huò wèn: shí gān yǒu yīn yáng gāng róu shēng sǐ zhī fēn, qí shuō rán fǒu? dá yuē: shí gān wǔ yáng wǔ yīn, yáng zhě wèi gāng, yīn zhě wèi róu, qí shēng sǐ zhī fēn rú mǔ shēng zǐ, zi chéng ér mǔ lǎo sǐ, lǐ zhī zì rán. fù yuē: yáng shēng yīn sǐ, yáng sǐ yīn shēng, xún huán nì shùn, biàn huà jiàn yǐ.
或問:十干有陰陽、剛柔、生死之分,其說然否?答曰:十干五陽五陰,陽者為剛,陰者為柔,其生死之分如母生子,子成而母老死,理之自然。賦曰:陽生陰死,陽死陰生,循環逆順,變化見矣。
jiǎ mù nǎi shí gān zhī shǒu, zhǔ zǎi sì shí, shēng yù wàn wù zài tiān wèi léi wèi lóng, zài dì wèi liáng wèi dòng, wèi zhī yáng mù. qí lù dào yín. yín wèi lí shàng zhī mù, qí gēn yǐ duàn, qí zhī yǐ jué, wèi zhī sǐ mù. sǐ mù zhě, gāng mù yě, xū zhàng fǔ jīn zhuó xuē fāng chéng qí qì. zhǎng shēng yú hài, hài wèi hé tán chí zhǎo zhī shuǐ, míng yuē sǐ shuǐ, gù sǐ mù fàng sǐ shuǐ zhōng, suī jìn nián jiǔ, bù néng xiǔ huài, pì rú miǎo chūn zhī mù, zài yú shuǐ zhōng zé néng jiān gù. ruò lí shuǐ zhì àn ér yù guǐ shuǐ, guǐ shuǐ zhě, huó shuǐ yě, wèi tiān dì jiān yǔ lù, rì shài yǔ lín, gān shī bù diào, suì chéng kū xiǔ, zé néng shēng huǒ, huǒ wàng ér mù bì fén yǐ, gù yǒu huī fēi yān miè zhī huàn ěr. qiě wǔ shǔ lí huǒ, huǒ lài mù shēng, mù wèi huǒ mǔ, huǒ wèi mù zǐ, zi wàng mǔ shuāi, yān yǒu bù zhōng zhī lǐ? gù jiǎ mù sǐ yú wǔ. jīng yún: mù bù nán bēn. zhèng wèi cǐ yě.
甲木乃十干之首,主宰四時,生育萬物;在天為雷為龍,在地為梁為棟,謂之陽木。其祿到寅。寅為離上之木,其根已斷,其枝已絕,謂之死木。死木者,剛木也,須仗斧斤斫削方成其器。長生於亥,亥為河潭池沼之水,名曰死水,故死木放死水中,雖浸年久,不能朽壞,譬如杪椿之木,在於水中則能堅固。若離水至岸而遇癸水,癸水者,活水也,為天地間雨露,日曬雨淋,乾濕不調,遂成枯朽,則能生火,火旺而木必焚矣,故有灰飛煙滅之患耳。且午屬離火,火賴木生,木為火母,火為木子,子旺母衰,焉有不終之理?故甲木死於午。經云:木不南奔。正謂此也。
yǐ mù jì jiǎ zhī hòu, fā yù wàn wù, shēng shēng bù yǐ zài tiān wèi fēng, zài dì wèi shù, wèi zhī yīn mù. qí lù dào mǎo, mǎo wèi shù mù, gēn shēn yè mào, wèi zhī huó mù. huó mù zhě, róu mù yě, jù yáng jīn zhuó fá wèi huàn, wèi qiū zhì mù luò diāo líng, yù rùn tǔ ér péi qí gēn, lì huó shuǐ ér zī qí zhī yè. huó shuǐ zhě, guǐ shuǐ yě, jí tiān zhī yǔ lù, dì zhī quán yuán rùn tǔ zhě, jǐ tǔ yě, rú gēng nòu zhī tǔ, chéng jià sè zhī gōng. jǐ lù zài wǔ, wǔ nǎi liù yáng xiāo jǐn, yī yīn fù shēng, gù dào huā kāi yú wǔ shí, yǐ mù shēng yú wǔ dì. shí yuè jiàn hài, hài nǎi chún yīn sī lìng, rén lù dào hài dāng quán, sǐ shuǐ fàn làn, tǔ báo gēn xū, yǒu shī péi yǎng. gù yǐ mù sǐ yú hài. jīng yún: shuǐ fàn mù fú. zhèng cǐ wèi yě.
