jìn píng gōng wèn yú shī kuàng yuē: rén jūn zhī dào rú hé? duì yuē: rén jūn zhī dào qīng jìng wú wèi, wù zài bó ài, qū zài rèn xián guǎng kāi ěr mù, yǐ chá wàn fāng bù gù nì yú liú sú, bù jū xì yú zuǒ yòu kuò rán yuǎn jiàn, chuō rán dú lì lǚ shěng kǎo jī, yǐ lín chén xià. cǐ rén jūn zhī cāo yě. píng gōng yuē: shàn!
晉平公問於師曠曰:「人君之道如何?」對曰:「人君之道清淨無為,務在博愛,趨在任賢;廣開耳目,以察萬方;不固溺於流俗,不拘繫於左右;廓然遠見,踔然獨立;屢省考績,以臨臣下。此人君之操也。」平公曰:「善!」
qí xuān wáng wèi yǐn wén yuē: rén jūn zhī shì hé rú? yǐn wén duì yuē: rén jūn zhī shì, wú wèi ér néng róng xià. fū shì guǎ yì cóng, fǎ shěng yì yīn gù mín bù yǐ zhèng huò zuì yě. dà dào róng zhòng, dà dé róng xià shèng rén guǎ wèi ér tiān xià lǐ yǐ. shū yuē: ruì zuò shèng. shī rén yuē: qí yǒu yí zhī xíng, zi sūn qí bǎo zhī! xuān wáng yuē: shàn!
齊宣王謂尹文曰:「人君之事何如?」尹文對曰:「人君之事,無為而能容下。夫事寡易從,法省易因;故民不以政獲罪也。大道容眾,大德容下;聖人寡為而天下理矣。書曰:『睿作聖』。詩人曰:『岐有夷之行,子孫其保之!』」宣王曰:「善!」
chéng wáng fēng bó qín wèi lǔ gōng, zhào ér gào zhī yuē: ěr zhī wèi rén shàng zhī dào hū? fán chù zūn wèi zhě bì yǐ jìng, xià shùn dé guī jiàn, bì kāi bù huì zhī mén, zǔn jié ān jìng yǐ jiè zhī, jiàn zhě wù zhèn yǐ wēi, wú gé qí yán, bó cǎi qí cí, nǎi zé kě guān. fū yǒu wén wú wǔ, wú yǐ wēi xià, yǒu wǔ wú wén, mín wèi bù qīn, wén wǔ jù xíng, wēi dé nǎi chéng jì chéng wēi dé, mín qīn yǐ fú, qīng bái shàng tōng, qiǎo nìng xià sāi, jiàn zhě dé jìn, zhōng xìn nǎi chù. bó qín zài bài shòu mìng ér cí.
成王封伯禽為魯公,召而告之曰:「爾知為人上之道乎?凡處尊位者必以敬,下順德規諫,必開不諱之門,撙節安靜以借之,諫者勿振以威,毋格其言,博採其辭,乃擇可觀。夫有文無武,無以威下,有武無文,民畏不親,文武俱行,威德乃成;既成威德,民親以服,清白上通,巧佞下塞,諫者得進,忠信乃畜。」伯禽再拜受命而辭。
chén líng gōng xíng pì ér yán shī, xiè yě yuē: chén qí wáng yǐ! wú zhòu jiàn jūn, jūn bù wú tīng ér yù shī wēi yí. fū shàng zhī huà xià, yóu fēng mí cǎo, dōng fēng zé cǎo mí ér xī, xī fēng zé cǎo mí ér dōng, zài fēng suǒ yóu ér cǎo wèi zhī mí, shì gù rén jūn zhī dòng bù kě bù shèn yě. fū shù qū mù zhě è dé zhí jǐng, rén jūn bù zhí qí xíng, bù jìng qí yán zhě, wèi yǒu néng bǎo dì wáng zhī hào, chuí xiǎn lìng zhī míng zhě yě. yì yuē: fū jūn zǐ jū qí shì, chū qí yán shàn, zé qiān lǐ zhī wài yīng zhī, kuàng qí ěr zhě hū? jū qí shì, chū qí yán bù shàn, zé qiān lǐ zhī wài wéi zhī, kuàng qí ěr zhě hū? yán chū yú shēn, jiā yú mín xíng fā hū ěr, jiàn hū yuǎn. yán xíng jūn zǐ zhī shū jī, shū jī zhī fā, róng rǔ zhī zhǔ, jūn zǐ zhī suǒ yǐ dòng tiān dì, kě bù shèn hū? tiān dì dòng ér wàn wù biàn huà. shī yuē: shèn ěr chū huà, jìng ěr wēi yí, wú bù róu jiā. cǐ zhī wèi yě. jīn jūn bú shì zhī shèn ér zòng zì yān, bù wáng bì shì. líng gōng wén zhī, yǐ xiè yě wèi yāo yán ér shā zhī, hòu guǒ shì yú zhēng shū.
