xī lǚ xiàn áo, xī róng yuǎn guó gòng dà quǎn. áo, wǔ gāo fǎn. mǎ yún:" zuò háo, qiú háo yě." tài bǎo zuò lǚ áo. zhào gōng chén jiè. zhào, shí zhào fǎn, hòu" zhào gōng" jiē fǎng cǐ.
西旅献獒,西戎远国贡大犬。○獒,五羔反。马云:“作豪,酋豪也。”太保作《旅獒》。召公陈戒。○召,时照反,后“召公”皆仿此。
lǚ áo yīn áo ér chén dào yì.
旅獒因獒而陈道义。
shū" xī lǚ" zhì" lǚ áo" zhèng yì yuē: xī fāng zhī róng yǒu guó míng" lǚ" zhě, qiǎn xiàn qí dà quǎn, qí míng yuē" áo", yú shì tài bǎo zhào gōng yīn chén jiè. shǐ xù qí shì, zuò lǚ áo. chuán" xī róng" zhì" dà quǎn" zhèng yì yuē:" xī lǚ", xī fāng yí míng. xī fāng yuē" róng", kè shāng zhī hòu nǎi lái, zhī shì" xī róng yuǎn guó" yě." áo" shì quǎn míng, gù yún" gòng dà quǎn". chuán" zhào gōng chén jiè" zhèng yì yuē: chéng wáng shí zhào gōng wèi tài bǎo, zhī cǐ shí" tài bǎo" yì zhào gōng yě. shì gǔ yún:" lǚ, chén yě." gù yún" zhào gōng chén jiè". shàng" lǚ" shì guó míng, cǐ" lǚ" xùn wèi chén, èr" lǚ" zì tóng ér yì yì. zhèng yún:" áo dú yuē háo, xī róng wú jūn míng, qiáng dà yǒu zhèng zhě wèi qiú háo. guó rén qiǎn qí qiú háo lái xiàn jiàn yú zhōu." liáng yóu bú jiàn gǔ wén, wàng wéi cǐ shuō.
[疏]“西旅”至“旅獒”○正义曰:西方之戎有国名“旅”者,遣献其大犬,其名曰“獒”,於是太保召公因陈戒。史叙其事,作《旅獒》。○传“西戎”至“大犬”○正义曰:“西旅”,西方夷名。西方曰“戎”,克商之后乃来,知是“西戎远国”也。“獒”是犬名,故云“贡大犬”。○传“召公陈戒”○正义曰:成王时召公为太保,知此时“太保”亦召公也。《释诂》云:“旅,陈也。”故云“召公陈戒”。上“旅”是国名,此“旅”训为陈,二“旅”字同而义异。郑云:“獒读曰豪,西戎无君名,强大有政者为酋豪。国人遣其遒豪来献见於周。”良由不见古文,妄为此说。
wéi kè shāng, suì tōng dào yú jiǔ yí bā mán. sì yí mù huà, gòng qí fāng huì. jiǔ bā yán fēi yī. jiē tōng dào lù, wú yuǎn bù fú. huì, hū zuì fǎn. xī lǚ dǐ gòng jué áo, xī róng zhī zhǎng, zhì gòng qí áo. quǎn gāo sì chǐ yuē áo, yǐ dà wéi yì. dǐ, zhī lǚ fǎn. zhǎng, dīng zhàng fǎn. tài bǎo nǎi zuò lǚ áo, yòng xùn yú wáng. chén gòng áo zhī yì yǐ xùn jiàn wáng.
惟克商,遂通道于九夷八蛮。四夷慕化,贡其方贿。九、八言非一。皆通道路,无远不服。○贿,呼罪反。西旅厎贡厥獒,西戎之长,致贡其獒。犬高四尺曰獒,以大为异。○厎,之履反。长,丁丈反。太保乃作《旅獒》,用训于王。陈贡獒之义以训谏王。
shū" wéi kè" zhì" yú wáng" zhèng yì yuē: wéi wǔ wáng jì kè shāng, huá xià jì dìng, suì kāi tōng dào lù yú jiǔ yí bā mán, yú shì yǒu xī róng lǚ guó zhì gòng qí dà quǎn míng áo. tài bǎo zhào gōng nǎi zuò cǐ piān, chén gòng áo zhī yì, yòng xùn jiàn yú wáng. chuán" sì yí" zhì" bù fú" zhèng yì yuē: qū lǐ yún:" qí zài dōng yí xī róng nán mán běi dí." jīng jǔ" yí"" mán" zé róng dí kě zhī." sì yí mù huà, gòng qí fāng huì", yán suǒ gòng fēi dú lǚ yě. sì yí gè zì wèi guó, wú dà xiǎo tǒng lǐng," jiǔ bā yán fēi yī yě". shì dì yún:" jiǔ yí bā dí qī róng liù mán wèi zhī sì hǎi." yòu yún:" bā mán zài nán fāng, liù róng zài xī fāng, wǔ dí zài běi fāng." shàng xià èr wén sān fāng shù mù bù tóng. míng táng wèi chēng jiǔ yí bā mán liù róng wǔ dí, yǔ ěr yǎ shàng wén bù tóng. zhōu lǐ zhí fāng shì zhǎng sì yí bā mán qī mǐn jiǔ háo wǔ róng liù dí zhī rén. zhèng xuán yún:" sì bā qī jiǔ wǔ liù, zhōu zhī suǒ fú guó shù yě." biàn jiǎn jīng zhuàn, sì yí zhī shù, cēn cī bù tóng, xiān rú jiù jiě, cǐ ěr yǎ yīn zhì, míng táng wèi jí zhí fāng bìng ěr yǎ xià wén yún bā mán zài nán, liù róng zài xī, wǔ dí zài běi, jiē wèi zhōu zhì, yì huò dāng rán. míng táng wèi yán liù róng wǔ dí, zhí fāng yán wǔ róng liù dí, zhào shāng yǐ cǐ wèn zhèng, zhèng dá yún:" róng dí dàn yǒu qí guó shù, qí míng nán de ér zhī." shì zhèng yì bù néng dìng jiě. yán" kè shāng, suì tōng dào", shì wáng jiā qiǎn shǐ tōng dào yě. lǔ yǔ yǐn cǐ shì, wéi zhāo yún:" tōng dào, yì shǐ huái róu zhī." shì wáng jiā qiǎn shǐ tōng bǐ, bǐ wén mìng lái xiàn yě. yán qí tōng yí mán ér yǒu róng gòng, shì sì yí jiē tōng dào lù, wú suǒ bù fú. chuán" xī róng" zhì" wèi yì" zhèng yì yuē:" xī róng zhī zhǎng" wèi lǚ guó zhī jūn." zhì gòng qí áo", huò qiǎn shǐ gòng zhī, bù bì zì lái yě." quǎn gāo sì chǐ yuē áo", shì chù wén. zuǒ zhuàn jìn líng gōng yǒu quǎn wèi zhī áo. lǚ guó yǐ quǎn wèi yì, gù gòng zhī yě.
[疏]“惟克”至“于王”○正义曰:惟武王既克商,华夏既定,遂开通道路於九夷八蛮,於是有西戎旅国致贡其大犬名獒。太保召公乃作此篇,陈贡獒之义,用训谏於王。○传“四夷”至“不服”○正义曰:《曲礼》云:“其在东夷、西戎、南蛮、北狄。”经举“夷”、“蛮”则戎狄可知。“四夷慕化,贡其方贿”,言所贡非独旅也。四夷各自为国,无大小统领,“九、八言非一也”。释地云:“九夷、八狄、七戎、六蛮谓之四海。”又云:“八蛮在南方,六戎在西方,五狄在北方。”上下二文三方数目不同。《明堂位》称九夷、八蛮、六戎、五狄,与《尔雅》上文不同。《周礼》职方氏掌四夷、八蛮、七闽、九貉、五戎、六狄之人。郑玄云:“四、八、七、九、五、六,周之所服国数也。”遍检经传,四夷之数,参差不同,先儒旧解,此《尔雅》殷制,《明堂位》及《职方》并《尔雅》下文云八蛮在南,六戎在西,五狄在北,皆为周制,义或当然。《明堂位》言六戎、五狄,《职方》言五戎、六狄,赵商以此问郑,郑答云:“戎狄但有其国数,其名难得而知。”是郑亦不能定解。言“克商,遂通道”,是王家遣使通道也。《鲁语》引此事,韦昭云:“通道,译使怀柔之。”是王家遣使通彼,彼闻命来献也。言其通夷蛮而有戎贡,是四夷皆通道路,无所不服。○传“西戎”至“为异”○正义曰:“西戎之长”谓旅国之君。“致贡其獒”,或遣使贡之,不必自来也。“犬高四尺曰獒”,《释畜》文。《左传》晋灵公有犬谓之獒。旅国以犬为异,故贡之也。
yuē:" wū hū! míng wáng shèn dé, sì yí xián bīn. yán míng wáng shèn dé yǐ huái yuǎn, gù sì yí jiē bīn fú. wú yǒu yuǎn ěr, bì xiàn fāng wù, wéi fú shí qì yòng. tiān xià wàn guó wú yǒu yuǎn jìn, jǐn gòng qí fāng tǔ suǒ shēng zhī wù, wéi kě yǐ gōng fú shí qì yòng zhě. yán bù wéi ěr mù huá chǐ. gōng yīn gōng. wèi, yú wěi fǎn. chǐ, chāng shì fǎn, yòu shì shì fǎn. wáng nǎi zhāo dé zhī zhì yú yì xìng zhī bāng, wú tì jué fú. dé zhī suǒ zhì, wèi yuǎn yí zhī gòng, yǐ fēn cì yì xìng zhū hóu, shǐ wú fèi qí zhí. fēn bǎo yù yú bó shū zhī guó, shí yōng zhǎn qīn. yǐ bǎo yù fēn tóng xìng zhī guó, shì yòng chéng xìn qí qīn qīn zhī dào.
