xī zài zhuān xū, mìng nán zhèng zhòng yǐ sī tiān, běi zhèng lí yǐ sī dì. táng yú zhī jì, shào zhòng lí zhī hòu, shǐ fù diǎn zhī, zhì yú xià shāng, gù zhòng lí shì shì xù tiān dì. qí zài zhōu, chéng bó xiū fǔ qí hòu yě. dāng zhōu xuān wáng shí, shī qí shǒu ér wèi sī mǎ shì. sī mǎ shì shì diǎn zhōu shǐ. huì xiāng zhī jiān, sī mǎ shì qù zhōu shì jìn. jìn zhōng jūn suí huì bēn qín, ér sī mǎ shì rù shǎo liáng.
昔在顓頊,命南正重以司天,北正黎以司地。唐虞之際,紹重黎之後,使復典之,至於夏商,故重黎氏世序天地。其在周,程伯休甫其後也。當周宣王時,失其守而為司馬氏。司馬氏世典周史。惠襄之間,司馬氏去周適晉。晉中軍隨會奔秦,而司馬氏入少梁。
zì sī mǎ shì qù zhōu shì jìn, fēn sǎn, huò zài wèi, huò zài zhào, huò zài qín. qí zài wèi zhě, xiāng zhòng shān. zài zhào zhě, yǐ chuán jiàn lùn xiǎn, kuǎi kuì qí hòu yě. zài qín zhě míng cuò, yǔ zhāng yí zhēng lùn, yú shì huì wáng shǐ cuò jiāng fá shǔ, suì bá, yīn ér shǒu zhī. cuò sūn jìn, shì wǔ ān jūn bái qǐ. ér shǎo liáng gēng míng yuē xià yáng. jìn yǔ wǔ ān jūn kēng zhào zhǎng píng jūn, hái ér yǔ zhī jù cì sǐ dù yóu, zàng yú huá chí. jìn sūn chāng, chāng wèi qín zhǔ tiě guān, dāng shǐ huáng zhī shí. kuǎi kuì xuán sūn áng wèi wǔ xìn jūn jiāng ér xùn zhāo gē. zhū hóu zhī xiāng wáng, wáng áng yú yīn. hàn zhī fá chǔ, áng guī hàn, yǐ qí dì wèi hé nèi jùn. chāng shēng wú zé, wú zé wèi hàn fú zhǎng. wú zé shēng xǐ, xǐ wèi wǔ dài fū, zú, jiē zàng gāo mén. xǐ shēng tán, tán wèi tài shǐ gōng.
自司馬氏去周適晉,分散,或在衛,或在趙,或在秦。其在衛者,相中山。在趙者,以傳劍論顯,蒯聵其後也。在秦者名錯,與張儀爭論,於是惠王使錯將伐蜀,遂拔,因而守之。錯孫靳,事武安君白起。而少梁更名曰夏陽。靳與武安君阬趙長平軍,還而與之俱賜死杜郵,葬於華池。靳孫昌,昌為秦主鐵官,當始皇之時。蒯聵玄孫卬為武信君將而徇朝歌。諸侯之相王,王卬於殷。漢之伐楚,卬歸漢,以其地為河內郡。昌生無澤,無澤為漢巿長。無澤生喜,喜為五大夫,卒,皆葬高門。喜生談,談為太史公。
tài shǐ gōng xué tiān guān yú táng dōu, shòu yì yú yáng hé, xí dào lùn yú huáng zi. tài shǐ gōng shì yú jiàn yuán yuán fēng zhī jiān, mǐn xué zhě zhī bù dá qí yì ér shī bèi, nǎi lùn liù jiā zhī yào zhǐ yuē:
太史公學天官於唐都,受易於楊何,習道論於黃子。太史公仕於建元元封之間,愍學者之不達其意而師悖,乃論六家之要指曰:
yì dà chuán: tiān xià yī zhì ér bǎi lǜ, tóng guī ér shū tú. fū yīn yáng rú mò míng fǎ dào dé, cǐ wù wèi zhì zhě yě, zhí suǒ cóng yán zhī yì lù, yǒu shěng bù xǐng ěr. cháng qiè guān yīn yáng zhī shù, dà xiáng ér zhòng jì huì, shǐ rén jū ér duō suǒ wèi rán qí xù sì shí zhī dà shùn, bù kě shī yě. rú zhě bó ér guǎ yào, láo ér shǎo gōng, shì yǐ qí shì nán jǐn cóng rán qí xù jūn chén fù zǐ zhī lǐ, liè fū fù zhǎng yòu zhī bié, bù kě yì yě. mò zhě jiǎn ér nán zūn, shì yǐ qí shì bù kě biàn xún rán qí jiàng běn jié yòng, bù kě fèi yě. fǎ jiā yán ér shǎo ēn rán qí zhèng jūn chén shàng xià zhī fēn, bù kě gǎi yǐ. míng jiā shǐ rén jiǎn ér shàn shī zhēn rán qí zhèng míng shí, bù kě bù chá yě. dào jiā shǐ rén jīng shén zhuān yī, dòng hé wú xíng, shàn zú wàn wù. qí wèi shù yě, yīn yīn yáng zhī dà shùn, cǎi rú mò zhī shàn, cuō míng fǎ zhī yào, yǔ shí qiān yí, yīng wù biàn huà, lì sú shī shì, wú suǒ bù yí, zhǐ yuē ér yì cāo, shì shǎo ér gōng duō. rú zhě zé bù rán. yǐ wèi rén zhǔ tiān xià zhī yí biǎo yě, zhǔ chàng ér chén hé, zhǔ xiān ér chén suí. rú cǐ zé zhǔ láo ér chén yì. zhì yú dà dào zhī yào, qù jiàn xiàn, chù cōng míng, shì cǐ ér rèn shù. fū shén dà yòng zé jié, xíng dà láo zé bì. xíng shén sāo dòng, yù yǔ tiān dì zhǎng jiǔ, fēi suǒ wén yě.
易大傳:「天下一致而百慮,同歸而殊塗。」夫陰陽、儒、墨、名、法、道德,此務為治者也,直所從言之異路,有省不省耳。嘗竊觀陰陽之術,大祥而眾忌諱,使人拘而多所畏;然其序四時之大順,不可失也。儒者博而寡要,勞而少功,是以其事難盡從;然其序君臣父子之禮,列夫婦長幼之別,不可易也。墨者儉而難遵,是以其事不可遍循;然其彊本節用,不可廢也。法家嚴而少恩;然其正君臣上下之分,不可改矣。名家使人儉而善失真;然其正名實,不可不察也。道家使人精神專一,動合無形,贍足萬物。其為術也,因陰陽之大順,采儒墨之善,撮名法之要,與時遷移,應物變化,立俗施事,無所不宜,指約而易操,事少而功多。儒者則不然。以為人主天下之儀表也,主倡而臣和,主先而臣隨。如此則主勞而臣逸。至於大道之要,去健羨,絀聰明,釋此而任術。夫神大用則竭,形大勞則敝。形神騷動,欲與天地長久,非所聞也。
fū yīn yáng sì shí bā wèi shí èr dù èr shí sì jié gè yǒu jiào lìng, shùn zhī zhě chāng, nì zhī zhě bù sǐ zé wáng, wèi bì rán yě, gù yuē shǐ rén jū ér duō wèi. fū chūn shēng xià zhǎng, qiū shōu dōng cáng, cǐ tiān dào zhī dà jīng yě, fú shùn zé wú yǐ wèi tiān xià gāng jì, gù yuē sì shí zhī dà shùn, bù kě shī yě.
夫陰陽四時、八位、十二度、二十四節各有教令,順之者昌,逆之者不死則亡,未必然也,故曰「使人拘而多畏」。夫春生夏長,秋收冬藏,此天道之大經也,弗順則無以為天下綱紀,故曰「四時之大順,不可失也」。
fū rú zhě yǐ liù yì wèi fǎ. liù yì jīng chuán yǐ qiān wàn shù, lěi shì bù néng tōng qí xué, dāng nián bù néng jiū qí lǐ, gù yuē bó ér guǎ yào, láo ér shǎo gōng. ruò fú liè jūn chén fù zǐ zhī lǐ, xù fū fù zhǎng yòu zhī bié, suī bǎi jiā fú néng yì yě.
夫儒者以六藝為法。六藝經傳以千萬數,累世不能通其學,當年不能究其禮,故曰「博而寡要,勞而少功」。若夫列君臣父子之禮,序夫婦長幼之別,雖百家弗能易也。
mò zhě yì shàng yáo shùn dào, yán qí dé xíng yuē: táng gāo sān chǐ, tǔ jiē sān děng, máo cí bù jiǎn, cǎi chuán bù guā. shí tǔ guǐ, chuài tǔ xíng, lì liáng zhī shí, lí huò zhī gēng. xià rì gé yī, dōng rì lù qiú. qí sòng sǐ, tóng guān sān cùn, jǔ yīn bù jǐn qí āi. jiào sàng lǐ, bì yǐ cǐ wèi wàn mín zhī lǜ. shǐ tiān xià fǎ ruò cǐ, zé zūn bēi wú bié yě. fū shì yì shí yí, shì yè bù bì tóng, gù yuē jiǎn ér nán zūn. yào yuē jiàng běn jié yòng, zé rén gěi jiā zú zhī dào yě. cǐ mò zǐ zhī suǒ zhǎng, suī bǎi zhǎng fú néng fèi yě.
墨者亦尚堯舜道,言其德行曰:「堂高三尺,土階三等,茅茨不翦,采椽不刮。食土簋,啜土刑,糲粱之食,藜霍之羹。夏日葛衣,冬日鹿裘。」其送死,桐棺三寸,舉音不盡其哀。教喪禮,必以此為萬民之率。使天下法若此,則尊卑無別也。夫世異時移,事業不必同,故曰「儉而難遵」。要曰彊本節用,則人給家足之道也。此墨子之所長,雖百長弗能廢也。
fǎ jiā bù bié qīn shū, bù shū guì jiàn, yī duàn yú fǎ, zé qīn qīn zūn zūn zhī ēn jué yǐ. kě yǐ xíng yī shí zhī jì, ér bù kě zhǎng yòng yě, gù yuē yán ér shǎo ēn. ruò zūn zhǔ bēi chén, míng fēn zhí bù dé xiāng yú yuè, suī bǎi jiā fú néng gǎi yě.
法家不別親疏,不殊貴賤,一斷於法,則親親尊尊之恩絕矣。可以行一時之計,而不可長用也,故曰「嚴而少恩」。若尊主卑臣,明分職不得相逾越,雖百家弗能改也。
míng jiā kē chá jiǎo rào, shǐ rén bù dé fǎn qí yì, zhuān jué yú míng ér shī rén qíng, gù yuē shǐ rén jiǎn ér shàn shī zhēn. ruò fú kòng míng zé shí, cān wǔ bù shī, cǐ bù kě bù chá yě.