陳靈公行僻而言失,泄冶曰:「陳其亡矣!吾驟諫君,君不吾聽而愈失威儀。夫上之化下,猶風靡草,東風則草靡而西,西風則草靡而東,在風所由而草為之靡,是故人君之動不可不慎也。夫樹曲木者惡得直景,人君不直其行,不敬其言者,未有能保帝王之號,垂顯令之名者也。易曰:『夫君子居其室,出其言善,則千里之外應之,況其邇者乎?居其室,出其言不善,則千里之外違之,況其邇者乎?言出於身,加於民;行發乎邇,見乎遠。言行君子之樞機,樞機之發,榮辱之主,君子之所以動天地,可不慎乎?』天地動而萬物變化。詩曰:『慎爾出話,敬爾威儀,無不柔嘉。』此之謂也。今君不是之慎而縱恣焉,不亡必弒。」靈公聞之,以泄冶為妖言而殺之,後果弒於征舒。
lǔ āi gōng wèn yú kǒng zǐ yuē: wú wén jūn zǐ bù bó, yǒu zhī hū? kǒng zǐ duì yuē: yǒu zhī. āi gōng yuē: hé wèi qí bù bó yě? kǒng zǐ duì yuē: wèi qí yǒu èr chéng. āi gōng yuē: yǒu èr chéng zé hé wèi bù bó yě? kǒng zǐ duì yuē: wèi xíng è dào yě. āi gōng jù yān. yǒu jiān yuē: ruò shì hū jūn zǐ zhī è è dào zhī shén yě! kǒng zǐ duì yuē: è è dào bù néng shén, zé qí hǎo shàn dào yì bù néng shén hǎo shàn dào bù néng shén, zé bǎi xìng zhī qīn zhī yě, yì bù néng shén. shī yún: wèi jiàn jūn zǐ, yōu xīn chuò chuò, yì jì jiàn zhǐ, yì jì gòu zhǐ, wǒ xīn zé shuō. shī zhī hǎo shàn dào zhī shén yě rú cǐ. āi gōng yuē: shàn zāi! wú wén jūn zǐ chéng rén zhī měi, bù chéng rén zhī è. wēi kǒng zǐ, wú yān wén sī yán yě zāi?
魯哀公問於孔子曰:「吾聞君子不博,有之乎?」孔子對曰:「有之。」哀公曰:「何為其不博也?」孔子對曰:「為其有二乘。」哀公曰:「有二乘則何為不博也?」孔子對曰:「為行惡道也。」哀公懼焉。有間曰:「若是乎君子之惡惡道之甚也!」孔子對曰:「惡惡道不能甚,則其好善道亦不能甚;好善道不能甚,則百姓之親之也,亦不能甚。」詩云:『未見君子,憂心惙惙,亦既見止,亦既覯止,我心則說。』詩之好善道之甚也如此。哀公曰:「善哉!吾聞君子成人之美,不成人之惡。微孔子,吾焉聞斯言也哉?」
hé jiān xiàn wáng yuē: yáo cún xīn yú tiān xià, jiā zhì yú qióng mín, tòng wàn xìng zhī lí zuì, yōu zhòng shēng zhī bù suí yě. yǒu yī mín jī, zé yuē cǐ wǒ jī zhī yě yǒu yī rén hán, zé yuē cǐ wǒ hán zhī yě yī mín yǒu zuì, zé yuē cǐ wǒ xiàn zhī yě. rén zhāo ér yì lì, dé bó ér huà guǎng gù bù shǎng ér mín quàn, bù fá ér mín zhì. xiān shù ér hòu jiào, shì yáo dào yě. dāng shùn zhī shí, yǒu miáo shì bù fú, qí suǒ yǐ bù fú zhě, dà shān zài qí nán, diàn shān zài qí běi zuǒ dòng tíng zhī bō, yòu péng lí zhī chuān yīn cǐ xiǎn yě, suǒ yǐ bù fú, yǔ yù fá zhī, shùn bù xǔ, yuē: yù jiào yóu wèi jié yě, jiū yù jiào yān, ér yǒu miáo shì qǐng fú, tiān xià wén zhī, jiē fēi yǔ zhī yì, ér guī shùn zhī dé.
河間獻王曰:「堯存心於天下,加志於窮民,痛萬姓之罹罪,憂眾生之不遂也。有一民飢,則曰此我飢之也;有一人寒,則曰此我寒之也;一民有罪,則曰此我陷之也。仁昭而義立,德博而化廣;故不賞而民勸,不罰而民治。先恕而後教,是堯道也。當舜之時,有苗氏不服,其所以不服者,大山在其南,殿山在其北;左洞庭之波,右彭蠡之川;因此險也,所以不服,禹欲伐之,舜不許,曰:『諭教猶未竭也,究諭教焉,而有苗氏請服,天下聞之,皆非禹之義,而歸舜之德。』」
zhōu gōng jiàn tiān zǐ zhī wèi bù dé shī huì, yuǎn ér yú míng, shí èr mù, fāng sān rén, chū jǔ yuǎn fāng zhī mín, yǒu jī hán ér bù dé yī shí zhě, yǒu yù sòng ér shī zhí zhě, yǒu xián cái ér bù jǔ zhě, yǐ rù gào hū tiān zǐ, tiān zǐ yú qí jūn zhī cháo yě, shè ér jìn zhī yuē: yì zhèn zhī zhèng jiào yǒu bù dé zhě yǔ! hé qí suǒ lín zhī mín yǒu jī hán bù dé yī shí zhě, yǒu yù sòng ér shī zhí zhě, yǒu xián cái ér bù jǔ zhě? qí jūn guī yě, nǎi zhào qí guó dài fū, gào yòng tiān zǐ zhī yán, bǎi xìng wén zhī jiē xǐ yuē: cǐ chéng tiān zǐ yě! hé jū zhī shēn yuǎn ér jiàn wǒ zhī míng yě, qǐ kě qī zāi! gù mù zhě suǒ yǐ pì sì mén, míng sì mù, dá sì cōng yě, shì yǐ jìn zhě qīn zhī, yuǎn zhě ān zhī. shī yuē: róu yuǎn néng ěr, yǐ dìng wǒ wáng, cǐ zhī wèi yǐ.
周公踐天子之位布德施惠,遠而逾明,十二牧,方三人,出舉遠方之民,有饑寒而不得衣食者,有獄訟而失職者,有賢才而不舉者,以入告乎天子,天子於其君之朝也,攝而進之曰:「意朕之政教有不得者與!何其所臨之民有饑寒不得衣食者,有獄訟而失職者,有賢才而不舉者?」其君歸也,乃召其國大夫,告用天子之言,百姓聞之皆喜曰:「此誠天子也!何居之深遠而見我之明也,豈可欺哉!」故牧者所以辟四門,明四目,達四聰也,是以近者親之,遠者安之。詩曰:「柔遠能邇,以定我王」,此之謂矣。
hé jiān xiàn wáng yuē: yǔ chēng mín wú shí, zé wǒ bù néng shǐ yě gōng chéng ér bù lì yú rén, zé wǒ bù néng quàn yě gù shū hé yǐ dǎo zhī, záo jiāng tōng yú jiǔ pài, sǎ wǔ hú ér dìng dōng hǎi, mín yì láo yǐ, rán ér bù yuàn kǔ zhě, lì guī yú mín yě.
河間獻王曰:「禹稱民無食,則我不能使也;功成而不利於人,則我不能勸也;故疏河以導之,鑿江通於九派,灑五湖而定東海,民亦勞矣,然而不怨苦者,利歸於民也。」
yǔ chū jiàn zuì rén, xià chē wèn ér qì zhī, zuǒ yòu yuē: fū zuì rén bù shùn dào, gù shǐ rán yān, jūn wáng hé wèi tòng zhī zhì yú cǐ yě? yǔ yuē: yáo shùn zhī rén, jiē yǐ yáo shùn zhī xīn wèi xīn jīn guǎ rén wèi jūn yě, bǎi xìng gè zì yǐ qí xīn wèi xīn, shì yǐ tòng zhī. shū yuē: bǎi xìng yǒu zuì, zài yǔ yī rén.
禹出見罪人,下車問而泣之,左右曰:「夫罪人不順道,故使然焉,君王何為痛之至於此也?」禹曰:「堯舜之人,皆以堯舜之心為心;今寡人為君也,百姓各自以其心為心,是以痛之。」書曰:「百姓有罪,在予一人。」
yú rén yǔ ruì rén zhì qí chéng yú wén wáng, rù wén wáng zhī jìng, zé jiàn qí rén mín zhī ràng wèi shì dài fū rù qí guó zé jiàn qí shì dài fū ràng wèi gōng qīng èr guó zhě xiāng wèi yuē: qí rén mín ràng wèi shì dài fū, qí shì dài fū ràng wèi gōng qīng, rán zé cǐ qí jūn yì ràng yǐ tiān xià ér bù jū yǐ. èr guó zhě, wèi jiàn wén wáng zhī shēn, ér ràng qí suǒ zhēng yǐ wèi xián tián ér fǎn. kǒng zǐ yuē: dà zāi wén wáng zhī dào hū! qí bù kě jiā yǐ! bù dòng ér biàn, wú wèi ér chéng, jìng shèn gōng jǐ ér yú ruì zì píng. gù shū yuē: wéi wén wáng zhī jìng jì. cǐ zhī wèi yě.
虞人與芮人質其成於文王,入文王之境,則見其人民之讓為士大夫;入其國則見其士大夫讓為公卿;二國者相謂曰:「其人民讓為士大夫,其士大夫讓為公卿,然則此其君亦讓以天下而不居矣。」二國者,未見文王之身,而讓其所爭以為閒田而反。孔子曰:「大哉文王之道乎!其不可加矣!不動而變,無為而成,敬慎恭己而虞芮自平。」故書曰:「惟文王之敬忌。」此之謂也。
chéng wáng yǔ táng shū yú yàn jū, jiǎn wú tóng yè yǐ wèi guī, ér shòu táng shū yú yuē: yú yǐ cǐ fēng rǔ. táng shū yú xǐ, yǐ gào zhōu gōng, zhōu gōng yǐ qǐng yuē: tiān zǐ fēng yú yé? chéng wáng yuē: yú yī yǔ yú xì yě. zhōu gōng duì yuē: chén wén zhī, tiān zǐ wú xì yán, yán zé shǐ shū zhī, gōng sòng zhī, shì chēng zhī. yú shì suì fēng táng shū yú yú jìn, zhōu gōng dàn kě wèi shàn shuō yǐ, yī chēng ér chéng wáng yì zhòng yán, míng ài dì zhī yì, yǒu fǔ wáng shì zhī gù.
成王與唐叔虞燕居,剪梧桐葉以為圭,而授唐叔虞曰:「余以此封汝。」唐叔虞喜,以告周公,周公以請曰:「天子封虞耶?」成王曰:「餘一與虞戲也。」周公對曰:「臣聞之,天子無戲言,言則史書之,工誦之,士稱之。」於是遂封唐叔虞於晉,周公旦可謂善說矣,一稱而成王益重言,明愛弟之義,有輔王室之固。
dāng yáo zhī shí, shùn wèi sī tú, qì wèi sī mǎ, yǔ wèi sī kōng, hòu jì wèi tián chóu, kuí wèi lè zhèng, chuí wèi gōng shī, bó yí wèi zhì zōng, gāo yáo wèi dà lǐ, yì zhǎng qū qín, yáo tǐ lì biàn qiǎo bù néng wèi yī yān, yáo wèi jūn ér jiǔ zǐ wèi chén, qí hé gù yě? yáo zhī jiǔ zhí zhī shì, shǐ jiǔ zǐ zhě gè shòu qí shì, jiē shèng qí rèn yǐ chéng jiǔ gōng, yáo suì chéng jué gōng yǐ wáng tiān xià, shì gù zhī rén zhě wáng dào yě, zhī shì zhě chén dào yě, wáng dào zhī rén, chén dào zhī shì, wú luàn jiù fǎ ér tiān xià zhì yǐ.
當堯之時,舜為司徒,契為司馬,禹為司空,后稷為田疇,夔為樂正,倕為工師,伯夷為秩宗,皋陶為大理,益掌驅禽,堯體力便巧不能為一焉,堯為君而九子為臣,其何故也?堯知九職之事,使九子者各受其事,皆勝其任以成九功,堯遂成厥功以王天下,是故知人者王道也,知事者臣道也,王道知人,臣道知事,毋亂舊法而天下治矣。
tāng wèn yī yǐn yuē: sān gōng jiǔ qīng, èr shí qī dài fū, bā shí yī yuán shì, zhī zhī yǒu dào hū? yī yǐn duì yuē: xī zhě yáo jiàn rén ér zhī, shùn rèn rén rán hòu zhī, yǔ yǐ chéng gōng jǔ zhī. fū sān jūn zhī jǔ xián, jiē yì dào ér chéng gōng, rán shàng yǒu shī zhě, kuàng wú fǎ dù ér rèn jǐ, zhí yì yòng rén, bì dà shī yǐ. gù jūn shǐ chén zì gòng qí néng, zé wàn yī zhī bù shī yǐ, wáng zhě hé? yǐ xuǎn xián. fū wáng zhě dé xián cái yǐ zì fǔ, rán hòu zhì yě, suī yǒu yáo shùn zhī míng, ér gǔ gōng bù bèi, zé zhǔ ēn bù liú, huà zé bù xíng, gù míng jūn zài shàng, shèn yú zé shì, wù yú qiú xián, shè sì zuǒ yǐ zì fǔ, yǒu yīng jùn yǐ zhì guān, zūn qí jué, zhòng qí lù, xián zhě jìn yǐ xiǎn róng, bà zhě tuì ér láo lì, shì yǐ zhǔ wú yí yōu, xià wú xié tè, bǎi guān néng zhì, chén xià lè zhí, ēn liú qún shēng, rùn zé cǎo mù, xī zhě yú shùn zuǒ yǔ yòu gāo yáo, bù xià táng ér tiān xià zhì, cǐ shǐ néng zhī xiào yě.
湯問伊尹曰:「三公九卿,二十七大夫,八十一元士,知之有道乎?」伊尹對曰:「昔者堯見人而知,舜任人然後知,禹以成功舉之。夫三君之舉賢,皆異道而成功,然尚有失者,況無法度而任己,直意用人,必大失矣。故君使臣自貢其能,則萬一之不失矣,王者何?以選賢。夫王者得賢材以自輔,然後治也,雖有堯舜之明,而股肱不備,則主恩不流,化澤不行,故明君在上,慎於擇士,務於求賢,設四佐以自輔,有英俊以治官,尊其爵,重其祿,賢者進以顯榮,罷者退而勞力,是以主無遺憂,下無邪慝,百官能治,臣下樂職,恩流群生,潤澤草木,昔者虞舜左禹右皋陶,不下堂而天下治,此使能之效也。」
wǔ wáng wèn tài gōng yuē: jǔ xián ér yǐ wēi wáng zhě, hé yě? tài gōng yuē: jǔ xián ér bù yòng, shì yǒu jǔ xián zhī míng, ér bù dé zhēn xián zhī shí yě. wǔ wáng yuē: qí shī ān zài? tài gōng wàng yuē: qí shī zài jūn hǎo yòng xiǎo shàn ér yǐ, bù dé zhēn xián yě. wǔ wáng yuē: hǎo yòng xiǎo shàn zhě hé rú? tài gōng yuē: jūn hǎo tīng yù ér bù è chán yě, yǐ fēi xián wèi xián, yǐ fēi shàn wèi shàn, yǐ fēi zhōng wèi zhōng, yǐ fēi xìn wèi xìn qí jūn yǐ yù wèi gōng, yǐ huǐ wèi zuì yǒu gōng zhě bù shǎng, yǒu zuì zhě bù fá duō dǎng zhě jìn, shǎo dǎng zhě tuì shì yǐ qún chén bǐ zhōu ér bì xián, bǎi lì qún dǎng ér duō jiān zhōng chén yǐ fěi sǐ yú wú zuì, xié chén yǐ yù shǎng yú wú gōng. qí guó jiàn yú wēi wáng. wǔ wáng yuē: shàn! wú jīn rì wén fěi yù zhī qíng yǐ.
武王問太公曰:「舉賢而以危亡者,何也?」太公曰:「舉賢而不用,是有舉賢之名,而不得真賢之實也。」武王曰:「其失安在?」太公望曰:「其失在君好用小善而已,不得真賢也。」武王曰:「好用小善者何如?」太公曰:「君好聽譽而不惡讒也,以非賢為賢,以非善為善,以非忠為忠,以非信為信;其君以譽為功,以毀為罪;有功者不賞,有罪者不罰;多黨者進,少黨者退;是以群臣比周而蔽賢,百吏群黨而多奸;忠臣以誹死於無罪,邪臣以譽賞於無功。其國見於危亡。」武王曰:「善!吾今日聞誹譽之情矣。」
wǔ wáng wèn tài gōng yuē: dé xián jìng shì, huò bù néng yǐ wèi zhì zhě, hé yě? tài gōng duì yuē: bù néng dú duàn, yǐ rén yán duàn zhě yāng yě. wǔ wáng yuē: hé wèi yǐ rén yán duàn? tài gōng duì yuē: bù néng dìng suǒ qù, yǐ rén yán qù bù néng dìng suǒ qǔ, yǐ rén yán qǔ bù néng dìng suǒ wèi, yǐ rén yán wèi bù néng dìng suǒ fá, yǐ rén yán fá bù néng dìng suǒ shǎng, yǐ rén yán shǎng. xián zhě bù bì yòng, bù xiào zhě bù bì tuì, ér shì bù bì jìng. wǔ wáng yuē: shàn, qí wèi guó hé rú? tài gōng duì yuē: qí wèi rén è wén qí qíng, ér xǐ wén rén zhī qíng è wén qí è, ér xǐ wén rén zhī è shì yǐ bù bì zhì yě. wǔ wáng yuē: shàn.
武王問太公曰:「得賢敬士,或不能以為治者,何也?」太公對曰:「不能獨斷,以人言斷者殃也。」武王曰:「何為以人言斷?」太公對曰:「不能定所去,以人言去;不能定所取,以人言取;不能定所為,以人言為;不能定所罰,以人言罰;不能定所賞,以人言賞。賢者不必用,不肖者不必退,而士不必敬。」武王曰:「善,其為國何如?」太公對曰:「其為人惡聞其情,而喜聞人之情;惡聞其惡,而喜聞人之惡;是以不必治也。」武王曰:「善。」
qí huán gōng wèn yú níng qī yuē: guǎn zi jīn nián lǎo yǐ, wèi qì guǎ rén ér jiù shì yě, wú kǒng fǎ lìng bù xíng, rén duō shī zhí, bǎi xìng jí yuàn, guó duō dào zéi, wú hé rú ér shǐ jiān xié bù qǐ, mín yī shí zú hū? níng qī duì yuē: yào zài dé xián ér rèn zhī. huán gōng yuē: dé xián nài hé? níng qī duì yuē: kāi qí dào lù, chá ér yòng zhī, zūn qí wèi, zhòng qí lù, xiǎn qí míng, zé tiān xià zhī shì sāo rán jǔ zú ér zhì yǐ. huán gōng yuē: jì yǐ jǔ xián shì ér yòng zhī yǐ, wēi fū zǐ xìng ér lín zhī, zé wèi yǒu bù yī qū qí zhī shì zhǒng mén ér qiú jiàn guǎ rén zhě. níng qī duì yuē: shì jūn chá zhī bù míng, jǔ zhī bù xiǎn ér yòng zhī yí, guān zhī bēi, lù zhī báo yě qiě fú guó zhī suǒ yǐ bù néng shì zhě, yǒu wǔ zǔ yān: zhǔ bù hǎo shì, chǎn yú zài páng, yī zǔ yě yán biàn shì zhě, wèi cháng jiàn yòng, èr zǔ yě yōng sè yǎn bì, bì yīn jìn xí, rán hòu jiàn chá, sān zǔ yě xùn yù jié qióng qí cí, yǐ fǎ guò zhī, sì zǔ yě zhí shì shì yù, shàn guó quán mìng, wǔ zǔ yě. qù cǐ wǔ zǔ, zé háo jùn bìng xìng, xián zhì qiú chù wǔ zǔ bù qù, zé shàng bì lì mín zhī qíng, xià sāi xián shì zhī lù shì gù míng wáng shèng zhǔ zhī zhì, ruò fú jiāng hǎi wú bù shòu, gù zhǎng wèi bǎi chuān zhī zhǔ míng wáng shèng jūn wú bù róng, gù ān lè ér zhǎng jiǔ. yīn cǐ guān zhī, zé ān zhǔ lì rén zhě, fēi dú yī shì yě. huán gōng yuē: shàn, wú jiāng zhe fū wǔ zǔ yǐ wèi jiè běn yě.
齊桓公問於寧戚曰:「筦子今年老矣,為棄寡人而就世也,吾恐法令不行,人多失職,百姓疾怨,國多盜賊,吾何如而使奸邪不起,民衣食足乎?」寧戚對曰:「要在得賢而任之。」桓公曰:「得賢奈何?」寧戚對曰:「開其道路,察而用之,尊其位,重其祿,顯其名,則天下之士騷然舉足而至矣。」桓公曰:「既以舉賢士而用之矣,微夫子幸而臨之,則未有布衣屈奇之士踵門而求見寡人者。」寧戚對曰:「是君察之不明,舉之不顯;而用之疑,官之卑,祿之薄也;且夫國之所以不能士者,有五阻焉:主不好士,諂諛在旁,一阻也;言便事者,未嘗見用,二阻也;壅塞掩蔽,必因近習,然後見察,三阻也;訊獄詰窮其辭,以法過之,四阻也;執事適欲,擅國權命,五阻也。去此五阻,則豪俊並興,賢智求處;五阻不去,則上蔽吏民之情,下塞賢士之路;是故明王聖主之治,若夫江海無不受,故長為百川之主;明王聖君無不容,故安樂而長久。因此觀之,則安主利人者,非獨一士也。」桓公曰:「善,吾將着夫五阻以為戒本也。」
qí jǐng gōng wèn yú yàn zǐ yuē: guǎ rén yù cóng fū zǐ ér shàn qí guó zhī zhèng. duì yuē: yīng wén zhī, guó jù guān ér hòu zhèng kě shàn. jǐng gōng zuò sè yuē: qí guó suī xiǎo, zé hé wèi bù jù guān hū? duì yuē: cǐ fēi chén zhī suǒ fù yě. xī xiān jūn huán gōng, shēn tǐ duò xiè, cí huì bù gěi, zé xí péng shì zuǒ yòu duō guò, xíng fá bù zhōng, zé xián zhāng shì jū chù sì zòng, zuǒ yòu shè wèi, zé dōng guō yá shì tián yě bù xiū, rén mín bù ān, zé níng qī shì jūn lì dài, róng shì tōu, zé wáng zǐ chéng fù shì dé yì bù zhōng, xìn xíng shuāi wēi, zé guǎn zi shì xiān jūn néng yǐ rén zhī zhǎng xù qí duǎn, yǐ rén zhī hòu bǔ qí báo shì yǐ cí lìng qióng yuǎn ér bù nì, bīng jiā yú yǒu zuì ér bù dùn shì gù zhū hóu cháo qí dé ér tiān zǐ zhì qí zuò. jīn jūn zhī shī duō yǐ, wèi yǒu yī shì yǐ wén zhě yě, gù yuē wèi jù. jǐng gōng yuē: shàn. wú wén gāo liáo yǔ fū zǐ yóu, guǎ rén qǐng jiàn zhī. yàn zǐ yuē: chén wén wèi dì zhàn zhě bù néng chéng wáng, wèi lù shì zhě bù néng chéng zhèng ruò gāo liáo yǔ yīng wèi xiōng dì jiǔ yǐ, wèi cháng gàn yīng zhī guò, bǔ yīng zhī què, tè jìn shì zhī chén yě, hé zú yǐ bǔ jūn.
齊景公問於晏子曰:「寡人慾從夫子而善齊國之政。」對曰:「嬰聞之,國具官而後政可善。」景公作色曰:「齊國雖小,則何為不具官乎?」對曰:「此非臣之所復也。昔先君桓公,身體墮懈,辭會不給,則隰朋侍;左右多過,刑罰不中,則弦章侍;居處肆縱,左右懾畏,則東郭牙侍;田野不修,人民不安,則寧戚侍;軍吏怠,戎士偷,則王子成父侍;德義不中,信行衰微,則筦子侍;先君能以人之長續其短,以人之厚補其薄;是以辭令窮遠而不逆,兵加於有罪而不頓;是故諸侯朝其德而天子致其胙。今君之失多矣,未有一士以聞者也,故曰未具。」景公曰:「善。吾聞高繚與夫子游,寡人請見之。」晏子曰:「臣聞為地戰者不能成王,為祿仕者不能成政;若高繚與嬰為兄弟久矣,未嘗干嬰之過,補嬰之闕,特進仕之臣也,何足以補君。」
yàn zhāo wáng wèn yú guō kuí yuē: guǎ rén dì xiá rén guǎ, qí rén xuē qǔ bā chéng, xiōng nú qū chí lóu fán zhī xià, yǐ gū zhī bù xiào, dé chéng zōng miào, kǒng wēi shè jì, cún zhī yǒu dào hū? guō kuí yuē: yǒu, rán kǒng wáng zhī bù néng yòng yě. zhāo wáng bì xí qǐng wén zhī, guō kuí yuē: dì zhě zhī chén, qí míng, chén yě, qí shí, shī yě wáng zhě zhī chén, qí míng, chén yě, qí shí, yǒu yě bà zhě zhī chén, qí míng, chén yě, qí shí, bīn yě wēi guó zhī chén, qí míng, chén yě, qí shí, lǔ yě. jīn wáng jiāng dōng miàn, mù zhǐ qì shǐ yǐ qiú chén, zé sī yì zhī cái zhì yǐ nán miàn tīng cháo, bù shī yī ràng zhī lǐ yǐ qiú chén, zé rén chén zhī cái zhì yǐ xī miàn děng lǐ xiāng kàng, xià zhī yǐ sè, bù chéng shì yǐ qiú chén, zé péng yǒu zhī cái zhì yǐ běi miàn jū zhǐ, qūn xún ér tuì yǐ qiú chén, zé shī fù zhī cái zhì yǐ. rú cǐ zé shàng kě yǐ wáng, xià kě yǐ bà, wéi wáng zé yān. yàn wáng yuē: guǎ rén yuàn xué ér wú shī. guō kuí yuē: wáng chéng yù xìng dào, kuí qǐng wèi tiān xià zhī shì kāi lù. yú shì yàn wáng cháng zhì guō kuí shàng zuò nán miàn, jū sān nián, sū zi wén zhī, cóng zhōu guī yàn zōu yǎn wén zhī, cóng qí guī yàn lè yì wén zhī, cóng zhào guī yàn qū jǐng wén zhī, cóng chǔ guī yàn. sì zǐ bì zhì, guǒ yǐ ruò yàn bìng qiáng qí fū yàn qí fēi jūn quán dí zhàn zhī guó yě, suǒ yǐ rán zhě, sì zǐ zhī lì yě. shī yuē: jì jì duō shì, wén wáng yǐ níng. cǐ zhī wèi yě.
燕昭王問於郭隗曰:「寡人地狹人寡,齊人削取八城,匈奴驅馳樓煩之下,以孤之不肖,得承宗廟,恐危社稷,存之有道乎?」郭隗曰:「有,然恐王之不能用也。」昭王避席請聞之,郭隗曰:「帝者之臣,其名,臣也,其實,師也;王者之臣,其名,臣也,其實,友也;霸者之臣,其名,臣也,其實,賓也;危國之臣,其名,臣也,其實,虜也。今王將東面,目指氣使以求臣,則廝役之材至矣;南面聽朝,不失揖讓之禮以求臣,則人臣之材至矣;西面等禮相亢,下之以色,不乘勢以求臣,則朋友之材至矣;北面拘指,逡巡而退以求臣,則師傅之材至矣。如此則上可以王,下可以霸,唯王擇焉。」燕王曰:「寡人願學而無師。」郭隗曰:「王誠欲興道,隗請為天下之士開路。」於是燕王常置郭隗上坐南面,居三年,蘇子聞之,從周歸燕;鄒衍聞之,從齊歸燕;樂毅聞之,從趙歸燕;屈景聞之,從楚歸燕。四子畢至,果以弱燕幷強齊;夫燕齊非均權敵戰之國也,所以然者,四子之力也。詩曰:「濟濟多士,文王以寧。」此之謂也。
chǔ zhuāng wáng jì fú zhèng bó, bài jìn shī, jiāng jūn zi zhòng, sān yán ér bù dāng, zhuāng wáng guī, guò shēn hóu zhī yì, shēn hóu jìn fàn, rì zhōng ér wáng bù shí, shēn hóu qǐng zuì, zhuāng wáng kuì rán tàn yuē: wú wén zhī, qí jūn xián zhě yě, ér yòu yǒu shī zhě wáng qí jūn zhōng jūn yě, ér yòu yǒu shī zhě bà qí jūn xià jūn yě, ér qún chén yòu mò ruò jūn zhě wáng. jīn wǒ, xià jūn yě, ér qún chén yòu mò ruò bù gǔ kǒng wáng, qiě shì bù jué shèng, guó bù jué xián tiān xià yǒu xián ér wǒ dú bù dé, ruò wú shēng zhě, hé yǐ shí wèi? gù zhàn fú dà guó yì cóng zhū hóu, qī rán yōu kǒng shèng zhī bù zài hu shēn, zì xī bù xiào, sī dé xián zuǒ, rì zhōng wàng fàn, kě wèi míng jūn yǐ.
楚莊王既服鄭伯,敗晉師,將軍子重,三言而不當,莊王歸,過申侯之邑,申侯進飯,日中而王不食,申侯請罪,莊王喟然嘆曰:「吾聞之,其君賢者也,而又有師者王;其君中君也,而又有師者霸;其君下君也,而群臣又莫若君者亡。今我,下君也,而群臣又莫若不穀恐亡,且世不絕聖,國不絕賢;天下有賢而我獨不得,若吾生者,何以食為?」故戰服大國義從諸侯,戚然憂恐聖知不在乎身,自惜不肖,思得賢佐,日中忘飯,可謂明君矣。
míng zhǔ zhě yǒu sān jù, yī yuē chù zūn wèi ér kǒng bù wén qí guò, èr yuē dé yì ér kǒng jiāo, sān yuē wén tiān xià zhī zhì yán ér kǒng bù néng xíng, hé yǐ shí qí rán yě? yuè wáng gōu jiàn yǔ wú rén zhàn, dà bài zhī, jiān yǒu jiǔ yí, dāng shì shí yě, nán miàn ér lì, jìn chén sān, yuǎn chén wǔ, lìng qún chén yuē wén wú guò ér bù gào zhě qí zuì xíng, cǐ chù zūn wèi ér kǒng bù wén qí guò zhě yě. xī zhě jìn wén gōng yǔ chǔ rén zhàn, dà shèng zhī, shāo qí jūn, huǒ sān rì bù miè, wén gōng tuì ér yǒu yōu sè, shì zhě yuē: jūn dà shèng chǔ, jīn yǒu yōu sè, hé yě? wén gōng yuē: wú wén néng yǐ zhàn shèng ér ān zhě, qí wéi shèng rén hū! ruò fú zhà shèng zhī tú, wèi cháng bù wēi yě, wú shì yǐ yōu. cǐ dé yì ér kǒng jiāo yě. xī qí huán gōng dé guǎn zhòng xí péng, biàn qí yán, shuō qí yì, zhēng yuè zhī cháo, lìng jù tài láo jìn zhī xiān zǔ, huán gōng xī miàn ér lì, guǎn zhòng xí péng dōng miàn ér lì, huán gōng zàn yuē: zì wú dé tīng èr zi zhī yán, wú mù jiā míng, ěr jiā cōng, bù gǎn dú shàn, yuàn jiàn zhī xiān zǔ. cǐ wén tiān xià zhī zhì yán ér kǒng bù néng xíng zhě yě. qí jǐng gōng chū liè, shàng shān jiàn hǔ, xià zé jiàn shé, guī zhào yàn zǐ ér wèn zhī yuē: jīn rì guǎ rén chū liè, shàng shān zé jiàn hǔ, xià zé zé jiàn shé, dài suǒ wèi zhī bù xiáng yě. yàn zǐ yuē: guó yǒu sān bù xiáng, shì bù yǔ yān, fū yǒu xián ér bù zhī, yī bù xiáng zhī ér bù yòng, èr bù xiáng yòng ér bù rèn, sān bù xiáng yě suǒ wèi bù xiáng nǎi ruò cǐ zhě yě. jīn shān shàng jiàn hǔ, hǔ zhī shì yě, xià zé jiàn shé, shé zhī xué yě, rú hǔ zhī shì, rú shé zhī xué ér jiàn zhī, hé wèi bù xiáng yě.
明主者有三懼,一曰處尊位而恐不聞其過,二曰得意而恐驕,三曰聞天下之至言而恐不能行,何以識其然也?越王勾踐與吳人戰,大敗之,兼有九夷,當是時也,南面而立,近臣三,遠臣五,令群臣曰聞吾過而不告者其罪刑,此處尊位而恐不聞其過者也。昔者晉文公與楚人戰,大勝之,燒其軍,火三日不滅,文公退而有憂色,侍者曰:「君大勝楚,今有憂色,何也?」文公曰:「吾聞能以戰勝而安者,其唯聖人乎!若夫詐勝之徒,未嘗不危也,吾是以憂。」此得意而恐驕也。昔齊桓公得筦仲隰朋,辯其言,說其義,正月之朝,令具太牢進之先祖,桓公西面而立,筦仲隰朋東面而立,桓公贊曰:「自吾得聽二子之言,吾目加明,耳加聰,不敢獨擅,願薦之先祖。」此聞天下之至言而恐不能行者也。齊景公出獵,上山見虎,下澤見蛇,歸召晏子而問之曰:「今日寡人出獵,上山則見虎,下澤則見蛇,殆所謂之不祥也。」晏子曰:「國有三不祥,是不與焉,夫有賢而不知,一不祥;知而不用,二不祥;用而不任,三不祥也;所謂不祥乃若此者也。今山上見虎,虎之室也,下澤見蛇,蛇之穴也,如虎之室,如蛇之穴而見之,曷為不祥也。」
chǔ zhuāng wáng hǎo liè, dài fū jiàn yuē: jìn chǔ dí guó yě, chǔ bù móu jìn, jìn bì móu chǔ, jīn wáng wú nǎi dān yú lè hū? wáng yuē: wú liè jiāng yǐ qiú shì yě, qí zhēn cóng cì hǔ bào zhě, wú shì yǐ zhī qí yǒng yě qí jué xī bó sì zhě, wú shì yǐ zhī qí jìn yǒu lì yě bà tián ér fēn suǒ de, wú shì yǐ zhī qí rén yě. yīn shì dào yě ér dé sān shì yān, chǔ guó yǐ ān. gù yuē: gǒu yǒu zhì zé wú fēi shì zhě, cǐ zhī wèi yě. tāng zhī shí dà hàn qī nián, luò chè chuān jié, jiān shā làn shí, yú shì shǐ rén chí sān zú dǐng, zhù shān chuān, jiào zhī zhù yuē: zhèng bù jié yé? shǐ rén jí yé? bāo jū xíng yé? chán fū chāng yé? gōng shì yíng yé? nǚ yè shèng yé? hé bù yǔ zhī jí yě, gài yán wèi yǐ ér tiān dà yǔ, gù tiān zhī yīng rén, rú yǐng zhī suí xíng, xiǎng zhī xiào shēng zhě yě. shī yún: shàng xià diàn yì, mí shén bù zōng. yán jí hàn yě.
楚莊王好獵,大夫諫曰:「晉楚敵國也,楚不謀晉,晉必謀楚,今王無乃耽於樂乎?」王曰:「吾獵將以求士也,其榛藂刺虎豹者,吾是以知其勇也;其攫犀搏兕者,吾是以知其勁有力也;罷田而分所得,吾是以知其仁也。因是道也而得三士焉,楚國以安。」故曰:苟有志則無非事者,此之謂也。湯之時大旱七年,雒坼川竭,煎沙爛石,於是使人持三足鼎,祝山川,教之祝曰:政不節耶?使人疾耶?苞苴行耶?讒夫昌耶?宮室營耶?女謁盛耶?何不雨之極也,蓋言未已而天大雨,故天之應人,如影之隨形,響之效聲者也。詩云:「上下奠瘞,靡神不宗。」言疾旱也。
yīn tài wù shí, yǒu sāng gǔ shēng yú tíng, hūn ér shēng, bǐ dàn ér gǒng, shǐ qǐng bo zhī tāng miào, tài wù cóng zhī, bo zhě yuē: wú wén zhī, xiáng zhě fú zhī xiān zhě yě, jiàn xiáng ér wèi bù shàn, zé fú bù shēng yāng zhě huò zhī xiān zhě yě, jiàn yāng ér néng wèi shàn, zé huò bù zhì. yú shì nǎi zǎo cháo ér yàn tuì, wèn jí diào sàng, sān rì ér sāng gǔ zì wáng.
殷太戊時,有桑谷生於庭,昏而生,比旦而拱,史請卜之湯廟,太戊從之,卜者曰:「吾聞之,祥者福之先者也,見祥而為不善,則福不生;殃者禍之先者也,見殃而能為善,則禍不至。」於是乃早朝而晏退,問疾弔喪,三日而桑谷自亡。
gāo zōng zhě, wǔ dīng yě, gāo ér zōng zhī, gù hào gāo zōng, chéng tāng zhī hòu, xiān wáng dào quē, xíng fǎ wéi fàn, sāng gǔ jù shēng hū cháo, qī rì ér dà gǒng, wǔ dīng zhào qí xiāng ér wèn yān, qí xiāng yuē: wú suī zhī zhī, wú fú dé yán yě. wén zhū zǔ jǐ, sāng gǔ zhě yě cