tài kāng shī bāng, qǐ zi yě. pán yú yóu tián, bù xù mín shì, wèi yì suǒ zhú, bù dé fǎn guó. kūn dì wǔ rén xū yú luò ruì, zuò wǔ zǐ zhī gē. tài kāng wǔ dì yǔ qí mǔ dài tài kāng yú luò shuǐ zhī běi, yuàn qí bù fǎn, gù zuò gē. wǔ zǐ míng zì, shū chuán wú wén, zhòng kāng gài qí yī yě. xū, mǎ yún:" zhǐ yě." ruì, rú ruì fǎn, běn yòu zuò nèi, yīn tóng.
太康失邦,启子也。盘于游田,不恤民事,为羿所逐,不得反国。昆弟五人须于洛汭,作《五子之歌》。太康五弟与其母待太康於洛水之北,怨其不反,故作歌。○五子名字,书传无闻,仲康盖其一也。○须,马云:“止也。”汭,如锐反,本又作内,音同。
shū" tài kāng" zhì" zhī gē" zhèng yì yuē: qǐ zi tài kāng, yǐ yóu tián qì mín, wèi yì suǒ zhú, shī qí bāng guó. qí wèi shī guó zhī qián, tián yú luò shuǐ zhī biǎo, tài kāng zhī dì, gèng yǒu kūn dì wǔ rén, cóng tài kāng tián liè, yǔ qí mǔ dài tài kāng yú luò shuǐ zhī běi. tài kāng wèi yì suǒ jù, bù dé fǎn guó, qí dì wǔ rén, jí qǐ zhī wǔ zǐ, bìng yuàn tài kāng, gè zì zuò gē. shǐ xù qí shì, zuò wǔ zǐ zhī gē. chuán" tài kāng" zhì" zuò gē" zhèng yì yuē:" kūn dì wǔ rén", zì yǒu cháng yòu, gù chēng" kūn dì", xián shì tài kāng zhī kūn, gù yún" tài kāng zhī wǔ dì".
[疏]“太康”至“之歌”○正义曰:启子太康,以游畋弃民,为羿所逐,失其邦国。其未失国之前,畋于洛水之表,太康之弟,更有昆弟五人,从太康畋猎,与其母待太康于洛水之北。太康为羿所距,不得反国,其弟五人,即启之五子,并怨太康,各自作歌。史叙其事,作《五子之歌》。○传“太康”至“作歌”○正义曰:“昆弟五人”,自有长幼,故称“昆弟”,嫌是太康之昆,故云“太康之五弟”。
wǔ zǐ zhī gē qǐ zhī wǔ zǐ, yīn yǐ míng piān.
五子之歌启之五子,因以名篇。
shū" wǔ zǐ zhī gē" zhèng yì yuē: shǐ shù zuò gē zhī yóu, xiān xù shī guó zhī shì," qí yī yuē" yǐ xià nǎi shì gē cí. cǐ wǔ zǐ zuò gē wǔ zhāng, měi zhāng gè shì yī rén zhī zuò, cí xiāng lián jiē, zì wèi zhōng shǐ. chū yán" huáng zǔ yǒu xùn", wèi bì zé zhǐ yuàn tài kāng. bì shì wǔ zǐ zhī gē xiāng gù, cóng qīng zhì shén." qí yī"" qí èr" gài shì kūn dì zhī cì, huò shì zuò gē zhī cì, bù kě zhī yě. chuán" qǐ zhī" zhì" míng piān" zhèng yì yuē: zhí yán" wǔ zǐ", bù zhī wèi shuí, gù yán" qǐ zhī wǔ zǐ". tài kāng zhī dì, xù yuàn zuò gē, bù yán" wǔ dì" ér yán" wǔ zǐ" zhě, yǐ qí mí zǔ zhī xùn, gù xì fù yǐ yán zhī.