乙木繼甲之後,發育萬物,生生不已;在天為風,在地為樹,謂之陰木。其祿到卯,卯為樹木,根深葉茂,謂之活木。活木者,柔木也,懼陽金斫伐為患,畏秋至木落凋零,欲潤土而培其根,利活水而滋其枝葉。活水者,癸水也,即天之雨露,地之泉源;潤土者,己土也,如耕耨之土,成稼穡之功。己祿在午,午乃六陽消盡,一陰復生,故稻花開於午時,乙木生於午地。十月建亥,亥乃純陰司令,壬祿到亥當權,死水泛濫,土薄根虛,有失培養。故乙木死於亥。經云:水泛木浮。正此謂也。
bǐng huǒ lì hū zhōng tiān, pǔ zhào liù hé zài tiān wèi rì wèi diàn, zài dì wèi lú wèi yě, wèi zhī yáng huǒ. qí lù zài sì, sì wèi lú yě zhī huǒ, wèi zhī sǐ huǒ. sǐ huǒ zhě, gāng huǒ yě, xǐ sǐ mù fā shēng qí yàn, è jīn tǔ yǎn qí guāng. sǐ mù zhě, jiǎ mù yě, jiǎ lù zài yín, yín nǎi yáng mù zhī yuán, mù shèng huǒ shēng, yǐn yú mù shí zhī jiān, fēi rén yòng zhī, bù néng shēng fā, gù wǔ yáng jiē chū hū zì rán ér wèi xiān tiān, wǔ yīn jiē xì hū rén shì ér wèi hòu tiān, bǐng huǒ shēng yú yín, qí lǐ shén míng. rú tài yáng zhī huǒ zì dōng ér shēng, zhì xī ér méi, qiě yǒu shǔ duì, duì wèi zé jǐ tǔ shēng jīn, jīn qì shèng, yǎn xī bǐng huǒ zhī guāng, bù néng xiǎn huī, qǐ wú huì hū? gù bǐng huǒ shēng yú yín ér sǐ yú yǒu. jīng yún: huǒ wú xī xiàng. zhèng cǐ wèi dīng huǒ jì bǐng zhī hòu, wèi wàn wù zhī jīng, wén míng zhī xiàng zài tiān wèi liè xīng, zài dì wèi dēng huǒ, wèi zhī yīn huǒ. qí lù dào wǔ, nǎi liù yīn zhī shǒu, nèi yǒu yǐ mù, néng shēng dīng huǒ. yǐ wèi huó mù, dīng wèi huó huǒ. huó huǒ zhě, róu huǒ yě, dīng xǐ yǐ mù ér shēng, nǎi yīn shēng yīn yě, rú shì rén yòng cài yóu má yóu wèi dēng zhú zhī yì, fū yóu nǎi yǐ mù zhī gāo yě. zhì yú yǒu shí, sì yīn sī quán, dēng huǒ zé néng huī huáng, liè xīng zé néng càn làn, gù dīng shēng yú yǒu zhì yú yín dì, sān yáng dāng hé, yáng huǒ ér shēng, yīn huǒ ér tuì, rú rì dōng shēng, liè xīng yǐn yào, dēng suī yǒu yàn, bù xiǎn qí guāng. gù dīng shēng yú yǒu ér sǐ yú yín yě. jīng yún: huǒ míng zé miè. zhèng wèi cǐ yě.
