chuán réng yóu zhōng hé guàn táng. shàng rán zhī, gèng mìng shì láng chéng gāng shùn tiān fǔ yǐn lǐ dé huì kān. liù yuè, jué zhōng mù, shuǐ qū zhū xiān zhèn, lì tōng xǔ fú gōu tài kāng rù wō huì huái. fù qiǎn jìng zhēng děng fù kān, yǐ zhōng xiáng wèi dōng hé zǒng dū, hóng quán dū gōng. xuán yǐ shàng shū lín kuí dài jìng zhēng. èr shí sì nián zhēng yuè, dà fēng, bà gōng zhé dòng, xuán dōng bà lián shī wǔ zhàn, lín kuí děng jiàng chù yǒu chà, réng liú gōng dū bàn. qī yuè, shàng yǐ pín nián jūn xiǎng hé gōng yī shí bìng jí, jīng fèi zhī chù, yì yù huǎn zhì míng qiū xīng zhù. zhōng xiáng děng lì chén bù kě. shí èr yuè sāi, yòng tǎng qiān yī bǎi jiǔ shí yú wàn. èr shí jiǔ nián liù yuè, jué wú chéng. shí yuè, mìng shì láng fú jì lǚ kān, huì tóng dǔ hé.
二十二年,祥符塞,用帑六百馀万,加鼎太子太师。七月,决桃源十五堡、萧家庄,溜穿运由六塘河下注。未几,十五堡挂淤,萧家庄口刷宽百九十馀丈,掣动大溜,正河断流。河督麟庆意欲改道,遣尚书敬徵、廖鸿荃履勘。敬徵等言,改河有碍运道,惟有汛堵漫口,挽归故道,俟明年军船回空后,筑坝合龙,从之。十一月,以吏部侍郎潘锡恩总督南河。二十三年,御史雷以諴言,决口无庸堵塞,请改旧为支,以通运道。下锡恩勘议。锡恩言灌口非可行河之地,北岸无可改河之理,不敢轻议更张,漕船仍由中河灌塘。上然之,更命侍郎成刚、顺天府尹李德会勘。六月,决中牟,水趋朱仙镇,历通许、扶沟、太康入涡会淮。复遣敬徵等赴勘,以锺祥为东河总督,鸿荃督工。旋以尚书麟魁代敬徵。二十四年正月,大风,坝工蛰动,旋东坝连失五占,麟魁等降黜有差,仍留工督办。七月,上以频年军饷河工一时并集,经费支绌,意欲缓至明秋兴筑。锺祥等力陈不可。十二月塞,用帑千一百九十馀万。二十九年六月,决吴城。十月,命侍郎福济履勘,会同堵合。
xián fēng yuán nián rùn bā yuè, jué fēng běi xià xùn sān bǎo, dà liù quán chè, zhèng hé duàn liú. shí shì láng ruì cháng diǎn shì jiāng nán, mìng shì jùn biàn dào wǎng kān, yòu mìng fú jiàn àn chá shǐ chá wén jīng chí fù huì bàn. sān nián zhēng yuè, fēng běi sān bǎo sāi, chì jiàn hé shén miào, cóng hé dū yáng yǐ zēng qǐng yě. wǔ yuè dà yǔ, shuǐ zhǎng liū jí, fēng běi dà bà fù zhé tā sān shí yú zhàng. shàng zé yǐ zēng jí chéng xiū gè yuán jiā bèi fá péi.
咸丰元年闰八月,决丰北下汛三堡,大溜全掣,正河断流。时侍郎瑞常典试江南,命试竣便道往勘,又命福建按察使查文经驰赴会办。三年正月,丰北三堡塞,敕建河神庙,从河督杨以增请也。五月大雨,水长溜急,丰北大坝复蛰塌三十馀丈。上责以增及承修各员加倍罚赔。
wǔ nián liù yuè, jué lán yáng tóng wǎ xiāng, duó liū yóu cháng yuán dōng míng zhì zhāng qiū, chuān yùn zhù dà qīng hé rù hǎi, zhèng hé duàn liú. shàng niàn jūn wù wèi píng, xiǎng xǔ bù jì, ruò néng yīn shì lì dǎo, shǐ huáng liú tōng chàng rù hǎi, zé lán yáng jué kǒu jí kě zàn huǎn dǔ zhù. shì xià hé dū lǐ jūn chá zòu. jūn xuán chén sān shì:" yuē shùn hé zhù niàn. dōng xī qiān yú lǐ zhù dī, suǒ fèi bù zī, hé gǎn qīng yì. chú hé jìn chéng yuán bù néng bù zhù dī bà yǐ zī dǐ yù, yú nǐ jiù màn shuǐ suǒ jí, zhuó dìng niàn jī, quàn mín jiē zhù, gāo bù guò sān chǐ, shuǐ xiǎo jiè yǐ lán zǔ, shuǐ dà tīng qí màn guò. sàn shuǐ wú lì, suí màn suí yū, dì miàn jiàn gāo, qiě biàn shā qì wèi wò rǎng yǐ. yuē yù wān qiè tān. hé xìng xǐ zuò wān, měi zhì zhǎng shuǐ, yù wān zé nù ér héng jué. wéi yú zuò wān zhī duì miàn, quàn lìng qiē chú tān zuǐ, yǐ kuān hé shì, shuǐ zhǎng jí kě shuā zhí, jiù xià yù chàng, bìng kě miǎn dōu tān chōng jué zhī yú. yuē dǔ jié zhī liú. xiàn zài huáng liú màn yì, jì bù néng zhù jiān dī yǐ shù qí liú, yòu bù néng tiāo yǐn hé yǐ shā qí shì, yí chéng dōng lìng shuǐ ruò liū píng, quàn mín zhù bà duàn liú, zài yú yǐ xià gōu cáo kuà zhù tǔ gé, gāo chū shù chǐ. màn shuǐ zài rù, shàng wú lái yuán, xià wú qù lù, jì jiàn yū chéng píng lù." dōng fǔ chóng ēn yì yǐ wéi yán. shàng lìng zhí lì shān dōng hé nán gè dū fǔ tuǒ wèi quàn bàn.
五年六月,决兰阳铜瓦厢,夺溜由长垣、东明至张秋,穿运注大清河入海,正河断流。上念军务未平,饷糈不继,若能因势利导,使黄流通畅入海,则兰阳决口即可暂缓堵筑。事下河督李钧察奏。钧旋陈三事:“曰顺河筑埝。东西千馀里筑堤,所费不赀,何敢轻议。除河近城垣不能不筑堤坝以资抵御,馀拟就漫水所及,酌定埝基,劝民接筑,高不过三尺,水小藉以拦阻,水大听其漫过。散水无力,随漫随淤,地面渐高,且变沙碛为沃壤矣。曰遇湾切滩。河性喜坐湾,每至涨水,遇湾则怒而横决。惟於坐湾之对面,劝令切除滩嘴,以宽河势,水涨即可刷直,就下愈畅,并可免兜滩冲决之虞。曰堵截支流。现在黄流漫溢,既不能筑坚堤以束其流,又不能挑引河以杀其势,宜乘冬令水弱溜平,劝民筑坝断流,再於以下沟槽跨筑土格,高出数尺。漫水再入,上无来源,下无去路,冀渐淤成平陆。”东抚崇恩亦以为言。上令直隶、山东、河南各督抚妥为劝办。
shí yī nián, yù shǐ xuē shū táng yán:" nán hé zì huáng shuǐ gǎi dào, xià yóu yǐ wú gōng kě xiū, qǐng shěng nán hé zǒng dū jí tīng yuán." xià tíng chén yì. shì láng shěn zhào lín yán:" dǎo hé shǐ zì shén yǔ, jiǔ hé gù dào jiē zài shān dōng, rù hǎi chǔ zài jīn cāng zhōu, shì yǔ gòng zhī hé, gù yóu dōng běi rù hǎi. zì hàn wáng mǎng shí hé xǐ qiān shèng rù hǎi, ér yǔ zhī gù dào shī. lì dōng hàn qì suí táng, cóng wú biàn yì. sòng shén zōng shí, hé fēn nán běi liǎng pài bìng xíng, běi pài yóu běi qīng hé rù hǎi. jí jīn dà qīng hé. zhì yuán zhì yuán jiān, huì tōng hé chéng, jù hé běi xíng ài yùn, ér běi liú sāi. lì jīn wǔ liù bǎi nián, hé lǚ běi jué, wú bù wǎn zhī shǐ nán. shuō zhě wèi hé yī rù yùn, bì xié ní shā yǐ rù hǎi, ér yùn dào yì yū, gù shùn hé zhī xìng, běi xíng wéi yí. qián lóng cháo, sūn jiā gàn qǐng kāi jiǎn hé rù dà qīng hé yī shū, yán zhī shén xiáng, zú pò běi xíng ài yùn zhī yí. fū hé rù dà qīng, yóu lì jīn rù hǎi, zhèng jīn huáng hé suǒ gǎi zhī dào. xiàn zài zhāng qiū yǐ dōng, zì yú shān zhì lì jīn hǎi kǒu, jiē zhù mín yàn, wéi lán yí zhī běi zhāng qiū zhī nán, hé zì jué kǒu ér chū, duó zhào wáng hé jí jiù yǐn hé, fàn làn píng yuán, tián lú jiǔ bèi yān jìn. zhāng qiū gāo jiā lín jiù yàn cán quē guò duō, gōng chéng zuì jù. rú dōng míng cháng yuán hé zé yùn chéng, qí péi zhù jiào zhāng qiū wèi yì. yí chéng cǐ shí shùn shuǐ zhī xìng, tīng qí yóu dà qīng hé rù hǎi, yù lìng shēn mín lì chóu cuò bàn, huò yīng kāi jiǎn hé, huò yīng zhù dī yàn, tǒng yú shuǐ luò xīng gōng. hé qìng shùn guǐ, mín yuè lì tián, quē é zhī dì dīng kě fù, lì nián zhī zhèn jì kě tíng, jiù cǐ cái qù nán hé zǒng dū jí tīng yuán, kě shěng suì tǎng shù shí wàn, ér guī dé xú huái yí dài dì jǐ qiān lǐ, jūn kě biàn wéi wò rǎng, zhú jiàn bō zhǒng shēng kē, shì yì yī jǔ ér jiān shù shàn zhě yǐ." xià zhí dū héng fú dōng fǔ wén yù yù fǔ qìng lián dōng hé zǒng dū huáng zàn tāng kān yì. liù yuè, shěng nán hé zǒng dū, jí huái yáng huái hǎi fēng běi xiāo nán sù nán sù běi táo nán táo běi gè dào tīng, gǎi zhì huái yáng xú hǎi bīng bèi dào, jiān xiá hé wù.
