fàn jū zhě, wèi rén yě, zì shū. yóu shuì zhū hóu, yù shì wèi wáng, jiā pín wú yǐ zì zī, nǎi xiān shì wèi zhōng dài fū xū jiǎ.
范雎者,魏人也,字叔。游说诸侯,欲事魏王,家贫无以自资,乃先事魏中大夫须贾。
xū jiǎ wèi wèi zhāo wáng shǐ yú qí, fàn jū cóng. liú shù yuè, wèi dé bào. qí xiāng wáng wén jū biàn kǒu, nǎi shǐ rén cì jū jīn shí jīn jí niú jiǔ, jū cí xiè bù gǎn shòu. xū jiǎ zhī zhī, dà nù, yǐ wéi jū chí wèi guó yīn shì gào qí, gù dé cǐ kuì, lìng jū shòu qí niú jiǔ, hái qí jīn. jì guī, xīn nù jū, yǐ gào wèi xiāng. wèi xiāng, wèi zhī zhū gōng zǐ, yuē wèi qí. wèi qí dà nù, shǐ shè rén chī jī jū, zhé xié zhé chǐ. jū xiáng sǐ, jí juǎn yǐ zé, zhì cè zhōng. bīn kè yǐn zhě zuì, gèng nì jū, gù lù rǔ yǐ chéng hòu, lìng wú wàng yán zhě. jū cóng zé zhōng wèi shǒu zhě yuē:" gōng néng chū wǒ, wǒ bì hòu xiè gōng." shǒu zhě nǎi qǐng chū qì zé zhōng sǐ rén. wèi qí zuì, yuē:" kě yǐ." fàn jū dé chū. hòu wèi qí huǐ, fù zhào qiú zhī. wèi rén zhèng ān píng wén zhī, nǎi suì cāo fàn jū wáng, fú nì, gēng míng xìng yuē zhāng lù.
须贾为魏昭王使於齐,范雎从。留数月,未得报。齐襄王闻雎辩口,乃使人赐雎金十斤及牛酒,雎辞谢不敢受。须贾知之,大怒,以为雎持魏国阴事告齐,故得此馈,令雎受其牛酒,还其金。既归,心怒雎,以告魏相。魏相,魏之诸公子,曰魏齐。魏齐大怒,使舍人笞击雎,折胁摺齿。雎详死,即卷以箦,置厕中。宾客饮者醉,更溺雎,故僇辱以惩後,令无妄言者。雎从箦中谓守者曰:“公能出我,我必厚谢公。”守者乃请出弃箦中死人。魏齐醉,曰:“可矣。”范雎得出。後魏齐悔,复召求之。魏人郑安平闻之,乃遂操范雎亡,伏匿,更名姓曰张禄。
dāng cǐ shí, qín zhāo wáng shǐ yè zhě wáng jī yú wèi. zhèng ān píng zhà wèi zú, shì wáng jī. wáng jī wèn:" wèi yǒu xián rén kě yǔ jù xī yóu zhě hū?" zhèng ān píng yuē:" chén lǐ zhōng yǒu zhāng lù xiān shēng, yù jiàn jūn, yán tiān xià shì. qí rén yǒu chóu, bù gǎn zhòu jiàn." wáng jī yuē:" yè yǔ jù lái." zhèng ān píng yè yǔ zhāng lù jiàn wáng jī. yǔ wèi jiū, wáng jī zhī fàn jū xián, wèi yuē:" xiān shēng dài wǒ yú sān tíng zhī nán." yǔ sī yuē ér qù.
当此时,秦昭王使谒者王稽於魏。郑安平诈为卒,侍王稽。王稽问:“魏有贤人可与俱西游者乎?”郑安平曰:“臣里中有张禄先生,欲见君,言天下事。其人有仇,不敢昼见。”王稽曰:“夜与俱来。”郑安平夜与张禄见王稽。语未究,王稽知范雎贤,谓曰:“先生待我於三亭之南。”与私约而去。
wáng jī cí wèi qù, guò zài fàn jū rù qín. zhì hú, wàng jiàn chē qí cóng xī lái. fàn jū yuē:" bǐ lái zhě wèi shuí?" wáng jī yuē:" qín xiāng ráng hóu dōng xíng xiàn yì." fàn jū yuē:" wú wén ráng hóu zhuān qín quán, è nèi zhū hóu kè, cǐ kǒng rǔ wǒ, wǒ níng qiě nì chē zhōng." yǒu qǐng, ráng hóu guǒ zhì, láo wáng jī, yīn lì chē ér yǔ yuē:" guān dōng yǒu hé biàn?" yuē:" wú yǒu." yòu wèi wáng jī yuē:" yè jūn dé wú yǔ zhū hóu kè zi jù lái hū? wú yì, tú luàn rén guó ěr." wáng jī yuē:" bù gǎn." jí bié qù. fàn jū yuē:" wú wén ráng hóu zhì shì yě, qí jiàn shì chí, xiāng zhě yí chē zhōng yǒu rén, wàng suǒ zhī." yú shì fàn jū xià chē zǒu, yuē:" cǐ bì huǐ zhī." xíng shí yú lǐ, guǒ shǐ qí hái suǒ chē zhōng, wú kè, nǎi yǐ. wáng jī suì yǔ fàn jū rù xián yáng.
王稽辞魏去,过载范雎入秦。至湖,望见车骑从西来。范雎曰:“彼来者为谁?”王稽曰:“秦相穰侯东行县邑。”范雎曰:“吾闻穰侯专秦权,恶内诸侯客,此恐辱我,我宁且匿车中。”有顷,穰侯果至,劳王稽,因立车而语曰:“关东有何变?”曰:“无有。”又谓王稽曰:“谒君得无与诸侯客子俱来乎?无益,徒乱人国耳。”王稽曰:“不敢。”即别去。范雎曰:“吾闻穰侯智士也,其见事迟,乡者疑车中有人,忘索之。”於是范雎下车走,曰:“此必悔之。”行十馀里,果使骑还索车中,无客,乃已。王稽遂与范雎入咸阳。
yǐ bào shǐ, yīn yán yuē:" wèi yǒu zhāng lù xiān shēng, tiān xià biàn shì yě. yuē' qín wáng zhī guó wēi yú léi luǎn, dé chén zé ān. rán bù kě yǐ shū chuán yě'. chén gù zài lái." qín wáng fú xìn, shǐ shě shí cǎo jù. dài mìng suì yú.
已报使,因言曰:“魏有张禄先生,天下辩士也。曰‘秦王之国危於累卵,得臣则安。然不可以书传也’。臣故载来。”秦王弗信,使舍食草具。待命岁馀。
dàng shì shí, zhāo wáng yǐ lì sān shí liù nián. nán bá chǔ zhī yān yǐng, chǔ huái wáng yōu sǐ yú qín. qín dōng pò qí. mǐn wáng cháng chēng dì, hòu qù zhī. shù kùn sān jìn. yàn tiān xià biàn shì, wú suǒ xìn.
当是时,昭王已立三十六年。南拔楚之鄢郢,楚怀王幽死於秦。秦东破齐。湣王尝称帝,後去之。数困三晋。厌天下辩士,无所信。
ráng hóu, huá yáng jūn, zhāo wáng mǔ xuān tài hòu zhī dì yě ér jīng yáng jūn gāo líng jūn jiē zhāo wáng tóng mǔ dì yě. ráng hóu xiāng, sān rén zhě gèng jiāng, yǒu fēng yì, yǐ tài hòu gù, sī jiā fù zhòng yú wáng shì. jí ráng hóu wèi qín jiāng, qiě yù yuè hán wèi ér fá qí gāng shòu, yù yǐ guǎng qí táo fēng. fàn jū nǎi shàng shū yuē:
穰侯,华阳君,昭王母宣太后之弟也;而泾阳君、高陵君皆昭王同母弟也。穰侯相,三人者更将,有封邑,以太后故,私家富重於王室。及穰侯为秦将,且欲越韩、魏而伐齐纲寿,欲以广其陶封。范雎乃上书曰:
chén wén míng zhǔ lì zhèng, yǒu gōng zhě bù dé bù shǎng, yǒu néng zhě bù dé bù guān, láo dà zhě qí lù hòu, gōng duō zhě qí jué zūn, néng zhì zhòng zhě qí guān dà. gù wú néng zhě bù gǎn dāng zhí yān, yǒu néng zhě yì bù dé bì yǐn. shǐ yǐ chén zhī yán wèi kě, yuán xíng ér yì lì qí dào yǐ chén zhī yán wèi bù kě, jiǔ liú chén wú wéi yě. yǔ yuē:" yōng zhǔ shǎng suǒ ài ér fá suǒ è míng zhǔ zé bù rán, shǎng bì jiā yú yǒu gōng, ér xíng bì duàn yú yǒu zuì." jīn chén zhī xiōng bù zú yǐ dāng shèn zhì, ér yào bù zú yǐ dài fǔ yuè, qǐ gǎn yǐ yí shì cháng shì yú wáng zāi! suī yǐ chén wèi jiàn rén ér qīng rǔ, dú bù zhòng rèn chén zhě zhī wú fǎn fù yú wáng xié?
臣闻明主立政,有功者不得不赏,有能者不得不官,劳大者其禄厚,功多者其爵尊,能治众者其官大。故无能者不敢当职焉,有能者亦不得蔽隐。使以臣之言为可,原行而益利其道;以臣之言为不可,久留臣无为也。语曰:“庸主赏所爱而罚所恶;明主则不然,赏必加於有功,而刑必断於有罪。”今臣之胸不足以当椹质,而要不足以待斧钺,岂敢以疑事尝试於王哉!虽以臣为贱人而轻辱,独不重任臣者之无反复於王邪?
qiě chén wén zhōu yǒu dǐ è, sòng yǒu jié lǜ, liáng yǒu xiàn lí, chǔ yǒu hé pǔ, cǐ sì bǎo zhě, tǔ zhī suǒ shēng, liáng gōng zhī suǒ shī yě, ér wèi tiān xià míng qì. rán zé shèng wáng zhī suǒ qì zhě, dú bù zú yǐ hòu guó jiā hū?