名家苛察繳繞,使人不得反其意,專決於名而失人情,故曰「使人儉而善失真」。若夫控名責實,參伍不失,此不可不察也。
dào jiā wú wèi, yòu yuē wú bù wèi, qí shí yì xíng, qí cí nán zhī. qí shù yǐ xū wú wèi běn, yǐ yīn xún wèi yòng. wú chéng yì, wú cháng xíng, gù néng jiū wàn wù zhī qíng. bù wèi wù xiān, bù wèi wù hòu, gù néng wèi wàn wù zhǔ. yǒu fǎ wú fǎ, yīn shí wèi yè yǒu dù wú dù, yīn wù yǔ hé. gù yuē shèng rén bù xiǔ, shí biàn shì shǒu. xū zhě dào zhī cháng yě, yīn zhě jūn zhī gāng yě. qún chén bìng zhì, shǐ gè zì míng yě. qí shí zhōng qí shēng zhě wèi zhī duān, shí bù zhōng qí shēng zhě wèi zhī kuǎn. kuǎn yán bù tīng, jiān nǎi bù shēng, xián bù xiào zì fēn, bái hēi nǎi xíng. zài suǒ yù yòng ěr, hé shì bù chéng. nǎi hé dà dào, hùn hùn míng míng. guāng dí tiān xià, fù fǎn wú míng. fán rén suǒ shēng zhě shén yě, suǒ tuō zhě xíng yě. shén dà yòng zé jié, xíng dà láo zé bì, xíng shén lí zé sǐ. sǐ zhě bù kě fù shēng, lí zhě bù kě fù fǎn, gù shèng rén zhòng zhī. yóu shì guān zhī, shén zhě shēng zhī běn yě, xíng zhě shēng zhī jù yě. bù xiān dìng qí shén, ér yuē wǒ yǒu yǐ zhì tiān xià, hé yóu zāi?
道家無為,又曰無不為,其實易行,其辭難知。其術以虛無為本,以因循為用。無成埶,無常形,故能究萬物之情。不為物先,不為物後,故能為萬物主。有法無法,因時為業;有度無度,因物與合。故曰「聖人不朽,時變是守。虛者道之常也,因者君之綱」也。群臣並至,使各自明也。其實中其聲者謂之端,實不中其聲者謂之窾。窾言不聽,奸乃不生,賢不肖自分,白黑乃形。在所欲用耳,何事不成。乃合大道,混混冥冥。光翟天下,復反無名。凡人所生者神也,所託者形也。神大用則竭,形大勞則敝,形神離則死。死者不可復生,離者不可復反,故聖人重之。由是觀之,神者生之本也,形者生之具也。不先定其神,而曰「我有以治天下」,何由哉?
tài shǐ gōng jì zhǎng tiān guān, bù zhì mín. yǒu zǐ yuē qiān.
太史公既掌天官,不治民。有子曰遷。
qiān shēng lóng mén, gēng mù hé shān zhī yáng. nián shí suì zé sòng gǔ wén. èr shí ér nán yóu jiāng huái, shàng huì jī, tàn yǔ xué, kuī jiǔ yí, fú yú yuán xiāng běi shè wèn sì, jiǎng yè qí lǔ zhī dōu, guān kǒng zǐ zhī yí fēng, xiāng shè zōu yì è kùn pó xuē péng chéng, guò liáng chǔ yǐ guī. yú shì qiān shì wèi láng zhōng, fèng shǐ xī zhēng bā shǔ yǐ nán, nán lüè qióng zé kūn míng, hái bào mìng.
遷生龍門,耕牧河山之陽。年十歲則誦古文。二十而南遊江、淮,上會稽,探禹穴,闚九疑,浮於沅、湘;北涉汶、泗,講業齊、魯之都,觀孔子之遺風,鄉射鄒、嶧;戹困鄱、薛、彭城,過梁、楚以歸。於是遷仕為郎中,奉使西征巴、蜀以南,南略邛、笮、昆明,還報命。
shì suì tiān zǐ shǐ jiàn hàn jiā zhī fēng, ér tài shǐ gōng liú zhì zhōu nán, bù dé yǔ cóng shì, gù fā fèn qiě zú. ér zi qiān shì shǐ fǎn, jiàn fù yú hé luò zhī jiān. tài shǐ gōng zhí qiān shǒu ér qì yuē: yú xiān zhōu shì zhī tài shǐ yě. zì shàng shì cháng xiǎn gōng míng yú yú xià, diǎn tiān guān shì. hòu shì zhōng shuāi, jué yú yǔ hū? rǔ fù wèi tài shǐ, zé xù wú zǔ yǐ. jīn tiān zǐ jiē qiān suì zhī tǒng, fēng tài shān, ér yú bù dé cóng xíng, shì mìng yě fū, mìng yě fū! yú sǐ, rǔ bì wèi tài shǐ wèi tài shǐ, wú wàng wú suǒ yù lùn zhe yǐ. qiě fú xiào shǐ yú shì qīn, zhōng yú shì jūn, zhōng yú lì shēn. yáng míng yú hòu shì, yǐ xiǎn fù mǔ, cǐ xiào zhī dà zhě. fū tiān xià chēng sòng zhōu gōng, yán qí néng lùn gē wén wǔ zhī dé, xuān zhōu shào zhī fēng, dá tài wáng wáng jì zhī sī lǜ, yuán jí gōng liú, yǐ zūn hòu jì yě. yōu lì zhī hòu, wáng dào quē, lǐ lè shuāi, kǒng zǐ xiū jiù qǐ fèi, lùn shī shū, zuò chūn qiū, zé xué zhě zhì jīn zé zhī. zì huò lín yǐ lái sì bǎi yǒu yú suì, ér zhū hóu xiāng jiān, shǐ jì fàng jué. jīn hàn xìng, hǎi nèi yī tǒng, míng zhǔ xián jūn zhōng chén sǐ yì zhī shì, yú wèi tài shǐ ér fú lùn zài, fèi tiān xià zhī shǐ wén, yú shén jù yān, rǔ qí niàn zāi! qiān fǔ shǒu liú tì yuē: xiǎo zi bù mǐn, qǐng xī lùn xiān rén suǒ cì jiù wén, fú gǎn què.
是歲天子始建漢家之封,而太史公留滯周南,不得與從事,故發憤且卒。而子遷適使反,見父於河洛之間。太史公執遷手而泣曰:「余先周室之太史也。自上世嘗顯功名於虞夏,典天官事。後世中衰,絕於予乎?汝復為太史,則續吾祖矣。今天子接千歲之統,封泰山,而余不得從行,是命也夫,命也夫!余死,汝必為太史;為太史,無忘吾所欲論著矣。且夫孝始於事親,中於事君,終於立身。揚名於後世,以顯父母,此孝之大者。夫天下稱誦周公,言其能論歌文武之德,宣周邵之風,達太王王季之思慮,爰及公劉,以尊后稷也。幽厲之後,王道缺,禮樂衰,孔子脩舊起廢,論詩書,作春秋,則學者至今則之。自獲麟以來四百有餘歲,而諸侯相兼,史記放絕。今漢興,海內一統,明主賢君忠臣死義之士,余為太史而弗論載,廢天下之史文,余甚懼焉,汝其念哉!」遷俯首流涕曰:「小子不敏,請悉論先人所次舊聞,弗敢闕。」
zú sān suì ér qiān wèi tài shǐ lìng, shǐ jì shí shì jīn guì zhī shū. wǔ nián ér dāng tài chū yuán nián, shí yī yuè jiǎ zǐ shuò dàn dōng zhì, tiān lì shǐ gǎi, jiàn yú míng táng, zhū shén shòu jì.
卒三歲而遷為太史令,史記石室金匱之書。五年而當太初元年,十一月甲子朔旦冬至,天曆始改,建於明堂,諸神受紀。
tài shǐ gōng yuē: xiān rén yǒu yán: zì zhōu gōng zú wǔ bǎi suì ér yǒu kǒng zǐ. kǒng zǐ zú hòu zhì yú jīn wǔ bǎi suì, yǒu néng shào míng shì, zhèng yì chuán, jì chūn qiū, běn shī shū lǐ lè zhī jì? yì zài sī hū! yì zài sī hū! xiǎo zi hé gǎn ràng yān.
太史公曰:「先人有言:『自周公卒五百歲而有孔子。孔子卒後至於今五百歲,有能紹明世,正易傳,繼春秋,本詩書禮樂之際?』 意在斯乎!意在斯乎!小子何敢讓焉。」
shàng dài fū hú suì yuē: xī kǒng zǐ hé wèi ér zuò chūn qiū zāi? tài shǐ gōng yuē: yú wén dǒng shēng yuē: zhōu dào shuāi fèi, kǒng zǐ wèi lǔ sī kòu, zhū hóu hài zhī, dài fū yōng zhī. kǒng zǐ zhī yán zhī bù yòng, dào zhī bù xíng yě, shì fēi èr bǎi sì shí èr nián zhī zhōng, yǐ wèi tiān xià yí biǎo, biǎn tiān zǐ, tuì zhū hóu, tǎo dài fū, yǐ dá wáng shì ér yǐ yǐ. zǐ yuē: wǒ yù zài zhī kōng yán, bù rú jiàn zhī yú xíng shì zhī shēn qiè zhù míng yě. fū chūn qiū, shàng míng sān wáng zhī dào, xià biàn rén shì zhī jì, bié xián yí, míng shì fēi, dìng yóu yù, shàn shàn è è, xián xián jiàn bù xiào, cún wáng guó, jì jué shì, bǔ bì qǐ fèi, wáng dào zhī dà zhě yě. yì zhe tiān dì yīn yáng sì shí wǔ xíng, gù zhǎng yú biàn lǐ jīng jì rén lún, gù zhǎng yú xíng shū jì xiān wáng zhī shì, gù zhǎng yú zhèng shī jì shān chuān xī gǔ qín shòu cǎo mù pìn mǔ cí xióng, gù zhǎng yú fēng lè lè suǒ yǐ lì, gù zhǎng yú hé chūn qiū biàn shì fēi, gù zhǎng yú zhì rén. shì gù lǐ yǐ jié rén, lè yǐ fā hé, shū yǐ dào shì, shī yǐ dá yì, yì yǐ dào huà, chūn qiū yǐ dào yì. bō luàn shì fǎn zhī zhèng, mò jìn yú chūn qiū. chūn qiū wén chéng shù wàn, qí zhǐ shù qiān. wàn wù zhī sàn jù jiē zài chūn qiū. chūn qiū zhī zhōng, shì jūn sān shí liù, wáng guó wǔ shí èr, zhū hóu bēn zǒu bù dé bǎo qí shè jì zhě bù kě shèng shù. chá qí suǒ yǐ, jiē shī qí běn yǐ. gù yì yuē shī zhī háo lí, chà yǐ qiān lǐ . gù yuē chén shì jūn, zi shì fù, fēi yī dàn yī xī zhī gù yě, qí jiàn jiǔ yǐ . gù yǒu guó zhě bù kě yǐ bù zhī chūn qiū, qián yǒu chán ér fú jiàn, hòu yǒu zéi ér bù zhī. wèi rén chén zhě bù kě yǐ bù zhī chūn qiū, shǒu jīng shì ér bù zhī qí yí, zāo biàn shì ér bù zhī qí quán. wèi rén jūn fù ér bù tōng yú chūn qiū zhī yì zhě, bì méng shǒu è zhī míng. wèi rén chén zǐ ér bù tōng yú chūn qiū zhī yì zhě, bì xiàn cuàn shì zhī zhū, sǐ zuì zhī míng. qí shí jiē yǐ wèi shàn, wèi zhī bù zhī qí yì, bèi zhī kōng yán ér bù gǎn cí. fū bù tōng lǐ yì zhī zhǐ, zhì yú jūn bù jūn, chén bù chén, fù bù fù, zi bù zǐ. fū jūn bù jūn zé fàn, chén bù chén zé zhū, fù bù fù zé wú dào, zi bù zǐ zé bù xiào. cǐ sì háng zhě, tiān xià zhī dà guò yě. yǐ tiān xià zhī dà guò yǔ zhī, zé shòu ér fú gǎn cí. gù chūn qiū zhě, lǐ yì zhī dà zōng yě. fū lǐ jìn wèi rán zhī qián, fǎ shī yǐ rán zhī hòu fǎ zhī suǒ wèi yòng zhě yì jiàn, ér lǐ zhī suǒ wèi jìn zhě nán zhī.