十一年,御史薛书堂言:“南河自黄水改道,下游已无工可修,请省南河总督及厅员。”下廷臣议。侍郎沈兆霖言:“导河始自神禹,九河故道皆在山东,入海处在今沧州,是禹贡之河,固由东北入海。自汉王莽时河徙千乘入海,而禹之故道失。历东汉迄隋、唐,从无变异。宋神宗时,河分南北两派并行,北派由北清河入海。即今大清河。至元至元间,会通河成,惧河北行碍运,而北流塞。历今五六百年,河屡北决,无不挽之使南。说者谓河一入运,必挟泥沙以入海,而运道亦淤,故顺河之性,北行为宜。乾隆朝,孙嘉淦请开减河入大清河一疏,言之甚详,足破北行碍运之疑。夫河入大清,由利津入海,正今黄河所改之道。现在张秋以东,自鱼山至利津海口,皆筑民堰,惟兰仪之北、张秋之南,河自决口而出,夺赵王河及旧引河,汎滥平原,田庐久被淹浸。张秋高家林旧堰残缺过多,工程最钜。如东明、长垣、菏泽、郓城,其培筑较张秋为易。宜乘此时顺水之性,听其由大清河入海,谕令绅民力筹措办,或应开减河,或应筑堤堰,统於水落兴工。河庆顺轨,民乐力田,缺额之地丁可复,历年之赈济可停,就此裁去南河总督及厅员,可省岁帑数十万,而归德、徐、淮一带地几千里,均可变为沃壤,逐渐播种升科,似亦一举而兼数善者矣。”下直督恒福、东抚文煜、豫抚庆廉、东河总督黄赞汤勘议。六月,省南河总督,及淮扬、淮海、丰北、萧南、宿南、宿北、桃南、桃北各道厅,改置淮扬徐海兵备道,兼辖河务。
tóng zhì èr nián, fù shěng lán yí yí suī suī níng shāng yú cáo kǎo wǔ tīng. liù yuè, màn shàng nán gè tīng shǔ, shuǐ yóu lán yáng xià zhù, zhí dōng jìng nèi hé chū cūn zhuāng, fù bèi yān mò. hé zé dōng míng pú fàn qí hé lì jīn děng zhōu xiàn, shuǐ jiē bī chéng xià. shǔ hé dū tán tíng xiāng shàng yán:" hé yǐ běi xíng, lán shuǐ wéi shì mín niàn, cóng wèi yì shū dǎo, kǒng jiàn cì yū diàn, hǎi kǒu shāo yǒu hàn gé zǔ zhì, shì gèng wéi nán. chá pú fàn yí dài jiù yǒu jīn dī, qián chén rèn dōng fǔ shí, shè fǎ xiū zhù, wèi jiǔ fù bèi chōng quē, shàng yóu pí lián zhí lì kāi zhōu chù yì yǒu chōng quē. kāi zhōu bù xiū, pú fàn zhù yì wú yì. dōng zhǎng zhī niàn, kāi pú zhī dī, xū shè fǎ jí zī dū mín xiū zhù, shù kě yǐ wèi chéng chí ér bǎo lú mù. cǐ wài jì wèi zhuān shè hé yuán, yào zài yán hé dì fāng guān dū shuài xiū lǐ, bìng quàn zhù póu jí, yǐ zhù mín lì zhī bù dǎi. qǐng chì xià zhí dū dōng fǔ xùn jiāng lán yáng xià yóu màn yì dì fāng, jiǎn yuán huì tóng gāi zhōu xiàn tuǒ bàn." cóng zhī. shí èr yuè yòu yán:" jīn nián xià qiū yīn yǔ, lái yuán zhī shèng, jiǒng yì xún cháng. yī gǔ zhí xià kāi zhōu, yī gǔ páng qū dìng táo cáo dān. yù shěng yǐ yǒu dī bà, xìng huò bǎo quán. zhí dōng zé wú, bù néng bù tīng qí fàn làn. qì jīn bàn zǎi, zhí lì wèi wén rú hé jīng huà. kāi zhōu quē kǒu, yì wèi xīng gōng. zhì shān dōng bèi hài yóu shēn. huò yù péi zhù dī niàn, huò yù shū jùn zhī hé, yì wú yí dìng. pú zhōu jīn dī, yì yīn kāi wèi dòng gōng. bù néng xīng bàn. shùn jiè chūn xùn, hé yǐ yù zhī? chén qiǎn yùn hé dào zōng jì chén lǚ kān, zhí zhì lì jīn zhī tiě mén guān, cè liáng shuǐ shì, shēn zhì liù qī zhàng, qù lù bù wéi bù chàng, ér shàng yóu réng dào chù páng yì, zé dà qīng hé shēn tài xiá bù néng róng nà zhī gù. rú pú tái qí dōng jì yáng cháng qīng píng yīn féi chéng mín niàn quē kǒu, kuān shù zhàng huò shù shí zhàng, bù xià sān sì shí chù, bù jiā xiū zhù, zé lái suì yī rán màn yān. shì yù qiú xià yóu yǒng diàn, bì xiān kāi zhī qú yǐ jiǎn zhǎng shuǐ, ér hòu gōng yǒu kě shī. bì jiāng fù jìn tú hài mǎ jiá èr hé shè fǎ shū jùn, shù shuǐ yǒu fèn xiè, zài dǔ gè quē kǒu, bìng zhù bà yǐ hù jìn shuǐ gè chéng yuán, cǐ dà qīng hé xià yóu zhī dāng xiān liào lǐ zhě yě. zhì kāi pú jīn dī jí pí lián hé zé zhī shǐ jiā dī, dāng xiān dǔ zhù, bìng jiā péi jiù yàn, zé yào jiē xiū, cǐ dà qīng hé shàng yóu zhī dāng xiān jīng huà zhě yě." fù xià zhí dū liú zhǎng yòu dōng fǔ yán jìng míng huì chóu. míng nián sān yuè, yǐ pú zhōu dāng hé chōng, yǔn jìng míng qǐng, yí zhì jiù chéng, bìng zhù dī hàn yù.