且臣闻周有砥砨,宋有结绿,梁有县藜,楚有和朴,此四宝者,土之所生,良工之所失也,而为天下名器。然则圣王之所弃者,独不足以厚国家乎?
chén wén shàn hòu jiā zhě qǔ zhī yú guó, shàn hòu guó zhě qǔ zhī yú zhū hóu. tiān xià yǒu míng zhǔ zé zhū hóu bù dé shàn hòu zhě, hé yě? wèi qí gē róng yě. liáng yī zhī bìng rén zhī sǐ shēng, ér shèng zhǔ míng yú chéng bài zhī shì, lì zé xíng zhī, hài zé shě zhī, yí zé shǎo cháng zhī, suī shùn yǔ fù shēng, fú néng gǎi yǐ. yǔ zhī zhì zhě, chén bù gǎn zài zhī yú shū, qí qiǎn zhě yòu bù zú tīng yě. yì zhě chén yú ér bù gài yú wáng xīn xié? wáng qí yán chén zhě jiàn ér bù kě yòng hū? zì fēi rán zhě, chén yuán dé shǎo cì yóu guān zhī jiān, wàng jiàn yán sè. yī yǔ wú xiào, qǐng fú fǔ zhì.
臣闻善厚家者取之於国,善厚国者取之於诸侯。天下有明主则诸侯不得擅厚者,何也?为其割荣也。良医知病人之死生,而圣主明於成败之事,利则行之,害则舍之,疑则少尝之,虽舜禹复生,弗能改已。语之至者,臣不敢载之於书,其浅者又不足听也。意者臣愚而不概於王心邪?亡其言臣者贱而不可用乎?自非然者,臣原得少赐游观之间,望见颜色。一语无效,请伏斧质。
yú shì qín zhāo wáng dà yuè, nǎi xiè wáng jī, shǐ yǐ chuán chē zhào fàn jū.
於是秦昭王大说,乃谢王稽,使以传车召范雎。
yú shì fàn jū nǎi dé jiàn yú lí gōng, xiáng wèi bù zhī yǒng xiàng ér rù qí zhōng. wáng lái ér huàn zhě nù, zhú zhī, yuē:" wáng zhì!" fàn jū móu wèi yuē:" qín ān dé wáng? qín dú yǒu tài hòu ráng hóu ěr." yù yǐ gǎn nù zhāo wáng. zhāo wáng zhì, wén qí yǔ huàn zhě zhēng yán, suì yán yíng, xiè yuē:" guǎ rén yí yǐ shēn shòu mìng jiǔ yǐ, huì yì qú zhī shì jí, guǎ rén dàn mù zì qǐng tài hòu jīn yì qú zhī shì yǐ, guǎ rén nǎi dé shòu mìng. qiè mǐn rán bù mǐn, jìng zhí bīn zhǔ zhī lǐ." fàn jū cí ràng. shì rì guān fàn jū zhī jiàn zhě, qún chén mò bù sǎ rán biàn sè yì róng zhě.
於是范雎乃得见於离宫,详为不知永巷而入其中。王来而宦者怒,逐之,曰:“王至!”范雎缪为曰:“秦安得王?秦独有太后、穰侯耳。”欲以感怒昭王。昭王至,闻其与宦者争言,遂延迎,谢曰:“寡人宜以身受命久矣,会义渠之事急,寡人旦暮自请太后;今义渠之事已,寡人乃得受命。窃闵然不敏,敬执宾主之礼。”范雎辞让。是日观范雎之见者,群臣莫不洒然变色易容者。
qín wáng píng zuǒ yòu, gōng zhōng xū wú rén. qín wáng jì ér qǐng yuē:" xiān shēng hé yǐ xìng jiào guǎ rén?" fàn jū yuē:" wěi wěi." yǒu jiàn, qín wáng fù jì ér qǐng yuē:" xiān shēng hé yǐ xìng jiào guǎ rén?" fàn jū yuē:" wěi wěi." ruò shì zhě sān. qín wáng jì yuē:" xiān shēng zú bù xìng jiào guǎ rén xié?" fàn jū yuē:" fēi gǎn rán yě. chén wén xī zhě lǚ shàng zhī yù wén wáng yě, shēn wéi yú fù ér diào yú wèi bīn ěr. ruò shì zhě, jiāo shū yě. yǐ shuō ér lì wèi tài shī, zài yǔ jù guī zhě, qí yán shēn yě. gù wén wáng suì shōu gōng yú lǚ shàng ér zú wáng tiān xià. xiāng shǐ wén wáng shū lǚ shàng ér bù yǔ shēn yán, shì zhōu wú tiān zǐ zhī dé, ér wén wǔ wú yǔ chéng qí wáng yè yě. jīn chén jī lǚ zhī chén yě, jiāo shū yú wáng, ér suǒ yuán chén zhě jiē kuāng jūn zhī shì, chù rén gǔ ròu zhī jiān, yuán xiào yú zhōng ér wèi zhī wáng zhī xīn yě. cǐ suǒ yǐ wáng sān wèn ér bù gǎn duì zhě yě. chén fēi yǒu wèi ér bù gǎn yán yě. chén zhī jīn rì yán zhī yú qián ér míng rì fú zhū yú hòu, rán chén bù gǎn bì yě. dài wáng xìn xíng chén zhī yán, sǐ bù zú yǐ wéi chén huàn, wáng bù zú yǐ wéi chén yōu, qī shēn wéi lì bèi fā wèi kuáng bù zú yǐ wéi chén chǐ. qiě yǐ wǔ dì zhī shèng yān ér sǐ, sān wáng zhī rén yān ér sǐ, wǔ bó zhī xián yān ér sǐ, wū huò rèn bǐ zhī lì yān ér sǐ, chéng jīng mèng bēn wáng qìng jì xià yù zhī yǒng yān ér sǐ. sǐ zhě, rén zhī suǒ bì bù miǎn yě. chù bì rán zhī shì, kě yǐ shǎo yǒu bǔ yú qín, cǐ chén zhī suǒ dà yuán yě, chén yòu hé huàn zāi! wǔ zǐ xū tuó zài ér chū zhāo guān, yè xíng zhòu fú, zhì yú líng shuǐ, wú yǐ hú qí kǒu, xíng pú fú, qǐ shǒu ròu tǎn, gǔ fù chuī chí, qǐ shí yú wú shì, zú xìng wú guó, hé lǘ wèi bó. shǐ chén dé jǐn móu rú wǔ zǐ xū, jiā zhī yǐ yōu qiú, zhōng shēn bù fù jiàn, shì chén zhī shuō xíng yě, chén yòu hé yōu? jī zǐ jiē yú qī shēn wéi lì, bèi fā wèi kuáng, wú yì yú zhǔ. jiǎ shǐ chén dé tóng háng yú jī zǐ, kě yǐ yǒu bǔ yú suǒ xián zhī zhǔ, shì chén zhī dà róng yě, chén yǒu hé chǐ? chén zhī suǒ kǒng zhě, dú kǒng chén sǐ zhī hòu, tiān xià jiàn chén zhī jìn zhōng ér shēn sǐ, yīn yǐ shì dù kǒu guǒ zú, mò kěn xiāng qín ěr. zú xià shàng wèi tài hòu zhī yán, xià huò yú jiān chén zhī tài, jū shēn gōng zhī zhōng, bù lí ā bǎo zhī shǒu, zhōng shēn mí huò, wú yǔ zhāo jiān. dà zhě zōng miào miè fù, xiǎo zhě shēn yǐ gū wēi, cǐ chén zhī suǒ kǒng ěr. ruò fú qióng rǔ zhī shì, sǐ wáng zhī huàn, chén bù gǎn wèi yě. chén sǐ ér qín zhì, shì chén sǐ xián yú shēng." qín wáng jì yuē:" xiān shēng shì hé yán yě! fū qín guó pì yuǎn, guǎ rén yú bù xiào, xiān shēng nǎi xìng rǔ zhì yú cǐ, shì tiān yǐ guǎ rén hùn xiān shēng ér cún xiān wáng zhī zōng miào yě. guǎ rén dé shòu mìng yú xiān shēng, shì tiān suǒ yǐ xìng xiān wáng, ér bù qì qí gū yě. xiān shēng nài hé ér yán ruò shì! shì wú xiǎo dà, shàng jí tài hòu, xià zhì dà chén, yuán xiān shēng xī yǐ jiào guǎ rén, wú yí guǎ rén yě." fàn jū bài, qín wáng yì zài bài
秦王屏左右,宫中虚无人。秦王跽而请曰:“先生何以幸教寡人?”范雎曰:“唯唯。”有间,秦王复跽而请曰:“先生何以幸教寡人?”范雎曰:“唯唯。”若是者三。秦王跽曰:“先生卒不幸教寡人邪?”范雎曰:“非敢然也。臣闻昔者吕尚之遇文王也,身为渔父而钓於渭滨耳。若是者,交疏也。已说而立为太师,载与俱归者,其言深也。故文王遂收功於吕尚而卒王天下。乡使文王疏吕尚而不与深言,是周无天子之德,而文武无与成其王业也。今臣羁旅之臣也,交疏於王,而所原陈者皆匡君之事,处人骨肉之间,原效愚忠而未知王之心也。此所以王三问而不敢对者也。臣非有畏而不敢言也。臣知今日言之於前而明日伏诛於後,然臣不敢避也。大王信行臣之言,死不足以为臣患,亡不足以为臣忧,漆身为厉被发为狂不足以为臣耻。且以五帝之圣焉而死,三王之仁焉而死,五伯之贤焉而死,乌获、任鄙之力焉而死,成荆、孟贲、王庆忌、夏育之勇焉而死。死者,人之所必不免也。处必然之势,可以少有补於秦,此臣之所大原也,臣又何患哉!伍子胥橐载而出昭关,夜行昼伏,至於陵水,无以餬其口,行蒲伏,稽首肉袒,鼓腹吹篪,乞食於吴市,卒兴吴国,阖闾为伯。使臣得尽谋如伍子胥,加之以幽囚,终身不复见,是臣之说行也,臣又何忧?箕子、接舆漆身为厉,被发为狂,无益於主。假使臣得同行於箕子,可以有补於所贤之主,是臣之大荣也,臣有何耻?臣之所恐者,独恐臣死之後,天下见臣之尽忠而身死,因以是杜口裹足,莫肯乡秦耳。足下上畏太后之严,下惑於奸臣之态,居深宫之中,不离阿保之手,终身迷惑,无与昭奸。大者宗庙灭覆,小者身以孤危,此臣之所恐耳。若夫穷辱之事,死亡之患,臣不敢畏也。臣死而秦治,是臣死贤於生。”秦王跽曰:“先生是何言也!夫秦国辟远,寡人愚不肖,先生乃幸辱至於此,是天以寡人慁先生而存先王之宗庙也。寡人得受命於先生,是天所以幸先王,而不弃其孤也。先生柰何而言若是!事无小大,上及太后,下至大臣,原先生悉以教寡人,无疑寡人也。”范雎拜,秦王亦再拜
fàn jū yuē:" dài wáng zhī guó, sì sāi yǐ wéi gù, běi yǒu gān quán gǔ kǒu, nán dài jīng wèi, yòu lǒng shǔ, zuǒ guān bǎn, fèn jī bǎi wàn, zhàn chē qiān shèng, lì zé chū gōng, bù lì zé rù shǒu, cǐ wáng zhě zhī dì yě. mín qiè yú sī dòu ér yǒng yú gōng zhàn, cǐ wáng zhě zhī mín yě. wáng bìng cǐ èr zhě ér yǒu zhī. fū yǐ qín zú zhī yǒng, chē qí zhī zhòng, yǐ zhì zhū hóu, pì ruò shī hán lú ér bó jiǎn tù yě, bà wáng zhī yè kě zhì yě, ér qún chén mò dāng qí wèi. zhì jīn bì guān shí wǔ nián, bù gǎn kuī bīng yú shān dōng zhě, shì ráng hóu wèi qín móu bù zhōng, ér dài wáng zhī jì yǒu suǒ shī yě." qín wáng jì yuē:" guǎ rén yuán wén shī jì."