上大夫壺遂曰:「昔孔子何為而作春秋哉?」太史公曰:「余聞董生曰:『周道衰廢,孔子為魯司寇,諸侯害之,大夫壅之。孔子知言之不用,道之不行也,是非二百四十二年之中,以為天下儀表,貶天子,退諸侯,討大夫,以達王事而已矣。』 子曰:『我欲載之空言,不如見之於行事之深切著明也。』 夫春秋,上明三王之道,下辨人事之紀,別嫌疑,明是非,定猶豫,善善惡惡,賢賢賤不肖,存亡國,繼絕世,補敝起廢,王道之大者也。易著天地陰陽四時五行,故長於變;禮經紀人倫,故長於行;書記先王之事,故長於政;詩記山川谿谷禽獸草木牝牡雌雄,故長於風;樂樂所以立,故長於和;春秋辯是非,故長於治人。是故禮以節人,樂以發和,書以道事,詩以達意,易以道化,春秋以道義。撥亂世反之正,莫近於春秋。春秋文成數萬,其指數千。萬物之散聚皆在春秋。春秋之中,弒君三十六,亡國五十二,諸侯奔走不得保其社稷者不可勝數。察其所以,皆失其本已。故易曰『失之豪釐,差以千里』 。故曰『臣弒君,子弒父,非一旦一夕之故也,其漸久矣』 。故有國者不可以不知春秋,前有讒而弗見,後有賊而不知。為人臣者不可以不知春秋,守經事而不知其宜,遭變事而不知其權。為人君父而不通於春秋之義者,必蒙首惡之名。為人臣子而不通於春秋之義者,必陷篡弒之誅,死罪之名。其實皆以為善,為之不知其義,被之空言而不敢辭。夫不通禮義之旨,至於君不君,臣不臣,父不父,子不子。夫君不君則犯,臣不臣則誅,父不父則無道,子不子則不孝。此四行者,天下之大過也。以天下之大過予之,則受而弗敢辭。故春秋者,禮義之大宗也。夫禮禁未然之前,法施已然之後;法之所為用者易見,而禮之所為禁者難知。」
hú suì yuē: kǒng zǐ zhī shí, shàng wú míng jūn, xià bù dé rèn yòng, gù zuò chūn qiū, chuí kōng wén yǐ duàn lǐ yì, dāng yī wáng zhī fǎ. jīn fū zǐ shàng yù míng tiān zǐ, xià de shǒu zhí, wàn shì jì jù, xián gè xù qí yí, fū zǐ suǒ lùn, yù yǐ hé míng?
壺遂曰:「孔子之時,上無明君,下不得任用,故作春秋,垂空文以斷禮義,當一王之法。今夫子上遇明天子,下得守職,萬事既具,咸各序其宜,夫子所論,欲以何明?」
tài shǐ gōng yuē: wěi wěi, fǒu fǒu, bù rán. yú wén zhī xiān rén yuē: fú xī zhì chún hòu, zuò yì bā guà. yáo shùn zhī shèng, shàng shū zài zhī, lǐ lè zuò yān. tāng wǔ zhī lóng, shī rén gē zhī. chūn qiū cǎi shàn biǎn è, tuī sān dài zhī dé, bāo zhōu shì, fēi dú cì jī ér yǐ yě. hàn xìng yǐ lái, zhì míng tiān zǐ, huò fú ruì, fēng chán, gǎi zhēng shuò, yì fú sè, shòu mìng yú mù qīng, zé liú wǎng jí, hǎi wài shū sú, zhòng yì kuǎn sāi, qǐng lái xiàn jiàn zhě, bù kě shèng dào. chén xià bǎi guān lì sòng shèng dé, yóu bù néng xuān jǐn qí yì. qiě shì xián néng ér bù yòng, yǒu guó zhě zhī chǐ zhǔ shàng míng shèng ér dé bù bù wén, yǒu sī zhī guò yě. qiě yú cháng zhǎng qí guān, fèi míng shèng shèng dé bù zài, miè gōng chén shì jiā xián dài fū zhī yè bù shù, duò xiān rén suǒ yán, zuì mò dà yān. yú suǒ wèi shù gù shì, zhěng qí qí shì chuán, fēi suǒ wèi zuò yě, ér jūn bǐ zhī yú chūn qiū, miù yǐ.
太史公曰:「唯唯,否否,不然。余聞之先人曰:『伏羲至純厚,作易八卦。堯舜之盛,尚書載之,禮樂作焉。湯武之隆,詩人歌之。春秋采善貶惡,推三代之德,襃周室,非獨刺譏而已也。』 漢興以來,至明天子,獲符瑞,封禪,改正朔,易服色,受命於穆清,澤流罔極,海外殊俗,重譯款塞,請來獻見者,不可勝道。臣下百官力誦聖德,猶不能宣盡其意。且士賢能而不用,有國者之恥;主上明聖而德不布聞,有司之過也。且余嘗掌其官,廢明聖盛德不載,滅功臣世家賢大夫之業不述,墮先人所言,罪莫大焉。余所謂述故事,整齊其世傳,非所謂作也,而君比之於春秋,謬矣。」
yú shì lùn cì qí wén. qī nián ér tài shǐ gōng zāo lǐ líng zhī huò, yōu yú léi xiè. nǎi kuì rán ér tàn yuē: shì yú zhī zuì yě fū! shì yú zhī zuì yě fū! shēn huǐ bù yòng yǐ. tuì ér shēn wéi yuē: fū shī shū yǐn yuē zhě, yù suì qí zhì zhī sī yě. xī xī bó jū yǒu lǐ, yǎn zhōu yì kǒng zǐ è chén cài, zuò chūn qiū qū yuán fàng zhú, zhe lí sāo zuǒ qiū shī míng, jué yǒu guó yǔ sūn zi bìn jiǎo, ér lùn bīng fǎ bù wéi qiān shǔ, shì chuán lǚ lǎn hán fēi qiú qín, shuō nán gū fèn shī sān bǎi piān, dà dǐ xián shèng fā fèn zhī suǒ wèi zuò yě. cǐ rén jiē yì yǒu suǒ yù jié, bù dé tōng qí dào yě, gù shù wǎng shì, sī lái zhě. yú shì zú shù táo táng yǐ lái, zhì yú lín zhǐ, zì huáng dì shǐ.
於是論次其文。七年而太史公遭李陵之禍,幽於縲紲。乃喟然而嘆曰:「是余之罪也夫!是余之罪也夫!身毀不用矣。」退而深惟曰:「夫詩書隱約者,欲遂其志之思也。昔西伯拘羑里,演周易;孔子戹陳蔡,作春秋;屈原放逐,著離騷;左丘失明,厥有國語;孫子臏腳,而論兵法;不韋遷蜀,世傳呂覽;韓非囚秦,說難、孤憤;詩三百篇,大抵賢聖發憤之所為作也。此人皆意有所鬱結,不得通其道也,故述往事,思來者。」於是卒述陶唐以來,至於麟止,自黃帝始。
wéi xī huáng dì, fǎ tiān zé dì, sì shèng zūn xù, gè chéng fǎ dù táng yáo xùn wèi, yú shùn bù tái jué měi dì gōng, wàn shì zài zhī. zuò wǔ dì běn jì dì yī.
維昔黃帝,法天則地,四聖遵序,各成法度;唐堯遜位,虞舜不台;厥美帝功,萬世載之。作五帝本紀第一。
wéi yǔ zhī gōng, jiǔ zhōu yōu tóng, guāng táng yú jì, dé liú miáo yì xià jié yín jiāo, nǎi fàng míng tiáo. zuò xià běn jì dì èr.
維禹之功,九州攸同,光唐虞際,德流苗裔;夏桀淫驕,乃放鳴條。作夏本紀第二。
wéi qì zuò shāng, yuán jí chéng tāng tài jiǎ jū tóng, dé shèng ā héng wǔ dīng dé shuō, nǎi chēng gāo zōng dì xīn zhàn miǎn, zhū hóu bù xiǎng. zuò yīn běn jì dì sān.
維契作商,爰及成湯;太甲居桐,德盛阿衡;武丁得說,乃稱高宗;帝辛湛湎,諸侯不享。作殷本紀第三。
wéi qì zuò jì, dé shèng xī bó wǔ wáng mù yě, shí fǔ tiān xià yōu lì hūn luàn, jì sàng fēng hào líng chí zhì nǎn luò yì bù sì. zuò zhōu běn jì dì sì.
維棄作稷,德盛西伯;武王牧野,實撫天下;幽厲昏亂,既喪酆鎬;陵遲至赧;洛邑不祀。作周本紀第四。
wéi qín zhī xiān, bó yì zuǒ yǔ mù gōng sī yì, dào háo zhī lǚ yǐ rén wèi xùn, shī gē huáng niǎo zhāo xiāng yè dì. zuò qín běn jì dì wǔ.
維秦之先,伯翳佐禹;穆公思義,悼豪之旅;以人為殉,詩歌黃鳥;昭襄業帝。作秦本紀第五。
shǐ huáng jì lì, bìng jiān liù guó, xiāo fēng zhù jù, wéi yǎn gàn gé, zūn hào chēng dì, jīn wǔ rèn lì èr shì shòu yùn, zi yīng jiàng lǔ. zuò shǐ huáng běn jì dì liù.