[疏]“五子之歌”○正义曰:史述作歌之由,先叙失国之事,“其一曰”以下乃是歌辞。此五子作歌五章,每章各是一人之作,辞相连接,自为终始。初言“皇祖有训”,未必则指怨太康。必是五子之歌相顾,从轻至甚。“其一”、“其二”盖是昆弟之次,或是作歌之次,不可知也。○传“启之”至“名篇”○正义曰:直言“五子”,不知谓谁,故言“启之五子”。太康之弟,叙怨作歌,不言“五弟”而言“五子”者,以其迷祖之训,故系父以言之。
tài kāng shī wèi yǐ yì yù, shī, zhǔ yě. zhǔ yǐ zūn wèi, wèi yì yù bù qín. yì, běn yòu zuò yì. yù, běn yòu zuò yù, yīn tóng. miè jué dé, lí mín xián èr. jūn sàng qí dé, zé zhòng mín jiē èr xīn yǐ. lí, lì xī fǎn. sàng, xī làng fǎn. nǎi pán yóu wú dù, pán lè yóu yì wú fǎ dù. pán, bù gàn fǎn, běn huò zuò pán. dù rú zì. lè rú zì. tián yú yǒu luò zhī biǎo, shí xún fú fǎn. luò shuǐ zhī biǎo, shuǐ zhī nán. shí rì yuē xún. tián liè guò bǎi rì bù hái. tián yīn tián. yǒu qióng hòu yì, yīn mín fú rěn, jù yú hé. yǒu qióng, guó míng. yì, zhū hóu míng. jù tài kāng yú hé, bù dé rù guó, suì fèi zhī. yì, wǔ jì fǎn, xú hú xì fǎn. jù yīn jù. jué dì wǔ rén yù qí mǔ yǐ cóng, yù, dài yě, yán cóng tián. cóng rú zì, huò zuò cái yòng fǎn, fēi. xī yú luò zhī ruì. wǔ zǐ xián yuàn, dài tài kāng, yuàn qí jiǔ tián shī guó. xī, hú qǐ fǎn. shù dà yǔ zhī jiè yǐ zuò gē. shù, xún yě. gē yǐ xù yuàn.
太康尸位以逸豫,尸,主也。主以尊位,为逸豫不勤。○逸,本又作佾。豫,本又作忬,音同。灭厥德,黎民咸贰。君丧其德,则众民皆二心矣。○黎,力兮反。丧,息浪反。乃盘游无度,盘乐游逸无法度。○盘,步干反,本或作槃。度如字。乐如字。畋于有洛之表,十旬弗反。洛水之表,水之南。十日曰旬。田猎过百日不还。○畋音田。有穷后羿,因民弗忍,距于河。有穷,国名。羿,诸侯名。距太康於河,不得入国,遂废之。○羿,五计反,徐胡细反。距音巨。厥弟五人御其母以从,御,待也,言从畋。○从如字,或作才用反,非。徯于洛之汭。五子咸怨,待太康,怨其久畋失国。○徯,胡启反。述大禹之戒以作歌。述,循也。歌以叙怨。
shū" tài kāng" zhì" zuò gē" zhèng yì yuē: tiān zǐ zhī zài tiān wèi, zhí dāng mù yǎng zhào mín. tài kāng zhǔ yǐ zūn wèi, yòng wèi yì yù, miè qí rén jūn zhī dé, zhòng rén jiē yǒu èr xīn. tài kāng nǎi fù ài lè yóu, yì wú yǒu fǎ dù, tián liè yú luò shuǐ zhī biǎo, yī chū shí xún bù fǎn. yǒu qióng guó jūn qí míng yuē yì, yīn mín bù néng kān rěn tài kāng zhī è, lǜ zhòng jù zhī yú hé, bù dé fǎn guó. tài kāng chū qù zhī shí, qí dì wǔ rén shì qí mǔ yǐ cóng tài kāng. tài kāng tián yú luò nán, wǔ dì dài yú luò běi, tài kāng jiǔ ér bù fǎn, zhì shǐ yì jù yú hé. wǔ zǐ jiē yuàn tài kāng, zhuī shù dà yǔ zhī jiè yǐ zuò gē, ér gè xù yǐ yuàn zhī zhì yě. qí dì dài mǔ yǐ cóng tài kāng, tài kāng chū qù jí rán. dài yú luò shuǐ zhī běi, yǐ jì tài kāng sù fǎn. yì jì jù zhī, wǔ zǐ nǎi yuàn. shǐ shù tài kāng zhī è jì jǐn, rán hòu yán qí zuò gē, gù lìng" yì jù" zhī wén nǎi zài" mǔ cóng" zhī shàng, zuò wén zhī shì dāng rán yě. chuán" shī, zhǔ yě" zhèng yì yuē: shì gǔ wén. chuán" yǒu qióng" zhì" fèi zhī" zhèng yì yuē: xiāng sì nián zuǒ zhuàn yuē:" xià zhī fāng shuāi yě, hòu yì zì chú qiān yú qióng shí." rán zé yì jū qióng shí, gù yuē" yǒu qióng, guó míng"." qióng" shì zhū hóu zhī guó," yì" shì qí jūn zhī míng yě. shuō wén yún:" yì, dì kù shè guān yě." jiǎ kuí yún:" yì zhī xiān zǔ, shì wèi xiān wáng shè guān, gù dì cì yì gōng shǐ shǐ sī shè." huái nán zǐ yún:" yáo shí shí rì bìng shēng, yáo shǐ yì shè jiǔ rì ér luò zhī." chǔ cí tiān wèn yún:" yì yān bì rì wū jiě yǔ?" guī cáng yì yì yún:" yì bì shí rì." shuō wén yún:" bì zhě, shè yě." cǐ sān zhě yán suī bù jīng yǐ qǔ xìn, yào yán dì kù shí yǒu yì, yáo shí yì yǒu yì, zé yì shì shàn shè zhī hào, fēi fù rén zhī míng zì. xìn rú bǐ yán, zé bù zhī yì míng wéi hé yě. xià dōu hé běi, luò zài hé nán, jù tài kāng yú hé běi, bù dé rù guó, suì fèi tài kāng ěr. yì yóu lì zhòng kāng, bù zì lì yě. chuán" shù xún" zhì" xù yuàn" zhèng yì yuē:" shù, xún", shì gǔ wén. xún qí suǒ jiè, yòng zuò gē yǐ xù yuàn yě. qí yī yuē" huáng zǔ yǒu xùn", qí èr yuē" xùn yǒu zhī", shì" shù dà yǔ zhī jiè" yě. qí sān hèn wáng guó dū, qí sì hèn jué zōng sì, qí wǔ yán zhuī huǐ wú jí, zhí shì zhǐ yuàn tài kāng, fēi wéi shù zǔ jiè yě. běn shù jiè zuò gē, yīn jí yán jí shí shì, gù yán zǔ jiè yǐ zǒng zhī.