范雎曰:“大王之国,四塞以为固,北有甘泉、谷口,南带泾、渭,右陇、蜀,左关、阪,奋击百万,战车千乘,利则出攻,不利则入守,此王者之地也。民怯於私斗而勇於公战,此王者之民也。王并此二者而有之。夫以秦卒之勇,车骑之众,以治诸侯,譬若施韩卢而搏蹇兔也,霸王之业可致也,而群臣莫当其位。至今闭关十五年,不敢窥兵於山东者,是穰侯为秦谋不忠,而大王之计有所失也。”秦王跽曰:“寡人原闻失计。”
rán zuǒ yòu duō qiè tīng zhě, fàn jū kǒng, wèi gǎn yán nèi, xiān yán wài shì, yǐ guān qín wáng zhī fǔ yǎng. yīn jìn yuē:" fū ráng hóu yuè hán wèi ér gōng qí gāng shòu, fēi jì yě. shǎo chū shī zé bù zú yǐ shāng qí, duō chū shī zé hài yú qín. chén yì wáng zhī jì, yù shǎo chū shī ér xī hán wèi zhī bīng yě, zé bú yì yǐ. jīn jiàn yǔ guó zhī bù qīn yě, yuè rén zhī guó ér gōng, kě hū? qí yú jì shū yǐ. qiě xī qí mǐn wáng nán gōng chǔ, pò jūn shā jiāng, zài pì dì qiān lǐ, ér qí chǐ cùn zhī dì wú de yān zhě, qǐ bù yù de dì zāi, xíng shì bù néng yǒu yě. zhū hóu jiàn qí zhī bà bì, jūn chén zhī bù hé yě, xīng bīng ér fá qí, dà pò zhī. shì rǔ bīng dùn, jiē jiù qí wáng, yuē:' shuí wèi cǐ jì zhě hū?' wáng yuē:' wén zi wèi zhī.' dà chén zuò luàn, wén zi chū zǒu. gōng qí suǒ yǐ dà pò zhě, yǐ qí fá chǔ ér féi hán wèi yě. cǐ suǒ wèi jiè zéi bīng ér jī dào liáng zhě yě. wáng bù rú yuǎn jiāo ér jìn gōng, dé cùn zé wáng zhī cùn yě, dé chǐ yì wáng zhī chǐ yě. jīn shì cǐ ér yuǎn gōng, bù yì móu hū! qiě xī zhě zhōng shān zhī guó dì fāng wǔ bǎi lǐ, zhào dú tūn zhī, gōng chéng míng lì ér lì fù yān, tiān xià mò zhī néng hài yě. jīn fū hán wèi, zhōng guó zhī chù ér tiān xià zhī shū yě, wáng qí yù bà, bì qīn zhōng guó yǐ wéi tiān xià shū, yǐ wēi chǔ zhào. chǔ jiàng zé fù zhào, zhào jiàng zé fù chǔ, chǔ zhào jiē fù, qí bì jù yǐ. qí jù, bì bēi cí zhòng bì yǐ shì qín. qí fù ér hán wèi yīn kě lǔ yě." zhāo wáng yuē:" wú yù qīn wèi jiǔ yǐ, ér wèi duō biàn zhī guó yě, guǎ rén bù néng qīn. qǐng wèn qīn wèi nài hé?" duì yuē:" wáng bēi cí zhòng bì yǐ shì zhī bù kě, zé gē dì ér lù zhī bù kě, yīn jǔ bīng ér fá zhī." wáng yuē:" guǎ rén jìng wén mìng yǐ." nǎi bài fàn jū wèi kè qīng, móu bīng shì. zú tīng fàn jū móu, shǐ wǔ dài fū wǎn fá wèi, bá huái. hòu èr suì, bá xíng qiū.
然左右多窃听者,范雎恐,未敢言内,先言外事,以观秦王之俯仰。因进曰:“夫穰侯越韩、魏而攻齐纲寿,非计也。少出师则不足以伤齐,多出师则害於秦。臣意王之计,欲少出师而悉韩、魏之兵也,则不义矣。今见与国之不亲也,越人之国而攻,可乎?其於计疏矣。且昔齐湣王南攻楚,破军杀将,再辟地千里,而齐尺寸之地无得焉者,岂不欲得地哉,形势不能有也。诸侯见齐之罢弊,君臣之不和也,兴兵而伐齐,大破之。士辱兵顿,皆咎其王,曰:‘谁为此计者乎?’王曰:‘文子为之。’大臣作乱,文子出走。攻齐所以大破者,以其伐楚而肥韩、魏也。此所谓借贼兵而赍盗粮者也。王不如远交而近攻,得寸则王之寸也,得尺亦王之尺也。今释此而远攻,不亦缪乎!且昔者中山之国地方五百里,赵独吞之,功成名立而利附焉,天下莫之能害也。今夫韩、魏,中国之处而天下之枢也,王其欲霸,必亲中国以为天下枢,以威楚、赵。楚彊则附赵,赵彊则附楚,楚、赵皆附,齐必惧矣。齐惧,必卑辞重币以事秦。齐附而韩、魏因可虏也。”昭王曰:“吾欲亲魏久矣,而魏多变之国也,寡人不能亲。请问亲魏柰何?”对曰:“王卑词重币以事之;不可,则割地而赂之;不可,因举兵而伐之。”王曰:“寡人敬闻命矣。”乃拜范雎为客卿,谋兵事。卒听范雎谋,使五大夫绾伐魏,拔怀。後二岁,拔邢丘。
kè qīng fàn jū fù shuō zhāo wáng yuē:" qín hán zhī dì xíng, xiāng cuò rú xiù. qín zhī yǒu hán yě, pì rú mù zhī yǒu dù yě, rén zhī yǒu xīn fù zhī bìng yě. tiān xià wú biàn zé yǐ, tiān xià yǒu biàn, qí wèi qín huàn zhě shú dà yú hán hū? wáng bù rú shōu hán." zhāo wáng yuē:" wú gù yù shōu hán, hán bù tīng, wèi zhī nài hé?" duì yuē:" hán ān dé wú tīng hū? wáng xià bīng ér gōng xíng yáng, zé gǒng chéng gāo zhī dào bù tōng běi duàn tài xíng zhī dào, zé shàng dǎng zhī shī bù xià. wáng yī xīng bīng ér gōng xíng yáng, zé qí guó duàn ér wèi sān. fū hán jiàn bì wáng, ān dé bù tīng hū? ruò hán tīng, ér bà shì yīn kě lǜ yǐ." wáng yuē:" shàn." qiě yù fā shǐ yú hán.
客卿范雎复说昭王曰:“秦韩之地形,相错如绣。秦之有韩也,譬如木之有蠹也,人之有心腹之病也。天下无变则已,天下有变,其为秦患者孰大於韩乎?王不如收韩。”昭王曰:“吾固欲收韩,韩不听,为之柰何?”对曰:“韩安得无听乎?王下兵而攻荥阳,则巩、成皋之道不通;北断太行之道,则上党之师不下。王一兴兵而攻荥阳,则其国断而为三。夫韩见必亡,安得不听乎?若韩听,而霸事因可虑矣。”王曰:“善。”且欲发使於韩。
fàn jū rì yì qīn, fù shuō yòng shù nián yǐ, yīn qǐng jiān shuō yuē:" chén jū shān dōng shí, wén qí zhī yǒu tián wén, bù wén qí yǒu wáng yě wén qín zhī yǒu tài hòu ráng hóu huá yáng gāo líng jīng yáng, bù wén qí yǒu wáng yě. fū shàn guó zhī wèi wáng, néng lì hài zhī wèi wáng, zhì shā shēng zhī wēi zhī wèi wáng. jīn tài hòu shàn xíng bù gù, ráng hóu chū shǐ bù bào, huá yáng jīng yáng děng jī duàn wú huì, gāo líng jìn tuì bù qǐng. sì guì bèi ér guó bù wēi zhě, wèi zhī yǒu yě. wèi cǐ sì guì zhě xià, nǎi suǒ wèi wú wáng yě. rán zé quán ān dé bù qīng, lìng ān dé cóng wáng chū hū? chén wén shàn zhì guó zhě, nǎi nèi gù qí wēi ér wài zhòng qí quán. ráng hóu shǐ zhě cāo wáng zhī zhòng, jué zhì yú zhū hóu, pōu fú yú tiān xià, zhèng shì fá guó, mò gǎn bù tīng. zhàn shèng gōng qǔ zé lì guī yú táo, guó bì yù yú zhū hóu zhàn bài zé jié yuàn yú bǎi xìng, ér huò guī yú shè jì. shī yuē' mù shí fán zhě pī qí zhī, pī qí zhī zhě shāng qí xīn dà qí dōu zhě wēi qí guó, zūn qí chén zhě bēi qí zhǔ'. cuī zhù nào chǐ guǎn qí, shè wáng gǔ, zhuó wáng jīn, xiàn zhī yú miào liáng, sù xī ér sǐ. lǐ duì guǎn zhào, qiú zhǔ fù yú shā qiū, bǎi rì ér è sǐ. jīn chén wén qín tài hòu ráng hóu yòng shì, gāo líng huá yáng jīng yáng zuǒ zhī, zú wú qín wáng, cǐ yì nào chǐ lǐ duì zhī lèi yě. qiě fú sān dài suǒ yǐ wáng guó zhě, jūn zhuān shòu zhèng, zòng jiǔ chí chěng yì liè, bù tīng zhèng shì. qí suǒ shòu zhě, dù xián jí néng, yù xià bì shàng, yǐ chéng qí sī, bù wéi zhǔ jì, ér zhǔ bù jué wù, gù shī qí guó. jīn zì yǒu zhì yǐ shàng zhì zhū dà lì, xià jí wáng zuǒ yòu, wú fēi xiàng guó zhī rén zhě. jiàn wáng dú lì yú cháo, chén qiè wèi wáng kǒng, wàn shì zhī hòu, yǒu qín guó zhě fēi wáng zǐ sūn yě." zhāo wáng wén zhī dà jù, yuē:" shàn." yú shì fèi tài hòu, zhú ráng hóu gāo líng huá yáng jīng yáng jūn yú guān wài. qín wáng nǎi bài fàn jū wèi xiāng. shōu ráng hóu zhī yìn, shǐ guī táo, yīn shǐ xiàn guān gěi chē niú yǐ xǐ, qiān shèng yǒu yú. dào guān, guān yuè qí bǎo qì, bǎo qì zhēn guài duō yú wáng shì.