始皇既立,併兼六國,銷鋒鑄鐻,維偃干革,尊號稱帝,矜武任力;二世受運,子嬰降虜。作始皇本紀第六。
qín shī qí dào, háo jié bìng rǎo xiàng liáng yè zhī, zǐ yǔ jiē zhī shā qìng jiù zhào, zhū hóu lì zhī zhū yīng bèi huái, tiān xià fēi zhī. zuò xiàng yǔ běn jì dì qī.
秦失其道,豪桀並擾;項梁業之,子羽接之;殺慶救趙,諸侯立之;誅嬰背懷,天下非之。作項羽本紀第七。
zǐ yǔ bào nüè, hàn xíng gōng dé fèn fā shǔ hàn, hái dìng sān qín zhū jí yè dì, tiān xià wéi níng, gǎi zhì yì sú. zuò gāo zǔ běn jì dì bā.
子羽暴虐,漢行功德;憤發蜀漢,還定三秦;誅籍業帝,天下惟寧,改制易俗。作高祖本紀第八。
huì zhī zǎo yǔn, zhū lǚ bù tái chóng jiàng lù chǎn, zhū hóu móu zhī shā yǐn yōu yǒu, dà chén dòng yí, suì jí zōng huò. zuò lǚ tài hòu běn jì dì jiǔ.
惠之早霣,諸呂不台;崇彊祿、產,諸侯謀之;殺隱幽友,大臣洞疑,遂及宗禍。作呂太后本紀第九。
hàn jì chū xìng, jì sì bù míng, yíng wáng jiàn zuò, tiān xià guī xīn juān chú ròu xíng, kāi tōng guān liáng, guǎng ēn bó shī, jué chēng tài zōng. zuò xiào wén běn jì dì shí.
漢既初興,繼嗣不明,迎王踐祚,天下歸心;蠲除肉刑,開通關梁,廣恩博施,厥稱太宗。作孝文本紀第十。
zhū hóu jiāo zì, wú shǒu wèi luàn, jīng shī xíng zhū, qī guó fú gū, tiān xià xī rán, dà ān yīn fù. zuò xiào jǐng běn jì dì shí yī.
諸侯驕恣,吳首為亂,京師行誅,七國伏辜,天下翕然,大安殷富。作孝景本紀第十一。
hàn xìng wǔ shì, lóng zài jiàn yuán, wài rǎng yí dí, nèi xiū fǎ dù, fēng chán, gǎi zhēng shuò, yì fú sè. zuò jīn shàng běn jì dì shí èr.
漢興五世,隆在建元,外攘夷狄,內脩法度,封禪,改正朔,易服色。作今上本紀第十二。
wéi sān dài shàng yǐ, nián jì bù kě kǎo, gài qǔ zhī pǔ dié jiù wén, běn yú zī, yú shì lüè tuī, zuò sān dài shì biǎo dì yī.
維三代尚矣,年紀不可考,蓋取之譜牒舊聞,本於茲,於是略推,作三代世表第一。
yōu lì zhī hòu, zhōu shì shuāi wēi, zhū hóu zhuān zhèng, chūn qiū yǒu suǒ bù jì ér pǔ dié jīng lüè, wǔ bà gèng shèng shuāi, yù dǔ zhōu shì xiàng xiān hòu zhī yì, zuò shí èr zhū hóu nián biǎo dì èr.
幽厲之後,周室衰微,諸侯專政,春秋有所不紀;而譜牒經略,五霸更盛衰,欲睹周世相先後之意,作十二諸侯年表第二。
chūn qiū zhī hòu, péi chén bǐng zhèng, jiàng guó xiāng wáng yǐ zhì yú qín, zú bìng zhū xià, miè fēng dì, shàn qí hào. zuò liù guó nián biǎo dì sān.
春秋之後,陪臣秉政,彊國相王;以至於秦,卒並諸夏,滅封地,擅其號。作六國年表第三。
qín jì bào nüè, chǔ rén fā nán, xiàng shì suì luàn, hàn nǎi fú yì zhēng fá bā nián zhī jiān, tiān xià sān shàn, shì fán biàn zhòng, gù xiáng zhe qín chǔ zhī jì yuè biǎo dì sì.
秦既暴虐,楚人發難,項氏遂亂,漢乃扶義征伐;八年之間,天下三嬗,事繁變眾,故詳著秦楚之際月表第四。
hàn xìng yǐ lái, zhì yú tài chū bǎi nián, zhū hóu fèi lì fēn xuē, pǔ jì bù míng, yǒu sī mí zhǒng, jiàng ruò zhī yuán yún yǐ shì. zuò hàn xìng yǐ lái zhū hóu nián biǎo dì wǔ.
漢興已來,至於太初百年,諸侯廢立分削,譜紀不明,有司靡踵,彊弱之原雲以世。作漢興已來諸侯年表第五。
wéi gāo zǔ yuán gōng, fǔ chén gǔ gōng, pōu fú ér jué, zé liú miáo yì, wàng qí zhāo mù, huò shā shēn yǔn guó. zuò gāo zǔ gōng chén hóu zhě nián biǎo dì liù.
維高祖元功,輔臣股肱,剖符而爵,澤流苗裔,忘其昭穆,或殺身隕國。作高祖功臣侯者年表第六。
huì jǐng zhī jiān, wéi shēn gōng chén zōng shǔ jué yì, zuò huì jǐng jiān hóu zhě nián biǎo dì qī.
惠景之間,維申功臣宗屬爵邑,作惠景間侯者年表第七。
běi tǎo jiàng hú, nán zhū jìn yuè, zhēng fá yí mán, wǔ gōng yuán liè. zuò jiàn yuán yǐ lái hóu zhě nián biǎo dì bā.
北討彊胡,南誅勁越,征伐夷蠻,武功爰列。作建元以來侯者年表第八。
zhū hóu jì jiàng, qī guó wèi cóng, zǐ dì zhòng duō, wú jué fēng yì, tuī ēn xíng yì, qí yì xiāo ruò, dé guī jīng shī. zuò wáng zǐ hóu zhě nián biǎo dì jiǔ.
諸侯既彊,七國為從,子弟眾多,無爵封邑,推恩行義,其埶銷弱,德歸京師。作王子侯者年表第九。
guó yǒu xián xiāng liáng jiāng, mín zhī shī biǎo yě. wéi jiàn hàn xìng yǐ lái jiāng xiāng míng chén nián biǎo, xián zhě jì qí zhì, bù xián zhě zhāng qí shì. zuò hàn xìng yǐ lái jiāng xiāng míng chén nián biǎo dì shí.
國有賢相良將,民之師表也。維見漢興以來將相名臣年表,賢者記其治,不賢者彰其事。作漢興以來將相名臣年表第十。
wéi sān dài zhī lǐ, suǒ sǔn yì gè shū wù, rán yào yǐ jìn xìng qíng, tōng wáng dào, gù lǐ yīn rén zhì wèi zhī jié wén, lüè xié gǔ jīn zhī biàn. zuò lǐ shū dì yī.
維三代之禮,所損益各殊務,然要以近性情,通王道,故禮因人質為之節文,略協古今之變。作禮書第一。
lè zhě, suǒ yǐ yí fēng yì sú yě. zì yǎ sòng shēng xìng, zé yǐ hǎo zhèng wèi zhī yīn, zhèng wèi zhī yīn suǒ cóng lái jiǔ yǐ. rén qíng zhī suǒ gǎn, yuǎn sú zé huái. bǐ lè shū yǐ shù lái gǔ, zuò lè shū dì èr.
樂者,所以移風易俗也。自雅頌聲興,則已好鄭衛之音,鄭衛之音所從來久矣。人情之所感,遠俗則懷。比樂書以述來古,作樂書第二。
fēi bīng bù jiàng, fēi dé bù chāng, huáng dì tāng wǔ yǐ xìng, jié zhòu èr shì yǐ bēng, kě bù shèn yú? sī mǎ fǎ suǒ cóng lái shàng yǐ, tài gōng sūn wú wáng zǐ néng shào ér míng zhī, qiè jìn shì, jí rén biàn. zuò lǜ shū dì sān.
非兵不彊,非德不昌,黃帝、湯、武以興,桀、紂、二世以崩,可不慎歟?司馬法所從來尚矣,太公、孫、吳、王子能紹而明之,切近世,極人變。作律書第三。
lǜ jū yīn ér zhì yáng, lì jū yáng ér zhì yīn, lǜ lì gèng xiāng zhì, jiān bù róng piāo hū. wǔ jiā zhī wén fú yì, wéi tài chū zhī yuán lùn. zuò lì shū dì sì.
律居陰而治陽,歷居陽而治陰,律歷更相治,間不容翲忽。五家之文怫異,維太初之元論。作曆書第四。
xīng qì zhī shū, duō zá jī xiáng, bù jīng tuī qí wén, kǎo qí yīng, bù shū. bǐ jí lùn qí xíng shì, yàn yú guǐ dù yǐ cì, zuò tiān guān shū dì wǔ.
星氣之書,多雜禨祥,不經;推其文,考其應,不殊。比集論其行事,驗於軌度以次,作天官書第五。
shòu mìng ér wáng, fēng chán zhī fú hǎn yòng, yòng zé wàn líng wǎng bù yīn sì. zhuī běn zhū shén míng shān dà chuān lǐ, zuò fēng chán shū dì liù.
受命而王,封禪之符罕用,用則萬靈罔不禋祀。追本諸神名山大川禮,作封禪書第六。
wéi yǔ jùn chuān, jiǔ zhōu yōu níng yuán jí xuān fáng, jué dú tōng gōu. zuò hé qú shū dì qī.
維禹浚川,九州攸寧;爰及宣防,決瀆通溝。作河渠書第七。
wéi bì zhī xíng, yǐ tōng nóng shāng qí jí zé wán qiǎo, bìng jiān zī zhí, zhēng yú jī lì, qù běn qū mò. zuò píng zhǔn shū yǐ guān shì biàn, dì bā.
維幣之行,以通農商;其極則玩巧,併兼茲殖,爭於機利,去本趨末。作平準書以觀事變,第八。
tài bó bì lì, jiāng mán shì shì wén wǔ yōu xìng, gǔ gōng wáng jī. hé lú shì liáo, bīn fú jīng chǔ fū chāi kè qí, zi xū chī yí xìn pǐ qīn yuè, wú guó jì miè. jiā bó zhī ràng, zuò wú shì jiā dì yī.