曰:“呜呼!明王慎德,四夷咸宾。言明王慎德以怀远,故四夷皆宾服。无有远迩,毕献方物,惟服食器用。天下万国无有远近,尽贡其方土所生之物,惟可以供服食器用者。言不为耳目华侈。○供音恭。为,于伪反。侈,昌氏反,又式氏反。王乃昭德之致于异姓之邦,无替厥服。德之所致,谓远夷之贡,以分赐异姓诸侯,使无废其职。分宝玉于伯叔之国,时庸展亲。以宝玉分同姓之国,是用诚信其亲亲之道。
shū" yuē wū hū" zhì" zhǎn qīn" zhèng yì yuē:" wū hū!" tàn ér yán yě. zì gǔ míng shèng zhī wáng, shèn qí dé jiào yǐ róu yuǎn rén, sì yí jiē lái bīn fú. wú yǒu yuǎn zhī yǔ jìn, jǐn gòng qí fāng tǔ suǒ shēng zhī wù. qí suǒ xiàn zhě wéi kě yǐ gōng qí fú shí qì yòng ér yǐ, bù wéi ěr mù huá chǐ gōng wán hǎo zhī yòng yě. míng wáng jì dé suǒ gòng, nǎi míng qí dé zhī suǒ zhì, fēn cì yú bǐ yì xìng zhī guó, míng jǐ dé zhì yuǎn, cì yì xìng zhī guó, lìng shǐ wú fèi qí fú zhí shì yě. fēn bǎo yù yú tóng xìng bó shū zhī guó, jiàn yǐ wú suǒ ài xī, shì yòng chéng xìn qí qīn qīn zhī dào yě. chuán" tiān xià" zhì" huá chǐ" zhèng yì yuē: yǐ yán" wú yǒu yuǎn jìn", shì huá yí zǒng tǒng zhī cí. shì gǔ yún:" bì, jǐn yě." gù yún tiān xià wàn guó wú yǒu yuǎn zhī yǔ jìn, jǐn gòng qí fāng tǔ suǒ shēng zhī wù." wéi kě yǐ gōng fú shí qì yòng" zhě, xuán xūn chī zhù gōng fú yě, jú yòu jīng máo gōng shí yě, yǔ máo chǐ gé yáo kūn xiǎo dàng gōng qì yòng yě. xià yán" bù yì ěr mù", gù zhī yán" bù wéi ěr mù huá chǐ" yě. zhōu lǐ dà xíng rén yún:" jiǔ zhōu zhī wài wèi zhī fān guó, shì yī jiàn, gè yǐ qí suǒ guì bǎo wèi zhì." zhèng xuán yún:" suǒ guì bǎo jiàn jīng zhuàn zhě, quǎn róng xiàn bái láng bái lù shì yě, yú wài zé zhōu shū wáng huì bèi yān." àn wáng huì piān zhū fāng zhì gòng, wú suǒ bù yǒu, cǐ yán" wéi fú shí qì yòng" zhě, yuǎn fāng suǒ gòng suī bù chōng yú qì yòng, shí yì shòu zhī, zhào gōng shēn jiè wǔ wáng, gù yán cǐ ěr. chuán" dé zhī" zhì" qí zhí" zhèng yì yuē: míng wáng yǒu dé, sì yí nǎi gòng, shì" dé zhī suǒ zhì, wèi yuǎn yí zhī gòng" yě." zhāo dé zhī zhì", zhèng wèi cì yì xìng zhū hóu, lìng qí jiàn cǐ yuǎn wù, fú dé wèi wēi, wú fèi qí gòng xiàn cháng zhí yě. lǔ yǔ chēng, wǔ wáng shí," sù shèn shì lái gòng hù shǐ shí nǔ zhǎng chǐ yǒu zhǐ. xiān wáng yù zhāo lìng dé zhī zhì yuǎn, yǐ shì hòu rén, shǐ yǒng jiān yān, gù míng qí hù yuē' sù shèn shì gòng shǐ', yǐ fēn dà jī, pèi yú hú gōng ér fēng zhū chén. gǔ zhě fēn yì xìng yǐ yuǎn fāng zhī gòng, shǐ wú wàng fú yě. gù fēn chén yǐ sù shèn shì zhī shǐ". shì fēn yì xìng zhī shì, lǐ yǒu yì xìng shù xìng, yì xìng, wáng zhī shēng jiù shù xìng yǔ wáng wú qīn. qí fēn shù xìng yì dāng yǐ yuǎn fāng zhī gòng yǐ. chuán" yǐ bǎo" zhì" zhī dào" zhèng yì yuē: bǎo yù yì shì wàn guó suǒ gòng, dàn bù bì shì yuǎn fāng suǒ gòng ěr." yǐ bǎo yù fēn tóng xìng zhī guó", shì jǐ bù ài xī, gòng zhū hóu yǒu zhī, shì" yòng chéng xìn qí qīn qīn zhī dào" yě. yán yòng bǎo yǐ biǎo chéng xīn, shǐ bǐ zhī wáng qīn ài zhī yě. dìng sì nián zuǒ zhuàn chēng fēn lǔ gōng yǐ xià hòu shì zhī huáng, shì" yǐ bǎo yù fēn tóng xìng" yě. yì xìng shū, lǜ qí fèi zhí, gù cì yǐ yuǎn fāng zhī wù shè bǐ xīn. tóng xìng qīn, xián wáng wú ēn, cì yǐ bǎo yù guì wù biǎo wáng xīn. cǐ yì hù xiāng jiàn yě.
[疏]“曰呜呼”至“展亲”○正义曰:“呜呼!”叹而言也。自古明圣之王,慎其德教以柔远人,四夷皆来宾服。无有远之与近,尽贡其方土所生之物。其所献者惟可以供其服食器用而已,不为耳目华侈供玩好之用也。明王既得所贡,乃明其德之所致,分赐於彼异姓之国,明己德致远,赐异姓之国,令使无废其服职事也。分宝玉於同姓伯叔之国,见已无所爱惜,是用诚信其亲亲之道也。○传“天下”至“华侈”○正义曰:以言“无有远近”,是华夷总统之辞。《释诂》云:“毕,尽也。”故云天下万国无有远之与近,尽贡其方土所生之物。“惟可以供服食器用”者,玄纁絺纻供服也,橘柚菁茅供食也,羽毛齿革瑶琨篠簜供器用也。下言“不役耳目”,故知言“不为耳目华侈”也。《周礼·大行人》云:“九州之外谓之蕃国,世壹见,各以其所贵宝为贽。”郑玄云:“所贵宝见经传者,犬戎献白狼、白鹿是也,馀外则《周书·王会》备焉。”案《王会》篇诸方致贡,无所不有,此言“惟服食器用”者,远方所贡虽不充於器用,实亦受之,召公深戒武王,故言此耳。○传“德之”至“其职”○正义曰:明王有德,四夷乃贡,是“德之所致,谓远夷之贡”也。“昭德之致”,正谓赐异姓诸侯,令其见此远物,服德畏威,无废其贡献常职也。《鲁语》称,武王时,“肃慎氏来贡楛矢、石砮、长尺有咫。先王欲昭令德之致远,以示后人,使永监焉,故铭其楛曰‘肃慎氏贡矢’,以分大姬,配虞胡公而封诸陈。古者分异姓以远方之贡,使无忘服也。故分陈以肃慎氏之矢”。是分异姓之事,礼有异姓庶姓,异姓,王之甥舅;庶姓与王无亲。其分庶姓亦当以远方之贡矣。○传“以宝”至“之道”○正义曰:宝玉亦是万国所贡,但不必是远方所贡耳。“以宝玉分同姓之国”,示己不爱惜,共诸侯有之,是“用诚信其亲亲之道”也。言用宝以表诚心,使彼知王亲爱之也。定四年《左传》称分鲁公以夏后氏之璜,是“以宝玉分同姓”也。异姓疏,虑其废职,故赐以远方之物摄彼心。同姓亲,嫌王无恩,赐以宝玉贵物表王心。此亦互相见也。
rén bù yì wù, wéi dé qí wù. yán wù guì yóu rén, yǒu dé zé wù guì, wú dé zé wù jiàn, suǒ guì zài yú dé. yì, yáng zhì fǎn. dé shèng bù xiá wǔ. shèng dé bì zì jìng, hé xiá yì wǔ màn zhī yǒu? yì, yǐ shì fǎn. xiá wǔ jūn zǐ, wǎng yǐ jìn rén xīn. yǐ xū shòu rén, zé rén jǐn qí xīn yǐ. jǐn, jīn rěn fǎn, xià tóng. xiá wǔ xiǎo rén, wǎng yǐ jǐn qí lì. yǐ yuè shǐ mín, mín wàng qí láo, zé lì jìn yǐ.