丙火麗乎中天,普照六合;在天為日為電,在地為爐為冶,謂之陽火。其祿在巳,巳為爐冶之火,謂之死火。死火者,剛火也,喜死木發生其焰,惡金、土掩其光。死木者,甲木也,甲祿在寅,寅乃陽木之垣,木盛火生,隱於木石之間,非人用之,不能生發,故五陽皆出乎自然而為先天,五陰皆系乎人事而為後天,丙火生於寅,其理甚明。如太陽之火自東而升,至西而沒,且酉屬兌,兌為澤;己土生金,金氣盛,掩息丙火之光,不能顯輝,豈無晦乎?故丙火生於寅而死於酉。經云:火無西向。正此謂丁火繼丙之後,為萬物之精,文明之象;在天為列星,在地為燈火,謂之陰火。其祿到午,乃六陰之首,內有乙木,能生丁火。乙為活木,丁為活火。活火者,柔火也,丁喜乙木而生,乃陰生陰也,如世人用菜油麻油為燈燭之義,夫油乃乙木之膏也。至於酉時,四陰司權,燈火則能輝煌,列星則能燦爛,故丁生於酉;至於寅地,三陽當合,陽火而生,陰火而退,如日東升,列星隱耀,燈雖有焰,不顯其光。故丁生於酉而死於寅也。經云:火明則滅。正謂此也。
wù tǔ hóng méng wèi pàn, bào yī shǒu zhōng, tiān dì jì fēn, hòu zài wàn wù, jù yú zhōng yāng, sàn yú sì wéi. zài tiān wèi wù, zài dì wèi shān, wèi zhī yáng tǔ. qí lù zài sì, sì wèi lú yě zhī huǒ, duàn liàn chéng qì, kòu zhī yǒu shēng, qí xìng gāng měng, nán yǐ chù fàn. xǐ yáng huǒ xiāng shēng, wèi yīn jīn dào qì. yáng huǒ zhě, bǐng huǒ yě, bǐng shēng yú yín, yín shǔ gěn, gěn wèi shān, shān wèi gāng tǔ, jí wù tǔ yě, lài bǐng huǒ ér shēng yān. zhì yú yǒu dì, yǒu shǔ duì, jīn hào dào wù tǔ zhī qì, nǎi jīn shèng tǔ xū, mǔ shuāi zi wàng, yòu jīn jī shí suì, qǐ néng yán shòu? gù wù tǔ shēng yú yín ér sǐ yú yǒu. jīng yún: tǔ xū zé bēng. zhèng cǐ wèi yě.
戊土鴻蒙未判,抱一守中,天地既分,厚載萬物,聚於中央,散於四維。在天為霧,在地為山,謂之陽土。其祿在巳,巳為爐冶之火,鍛煉成器,叩之有聲,其性剛猛,難以觸犯。喜陽火相生,畏陰金盜氣。陽火者,丙火也,丙生於寅,寅屬艮,艮為山,山為剛土,即戊土也,賴丙火而生焉。至於酉地,酉屬兌,金耗盜戊土之氣,乃金盛土虛,母衰子旺,又金擊石碎,豈能延壽?故戊土生於寅而死於酉。經云:土虛則崩。正此謂也。
jǐ tǔ jì wù zhī hòu, nǎi tiān zhī yuán qì, dì zhī zhēn tǔ. qīng qì shàng shēng, chōng hé tiān dì, zhuó qì xià jiàng, jù shēng wàn wù, wèi zhī yīn tǔ. tiān dì rén sān cái jiē bù kě quē cǐ tǔ, rú qián kūn zhōng yī méi shuò, yīn yáng shī cǐ, qǐ néng pèi ǒu? gù yú sì háng wú bù zài, yú sì shí zé jì wàng yān, nǎi zhēn tǔ yě. xǐ dīng huǒ ér shēng, wèi yáng huǒ ér zào. qí lù dào wǔ, wǔ zhōng dīng huǒ néng shēng sì tǔ, bèi yǐ mù dào qí zāi péi zhī qì. zhì yú yǒu dì, dīng huǒ ér shēng, dīng huǒ jì shēng, jǐ tǔ yì néng shēng yě zhì yín yòng shì, mù huǒ sī quán, duàn liàn jǐ tǔ, suì chéng cí shí, fǎn shī zhōng hé zhī qì, qǐ yǒu bù sǔn zhī lǐ? gù jǐ tǔ shēng yú yǒu ér sǐ yú yín. jīng yún: huǒ zào tǔ liè. zhèng cǐ wèi yě.