太伯避歷,江蠻是適;文武攸興,古公王跡。闔廬弒僚,賓服荊楚;夫差克齊,子胥鴟夷;信嚭親越,吳國既滅。嘉伯之讓,作吳世家第一。
shēn lǚ xiào yǐ, shàng fù cè wēi, zú guī xī bó, wén wǔ shì shī gōng guān qún gōng, móu quán yú yōu fān fān huáng fà, yuán xiǎng yíng qiū. bù bèi kē méng, huán gōng yǐ chāng, jiǔ hé zhū hóu, bà gōng xiǎn zhāng. tián kàn zhēng chǒng, jiāng xìng jiě wáng. jiā fù zhī móu, zuò qí tài gōng shì jiā dì èr.
申、呂肖矣,尚父側微,卒歸西伯,文武是師;功冠群公,繆權於幽;番番黃髮,爰饗營丘。不背柯盟,桓公以昌,九合諸侯,霸功顯彰。田闞爭寵,姜姓解亡。嘉父之謀,作齊太公世家第二。
yī zhī wéi zhī, zhōu gōng suī zhī fèn fā wén dé, tiān xià hé zhī fǔ yì chéng wáng, zhū hóu zōng zhōu. yǐn huán zhī jì, shì dú hé zāi? sān huán zhēng jiàng, lǔ nǎi bù chāng. jiā dàn jīn téng, zuò zhōu gōng shì jiā dì sān.
依之違之,周公綏之;憤發文德,天下和之;輔翼成王,諸侯宗周。隱桓之際,是獨何哉?三桓爭彊,魯乃不昌。嘉旦金縢,作周公世家第三。
wǔ wáng kè zhòu, tiān xià wèi xié ér bēng. chéng wáng jì yòu, guǎn cài yí zhī, huái yí pàn zhī, yú shì zhào gōng lǜ dé, ān jí wáng shì, yǐ níng dōng tǔ. yàn zhī chán, nǎi chéng huò luàn. jiā gān táng zhī shī, zuò yàn shì jiā dì sì.
武王克紂,天下未協而崩。成王既幼,管蔡疑之,淮夷叛之,於是召公率德,安集王室,以寧東土。燕之禪,乃成禍亂。嘉甘棠之詩,作燕世家第四。
guǎn cài xiāng wǔ gēng, jiāng níng jiù shāng jí dàn shè zhèng, èr shū bù xiǎng shā xiān fàng dù, zhōu gōng wèi méng dà rèn shí zi, zhōu yǐ zōng jiàng. jiā zhòng huǐ guò, zuò guǎn cài shì jiā dì wǔ.
管蔡相武庚,將寧舊商;及旦攝政,二叔不饗;殺鮮放度,周公為盟;大任十子,周以宗彊。嘉仲悔過,作管蔡世家第五。
wáng hòu bù jué, shùn yǔ shì shuō wéi dé xiū míng, miáo yì méng liè. bǎi shì xiǎng sì, yuán zhōu chén qǐ, chǔ shí miè zhī. qí tián jì qǐ, shùn hé rén zāi? zuò chén qǐ shì jiā dì liù.
王後不絕,舜禹是說;維德休明,苗裔蒙烈。百世享祀,爰周陳杞,楚實滅之。齊田既起,舜何人哉?作陳杞世家第六。
shōu yīn yú mín, shū fēng shǐ yì, shēn yǐ shāng luàn, jiǔ cái shì gào, jí shuò zhī shēng, wèi qǐng bù níng nán zǐ è kuǎi kuì, zi fù yì míng. zhōu dé bēi wēi, zhàn guó jì jiàng, wèi yǐ xiǎo ruò, jiǎo dú hòu wáng. xǐ bǐ kāng gào, zuò wèi shì jiā dì qī.
收殷餘民,叔封始邑,申以商亂,酒材是告,及朔之生,衛頃不寧;南子惡蒯聵,子父易名。周德卑微,戰國既彊,衛以小弱,角獨後亡。喜彼康誥,作衛世家第七。
jiē jī zǐ hū! jiē jī zǐ hū! zhèng yán bù yòng, nǎi fǎn wèi nú. wǔ gēng jì sǐ, zhōu fēng wēi zǐ. xiāng gōng shāng yú hóng, jūn zǐ shú chēng. jǐng gōng qiān dé, yíng huò tuì xíng. tī chéng bào nüè, sòng nǎi miè wáng. xǐ wēi zǐ wèn tài shī, zuò sòng shì jiā dì bā.
嗟箕子乎!嗟箕子乎!正言不用,乃反為奴。武庚既死,周封微子。襄公傷於泓,君子孰稱。景公謙德,熒惑退行。剔成暴虐,宋乃滅亡。喜微子問太師,作宋世家第八。
wǔ wáng jì bēng, shū yú yì táng. jūn zǐ jī míng, zú miè wǔ gōng. lí jī zhī ài, luàn zhě wǔ shì zhòng ěr bù dé yì, nǎi néng chéng bà. liù qīng zhuān quán, jìn guó yǐ hào. jiā wén gōng xī guī chàng, zuò jìn shì jiā dì jiǔ.
武王既崩,叔虞邑唐。君子譏名,卒滅武公。驪姬之愛,亂者五世;重耳不得意,乃能成霸。六卿專權,晉國以秏。嘉文公錫珪鬯,作晉世家第九。
zhòng lí yè zhī, wú huí jiē zhī yīn zhī jì shì, zhōu zi dié zhī. zhōu yòng xióng yì, xióng qú shì xù. zhuāng wáng zhī xián, nǎi fù guó chén jì shè zhèng bó, bān shī huá yuán. huái wáng kè sǐ, lán jiù qū yuán hǎo yú xìn chán, chǔ bìng yú qín. jiā zhuāng wáng zhī yì, zuò chǔ shì jiā dì shí.
重黎業之,吳回接之;殷之季世,粥子牒之。周用熊繹,熊渠是續。莊王之賢,乃復國陳;既赦鄭伯,班師華元。懷王客死,蘭咎屈原;好諛信讒,楚並於秦。嘉莊王之義,作楚世家第十。
shào kāng zhī zǐ, shí bīn nán hǎi, wén shēn duàn fà, yuán shàn yǔ chù, jì shǒu fēng yú, fèng yǔ zhī sì. jù jiàn kùn bǐ, nǎi yòng zhǒng lí. jiā jù jiàn yí mán néng xiū qí dé, miè jiàng wú yǐ zūn zhōu shì, zuò yuè wáng jù jiàn shì jiā dì shí yī. huán gōng zhī dōng, tài shǐ shì yōng. jí qīn zhōu hé, wáng rén shì yì. jì zhòng yào méng, zhèng jiǔ bù chāng. zi chǎn zhī rén, shào shì chēng xián. sān jìn qīn fá, zhèng nà yú hán. jiā lì gōng nà huì wáng, zuò zhèng shì jiā dì shí èr.
少康之子,實賓南海,文身斷髮,黿鱔與處,既守封禺,奉禹之祀。句踐困彼,乃用種、蠡。嘉句踐夷蠻能脩其德,滅彊吳以尊周室,作越王句踐世家第十一。桓公之東,太史是庸。及侵周禾,王人是議。祭仲要盟,鄭久不昌。子產之仁,紹世稱賢。三晉侵伐,鄭納於韓。嘉厲公納惠王,作鄭世家第十二。
wéi jì lù ěr, nǎi zhāng zào fù. zhào sù shì xiàn, shuāi xù jué xù. zuǒ wén zūn wáng, zú wèi jìn fǔ. xiāng zi kùn rǔ, nǎi qín zhì bó. zhǔ fù shēng fù, è sǐ tàn jué. wáng qiān pì yín, liáng jiāng shì chì. jiā yāng tǎo zhōu luàn, zuò zhào shì jiā dì shí sān.
維驥騄耳,乃章造父。趙夙事獻,衰續厥緒。佐文尊王,卒為晉輔。襄子困辱,乃禽智伯。主父生縛,餓死探爵。王遷辟淫,良將是斥。嘉鞅討周亂,作趙世家第十三。
bì wàn jué wèi, bo rén zhī zhī. jí jiàng lù gàn, róng dí hé zhī. wén hóu mù yì, zi xià shī zhī. huì wáng zì jīn, qí qín gōng zhī. jì yí xìn líng, zhū hóu bà zhī. zú wáng dà liáng, wáng jiǎ sī zhī. jiā wǔ zuǒ jìn wén shēn bà dào, zuò wèi shì jiā dì shí sì.
畢萬爵魏,卜人知之。及絳戮干,戎翟和之。文侯慕義,子夏師之。惠王自矜,齊秦攻之。既疑信陵,諸侯罷之。卒亡大梁,王假廝之。嘉武佐晉文申霸道,作魏世家第十四。
hán jué yīn dé, zhào wǔ yōu xìng. shào jué lì fèi, jìn rén zōng zhī. zhāo hóu xiǎn liè, shēn zi yōng zhī. yí fēi bù xìn, qín rén xí zhī. jiā jué fǔ jìn kuāng zhōu tiān zǐ zhī fù, zuò hán shì jiā dì shí wǔ.
韓厥陰德,趙武攸興。紹絕立廢,晉人宗之。昭侯顯列,申子庸之。疑非不信,秦人襲之。嘉厥輔晉匡周天子之賦,作韓世家第十五。
wán zi bì nán, shì qí wèi yuán, yīn shī wǔ shì, qí rén gē zhī. chéng zi dé zhèng, tián hé wèi hóu. wáng jiàn dòng xīn, nǎi qiān yú gòng. jiā wēi xuān néng bō zhuó shì ér dú zōng zhōu, zuò tián jìng zhòng wán shì jiā dì shí liù.
完子避難,適齊為援,陰施五世,齊人歌之。成子得政,田和為侯。王建動心,乃遷於共。嘉威、宣能撥濁世而獨宗周,作田敬仲完世家第十六。
zhōu shì jì shuāi, zhū hóu zì xíng. zhòng ní dào lǐ fèi lè bēng, zhuī xiū jīng shù, yǐ dá wáng dào, kuāng luàn shì fǎn zhī yú zhèng, jiàn qí wén cí, wèi tiān xià zhì yí fǎ, chuí liù zhī tǒng jì yú hòu shì. zuò kǒng zǐ shì jiā dì shí qī.
周室既衰,諸侯恣行。仲尼悼禮廢樂崩,追脩經術,以達王道,匡亂世反之於正,見其文辭,為天下制儀法,垂六之統紀於後世。作孔子世家第十七。
jié zhòu shī qí dào ér tāng wǔ zuò, zhōu shī qí dào ér chūn qiū zuò. qín shī qí zhèng, ér chén shè fā jī, zhū hóu zuò nán, fēng qǐ yún zhēng, zú wáng qín zú. tiān xià zhī duān, zì shè fā nán. zuò chén shè shì jiā dì shí bā.