范雎日益亲,复说用数年矣,因请间说曰:“臣居山东时,闻齐之有田文,不闻其有王也;闻秦之有太后、穰侯、华阳、高陵、泾阳,不闻其有王也。夫擅国之谓王,能利害之谓王,制杀生之威之谓王。今太后擅行不顾,穰侯出使不报,华阳、泾阳等击断无讳,高陵进退不请。四贵备而国不危者,未之有也。为此四贵者下,乃所谓无王也。然则权安得不倾,令安得从王出乎?臣闻善治国者,乃内固其威而外重其权。穰侯使者操王之重,决制於诸侯,剖符於天下,政適伐国,莫敢不听。战胜攻取则利归於陶,国弊御於诸侯;战败则结怨於百姓,而祸归於社稷。诗曰‘木实繁者披其枝,披其枝者伤其心;大其都者危其国,尊其臣者卑其主’。崔杼、淖齿管齐,射王股,擢王筋,县之於庙梁,宿昔而死。李兑管赵,囚主父於沙丘,百日而饿死。今臣闻秦太后、穰侯用事,高陵、华阳、泾阳佐之,卒无秦王,此亦淖齿、李兑之类也。且夫三代所以亡国者,君专授政,纵酒驰骋弋猎,不听政事。其所授者,妒贤嫉能,御下蔽上,以成其私,不为主计,而主不觉悟,故失其国。今自有秩以上至诸大吏,下及王左右,无非相国之人者。见王独立於朝,臣窃为王恐,万世之後,有秦国者非王子孙也。”昭王闻之大惧,曰:“善。”於是废太后,逐穰侯、高陵、华阳、泾阳君於关外。秦王乃拜范雎为相。收穰侯之印,使归陶,因使县官给车牛以徙,千乘有馀。到关,关阅其宝器,宝器珍怪多於王室。
qín fēng fàn jū yǐ yīng, hào wèi yīng hóu. dàng shì shí, qín zhāo wáng sì shí yī nián yě.
秦封范雎以应,号为应侯。当是时,秦昭王四十一年也。
fàn jū jì xiāng qín, qín hào yuē zhāng lù, ér wèi bù zhī, yǐ wéi fàn jū yǐ sǐ jiǔ yǐ. wèi wén qín qiě dōng fá hán wèi, wèi shǐ xū jiǎ yú qín. fàn jū wén zhī, wèi wēi xíng, bì yī jiān bù zhī dǐ, jiàn xū jiǎ. xū jiǎ jiàn zhī ér jīng yuē:" fàn shū gù wú yàng hū!" fàn jū yuē:" rán." xū jiǎ xiào yuē:" fàn shū yǒu shuō yú qín xié?" yuē:" bù yě. jū qián rì dé guò yú wèi xiāng, gù wáng táo zhì cǐ, ān gǎn shuō hū!" xū jiǎ yuē:" jīn shū hé shì?" fàn jū yuē" chén wéi rén yōng lìn." xū jiǎ yì āi zhī, liú yǔ zuò yǐn shí, yuē:" fàn shū yī hán rú cǐ zāi!" nǎi qǔ qí yī tí páo yǐ cì zhī. xū jiǎ yīn wèn yuē:" qín xiāng zhāng jūn, gōng zhī zhī hū? wú wén xìng yú wáng, tiān xià zhī shì jiē jué yú xiāng jūn. jīn wú shì zhī qù liú zài zhāng jūn. rú zǐ qǐ yǒu kè xí yú xiāng jūn zhě zāi?" fàn jū yuē:" zhǔ rén wēng xí zhī zhī. wéi jū yì dé yè, jū qǐng wèi jiàn jūn yú zhāng jūn." xū jiǎ yuē:" wú mǎ bìng, chē zhóu zhé, fēi dà chē sì mǎ, wú gù bù chū." fàn jū yuē:" yuán wèi jūn jiè dà chē sì mǎ yú zhǔ rén wēng."
范雎既相秦,秦号曰张禄,而魏不知,以为范雎已死久矣。魏闻秦且东伐韩、魏,魏使须贾於秦。范雎闻之,为微行,敝衣间步之邸,见须贾。须贾见之而惊曰:“范叔固无恙乎!”范雎曰:“然。”须贾笑曰:“范叔有说於秦邪?”曰:“不也。雎前日得过於魏相,故亡逃至此,安敢说乎!”须贾曰:“今叔何事?”范雎曰“臣为人庸赁。”须贾意哀之,留与坐饮食,曰:“范叔一寒如此哉!”乃取其一綈袍以赐之。须贾因问曰:“秦相张君,公知之乎?吾闻幸於王,天下之事皆决於相君。今吾事之去留在张君。孺子岂有客习於相君者哉?”范雎曰:“主人翁习知之。唯雎亦得谒,雎请为见君於张君。”须贾曰:“吾马病,车轴折,非大车驷马,吾固不出。”范雎曰:“原为君借大车驷马於主人翁。”
fàn jū guī qǔ dà chē sì mǎ, wèi xū jiǎ yù zhī, rù qín xiāng fǔ. fǔ zhōng wàng jiàn, yǒu shí zhě jiē bì nì. xū jiǎ guài zhī. zhì xiāng shě mén, wèi xū jiǎ yuē:" dài wǒ, wǒ wèi jūn xiān rù tōng yú xiāng jūn." xū jiǎ dài mén xià, chí chē liáng jiǔ, wèn mén xià yuē:" fàn shū bù chū, hé yě?" mén xià yuē:" wú fàn shū." xū jiǎ yuē:" xiāng zhě yǔ wǒ zài ér rù zhě." mén xià yuē:" nǎi wú xiāng zhāng jūn yě." xū jiǎ dà jīng, zì zhī jiàn mài, nǎi ròu tǎn xíng, yīn mén xià rén xiè zuì. yú shì fàn jū shèng wéi zhàng, dài zhě shén zhòng, jiàn zhī. xū jiǎ dùn shǒu yán sǐ zuì, yuē:" jiǎ bù yì jūn néng zì zhì yú qīng yún zhī shàng, jiǎ bù gǎn fù dú tiān xià zhī shū, bù gǎn fù yǔ tiān xià zhī shì. jiǎ yǒu tāng huò zhī zuì, qǐng zì píng yú hú háo zhī dì, wéi jūn sǐ shēng zhī!" fàn jū yuē:" rǔ zuì yǒu jǐ?" yuē:" zhuó jiǎ zhī fā yǐ xù jiǎ zhī zuì, shàng wèi zú." fàn jū yuē:" rǔ zuì yǒu sān ěr. xī zhě chǔ zhāo wáng shí ér shēn bāo xū wèi chǔ què wú jūn, chǔ wáng fēng zhī yǐ jīng wǔ qiān hù, bāo xū cí bù shòu, wèi qiū mù zhī jì yú jīng yě. jīn jū zhī xiān rén qiū mù yì zài wèi, gōng qián yǐ jū wèi yǒu wài xīn yú qí ér è jū yú wèi qí, gōng zhī zuì yī yě. dāng wèi qí rǔ wǒ yú cè zhōng, gōng bù zhǐ, zuì èr yě. gèng zuì ér nì wǒ, gōng qí hé rěn hū? zuì sān yǐ. rán gōng zhī suǒ yǐ dé wú sǐ zhě, yǐ tí páo liàn liàn, yǒu gù rén zhī yì, gù shì gōng." nǎi xiè bà. rù yán zhī zhāo wáng, bà guī xū jiǎ.
范雎归取大车驷马,为须贾御之,入秦相府。府中望见,有识者皆避匿。须贾怪之。至相舍门,谓须贾曰:“待我,我为君先入通於相君。”须贾待门下,持车良久,问门下曰:“范叔不出,何也?”门下曰:“无范叔。”须贾曰:“乡者与我载而入者。”门下曰:“乃吾相张君也。”须贾大惊,自知见卖,乃肉袒行,因门下人谢罪。於是范雎盛帷帐,待者甚众,见之。须贾顿首言死罪,曰:“贾不意君能自致於青云之上,贾不敢复读天下之书,不敢复与天下之事。贾有汤镬之罪,请自屏於胡貉之地,唯君死生之!”范雎曰:“汝罪有几?”曰:“擢贾之发以续贾之罪,尚未足。”范雎曰:“汝罪有三耳。昔者楚昭王时而申包胥为楚卻吴军,楚王封之以荆五千户,包胥辞不受,为丘墓之寄於荆也。今雎之先人丘墓亦在魏,公前以雎为有外心於齐而恶雎於魏齐,公之罪一也。当魏齐辱我於厕中,公不止,罪二也。更醉而溺我,公其何忍乎?罪三矣。然公之所以得无死者,以綈袍恋恋,有故人之意,故释公。”乃谢罢。入言之昭王,罢归须贾。
xū jiǎ cí yú fàn jū, fàn jū dà gōng jù, jǐn qǐng zhū hóu shǐ, yǔ zuò táng shàng, shí yǐn shén shè. ér zuò xū jiǎ yú táng xià, zhì dòu qí qián, lìng liǎng qíng tú jiā ér mǎ shí zhī. shù yuē:" wèi wǒ gào wèi wáng, jí chí wèi qí tóu lái! bù rán zhě, wǒ qiě tú dà liáng." xū jiǎ guī, yǐ gào wèi qí. wèi qí kǒng, wáng zǒu zhào. nì píng yuán jūn suǒ.