己土繼戊之後,乃天之元氣,地之真土。清氣上升,沖和天地,濁氣下降,聚生萬物,謂之陰土。天地人三才皆不可缺此土,如乾坤中一媒妁,陰陽失此,豈能配偶?故於四行無不在,於四時則寄旺焉,乃真土也。喜丁火而生,畏陽火而燥。其祿到午,午中丁火能生巳土,被乙木盜其栽培之氣。至於酉地,丁火而生,丁火既生,己土亦能生也;至寅用事,木火司權,鍛煉己土,遂成磁石,反失中和之氣,豈有不損之理?故己土生於酉而死於寅。經云:火燥土裂。正此謂也。
gēng jīn zhǎng tiān dì sù shā zhī quán, zhǔ rén jiān bīng gé zhī biàn. zài tiān wèi fēng shuāng, zài dì wèi jīn tiě, wèi zhī yáng jīn. qí lù dào shēn, shēn nǎi gāng jīn, xǐ wù tǔ ér shēng, wèi guǐ shuǐ ér nì zhǎng shēng yú sì, sì zhōng wù tǔ néng shēng gēng jīn, nǎi yáng shēng yáng yě sì wèi lú yě zhī huǒ, duàn liàn gēng jīn, suì chéng zhōng dǐng zhī qì, kòu zhī yǒu shēng, ruò yù shuǐ tǔ chén mái zé wú shēng yě, suǒ wèi jīn shí wú shēng. zhì yú zi dì, shuǐ wàng zhī xiāng, jīn hán shuǐ lěng, zi wàng mǔ shuāi, yì zāo chén nì zhī huàn, qǐ néng fù shēng? gù gēng jīn shēng yú sì ér sǐ yú zi. jīng yún: jīn chén shuǐ dǐ. zhèng cǐ wèi yě.
庚金掌天地肅殺之權,主人間兵革之變。在天為風霜,在地為金鐵,謂之陽金。其祿到申,申乃剛金,喜戊土而生,畏癸水而溺;長生於巳,巳中戊土能生庚金,乃陽生陽也;巳為爐冶之火,鍛煉庚金,遂成鐘鼎之器,叩之有聲,若遇水土沉埋則無聲也,所謂金實無聲。至於子地,水旺之鄉,金寒水冷,子旺母衰,亦遭沉溺之患,豈能復生?故庚金生於巳而死於子。經云:金沉水底。正此謂也。
xīn jīn jì gēng zhī hòu, wèi wǔ jīn zhī shǒu, bā shí zhī yuán. zài tiān wèi rì yuè, nǎi tài yīn zhī jīng, zài dì wèi jīn, jīn nǎi shān shí zhī kuàng, wèi zhī yīn jīn. qí lù dào yǒu, yǒu zhōng jǐ tǔ néng shēng xīn jīn, nǎi yīn shēng yīn yě, wèi zhī róu jīn, wèi tài yīn zhī jīng. zhǎng shēng yú zi, zi nǎi kǎn shuǐ zhī yuán, kǎn zhōng yī yáng shǔ jīn, lìng yǒu èr yīn shǔ tǔ, tǔ néng shēng jīn, zi yǐn mǔ tāi, wèi xiǎn qí tǐ, dé zi shuǐ dàng yàng, táo qù fú shā, fāng néng chū sè, cǐ nǎi shuǐ jì jīn huī, sè guāng míng yíng. zhì yú sì dì, sì wèi lú yě zhī huǒ, jiāng xīn jīn liàn chéng sǐ qì, yì bèi sì zhōng wù tǔ mái méi, qí xíng bù néng biàn huà, qǐ néng fù shēng? gù xīn jīn shēng yú zi ér sǐ yú sì yě. jīng yún tǔ zhòng jīn mái. zhèng wèi cǐ yě.