人不易物,惟德其物。言物贵由人,有德则物贵,无德则物贱,所贵在於德。○易,羊质反。德盛不狎侮。盛德必自敬,何狎易侮慢之有?○易,以豉反。狎侮君子,罔以尽人心。以虚受人,则人尽其心矣。○尽,津忍反,下同。狎侮小人,罔以尽其力。以悦使民,民忘其劳,则力尽矣。
shū" rén bù" zhì" qí lì" zhèng yì yuē: jì yán fēn wù cì rén, yīn shuō guì bù zài wù. yán yǒu dé wú dé zhī wáng, jù shì yǐ wù cì rén, suǒ cì zhī wù yī yě, bù gǎi yì qí wù. wéi yǒu dé zhě cì rén, qí cǐ cì zhě shì wù. ruò wú dé zhě cì rén, zé cǐ wù bú shì wù yǐ. kǒng rén zhǔ shì yǐ cì rén, bù zì xiū dé, yán cǐ zhě, jiè rén zhǔ shǐ xiū dé yě. yòu shuō xiū dé zhī shì, dé shèng zhě cháng zì jìng shēn, bù wéi qīng xiá wǔ màn zhī shì. xiá wǔ jūn zǐ, zé wú yǐ jìn rén xīn, jūn zǐ bèi jūn wǔ màn, bù kěn jìn xīn yǐ. xiá wǔ xiǎo rén, zé wú yǐ jǐn qí lì, xiǎo rén bèi jūn wǔ màn, bù fù kěn jìn lì yǐ. jūn zǐ bù jìn xīn, xiǎo rén bù jìn lì, zé guó jiā zhī shì bài yǐ. chuán" yán wù" zhì" yú dé" zhèng yì yuē: yǒu dé bù làn shǎng, shǎng bì jiā yú xián rén, dé zhě zé yǐ wéi róng, gù" yǒu dé zé wù guì" yě. wú dé zé làn shǎng, shǎng huò jiā yú xiǎo rén, xián zhě dé zhī fǎn yǐ wéi chǐ, gù" wú dé zé wù jiàn" yě. suǒ guì bù zài yú wù, nǎi zài yú dé. chuán" yǐ xū" zhì" xīn yǐ." zhèng yì yuē:" yǐ xū shòu rén", yì xián guà xiàng cí yě. rén zhǔ yǐ jǐ wèi xū, shòu yòng rén yán, zhí qiān yǐ xià rén, zé rén jiē jǐn qí xīn yǐ. chuán" yǐ yuè" zhì" jǐn yǐ." zhèng yì yuē: shī xù yún:" yuè yǐ shǐ mín, mín wàng qí sǐ." gù yún" yǐ yuè shǐ mín, mín wàng qí láo". zài shàng fǔ yuè zhī, zé rén jiē jǐn qí lì yǐ. cǐ" jūn zǐ" wèi chén," xiǎo rén" wèi mín, tài jiǎ yuē" jiē xià sī gōng", bù kě xiá wǔ chén yě. lún yǔ yún" shǐ mín rú chéng dà jì", bù kě xiá wǔ mín yě. xiāng jiǔ nián zuǒ zhuàn yún" jūn zǐ láo xīn, xiǎo rén láo lì", gù bié yán zhī.