同治二年,复省兰仪、仪睢、睢宁、商虞、曹考五厅。六月,漫上南各厅属,水由兰阳下注,直、东境内涸出村庄,复被淹没。菏泽、东明、濮、范、齐河、利津等州县,水皆逼城下。署河督谭廷襄上言:“河已北行,拦水惟恃民埝,从未议疏导,恐渐次淤垫,海口稍有扞格阻滞,事更为难。查濮、范一带旧有金堤,前臣任东抚时,设法修筑,未久复被冲缺,上游毗连直隶开州处亦有冲缺。开州不修,濮、范筑亦无益。东、长之埝,开、濮之堤,须设法集赀督民修筑,庶可以卫城池而保庐墓。此外既未专设河员,要在沿河地方官督率修理,并劝助裒集,以助民力之不逮。请饬下直督、东抚迅将兰阳下游漫溢地方,拣员会同该州县妥办。”从之。十二月又言:“今年夏秋阴雨,来源之盛,迥异寻常。一股直下开州,一股旁趋定陶、曹、单。豫省以有堤坝,幸获保全。直、东则无,不能不听其汎滥。迄今半载,直隶未闻如何经画。开州缺口,亦未兴工。至山东被害尤深。或欲培筑堤埝,或欲疏濬支河,议无一定。濮州金堤,亦因开未动工。不能兴办。瞬届春汛,何以御之?臣遣运河道宗稷辰履勘,直至利津之铁门关,测量水势,深至六七丈,去路不为不畅,而上游仍到处旁溢,则大清河身太狭不能容纳之故。如蒲台、齐东、济阳、长清、平阴、肥城民埝缺口,宽数丈或数十丈,不下三四十处,不加修筑,则来岁依然漫淹。是欲求下游永奠,必先开支渠以减涨水,而后功有可施。必将附近徒骇、马颊二河设法疏濬,庶水有分泄,再堵各缺口,并筑坝以护近水各城垣,此大清河下游之当先料理者也。至开、濮金堤及毗连菏泽之史家堤,当先堵筑,并加培旧堰,择要接修,此大清河上游之当先经画者也。”复下直督刘长佑、东抚阎敬铭会筹。明年三月,以濮州当河冲,允敬铭请,移治旧城,并筑堤捍御。
wǔ nián qī yuè, jué shàng nán tīng hú jiā tún. zhǎng yòu yán:" liū shì qū zhòng xī běi, xīn xiū jīn dī, gài bèi chōng shuā. kāi zhōu chōng kāi zhī hé shù dào, zì kāi huá zhī dù jiā zhài zhì kāi pú jiè zhī chén jiā zhuāng, xiǎn gōng wǔ duàn, zhǎng jiǔ qiān liù bǎi yú zhàng, jūn xū jiā hòu péi gāo, fāng zī hàn yù. wéi shàng yóu zài yù, xià yóu zài dōng, fēi zhí lì yī shěng suǒ néng bàn lǐ. yìng huì tóng sān xǐng tǒng chóu quán xiū, zài xíng shè xùn, bō kuǎn bèi liào, shù kě yī láo yǒng yì. zì hé liú gǎi dào, zhí lì dī gōng yīng bìng guī hé dū guǎn xiá, zuò yù zhí dōng sān xǐng hé dū, yǐ zhuān zé chéng." shū rù, mìng hé dū sū tíng kuí lǚ kān, huì tóng sān xǐng dū fǔ chóu yì.
五年七月,决上南厅胡家屯。长佑言:“溜势趋重西北,新修金堤,概被冲刷。开州冲开支河数道,自开、滑之杜家寨至开、濮界之陈家庄,险工五段,长九千六百馀丈,均须加厚培高,方资捍御。惟上游在豫,下游在东,非直隶一省所能办理。应会同三省统筹全修,再行设汛,拨款备料,庶可一劳永逸。自河流改道,直隶堤工应并归河督管辖,作豫、直、东三省河督,以专责成。”疏入,命河督苏廷魁履勘,会同三省督抚筹议。
qī nián liù yuè, jué xíng zé shí bǎo, yòu màn wǔ zhì zhào fán cūn, shuǐ shì xià zhù yǐng shòu rù hóng zé hú. shì láng hú jiā yù yán:" bù yí zhuān sāi xíng zé xīn kǒu shū lán yáng jiù kǒu, yí fǎng gǔ rén fā zú zhì hé chéng fǎ, chì gè jiàng lǐng dū shuài fēn duàn tiāo jùn jiù hé, yī lǜ shēn tōng, rán hòu jué shàng yóu zhī shuǐ, chè liū dōng xíng, shù hé nán zhī huàn bù yí yú hé běi, zhì hé jí suǒ yǐ zhì cáo." xià zhí dū zēng guó fān è dū lǐ hàn zhāng jiāng dū mǎ xīn yí cáo dū zhāng zhī wàn, jí hé dū, jiāng sū hé nán shān dōng ān huī gè xún fǔ tuǒ yì. guó fān děng yán:" yǐ jīn rì shí shì jì zhī, hé yǒu bù néng zhòu háng guī fù zhě sān. lán yáng màn jué yǐ shí sì nián, zì tóng wǎ xiāng zhì yún tī guān yǐ xià, liǎng àn dī zhǎng qiān yú lǐ, suì jiǔ tíng xiū, dī tā hé yū, jīn yù zhào jiù shí tiāo shēn péi gāo, kǒng fēi shù qiān wàn jīn bù néng chǎn shì. qiě tīng yíng jiǔ cái, bīng fū xīng sàn, yī yī fù shè, réng yīng fèn chǔ liào wù, xiāng bàn sào bà, bìng yù chóu fáng xiǎn zhī fèi, yòu suì xū shù bǎi wàn jīn. dāng cǐ jūn wù chū píng, kù cáng kōng xū, ān cóng chóu cǐ jù kuǎn? yī yě. xíng zé dì chǔ shàng yóu, lùn xíng shì zì yīng xiān dǔ xíng zé, lán gōng shì nán bìng jǔ. shǐ xíng kǒu chè dòng quán huáng, zé lán gōng kě yǐ gān hé. jīn xíng kǒu fēn liū wú duō, dà liù réng yóu lán kǒu zhí zhù lì jīn rù hǎi, qí shuǐ miàn zhī kuān, diē táng zhī shēn, shī gōng zhī nán, jiào zhī xíng gōng zì zēng shù bèi. xíng gōng dǔ hé wú qī, lán gōng gèng wú bǎ wò. yuán zòu jué fàng jiù hé, chè liū dōng xíng, shì yán zhī tài yì. qiě shùn jiāo chūn lìng, xīng gōng yǐ nán. èr yě. hàn jué suān zǎo, zài jué hù zǐ, wèi fā zú zhì hé zhī shǐ. yuán míng fā dīng fū gōng yì, yì yǐ shí shù wàn jì. xiàn zài zhí dōng jiāng yù niǎn fēn fǔ jìng, ér tǔ fěi yóu yǒng zài zài xū fáng. suǒ liú yǒng yíng, duàn nán jǐn fù hé gàn, yì duàn bù fū fēn tiāo zhī yòng. ruò zài tiān mù shù shí wàn dīng fū, jù jí yán huáng shù qiān lǐ jiān, jià yù shī yí, zī shēng shì duān, yóu wéi kě lǜ. sān yě. yīng qí guó kù chōng yíng, zài yì dà jǔ. yīn shí zhì yí, wéi yǒu gǎn dǔ xíng gōng, wèi bǎo quán yù wǎn huái yáng xià yóu zhī jì." shàng rán zhī. bā nián zhēng yuè, xíng zé sāi.
七年六月,决荥泽十堡,又漫武陟赵樊村,水势下注颍、寿入洪泽湖。侍郎胡家玉言:“不宜专塞荥泽新口、疏兰阳旧口,宜仿古人发卒治河成法,饬各将领督率分段挑濬旧河,一律深通,然后决上游之水,掣溜东行,庶河南之患不移於河北,治河即所以治漕。”下直督曾国藩、鄂督李瀚章、江督马新贻、漕督张之万,及河督,江苏、河南、山东、安徽各巡抚妥议。国藩等言:“以今日时势计之,河有不能骤行规复者三。兰阳漫决已十四年,自铜瓦厢至云梯关以下,两岸堤长千馀里,岁久停修,堤塌河淤,今欲照旧时挑深培高,恐非数千万金不能蒇事。且厅营久裁,兵夫星散,一一复设,仍应分储料物,厢办埽坝,并预筹防险之费,又岁须数百万金。当此军务初平,库藏空虚,安从筹此钜款?一也。荥泽地处上游,论形势自应先堵荥泽,兰工势难并举。使荥口掣动全黄,则兰工可以乾涸。今荥口分溜无多,大溜仍由兰口直注利津入海,其水面之宽,跌塘之深,施工之难,较之荥工自增数倍。荥工堵合无期,兰工更无把握。原奏决放旧河,掣溜东行,似言之太易。且瞬交春令,兴工已难。二也。汉决酸枣,再决瓠子,为发卒治河之始。元、明发丁夫供役,亦以十数万计。现在直、东、江、豫捻氛甫靖,而土匪游勇在在须防。所留勇营,断难尽赴河干,亦断不敷分挑之用。若再添募数十万丁夫,聚集沿黄数千里间,驾驭失宜,滋生事端,尤为可虑。三也。应俟国库充盈,再议大举。因时制宜,惟有赶堵荥工,为保全豫、皖、淮扬下游之计。”上然之。八年正月,荥泽塞。
shí nián bā yuè, jué yùn chéng hòu jiā lín, dōng zhù nán wàng hú, yòu yóu wèn shàng jiā xiáng jǐ níng zhī zhào wáng niú lǎng děng hé, zhí qū dōng nán, rù nán yáng hú. shí tíng kuí nèi zhào, mìng xīn hé dū qiáo sōng nián huì tóng dōng fǔ dīng bǎo zhēn kān bàn. bǎo zhēn fāng yǐ bìng zài gào, nǎi xié hù fǔ wén bīn zhì gōng xiāng dù. wén bīn yán:" hé chén yuǎn zài yù shěng, ruò wǎng fǎn zī shāng, kǒng wù yào gōng. yī miàn fēi zī hé chén lín pài zhǎng bà, bìng guǎn lǐ zhèng zá liào chǎng yuán biàn, jí ān xí gōng chéng zhī biàn bīng gōng jiàng, dài tóng qì jù, yú nián nèi lái dōng, yī miàn yóu chén chóu gòu yīng xū liào wù, yǐ qī yìng shǒu." shàng zé sōng nián kè qī xīng gōng, sōng nián yán yǐ chì yuán gū wěi yuán bìng shú xí gōng chéng rén yuán fù dōng tīng qiǎn, bìng chì gòu bèi zhú lǎn, jí mì gù kǔn xiāng chuán zhī bèi tí yòng. wéi yǐ jiāo lì chūn, chūn shuǐ shùn shēng, bàn gōng shū wú bǎ wò. bìng yí shū wén bīn zhǔ chí qí shì. wén bīn bù néng jué. bǎo zhēn lì jí shì shì, shàng yán" hé chén zhí sī hé dào, jiāng chén shēn rèn dì fāng, jūn zé wú páng dài. nǎi sōng nián yī gài wěi zhī dì fāng, bù zhī yòng yì suǒ zài. xiàn zài yǐ guò lì chūn, ruò zài hòu qí de xìn yǐ dìng xíng zhǐ, kǒng wù yào gōng. qiě cǐ kǒu bù dǔ, bì màn yān cáo yǎn jì shí yú zhōu xiàn. ruò zài xiàng nán bēn zhù, zé qīng huái lǐ xià hé gèng xíng chī zhòng. sōng nián jì lì yì wěi xiè, chén ruò bì yuè zǔ zhī xián, zhǎn zhuǎn qiān yán, shí yǒu wàn gǎn bù jí zhī shì. wéi yǒu lì jí xiāo jià, qīn fù gōng cì, zé rì kāi gōng, qí sōng nián suǒ qiǎn yuán biàn dào gōng, jí zé chéng gāi gōng yuán děng yī shǒu jīng lǐ, kè qī wán gōng, bǎo quán dà jú. yīng qǐng pò gé bǎo jiǎng, yǐ zhāo jī quàn. tǎng gǎn yáng fèng yīn wéi, yǒu xīn yí wù, yī jīng yàn shí, yīng qǐng pián yí xíng shì, jí jiāng gāi yuán biàn zhèng fǎ gōng cì, yǐ wéi wǎng shàng yāng mín zhě jiè." shàng jiā qí yǒng yú rèn shì, bìng yù sōng nián dāng hé zhōng gòng jì, bù jù jiā zé yě.
十年八月,决郓城侯家林,东注南旺湖,又由汶上、嘉祥、济宁之赵王、牛朗等河,直趋东南,入南阳湖。时廷魁内召,命新河督乔松年会同东抚丁宝桢勘办。宝桢方以病在告,乃偕护抚文彬至工相度。文彬言:“河臣远在豫省,若往返咨商,恐误要工。一面飞咨河臣遴派掌坝,并管理正杂料厂员弁,及谙习工程之弁兵工匠,带同器具,於年内来东,一面由臣筹购应需料物,以期应手。”上责松年剋期兴工,松年言已饬原估委员并熟习工程人员赴东听遣,并饬购备竹缆,及觅雇綑镶船只备提用。惟已交立春,春水瞬生,办工殊无把握。并移书文彬主持其事。文彬不能决。宝桢力疾视事,上言;“河臣职司河道,疆臣身任地方,均责无旁贷。乃松年一概诿之地方,不知用意所在。现在已过立春,若再候其的信以定行止,恐误要工。且此口不堵,必漫淹曹、兖、济十馀州县。若再向南奔注,则清、淮、里下河更形吃重。松年既立意诿卸,臣若避越俎之嫌,展转迁延,实有万赶不及之势。惟有力疾销假,亲赴工次,择日开工,俟松年所遣员弁到工,即责成该工员等一手经理,剋期完工,保全大局。应请破格保奖,以昭激劝。倘敢阳奉阴违,有心贻误,一经验实,应请便宜行事,即将该员弁正法工次,以为罔上殃民者戒。”上嘉其勇於任事,并谕松年当和衷共济,不遽加责也。
shí yī nián èr yuè, hòu jiā lín sāi, yǔ bǎo zhēn yōu xù. xiān shì tóng zhī jiǎng zuò jǐn tiáo shàng hé yùn shì yí, cháo tíng pō wěi qí yì, xià hé cáo fǔ chén yì zòu. wèi jǐ, hòu jiā lín jué, sōng nián bǎo zhēn yì jiàn jǔ yǔ. jí bǎo zhēn sāi hòu jiā lín, sōng nián shàng yán:" zuò jǐn suǒ chén, zhuō rán yǒu jiàn, kě yǐ cǎi qǔ. bìng chēng dōng jìng huáng shuǐ rì yù fàn làn, yùn dào rì yù yū sè, yí zhù dī shù huáng, xiān dǔ huò jiā qiáo zhū kǒu, bìng xiū nán běi àn zhǎng dī, bǐ huáng qū zhāng qiū yǐ jì yùn. tiāo jùn zhāng qiū yí nán běi yū sè, xiū jiàn zhá bà, yǐ lì cáo xíng." shàng yǐ sōng nián yì zài yīn shì lì dǎo, bù wéi wú jiàn, lìng bǎo zhēn wén bīn xiáng yì, wú gù zhí jǐ jiàn. xuán fù chēng" mù qián zhì huáng zhī fǎ, bù wài dǔ tóng wǎ xiāng yǐ fù huái xú gù dào, yǔ dōng shěng zhù dī jí yóu lì jīn rù hǎi liǎng cè. gù wèi èr zhě zhī zhōng, yǐ zhù dī shù huáng wèi yōu, ér shàng xià yóu jūn guī huǎn bàn, chén shí wèi jiàn qí kě. zì tóng wǎ xiāng zhì mǔ lì zuǐ, jì qiān sān bǎi yú lǐ, chuàng jiàn nán běi liǎng dī, xiāng jù qiān jì, yuē xū shí lǐ. chú xiàn zài yān mò bù jì wài, shàng xū qì dì shù qiān wàn qǐng, qí zhōng jū mín bù zhī jǐ yì wàn, zuò hé ān chā? shì yǒu sǔn yú cái fù zhě yī yě. dōng shěng yán hé zhōu xiàn, zì èr sān lǐ zhì qī bā lǐ zhě bù xià shí yú. ruò qí hé qí dōng pú tái lì jīn, jiē jìn zài lín shuǐ, zhù dī bì xū qiān bì, shì yǒu nán yú jiàn zhì zhě èr yě. dà qīng hé jìn jiē tài shān lù, shān yīn shuǐ xī běi zhù, chú xiǎo qīng liū mí zhū hé jūn kě zì xíng rù hǎi, yú xī yǐ dà qīng hé wèi wěi lǘ. zhì dī shù huáng yǐ hòu, shuǐ shì tái gāo, xiàng suǒ xiè shuǐ zhī chù, liú zhá zé yú dào guàn, dǔ è zé shuǐ wú suǒ guī, shì yǒu fáng yú shuǐ lì zhě sān yě. dōng gāng yán chǎng, zuò luò lì jīn zhān huà shòu guāng lè ān děng xiàn, bīn lín dà qīng hé liǎng àn. zì huáng yóu dà qīng rù hǎi, yán chuán zhòng zài, sù xíng yú tuān liú, shén xíng zǔ zhì, ér tān dì jiān bèi màn yì, chǎn yán rì chù, hǎi tān bèi huáng yū yuǎn, nà cháo shén nán, dōng gāng bì zhì huī fèi, sī xiāo yì yīn ér fēng qǐ. shì yǒu ài yú cuó gāng zhě sì yě. chén bǎo zhēn shēn rèn dì fāng, yú tōng shěng dà jú suǒ guān, gù yí zhí chén wú yǐn. rán shǐ yú zhì yùn cáo guǒ yǒu bǎ wò, zé jīng cāng wèi gēn běn zhì jì, yóu dāng quán lì hài zhī qīng zhòng, ér liàng wèi biàn tōng. chén děng shú sī shěn jì, shí wèi jiàn qí kě shì, ér shēn jué qí kě lǜ. shì réng yǐ dǔ hé tóng wǎ xiāng shǐ fù huái xú gù dào wèi zhèng bàn." bìng chén sì biàn. yù shǐ yóu bǎi chuān yì yán hé yùn bìng zhì, yí xiáng chóu tuǒ bàn. shū rù, tíng yì bù néng jué.
十一年二月,侯家林塞,予宝桢优叙。先是同知蒋作锦条上河、运事宜,朝廷颇韪其议,下河、漕、抚臣议奏。未几,侯家林决,松年、宝桢意见龃龉。及宝桢塞侯家林,松年上言:“作锦所陈,卓然有见,可以采取。并称东境黄水日愈汎滥,运道日愈淤塞,宜筑堤束黄,先堵霍家桥诸口,并修南北岸长堤,俾黄趋张秋以济运。挑濬张秋迤南北淤塞,修建闸坝,以利漕行。”上以松年意在因势利导,不为无见,令宝桢、文彬详议,毋固执己见。旋覆称;“目前治黄之法,不外堵铜瓦厢以复淮、徐故道,与东省筑堤即由利津入海两策。顾谓二者之中,以筑堤束黄为优,而上下游均归缓办,臣实未见其可。自铜瓦厢至牡蛎嘴,计千三百馀里,创建南北两堤,相距牵计,约须十里。除现在淹没不计外,尚须弃地数千万顷,其中居民不知几亿万,作何安插?是有损於财赋者一也。东省沿河州县,自二三里至七八里者不下十馀。若齐河、齐东、蒲台、利津,皆近在临水,筑堤必须迁避,是有难於建置者二也。大清河近接泰山麓,山阴水悉北注,除小清、溜瀰诸河均可自行入海,馀悉以大清河为尾闾。置堤束黄以后,水势抬高,向所泄水之处,留闸则虞倒灌,堵遏则水无所归,是有妨於水利者三也。东纲盐场,坐落利津、霑化、寿光、乐安等县,滨临大清河两岸。自黄由大清入海,盐船重载,溯行於湍流,甚形阻滞,而滩地间被漫溢,产盐日绌,海滩被黄淤远,纳潮甚难,东纲必至隳废,私枭亦因而蜂起。是有碍於鹾纲者四也。臣宝桢身任地方,於通省大局所关,固宜直陈无隐。然使於治运漕果有把握,则京仓为根本至计,犹当权利害之轻重,而量为变通。臣等熟思审计,实未见其可恃,而深觉其可虑。似仍以堵合铜瓦厢使复淮、徐故道为正办。”并陈四便。御史游百川亦言河、运并治,宜详筹妥办。疏入,廷议不能决。
xià zhí dū lǐ hóng zhāng. hóng zhāng yīn qiǎn yuán zhōu lì qí yù xú hǎi, fǎng chá cè liáng, qī de yào lǐng. shí èr nián liù yuè, shàng yán:" zhì hé zhī cè, yuán bù wài gōng qīn wáng děng' shěn dì shì, shí shuǐ xìng, zhuó gōng chéng, quán lì hài' sì yǔ, ér yóu yǐ shuǐ shì shùn nì wèi yào. xiàn zài tóng wǎ xiāng jué kǒu kuān yuē shí lǐ, diē táng guò shēn, shuǐ hé shí yóu yú yī èr zhàng. jiù hé shēn gāo, jué kǒu yǐ xià, shuǐ miàn èr sān zhàng bù děng. rú yù wǎn hé fù gù, bì tiāo shēn yǐn hé sān zhàng yú, fāng néng xī liū dōng qū. chá qián lóng jiān lán yáng qīng lóng gāng zhī yì, fèi tǎng zhì èr qiān yú wàn. ā guì yán yǐn hé shēn zhì zhàng liù chǐ, rén lì wú kě zài shī, jīn qǐ néng tiāo shēn zhì sān zhàng yú hū? shí lǐ kǒu mén jìn zhàn hé lóng, yì shǔ chuàng jiàn. guó chū yǐ lái, huáng hé jué kǒu kuān bù guò sān sì bǎi zhàng, qiě lǚ dǔ lǚ kuì, cháng yuè shù nián ér bù chéng. jīn qǐ néng hé lóng ér bǎo gù hū? qiě yóu lán yáng xià dǐ huái xú zhī jiù hé, shēn gāo yú píng dì sān sì zhàng. nián lái bì shuǐ zhī mín, yí zhù qí zhōng, cūn luò jiàn duō, hé miáo wú jì. ruò wǎn dì zhōng sān zhàng zhī shuǐ, kuà xíng yú dì shàng sān zhàng zhī hé, qí tíng yū dài kuì wēi xiǎn mò bǎo qíng xíng, yǒu mù zhě wú bù zhī zhī. suì jiǔ dī gān, jí jiā xiū zhì, bì yǒu shòu bìng bù yì jiàn zhī chù. wàn yī shàng yóu fàng liū, xià yóu xuán jué, shōu shí gèng nán. yì zhě huò yǐ hé běi xíng zé chuān yùn, wèi yùn dào jì, zhōng bù néng bù qiáng zhī shǐ nán yǐ huì qīng kǒu. chén chá jiā qìng yǐ hòu qīng kǒu yū diàn, xià lìng huáng gāo yú qīng, yǐ bù néng qǐ bà sòng yùn. dào guāng yǐ hòu, yù huáng bà jìng zhì zhōng suì bù qǐ, suì gǎi yòng guàn táng zhī fǎ, zì huáng pǔ xiè huáng rù hú. hú shēn dùn gāo, yùn hé shuǐ shǎo, guàn táng yòu bù biàn, suì gǎi háng hǎi yùn. jīn jí néng fù gù dào, yì bù néng zhòu fù hé yùn, fēi hé yī nán xíng, jí kě jiǎo xìng wú shì. cǐ huái xú gù dào shì nán wǎn fù, qiě yú cáo yùn wú yì zhī shí zài qíng xíng yě. zhì hé chén suǒ qǐng jiù dōng jìng shù huáng jì yùn yī jié, chá qīng kǒu yū diàn, jí jiè huáng jì yùn zhī bìng. jīn zhāng qiū yùn hé kuān jǐn shù zhàng, liǎng àn fèi tǔ rú shān, ruò yǐn zhòng zhuó zhī huáng, yǐ zhá bà jié xuān yòng zhī, shuǐ shì tái gāo, qí yū bèi sù. rén lì jǐ hé, ān néng tiāo cǐ rì jìn zhī shā? qiě suǒ tiāo zhī shā, réng duī jī yú jī nián fèi tǔ zhī shàng, liǎng lín fēng dàng, hé dǐ rì gāo, zhá yì yōng sè, jiǔ zhī huáng bì nán yǐn. míng hóng zhì zhōng, jīng lóng kǒu, tóng wǎ xiāng lǚ cì dà jué, jiē yīn yǐn huáng jì zhāng qiū zhī yùn, suì zhì dǎo xì làn shāng. lín qīng dì shì dī yú zhāng qiū shù zhàng, ér bì yǐ hòu wú chè liū duó hé zhī hài, chén yì bù gǎn xìn yě. zhì huò jiā qiáo dǔ kǒu zhù dī, gōng yóu bù yì. gāi chù běn fēi jué kǒu nǎi dà liù jīng xíng zhī dì, liǎng tóu wú àn, yī wàng fú shā, bìng wú zhēn tǔ kě qǔ. miǎn qiǎng duī zhù, jié jié bī liū xià zhù, kǒng fú shā yì tā, shí zú yīng hé zhī nù, ér suǒ hào shí duō. yī zāo kuì jué, shuǐ réng bié chuān yùn dào, ér bù zhuān huì zhāng qiū, qǐ fēi quán gōng jǐn qì? zhì zuò jǐn nǐ dǎo wèi jì yùn, yuán yīn zhāng qiū yǐ běi wú qīng shuǐ guàn yùn, gù wèi cǐ yì. chá yuán cūn jí yí nán yǒu huáng hé gù dào, dì duō jī shā, shī gōng bù yì. qiě yǐ quán huái zhī shuǐ bù néng dí huáng, shàng zhì dào guàn tíng yū, qǐ yī qīng qiǎn zhī wèi, suì néng yù huáng jì yùn yé? qí yì gài xí qǔ shān dōng zhū shuǐ jì yùn zhī fǎ. bù zhī tài shān zhī yáng, shuǐ jiē xī liú, yīn shì lì dǎo, shí liù zhōu xiàn bǎi bā shí quán zhī shuǐ, yuán wàng pài duō, zì zú jì yùn. wèi shuǐ lái yuán, shén ruò zuì shùn, jīn bì qū qǔ shǐ zhī nán xíng, shì duō bù biàn. cǐ jiè huáng jì yùn jí zhù dī shù shuǐ jūn wú bǎ wò, yǔ dǎo wèi jì yùn zhī shí zài qíng xíng yě. wéi hé jì bù néng wǎn fù gù dào, zé dōng jìng cái fù yǒu shāng, shuǐ lì yǒu ài, chéng chí nán yǐ yí zhì, yán chǎng jiān bèi màn yān, rú bǎo zhēn suǒ chén, chéng shǔ kě lǜ. chén chá dà qīng hé yuán kuān bù guò shí yú zhàng, jīn yǐ shuā kuān bàn lǐ yú, dōng chūn shuǐ hé, shàng shēn èr sān zhàng, àn gāo shuǐ miàn yòu èr sān zhàng, shì bù xùn shí hé cáo néng róng wǔ liù zhàng, bēn téng xùn jí, shuǐ xíng dì zhōng, cǐ rén lì mò kě wǎn huí zhī shì, yì sì dǎo yǐ qiú ér bù kě dé zhī shì. mù xià běi àn zì qí hé zhì lì jīn, nán àn qí dōng pú tái, jiē jiē zhù mín niàn, suī gāo jǐn zhàng xǔ, xún zhī tǔ rén, yù shèng zhǎng chū cáo bù guò shù chǐ, shàng kě dǐ yù. dài yīn xiù jiāng zhū hé, yì jīng zé shuǎ zhù dī, xùn zhì zé zhǎng, xùn guò zé xiāo, shòu zāi bù zhòng. zhì qí hé jì yáng qí dōng pú tái lì jīn gè chéng, jìn lín hé àn shí jiǔ, nián lái xìng fáng shǒu wú huàn, yǐ hòu xiāng shì shè shī. ruò zhòu yì qiān xǐ, jīng fèi wú chóu, mín qíng nán yù, wú cǐ bàn fǎ. dōng shěng yán chǎng zài hǎi kǒu zhě, suī shòu huáng yū chǎn yán bù wàng, jīng fǔ chén nán yùn jiāo jì zhī yán shí wéi jiē jì, yǐn dì wú yú dàn shí, wéi jià zhí shāo áng ěr. hé zài dōng shěng gù bù néng wú hài, dàn dé shè fǎ wéi chí, shàng bù zhì wéi dà huàn. xī qián lóng zhōng, tóng shān jué kǒu bù néng chéng gōng, sūn jiā gàn céng yǒu fèn hé rù dà qīng zhī shū. qí hòu lán yáng dà gōng lǚ bài chuí chéng, jī huáng yòu yǒu gǎi hé dà qīng zhī qǐng. cǐ wài qiú yuē xiū qián dà xīn hú zōng xù sūn xīng yǎn wèi yuán zhū chén yì zhě gèng duō. qí shí hé wèi běi liú, shàng yù wǎn zhī shǐ běi. jīn hé zì běi liú, nǎi yù wǎn shǐ nán liú, qǐ fēi fú nì shuǐ xìng? dà dǐ nán hé dǔ zhù yī cì, tōng qiān yuē qī bā bǎi wàn, suì xiū yuē qī bǎi yú wàn, shí wèi wú dǐ zhī hè. jīn hé běi xǐ, jìn èr shí nián wèi yǒu dà biàn, yì wèi duō fèi jù kuǎn, bǐ zhī wǎng dài, yǐ shǔ xìng shì. qiě huán gǒng shén jīng, yóu dé xíng shèng. zì tóng wǎ xiāng dōng jué, yuè niǎn zhū nì cuàn rǎo cáo jì, jǐ wú xū rì, wèi néng guò hé yī bù, ér běi àn fáng shǒu yǒu suǒ píng yī, gèng wéi jī fǔ bǎi shì zhī lì. cǐ liǎng xiāng bǐ jiào, hé zài dōng suī bù jí zhì ér hòu huàn shāo qīng, hé huí nán jí néng dà zhì ér hòu huàn shén zhòng zhī shí zài qíng xíng yě. jìn shì zhì hé jiān yán zhì yùn, suì zhì liǎng nán, zú wú cháng cè. chén yú yǐ wéi tiān yǔ zhèng fù, yǐ sū zhè wèi dà zōng, guó jiā zhì ān zhī dào, yóu yǐ hǎi fáng wéi zhòng. jīn yán hǎi yáng bó pián jí, wèi qiān gǔ chuàng jú, yǐ bù néng bì guān zì zhì. zhèng bù fáng jiè hǎi yùn zhuàn shū zhī biàn, zhú jiàn tuī guǎng, yǐ kuò shāng lù ér shí jūn chǔ. sū zhè cáo liáng, xiàn jì tǒng yóu hǎi yùn, chén qián zhāo zhì huá shāng gòu zào lún chuán dā yùn, jiàn yǒu chéng xiào, yóu hǎi chuán jiě jīn, jiào wéi biàn sù. zhì hǎi dào suī bù chàng tōng, hé wù wèi kě quán fèi, cǐ shí zhì hé zhī fǎ, bù wài gǔ rén' yīn shuǐ suǒ zài, zēng lì dī fáng' yī yǔ. chá běi àn zhāng qiū yǐ shàng, yǒu gǔ dà jīn dī kě shì yǐ wéi gù, zhāng qiū yǐ xià, àn gāo shuǐ shēn, yīng yóu dōng fǔ suí shí chì jiāng mín niàn bǎo hù jiā péi. zhì hòu jiā lín shàng xià mín niàn yīng fǎng zhào guān dī bàn fǎ, yī lǜ jiā gāo péi hòu, gèng wéi jiǔ yuǎn zhī jì. yòu tóng wǎ xiāng jué kǒu, shuǐ shì rì xiàng dōng tān shuā, jiǔ bì fàn làn nán qū. qǐng chì sōng nián chá kàn xíng shì, liàng zhù dī niàn, yǔ cáo zhōu zhī dī xiāng jiē, bǐ zī zhōu fáng ér qī shùn guǐ. zhì nán hé gù dào qiān yú lǐ, jū mín zhàn zhǒng fēng shōu, bìng qǐng chá míng shēng kē, yǐ miǎn sī kěn zhēng duó zhī huàn." shū rù, yì nǎi dìng.
下直督李鸿章。鸿章因遣员周历齐、豫、徐、海,访察测量,期得要领。十二年六月,上言:“治河之策,原不外恭亲王等‘审地势,识水性,酌工程,权利害’四语,而尤以水势顺逆为要。现在铜瓦厢决口宽约十里,跌塘过深,水涸时犹逾一二丈。旧河身高,决口以下,水面二三丈不等。如欲挽河复故,必挑深引河三丈馀,方能吸溜东趋。查乾隆间兰阳青龙冈之役,费帑至二千馀万。阿桂言引河深至丈六尺,人力无可再施,今岂能挑深至三丈馀乎?十里口门进占合龙,亦属创见。国初以来,黄河决口宽不过三四百丈,且屡堵屡溃,常阅数年而不成。今岂能合龙而保固乎?且由兰阳下抵淮、徐之旧河,身高於平地三四丈。年来避水之民,移住其中,村落渐多,禾苗无际。若挽地中三丈之水,跨行於地上三丈之河,其停淤待溃、危险莫保情形,有目者无不知之。岁久堤乾,即加修治,必有受病不易见之处。万一上游放溜,下游旋决,收拾更难。议者或以河北行则穿运,为运道计,终不能不强之使南以会清口。臣查嘉庆以后清口淤垫,夏令黄高於清,已不能启坝送运。道光以后,御黄坝竟至终岁不启,遂改用灌塘之法,自黄浦泄黄入湖。湖身顿高,运河水少,灌塘又不便,遂改行海运。今即能复故道,亦不能骤复河运,非河一南行,即可侥幸无事。此淮、徐故道势难挽复,且於漕运无益之实在情形也。至河臣所请就东境束黄济运一节,查清口淤垫,即借黄济运之病。今张秋运河宽仅数丈,两岸废土如山,若引重浊之黄,以闸坝节宣用之,水势抬高,其淤倍速。人力几何,安能挑此日进之沙?且所挑之沙,仍堆积於积年废土之上,两淋风荡,河底日高,闸亦壅塞,久之黄必难引。明弘治中,荆龙口,铜瓦厢屡次大决,皆因引黄济张秋之运,遂致导隙滥觞。临清地势低於张秋数丈,而必以后无掣溜夺河之害,臣亦不敢信也。至霍家桥堵口筑堤,工尤不易。该处本非决口、乃大溜经行之地,两头无岸,一望浮沙,并无真土可取。勉强堆筑,节节逼溜下注,恐浮沙易塌,实足撄河之怒,而所耗实多。一遭溃决,水仍别穿运道,而不专会张秋,岂非全功尽弃?至作锦拟导卫济运,原因张秋以北无清水灌运,故为此议。查元村集迤南有黄河故道,地多积沙,施工不易。且以全淮之水不能敌黄,尚致倒灌停淤,岂一清浅之卫,遂能御黄济运耶?其意盖袭取山东诸水济运之法。不知泰山之阳,水皆西流,因势利导,十六州县百八十泉之水,源旺派多,自足济运。卫水来源,甚弱最顺,今必屈曲使之南行,势多不便。此借黄济运及筑堤束水均无把握,与导卫济运之实在情形也。惟河既不能挽复故道,则东境财赋有伤,水利有碍,城池难以移置,盐场间被漫淹,如宝桢所陈,诚属可虑。臣查大清河原宽不过十馀丈,今已刷宽半里馀,冬春水涸,尚深二三丈,岸高水面又二三丈,是不汛时河槽能容五六丈,奔腾迅疾,水行地中,此人力莫可挽回之事,亦祀祷以求而不可得之事。目下北岸自齐河至利津,南岸齐东、蒲台,皆接筑民埝,虽高仅丈许,询之土人,遇盛涨出槽不过数尺,尚可抵御。岱阴、绣江诸河,亦经择耍筑堤,汛至则涨,汛过则消,受灾不重。至齐河、济阳、齐东、蒲台、利津各城,近临河岸十九,年来幸防守无患,以后相势设施。若骤议迁徙,经费无筹,民情难喻,无此办法。东省盐场在海口者,虽受黄淤产盐不旺,经抚臣南运胶济之盐时为接济,引地无虞淡食,惟价值稍昂耳。河在东省固不能无害,但得设法维持,尚不至为大患。昔乾隆中,铜山决口不能成功,孙嘉淦曾有分河入大清之疏。其后兰阳大工屡败垂成,嵇璜又有改河大清之请。此外裘曰修、钱大昕、胡宗绪、孙星衍、魏源诸臣议者更多。其时河未北流,尚欲挽之使北。今河自北流,乃欲挽使南流,岂非拂逆水性?大抵南河堵筑一次,通牵约七八百万,岁修约七百馀万,实为无底之壑。今河北徙,近二十年未有大变,亦未多费巨款,比之往代,已属幸事。且环拱神京,尤得形胜。自铜瓦厢东决,粤、捻诸逆窜扰曹、济,几无虚日,未能过河一步,而北岸防守有所凭依,更为畿辅百世之利。此两相比较,河在东虽不亟治而后患稍轻,河回南即能大治而后患甚重之实在情形也。近世治河兼言治运,遂致两难,卒无长策。臣愚以为天庾正赋,以苏、浙为大宗,国家治安之道,尤以海防为重。今沿海洋舶骈集,为千古创局,已不能闭关自治。正不妨借海运转输之便,逐渐推广,以扩商路而实军储。苏、浙漕粮,现既统由海运,臣前招致华商购造轮船搭运,渐有成效,由海船解津,较为便速。至海道虽不畅通,河务未可全废,此时治河之法,不外古人‘因水所在,增立堤防’一语。查北岸张秋以上,有古大金堤可恃以为固,张秋以下,岸高水深,应由东抚随时饬将民埝保护加培。至侯家林上下民埝应仿照官堤办法,一律加高培厚,更为久远之计。又铜瓦厢决口,水势日向东坍刷,久必汎滥南趋。请饬松年察看形势,量筑堤埝,与曹州之堤相接,俾资周防而期顺轨。至南河故道千馀里,居民占种丰收,并请查明升科,以免私垦争夺之患。”疏入,议乃定。
shì nián xià qiū, jué kāi zhōu jiāo qiū pú zhōu lán zhuāng, yòu jué dōng míng zhī yuè xīn zhuāng shí zhuāng hù mín niàn, fēn liū qū jīn xiāng jiā xiáng sù qiān shù yáng rù liù táng hé. bǎo zhēn kān yóu yùn chéng zhāng jiā zhī mén zhù dī dǔ sè. xuán qǐ jiǎ zhǎn mù. shí sān nián chūn, liū yì nán qū, kuì màn bù kě shōu shí, jiāng dū lèi zhāng gào zāi. jiǔ yuè, bǎo zhēn huí rèn, gǎi yóu hé zé jiǎ zhuāng jiàn bà. shí èr yuè xīng gōng.