[疏]“太康”至“作歌”○正义曰:天子之在天位,职当牧养兆民。太康主以尊位,用为逸豫,灭其人君之德,众人皆有二心。太康乃复爱乐游,逸无有法度,畋猎於洛水之表,一出十旬不反。有穷国君其名曰羿,因民不能堪忍太康之恶,率众距之于河,不得反国。太康初去之时,其弟五人侍其母以从太康。太康畋于洛南,五弟待於洛北,太康久而不反,致使羿距於河。五子皆怨太康,追述大禹之戒以作歌,而各叙已怨之志也。其弟待母以从太康,太康初去即然。待於洛水之北,以冀太康速反。羿既距之,五子乃怨。史述太康之恶既尽,然后言其作歌,故令“羿距”之文乃在“母从”之上,作文之势当然也。○传“尸,主也”○正义曰:《释诂》文。○传“有穷”至“废之”○正义曰:襄四年《左传》曰:“夏之方衰也,后羿自鉏迁于穷石。”然则羿居穷石,故曰“有穷,国名”。“穷”是诸侯之国,“羿”是其君之名也。《说文》云:“羿,帝喾射官也。”贾逵云:“羿之先祖,世为先王射官,故帝赐羿弓矢使司射。”《淮南子》云:“尧时十日并生,尧使羿射九日而落之。”《楚辞·天问》云:“羿焉彃日乌解羽?”《归藏易》亦云:“羿彃十日。”《说文》云:“彃者,射也。”此三者言虽不经以取信,要言帝喾时有羿,尧时亦有羿,则羿是善射之号,非复人之名字。信如彼言,则不知羿名为何也。夏都河北,洛在河南,距太康於河北,不得入国,遂废太康耳。羿犹立仲康,不自立也。○传“述循”至“叙怨”○正义曰:“述,循”,《释诂》文。循其所戒,用作歌以叙怨也。其一曰“皇祖有训”,其二曰“训有之”,是“述大禹之戒”也。其三恨亡国都,其四恨绝宗祀,其五言追悔无及,直是指怨太康,非为述祖戒也。本述戒作歌,因即言及时事,故言祖戒以总之。
qí yī yuē:" huáng zǔ yǒu xùn, mín kě jìn, bù kě xià, huáng, jūn yě. jūn zǔ yǔ yǒu xùn jiè. jìn wèi qīn zhī. xià wèi shī fēn. jìn, fù jìn zhī jìn. fēn, fú wèn fǎn. mín wéi bāng běn, běn gù bāng níng. yán rén jūn dāng gù mín yǐ ān guó. yǔ shì tiān xià, yú fū yú fù, yī néng shèng yǔ, yán néng wèi jìng xiǎo mín, suǒ yǐ dé zhòng xīn. yī rén sān shī, yuàn qǐ zài míng? bú jiàn shì tú. sān shī, guò fēi yī yě. bú jiàn shì móu, bèi qí wēi. sān rú zì, yòu xī zàn fǎn. jiàn, xián biàn fǎn. yǔ lín zhào mín, lǐn hū ruò xiǔ suǒ zhī yù liù mǎ, shí wàn yuē yì, shí yì yuē zhào, yán duō. lǐn, wēi mào. xiǔ, fǔ yě. fǔ suǒ yù liù mǎ, yán wēi jù shén. lǐn, lì shén fǎn. xiǔ, xǔ jiǔ fǎn. yù yīn yù. fǔ, fú fǔ fǎn. wéi rén shàng zhě, nài hé bù jìng?" néng jìng zé bù jiāo, zài shàng bù jiāo, zé gāo ér bù wēi.