[疏]“人不”至“其力”○正义曰:既言分物赐人,因说贵不在物。言有德无德之王,俱是以物赐人,所赐之物一也,不改易其物。惟有德者赐人,其此赐者是物。若无德者赐人,则此物不是物矣。恐人主恃已赐人,不自脩德,言此者,戒人主使脩德也。又说脩德之事,德盛者常自敬身,不为轻狎侮慢之事。狎侮君子,则无以尽人心,君子被君侮慢,不肯尽心矣。狎侮小人,则无以尽其力,小人被君侮慢,不复肯尽力矣。君子不尽心,小人不尽力,则国家之事败矣。○传“言物”至“於德”○正义曰:有德不滥赏,赏必加於贤人,得者则以为荣,故“有德则物贵”也。无德则滥赏,赏或加於小人,贤者得之反以为耻,故“无德则物贱”也。所贵不在於物,乃在於德。○传“以虚”至“心矣。”○正义曰:“以虚受人”,《易·咸卦》象辞也。人主以己为虚,受用人言,执谦以下人,则人皆尽其心矣。○传“以悦”至“尽矣。”○正义曰:《诗序》云:“悦以使民,民忘其死。”故云“以悦使民,民忘其劳”。在上抚悦之,则人皆尽其力矣。此“君子”谓臣,“小人”谓民,《太甲》曰“接下思恭”,不可狎侮臣也。《论语》云“使民如承大祭”,不可狎侮民也。襄九年《左传》云“君子劳心,小人劳力”,故别言之。
bù yì ěr mù, bǎi dù wéi zhēn. yán bù yǐ shēng sè zì yì, zé bǎi dù zhèng. wán rén sàng dé, wán wù sàng zhì. yǐ rén wéi xì nòng zé sàng qí dé, yǐ qì wù wèi xì nòng zé sàng qí zhì. wán, wǔ guàn fǎn. sàng, xī làng fǎn. zhì yǐ dào níng, yán yǐ dào jiē. zài xīn wèi zhì, fā qì wèi yán, jiē yǐ dào wèi běn, gù jūn zǐ qín dào. bù zuò wú yì hài yǒu yì, gōng nǎi chéng. bù guì yì wù jiàn yòng wù, mín nǎi zú. yóu guān wèi wú yì, qí qiǎo wèi yì wù, yán míng wáng zhī dào yǐ dé yì wèi yì, qì yòng wèi guì, suǒ yǐ huà zhì shēng mín. guān, guān huàn fǎn. quǎn mǎ fēi qí tǔ xìng bù chù, fēi cǐ tǔ suǒ shēng bù chù, yǐ bù xí qí yòng. chù, xǔ zhú fǎn. zhēn qín qí shòu bù yù yú guó. jiē fēi suǒ yòng, yǒu sǔn hài gù. bù bǎo yuǎn wù, zé yuǎn rén gé. bù qīn duó qí lì, zé lái fú yǐ. suǒ bǎo wéi xián, zé ěr rén ān. bǎo xián rèn néng, zé jìn rén ān. jìn rén ān, zé yuǎn rén ān yǐ.
不役耳目,百度惟贞。言不以声色自役,则百度正。玩人丧德,玩物丧志。以人为戏弄则丧其德,以器物为戏弄则丧其志。○玩,五贯反。丧,息浪反。志以道宁,言以道接。在心为志,发气为言,皆以道为本,故君子勤道。不作无益害有益,功乃成。不贵异物贱用物,民乃足。游观为无益,奇巧为异物,言明王之道以德义为益,器用为贵,所以化治生民。○观,官唤反。犬马非其土性不畜,非此土所生不畜,以不习其用。○畜,许竹反。珍禽奇兽不育于国。皆非所用,有损害故。不宝远物,则远人格。不侵夺其利,则来服矣。所宝惟贤,则迩人安。宝贤任能,则近人安。近人安,则远人安矣。
shū" bù yì" zhì" dào jiē" zhèng yì yuē: jì yán bù kě xiá wǔ, yòu yán bù kě zòng zì. bù yǐ shēng sè shǐ yì ěr mù, zé bǎi shì zhī dù wéi jiē zhèng yǐ. yǐ shēng sè zì yú, bì wán nòng rén wù. jì wán nòng rén zhě, sàng qí dé yě wán nòng wù zhě, sàng qí zhì yě. rén wù jì bù kě wán, zé dāng yǐ dào zì chǔ. zhì dāng yǐ dào ér níng shēn, yán dāng yǐ dào ér jiē wù, yī dào ér xíng, zé zhì zì dé ér yán zì dāng. chuán" yán bù" zhì" dù zhèng" zhèng yì yuē: zhāo yuán nián zuǒ zhuàn zǐ chǎn lùn jìn hóu zhī jí yún:" zī xīn bù shuǎng, hūn luàn bǎi dù." dù yù yún:" bǎi dù, bǎi shì zhī jié yě." cǐ yán zhì jì bù yíng shēng sè, bǎi shì jiē zì yòng xīn, zé jiē dé zhèng yě. chuán" yǐ rén" zhì" qí zhì" zhèng yì yuē:" sàng dé"" sàng zhì" qí yì yī yě." wán rén" wéi zhòng, yǐ" dé" yán zhī" wán wù" wèi qīng, yǐ" zhì" yán zhī zhōng shì zhì huāng ér dé sàng ěr. chuán" zài xīn" zhì" qín dào" zhèng yì yuē:" zài xīn wèi zhì", shī xù wén yě." zài xīn wèi zhì" wèi xīn dòng yǒu suǒ xiàng yě," fā qì wèi yán" yán yú zhì suǒ qù yě. zhì shì wèi fā, yán shì yǐ fā, xiāng jiē ér chéng, běn mò zhī yì ěr. zhì yán bìng jiē yòng dào, dàn zhì wèi fā, gù" yǐ dào níng", zhì bù yī dào, zé bù dé níng ěr. yán shì yǐ fā, gù" yǐ dào jiē", yán bù yǐ dào, zé bù kě jiē wù. zhì yán jiē yǐ dào wèi běn, gù jūn zǐ xū qín dào yě. chuán" yóu guān" zhì" shēng mín" zhèng yì yuē: yóu guān tú fèi shí rì, gù wèi" wú yì". wú yì duō yǐ, fēi tú yóu guān ér yǐ. qí qiǎo shì suǒ xī yǒu, gù wèi" yì wù". yì wù duō yǐ, fēi tú qí qiǎo ér yǐ. zhū shì wàng zuò, jiē wèi wú yì. zhū shì shì suǒ xī, jiē wèi yì wù. yì wù wú yì bù kě biàn jǔ, jǔ cǐ èr zhě yǐ míng cǐ lèi jiē shì yě." bù zuò" shì chū zào zhī cí, wèi zuò yǒu suǒ hài, gù yǐ wéi" wú yì"." bù guì" shì ài hào zhī yǔ, yǒu guì bì yǒu jiàn, gù yǐ" yì wù" duì" yòng wù". suī jīng yán" yòng