须贾辞於范雎,范雎大供具,尽请诸侯使,与坐堂上,食饮甚设。而坐须贾於堂下,置豆其前,令两黥徒夹而马食之。数曰:“为我告魏王,急持魏齐头来!不然者,我且屠大梁。”须贾归,以告魏齐。魏齐恐,亡走赵。匿平原君所。
fàn jū jì xiāng, wáng jī wèi fàn jū yuē:" shì yǒu bù kě zhī zhě sān, yǒu bù nài hé zhě yì sān. gōng chē yī rì yàn jià, shì shì zhī bù kě zhī zhě yī yě. jūn zú rán juān guǎn shè, shì shì zhī bù kě zhī zhě èr yě. shǐ chén zú rán tián gōu hè, shì shì zhī bù kě zhī zhě sān yě. gōng chē yī rì yàn jià, jūn suī hèn yú chén, wú kě nài hé. jūn zú rán juān guǎn shè, jūn suī hèn yú chén, yì wú kě nài hé. shǐ chén zú rán tián gōu hè, jūn suī hèn yú chén, yì wú kě nài hé." fàn jū bù yì, nǎi rù yán yú wáng yuē:" fēi wáng jī zhī zhōng, mò néng nèi chén yú hán gǔ guān fēi dài wáng zhī xián shèng, mò néng guì chén. jīn chén guān zhì yú xiāng, jué zài liè hóu, wáng jī zhī guān shàng zhǐ yú yè zhě, fēi qí nèi chén zhī yì yě." zhāo wáng zhào wáng jī, bài wèi hé dōng shǒu, sān suì bù shàng jì. yòu rèn zhèng ān píng, zhāo wáng yǐ wéi jiāng jūn. fàn jū yú shì sàn jiā cái wù, jǐn yǐ bào suǒ cháng kùn è zhě. yī fàn zhī dé bì cháng, yá zì zhī yuàn bì bào.
范雎既相,王稽谓范雎曰:“事有不可知者三,有不柰何者亦三。宫车一日晏驾,是事之不可知者一也。君卒然捐馆舍,是事之不可知者二也。使臣卒然填沟壑,是事之不可知者三也。宫车一日晏驾,君虽恨於臣,无可柰何。君卒然捐馆舍,君虽恨於臣,亦无可柰何。使臣卒然填沟壑,君虽恨於臣,亦无可柰何。”范雎不怿,乃入言於王曰:“非王稽之忠,莫能内臣於函谷关;非大王之贤圣,莫能贵臣。今臣官至於相,爵在列侯,王稽之官尚止於谒者,非其内臣之意也。”昭王召王稽,拜为河东守,三岁不上计。又任郑安平,昭王以为将军。范雎於是散家财物,尽以报所尝困戹者。一饭之德必偿,睚眦之怨必报。
fàn jū xiāng qín èr nián, qín zhāo wáng zhī sì shí èr nián, dōng fá hán shǎo qū gāo píng, bá zhī.
范雎相秦二年,秦昭王之四十二年,东伐韩少曲、高平,拔之。
qín zhāo wáng wén wèi qí zài píng yuán jūn suǒ, yù wèi fàn jū bì bào qí chóu, nǎi xiáng wèi hǎo shū yí píng yuán jūn yuē" guǎ rén wén jūn zhī gāo yì, yuán yǔ jūn wèi bù yī zhī yǒu, jūn xìng guò guǎ rén, guǎ rén yuán yǔ jūn wèi shí rì zhī yǐn." píng yuán jūn wèi qín, qiě yǐ wéi rán, ér rù qín jiàn zhāo wáng. zhāo wáng yǔ píng yuán jūn yǐn shù rì, zhāo wáng wèi píng yuán jūn yuē:" xī zhōu wén wáng dé lǚ shàng yǐ wéi tài gōng, qí huán gōng dé guǎn yí wú yǐ wéi zhòng fù, jīn fàn jūn yì guǎ rén zhī shū fù yě. fàn jūn zhī chóu zài jūn zhī jiā, yuán shǐ rén guī qǔ qí tóu lái bù rán, wú bù chū jūn yú guān." píng yuán jūn yuē:" guì ér wèi jiāo zhě, wèi jiàn yě fù ér wèi jiāo zhě, wèi pín yě. fū wèi qí zhě, shèng zhī yǒu yě, zài, gù bù chū yě, jīn yòu bù zài chén suǒ." zhāo wáng nǎi yí zhào wáng shū yuē:" wáng zhī dì zài qín, fàn jūn zhī chóu wèi qí zài píng yuán jūn zhī jiā. wáng shǐ rén jí chí qí tóu lái bù rán, wú jǔ bīng ér fá zhào, yòu bù chū wáng zhī dì yú guān." zhào xiào chéng wáng nǎi fā zú wéi píng yuán jūn jiā, jí, wèi qí yè wáng chū, jiàn zhào xiāng yú qīng. yú qīng dù zhào wáng zhōng bù kě shuō, nǎi jiě qí xiāng yìn, yǔ wèi qí wáng, jiān xíng, niàn zhū hóu mò kě yǐ jí dǐ zhě, nǎi fù zǒu dà liáng, yù yīn xìn líng jūn yǐ zǒu chǔ. xìn líng jūn wén zhī, wèi qín, yóu yù wèi kěn jiàn, yuē:" yú qīng hé rú rén yě?" shí hóu yíng zài páng, yuē:" rén gù wèi yì zhī, zhī rén yì wèi yì yě. fū yú qīng niè juē yán dēng, yī jiàn zhào wáng, cì bái bì yī shuāng, huáng jīn bǎi yì zài jiàn, bài wèi shàng qīng sān jiàn, zú shòu xiāng yìn, fēng wàn hù hòu. dāng cǐ zhī shí, tiān xià zhēng zhī zhī. fū wèi qí qióng kùn guò yú qīng, yú qīng bù gǎn zhòng jué lù zhī zūn, jiě xiāng yìn, juān wàn hù hòu ér jiān xíng. jí shì zhī qióng ér guī gōng zǐ, gōng zǐ yuē' hé rú rén'. rén gù bù yì zhī, zhī rén yì wèi yì yě!" xìn líng jūn dà cán, jià rú yě yíng zhī. wèi qí wén xìn líng jūn zhī chū nán jiàn zhī, nù ér zì jǐng. zhào wáng wén zhī, zú qǔ qí tóu yǔ qín. qín zhāo wáng nǎi chū píng yuán jūn guī zhào.
秦昭王闻魏齐在平原君所,欲为范雎必报其仇,乃详为好书遗平原君曰;“寡人闻君之高义,原与君为布衣之友,君幸过寡人,寡人原与君为十日之饮。”平原君畏秦,且以为然,而入秦见昭王。昭王与平原君饮数日,昭王谓平原君曰:“昔周文王得吕尚以为太公,齐桓公得管夷吾以为仲父,今范君亦寡人之叔父也。范君之仇在君之家,原使人归取其头来;不然,吾不出君於关。”平原君曰:“贵而为交者,为贱也;富而为交者,为贫也。夫魏齐者,胜之友也,在,固不出也,今又不在臣所。”昭王乃遗赵王书曰:“王之弟在秦,范君之仇魏齐在平原君之家。王使人疾持其头来;不然,吾举兵而伐赵,又不出王之弟於关。”赵孝成王乃发卒围平原君家,急,魏齐夜亡出,见赵相虞卿。虞卿度赵王终不可说,乃解其相印,与魏齐亡,间行,念诸侯莫可以急抵者,乃复走大梁,欲因信陵君以走楚。信陵君闻之,畏秦,犹豫未肯见,曰:“虞卿何如人也?”时侯嬴在旁,曰:“人固未易知,知人亦未易也。夫虞卿蹑屩檐簦,一见赵王,赐白璧一双,黄金百镒;再见,拜为上卿;三见,卒受相印,封万户侯。当此之时,天下争知之。夫魏齐穷困过虞卿,虞卿不敢重爵禄之尊,解相印,捐万户侯而间行。急士之穷而归公子,公子曰‘何如人’。人固不易知,知人亦未易也!”信陵君大惭,驾如野迎之。魏齐闻信陵君之初难见之,怒而自刭。赵王闻之,卒取其头予秦。秦昭王乃出平原君归赵。
zhāo wáng sì shí sān nián, qín gōng hán fén xíng, bá zhī, yīn chéng hé shàng guǎng wǔ.
昭王四十三年,秦攻韩汾陉,拔之,因城河上广武。
hòu wǔ nián, zhāo wáng yòng yīng hóu móu, zòng fǎn jiàn mài zhào, zhào yǐ qí gù, lìng mǎ fú zǐ dài lián pō jiāng. qín dà pò zhào yú cháng píng, suì wéi hán dān. yǐ ér yǔ wǔ ān jūn bái qǐ yǒu xì, yán ér shā zhī. rèn zhèng ān píng, shǐ jī zhào. zhèng ān píng wèi zhào suǒ wéi, jí, yǐ bīng èr wàn rén jiàng zhào. yīng hóu xí qǐng zuì. qín zhī fǎ, rèn rén ér suǒ rèn bù shàn zhě, gè yǐ qí zuì zuì zhī. yú shì yīng hóu zuì dāng shōu sān zú. qín zhāo wáng kǒng shāng yīng hóu zhī yì, nǎi xià lìng guó zhōng:" yǒu gǎn yán zhèng ān píng shì zhě, yǐ qí zuì zuì zhī." ér jiā cì xiàng guó yīng hóu shí wù rì yì hòu, yǐ shùn shì qí yì. hòu èr suì, wáng jī wèi hé dōng shǒu, yǔ zhū hóu tōng, zuò fǎ zhū. ér yīng hóu rì yì yǐ bù yì.