辛金繼庚之後,為五金之首,八石之元。在天為日月,乃太陰之精,在地為金,金乃山石之礦,謂之陰金。其祿到酉,酉中己土能生辛金,乃陰生陰也,謂之柔金,為太陰之精。長生於子,子乃坎水之垣,坎中一陽屬金,另有二陰屬土,土能生金,子隱母胎,未顯其體,得子水蕩漾,淘去浮砂,方能出色,此乃水濟金輝,色光明瑩。至於巳地,巳為爐冶之火,將辛金煉成死器,亦被巳中戊土埋沒,其形不能變化,豈能復生?故辛金生於子而死於巳也。經雲;土重金埋。正謂此也。
rén shuǐ xǐ yáng tǔ ér wèi dī àn zhī zhù, wèi yīn mù ér wèi dào qì zhī yōu. zài tiān wèi yún, zài dì wèi zé, wèi zhī yáng shuǐ. qí lù zài hài, hài wèi chí zhǎo cún liú zhī shuǐ, wèi zhī sǐ shuǐ. sǐ shuǐ zhě, gāng shuǐ yě, lài gēng jīn ér shēng, gēng lù dào shēn, néng shēng rén shuǐ, nǎi wǔ xíng zhuǎn yǎng zhī qì. zhì yú mǎo dì, mǎo nǎi huā yè shù mù, mù wàng yú mǎo zé néng kè tǔ, tǔ xū zé bēng, gù dī àn bēng tuí, ér rén shuǐ zǒu xiè, sǎn màn sì yě, liú ér bù fǎn, yòu bèi yīn mù dào qì, qǐ dé cún huó? gù rén shuǐ shēng yú shēn ér sǐ yú mǎo yě. jīng yún: sǐ shuǐ héng liú. zhèng wèi cǐ yě.
壬水喜陽土而為堤岸之助,畏陰木而為盜氣之憂。在天為雲,在地為澤,謂之陽水。其祿在亥,亥為池沼存留之水,謂之死水。死水者,剛水也,賴庚金而生,庚祿到申,能生壬水,乃五行轉養之氣。至於卯地,卯乃花葉樹木,木旺於卯則能克土,土虛則崩,故堤岸崩頹,而壬水走泄,散漫四野,流而不返,又被陰木盜氣,豈得存活?故壬水生於申而死於卯也。經云:死水橫流。正謂此也。
guǐ shuǐ jì rén zhī hòu, nǎi tiān gān yī zhōu yīn yáng zhī qì, chéng yú zhōng ér fǎn yú shǐ zhī jiàn, gù qí wèi shuǐ qīng zhuó yǐ fēn, sàn zhū sì fāng, yǒu rùn xià zhù tǔ zhī gōng, zī shēng wàn wù zhī dé. zài tiān wèi yǔ lù, zài dì wèi quán mài, wèi zhī yīn shuǐ. qí lù zài zi, zi nǎi yīn jí yáng shēng zhī dì, xīn shēng gēng sǐ zhī yuán guǐ wèi huó shuǐ, huó shuǐ zhě, róu shuǐ yě, xǐ yīn jīn ér shēng, wèi yáng jīn ér zhì, yù yīn mù xíng qí gēn zé néng shū tōng yīn tǔ, yīn tǔ jì tōng yú dì mài zé néng liú chàng. èr yuè jiàn mǎo, wèi huā guǒ shù mù, mù wàng tǔ wū, guǐ shuǐ fāng dé tōng dá. zhì yú shēn dì, sān yīn yòng shì, fǒu guà sī quán, tiān dì bù jiāo, wàn wù bù tōng, shēn zhōng kūn tǔ gēng jīn suì chéng wéi yàn, shǐ guǐ shuǐ bù néng liú chàng, kùn yú chí zhǎo, wú suǒ shī shè, qǐ zài shēng wù? gù guǐ shuǐ shēng yú mǎo ér sǐ yú shēn. jīng yún: shuǐ bù xī liú. zhèng wèi cǐ yě.