桀、紂失其道而湯、武作,周失其道而春秋作。秦失其政,而陳涉發跡,諸侯作難,風起雲蒸,卒亡秦族。天下之端,自涉發難。作陳涉世家第十八。
chéng gāo zhī tái, báo shì shǐ jī. qū yì shì dài, jué chóng zhū dòu. lì jī fù guì, wáng shì nǎi suì. chén hòu tài jiāo, zú zūn zi fū. jiā fū dé ruò sī, zuò wài qī shì jiā shí jiǔ.
成皋之台,薄氏始基。詘意適代,厥崇諸竇。栗姬偩貴,王氏乃遂。陳後太驕,卒尊子夫。嘉夫德若斯,作外戚世家十九。
hàn jì jué móu, qín xìn yú chén yuè jīng piāo qīng, nǎi fēng dì jiāo wèi chǔ wáng, yuán dōu péng chéng, yǐ jiàng huái sì, wèi hàn zōng fān. wù nì yú xié, lǐ fù shào zhī. jiā yóu fǔ zǔ, zuò chǔ yuán wáng shì jiā èr shí.
漢既譎謀,禽信於陳;越荊剽輕,乃封弟交為楚王,爰都彭城,以彊淮泗,為漢宗籓。戊溺於邪,禮復紹之。嘉游輔祖,作楚元王世家二十。
wéi zǔ shī lǚ, liú jiǎ shì yǔ wèi bù suǒ xí, sàng qí jīng wú. yíng líng jī lǚ, nǎi wáng láng yá chù wǔ xìn qí, wǎng ér bù guī, suì xī rù guān, zāo lì xiào wén, huò fù wáng yàn. tiān xià wèi jí, jiǎ zé yǐ zú, wèi hàn fān fǔ. zuò jīng yàn shì jiā dì èr shí yī.
維祖師旅,劉賈是與;為布所襲,喪其荊、吳。營陵激呂,乃王琅邪;怵午信齊,往而不歸,遂西入關,遭立孝文,獲復王燕。天下未集,賈、澤以族,為漢籓輔。作荊燕世家第二十一。
tiān xià yǐ píng, qīn shǔ jì guǎ dào huì xiān zhuàng, shí zhèn dōng tǔ. āi wáng shàn xìng, fā nù zhū lǚ, sì jūn bào lì, jīng shī fú xǔ. lì zhī nèi yín, huò chéng zhǔ fù. jiā féi gǔ gōng, zuò qí dào huì wáng shì jiā dì èr shí èr.
天下已平,親屬既寡;悼惠先壯,實鎮東土。哀王擅興,發怒諸呂,駟鈞暴戾,京師弗許。厲之內淫,禍成主父。嘉肥股肱,作齊悼惠王世家第二十二。
chǔ rén wéi wǒ xíng yáng, xiāng shǒu sān nián xiāo hé tián fǔ shān xī, tuī jì zhǒng bīng, gěi liáng shí bù jué, shǐ bǎi xìng ài hàn, bù lè wèi chǔ. zuò xiāo xiāng guó shì jiā dì èr shí sān.
楚人圍我滎陽,相守三年;蕭何填撫山西,推計踵兵,給糧食不絕,使百姓愛漢,不樂為楚。作蕭相國世家第二十三。
yǔ xìn dìng wèi, pò zhào bá qí, suì ruò chǔ rén. xù hé xiāng guó, bù biàn bù gé, lí shù yōu níng. jiā cān bù fá gōng jīn néng, zuò cáo xiāng guó shì jiā dì èr shí sì.
與信定魏,破趙拔齊,遂弱楚人。續何相國,不變不革,黎庶攸寧。嘉參不伐功矜能,作曹相國世家第二十四。
yùn chóu wéi wò zhī zhōng, zhì shèng yú wú xíng, zǐ fáng jì móu qí shì, wú zhī míng, wú yǒng gōng, tú nán yú yì, wèi dà yú xì. zuò liú hóu shì jiā dì èr shí wǔ.
運籌帷幄之中,制勝於無形,子房計謀其事,無知名,無勇功,圖難於易,為大於細。作留侯世家第二十五。
liù qí jì yòng, zhū hóu bīn cóng yú hàn lǚ shì zhī shì, píng wèi běn móu, zhōng ān zōng miào, dìng shè jì. zuò chén chéng xiàng shì jiā dì èr shí liù.
六奇既用,諸侯賓從於漢;呂氏之事,平為本謀,終安宗廟,定社稷。作陳丞相世家第二十六。
zhū lǚ wèi cóng, móu ruò jīng shī, ér bó fǎn jīng hé yú quán wú chǔ zhī bīng, yà fū zhù yú chāng yì, yǐ è qí zhào, ér chū wěi yǐ liáng. zuò jiàng hóu shì jiā dì èr shí qī.
諸呂為從,謀弱京師,而勃反經合於權;吳楚之兵,亞夫駐於昌邑,以戹齊趙,而出委以梁。作絳侯世家第二十七。
qī guó pàn nì, fān píng jīng shī, wéi liáng wèi gǎn fù ài jīn gōng, jǐ huò yú huò. jiā qí néng jù wú chǔ, zuò liáng xiào wáng shì jiā dì èr shí bā.
七國叛逆,蕃屏京師,唯梁為扞;偩愛矜功,幾獲於禍。嘉其能距吳楚,作梁孝王世家第二十八。
wǔ zōng jì wáng, qīn shǔ qià hé, zhū hóu dà xiǎo wèi fān, yuán dé qí yí, jiàn nǐ zhī shì shāo shuāi biǎn yǐ. zuò wǔ zōng shì jiā dì èr shí jiǔ.
五宗既王,親屬洽和,諸侯大小為籓,爰得其宜,僭擬之事稍衰貶矣。作五宗世家第二十九。
sān zi zhī wáng, wén cí kě guān. zuò sān wáng shì jiā dì sān shí.
三子之王,文辭可觀。作三王世家第三十。
mò shì zhēng lì, wéi bǐ bēn yì ràng guó è sǐ, tiān xià chēng zhī. zuò bó yí liè chuán dì yī.
末世爭利,維彼奔義;讓國餓死,天下稱之。作伯夷列傳第一。
yàn zǐ jiǎn yǐ, yí wú zé shē qí huán yǐ bà, jǐng gōng yǐ zhì. zuò guǎn yàn liè chuán dì èr.
晏子儉矣,夷吾則奢;齊桓以霸,景公以治。作管晏列傳第二。
lǐ ěr wú wèi zì huà, qīng jìng zì zhèng hán fēi chuāi shì qíng, xún yì lǐ. zuò lǎo zi hán fēi liè chuán dì sān.
李耳無為自化,清淨自正;韓非揣事情,循埶理。作老子韓非列傳第三。
zì gǔ wáng zhě ér yǒu sī mǎ fǎ, ráng jū néng shēn míng zhī. zuò sī mǎ ráng jū liè chuán dì sì.
自古王者而有司馬法,穰苴能申明之。作司馬穰苴列傳第四。
fēi xìn lián rén yǒng bù néng chuán bīng lùn jiàn, yǔ dào tóng fú, nèi kě yǐ zhì shēn, wài kě yǐ yīng biàn, jūn zǐ bǐ dé yān. zuò sūn zi wú qǐ liè chuán dì wǔ.
非信廉仁勇不能傳兵論劍,與道同符,內可以治身,外可以應變,君子比德焉。作孫子吳起列傳第五。
wéi jiàn yù chán, yuán jí zi shē, shàng jì kuāng fù, wǔ yuán bēn wú. zuò wǔ zǐ xū liè chuán dì liù.
維建遇讒,爰及子奢,尚既匡父,伍員奔吳。作伍子胥列傳第六。
kǒng shì shù wén, dì zǐ xìng yè, xián wèi shī fù, chóng rén lì yì. zuò zhòng ní dì zǐ liè chuán dì qī.
孔氏述文,弟子興業,咸為師傅,崇仁厲義。作仲尼弟子列傳第七。
yāng qù wèi shì qín, néng míng qí shù, jiàng bà xiào gōng, hòu shì zūn qí fǎ. zuò shāng jūn liè chuán dì bā.
鞅去衛適秦,能明其術,彊霸孝公,後世遵其法。作商君列傳第八。
tiān xià huàn héng qín wú yàn, ér sū zi néng cún zhū hóu, yuē cóng yǐ yì tān jiàng. zuò sū qín liè chuán dì jiǔ.
天下患衡秦毋饜,而蘇子能存諸侯,約從以抑貪彊。作蘇秦列傳第九。
liù guó jì cóng qīn, ér zhāng yí néng míng qí shuō, fù sàn jiě zhū hóu. zuò zhāng yí liè chuán dì shí.
六國既從親,而張儀能明其說,復散解諸侯。作張儀列傳第十。
qín suǒ yǐ dōng rǎng xióng zhū hóu, chū lǐ gān mào zhī cè. zuò chū lǐ gān mào liè chuán dì shí yī.
秦所以東攘雄諸侯,樗里、甘茂之策。作樗里甘茂列傳第十一。
bāo hé shān, wéi dà liáng, shǐ zhū hóu liǎn shǒu ér shì qín zhě, wèi yá zhī gōng. zuò ráng hóu liè chuán dì shí èr.
苞河山,圍大梁,使諸侯斂手而事秦者,魏厓之功。作穰侯列傳第十二。
nán bá yān yǐng, běi cuī zhǎng píng, suì wéi hán dān, wǔ ān wèi lǜ pò jīng miè zhào, wáng jiǎn zhī jì. zuò bái qǐ wáng jiǎn liè chuán dì shí sān.
南拔鄢郢,北摧長平,遂圍邯鄲,武安為率;破荊滅趙,王翦之計。作白起王翦列傳第十三。
liè rú mò zhī yí wén, míng lǐ yì zhī tǒng jì, jué huì wáng lì duān, liè wǎng shì xìng shuāi. zuò mèng zǐ xún qīng liè chuán dì shí sì.
獵儒墨之遺文,明禮義之統紀,絕惠王利端,列往世興衰。作孟子荀卿列傳第十四。
hào kè xǐ shì, shì guī yú xuē, wèi qí gǎn chǔ wèi. zuò mèng cháng jūn liè chuán dì shí wǔ.
好客喜士,士歸於薛,為齊扞楚魏。作孟嘗君列傳第十五。
zhēng féng tíng yǐ quán, rú chǔ yǐ jiù hán dān zhī wéi, shǐ qí jūn fù chēng yú zhū hóu. zuò píng yuán jūn yú qīng liè chuán dì shí liù.
爭馮亭以權,如楚以救邯鄲之圍,使其君復稱於諸侯。作平原君虞卿列傳第十六。
néng yǐ fù guì xià pín jiàn, xián néng qū yú bù xiào, wéi xìn líng jūn wèi néng xíng zhī. zuò wèi gōng zǐ liè chuán dì shí qī.