其一曰:“皇祖有训,民可近,不可下,皇,君也。君祖禹有训戒。近谓亲之。下谓失分。○近,附近之近。分,扶问反。民惟邦本,本固邦宁。言人君当固民以安国。予视天下,愚夫愚妇,一能胜予,言能畏敬小民,所以得众心。一人三失,怨岂在明?不见是图。三失,过非一也。不见是谋,备其微。○三如字,又息暂反。见,贤遍反。予临兆民,懔乎若朽索之驭六马,十万曰亿,十亿曰兆,言多。懔,危貌。朽,腐也。腐索驭六马,言危惧甚。○懔,力甚反。朽,许久反。驭音御。腐,扶甫反。为人上者,奈何不敬?”能敬则不骄,在上不骄,则高而不危。
shū" qí yī" zhì" bù jìng" zhèng yì yuē: wǒ jūn zǔ dà yǔ yǒu xùn jiè zhī shì, yán mín kě qīn jìn, bù kě bēi jiàn qīng xià. lìng qí shī fēn, zé rén huái yuàn, zé shì shàng zhī xīn bù gù yǐ. mín wéi bāng guó zhī běn, běn gù zé bāng níng. yán zài shàng bù kě shǐ rén yuàn yě. wǒ shì tiān xià zhī mín, yú fū yú fù, yī néng guò shèng wǒ, ān dé bù jìng wèi zhī yě? suǒ yǐ wèi qí yuàn zhě, yī rén zhī shēn, sān dù yǒu shī fán suǒ guò shī, wéi rén suǒ yuàn, qǐ zài míng zhe? dà guò jiē yóu xiǎo shì ér qǐ. yán xiǎo shì bù fáng, yì zhì dà guò, gù yú bú jiàn xì wēi zhī shí, dāng yú shì yù tú móu zhī, shǐ rén bù yuàn yě. wǒ lín zhào mín zhī shàng, cháng wèi rén yuàn, lǐn lǐn hū wēi jù, ruò fǔ suǒ zhī yù liù mǎ. suǒ jué zé mǎ yì, yán wēi jù zhī shén. rén zhī kě wèi rú shì, wèi mín shàng zhě nài hé bù jìng shèn hū? yuàn tài kāng zhī bù xù xià mín yě. chuán" huáng jūn" zhì" shī fēn" zhèng yì yuē:" huáng, jūn", shì gǔ wén. shù yǔ zhī jiè, zhī" jūn zǔ" shì yǔ, yǔ yǒu xùn yě." mín kě jìn" zhě, jù" jūn" wéi wén." jìn" wèi qīn jìn zhī yě," xià" wèi bēi xià qīng hū zhī, shī běn fèn yě. duó qí nóng shí, láo yǐ héng yì, shì shī fēn yě, gù xià yún" yǔ shì tiān xià, yú fū yú fù, yī néng shèng yǔ", shì wèi jìng xià mín yě. chuán" yán néng" zhì" zhòng xīn" zhèng yì yuē: wǒ shì yú fū yú fù, dāng néng shèng wǒ shēn, shì wèi jìng xiǎo mín yě. yóu néng wèi jìng xiǎo mín, gù yǐ xiǎo mín cóng mìng, shì" dé zhòng xīn" yě. chuán" sān shī" zhì" qí wēi" zhèng yì yuē: gù shì yún:" yuàn qǐ zài míng? wèi bì jiē zài míng zhe zhī shí, bì yú wèi xíng zhī rì sī shàn dào yǐ zì fáng wèi zhī." shì bèi shèn qí wēi yě. chuán" shí wàn" zhì" jù shén" zhèng yì yuē: gǔ shù shí wàn yuē yì, shí yì yuē zhào, yán duō yě. lǐn lǐn, xīn jù zhī yì, gù wèi wēi mào." xiǔ, fǔ", cháng xùn yě. fǔ suǒ yù liù mǎ, suǒ jué mǎ jīng, mǎ jīng zé yì, yán wēi jù shén yě. jīng zhuàn zhī wén, wéi cǐ yán" liù mǎ", hàn shì cǐ jīng bù chuán, yú shū duō yán jià sì zhě, chūn qiū gōng yáng shuō tiān zǐ jià liù, máo shī shuō tiān zǐ zhì dài fū jiē jià sì, xǔ shèn àn wáng dù jì yún tiān zǐ jià liù, zhèng xuán yǐ zhōu lǐ xiào rén yǎng mǎ," chéng mǎ yī shī sì yǔ", sì mǎ yuē chéng, kāng wáng zhī gào yún" jiē bù chéng huáng zhū", yǐ wéi tiān zǐ jià sì. hàn shì tiān zǐ jià liù, fēi cháng fǎ yě. rán zé cǐ yán mǎ duō jù shēn, gù jǔ liù yǐ yán zhī.
