kǒng zǐ yuē:" jūn zǐ wù běn, běn lì ér dào shēng." fū běn bù zhèng zhě mò bì yǐ, shǐ bù shèng zhě zhōng bì shuāi. shī yún: " yuán xí jì píng, quán liú jì qīng". běn lì ér dào shēng, chūn qiū zhī yì yǒu zhèng chūn zhě wú luàn qiū, yǒu zhèng jūn zhě wú wēi guó, yì yuē:" jiàn qí běn ér wàn wù lǐ, shī zhī háo lí, chà yǐ qiān lǐ". shì gù jūn zǐ guì jiàn běn ér zhòng lì shǐ.
孔子曰:“君子务本,本立而道生。”夫本不正者末必倚,始不盛者终必衰。诗云: “原隰既平,泉流既清”。本立而道生,春秋之义;有正春者无乱秋,有正君者无危国,易 曰:“建其本而万物理,失之毫厘,差以千里”。是故君子贵建本而重立始。
wèi wǔ hòu wèn yuán nián yú wú zǐ, wú zǐ duì yuē:" yán guó jūn bì shèn shǐ yě."" shèn shǐ nài hé?" yuē:" zhèng zhī"," zhèng zhī nài hé?" yuē:" míng zhì, zhì bù míng, hé yǐ jiàn zhèng, duō wén ér zé yān, suǒ yǐ míng zhì yě. shì gù gǔ zhě jūn shǐ tīng zhì, dài fū ér yī yán, shì ér yī jiàn, shù rén yǒu yè bì dá, gōng zú qǐng wèn bì yǔ, sì fāng zhì zhě wù jù, kě wèi bù yōng bì yǐ fēn lù bì jí, yòng xíng bì zhōng, jūn xīn bì rén, sī jūn zhī lì, chú mín zhī hài, kě wèi bù shī mín zhòng yǐ jūn shēn bì zhèng, jìn chén bì xuǎn, dài fū bù jiān guān, zhí mín bǐng zhě bù zài yī zú, kě wèi bù quán shì yǐ. cǐ jiē chūn qiū zhī yì, ér yuán nián zhī běn yě."
魏武侯问元年于吴子,吴子对曰:“言国君必慎始也。”“慎始奈何?”曰:“正 之”,“正之奈何?”曰:“明智,智不明,何以见正,多闻而择焉,所以明智也。是故古 者君始听治,大夫而一言,士而一见,庶人有谒必达,公族请问必语,四方至者勿距,可谓 不壅蔽矣;分禄必及,用刑必中,君心必仁,思君之利,除民之害,可谓不失民众矣;君身 必正,近臣必选,大夫不兼官,执民柄者不在一族,可谓不权势矣。此皆春秋之意,而元年 之本也。”
kǒng zǐ yuē: xíng shēn yǒu liù běn, běn lì yān, rán hòu wèi jūn zǐ lì tǐ yǒu yì yǐ, ér xiào wèi běn chǔ sàng yǒu lǐ yǐ, ér āi wèi běn zhàn zhèn yǒu duì yǐ, ér yǒng wèi běn zhèng zhì yǒu lǐ yǐ, ér néng wéi běn jū guó yǒu lǐ yǐ, ér sì wèi běn shēng cái yǒu shí yǐ, ér lì wèi běn. zhì běn bù gù, wú wù fēng mò qīn qī bù yuè, wú wù wài jiāo shì wú zhōng shǐ, wú wù duō yè wén jì bù yán, wú wù duō tán bǐ jìn bù shuō, wú wù xiū yuǎn. shì yǐ fǎn běn xiū ěr, jūn zǐ zhī dào yě. tiān zhī suǒ shēng, dì zhī suǒ yǎng, mò guì hū rén rén zhī dào, mò dà hū fù zǐ zhī qīn, jūn chén zhī yì fù dào shèng, zǐ dào rén, jūn dào yì, chén dào zhōng. xián fù zhī yú zi yě, cí huì yǐ shēng zhī, jiào huì yǐ chéng zhī, yǎng qí yì, cáng qí wěi, shí qí jié, shèn qí shī zi nián qī suì yǐ shàng, fù wèi zhī zé míng shī, xuǎn liáng yǒu, wù shǐ jiàn è, shǎo jiàn zhī yǐ shàn, shǐ zhī zǎo huà. gù xián zi zhī shì qīn, fā yán chén cí, yìng duì bù bèi hū ěr qù zǒu jìn tuì, róng mào bù bèi hū mù bēi tǐ jiàn shēn, bù bèi hū xīn. jūn zǐ zhī shì qīn yǐ jī dé, zi zhě qīn zhī běn yě, wú suǒ tuī ér bù cóng mìng, tuī ér bù cóng mìng zhě, wéi hài qīn zhě yě, gù qīn zhī suǒ ān zǐ jiē gōng zhī. xián chén zhī shì jūn yě, shòu guān zhī rì, yǐ zhǔ wèi fù, yǐ guó wèi jiā, yǐ shì rén wéi xiōng dì gù gǒu yǒu kě yǐ ān guó jiā, lì rén mín zhě bù bì qí nán, bù dàn qí láo, yǐ chéng qí yì gù qí jūn yì yǒu zhù zhī yǐ suì qí dé. fū jūn chén zhī yǔ bǎi xìng, zhuǎn xiāng wèi běn, rú xún huán wú duān, fū zǐ yì yún, rén zhī xíng mò dà yú xiào xiào xíng chéng yú nèi ér jiā hào bù yú wài, shì wèi jiàn zhī yú běn ér róng huá zì mào yǐ. jūn yǐ chén wèi běn, chén yǐ jūn wèi běn fù yǐ zi wèi běn, zi yǐ fù wèi běn, qì qí běn, róng huá gǎo yǐ.
