lǎo zi zhě, chǔ kǔ xiàn lì xiāng qū rén lǐ rén yě, xìng lǐ shì, míng ěr, zì dān, zhōu shǒu cáng shì zhī shǐ yě.
老子者,楚苦县厉乡曲仁里人也,姓李氏,名耳,字聃,周守藏室之史也。
kǒng zǐ shì zhōu, jiāng wèn lǐ yú lǎo zi. lǎo zǐ yuē:" zi suǒ yán zhě, qí rén yǔ gǔ jiē yǐ xiǔ yǐ, dú qí yán zài ěr. qiě jūn zǐ dé qí shí zé jià, bù dé qí shí zé péng lèi ér xíng. wú wén zhī, liáng jiǎ shēn cáng ruò xū, jūn zǐ shèng dé róng mào ruò yú. qù zi zhī jiāo qì yǔ duō yù, tài sè yǔ yín zhì, shì jiē wú yì yú zi zhī shēn. wú suǒ yǐ gào zi, ruò shì ér yǐ." kǒng zǐ qù, wèi dì zǐ yuē:" niǎo, wú zhī qí néng fēi yú, wú zhī qí néng yóu shòu, wú zhī qí néng zǒu. zǒu zhě kě yǐ wéi wǎng, yóu zhě kě yǐ wéi lún, fēi zhě kě yǐ wéi zēng. zhì yú lóng, wú bù néng zhī qí chéng fēng yún ér shàng tiān. wú jīn rì jiàn lǎo zi, qí yóu lóng xié!"
孔子適周,将问礼於老子。老子曰:“子所言者,其人与骨皆已朽矣,独其言在耳。且君子得其时则驾,不得其时则蓬累而行。吾闻之,良贾深藏若虚,君子盛德容貌若愚。去子之骄气与多欲,态色与淫志,是皆无益於子之身。吾所以告子,若是而已。”孔子去,谓弟子曰:“鸟,吾知其能飞;鱼,吾知其能游;兽,吾知其能走。走者可以为罔,游者可以为纶,飞者可以为矰。至於龙,吾不能知其乘风云而上天。吾今日见老子,其犹龙邪!”
lǎo zi xiū dào dé, qí xué yǐ zì yǐn wú míng wéi wù. jū zhōu jiǔ zhī, jiàn zhōu zhī shuāi, nǎi suì qù. zhì guān, guān lìng yǐn xǐ yuē:" zǐ jiāng yǐn yǐ, jiàng wèi wǒ zhù shū." yú shì lǎo zi nǎi zhù shū shàng xià piān, yán dào dé zhī yì wǔ qiān yú yán ér qù, mò zhī qí suǒ zhōng.
老子脩道德,其学以自隐无名为务。居周久之,见周之衰,乃遂去。至关,关令尹喜曰:“子将隐矣,彊为我著书。”於是老子乃著书上下篇,言道德之意五千馀言而去,莫知其所终。
huò yuē: lǎo lái zǐ yì chǔ rén yě, zhù shū shí wǔ piān, yán dào jiā zhī yòng, yǔ kǒng zǐ tóng shí yún.
或曰:老莱子亦楚人也,著书十五篇,言道家之用,与孔子同时云。
gài lǎo zi bǎi yǒu liù shí yú suì, huò yán èr bǎi yú suì, yǐ qí xiū dào ér yǎng shòu yě.
盖老子百有六十馀岁,或言二百馀岁,以其脩道而养寿也。
zì kǒng zǐ sǐ zhī hòu bǎi èr shí jiǔ nián, ér shǐ jì zhōu tài shǐ dān jiàn qín xiàn gōng yuē:" shǐ qín yǔ zhōu hé, hé wǔ bǎi suì ér lí, lí qī shí suì ér bà wáng zhě chū yān." huò yuē dān jí lǎo zi, huò yuē fēi yě, shì mò zhī qí rán fǒu. lǎo zi, yǐn jūn zǐ yě.