wù", chuán yán" qì yòng" kě yǐ. jīng yán" yǒu yì"," yǒu yì" bù zhī suǒ wèi, gù chuán yǐ dé yì shì rén zhī běn, gù dé yì wèi yǒu yì. zhū shì yì shēn zhī wù, jiē shì yǒu yì, yì jǔ zhòng wèi yán. jīng zhī jiè rén zhǔ, rén zhǔ rú cǐ, suǒ yǐ huà shì sú, shēng yǎng xià mín yě. cǐ yán" shēng mín", xuān shí èr nián zuǒ zhuàn yún" fēn bàng shēng mín", jiē wèi shēng huó mín yě. xià yún" shēng mín bǎo jué jū", yǔ xiào jīng yún" shēng mín zhī běn jǐn yǐ", yán mín shēng yú shì, wèi zhī" shēng mín", yǔ cǐ chuán yì yě. sú běn yún" fú jiàn", yǎn" fú" zì yě. chuán" fēi cǐ" zhì" qí yòng" zhèng yì yuē: cǐ piān wèi jiè, zhǐ wèi cǐ jù, yǐ xī lǚ zhī áo, fēi zhōng guó zhī dà, bù yòng lìng wáng ài hào zhī, gù yán cǐ yě. xī shí wǔ nián zuǒ zhuàn yán jìn hóu chéng zhèng mǎ, jí zhàn xiàn yú nìng, shì fēi cǐ tǔ suǒ shēng bù xí qí yòng yě. quǎn bù xí yòng, zhuàn jì wú wén. chuán" bǎo xián" zhì" ān yǐ" zhèng yì yuē: shī xù yún" rèn xián shǐ néng, zhōu shì zhōng xīng", gù chuán yǐ" rèn néng" pèi" bǎo xián" yán zhī. lún yǔ yún" jǔ zhí cuò zhū wǎng, zé mín fú", gù" bǎo xián rèn néng, zé jìn rén ān". xián ān jìn bù jí yuǎn, gù yún" jìn rén ān, zé yuǎn rén ān yǐ". chǔ yǔ yún:" wáng sūn yǔ pìn yú jìn, dìng gōng xiǎng zhī. zhào jiǎn zi míng yù yǐ xiāng, wèn yú wáng sūn yǔ yuē:' chǔ zhī bái háng yóu zài hu?' duì yuē:' rán.' jiǎn zǐ yuē:' qí wèi bǎo yě jǐ hé yǐ?' yuē:' wèi cháng wèi bǎo. chǔ zhī suǒ bǎo zhě, yuē guān shè fù, jí zuǒ shǐ yǐ xiāng, cǐ chǔ guó zhī bǎo yě. ruò fú bái háng, xiān wáng zhī suǒ wán, hé bǎo zhī yān?'" shì wèi" bǎo xián" yě.
[疏]“不役”至“道接”○正义曰:既言不可狎侮,又言不可纵恣。不以声色使役耳目,则百事之度惟皆正矣。以声色自娱,必玩弄人物。既玩弄人者,丧其德也;玩弄物者,丧其志也。人物既不可玩,则当以道自处。志当以道而宁身,言当以道而接物,依道而行,则志自得而言自当。○传“言不”至“度正”○正义曰:昭元年《左传》子产论晋侯之疾云:“兹心不爽,昏乱百度。”杜预云:“百度,百事之节也。”此言志既不营声色,百事皆自用心,则皆得正也。○传“以人”至“其志”○正义曰:“丧德”、“丧志”其义一也。“玩人”为重,以“德”言之;“玩物”为轻,以“志”言之;终是志荒而德丧耳。○传“在心”至“勤道”○正义曰:“在心为志”,《诗序》文也。“在心为志”谓心动有所向也,“发气为言”言於志所趣也。志是未发,言是已发,相接而成,本末之异耳。志、言并皆用道,但志未发,故“以道宁”,志不依道,则不得宁耳。言是已发,故“以道接”,言不以道,则不可接物。志、言皆以道为本,故君子须勤道也。○传“游观”至“生民”○正义曰:游观徒费时日,故为“无益”。无益多矣,非徒游观而已。奇巧世所希有,故为“异物”。异物多矣,非徒奇巧而已。诸是妄作,皆为无益。诸是世所希,皆为异物。异物、无益不可遍举,举此二者以明此类皆是也。“不作”是初造之辞,为作有所害,故以为“无益”。“不贵”是爱好之语,有贵必有贱,故以“异物”对“用物”。虽经言“用物”,传言“器用”可矣。经言“有益”,“有益”不知所谓,故传以德义是人之本,故德义为有益。诸是益身之物,皆是有益,亦举重为言。经之戒人主,人主如此,所以化世俗,生养下民也。此言“生民”,宣十二年《左传》云“分谤生民”,皆谓生活民也。下云“生民保厥居”,与《孝经》云“生民之本尽矣”,言民生於世,谓之“生民”,与此传异也。俗本云“弗贱”,衍“弗”字也。○传“非此”至“其用”○正义曰:此篇为戒,止为此句,以西旅之獒,非中国之大,不用令王爱好之,故言此也。僖十五年《左传》言晋侯乘郑马,及战陷於泞,是非此土所生不习其用也。犬不习用,传记无文。○传“宝贤”至“安矣”○正义曰:《诗序》云“任贤使能,周室中兴”,故传以“任能”配“宝贤”言之。《论语》云“举直错诸枉,则民服”,故“宝贤任能,则近人安”。嫌安近不及远,故云“近人安,则远人安矣”。《楚语》云:“王孙圉聘於晋,定公飨之。赵简子鸣玉以相,问於王孙圉曰:‘楚之白珩犹在乎?’对曰:‘然。’简子曰:‘其为宝也几何矣?’曰:‘未尝为宝。楚之所宝者,曰观射父,及左史倚相,此楚国之宝也。若夫白珩,先王之所玩,何宝之焉?’”是谓“宝贤”也。
wū hū! sù yè wǎng huò bù qín, yán dāng zǎo qǐ yè mèi, cháng qín yú dé. bù jīn xì xíng, zhōng lèi dà dé. qīng hū xiǎo wù, jī hài huǐ dà, gù jūn zǐ shèn qí wēi. xíng, xià mèng fǎn. lèi, liè wěi fǎn. wèi shān jiǔ rèn, gōng kuī yī kuì. bā chǐ yuē rèn, yù xiàng chéng yě. wèi chéng yī kuì, yóu bù wéi shān, gù yuē gōng kuī yī kuì. shì yǐ shèng rén qián qián rì zè shèn zhōng rú shǐ. rèn yīn rèn, zì yòu zuò rèn, qī chǐ yuē rèn. kuī, qū wèi fǎn. kuì, qí guì fǎn. xiàng, xǔ liàng fǎn. gān, qí lián fǎn. zè yīn cè. yǔn dí zī, shēng mín bǎo jué jū, wéi nǎi shì wáng." yán qí néng xìn dǎo xíng cǐ jiè, zé shēng rén ān qí jū, tiān zǐ nǎi shì shì wáng tiān xià. wǔ wáng suī shèng, yóu shè cǐ jiè, kuàng fēi shèng rén, yǐ wú jiè hū? qí bù miǎn yú guò, zé yì yí yǐ. shì wáng rú zì, yòu yú kuàng fǎn, zhù tóng.