孔子曰:行身有六本,本立焉,然后为君子立体有义矣,而孝为本;处丧有礼矣,而哀 为本;战阵有队矣,而勇为本;政治有理矣,而能为本;居国有礼矣,而嗣为本;生才有时 矣,而力为本。置本不固,无务丰末;亲戚不悦,无务外交;事无终始,无务多业;闻记不 言,无务多谈;比近不说,无务修远。是以反本修迩,君子之道也。天之所生,地之所养, 莫贵乎人人之道,莫大乎父子之亲,君臣之义;父道圣,子道仁,君道义,臣道忠。贤父之 于子也,慈惠以生之,教诲以成之,养其谊,藏其伪,时其节,慎其施;子年七岁以上,父 为之择明师,选良友,勿使见恶,少渐之以善,使之早化。故贤子之事亲,发言陈辞,应对 不悖乎耳;趣走进退,容貌不悖乎目;卑体贱身,不悖乎心。君子之事亲以积德,子者亲之 本也,无所推而不从命,推而不从命者,惟害亲者也,故亲之所安子皆供之。贤臣之事君 也,受官之日,以主为父,以国为家,以士人为兄弟;故苟有可以安国家,利人民者不避其 难,不惮其劳,以成其义;故其君亦有助之以遂其德。夫君臣之与百姓,转相为本,如循环 无端,夫子亦云,人之行莫大于孝;孝行成于内而嘉号布于外,是谓建之于本而荣华自茂 矣。君以臣为本,臣以君为本;父以子为本,子以父为本,弃其本,荣华槁矣。
zǐ lù yuē: fù zhòng dào yuǎn zhě, bù zé dì ér xiū jiā pín qīn lǎo zhě, bù zé lù ér shì. xī zhě yóu shì èr qīn zhī shí, cháng shí lí huò zhī shí ér wèi qīn fù mǐ bǎi lǐ zhī wài, qīn méi zhī hòu, nán yóu yú chǔ, cóng chē bǎi chéng, jī sù wàn zhōng, lèi yīn ér zuò, liè dǐng ér shí, yuàn shí lí huò fù mǐ zhī shí bù kě fù de yě kū yú xián suǒ, jǐ hé bù dù, èr qīn zhī shòu, hū rú guò xì, cǎo mù yù zhǎng, shuāng lù bù shǐ, xián zhě yù yǎng, èr qīn bù dài, gù yuē: jiā pín qīn lǎo bù zé lù ér shì yě.
子路曰:负重道远者,不择地而休;家贫亲老者,不择禄而仕。昔者由事二亲之时,常 食藜藿之实而为亲负米百里之外,亲没之后,南游于楚,从车百乘,积粟万钟,累茵而坐, 列鼎而食,愿食藜藿负米之时不可复得也;枯鱼衔索,几何不蠹,二亲之寿,忽如过隙,草 木欲长,霜露不使,贤者欲养,二亲不待,故曰:家贫亲老不择禄而仕也。
bó qín yǔ kāng shū fēng cháo yú chéng wáng, jiàn zhōu gōng sān jiàn ér sān chī, kāng shū yǒu hài sè, wèi bó qín yuē:" yǒu shāng zi zhě, xián rén yě, yǔ zi jiàn zhī." kāng shū fēng yǔ bó qín jiàn shāng zǐ yuē:" mǒu mǒu yě, rì wú èr zi zhě cháo hū chéng wáng, jiàn zhōu gōng sān jiàn ér sān chī, qí shuō hé yě?" shāng zǐ yuē:" èr zi hé xiāng yǔ guān hū nán shān zhī yáng yǒu mù yān, míng yuē qiáo." èr zi zhě wǎng guān hū nán shān zhī yáng, jiàn qiáo sǒng yān shí ér yǎng, fǎn yǐ gào hū shāng zi, shāng zǐ yuē:" qiáo zhě fù dào yě." shāng zǐ yuē:" èr zi hé xiāng yǔ guān hū nán shān zhī yīn, yǒu mù yān, míng yuē zǐ." èr zi zhě wǎng guān hū nán shān zhī yīn, jiàn zǐ bó yān shí ér fǔ, fǎn yǐ gào shāng zi, shāng zǐ yuē:" zǐ zhě zǐ dào yě." èr zi zhě míng rì jiàn hū zhōu gōng, rù mén ér qū, dēng táng ér guì, zhōu gōng fú qí shǒu, láo ér shí zhī yuē:" ān jiàn jūn zǐ?" èr zi duì yuē:" jiàn shāng zi." zhōu gōng yuē:" jūn zǐ zāi! shāng zi yě."
伯禽与康叔封朝于成王,见周公三见而三笞,康叔有骇色,谓伯禽曰:“有商子者,贤 人也,与子见之。”康叔封与伯禽见商子曰:“某某也,日吾二子者朝乎成王,见周公三见 而三笞,其说何也?”商子曰:“二子盍相与观乎南山之阳有木焉,名曰桥。”二子者往观 乎南山之阳,见桥竦焉实而仰,反以告乎商子,商子曰:“桥者父道也。”商子曰:“二子 盍相与观乎南山之阴,有木焉,名曰梓。”二子者往观乎南山之阴,见梓勃焉实而俯,反以 告商子,商子曰:“梓者、子道也。”二子者明日见乎周公,入门而趋,登堂而跪,周公拂 其首,劳而食之曰:“安见君子?”二子对曰:“见商子。”周公曰:“君子哉!商子也。”
zēng zǐ yún guā ér wù zhǎn qí gēn, céng xī nù, yuán dà zhàng jī zhī, zēng zǐ pū dì yǒu qǐng sū, jué rán ér qǐ, jìn yuē: " nǎng zhě cān dé zuì yú dà rén, dà rén yòng lì jiào cān, dé wú jí hū!" tuì píng gǔ qín ér gē, yù lìng céng xī tīng qí gē shēng, lìng zhī qí píng yě. kǒng zǐ wén zhī, gào mén rén yuē:" cān lái wù nèi yě!" zēng zǐ zì yǐ wú zuì, shǐ rén xiè kǒng zǐ, kǒng zǐ yuē: " rǔ wén gǔ sǒu yǒu zi míng yuē shùn, shùn zhī shì fù yě, suǒ ér shǐ zhī, wèi cháng bù zài cè, qiú ér shā zhī, wèi cháng kě dé xiǎo chuí zé dài, dà chuí zé zǒu, yǐ táo bào nù yě. jīn zi wěi shēn yǐ dài bào nù, lì tǐ ér bù qù, shā shēn yǐ xiàn fù, bú yì bù xiào, shú shì dà hū? rǔ fēi tiān zǐ zhī mín xié? shā tiān zǐ zhī mín zuì xī rú?" yǐ zēng zǐ zhī cái, yòu jū kǒng zǐ zhī mén, yǒu zuì bù zì zhī chù yì, nán hū!
曾子芸瓜而误斩其根,曾皙怒,援大杖击之,曾子仆地;有顷苏,蹶然而起,进曰: “曩者参得罪于大人,大人用力教参,得无疾乎!”退屏鼓琴而歌,欲令曾皙听其歌声,令 知其平也。孔子闻之,告门人曰:“参来勿内也!”曾子自以无罪,使人谢孔子,孔子曰: “汝闻瞽叟有子名曰舜,舜之事父也,索而使之,未尝不在侧,求而杀之,未尝可得;小棰 则待,大棰则走,以逃暴怒也。今子委身以待暴怒,立体而不去,杀身以陷父,不义不孝, 孰是大乎?汝非天子之民邪?杀天子之民罪奚如?”以曾子之材,又居孔子之门,有罪不自 知处义,难乎!
bó yú yǒu guò, qí mǔ chī zhī qì, qí mǔ yuē:" tā rì chī zi wèi cháng jiàn qì, jīn qì hé yě?" duì yuē:" tā rì yú dé zuì chī cháng tòng, jīn mǔ lì bù néng shǐ tòng, shì yǐ qì." gù yuē fù mǔ nù zhī, bù zuò yú yì, bú jiàn yú sè, shēn shòu qí zuì, shǐ kě āi lián, shàng yě fù mǔ nù zhī, bù zuò yú yì, bú jiàn qí sè, qí cì yě fù mǔ nù zhī, zuò yú yì, jiàn yú sè, xià yě.
伯俞有过,其母笞之泣,其母曰:“他日笞子未尝见泣,今泣何也?”对曰:“他日俞 得罪笞尝痛,今母力不能使痛,是以泣。”故曰父母怒之,不作于意,不见于色,深受其 罪,使可哀怜,上也;父母怒之,不作于意,不见其色,其次也;父母怒之,作于意,见于 色,下也。
chéng rén yǒu dé, xiǎo zi yǒu zào, dà xué zhī jiào yě shí jìn yú qí wèi fā zhī yuē yù, yīn qí kě zhī yuē shí, xiāng guān yú shàn zhī yuē mó, xué bù líng jié ér shī zhī yuē xún. fā rán hòu jìn, zé hàn gé ér bù shèng shí guò rán hòu xué, zé qín kǔ ér nán chéng zá shī ér bù xùn, zé huài luàn ér bù zhì dú xué ér wú yǒu, zé gū lòu ér guǎ wén. gù yuē yǒu zhāo bì yōng, yǒu xián pàn gōng, tián lǐ zhōu xíng, jì jì qiāng qiāng, ér xiāng cóng zhí zhì, yǒu zú yǐ wén.
成人有德,小子有造,大学之教也;时禁于其未发之曰预,因其可之曰时,相观于善之 曰磨,学不陵节而施之曰驯。发然后禁,则扞格而不胜;时过然后学,则勤苦而难成;杂施 而不逊,则坏乱而不治;独学而无友,则孤陋而寡闻。故曰有昭辟雍,有贤泮宫,田里周 行,济济锵锵,而相从执质,有族以文。
zhōu zhào gōng nián shí jiǔ, jiàn zhèng ér guān, guān zé kě yǐ wéi fāng bó zhū hóu yǐ. rén zhī yòu zhì tóng méng zhī shí, fēi qiú shī zhèng běn, wú yǐ lì shēn quán xìng. fū yòu zhě bì yú, yú zhě wàng xíng yú zhě wàng xíng, bù néng bǎo shēn, mèng zǐ yuē: rén jiē zhī yǐ shí yù jī, mò zhī yǐ xué yù yú, gù shàn cái zhī yòu zhě bì qín yú xué wèn yǐ xiū qí xìng. jīn rén chéng néng dǐ lì qí cái, zì chéng qí shén míng, dǔ wù zhī yīng, xìn dào zhī yào, guān shǐ zú zhī duān, lǎn wú wài zhī jìng, xiāo yáo hū wú fāng zhī nèi, páng yáng hū chén āi zhī wài, zhuō rán dú lì, chāo rán jué shì, cǐ shàng shèng zhī suǒ yóu shén yě. rán wǎn shì zhī rén, mò néng xián jū xīn sī, gǔ qín dú shū, zhuī guān shàng gǔ, yǒu xián dài fū xué wèn jiǎng biàn rì yǐ zì yú, shū yuǎn shì shì fēn míng lì hài, chóu cè dé shī, yǐ guān huò fú, shè yì lì dù, yǐ wéi fǎ shì qióng zhuī běn mò, jiū shì zhī qíng, sǐ yǒu yí yè, shēng yǒu róng míng cǐ jiē rén cái zhī suǒ néng jiàn yě, rán mò néng wéi zhě, tōu màn xiè duò, duō xiá rì zhī gù yě, shì yǐ shī běn ér wú míng. fū xué zhě, chóng míng lì shēn zhī běn yě, yí zhuàng qí děng ér shì mào zhě hǎo, zhì xìng tóng lún ér xué wèn zhě zhì shì gù dǐ lì zhuó mó fēi jīn yě, ér kě yǐ lì jīn shī shū bì lì, fēi wǒ yě, ér kě yǐ lì xīn. fū wèn xùn zhī shì, rì yè xīng qǐ, lì zhōng yì zhī, yǐ fēn bié lǐ, shì gù chǔ shēn zé quán, lì shēn bù dài, shì gǒu yù shēn míng bó chá, yǐ chuí róng míng, ér bù hǎo wèn xùn zhī dào, zé shì fá zhì běn ér sāi zhì yuán yě, hé yǐ lì qū yě? qí jì suī jí, bù yù bó lè, bù zhì qiān lǐ gàn jiàng suī lì, fēi rén lì bù néng zì duàn yān wū hào zhī gōng suī liáng, bù dé pái qíng, bù néng zì rèn rén cái suī gāo, bù wù xué wèn, bù néng zhì shèng. shuǐ jī chéng chuān, zé jiāo lóng shēng yān tǔ jī chéng shān, zé yù zhāng shēng yān xué jī chéng shèng, zé fù guì zūn xiǎn zhì yān. qiān jīn zhī qiú, fēi yī hú zhī pí tái miào zhī cuī, fēi yī mù zhī zhī xiān wáng zhī fǎ, fēi yī shì zhī zhì yě. gù yuē: xùn wèn zhě zhì zhī běn, sī lǜ zhě zhì zhī dào yě. zhōng yōng yuē:" hǎo wèn jìn hū zhì, lì xíng jìn hū rén, zhī chǐ jìn hū yǒng." jī xiǎo zhī néng dà zhě, qí wéi zhòng ní hū! xué zhě suǒ yǐ fǎn qíng zhì xìng jǐn cái zhě yě, qīn xián xué wèn, suǒ yǐ zhǎng dé yě lùn jiāo hé yǒu, suǒ yǐ xiāng zhì yě. shī yún:" rú qiē rú cuō, rú zuó rú mó", cǐ zhī wèi yě.
周召公年十九,见正而冠,冠则可以为方伯诸侯矣。人之幼稚童蒙之时,非求师正本, 无以立身全性。夫幼者必愚,愚者妄行;愚者妄行,不能保身,孟子曰:人皆知以食愈饥, 莫知以学愈愚,故善材之幼者必勤于学问以修其性。今人诚能砥砺其材,自诚其神明,睹物 之应,信道之要,观始卒之端,览无外之境,逍遥乎无方之内,彷徉乎尘埃之外,卓然独 立,超然绝世,此上圣之所游神也。然晚世之人,莫能闲居心思,鼓琴读书,追观上古,友 贤大夫;学问讲辩日以自虞,疏远世事分明利害,筹策得失,以观祸福,设义立度,以为法 式;穷追本末,究事之情,死有遗业,生有荣名;此皆人材之所能建也,然莫能为者,偷慢 懈堕,多暇日之故也,是以失本而无名。夫学者,崇名立身之本也,仪状齐等而饰貌者好, 质性同伦而学问者智;是故砥砺琢磨非金也,而可以利金;诗书壁立,非我也,而可以厉 心。夫问讯之士,日夜兴起,厉中益知,以分别理,是故处身则全,立身不殆,士苟欲深明 博察,以垂荣名,而不好问讯之道,则是伐智本而塞智原也,何以立躯也?骐骥虽疾,不遇 伯乐,不致千里;干将虽利,非人力不能自断焉;乌号之弓虽良,不得排檠,不能自任;人 才虽高,不务学问,不能致圣。水积成川,则蛟龙生焉;土积成山,则豫樟生焉;学积成 圣,则富贵尊显至焉。千金之裘,非一狐之皮;台庙之榱,非一木之枝;先王之法,非一士 之智也。故曰:讯问者智之本,思虑者智之道也。中庸曰:“好问近乎智,力行近乎仁,知 耻近乎勇。”积小之能大者,其惟仲尼乎!学者所以反情治性尽才者也,亲贤学问,所以长 德也;论交合友,所以相致也。诗云:“如切如磋,如琢如磨”,此之谓也。
jīn fū pì dì zhí gǔ, yǐ yǎng shēng sòng sǐ, ruì jīn shí, zá cǎo yào yǐ gōng jí, gè zhī gòu shì wū yǐ bì shǔ yǔ, lèi tái xiè yǐ bì rùn shī, rù zhī qīn qí qīn, chū zhī zūn qí jūn, nèi yǒu nán nǚ zhī bié, wài yǒu péng yǒu zhī jì, cǐ shèng rén zhī dé jiào, rú zhě shòu zhī chuán zhī, yǐ jiào huì yú hòu shì. jīn fū wǎn shì zhī è rén, fǎn fēi rú zhě yuē: hé yǐ rú wèi? rú cǐ rén zhě, shì fēi běn yě, pì yóu shí gǔ yī sī, ér fēi gēng zhī zhě yě zài yú chuán chē, fú ér ān zhī, ér fēi zhǔ jiàng zhě yě shí yú fǔ zèng, xū yǐ shēng huó, ér fēi táo yě zhě yě cǐ yán wéi yú qíng ér xíng méng yú xīn zhě yě. rú cǐ rén zhě, gǔ ròu bù qīn yě, xiù shì bù yǒu yě, cǐ sān dài zhī qì mín yě, rén jūn zhī suǒ bù shè yě. gù shī yún:" tóu bì chái hǔ, chái hǔ bù shí, tóu bì yǒu běi, yǒu běi bù shòu, tóu bì yǒu hào." cǐ zhī wèi yě.
今夫辟地殖谷,以养生送死,锐金石,杂草药以攻疾,各知构室屋以避暑雨,累台榭以 避润湿,入知亲其亲,出知尊其君,内有男女之别,外有朋友之际,此圣人之德教,儒者受 之传之,以教诲于后世。今夫晚世之恶人,反非儒者曰:何以儒为?如此人者,是非本也, 譬犹食谷衣丝,而非耕织者也;载于船车,服而安之,而非主匠者也;食于釜甑,须以生 活,而非陶冶者也;此言违于情而行蒙于心者也。如此人者,骨肉不亲也,秀士不友也,此 三代之弃民也,人君之所不赦也。故诗云:“投畀豺虎,豺虎不食,投畀有北,有北不受, 投畀有昊。”此之谓也。
mèng zǐ yuē: rén zhī fèn qí tián, mò zhī fèn qí xīn fèn tián mò guò lì qū dé sù, fèn xīn yì xíng ér dé qí suǒ yù. hé wèi fèn xīn? bó xué duō wén hé wèi yì xíng? yī xìng zhǐ yín yě.
孟子曰:人知粪其田,莫知粪其心;粪田莫过利曲得粟,粪心易行而得其所欲。何谓粪 心?博学多闻;何谓易行?一性止淫也。
zi sī yuē: xué suǒ yǐ yì cái yě, lì suǒ yǐ zhì rèn yě, wú cháng yōu chù ér shēn sī, bù ruò xué zhī sù wú cháng qí ér wàng, bù ruò dēng gāo zhī bó jiàn. gù shùn fēng ér hū, shēng bù jiā jí ér wén zhě zhòng dēng qiū ér zhāo, bì bù jiā cháng ér jiàn zhě yuǎn. gù yú chéng yú shuǐ, niǎo chéng yú fēng, cǎo mù chéng yú shí.
子思曰:学所以益才也,砺所以致刃也,吾尝幽处而深思,不若学之速;吾尝跂而望, 不若登高之博见。故顺风而呼,声不加疾而闻者众;登丘而招,臂不加长而见者远。故鱼乘于水,鸟乘于风,草木乘于时。
kǒng zǐ yuē: kě yǐ yú rén zhōng rì ér bù juàn zhě, qí wéi xué hū! qí shēn tǐ bù zú guān yě, qí yǒng lì bù zú dàn yě, qí xiān zǔ bù zú chēng yě, qí zú xìng bù zú dào yě rán ér kě yǐ wén sì fāng ér zhāo yú zhū hóu zhě, qí wéi xué hū! shī yuē:" bù jiàn bù wáng, shuài yóu jiù zhāng", fū xué zhī wèi yě.
孔子曰:可以与人终日而不倦者,其惟学乎!其身体不足观也,其勇力不足惮也,其先 祖不足称也,其族姓不足道也;然而可以闻四方而昭于诸侯者,其惟学乎!诗曰:“不僭不 亡,率由旧章”,夫学之谓也。
kǒng zǐ yuē: lǐ, jūn zǐ bù kě yǐ bù xué, jiàn rén bù kě yǐ bù shì bù shì zé wú gēn, wú gēn zé shī lǐ shī lǐ zé bù zhōng, bù zhōng zé shī lǐ, shī lǐ zé bù lì. fū yuǎn ér yǒu guāng zhě, shì yě jìn ér yú míng zhě, xué yě. pì zhī rú wū chí, shuǐ lǎo zhù yān, jiān pú shēng zhī, cóng shàng guān zhī, zhī qí fēi yuán yě.
孔子曰:鲤,君子不可以不学,见人不可以不饰;不饰则无根,无根则失理;失理则不 忠,不忠则失礼,失礼则不立。夫远而有光者,饰也;近而逾明者,学也。譬之如污池,水 潦注焉,菅蒲生之,从上观之,知其非源也。
gōng hù zǐ yuē: yǒu guó zhě bù kě yǐ bù xué, chūn qiū, shēng ér zūn zhě jiāo, shēng ér fù zhě ào, shēng ér fù guì, yòu wú jiàn ér zì dé zhě xiān yǐ. chūn qiū, guó zhī jiàn yě, chūn qiū zhī zhōng, shì jūn sān shí liù, wáng guó wǔ shí èr, zhū hóu bēn zǒu bù dé bǎo shè jì zhě shén zhòng, wèi yǒu bù xiān jiàn ér hòu cóng zhī zhě yě.
公扈子曰:有国者不可以不学,春秋,生而尊者骄,生而富者傲,生而富贵,又无鉴而 自得者鲜矣。春秋,国之鉴也,春秋之中,弒君三十六,亡国五十二,诸侯奔走不得保社稷 者甚众,未有不先见而后从之者也。
jìn píng gōng wèn yú shī kuàng yuē:" wú nián qī shí yù xué, kǒng yǐ mù yǐ." shī kuàng yuē:" hé bù bǐng zhú hū?" píng gōng yuē:" ān yǒu wéi rén chén ér xì qí jūn hū?" shī kuàng yuē:" máng chén ān gǎn xì qí jūn hū? chén wén zhī, shǎo ér hào xué, rú rì chū zhī yáng zhuàng ér hào xué, rú rì zhōng zhī guāng lǎo ér hào xué, rú bǐng zhú zhī míng. bǐng zhú zhī míng, shú yǔ mèi xíng hū?" píng gōng yuē:" shàn zāi!"
晋平公问于师旷曰:“吾年七十欲学,恐已暮矣。”师旷曰:“何不炳烛乎?”平公 曰:“安有为人臣而戏其君乎?”师旷曰:“盲臣安敢戏其君乎?臣闻之,少而好学,如日 出之阳;壮而好学,如日中之光;老而好学,如炳烛之明。炳烛之明,孰与昧行乎?”平公 曰:“善哉!”
hé jiān xiàn wáng yuē:" tāng chēng xué shèng wáng zhī dào zhě, pì rú rì yān jìng jū dú sī, pì rú huǒ yān. fū shě xué shèng wáng zhī dào, ruò shě rì zhī guāng, hé nǎi dú sī huǒ zhī míng yě kě yǐ jiàn xiǎo ěr, wèi kě yòng dà zhī, wéi xué wèn kě yǐ guǎng míng dé huì yě."
河间献王曰:“汤称学圣王之道者,譬如日焉;静居独思,譬如火焉。夫舍学圣王之 道,若舍日之光,何乃独思火之明也;可以见小耳,未可用大知,惟学问可以广明德慧也。”
liáng qiū jù wèi yàn zǐ yuē:" wú zhì sǐ bù jí fū zǐ yǐ." yàn zǐ yuē:" yīng wén zhī, wèi zhě cháng chéng, xíng zhě cháng zhì yīng fēi yǒu yì yú rén yě, cháng wèi ér bù zhì, cháng xíng ér bù xiū zhě, gù nán jí yě."
梁丘据谓晏子曰:“吾至死不及夫子矣。”晏子曰:“婴闻之,为者常成,行者常至; 婴非有异于人也,常为而不置,常行而不休者,故难及也。”
níng yuè, zhōng mù bǐ rén yě, kǔ gēng zhī láo, wèi qí yǒu yuē:" hé wéi ér kě yǐ miǎn cǐ kǔ yě?" yǒu yuē:" mò rú xué, xué èr shí nián zé kě yǐ dá yǐ." níng yuè yuē:" qǐng shí wǔ suì, rén jiāng xiū, wú jiāng bù xiū rén jiāng wò, wú bù gǎn wò." shí wǔ suì xué ér zhōu wēi gōng shī zhī. fū zǒu zhě zhī sù yě, ér guò èr lǐ zhǐ bù zhě zhī chí yě, ér bǎi lǐ bù zhǐ. jīn níng yuè zhī cái ér jiǔ bù zhǐ, qí wèi zhū hóu shī, qǐ bù yí zāi!
宁越,中牟鄙人也,苦耕之劳,谓其友曰:“何为而可以免此苦也?”友曰:“莫如 学,学二十年则可以达矣。”宁越曰:“请十五岁,人将休,吾将不休;人将卧,吾不敢 卧。”十五岁学而周威公师之。夫走者之速也,而过二里止;步者之迟也,而百里不止。今 宁越之材而久不止,其为诸侯师,岂不宜哉!
kǒng zǐ wèi zǐ lù yuē:" rǔ hé hǎo?" zǐ lù yuē:" hǎo cháng jiàn." kǒng zǐ yuē:" fēi cǐ zhī wèn yě, qǐng yǐ rǔ zhī suǒ néng, jiā zhī yǐ xué, qǐ kě jí zāi!" zǐ lù yuē:" xué yì yǒu yì hū?" kǒng zǐ yuē:" fū rén jūn wú jiàn chén zé shī zhèng shì wú jiào jiāo, zé shī dé kuáng mǎ bù shì qí cè, cāo gōng bù fǎn yú qíng mù shòu shéng zé zhí, rén shòu jiàn zé shèng shòu xué zhòng wèn, shú bù shùn chéng huǐ rén è shì, qiě jìn yú xíng. jūn zǐ bù kě yǐ bù xué." zǐ lù yuē:" nán shān yǒu zhú, fú róu zì zhí, zhǎn ér shè zhī, tōng yú xī gé, yòu hé xué wèi hū?" kǒng zǐ yuē:" kuò ér yǔ zhī, zú ér dǐ lì zhī, qí rù bù yì shēn hū?" zǐ lù bài yuē:" jìng shòu jiào zāi!"