能以富貴下貧賤,賢能詘於不肖,唯信陵君為能行之。作魏公子列傳第十七。
yǐ shēn xùn jūn, suì tuō jiàng qín, shǐ chí shuō zhī shì nán xiāng zǒu chǔ zhě, huáng xiē zhī yì. zuò chūn shēn jūn liè chuán dì shí bā
以身徇君,遂脫彊秦,使馳說之士南鄉走楚者,黃歇之義。作春申君列傳第十八
néng rěn wù yú wèi qí, ér xìn wēi yú jiàng qín, tuī xián ràng wèi, èr zi yǒu zhī. zuò fàn suī cài zé liè chuán dì shí jiǔ.
能忍卼於魏齊,而信威於彊秦,推賢讓位,二子有之。作范睢蔡澤列傳第十九。
lǜ xíng qí móu, lián wǔ guó bīng, wèi ruò yàn bào jiàng qí zhī chóu, xuě qí xiān jūn zhī chǐ. zuò lè yì liè chuán dì èr shí.
率行其謀,連五國兵,為弱燕報彊齊之讎,雪其先君之恥。作樂毅列傳第二十。
néng xìn yì jiàng qín, ér qū tǐ lián zi, yòng xùn qí jūn, jù zhòng yú zhū hóu. zuò lián pō lìn xiàng rú liè chuán dì èr shí yī.
能信意彊秦,而屈體廉子,用徇其君,俱重於諸侯。作廉頗藺相如列傳第二十一。
mǐn wáng jì shī lín zī ér bēn jǔ, wéi tián dān yòng jí mò pò zǒu qí jié, suì cún qí shè jì. zuò tián dān liè chuán dì èr shí èr.
湣王既失臨淄而奔莒,唯田單用即墨破走騎劫,遂存齊社稷。作田單列傳第二十二。
néng shè guǐ shuō jiě huàn yú wéi chéng, qīng jué lù, lè sì zhì. zuò lǔ zhòng lián zōu yáng liè chuán dì èr shí sān.
能設詭說解患於圍城,輕爵祿,樂肆志。作魯仲連鄒陽列傳第二十三。
zuò cí yǐ fěng jiàn, lián lèi yǐ zhēng yì, lí sāo yǒu zhī. zuò qū yuán jiǎ shēng liè chuán dì èr shí sì.
作辭以諷諫,連類以爭義,離騷有之。作屈原賈生列傳第二十四。
jié zi chǔ qīn, shǐ zhū hóu zhī shì fěi rán zhēng rù shì qín. zuò lǚ bù wéi liè chuán dì èr shí wǔ.
結子楚親,使諸侯之士斐然爭入事秦。作呂不韋列傳第二十五。
cáo zi bǐ shǒu, lǔ huò qí tián, qí míng qí xìn yù ràng yì bù wèi èr xīn. zuò cì kè liè chuán dì èr shí liù.
曹子匕首,魯獲其田,齊明其信;豫讓義不為二心。作刺客列傳第二十六。
néng míng qí huà, yīn shí tuī qín, suì dé yì yú hǎi nèi, sī wèi móu shǒu. zuò lǐ sī liè chuán dì èr shí qī.
能明其畫,因時推秦,遂得意於海內,斯為謀首。作李斯列傳第二十七。
wèi qín kāi dì yì zhòng, běi mí xiōng nú, jù hé wèi sāi, yīn shān wèi gù, jiàn yú zhōng. zuò méng tián liè chuán dì èr shí bā.
為秦開地益眾,北靡匈奴,據河為塞,因山為固,建榆中。作蒙恬列傳第二十八。
tián zhào sāi cháng shān yǐ guǎng hé nèi, ruò chǔ quán, míng hàn wáng zhī xìn yú tiān xià. zuò zhāng ěr chén yú liè chuán dì èr shí jiǔ.
填趙塞常山以廣河內,弱楚權,明漢王之信於天下。作張耳陳餘列傳第二十九。
shōu xī hé shàng dǎng zhī bīng, cóng zhì péng chéng yuè zhī qīn lüè liáng dì yǐ kǔ xiàng yǔ. zuò wèi bào péng yuè liè chuán dì sān shí.
收西河、上黨之兵,從至彭城;越之侵掠梁地以苦項羽。作魏豹彭越列傳第三十。
yǐ huái nán pàn chǔ guī hàn, hàn yòng dé dà sī mǎ yīn, zú pò zǐ yǔ yú gāi xià. zuò qíng bù liè chuán dì sān shí yī.
以淮南叛楚歸漢,漢用得大司馬殷,卒破子羽於垓下。作黥布列傳第三十一。
chǔ rén pò wǒ jīng suǒ, ér xìn bá wèi zhào, dìng yàn qí, shǐ hàn sān fēn tiān xià yǒu qí èr, yǐ miè xiàng jí. zuò huái yīn hóu liè chuán dì sān shí èr.
楚人迫我京索,而信拔魏趙,定燕齊,使漢三分天下有其二,以滅項籍。作淮陰侯列傳第三十二。
chǔ hàn xiāng jù gǒng luò, ér hán xìn wèi tián yǐng chuān, lú wǎn jué jí liáng xiǎng. zuò hán xìn lú wǎn liè chuán dì sān shí sān.
楚漢相距鞏洛,而韓信為填潁川,盧綰絕籍糧餉。作韓信盧綰列傳第三十三。
zhū hóu pàn xiàng wáng, wéi qí lián zǐ yǔ chéng yáng, hàn dé yǐ jiān suì rù péng chéng. zuò tián dān liè chuán dì sān shí sì.
諸侯畔項王,唯齊連子羽城陽,漢得以間遂入彭城。作田儋列傳第三十四。
gōng chéng yě zhàn, huò gōng guī bào, kuài shāng yǒu lì yān, fēi dú biān cè, yòu yǔ zhī tuō nán. zuò fán lì liè chuán dì sān shí wǔ.
攻城野戰,獲功歸報,噲、商有力焉,非獨鞭策,又與之脫難。作樊酈列傳第三十五。
hàn jì chū dìng, wén lǐ wèi míng, cāng wèi zhǔ jì, zhěng qí dù liàng, xù lǜ lì. zuò zhāng chéng xiàng liè chuán dì sān shí liù.
漢既初定,文理未明,蒼為主計,整齊度量,序律歷。作張丞相列傳第三十六。
jié yán tōng shǐ, yuē huái zhū hóu zhū hóu xián qīn, guī hàn wèi fān fǔ. zuò lì shēng lù jiǎ liè chuán dì sān shí qī.
結言通使,約懷諸侯;諸侯咸親,歸漢為籓輔。作酈生陸賈列傳第三十七。
yù xiáng zhī qín chǔ zhī shì, wéi zhōu xiè cháng cóng gāo zǔ, píng dìng zhū hóu. zuò fù jìn kuǎi chéng liè chuán dì sān shí bā.
欲詳知秦楚之事,維周緤常從高祖,平定諸侯。作傅靳蒯成列傳第三十八。
xǐ jiàng zú, dōu guān zhōng, hé yuē xiōng nú míng cháo tíng lǐ, cì zōng miào yí fǎ. zuò liú jìng shū sūn tōng liè chuán dì sān shí jiǔ.
徙彊族,都關中,和約匈奴;明朝廷禮,次宗廟儀法。作劉敬叔孫通列傳第三十九。
néng cuī gāng zuò róu, zú wèi liè chén luán gōng bù jié yú yì ér bèi sǐ. zuò jì bù luán bù liè chuán dì sì shí.
能摧剛作柔,卒為列臣;欒公不劫於埶而倍死。作季布欒布列傳第四十。
gǎn fàn yán sè yǐ dá zhǔ yì, bù gù qí shēn, wèi guó jiā shù zhǎng huà. zuò yuán àng cháo cuò liè chuán dì sì shí yī.
敢犯顏色以達主義,不顧其身,為國家樹長畫。作袁盎朝錯列傳第四十一。
shǒu fǎ bù shī dà lǐ, yán gǔ xián rén, zēng zhǔ zhī míng. zuò zhāng shì zhī féng táng liè chuán dì sì shí èr.
守法不失大理,言古賢人,增主之明。作張釋之馮唐列傳第四十二。
dūn hòu cí xiào, nè yú yán, mǐn yú xíng, wù zài jū gōng, jūn zǐ zhǎng zhě. zuò wàn shí zhāng shū liè chuán dì sì shí sān.
敦厚慈孝,訥於言,敏於行,務在鞠躬,君子長者。作萬石張叔列傳第四十三。
shǒu jié qiè zhí, yì zú yǐ yán lián, xíng zú yǐ lì xián, rèn zhòng quán bù kě yǐ fēi lǐ náo. zuò tián shū liè chuán dì sì shí sì.
守節切直,義足以言廉,行足以厲賢,任重權不可以非理撓。作田叔列傳第四十四。
biǎn què yán yī, wèi fāng zhě zōng, shǒu shù jīng míng hòu shì xù, fú néng yì yě, ér cāng gōng kě wèi jìn zhī yǐ. zuò biǎn què cāng gōng liè chuán dì sì shí wǔ.
扁鵲言醫,為方者宗,守數精明;後世序,弗能易也,而倉公可謂近之矣。作扁鵲倉公列傳第四十五。
wéi zhòng zhī shěng, jué bì wáng wú, zāo hàn chū dìng, yǐ tián fǔ jiāng huái zhī jiān. zuò wú wáng bì liè chuán dì sì shí liù.
維仲之省,厥濞王吳,遭漢初定,以填撫江淮之間。作吳王濞列傳第四十六。
wú chǔ wèi luàn, zōng shǔ wéi yīng xián ér xǐ shì, shì xiāng zhī, lǜ shī kàng shān dōng xíng yáng. zuò wèi qí wǔ ān liè chuán dì sì shí qī.
吳楚為亂,宗屬唯嬰賢而喜士,士鄉之,率師抗山東滎陽。作魏其武安列傳第四十七。
zhì zú yǐ yīng jìn shì zhī biàn, kuān zú yòng dé rén. zuò hán zhǎng rú liè chuán dì sì shí bā.
智足以應近世之變,寬足用得人。作韓長孺列傳第四十八。
yǒng yú dāng dí, rén ài shì zú, hào lìng bù fán, shī tú xiāng zhī. zuò lǐ jiāng jūn liè chuán dì sì shí jiǔ.
勇於當敵,仁愛士卒,號令不煩,師徒鄉之。作李將軍列傳第四十九。
zì sān dài yǐ lái, xiōng nú cháng wèi zhōng guó huàn hài yù zhī jiàng ruò zhī shí, shè bèi zhēng tǎo, zuò xiōng nú liè chuán dì wǔ shí.
自三代以來,匈奴常為中國患害;欲知彊弱之時,設備征討,作匈奴列傳第五十。
zhí qū sāi, guǎng hé nán, pò qí lián, tōng xī guó, mí běi hú. zuò wèi jiāng jūn biāo qí liè chuán dì wǔ shí yī.