[疏]“其一”至“不敬”○正义曰:我君祖大禹有训戒之事,言民可亲近,不可卑贱轻下。令其失分,则人怀怨,则事上之心不固矣。民惟邦国之本,本固则邦宁。言在上不可使人怨也。我视天下之民,愚夫愚妇,一能过胜我,安得不敬畏之也?所以畏其怨者,一人之身,三度有失;凡所过失,为人所怨,岂在明著?大过皆由小事而起。言小事不防,易致大过,故於不见细微之时,当於是豫图谋之,使人不怨也。我临兆民之上,常畏人怨,懔懔乎危惧,若腐索之驭六马。索绝则马逸,言危惧之甚。人之可畏如是,为民上者奈何不敬慎乎?怨太康之不恤下民也。○传“皇君”至“失分”○正义曰:“皇,君”,《释诂》文。述禹之戒,知“君祖”是禹,禹有训也。“民可近”者,据“君”为文。“近”谓亲近之也,“下”谓卑下轻忽之,失本分也。夺其农时,劳以横役,是失分也,故下云“予视天下,愚夫愚妇,一能胜予”,是畏敬下民也。○传“言能”至“众心”○正义曰:我视愚夫愚妇,当能胜我身,是畏敬小民也。由能畏敬小民,故以小民从命,是“得众心”也。○传“三失”至“其微”○正义曰:顾氏云:“怨岂在明?未必皆在明著之时,必於未形之日思善道以自防卫之。”是备慎其微也。○传“十万”至“惧甚”○正义曰:古数十万曰亿,十亿曰兆,言多也。懔懔,心惧之意,故为危貌。“朽,腐”,常训也。腐索驭六马,索绝马惊,马惊则逸,言危惧甚也。经传之文,惟此言“六马”,汉世此经不传,馀书多言驾四者,《春秋·公羊》说天子驾六,《毛诗》说天子至大夫皆驾四,许慎案《王度记》云天子驾六,郑玄以《周礼》校人养马,“乘马一师四圉”,四马曰乘,《康王之诰》云“皆布乘黄朱”,以为天子驾四。汉世天子驾六,非常法也。然则此言马多惧深,故举六以言之。
qí èr yuē:" xùn yǒu zhī, nèi zuò sè huāng, wài zuò qín huāng. zuò, wèi yě. mí luàn yuē huāng. sè, nǚ sè. qín, niǎo shòu.
其二曰:“训有之,内作色荒,外作禽荒。作,为也。迷乱曰荒。色,女色。禽,鸟兽。
shū chuán" zuò wéi" zhì" niǎo shòu" zhèng yì yuē:" zuò, wèi", shì yán wén. zhāo yuán nián zuǒ zhuàn jìn píng gōng jìn nǚ sè guò dù, huò yǐ sàng zhì. lǎo zi yún:" chí chěng tián liè, lìng rén xīn fā kuáng." hào sè hǎo tián zé jīng shén mí luàn, gù" mí luàn yuē huāng". nǚ yǒu měi sè, nán zǐ yuè zhī, jīng zhuàn tōng wèi nǚ rén wéi" sè". liè zé niǎo shòu bìng qǔ, gù yǐ" qín" wèi niǎo shòu yě.
[疏]传“作为”至“鸟兽”○正义曰:“作,为”,《释言》文。昭元年《左传》晋平公近女色过度,惑以丧志。《老子》云:“驰骋田猎,令人心发狂。”好色好田则精神迷乱,故“迷乱曰荒”。女有美色,男子悦之,经传通谓女人为“色”。猎则鸟兽并取,故以“禽”为鸟兽也。
gān jiǔ shì yīn, jùn yǔ diāo qiáng. gān shì wú yàn zú. jùn, gāo dà. diāo, shì huà. gān, yī yīn hù gān fǎn. shì, shì zhì fǎn. jùn, sī jùn fǎn. qiáng, cí yáng fǎn. yàn, yú yán fǎn, yòu yú yàn fǎn. yǒu yī yú cǐ, wèi huò bù wáng." cǐ liù zhě, qì dé zhī jūn bì yǒu qí yī. yǒu yī bì wáng, kuàng jiān yǒu hū!
甘酒嗜音,峻宇彫墙。甘嗜无厌足。峻,高大。彫,饰画。○甘,一音户甘反。嗜,市志反。峻,思俊反。墙,慈羊反。厌,於盐反,又於艳反。有一于此,未或不亡。”此六者,弃德之君必有其一。有一必亡,况兼有乎!
qí sān yuē:" wéi bǐ táo táng, yǒu cǐ jì fāng. táo táng, dì yáo shì, dōu jì zhōu, tǒng tiān xià sì fāng.
其三曰:“惟彼陶唐,有此冀方。陶唐,帝尧氏,都冀州,统天下四方。
shū chuán" táo táng" zhì" sì fāng" zhèng yì yuē: shì běn yún:" dì yáo wèi táo táng shì." wéi zhāo yún:" táo táng jiē guó míng, yóu tāng chēng yīn shāng yě." àn shū chuán jiē yán yáo yǐ táng hóu shēng wèi tiān zǐ, bù yán fēng yú táo táng," táo táng" èr zì huò gòng wèi dì míng, wèi bì rú zhāo yán yě. yǐ tiān zǐ wáng yǒu tiān xià, fēi dú jì zhōu yī fāng, gù yǐ" jì fāng" wèi" dōu jì zhōu, tǒng tiān xià sì fāng". yáo dū píng yáng, shùn dōu pú bǎn, yǔ dū ān yì, xiāng qù bù yíng èr bǎi, jiē zài jì zhōu, zì yáo yǐ lái qí dōu bù chū cǐ dì, gù jǔ táo táng yǐ yán zhī.
[疏]传“陶唐”至“四方”○正义曰:《世本》云:“帝尧为陶唐氏。”韦昭云:“陶、唐皆国名,犹汤称殷商也。”案书传皆言尧以唐侯升为天子,不言封於陶唐,“陶唐”二字或共为地名,未必如昭言也。以天子王有天下,非独冀州一方,故以“冀方”为“都冀州,统天下四方”。尧都平阳,舜都蒲坂,禹都安邑,相去不盈二百,皆在冀州,自尧以来其都不出此地,故举陶唐以言之。
jīn shī jué dào, luàn qí jì gāng, nǎi dǐ miè wáng." yán shī yáo zhī dào, luàn qí fǎ zhì, zì zhì miè wáng. dǐ, zhī lǚ fǎn.
今失厥道,乱其纪纲,乃厎灭亡。”言失尧之道,乱其法制,自致灭亡。○厎,之履反。
qí sì yuē:" míng míng wǒ zǔ, wàn bāng zhī jūn. yǒu diǎn yǒu zé, yí jué zǐ sūn. jūn wàn guó wèi tiān zǐ. diǎn wèi jīng jí. zé, fǎ. yí, yí yě. yán rén jí hòu shì. yí, yǐ zhī fǎn. yí, wéi jì fǎn. guān shí hé jūn, wáng fǔ zé yǒu. huāng zhuì jué xù, fù zōng jué sì." jīn tiě yuē shí, gōng mín qì yòng, tōng zhī shǐ hé píng, zé guān mín zú. yán gǔ zhì cún, ér tài kāng shī qí yè, yǐ qǔ wáng. fù, fāng fú fǎn. gōng yīn gōng.
其四曰:“明明我祖,万邦之君。有典有则,贻厥子孙。君万国为天子。典谓经籍。则,法。贻,遗也。言仁及后世。○贻,以之反。遗,唯季反。关石和钧,王府则有。荒坠厥绪,覆宗绝祀。”金铁曰石,供民器用,通之使和平,则官民足。言古制存,而太康失其业,以取亡。○覆,芳服反。供音恭。
shū" qí sì" zhì" jué sì" zhèng yì yuē: yǒu míng míng zhī dé, wǒ zǔ dà yǔ yě. yǐ yǒu míng dé wèi wàn bāng zhī jūn, wèi wèi tiān zǐ yě. yǒu zhì guó zhī diǎn, yǒu wéi jūn zhī fǎ, yí qí hòu shì zhī zǐ sūn, shǐ fǎ zé zhī. yòu guān tōng héng shí zhī yòng, shǐ zhī hé píng. rén jì zú yòng, wáng zhī fǔ cáng zé jiē yǒu yǐ. diǎn cún guó fù, yí yǐ wéi zhèng, jīn tài kāng huāng fèi zhuì shī qí yè, fù miè zōng zú, duàn jué jì sì. yán tài kāng qì diǎn fǎ, suǒ yǐ miè zōng sì yě. chuán" jūn wàn" zhì" hòu shì" zhèng yì yuē:" wàn bāng zhī jūn", wèi jūn tǒng wàn guó wèi tiān zǐ yě." diǎn" wèi xiān wáng zhī diǎn, kě píng jù ér xíng zhī, gù wèi jīng jí." zé, fǎ", shì gǔ wén." diǎn" wèi xiān wáng jiù diǎn," fǎ" wèi dāng shí suǒ zhì, qí shì bù wéi dà yì, zhòng yán yǐ bèi wén ěr." yí, yí", shì yán wén. yǐ diǎn fǎ yí zǐ sūn, yán rén ēn jí hòu shì. chuán" jīn