後五年,昭王用应侯谋,纵反间卖赵,赵以其故,令马服子代廉颇将。秦大破赵於长平,遂围邯郸。已而与武安君白起有隙,言而杀之。任郑安平,使击赵。郑安平为赵所围,急,以兵二万人降赵。应侯席请罪。秦之法,任人而所任不善者,各以其罪罪之。於是应侯罪当收三族。秦昭王恐伤应侯之意,乃下令国中:“有敢言郑安平事者,以其罪罪之。”而加赐相国应侯食物日益厚,以顺適其意。後二岁,王稽为河东守,与诸侯通,坐法诛。而应侯日益以不怿。
zhāo wáng lín cháo tàn xī, yīng hóu jìn yuē:" chén wén' zhǔ yōu chén rǔ, zhǔ rǔ chén sǐ'. jīn dài wáng zhōng cháo ér yōu, chén gǎn qǐng qí zuì." zhāo wáng yuē:" wú wén chǔ zhī tiě jiàn lì ér chàng yōu zhuō. fū tiě jiàn lì zé shì yǒng, chàng yōu zhuō zé sī lǜ yuǎn. fū yǐ yuǎn sī lǜ ér yù yǒng shì, wú kǒng chǔ zhī tú qín yě. fū wù bù sù jù, bù kě yǐ yīng zú, jīn wǔ ān jūn jì sǐ, ér zhèng ān píng děng pàn, nèi wú liáng jiàng ér wài duō dí guó, wú shì yǐ yōu." yù yǐ jī lì yīng hóu. yīng hóu jù, bù zhī suǒ chū. cài zé wén zhī, wǎng rù qín yě.
昭王临朝叹息,应侯进曰:“臣闻‘主忧臣辱,主辱臣死’。今大王中朝而忧,臣敢请其罪。”昭王曰:“吾闻楚之铁剑利而倡优拙。夫铁剑利则士勇,倡优拙则思虑远。夫以远思虑而御勇士,吾恐楚之图秦也。夫物不素具,不可以应卒,今武安君既死,而郑安平等畔,内无良将而外多敌国,吾是以忧。”欲以激励应侯。应侯惧,不知所出。蔡泽闻之,往入秦也。
cài zé zhě, yàn rén yě. yóu xué gàn zhū hóu xiǎo dà shén zhòng, bù yù. ér cóng táng jǔ xiāng, yuē:" wú wén xiān shēng xiàng lǐ duì, yuē' bǎi rì zhī nèi chí guó bǐng', yǒu zhī hū?" yuē:" yǒu zhī." yuē:" ruò chén zhě hé rú?" táng jǔ shú shì ér xiào yuē:" xiān shēng hé bí, jù jiān, tuí yán, cù è, xī luán. wú wén shèng rén bù xiāng, dài xiān shēng hū?" cài zé zhī táng jǔ xì zhī, nǎi yuē:" fù guì wú suǒ zì yǒu, wú suǒ bù zhī zhě shòu yě, yuán wén zhī." táng jǔ yuē:" xiān shēng zhī shòu, cóng jīn yǐ wǎng zhě sì shí sān suì." cài zé xiào xiè ér qù, wèi qí yù zhě yuē:" wú chí liáng cì chǐ féi, yuè mǎ jí qū, huái huáng jīn zhī yìn, jié zǐ shòu yú yào, yī ràng rén zhǔ zhī qián, shí ròu fù guì, sì shí sān nián zú yǐ." qù zhī zhào, jiàn zhú. zhī hán wèi, yù duó fǔ gé yú tú. wén yīng hóu rèn zhèng ān píng wáng jī jiē fù zhòng zuì yú qín, yīng hóu nèi cán, cài zé nǎi xī rù qín.
蔡泽者,燕人也。游学干诸侯小大甚众,不遇。而从唐举相,曰:“吾闻先生相李兑,曰‘百日之内持国秉’,有之乎?”曰:“有之。”曰:“若臣者何如?”唐举孰视而笑曰:“先生曷鼻,巨肩,魋颜,蹙齃,膝挛。吾闻圣人不相,殆先生乎?”蔡泽知唐举戏之,乃曰:“富贵吾所自有,吾所不知者寿也,原闻之。”唐举曰:“先生之寿,从今以往者四十三岁。”蔡泽笑谢而去,谓其御者曰:“吾持粱刺齿肥,跃马疾驱,怀黄金之印,结紫绶於要,揖让人主之前,食肉富贵,四十三年足矣。”去之赵,见逐。之韩、魏,遇夺釜鬲於涂。闻应侯任郑安平、王稽皆负重罪於秦,应侯内惭,蔡泽乃西入秦。
jiāng jiàn zhāo wáng, shǐ rén xuān yán yǐ gǎn nù yīng hóu yuē:" yàn kè cài zé, tiān xià xióng jùn hóng biàn zhì shì yě. bǐ yī jiàn qín wáng, qín wáng bì kùn jūn ér duó jūn zhī wèi." yīng hóu wén, yuē:" wǔ dì sān dài zhī shì, bǎi jiā zhī shuō, wú jì zhī zhī, zhòng kǒu zhī biàn, wú jiē cuī zhī, shì è néng kùn wǒ ér duó wǒ wèi hū?" shǐ rén zhào cài zé. cài zé rù, zé yī yīng. yīng hóu gù bù kuài, jí jiàn zhī, yòu jù, yīng hóu yīn ràng zhī yuē:" zi cháng xuān yán yù dài wǒ xiāng qín, níng yǒu zhī hū?" duì yuē:" rán." yīng hóu yuē:" qǐng wén qí shuō." cài zé yuē:" xū, jūn hé jiàn zhī wǎn yě! fū sì shí zhī xù, chéng gōng zhě qù. fū rén shēng bǎi tǐ jiān jiàng, shǒu zú biàn lì, ěr mù cōng míng ér xīn shèng zhì, qǐ fēi shì zhī yuán yǔ?" yīng hóu yuē:" rán." cài zé yuē:" zhì rén bǐng yì, háng dào shī dé, dé zhì yú tiān xià, tiān xià huái lè jìng ài ér zūn mù zhī, jiē yuán yǐ wéi jūn wáng, qǐ bù biàn zhì zhī qī yǔ?" yīng hóu yuē:" rán." cài zé fù yuē:" fù guì xiǎn róng, chéng lǐ wàn wù, shǐ gè dé qí suǒ xìng mìng shòu zhǎng, zhōng qí tiān nián ér bù yāo shāng tiān xià jì qí tǒng, shǒu qí yè, chuán zhī wú qióng míng shí chún cuì, zé liú qiān lǐ, shì shì chēng zhī ér wú jué, yǔ tiān dì zhōng shǐ: qǐ dào dé zhī fú ér shèng rén suǒ wèi jí xiáng shàn shì zhě yǔ?" yīng hóu yuē:" rán."
将见昭王,使人宣言以感怒应侯曰:“燕客蔡泽,天下雄俊弘辩智士也。彼一见秦王,秦王必困君而夺君之位。”应侯闻,曰:“五帝三代之事,百家之说,吾既知之,众口之辩,吾皆摧之,是恶能困我而夺我位乎?”使人召蔡泽。蔡泽入,则揖应。应侯固不快,及见之,又倨,应侯因让之曰:“子尝宣言欲代我相秦,宁有之乎?”对曰:“然。”应侯曰:“请闻其说。”蔡泽曰:“吁,君何见之晚也!夫四时之序,成功者去。夫人生百体坚彊,手足便利,耳目聪明而心圣智,岂非士之原与?”应侯曰:“然。”蔡泽曰:“质仁秉义,行道施德,得志於天下,天下怀乐敬爱而尊慕之,皆原以为君王,岂不辩智之期与?”应侯曰:“然。”蔡泽复曰:“富贵显荣,成理万物,使各得其所;性命寿长,终其天年而不夭伤;天下继其统,守其业,传之无穷;名实纯粹,泽流千里,世世称之而无绝,与天地终始:岂道德之符而圣人所谓吉祥善事者与?”应侯曰:“然。”
cài zé yuē:" ruò fú qín zhī shāng jūn, chǔ zhī wú qǐ, yuè zhī dài fū zhǒng, qí zú rán yì kě yuán yǔ?" yīng hóu zhī cài zé zhī yù kùn jǐ yǐ shuō, fù miù yuē:" hé wéi bù kě? fū gōng sūn yāng zhī shì xiào gōng yě, jí shēn wú èr lǜ, jǐn gōng ér bù gù sī shè dāo jù yǐ jìn jiān xié, xìn shǎng fá yǐ zhì zhì pī fù xīn, shì qíng sù, méng yuàn jiù, qī jiù yǒu, duó wèi gōng zǐ áng, ān qín shè jì, lì bǎi xìng, zú wèi qín qín jiāng pò dí, rǎng dì qiān lǐ. wú qǐ zhī shì dào wáng yě, shǐ sī bù dé hài gōng, chán bù dé bì zhōng, yán bù qǔ gǒu hé, xíng bù qǔ gǒu róng, bù wéi wēi yì xíng, xíng yì bù pì nán, rán wèi bà zhǔ qiáng guó, bù cí huò xiōng. dài fū zhǒng zhī shì yuè wáng yě, zhǔ suī kùn rǔ, xī zhōng ér bù jiě, zhǔ suī jué wáng, jǐn néng ér fú lí, chéng gōng ér fú jīn, guì fù ér bù jiāo dài. ruò cǐ sān zi zhě, gù yì zhī zhì yě, zhōng zhī jié yě. shì gù jūn zǐ yǐ yì sǐ nàn, shì sǐ rú guī shēng ér rǔ bù rú sǐ ér róng. shì gù yǒu shā shēn yǐ chéng míng, suī yì zhī suǒ zài, suī sǐ wú suǒ hèn. hé wéi bù kě zāi?"
蔡泽曰:“若夫秦之商君,楚之吴起,越之大夫种,其卒然亦可原与?”应侯知蔡泽之欲困己以说,复谬曰:“何为不可?夫公孙鞅之事孝公也,极身无贰虑,尽公而不顾私;设刀锯以禁奸邪,信赏罚以致治;披腹心,示情素,蒙怨咎,欺旧友,夺魏公子卬,安秦社稷,利百姓,卒为秦禽将破敌,攘地千里。吴起之事悼王也,使私不得害公,谗不得蔽忠,言不取苟合,行不取苟容,不为危易行,行义不辟难,然为霸主强国,不辞祸凶。大夫种之事越王也,主虽困辱,悉忠而不解,主虽绝亡,尽能而弗离,成功而弗矜,贵富而不骄怠。若此三子者,固义之至也,忠之节也。是故君子以义死难,视死如归;生而辱不如死而荣。士固有杀身以成名,虽义之所在,虽死无所恨。何为不可哉?”
cài zé yuē:" zhǔ shèng chén xián, tiān xià zhī shèng fú yě jūn míng chén zhí, guó zhī fú yě fù cí zǐ xiào, fū xìn qī zhēn, jiā zhī fú yě. gù bǐ gàn zhōng ér bù néng cún yīn, zi xū zhì ér bù néng wán wú, shēn shēng xiào ér jìn guó luàn. shì jiē yǒu zhōng chén xiào zǐ, ér guó jiā miè luàn zhě, hé yě? wú míng jūn xián fù yǐ tīng zhī, gù tiān xià yǐ qí jūn fù wèi lù rǔ ér lián qí chén zǐ. jīn shāng jūn wú qǐ dài fū zhǒng zhī wéi rén chén, shì yě qí jūn, fēi yě. gù shì chēng sān zi zhì gōng ér bú jiàn dé, qǐ mù bù yù shì sǐ hū? fū dài sǐ ér hòu kě yǐ lì zhōng chéng míng, shì wēi zǐ bù zú rén, kǒng zǐ bù zú shèng, guǎn zhòng bù zú dà yě. fū rén zhī lì gōng, qǐ bù qī yú chéng quán xié? shēn yǔ míng jù quán zhě, shàng yě. míng kě fǎ ér shēn sǐ zhě, qí cì yě. míng zài lù rǔ ér shēn quán zhě, xià yě." yú shì yīng hóu chēng shàn.
蔡泽曰:“主圣臣贤,天下之盛福也;君明臣直,国之福也;父慈子孝,夫信妻贞,家之福也。故比干忠而不能存殷,子胥智而不能完吴,申生孝而晋国乱。是皆有忠臣孝子,而国家灭乱者,何也?无明君贤父以听之,故天下以其君父为僇辱而怜其臣子。今商君、吴起、大夫种之为人臣,是也;其君,非也。故世称三子致功而不见德,岂慕不遇世死乎?夫待死而後可以立忠成名,是微子不足仁,孔子不足圣,管仲不足大也。夫人之立功,岂不期於成全邪?身与名俱全者,上也。名可法而身死者,其次也。名在僇辱而身全者,下也。”於是应侯称善。
cài zé shǎo dé jiān, yīn yuē:" fū shāng jūn wú qǐ dài fū zhǒng, qí wéi rén chén jìn zhōng zhì gōng zé kě yuán yǐ, hóng yāo shì wén wáng, zhōu gōng fǔ chéng wáng yě, qǐ bù yì zhōng shèng hū? yǐ jūn chén lùn zhī, shāng jūn wú qǐ dài fū zhǒng qí kě yuán shú yǔ hóng yāo zhōu gōng zāi?" yīng hóu yuē:" shāng jūn wú qǐ dài fū zhǒng fú ruò yě." cài zé yuē:" rán zé jūn zhī zhǔ cí rén rèn zhōng, dūn hòu jiù gù, qí xián zhì yǔ yǒu dào zhī shì wèi jiāo qī, yì bù bèi gōng chén, shú yǔ qín xiào gōng chǔ dào wáng yuè wáng hū?" yīng hóu yuē:" wèi zhī hé rú yě." cài zé yuē:" jīn zhǔ qīn zhōng chén, bù guò qín xiào gōng chǔ dào wáng yuè wáng, jūn zhī shè zhì, néng wéi zhǔ ān wēi xiū zhèng, zhì luàn jiàng bīng, pī huàn zhé nán, guǎng dì zhí gǔ, fù guó zú jiā, jiàng zhǔ, zūn shè jì, xiǎn zōng miào, tiān xià mò gǎn qī fàn qí zhǔ, zhǔ zhī wēi gài zhèn hǎi nèi, gōng zhāng wàn lǐ zhī wài, shēng míng guāng huī chuán yú qiān shì, jūn shú yǔ shāng jūn wú qǐ dài fū zhǒng?" yīng hóu yuē:" bù ruò." cài zé yuē:" jīn zhǔ zhī qīn zhōng chén bù wàng jiù gù bù ruò xiào gōng dào wáng jù jiàn, ér jūn zhī gōng jī ài xìn qīn xìng yòu bù ruò shāng jūn wú qǐ dài fū zhǒng, rán ér jūn zhī lù wèi guì shèng, sī jiā zhī fù guò yú sān zi, ér shēn bù tuì zhě, kǒng huàn zhī shén yú sān zi, qiè wèi jūn wēi zhī. yǔ yuē' rì zhōng zé yí, yuè mǎn zé kuī'. wù shèng zé shuāi, tiān dì zhī cháng shù yě. jìn tuì yíng suō, yǔ shí biàn huà, shèng rén zhī cháng dào yě. gù' guó yǒu dào zé shì, guó wú dào zé yǐn'. shèng rén yuē' fēi lóng zài tiān, lì jiàn dà rén'.' bú yì ér fù qiě guì, yú wǒ rú fú yún'. jīn jūn zhī yuàn yǐ chóu ér dé yǐ bào, yì yù zhì yǐ, ér wú biàn jì, qiè wèi jūn bù qǔ yě. qiě fú cuì gǔ xī xiàng, qí chù shì fēi bù yuǎn sǐ yě, ér suǒ yǐ sǐ zhě, huò yú ěr yě. sū qín zhì bó zhī zhì, fēi bù zú yǐ pì rǔ yuǎn sǐ yě, ér suǒ yǐ sǐ zhě, huò yú tān lì bù zhǐ yě. shì yǐ shèng rén zhì lǐ jié yù, qǔ yú mín yǒu dù, shǐ zhī yǐ shí, yòng zhī yǒu zhǐ, gù zhì bù yì, xíng bù jiāo, cháng yǔ dào jù ér bù shī, gù tiān xià chéng ér bù jué. xī zhě qí huán gōng jiǔ hé zhū hóu, yī kuāng tiān xià, zhì yú kuí qiū zhī huì, yǒu jiāo jīn zhī zhì, pàn zhě jiǔ guó. wú wáng fū chāi bīng wú dí yú tiān xià, yǒng jiàng yǐ qīng zhū hóu, líng qí jìn, gù suì yǐ shā shēn wáng guó. xià yù tài shǐ jiào chì hū hài sān jūn, rán ér shēn sǐ yú yōng fū. cǐ jiē chéng zhì shèng ér bù fǎn dào lǐ, bù jū bēi tuì chù jiǎn yuē zhī huàn yě. fū shāng jūn wèi qín xiào gōng míng fǎ lìng, jìn jiān běn, zūn jué bì shǎng, yǒu zuì bì fá, píng quán héng, zhèng dù liàng, diào qīng zhòng, jué liè qiān mò, yǐ jìng shēng mín zhī yè ér yī qí sú, quàn mín gēng nóng lì tǔ, yī shì wú èr shì, lì tián xù jī, xí zhàn chén zhī shì, shì yǐ bīng dòng ér dì guǎng, bīng xiū ér guó fù, gù qín wú dí yú tiān xià, lì wēi zhū hóu, chéng qín guó zhī yè. gōng yǐ chéng yǐ, ér suì yǐ chē liè. chǔ dì fāng shù qiān lǐ, chí jǐ bǎi wàn, bái qǐ lǜ shù wàn zhī shī yǐ yǔ chǔ zhàn, yī zhàn jǔ yān yǐng yǐ shāo yí líng, zài zhàn nán bìng shǔ hàn. yòu yuè hán wèi ér gōng jiàng zhào, běi kēng mǎ fú, zhū tú sì shí yú wàn zhī zhòng, jǐn zhī yú cháng píng zhī xià, liú xiě chéng chuān, fèi shēng ruò léi, suì rù wéi hán dān, shǐ qín yǒu dì yè. chǔ zhào tiān xià zhī jiàng guó ér qín zhī chóu dí yě, zì shì zhī hòu, chǔ zhào jiē shè fú bù gǎn gōng qín zhě, bái qǐ zhī shì yě. shēn suǒ fú zhě qī shí yú chéng, gōng yǐ chéng yǐ, ér suì cì jiàn sǐ yú dù yóu. wú qǐ wèi chǔ dào wáng lì fǎ, bēi jiǎn dà chén zhī wēi zhòng, bà wú néng, fèi wú yòng, sǔn bù jí zhī guān, sāi sī mén zhī qǐng, yī chǔ guó zhī sú, jìn yóu kè zhī mín, jīng gēng zhàn zhī shì, nán shōu yáng yuè, běi bìng chén cài, pò héng sàn cóng, shǐ chí shuō zhī shì wú suǒ kāi qí kǒu, jìn péng dǎng yǐ lì bǎi xìng, dìng chǔ guó zhī zhèng, bīng zhèn tiān xià, wēi fú zhū hóu. gōng yǐ chéng yǐ, ér zú zhī jiě. dài fū zhǒng wèi yuè wáng shēn móu yuǎn jì, miǎn kuài jī zhī wēi, yǐ wáng wèi cún, yīn rǔ wèi róng, kěn cǎo rù yì, pì dì zhí gǔ, lǜ sì fāng zhī shì, zhuān shàng xià zhī lì, fǔ jù jiàn zhī xián, bào fū chāi zhī chóu, zú qín jìn wú. lìng yuè chéng bà. gōng yǐ zhāng ér xìn yǐ, jù jiàn zhōng fù ér shā zhī. cǐ sì zǐ zhě, gōng chéng bù qù, huò zhì yú cǐ. cǐ suǒ wèi xìn ér bù néng qū, wǎng ér bù néng fǎn zhě yě. fàn lǐ zhī zhī, chāo rán pì shì, zhǎng wèi táo zhū gōng. jūn dú bù guān fū bó zhě hū? huò yù dà tóu, huò yù fēn gōng, cǐ jiē jūn zhī suǒ míng zhī yě. jīn jūn xiāng qín, jì bù xià xí, móu bù chū láng miào, zuò zhì zhū hóu, lì shī sān chuān, yǐ shí yí yáng, jué yáng cháng zhī xiǎn, sāi tài xíng zhī dào, yòu zhǎn fàn zhōng xíng zhī tú, liù guó bù dé hé cóng, zhàn dào qiān lǐ, tōng yú shǔ hàn, shǐ tiān xià jiē wèi qín, qín zhī yù de yǐ, jūn zhī gōng jí yǐ, cǐ yì qín zhī fēn gōng zhī shí yě. rú shì ér bù tuì, zé shāng jūn bái gōng wú qǐ dài fū zhǒng shì yě. wú wén zhī,' jiàn yú shuǐ zhě jiàn miàn zhī róng, jiàn yú rén zhě zhī jí yǔ xiōng'. shū yuē' chéng gōng zhī xià, bù kě jiǔ chù'. sì zǐ zhī huò, jūn hé jū yān? jūn hé bù yǐ cǐ shí guī xiāng yìn, ràng xián zhě ér shòu zhī, tuì ér yán jū chuān guān, bì yǒu bó yí zhī lián, zhǎng wèi yīng hóu. shì shì chēng gū, ér yǒu xǔ yóu yán líng jì zǐ zhī ràng, qiáo sōng zhī shòu, shú yǔ yǐ huò zhōng zāi? jí jūn hé jū yān? rěn bù néng zì lí, yí bù néng zì jué, bì yǒu sì zǐ zhī huò yǐ. yì yuē' kàng lóng yǒu huǐ', cǐ yán shàng ér bù néng xià, xìn ér bù néng qū, wǎng ér bù néng zì fǎn zhě yě. yuán jūn shú jì zhī!" yīng hóu yuē:" shàn. wú wén' yù ér bù zhī, shī qí suǒ yǐ yù yǒu ér bù zhī, shī qí suǒ yǐ yǒu'. xiān shēng xìng jiào, jū jìng shòu mìng.' yú shì nǎi yán rù zuò, wèi shàng kè.