直曲塞,廣河南,破祁連,通西國,靡北胡。作衛將軍驃騎列傳第五十一。
dà chén zōng shì yǐ chǐ mí xiāng gāo, wéi hóng yòng jié yī shí wèi bǎi lì xiān. zuò píng jīn hóu liè chuán dì wǔ shí èr.
大臣宗室以侈靡相高,唯弘用節衣食為百吏先。作平津侯列傳第五十二。
hàn jì píng zhōng guó, ér tuó néng jí yáng yuè yǐ bǎo nán fān, nà gòng zhí. zuò nán yuè liè chuán dì wǔ shí sān.
漢既平中國,而佗能集楊越以保南籓,納貢職。作南越列傳第五十三。
wú zhī pàn nì, ōu rén zhǎn bì, bǎo shǒu fēng yú wèi chén. zuò dōng yuè liè chuán dì wǔ shí sì.
吳之叛逆,甌人斬濞,葆守封禺為臣。作東越列傳第五十四。
yàn dān sàn luàn liáo jiān, mǎn shōu qí wáng mín, jué jù hǎi dōng, yǐ jí zhēn fān, bǎo sāi wèi wài chén. zuò cháo xiān liè chuán dì wǔ shí wǔ.
燕丹散亂遼間,滿收其亡民,厥聚海東,以集真籓,葆塞為外臣。作朝鮮列傳第五十五。
táng méng shǐ lüè tōng yè láng, ér qióng zé zhī jūn qǐng wèi nèi chén shòu lì. zuò xī nán yí liè chuán dì wǔ shí liù.
唐蒙使略通夜郎,而邛笮之君請為內臣受吏。作西南夷列傳第五十六。
zi xū zhī shì, dà rén fù shuō, mí lì duō kuā, rán qí zhǐ fēng jiàn, guī yú wú wèi. zuò sī mǎ xiàng rú liè chuán dì wǔ shí qī.
子虛之事,大人賦說,靡麗多夸,然其指風諫,歸於無為。作司馬相如列傳第五十七。
qíng bù pàn nì, zi zhǎng guó zhī, yǐ tián jiāng huái zhī nán, ān piāo chǔ shù mín. zuò huái nán héng shān liè chuán dì wǔ shí bā.
黥布叛逆,子長國之,以填江淮之南,安剽楚庶民。作淮南衡山列傳第五十八。
fèng fǎ xún lǐ zhī lì, bù fá gōng jīn néng, bǎi xìng wú chēng, yì wú guò xíng. zuò xún lì liè chuán dì wǔ shí jiǔ.
奉法循理之吏,不伐功矜能,百姓無稱,亦無過行。作循吏列傳第五十九。
zhèng yì guān lì yú cháo tíng, ér qún chén mò gǎn yán fú shuō, zhǎng rú jīn yān hǎo jiàn rén, chēng zhǎng zhě, zhuàng yǒu gài. zuò jí zhèng liè chuán dì liù shí.
正衣冠立於朝廷,而群臣莫敢言浮說,長孺矜焉;好薦人,稱長者,壯有溉。作汲鄭列傳第六十。
zì kǒng zǐ zú, jīng shī mò chóng xiáng xù, wéi jiàn yuán yuán shòu zhī jiān, wén cí càn rú yě. zuò rú lín liè chuán dì liù shí yī.
自孔子卒,京師莫崇庠序,唯建元元狩之間,文辭粲如也。作儒林列傳第六十一。
mín bèi běn duō qiǎo, jiān guǐ nòng fǎ, shàn rén bù néng huà, wéi yī qiè yán xuē wèi néng qí zhī. zuò kù lì liè chuán dì liù shí èr.
民倍本多巧,奸軌弄法,善人不能化,唯一切嚴削為能齊之。作酷吏列傳第六十二。
hàn jì tōng shǐ dà xià, ér xī jí yuǎn mán, yǐn lǐng nèi xiāng, yù guān zhōng guó. zuò dà yuān liè chuán dì liù shí sān.
漢既通使大夏,而西極遠蠻,引領內鄉,欲觀中國。作大宛列傳第六十三。
jiù rén yú è, zhèn rén bù shàn, rén zhě yǒu hū bù jì xìn, bù bèi yán, yì zhě yǒu qǔ yān. zuò yóu xiá liè chuán dì liù shí sì.
救人於戹,振人不贍,仁者有乎;不既信,不倍言,義者有取焉。作遊俠列傳第六十四。
fū shì rén jūn néng shuō zhǔ ěr mù, hé zhǔ yán sè, ér huò qīn jìn, fēi dú sè ài, néng yì gè yǒu suǒ zhǎng. zuò nìng xìng liè chuán dì liù shí wǔ.
夫事人君能說主耳目,和主顏色,而獲親近,非獨色愛,能亦各有所長。作佞幸列傳第六十五。
bù liú shì sú, bù zhēng yì lì, shàng xià wú suǒ níng zhì, rén mò zhī hài, yǐ dào zhī yòng. zuò huá jī liè chuán dì liù shí liù.
不流世俗,不爭埶利,上下無所凝滯,人莫之害,以道之用。作滑稽列傳第六十六。
qí chǔ qín zhào wèi rì zhě, gè yǒu sú suǒ yòng. yù xún guān qí dà zhǐ, zuò rì zhě liè chuán dì liù shí qī.
齊、楚、秦、趙為日者,各有俗所用。欲循觀其大旨,作日者列傳第六十七。
sān wáng bù tóng guī, sì yí gè yì bo, rán gè yǐ jué jí xiōng. lüè kuī qí yào, zuò guī cè liè chuán dì liù shí bā.
三王不同龜,四夷各異卜,然各以決吉凶。略闚其要,作龜策列傳第六十八。
bù yī pǐ fū zhī rén, bù hài yú zhèng, bù fáng bǎi xìng, qǔ yǔ yǐ shí ér xī cái fù, zhì zhě yǒu cǎi yān. zuò huò zhí liè chuán dì liù shí jiǔ.
布衣匹夫之人,不害於政,不妨百姓,取與以時而息財富,智者有采焉。作貨殖列傳第六十九。
wéi wǒ hàn jì wǔ dì mò liú, jiē sān dài yè. zhōu dào fèi, qín bō qù gǔ wén, fén miè shī shū, gù míng táng shí shì jīn guì yù bǎn tú jí sàn luàn. yú shì hàn xìng, xiāo hé cì lǜ lìng, hán xìn shēn jūn fǎ, zhāng cāng wèi zhāng chéng, shū sūn tōng dìng lǐ yí, zé wén xué bīn bīn shāo jìn, shī shū wǎng wǎng jiān chū yǐ. zì cáo cān jiàn gài gōng yán huáng lǎo, ér jiǎ shēng cháo cuò míng shēn shāng, gōng sūn hóng yǐ rú xiǎn, bǎi nián zhī jiān, tiān xià yí wén gǔ shì mí bù bì jí tài shǐ gōng. tài shǐ gōng réng fù zǐ xiāng xù zuǎn qí zhí. yuē: yú xì! yú wéi xiān rén cháng zhǎng sī shì, xiǎn yú táng yú, zhì yú zhōu, fù diǎn zhī, gù sī mǎ shì shì zhǔ tiān guān. zhì yú yú hū, qīn niàn zāi! qīn niàn zāi! wǎng luó tiān xià fàng shī jiù wén, wáng jī suǒ xìng, yuán shǐ chá zhōng, jiàn shèng guān shuāi, lùn kǎo zhī xíng shì, lüè tuī sān dài, lù qín hàn, shàng jì xuān yuán, xià zhì yú zī, zhe shí èr běn jì, jì kē tiáo zhī yǐ. bìng shí yì shì, nián chà bù míng, zuò shí biǎo. lǐ lè sǔn yì, lǜ lì gǎi yì, bīng quán shān chuān guǐ shén, tiān rén zhī jì, chéng bì tōng biàn, zuò bā shū. èr shí bā xiù huán běi chén, sān shí fú gòng yī gǔ, yùn xíng wú qióng, fǔ fú gǔ gōng zhī chén pèi yān, zhōng xìn háng dào, yǐ fèng zhǔ shàng, zuò sān shí shì jiā. fú yì chù tǎng, bù lìng jǐ shī shí, lì gōng míng yú tiān xià, zuò qī shí liè chuán. fán bǎi sān shí piān, wǔ shí èr wàn liù qiān wǔ bǎi zì, wèi tài shǐ gōng shū. xù lüè, yǐ shí yí bǔ, chéng yī jiā zhī yán, jué xié liù jīng yì chuán, zhěng qí bǎi jiā zá yǔ, cáng zhī míng shān, fù zài jīng shī, qí hòu shì shèng rén jūn zǐ. dì qī shí.
維我漢繼五帝末流,接三代業。周道廢,秦撥去古文,焚滅詩書,故明堂石室金匱玉版圖籍散亂。於是漢興,蕭何次律令,韓信申軍法,張蒼為章程,叔孫通定禮儀,則文學彬彬稍進,詩書往往間出矣。自曹參薦蓋公言黃老,而賈生、晁錯明申、商,公孫弘以儒顯,百年之間,天下遺文古事靡不畢集太史公。太史公仍父子相續纂其職。曰:「於戲!余維先人嘗掌斯事,顯於唐虞,至於周,復典之,故司馬氏世主天官。至於余乎,欽念哉!欽念哉!」罔羅天下放失舊聞,王跡所興,原始察終,見盛觀衰,論考之行事,略推三代,錄秦漢,上記軒轅,下至於茲,著十二本紀,既科條之矣。並時異世,年差不明,作十表。禮樂損益,律歷改易,兵權山川鬼神,天人之際,承敝通變,作八書。二十八宿環北辰,三十輻共一轂,運行無窮,輔拂股肱之臣配焉,忠信行道,以奉主上,作三十世家。扶義俶儻,不令己失時,立功名於天下,作七十列傳。凡百三十篇,五十二萬六千五百字,為太史公書。序略,以拾遺補,成一家之言,厥協六經異傳,整齊百家雜語,藏之名山,副在京師,俟後世聖人君子。第七十。
tài shǐ gōng yuē: yú shù lì huáng dì yǐ lái zhì tài chū ér qì, bǎi sān shí piān.
太史公曰:余述歷黃帝以來至太初而訖,百三十篇。
tài shǐ liáng cái, shí zuǎn xiān dé. zhōu yóu lì lǎn, dōng xī nán běi. shì hé cí jiǎn, shì chēng shí lù. bào rèn tóu shū, shēn lǐ xià yù. xī zāi cán quē, fēi cái wàng xù!
太史良才,寔纂先德。週遊歷覽,東西南北。事覈詞簡,是稱實錄。報任投書,申李下獄。惜哉殘缺,非才妄續!