tiě" zhì" qǔ wáng" zhèng yì yuē:" guān" zhě, tōng yě. míng" shí" ér kě tōng zhě, wéi héng liáng zhī qì ěr. lǜ lì zhì yún:" èr shí sì zhū wèi liǎng, shí liù liǎng wèi jīn, sān shí jīn wèi jūn, sì jūn wèi shí." shì shí wèi chēng zhī zuì zhòng, yǐ shí ér chēng zé wéi zhòng wù, gù" jīn tiě yuē shí". yán sī mián zhǐ yú jīn liǎng, jīn tiě nǎi zhì yú shí, jǔ" shí" ér yán zhī, zé suǒ chēng zhī wù jiē tōng zhī yě. chuán qǔ jīn tiě zhòng wù yǐ jiě yán" shí" zhī yì, fēi wèi suǒ guān tōng zhě wéi jīn tiě ěr. mǐ sù zé dòu hú yǐ liàng zhī, bù bó zé zhàng chǐ yǐ dù zhī, wéi yán guān tōng quán héng, zé dù liàng zhī wù, mào qiān yǒu wú, yì guān tōng yǐ, jǔ yī yǐ yán zhī ěr. héng shí suǒ chēng zhī wù, yǐ gōng mín zhī qì yòng, qí tǔ huò yǒu huò wú, tōng shǐ hé píng yě. lún yǔ yún:" bǎi xìng zú, jūn shú yǔ bù zú?" mín jì zú yòng, zé guān yì fù ráo, gù" tōng zhī shǐ hé píng, zé guān mín jiē zú". yǒu diǎn yǒu fǎ kě yī ér xíng, guān mín zú kě zuò ér shǒu, yán gǔ zhì cún, ér tài kāng shī qí yè, suǒ yǐ wáng yě. xùn" xù" wèi yè, fèi shì gù shì děng yì yún, tōng jīn tiě yú rén, guān bù jīn zhàng, mín dé qǔ zhī yǐ gōng qì yòng. qì jì jù, suǒ yǐ shàng xià chōng zú. yǐ jīn tiě jiē cóng shí ér shēng, zé jīn tiě yì shí zhī lèi yě. gù hàn shū wǔ xíng zhì yún shí wèi guài yì, rù jīn bù cóng gé zhī tiáo. fèi gù zhī yì, yì dé tōng yě.
[疏]“其四”至“绝祀”○正义曰:有明明之德,我祖大禹也。以有明德为万邦之君,谓为天子也。有治国之典,有为君之法,遗其后世之子孙,使法则之。又关通衡石之用,使之和平。人既足用,王之府藏则皆有矣。典存国富,宜以为政,今太康荒废坠失其业,覆灭宗族,断绝祭祀。言太康弃典法,所以灭宗祀也。○传“君万”至“后世”○正义曰:“万邦之君”,谓君统万国为天子也。“典”谓先王之典,可凭据而行之,故为经籍。“则,法”,《释诂》文。“典”谓先王旧典,“法”谓当时所制,其事不为大异,重言以备文耳。“贻,遗”,《释言》文。以典法遗子孙,言仁恩及后世。○传“金铁”至“取亡”○正义曰:“关”者,通也。名“石”而可通者,惟衡量之器耳。《律历志》云:“二十四铢为两,十六两为斤,三十斤为钧,四钧为石。”是石为称之最重,以石而称则为重物,故“金铁曰石”。言丝绵止於斤两,金铁乃至於石,举“石”而言之,则所称之物皆通之也。传取金铁重物以解言“石”之意,非谓所关通者惟金铁耳。米粟则斗斛以量之,布帛则丈尺以度之,惟言关通权衡,则度量之物,懋迁有无,亦关通矣,举一以言之耳。衡石所称之物,以供民之器用,其土或有或无,通使和平也。《论语》云:“百姓足,君孰与不足?”民既足用,则官亦富饶,故“通之使和平,则官民皆足”。有典有法可依而行,官民足可坐而守,言古制存,而太康失其业,所以亡也。训“绪”为业,费氏、顾氏等意云,通金铁於人,官不禁障,民得取之以供器用。器既具,所以上下充足。以金铁皆从石而生,则金铁亦石之类也。故《汉书·五行志》云石为怪异,入金不从革之条。费、顾之义,亦得通也。
qí wǔ yuē:" wū hū! hé guī? yǔ huái zhī bēi. hé, hé yě. yán sī ér bēi. hé, hù gē fǎn. wàn xìng chóu yǔ, yǔ jiāng chóu yī? chóu, yuàn yě. yán dāng yī shuí yǐ fù guó hū? yù táo hū yǔ xīn, yán hòu yǒu niǔ ní. yù táo, yán āi sī yě. yán hòu, sè kuì. niǔ ní, xīn cán, cán kuì yú rén rén xián shì. yù yīn wèi. táo yīn táo. yù táo, yōu sī yě. niǔ, nǚ liù fǎn. ní, nǚ jī fǎn, xú nǎi sī fǎn. sī, xī sì fǎn. fú shèn jué dé, suī huǐ kě zhuī?" yán rén jūn xíng jǐ bù shèn qí dé, yǐ sù miè bài, suī yù gǎi huǐ, qí kě zhuī jí hū? yán wú yì. suī rú zì, huò zuò jū.