呜呼!夙夜罔或不勤,言当早起夜寐,常勤於德。不矜细行,终累大德。轻忽小物,积害毁大,故君子慎其微。○行,下孟反。累,劣伪反。为山九仞,功亏一篑。八尺曰仞,喻向成也。未成一篑,犹不为山,故曰功亏一篑。是以圣人乾乾日昃慎终如始。○仞音刃,字又作刃,七尺曰仞。亏,曲为反。篑,其贵反。向,许亮反。乾,其连反。昃音侧。允迪兹,生民保厥居,惟乃世王。”言其能信蹈行此诫,则生人安其居,天子乃世世王天下。武王虽圣,犹设此诫,况非圣人,以无诫乎?其不免於过,则亦宜矣。○世王如字,又于况反,注同。
shū" wū hū" zhì" shì wáng" zhèng yì yuē: tīng jiè yǐ zhōng, gù tàn yǐ jié zhī. wū hū! wéi rén jūn suǒ dāng zǎo qǐ yè mèi, wú yǒu bù qín yú dé, yán dāng qín xíng dé yě. ruò bù jīn xī xì xíng, zuò suí yí xiǎo guò, zhōng bì sǔn lèi dà dé yǐ. pì rú wèi shān, yǐ gāo jiǔ rèn, qí gōng kuī sǔn zài yú yī kuì. wéi shǎo yī kuì ér zhǐ, yóu shàng bù chéng shān, yǐ yù shù dé xíng zhèng, xiǎo yǒu bù zhōng, dé zhèng zé bù chéng yǐ. bì dāng shèn zhōng rú shǐ, yǐ chéng dé zhèng. wáng zhě xìn néng dǎo xíng cǐ jiè, shēng mín jiē ān qí jū chǔ, wéi tiān zǐ nǎi shì shì wáng tiān xià yě. chuán" qīng hū" zhì" qí wēi" zhèng yì yuē:" jīn" shì lián xī zhī yì, gù yǐ bù xī xì xíng wéi" qīng hū xiǎo wù", wèi shàng xiá wǔ jūn zǐ xiǎo rén ài wán quǎn mǎ qín shòu zhī lèi shì xiǎo shì yě. jī xiǎo hài, huǐ dà dé, gù jūn zǐ shèn qí wēi. yì xì cí yuē:" xiǎo rén yǐ xiǎo shàn wèi wú yì ér bù wéi yě, yǐ xiǎo è wèi wú shāng ér bù qù yě, gù è jī ér bù kě yǎn, zuì dà ér bù kě jiě." shì gù jūn zǐ dāng shèn wēi yě. chuán" bā chǐ" zhì" rú shǐ" zhèng yì yuē: zhōu lǐ jiàng rén yǒu quǎn suì gōu xù jiē guǎng shēn děng, ér huì yún" guǎng èr xún, shēn èr rèn", zé huì yì guǎng shēn děng, rèn yǔ xún tóng, gù zhī" bā chǐ yuē rèn". wáng sù shèng zhèng lùn jí zhù jiā yǔ jiē yún" bā chǐ yuē rèn", yǔ kǒng yì tóng. zhèng xuán yún" qī chǐ yuē rèn", yǔ kǒng yì yì. lún yǔ yún:" pì rú wèi shān, wèi chéng yī kuì." zhèng yún:" kuì, shèng tǔ qì."" wèi shān jiǔ rèn", yù chéng shān, yǐ yù wéi shàn xiàng chéng yě. wèi chéng yī kuì, yóu bù wéi shān, gù yuē wèi shān" gōng kuī yī kuì". gǔ yǔ yún:" xíng bǎi lǐ zhě bàn yú jiǔ shí." yán mò lù zhī jiān nán yě. shì yǐ shèng rén qián qián bù xī, zhì yú rì zè, bù gǎn zì xiá, kǒng mò lù zhī shī, tóng yú yī kuì, gù" shèn zhōng rú shǐ" yě." qián qián", yì gān guà wén." rì zè", wú yì piān wén. chuán" yán qí" zhì" yí yǐ" zhèng yì yuē: cǐ zǒng jié shàng wén," xìn dǎo xíng cǐ jiè", xíng cǐ yǐ shàng yán yě. yán jūn zhǔ yú zhì mín, gù xiān yún" shēng mín ān qí jū, tiān zǐ nǎi dé shì shì wáng tiān xià" yě. chuán yǐ yōng jūn duō zì yòng jǐ, bù shòu rén yán, xù jīng yì ér shēn zhī yún, wǔ wáng suī shèng, zhào gōng yóu shè cǐ jiè, kuàng fēi shèng rén, kě yǐ wú jiè hū? shēn jì fēi shèng, yòu wú shàn jiè, qí bù miǎn yú guò zé, yì yí qí rán yǐ.