自孔子死之後百二十九年,而史记周太史儋见秦献公曰:“始秦与周合,合五百岁而离,离七十岁而霸王者出焉。”或曰儋即老子,或曰非也,世莫知其然否。老子,隐君子也。
lǎo zi zhī zǐ míng zōng, zōng wèi wèi jiāng, fēng yú duàn gàn. zōng zi zhù, zhù zǐ gōng, gōng xuán sūn jiǎ, jiǎ shì yú hàn xiào wén dì. ér jiǎ zhī zǐ jiě wèi jiāo xī wáng áng tài fù, yīn jiā yú qí yān.
老子之子名宗,宗为魏将,封於段干。宗子注,注子宫,宫玄孙假,假仕於汉孝文帝。而假之子解为胶西王卬太傅,因家于齐焉。
shì zhī xué lǎo zi zhě zé chù rú xué, rú xué yì chù lǎo zi." dào bù tóng bù xiāng wéi móu", qǐ wèi shì xié? lǐ ěr wú wéi zì huà, qīng jìng zì zhèng.
世之学老子者则绌儒学,儒学亦绌老子。“道不同不相为谋”,岂谓是邪?李耳无为自化,清静自正。
zhuāng zi zhě, méng rén yě, míng zhōu. zhōu cháng wèi méng qī yuán lì, yǔ liáng huì wáng qí xuān wáng tóng shí. qí xué wú suǒ bù kuī, rán qí yào běn guī yú lǎo zi zhī yán. gù qí zhù shū shí yú wàn yán, dà dǐ lǜ yù yán yě. zuò yú fù dào zhí qū qiè, yǐ dǐ zǐ kǒng zǐ zhī tú, yǐ míng lǎo zi zhī shù. wèi lèi xū kàng sāng zi zhī shǔ, jiē kōng yǔ wú shì shí. rán shàn shǔ shū lí cí, zhǐ shì lèi qíng, yòng piāo bō rú mò, suī dāng shì sù xué bù néng zì jiě miǎn yě. qí yán guāng yáng zì zì yǐ shì jǐ, gù zì wáng gōng dà rén bù néng qì zhī.
庄子者,蒙人也,名周。周尝为蒙漆园吏,与梁惠王、齐宣王同时。其学无所不闚,然其要本归於老子之言。故其著书十馀万言,大抵率寓言也。作渔父、盗跖、胠箧,以诋訿孔子之徒,以明老子之术。畏累虚、亢桑子之属,皆空语无事实。然善属书离辞,指事类情,用剽剥儒、墨,虽当世宿学不能自解免也。其言洸洋自恣以適己,故自王公大人不能器之。
chǔ wēi wáng wén zhuāng zhōu xián, shǐ shǐ hòu bì yíng zhī, xǔ yǐ wéi xiāng. zhuāng zhōu xiào wèi chǔ shǐ zhě yuē:" qiān jīn, zhòng lì qīng xiàng, zūn wèi yě. zi dú bú jiàn jiāo jì zhī xī niú hū? yǎng shí zhī shù suì, yī yǐ wén xiù, yǐ rù dà miào. dàng shì zhī shí, suī yù wèi gū tún, qǐ kě dé hū? zi jí qù, wú wū wǒ. wǒ níng yóu xì wū dú zhī zhōng zì kuài, wú wéi yǒu guó zhě suǒ jī, zhōng shēn bù shì, yǐ kuài wú zhì yān."
楚威王闻庄周贤,使使厚币迎之,许以为相。庄周笑谓楚使者曰:“千金,重利;卿相,尊位也。子独不见郊祭之牺牛乎?养食之数岁,衣以文绣,以入大庙。当是之时,虽欲为孤豚,岂可得乎?子亟去,无污我。我宁游戏污渎之中自快,无为有国者所羁,终身不仕,以快吾志焉。”
shēn bù hài zhě, jīng rén yě, gù zhèng zhī jiàn chén. xué shù yǐ gàn hán zhāo hóu, zhāo hóu yòng wèi xiāng. nèi xiū zhèng jiào, wài yìng zhū hóu, shí wǔ nián. zhōng shēn zi zhī shēn, guó zhì bīng jiàng, wú qīn hán zhě.
申不害者,京人也,故郑之贱臣。学术以干韩昭侯,昭侯用为相。内脩政教,外应诸侯,十五年。终申子之身,国治兵彊,无侵韩者。
shēn zi zhī xué běn yú huáng lǎo ér zhǔ xíng míng. zhù shū èr piān, hào yuē shēn zi.
申子之学本於黄老而主刑名。著书二篇,号曰申子。
hán fēi zhě, hán zhī zhū gōng zǐ yě. xǐ xíng míng fǎ shù zhī xué, ér qí guī běn yú huáng lǎo. fēi wéi rén kǒu chī, bù néng dào shuō, ér shàn zhù shū. yǔ lǐ sī jù shì xún qīng, sī zì yǐ wéi bù rú fēi.
韩非者,韩之诸公子也。喜刑名法术之学,而其归本於黄老。非为人口吃,不能道说,而善著书。与李斯俱事荀卿,斯自以为不如非。
fēi jiàn hán zhī xuē ruò, shù yǐ shū jiàn hán wáng, hán wáng bù néng yòng. yú shì hán fēi jí zhì guó bù wù xiū míng qí fǎ zhì, zhí shì yǐ yù qí chén xià, fù guó jiàng bīng ér yǐ qiú rén rèn xián, fǎn jǔ fú yín zhī dù ér jiā zhī yú gōng shí zhī shàng. yǐ wéi rú zhě yòng wén luàn fǎ, ér xiá zhě yǐ wǔ fàn jìn. kuān zé chǒng míng yù zhī rén, jí zé yòng jiè zhòu zhī shì. jīn zhě suǒ yǎng fēi suǒ yòng, suǒ yòng fēi suǒ yǎng. bēi lián zhí bù róng yú xié wǎng zhī chén, guān wǎng zhě dé shī zhī biàn, gù zuò gū fèn wǔ dù nèi wài chǔ shuō lín shuō nán shí yú wàn yán.
非见韩之削弱,数以书谏韩王,韩王不能用。於是韩非疾治国不务脩明其法制,执势以御其臣下,富国彊兵而以求人任贤,反举浮淫之蠹而加之於功实之上。以为儒者用文乱法,而侠者以武犯禁。宽则宠名誉之人,急则用介胄之士。今者所养非所用,所用非所养。悲廉直不容於邪枉之臣,观往者得失之变,故作孤愤、五蠹、内外储、说林、说难十馀万言。
rán hán fēi zhī shuō zhī nán, wèi shuō nán shū shén jù, zhōng sǐ yú qín, bù néng zì tuō.
然韩非知说之难,为说难书甚具,终死於秦,不能自脱。
shuō nán yuē:
说难曰:
fán shuō zhī nán, fēi wú zhī zhī yǒu yǐ shuō zhī nán yě yòu fēi wú biàn zhī nán néng míng wú yì zhī nán yě yòu fēi wú gǎn héng shī néng jǐn zhī nán yě. fán shuō zhī nán, zài zhī suǒ shuō zhī xīn, kě yǐ wú shuō dāng zhī.
凡说之难,非吾知之有以说之难也;又非吾辩之难能明吾意之难也;又非吾敢横失能尽之难也。凡说之难,在知所说之心,可以吾说当之。
suǒ shuō chū yú wéi míng gāo zhě yě, ér shuō zhī yǐ hòu lì, zé jiàn xià jié ér yù bēi jiàn, bì qì yuǎn yǐ. suǒ shuō chū yú hòu lì zhě yě. ér shuō zhī yǐ míng gāo, zé jiàn wú xīn ér yuǎn shì qíng, bì bù shōu yǐ. suǒ shuō shí wèi hòu lì ér xiǎn wéi míng gāo zhě yě, ér shuō zhī yǐ míng gāo, zé yáng shōu qí shēn ér shí shū zhī ruò shuō zhī yǐ hòu lì, zé yīn yòng qí yán ér xiǎn qì qí shēn. cǐ zhī bù kě bù zhī yě.
所说出於为名高者也,而说之以厚利,则见下节而遇卑贱,必弃远矣。所说出於厚利者也。而说之以名高,则见无心而远事情,必不收矣。所说实为厚利而显为名高者也,而说之以名高,则阳收其身而实疏之;若说之以厚利,则阴用其言而显弃其身。此之不可不知也。
fū shì yǐ mì chéng, yǔ yǐ xiè bài. wèi bì qí shēn xiè zhī yě, ér yǔ jí qí suǒ nì zhī shì, rú shì zhě shēn wēi. guì rén yǒu guò duān, ér shuō zhě míng yán shàn yì yǐ tuī qí è zhě, zé shēn wēi. zhōu zé wèi wò yě ér yǔ jí zhī, shuō xíng ér yǒu gōng zé dé wáng, shuō bù xíng ér yǒu bài zé jiàn yí, rú shì zhě shēn wēi. fū guì rén dé jì ér yù zì yǐ wéi gōng, shuō zhě yǔ zhī yān, zé shēn wēi. bǐ xiǎn yǒu suǒ chū shì, nǎi zì yǐ wéi yě gù, shuō zhě yǔ zhī yān, zé shēn wēi. jiàng zhī yǐ qí suǒ bì bù wéi, zhǐ zhī yǐ qí suǒ bù néng yǐ zhě, shēn wēi. gù yuē: yǔ zhī lùn dà rén, zé yǐ wéi jiān jǐ yǔ zhī lùn xì rén, zé yǐ wéi zhōu quán. lùn qí suǒ ài, zé yǐ wéi jiè zī lùn qí suǒ zēng, zé yǐ wéi cháng jǐ. jìng shěng qí cí, zé bù zhī ér qū zhī fàn làn bó wén, zé duō ér jiǔ zhī. shùn shì chén yì, zé yuē qiè nuò ér bù jìn lǜ shì guǎng sì, zé yuē cǎo yě ér jù wǔ. cǐ shuō zhī nán, bù kě bù zhī yě.
夫事以密成,语以泄败。未必其身泄之也,而语及其所匿之事,如是者身危。贵人有过端,而说者明言善议以推其恶者,则身危。周泽未渥也而语极知,说行而有功则德亡,说不行而有败则见疑,如是者身危。夫贵人得计而欲自以为功,说者与知焉,则身危。彼显有所出事,乃自以为也故,说者与知焉,则身危。彊之以其所必不为,止之以其所不能已者,身危。故曰:与之论大人,则以为间己;与之论细人,则以为粥权。论其所爱,则以为借资;论其所憎,则以为尝己。径省其辞,则不知而屈之;汎滥博文,则多而久之。顺事陈意,则曰怯懦而不尽;虑事广肆,则曰草野而倨侮。此说之难,不可不知也。
fán shuō zhī wù, zài zhī shì suǒ shuō zhī suǒ jìng, ér miè qí suǒ chǒu. bǐ zì zhī qí jì, zé wú yǐ qí shī qióng zhī zì yǒng qí duàn, zé wú yǐ qí dí nù zhī zì duō qí lì, zé wú yǐ qí nán gài zhī. guī yì shì yǔ tóng jì, yù yì rén yǔ tóng háng zhě, zé yǐ shì zhī wú shāng yě. yǒu yǔ tóng shī zhě, zé míng shì qí wú shī yě. dà zhōng wú suǒ fú wù, cí yán wú suǒ jī pái, nǎi hòu shēn qí biàn zhī yān. cǐ suǒ yǐ qīn jìn bù yí, zhī jǐn zhī nán yě. dé kuàng rì mí jiǔ, ér zhōu zé jì wò, shēn jì ér bù yí, jiāo zhēng ér bù zuì, nǎi míng jì lì hài yǐ zhì qí gōng, zhí zhǐ shì fēi yǐ shì qí shēn, yǐ cǐ xiāng chí, cǐ shuō zhī chéng yě.
凡说之务,在知饰所说之所敬,而灭其所丑。彼自知其计,则毋以其失穷之;自勇其断,则毋以其敌怒之;自多其力,则毋以其难概之。规异事与同计,誉异人与同行者,则以饰之无伤也。有与同失者,则明饰其无失也。大忠无所拂悟,辞言无所击排,乃後申其辩知焉。此所以亲近不疑,知尽之难也。得旷日弥久,而周泽既渥,深计而不疑,交争而不罪,乃明计利害以致其功,直指是非以饰其身,以此相持,此说之成也。
yī yǐn wèi páo, bǎi lǐ xī wèi lǔ, jiē suǒ yóu gàn qí shàng yě. gù cǐ èr zi zhě, jiē shèng rén yě, yóu bù néng wú yì shēn ér shè shì rú cǐ qí wū yě, zé fēi néng shì zhī suǒ shè yě.
伊尹为庖,百里奚为虏,皆所由干其上也。故此二子者,皆圣人也,犹不能无役身而涉世如此其汙也,则非能仕之所设也。
sòng yǒu fù rén, tiān yù qiáng huài. qí zǐ yuē" bù zhù qiě yǒu dào", qí lín rén zhī fù yì yún, mù ér guǒ dà wáng qí cái, qí jiā shén zhī qí zi ér yí lín rén zhī fù. xī zhě zhèng wǔ gōng yù fá hú, nǎi yǐ qí zi qī zhī. yīn wèn qún chén yuē:" wú yù yòng bīng, shuí kě fá zhě?" guān qí sī yuē:" hú kě fá." nǎi lù guān qí sī, yuē:" hú, xiōng dì zhī guó yě, zi yán fá zhī, hé yě?" hú jūn wén zhī, yǐ zhèng wèi qīn jǐ ér bù bèi zhèng. zhèng rén xí hú, qǔ zhī. cǐ èr shuō zhě, qí zhī jiē dāng yǐ, rán ér shèn zhě wèi lù, báo zhě jiàn yí. fēi zhī zhī nán yě, chù zhī zé nán yǐ.
宋有富人,天雨墙坏。其子曰“不筑且有盗”,其邻人之父亦云,暮而果大亡其财,其家甚知其子而疑邻人之父。昔者郑武公欲伐胡,乃以其子妻之。因问群臣曰:“吾欲用兵,谁可伐者?”关其思曰:“胡可伐。”乃戮关其思,曰:“胡,兄弟之国也,子言伐之,何也?”胡君闻之,以郑为亲己而不备郑。郑人袭胡,取之。此二说者,其知皆当矣,然而甚者为戮,薄者见疑。非知之难也,处知则难矣。
xī zhě mí zi xiá jiàn ài yú wèi jūn. wèi guó zhī fǎ, qiè jià jūn chē zhě zuì zhì yuè. jì ér mí zi zhī mǔ bìng, rén wén, wǎng yè gào zhī, mí zi jiǎo jià jūn chē ér chū. jūn wén zhī ér xián zhī yuē:" xiào zāi, wèi mǔ zhī gù ér fàn yuè zuì!" yǔ jūn yóu guǒ yuán, mí zi shí táo ér gān, bù jìn ér fèng jūn. jūn yuē:" ài wǒ zāi, wàng qí kǒu ér niàn wǒ!" jí mí zi sè shuāi ér ài chí, dé zuì yú jūn. jūn yuē:" shì cháng jiǎo jià wú chē, yòu cháng shí wǒ yǐ qí yú táo." gù mí zi zhī xíng wèi biàn yú chū yě, qián jiàn xián ér hòu huò zuì zhě, ài zēng zhī zhì biàn yě. gù yǒu ài yú zhǔ, zé zhī dāng ér jiā qīn jiàn zēng yú zhǔ, zé zuì dāng ér jiā shū. gù jiàn shuō zhī shì bù kě bù chá ài zēng zhī zhǔ ér hòu shuō zhī yǐ.
昔者弥子瑕见爱於卫君。卫国之法,窃驾君车者罪至刖。既而弥子之母病,人闻,往夜告之,弥子矫驾君车而出。君闻之而贤之曰:“孝哉,为母之故而犯刖罪!”与君游果园,弥子食桃而甘,不尽而奉君。君曰:“爱我哉,忘其口而念我!”及弥子色衰而爱弛,得罪於君。君曰:“是尝矫驾吾车,又尝食我以其馀桃。”故弥子之行未变於初也,前见贤而後获罪者,爱憎之至变也。故有爱於主,则知当而加亲;见憎於主,则罪当而加疏。故谏说之士不可不察爱憎之主而後说之矣。
fū lóng zhī wèi chóng yě, kě rǎo xiá ér qí yě. rán qí hóu xià yǒu nì lín jìng chǐ, rén yǒu yīng zhī, zé bì shā rén. rén zhǔ yì yǒu nì lín, shuō zhī zhě néng wú yīng rén zhǔ zhī nì lín, zé jǐ yǐ.
夫龙之为蟲也,可扰狎而骑也。然其喉下有逆鳞径尺,人有婴之,则必杀人。人主亦有逆鳞,说之者能无婴人主之逆鳞,则几矣。
rén huò chuán qí shū zhì qín. qín wáng jiàn gū fèn wǔ dù zhī shū, yuē:" jiē hū, guǎ rén dé jiàn cǐ rén yǔ zhī yóu, sǐ bù hèn yǐ!" lǐ sī yuē:" cǐ hán fēi zhī suǒ zhù shū yě." qín yīn jí gōng hán. hán wáng shǐ bù yòng fēi, jí jí, nǎi qiǎn fēi shǐ qín. qín wáng yuè zhī, wèi xìn yòng. lǐ sī yáo jiǎ hài zhī, huǐ zhī yuē:" hán fēi, hán zhī zhū gōng zǐ yě. jīn wáng yù bìng zhū hóu, fēi zhōng wèi hán bù wéi qín, cǐ rén zhī qíng yě. jīn wáng bù yòng, jiǔ liú ér guī zhī, cǐ zì yí huàn yě, bù rú yǐ guò fǎ zhū zhī." qín wáng yǐ wéi rán, xià lì zhì fēi. lǐ sī shǐ rén yí fēi yào, shǐ zì shā. hán fēi yù zì chén, bù dé jiàn. qín wáng hòu huǐ zhī, shǐ rén shè zhī, fēi yǐ sǐ yǐ.
人或传其书至秦。秦王见孤愤、五蠹之书,曰:“嗟乎,寡人得见此人与之游,死不恨矣!”李斯曰:“此韩非之所著书也。”秦因急攻韩。韩王始不用非,及急,乃遣非使秦。秦王悦之,未信用。李斯、姚贾害之,毁之曰:“韩非,韩之诸公子也。今王欲并诸侯,非终为韩不为秦,此人之情也。今王不用,久留而归之,此自遗患也,不如以过法诛之。”秦王以为然,下吏治非。李斯使人遗非药,使自杀。韩非欲自陈,不得见。秦王後悔之,使人赦之,非已死矣。
shēn zi hán zi jiē zhù shū, chuán yú hòu shì, xué zhě duō yǒu. yú dú bēi hán zi wèi shuō nán ér bù néng zì tuō ěr.
申子、韩子皆著书,传於後世,学者多有。余独悲韩子为说难而不能自脱耳。
tài shǐ gōng yuē: lǎo zi suǒ guì dào, xū wú, yīn yìng biàn huà yú wú wéi, gù zhù shū cí chēng wēi miào nán shí. zhuāng zi sàn dào dé, fàng lùn, yào yì guī zhī zì rán. shēn zi bēi bēi, shī zhī yú míng shí. hán zi yǐn shéng mò, qiè shì qíng, míng shì fēi, qí jí cǎn hé shǎo ēn. jiē yuán yú dào dé zhī yì, ér lǎo zi shēn yuǎn yǐ.
太史公曰:老子所贵道,虚无,因应变化於无为,故著书辞称微妙难识。庄子散道德,放论,要亦归之自然。申子卑卑,施之於名实。韩子引绳墨,切事情,明是非,其极惨礉少恩。皆原於道德之意,而老子深远矣。
bó yáng lì jiào, qīng jìng wú wéi. dào zūn dōng lǔ, jī cuàn xī chuí. zhuāng méng xǔ xǔ, shēn hài bēi bēi. xíng míng yǒu shù, shuō nán jí zhī. bēi bǐ zhōu fáng, zhōng wáng lǐ sī.
伯阳立教,清净无为。道尊东鲁,迹窜西垂。庄蒙栩栩,申害卑卑。刑名有术,说难极知。悲彼周防,终亡李斯。