孔子谓子路曰:“汝何好?”子路曰:“好长剑。”孔子曰:“非此之问也,请以汝之 所能,加之以学,岂可及哉!”子路曰:“学亦有益乎?”孔子曰:“夫人君无谏臣则失 政;士无教交,则失德;狂马不释其策,操弓不返于檠;木受绳则直,人受谏则圣;受学重 问,孰不顺成;毁仁恶士,且近于刑。君子不可以不学。”子路曰:“南山有竹,弗揉自 直,斩而射之,通于犀革,又何学为乎?”孔子曰:“括而羽之,镞而砥砺之,其入不益深 乎?”子路拜曰:“敬受教哉!”
zǐ lù wèn yú kǒng zǐ yuē:" qǐng shì gǔ zhī xué ér xíng yóu zhī yì, kě hū?" kǒng zǐ yuē:" bù kě, xī zhě dōng yí mù zhū xià zhī yì, yǒu nǚ, qí fū sǐ, wèi zhī nèi sī xù, zhōng shēn bù jià, bù jià zé bù jià yǐ, rán fēi zhēn jié zhī yì yě cāng wú zhī dì, qǔ qī ér měi hǎo, qǐng yǔ xiōng yì, zhōng zé zhōng yǐ, rán fēi lǐ yě. jīn zi yù shì gǔ zhī xué ér háng zǐ zhī yì, yōng zhī zi yòng fēi wéi shì, yòng shì wèi fēi hū! bù shùn qí chū, suī yù huǐ zhī, nán zāi!"
子路问于孔子曰:“请释古之学而行由之意,可乎?”孔子曰:“不可,昔者东夷慕诸 夏之义,有女,其夫死,为之内私婿,终身不嫁,不嫁则不嫁矣,然非贞节之义也;苍梧之 弟,娶妻而美好,请与兄易,忠则忠矣,然非礼也。今子欲释古之学而行子之意,庸知子用 非为是,用是为非乎!不顺其初,虽欲悔之,难哉!”
fēng qiáng qiāo xià wèi bì bēng yě, liú xíng lǎo zhì, huài bì xiān yǐ shù běn qiǎn, gēn gāi bù shēn, wèi bì jué yě, piāo fēng qǐ, bào yǔ zhì, bá bì xiān yǐ. jūn zǐ jū yú shì guó, bù chóng rén yì, bù zūn xián chén, wèi bì wáng yě rán yī dàn yǒu fēi cháng zhī biàn, chē chí rén zǒu, zhǐ ér huò zhì, nǎi shǐ gàn hóu jiāo chún, yǎng tiān ér tàn, shù jī yān tiān qí jiù zhī, bù yì nán hū? kǒng zǐ yuē:" bù shèn qí qián, ér huǐ qí hòu, suī huǐ wú jí yǐ." shī yuē:" chuài qí qì yǐ, hé jiē jí yǐ"? yán bù xiān zhèng běn ér chéng yōu yú mò yě.
丰墙硗下未必崩也,流行潦至,坏必先矣;树本浅,根垓不深,未必橛也,飘风起,暴 雨至,拔必先矣。君子居于是国,不崇仁义,不尊贤臣,未必亡也;然一旦有非常之变,车 驰人走,指而祸至,乃始干喉燋唇,仰天而叹,庶几焉天其救之,不亦难乎?孔子曰:“不 慎其前,而悔其后,虽悔无及矣。”诗曰:“啜其泣矣,何嗟及矣”?言不先正本而成忧于 末也。
yú jūn wèn pén chéng zǐ yuē:" jīn gōng zhě jiǔ ér qiǎo, sè zhě lǎo ér shuāi jīn rén bù jí zhuàng zhī shí, yì jī xīn jì zhī shù, yǐ bèi jiāng shuāi zhī sè, sè zhě bì jǐn hū lǎo zhī qián, zhī móu wú yǐ yì hū yòu zhī shí. kě hǎo zhī sè, bīn bīn hū qiě jǐn, yáng yáng hū ān tuō wú néng zhī qū zāi! gù yǒu jì zhě bù lèi shēn ér wèi cháng miè, ér sè bù dé yǐ cháng mào."
虞君问盆成子曰:“今工者久而巧,色者老而衰;今人不及壮之时,益积心技之术,以 备将衰之色,色者必尽乎老之前,知谋无以异乎幼之时。可好之色,彬彬乎且尽,洋洋乎安 托无能之躯哉!故有技者不累身而未尝灭,而色不得以常茂。”
qí huán gōng wèn guǎn zhòng yuē:" wáng zhě hé guì?" yuē:" guì tiān." huán gōng yǎng ér shì tiān, guǎn zhòng yuē:" suǒ wèi tiān zhě, fēi wèi cāng cāng mǎng mǎng zhī tiān yě jūn rén zhě yǐ bǎi xìng wèi tiān, bǎi xìng yǔ zhī zé ān, fǔ zhī zé qiáng, fēi zhī zé wēi, bèi zhī zé wáng." shī yún:" rén ér wú liáng, xiāng yuàn yī fāng". mín yuàn qí shàng, bù suí wáng zhě, wèi zhī yǒu yě.
齐桓公问管仲曰:“王者何贵?”曰:“贵天。”桓公仰而视天,管仲曰:“所谓天 者,非谓苍苍莽莽之天也;君人者以百姓为天,百姓与之则安,辅之则强,非之则危,背之 则亡。”诗云:“人而无良,相怨一方”。民怨其上,不遂亡者,未之有也。
hé jiān xiàn wáng yuē:" guǎn zǐ chēng cāng lǐn shí, zhī lǐ jié yī shí zú, zhī róng rǔ." fū gǔ zhě, guó jiā suǒ yǐ chāng chì, shì nǚ suǒ yǐ jiāo hǎo, lǐ yì suǒ yǐ xíng, ér rén xīn suǒ yǐ ān yě. shàng shū wǔ fú yǐ fù wèi shǐ, zǐ gòng wèn wéi zhèng, kǒng zǐ yuē: fù zhī, jì fù nǎi jiào zhī yě, cǐ zhì guó zhī běn yě.