[疏]“呜呼”至“世王”○正义曰:听戒以终,故叹以结之。呜呼!为人君所当早起夜寐,无有不勤於德,言当勤行德也。若不矜惜细行,作随宜小过,终必损累大德矣。譬如为山,已高九仞,其功亏损在於一篑。惟少一篑而止,犹尚不成山,以喻树德行政,小有不终,德政则不成矣。必当慎终如始,以成德政。王者信能蹈行此诫,生民皆安其居处,惟天子乃世世王天下也。○传“轻忽”至“其微”○正义曰:“矜”是怜惜之意,故以不惜细行为“轻忽小物”,谓上狎侮君子小人、爱玩犬马禽兽之类是小事也。积小害,毁大德,故君子慎其微。《易·系辞》曰:“小人以小善为无益而不为也,以小恶为无伤而不去也,故恶积而不可掩,罪大而不可解。”是故君子当慎微也。○传“八尺”至“如始”○正义曰:《周礼·匠人》有畎、遂、沟、洫皆广深等,而澮云“广二寻,深二仞”,则澮亦广深等,仞与寻同,故知“八尺曰仞”。王肃《圣证论》及注《家语》皆云“八尺曰仞”,与孔义同。郑玄云“七尺曰仞”,与孔意异。《论语》云:“譬如为山,未成一篑。”郑云:“篑,盛土器。”“为山九仞”,欲成山,以喻为善向成也。未成一篑,犹不为山,故曰为山“功亏一篑”。古语云:“行百里者半於九十。”言末路之艰难也。是以圣人乾乾不息,至於日昃,不敢自暇,恐末路之失,同於一篑,故“慎终如始”也。“乾乾”,《易·乾卦》文。“日昃”,无逸篇文。○传“言其”至“宜矣”○正义曰:此总结上文,“信蹈行此诫”,行此以上言也。言君主於治民,故先云“生民安其居,天子乃得世世王天下”也。传以庸君多自用己,不受人言,叙经意而申之云,武王虽圣,召公犹设此诫,况非圣人,可以无诫乎?身既非圣,又无善诫,其不免於过则,亦宜其然矣。
cháo bó lái zhāo, yīn zhī zhū hóu. bó, jué yě. nán fāng yuǎn guó. wǔ wáng kè shāng, mù yì lái zhāo. cháo, shì jiāo fǎn, xú lǚ jiāo fǎn. ruì bó zuò lǚ cháo mìng. ruì bó, zhōu tóng xìng, qí nèi zhī guó, wèi qīng dài fū. chén wēi dé yǐ mìng cháo. wáng. ruì, rú ruì fǎn. qí yīn qí.
巢伯来朝,殷之诸侯。伯,爵也。南方远国。武王克商,慕义来朝。○巢,仕交反,徐吕交反。芮伯作《旅巢命》。芮伯,周同姓,圻内之国,为卿大夫。陈威德以命巢。亡。○芮,如锐反。圻音祁。
shū" cháo bó" zhì" cháo mìng" zhèng yì yuē:" cháo bó", guó jué zhī jūn, nán fāng yuǎn guó yě. yǐ wǔ wáng kè shāng, nǎi mù yì lái zhāo. wáng zhī qīng dài fū yǒu ruì bó zhě, chén wáng wēi dé yǐ mìng cháo jūn. shǐ xù qí shì, zuò lǚ cháo mìng zhī piān. chuán" yīn zhī" zhì" lái zhāo" zhèng yì yuē: wǔ wáng kè shāng, jí lái shòu zhōu zhī wáng mìng, zhī shì" yīn zhī zhū hóu"." bó" shì jué yě. zhòng huī zhī gào yún" chéng tāng fàng jié yú nán cháo", huò cǐ" cháo" shì yě, gù xiān rú xiāng chuán jiē yǐ wéi nán fāng zhī guó. jīn wén wǔ wáng kè shāng, mù yì ér lái zhāo yě. zhèng xuán yǐ wéi" nán fāng shì yī jiàn zhě". kǒng yǐ yí dí zhī jué bù guò zi, cǐ jūn bó jué, yí xià wèi míng, gù zhí yán" yuǎn guó" yě. chuán" ruì bó" zhì" cháo wáng" zhèng yì yuē: shì běn yún" ruì bó, jī xìng", shì" zhōu tóng xìng" yě. dù yù yún:" ruì, féng yì lín jìn xiàn ruì xiāng shì yě." zhī shì" qí nèi zhī guó" zhě, ruì bó zài cháo zuò mìng, bì shì wáng chén. bù dé qí guān, gù" qīng" yǔ" dài fū" bìng yán zhī." lǚ" xùn wèi chén, chén wáng wēi dé yǐ mìng cháo.
[疏]“巢伯”至“巢命”○正义曰:“巢伯”,国爵之君,南方远国也。以武王克商,乃慕义来朝。王之卿大夫有芮伯者,陈王威德以命巢君。史叙其事,作《旅巢命》之篇。○传“殷之”至“来朝”○正义曰:武王克商,即来受周之王命,知是“殷之诸侯”。“伯”是爵也。《仲虺之诰》云“成汤放桀于南巢”,或此“巢”是也,故先儒相传皆以为南方之国。今闻武王克商,慕义而来朝也。郑玄以为“南方世一见者”。孔以夷狄之爵不过子,此君伯爵,夷夏未明,故直言“远国”也。○传“芮伯”至“巢亡”○正义曰:《世本》云“芮伯,姬姓”,是“周同姓”也。杜预云:“芮,冯翊临晋县芮乡是也。”知是“圻内之国”者,芮伯在朝作命,必是王臣。不得其官,故“卿”与“大夫”并言之。“旅”训为陈,陈王威德以命巢。