是年夏秋,决开州焦丘、濮州兰庄,又决东明之岳新庄、石庄户民埝,分溜趋金乡、嘉祥、宿迁、沭阳入六塘河。宝桢勘由郓城张家支门筑堤堵塞。旋乞假展墓。十三年春,溜益南趋,溃漫不可收拾,江督累章告灾。九月,宝桢回任,改由菏泽贾庄建坝。十二月兴工。
guāng xù yuán nián sān yuè, dōng míng jué sāi, bìng zhù lǐ lián zhuāng yǐ xià nán dī èr bǎi wǔ shí lǐ. shí hé dū zēng guó quán qǐng shè nán àn qī tīng. bù yì qí zhí dōng yù chóu yǒu fáng xùn de kuǎn zài dìng. èr nián chūn, shǔ dōng fǔ lǐ yuán huá yán:" huáng hé nán dī, zì jiǎ zhuāng zhì dōng píng èr bǎi yú lǐ jūn wán gù, wéi shàng yóu pí lián zhí yù, zì dōng míng xiè zhài zhì kǎo chéng qī shí yú lǐ, bìng wú dī àn, cǐ gōng kè bù kě huǎn. xī nián hòu jiā lín sāi, hòu chù yú fèi duō, wèi xiá gù wèn, suì zhì jiǎ zhuāng jué kǒu. cǐ cì jiǎ zhuāng yǐ xià dī suī wán gù, shàng yóu ruò bù xiū zhù, shè yǒu màn jué, qǐ wéi qián gōng jìn qì, hé nán ān huī jiāng sū réng rán shòu hài, shān dōng shǒu dāng qí chōng wú lùn yǐ. chén nǐ diào yíng yǒng, jiān gù mín fū, zhù cǐ qī shí yú lǐ cháng dī. shēn kǒng hū yìng bù líng, yǐ shāng zhí dū yù fǔ xié lì xiāng bàn. zhì pú fàn zhī mín, zì huáng hé gǎi dào, hūn diàn shí yǒu yú nián. jiǎ zhuāng jué hòu, shāo yǒu shēng jī, jí jiǎ zhuāng sāi, shòu zāi rú gù. chá nán dī jù běi miàn jīn dī liù qī shí lǐ, yǐ píng bì jīng shī zé kě, yú pú fàn cūn zhuāng tián mǔ zé bù néng bǎo wèi. gāi chù shēn mín yuán xiū běi dī, wéi lì yǒu wèi zhī, qǐng zhuó jiā jīn tiē, jì chéng yǐ hòu, pài biàn yǒng yī lǜ xiū fáng, pú fàn yáng gǔ shòu zhāng dōng ē wǔ xiàn dì mǔ kě hé chū qiān yú qǐng. yòu chá pú fàn yǐ shàng, yǒu huáng shuǐ èr dào. nǐ yú shòu zhāng dōng ē jìng nèi xīn hé wěi lǘ, chōu tiāo yǐn hé èr, jì guī bìng yī qú. yú nán dī zhī běi huáng hé zhī nán, zài lì xiǎo dī yǐ shù shuǐ, yòu kě hé chū dì mǔ qiān yú qǐng. zhì běi dī shàng yóu nèi yǒu bā lǐ xì kāi zhōu xiá, ruò bù yī lǜ xiū zhù, bù wéi běi dī tú láo wú gōng, jí jī fǔ yì nán bǎo bù shòu qí huàn. yǐ shāng zhí dū qiǎn yuán xié zhù, tuǒ sù chǎn gōng. wéi suǒ yā zhí yù dì mǔ, gāi chù jū mín wú shén dà yì, ér shān dōng bǎi xìng shòu yì wú qióng, zì yīng yóu shān dōng zhé cháng dì jià. shàng yóu shōu shù jì zhǎi, xià yóu shuǐ liū shì jí, bù kě bù fáng. zì dōng píng zhì lì jīn hǎi kǒu jiǔ bǎi yú lǐ, yǐ chì yán hé zhōu xiàn jiù mín dī jiā péi, zhuó gěi jīn tiē, yǐ gōng dài zhèn. gè xiàng tōng jì xū fèi èr qiān yú wàn. cǐ huáng hé dà duàn nǐ bàn qíng xíng yě." shì xià suǒ sī.
光绪元年三月,东明决塞,并筑李连庄以下南堤二百五十里。时河督曾国荃请设南岸七厅。部议俟直、东、豫筹有防汛的款再定。二年春,署东抚李元华言:“黄河南堤,自贾庄至东平二百馀里均完固,惟上游毗连直、豫,自东明谢寨至考城七十馀里,并无堤岸,此工刻不可缓。昔年侯家林塞,后怵於费多,未暇顾问,遂至贾庄决口。此次贾庄以下堤虽完固,上游若不修筑,设有漫决,岂惟前功尽弃,河南、安徽、江苏仍然受害,山东首当其冲无论已。臣拟调营勇,兼雇民夫,筑此七十馀里长堤。深恐呼应不灵,已商直督、豫抚协力襄办。至濮、范之民,自黄河改道,昏垫十有馀年。贾庄决后,稍有生机,及贾庄塞,受灾如故。查南堤距北面金堤六七十里,以屏蔽京师则可,於濮、范村庄田亩则不能保卫。该处绅民原修北堤,惟力有未支,请酌加津贴,既成以后,派弁勇一律修防,濮、范、阳穀、寿张、东阿五县地亩可涸出千馀顷。又查濮、范以上,有黄水二道。拟於寿张、东阿境内新河尾闾,抽挑引河二,冀归并一渠。於南堤之北、黄河之南,再立小堤以束水,又可涸出地亩千馀顷。至北堤上游内有八里系开州辖,若不一律修筑,不惟北堤徒劳无功,即畿辅亦难保不受其患。已商直督遣员协助,妥速蒇功。惟所压直、豫地亩,该处居民无甚大益,而山东百姓受益无穷,自应由山东折偿地价。上游收束既窄,下游水溜势急,不可不防。自东平至利津海口九百馀里,已饬沿河州县就民堤加培,酌给津贴,以工代赈。各项通计需费二千馀万。此黄河大段拟办情形也。”事下所司。
wǔ nián, jué lì chéng sāo gōu. míng nián, fù jué. bā nián, jué lì chéng táo yuán, shí yī yuè sāi. jiǔ nián, dōng fǔ chén shì jié chuàng jiàn zhāng qiū yǐ xià liǎng àn dà dī. shí shān dōng shù zāo hé huàn, cháo shì lǚ yǐ wéi yán. shàng qiǎn shì láng yóu bǎi chuān chí wǎng huì kān. bǎi chuān yán:" zì lái lùn hé zhě, fēn chí nán xíng běi xíng èr shuō. chén xiáng chá xíng shì, jiāng lái yù fú qiū shèng zhǎng, fù zhé ér dōng, zì xún gù dào, yì wèi kě zhī. ruò wǎn yǐ rén lì, zé shì yǒu wàn nán. yī zé běi dī jué hòu, yǐ chōng shuā jìng jìn, zhù dī jìn zhàn, gōng yǐ shèn jù. qiě quán hé zhèng liú běi xíng, zhōng liú dǔ yù yǐ tú hé lóng, bì zhèn hài fēi cháng, bàn lǐ shū wú bǎ wò. yī zé gù dào páng shā lǐng shì nán tiǎo dòng, qiě xú hǎi yí dài hé shēn hé chū yū dì qiān yú lǐ, mín jǐn kěn zhòng, yī dàn qū ér zhī tā, mín qǐ gān xīn shī yè? cǐ nán xíng zhī shuō yīng wú yōng yì yě. zhì dà qīng hé běn wèn jì jiāo huì, zì huáng liú guàn rù, chū yóu shuǐ xíng dì zhōng, jīn zé hé shēn yū diàn, jì huàn shuǐ bù néng xiè, zì jì hé shàng xià, běi zé jì yáng huì mín bīn zhōu lì jīn, nán zé qīng chéng zhāng qiū lì chéng zhì zōu zhǎng gāo bó, màn jué shí yī chù. qiè wéi hé rù jì dú yǐ èr shí bā nián, qí shǐ wù yú shān dōng wú bàn hé chéng àn, yòu mín zì wèi dī niàn, zòng lǚ kāi jué, wèi kěn xíng zhū zòu dú, yí huàn zhì sī. jīn zé fàn làn shù bǎi lǐ, piào méi shù bǎi cūn, biàn lì zāi qū, shāng xīn cǎn mù. jǐn nǐ bàn fǎ sān. yī, shū tōng hé dào. huáng chū rù jì, shàng néng róng nà, yū diàn rì gāo, zhì hǎi kǒu yóu rì xíng yū sè. shā yū shuǐ dǐ, rén lì nán shī, jì wéi duō yòng chuán zhī, gè dài tiě bì hùn jiāng lóng, shàng xià tuō shuā, shǐ bù néng tíng xù, rì jiàn guā shēn. shū dǎo zhī fāng, shì wú
五年,决历城溞沟。明年,复决。八年,决历城桃园,十一月塞。九年,东抚陈士杰创建张秋以下两岸大堤。时山东数遭河患,朝士屡以为言。上遣侍郎游百川驰往会勘。百川言:“自来论河者,分持南行北行二说。臣详察形势,将来遇伏秋盛涨,复折而东,自寻故道,亦未可知。若挽以人力,则势有万难。一则北堤决后,已冲刷净尽,筑堤进占,工已甚钜。且全河正流北行,中流堵御以图合龙,必震骇非常,办理殊无把握。一则故道旁沙岭势难挑动,且徐、海一带河身涸出淤地千馀里,民尽垦种,一旦驱而之他,民岂甘心失业?此南行之说应无庸议也。至大清河本汶、济交会,自黄流灌入,初犹水行地中,今则河身淤垫,既患水不能泄,自济河上下,北则济阳、惠民、滨州、利津,南则青城、章丘、历城至邹、长、高、博,漫决十一处。窃惟河入济渎已二十八年,其始误於山东无办河成案,诱民自为堤埝,纵屡开决,未肯形诸奏牍,贻患至斯。今则泛滥数百里,漂没数百村,遍历灾区,伤心惨目。谨拟办法三。一,疏通河道。黄初入济,尚能容纳,淤垫日高,至海口尤日形淤塞。沙淤水底,人力难施,计惟多用船只,各带铁篦混江龙,上下拖刷,使不能停蓄,日渐刮深。疏导之方,似无