河间献王曰:“管子称仓廪实,知礼节;衣食足,知荣辱。”夫谷者,国家所以昌炽, 士女所以姣好,礼义所以行,而人心所以安也。尚书五福以富为始,子贡问为政,孔子曰: 富之,既富乃教之也,此治国之本也。
wén gōng jiàn jiù jì, qí miào fù yú xī qiáng, gōng yuē:" shú chù ér xī?" duì yuē:" jūn zhī lǎo chén yě." gōng yuē: " xī yì ér zhái." duì yuē:" chén zhī zhōng, bù rú lǎo chén zhī lì, qí qiáng huài ér bù zhù." gōng yuē:" hé bù zhù?" duì yuē:" yī rì bù jià, bǎi rì bù shí." gōng chū ér gào zhī pū, pū shǒu yú zhěn yuē:" lǚ xíng yún:' yī rén yǒu qìng, zhào mín lài zhī.' jūn zhī míng, qún chén zhī fú yě, nǎi lìng yú guó yuē: wú yín gōng shì, yǐ fáng rén zhái, bǎn zhù yǐ shí, wú duó nóng gōng."
文公见咎季,其庙傅于西墙,公曰:“孰处而西?”对曰:“君之老臣也。”公曰: “西益而宅。”对曰:“臣之忠,不如老臣之力,其墙坏而不筑。”公曰:“何不筑?”对 曰:“一日不稼,百日不食。”公出而告之仆,仆●首于轸曰:“吕刑云:‘一人有庆,兆 民赖之。’君之明,群臣之福也,乃令于国曰:毋淫宫室,以妨人宅,板筑以时,无夺农 功。”
chǔ gōng wáng duō chǒng zi, ér shì zǐ zhī wèi bù dìng. qū jiàn yuē:" chǔ bì duō luàn. fū yī tù zǒu yú jiē, wàn rén zhuī zhī yī rén dé zhī, wàn rén bù fù zǒu. fēn wèi dìng, zé yī tù zǒu, shǐ wàn rén rǎo fēn yǐ dìng, zé suī tān fū zhī zhǐ. jīn chǔ duō chǒng zi ér dí wèi wú zhǔ, luàn zì shì shēng yǐ. fū shì zǐ zhě, guó zhī jī yě, ér bǎi xìng zhī wàng yě guó jì wú jī, yòu shǐ bǎi xìng shī wàng, jué qí běn yǐ. běn jué zé náo luàn, yóu tù zǒu yě." gōng wáng wén zhī, lì kāng wáng wèi tài zǐ, qí hòu yóu yǒu lìng yǐn wéi, gōng zi qì jí zhī luàn yě.
楚恭王多宠子,而世子之位不定。屈建曰:“楚必多乱。夫一兔走于街,万人追之;一 人得之,万人不复走。分未定,则一兔走,使万人扰;分已定,则虽贪夫知止。今楚多宠子 而嫡位无主,乱自是生矣。夫世子者,国之基也,而百姓之望也;国既无基,又使百姓失 望,绝其本矣。本绝则挠乱,犹兔走也。”恭王闻之,立康王为太子,其后犹有令尹围,公 子弃疾之乱也。
jìn xiāng gōng hōng, sì jūn shǎo, zhào xuān zi xiāng, wèi dài fū yuē:" lì shǎo jūn, jù duō nàn, qǐng lì yōng yōng zhǎng, chū zài qín, qín dà, zú yǐ wéi yuán." jiǎ jì yuē:" bù ruò gōng zǐ lè, lè yǒu chǒng yú guó, xiān jūn ài ér shì zhī dí, dí shì yǐ wéi yuán." mù yíng bào tài zǐ yǐ hū yú tíng yuē:" xiān jūn xī zuì, qí sì yì xī zuì, shě dí sì bù lì ér wài qiú jūn zǐ." chū cháo bào yǐ jiàn xuān zǐ yuē:" è nán yě, gù yù lì zhǎng jūn, zhǎng jūn lì ér shǎo jūn zhuàng, nán nǎi zhì yǐ." xuān zi huàn zhī, suì lì tài zi yě.
晋襄公薨,嗣君少,赵宣子相,谓大夫曰:“立少君,惧多难,请立雍;雍长,出在 秦,秦大,足以为援。”贾季曰:“不若公子乐,乐有宠于国,先君爱而仕之翟,翟是以为 援。”穆嬴抱太子以呼于庭曰:“先君奚罪,其嗣亦奚罪,舍嫡嗣不立而外求君子。”出朝 抱以见宣子曰:“恶难也,故欲立长君,长君立而少君壮,难乃至矣。”宣子患之,遂立太 子也。
zhào jiǎn zi yǐ xiāng zi wèi hòu, dǒng ān yú yuē:" wú xù bù cái, jīn yǐ wéi hòu, hé yě?" jiǎn zǐ yuē:" shì qí rén néng wèi shè jì rěn rǔ." yì rì, zhì bó yǔ xiāng zi yǐn, ér guàn xiāng zi zhī shǒu, dài fū qǐng shā zhī, xiāng zǐ yuē:" xiān jūn zhī lì wǒ yě, yuē néng wéi shè jì rěn rǔ, qǐ yuē néng cì rén zāi!" chù shí yuè, zhì bó wéi xiāng zi yú jìn yáng, xiāng zi shū duì ér jī zhī, dà bài zhì bó, qī qí shǒu yǐ wéi jiǔ qì.
赵简子以襄子为后,董安于曰:“无恤不才,今以为后,何也?”简子曰:“是其人能 为社稷忍辱。”异日,智伯与襄子饮,而灌襄子之首,大夫请杀之,襄子曰:“先君之立我 也,曰能为社稷忍辱,岂曰能刺人哉!”处十月,智伯围襄子于晋阳,襄子疏队而击之,大 败智伯,漆其首以为酒器。