蔡泽少得间,因曰:“夫商君、吴起、大夫种,其为人臣尽忠致功则可原矣,闳夭事文王,周公辅成王也,岂不亦忠圣乎?以君臣论之,商君、吴起、大夫种其可原孰与闳夭、周公哉?”应侯曰:“商君、吴起、大夫种弗若也。”蔡泽曰:“然则君之主慈仁任忠,惇厚旧故,其贤智与有道之士为胶漆,义不倍功臣,孰与秦孝公、楚悼王、越王乎?”应侯曰:“未知何如也。”蔡泽曰:“今主亲忠臣,不过秦孝公、楚悼王、越王,君之设智,能为主安危修政,治乱彊兵,批患折难,广地殖穀,富国足家,彊主,尊社稷,显宗庙,天下莫敢欺犯其主,主之威盖震海内,功彰万里之外,声名光辉传於千世,君孰与商君、吴起、大夫种?”应侯曰:“不若。”蔡泽曰:“今主之亲忠臣不忘旧故不若孝公、悼王、句践,而君之功绩爱信亲幸又不若商君、吴起、大夫种,然而君之禄位贵盛,私家之富过於三子,而身不退者,恐患之甚於三子,窃为君危之。语曰‘日中则移,月满则亏’。物盛则衰,天地之常数也。进退盈缩,与时变化,圣人之常道也。故‘国有道则仕,国无道则隐’。圣人曰‘飞龙在天,利见大人’。‘不义而富且贵,於我如浮云’。今君之怨已雠而德已报,意欲至矣,而无变计,窃为君不取也。且夫翠、鹄、犀、象,其处势非不远死也,而所以死者,惑於饵也。苏秦、智伯之智,非不足以辟辱远死也,而所以死者,惑於贪利不止也。是以圣人制礼节欲,取於民有度,使之以时,用之有止,故志不溢,行不骄,常与道俱而不失,故天下承而不绝。昔者齐桓公九合诸侯,一匡天下,至於葵丘之会,有骄矜之志,畔者九国。吴王夫差兵无敌於天下,勇彊以轻诸侯,陵齐晋,故遂以杀身亡国。夏育、太史噭叱呼骇三军,然而身死於庸夫。此皆乘至盛而不返道理,不居卑退处俭约之患也。夫商君为秦孝公明法令,禁奸本,尊爵必赏,有罪必罚,平权衡,正度量,调轻重,决裂阡陌,以静生民之业而一其俗,劝民耕农利土,一室无二事,力田稸积,习战陈之事,是以兵动而地广,兵休而国富,故秦无敌於天下,立威诸侯,成秦国之业。功已成矣,而遂以车裂。楚地方数千里,持戟百万,白起率数万之师以与楚战,一战举鄢郢以烧夷陵,再战南并蜀汉。又越韩、魏而攻彊赵,北阬马服,诛屠四十馀万之众,尽之于长平之下,流血成川,沸声若雷,遂入围邯郸,使秦有帝业。楚、赵天下之彊国而秦之仇敌也,自是之後,楚、赵皆慑伏不敢攻秦者,白起之势也。身所服者七十馀城,功已成矣,而遂赐剑死於杜邮。吴起为楚悼王立法,卑减大臣之威重,罢无能,废无用,损不急之官,塞私门之请,一楚国之俗,禁游客之民,精耕战之士,南收杨越,北并陈、蔡,破横散从,使驰说之士无所开其口,禁朋党以励百姓,定楚国之政,兵震天下,威服诸侯。功已成矣,而卒枝解。大夫种为越王深谋远计,免会稽之危,以亡为存,因辱为荣,垦草入邑,辟地殖穀,率四方之士,专上下之力,辅句践之贤,报夫差之雠,卒擒劲吴。令越成霸。功已彰而信矣,句践终负而杀之。此四子者,功成不去,祸至於此。此所谓信而不能诎,往而不能返者也。范蠡知之,超然辟世,长为陶硃公。君独不观夫博者乎?或欲大投,或欲分功,此皆君之所明知也。今君相秦,计不下席,谋不出廊庙,坐制诸侯,利施三川,以实宜阳,决羊肠之险,塞太行之道,又斩范、中行之涂,六国不得合从,栈道千里,通於蜀汉,使天下皆畏秦,秦之欲得矣,君之功极矣,此亦秦之分功之时也。如是而不退,则商君、白公、吴起、大夫种是也。吾闻之,‘鉴於水者见面之容,鉴於人者知吉与凶’。书曰‘成功之下,不可久处’。四子之祸,君何居焉?君何不以此时归相印,让贤者而授之,退而岩居川观,必有伯夷之廉,长为应侯。世世称孤,而有许由、延陵季子之让,乔松之寿,孰与以祸终哉?即君何居焉?忍不能自离,疑不能自决,必有四子之祸矣。易曰‘亢龙有悔’,此言上而不能下,信而不能诎,往而不能自返者也。原君孰计之!”应侯曰:“善。吾闻‘欲而不知,失其所以欲;有而不知,失其所以有’。先生幸教,雎敬受命。’於是乃延入坐,为上客。
hòu shù rì, rù cháo, yán yú qín zhāo wáng yuē:" kè xīn yǒu cóng shān dōng lái zhě yuē cài zé, qí rén biàn shì, míng yú sān wáng zhī shì, wǔ bó zhī yè, shì sú zhī biàn, zú yǐ jì qín guó zhī zhèng. chén zhī jiàn rén shén zhòng, mò jí, chén bù rú yě. chén gǎn yǐ wén." qín zhāo wáng zhào jiàn, yǔ yǔ, dà yuè zhī, bài wèi kè qīng. yīng hóu yīn xiè bìng qǐng guī xiāng yìn. zhāo wáng jiàng qǐ yīng hóu, yīng hóu suì chēng bìng dǔ. fàn jū miǎn xiāng, zhāo wáng xīn shuō cài zé jì huà, suì bài wèi qín xiāng, dōng shōu zhōu shì.
後数日,入朝,言於秦昭王曰:“客新有从山东来者曰蔡泽,其人辩士,明於三王之事,五伯之业,世俗之变,足以寄秦国之政。臣之见人甚众,莫及,臣不如也。臣敢以闻。”秦昭王召见,与语,大说之,拜为客卿。应侯因谢病请归相印。昭王彊起应侯,应侯遂称病笃。范雎免相,昭王新说蔡泽计画,遂拜为秦相,东收周室。
cài zé xiāng qín shù yuè, rén huò è zhī, jù zhū, nǎi xiè bìng guī xiāng yìn, hào wèi gāng chéng jūn. jū qín shí yú nián, shì zhāo wáng xiào wén wáng zhuāng xiāng wáng. zú shì shǐ huáng dì, wèi qín shǐ yú yàn, sān nián ér yàn shǐ tài zǐ dān rù zhì yú qín.
蔡泽相秦数月,人或恶之,惧诛,乃谢病归相印,号为纲成君。居秦十馀年,事昭王、孝文王、庄襄王。卒事始皇帝,为秦使於燕,三年而燕使太子丹入质於秦。
tài shǐ gōng yuē: hán zi chēng" cháng xiù shàn wǔ, duō qián shàn gǔ", xìn zāi shì yán yě! fàn jū cài zé shì suǒ wèi yī qiè biàn shì, rán yóu shuì zhū hóu zhì bái shǒu wú suǒ yù zhě, fēi jì cè zhī zhuō, suǒ wéi shuō lì shǎo yě. jí èr rén jī lǚ rù qín, jì zhǒng qǔ qīng xiàng, chuí gōng yú tiān xià zhě, gù jiàng ruò zhī shì yì yě. rán shì yì yǒu ǒu hé, xián zhě duō rú cǐ èr zi, bù dé jìn yì, qǐ kě shèng dào zāi! rán èr zi bù kùn è, è néng jī hū?
太史公曰:韩子称“长袖善舞,多钱善贾”,信哉是言也!范雎、蔡泽世所谓一切辩士,然游说诸侯至白首无所遇者,非计策之拙,所为说力少也。及二人羁旅入秦,继踵取卿相,垂功於天下者,固彊弱之势异也。然士亦有偶合,贤者多如此二子,不得尽意,岂可胜道哉!然二子不困戹,恶能激乎?
yīng hóu shǐ kùn, tuō zài ér xī, shuō xíng jì lì, guì píng chǒng jī. yǐ qín shì zhào, zú bào wèi qí. gāng chéng biàn zhì, fàn jū zhāo xié. shì lì qīng duó, yī yán chéng qī.
应侯始困,讬载而西,说行计立,贵平宠稽。倚秦市赵,卒报魏齐。纲成辩智,范雎招携。势利倾夺,一言成蹊。