癸水繼壬之後,乃天干一周陰陽之氣,成於終而反於始之漸,故其為水清濁以分,散諸四方,有潤下助土之功,滋生萬物之德。在天為雨露,在地為泉脈,謂之陰水。其祿在子,子乃陰極陽生之地,辛生庚死之垣;癸為活水,活水者,柔水也,喜陰金而生,畏陽金而滯,欲陰木行其根則能疏通陰土,陰土既通於地脈則能流暢。二月建卯,為花果樹木,木旺土屋,癸水方得通達。至於申地,三陰用事,否卦司權,天地不交,萬物不通,申中坤土、庚金遂成圍堰,使癸水不能流暢,困於池沼,無所施設,豈再生物?故癸水生於卯而死於申。經云:水不西流。正謂此也。
lùn yuē: wǔ xíng zhǎng shēng zhī lǐ yǔ wàn wù yì tóng. qiě rú rì zhī chū chū shí, guāng míng kě guān, zhì wǔ lí gōng, guāng míng yù shén, yuè zhī chū chū, qiǎo ruò é méi, zhì wàng guāng míng yuán jié ruò rén zhī shēng, zì shǎo zhì zhuàng, zì lǎo zhì sǐ, cháng lǐ yě. rén zhī chū shēng yě, yīng hái tí xiào ér yǐ, zhì zhuàng xián yú fāng biàn, wàn wù jiē yī tóng.
論曰:五行長生之理與萬物亦同。且如日之初出時,光明可觀,至午離宮,光明愈甚,月之初出,巧若蛾眉,至望光明圓潔;若人之生,自少至壯,自老至死,常理也。人之初生也,嬰孩啼笑而已,至壯賢愚方辨,萬物皆一同。
jiǎ mù shēng hài, hài lìng shǔ shuǐ, jiǎ mù jū yān, mù wàng yú chūn, zhì yín lín guān guī lù, jiǎ mù dé yuán, zhì wǔ zé sǐ bǐng huǒ shēng yín, yín lìng shǔ mù, bǐng huǒ jū yān, huǒ wàng yú xià, zhì yǐ lín guān guī lù, bǐng huǒ dé yuán, zhì yǒu zé sǐ gēng jīn shēng sì, sì shēn wù tǔ, gēng jīn jū yān, jīn wàng yú qiū, zhì shēn lín guān guī lù, gēng jīn dé yuán, zhì zi zé sǐ rén shuǐ shēng shēn, shēn lìng shǔ jīn, rén shuǐ jū yān, shuǐ wàng yú dōng, zhì hài lín guān guī lù, rén shuǐ dé yuán, zhì mǎo zé sǐ wù tǔ shēng yú yín, yín zhōng yǒu huǒ, wù tǔ shēng yān, sān yáng zhī shí, tǔ gāo yǐ dòng, wàn wù fā shēng, shì wù shēng yú yín yě. tǔ wàng yú sì jì, huǒ tǔ yǒu rú mǔ zǐ xiāng shēng, suǒ yǐ wù suí bǐng lín guān guī lù sì.
甲木生亥,亥令屬水,甲木居焉,木旺於春,至寅臨官歸祿,甲木得垣,至午則死;丙火生寅,寅令屬木,丙火居焉,火旺於夏,至已臨官歸祿,丙火得垣,至酉則死;庚金生巳,巳申戊土,庚金居焉,金旺於秋,至申臨官歸祿,庚金得垣,至子則死;壬水生申,申令屬金,壬水居焉,水旺於冬,至亥臨官歸祿,壬水得垣,至卯則死;戊土生於寅,寅中有火,戊土生焉,三陽之時,土膏以動,萬物發生,是戊生於寅也。土旺於四季,火土有如母子相生,所以戊隨丙臨官歸祿巳。