其五曰:“呜呼!曷归?予怀之悲。曷,何也。言思而悲。○曷,户割反。万姓仇予,予将畴依?仇,怨也。言当依谁以复国乎?郁陶乎予心,颜厚有忸怩。郁陶,言哀思也。颜厚,色愧。忸怩,心惭,惭愧於仁人贤士。○郁音蔚。陶音桃。郁陶,忧思也。忸,女六反。怩,女姬反,徐乃私反。思,息嗣反。弗慎厥德,虽悔可追?”言人君行己不慎其德,以速灭败,虽欲改悔,其可追及乎?言无益。○虽如字,或作雎。
shū" qí wǔ" zhì" kě zhuī" zhèng yì yuē: wū hū! tài kāng yǐ fù miè yǐ, wǒ jiāng hé suǒ yī guī? wǒ yǐ cǐ gù, sī zhī ér bēi. tài kāng wèi è, dú biàn tiān xià, wàn xìng jiē gòng chóu wǒ, wǒ jiāng shuí yī jiù hū? yù táo ér āi sī hū, wǒ zhī xīn yě! wǒ yǐ cǐ gù, wài mào yán hòu ér nèi qíng niǔ ní xiū cán. yóu tài kāng bù shèn qí dé, yǐ zhì cǐ jiàn jù, suī yù gǎi huǐ, qí kě zhuī jí zhī hū? shì yǐ wǎng yǐ, bù kě rú hé. cóng shǒu jiàn yuàn, zhì cǐ wèi shēn, jiē shì yì jù shí shì yě. chuán" chóu yuàn" zhì" guó hū" zhèng yì yuē: huán èr nián zuǒ zhuàn yún" yuàn ǒu yuē chóu", gù wèi yuàn yě. yì jù yú hé, bù dé fù fǎn, nǎi sī tài kāng, yù guī yī zhī, yán dāng yī shuí yǐ fù guó hū? chuán" yù táo" zhì" xián shì" zhèng yì yuē: mèng zǐ chēng shùn dì xiàng jiàn shùn yún:" sī jūn zhèng yù táo."" yù táo", jīng shén fèn jié jī jù zhī yì, gù wèi āi sī yě. shī yún:" yán zhī hòu yǐ." xiū kuì zhī qíng jiàn yú miàn mào, shì rú miàn pí hòu rán, gù yǐ" yán hòu" wèi sè kuì niǔ ní, xiū bù néng yán, xīn cán zhī zhuàng. xiǎo rén bù zú yǐ zhī dé shī, gù" cán kuì yú rén rén xián shì".
[疏]“其五”至“可追”○正义曰:呜呼!太康已覆灭矣,我将何所依归?我以此故,思之而悲。太康为恶,毒遍天下,万姓皆共仇我,我将谁依就乎?郁陶而哀思乎,我之心也!我以此故,外貌颜厚而内情忸怩羞惭。由太康不慎其德,以致此见距,虽欲改悔,其可追及之乎?事已往矣,不可如何。从首渐怨,至此为深,皆是羿距时事也。○传“仇怨”至“国乎”○正义曰:桓二年《左传》云“怨耦曰仇”,故为怨也。羿距於河,不得复反,乃思太康,欲归依之,言当依谁以复国乎?○传“郁陶”至“贤士”○正义曰:《孟子》称舜弟象见舜云:“思君正郁陶。”“郁陶”,精神愤结积聚之意,故为哀思也。《诗》云:“颜之厚矣。”羞愧之情见於面貌,似如面皮厚然,故以“颜厚”为色愧忸怩,羞不能言,心惭之状。小人不足以知得失,故“惭愧於仁人贤士”。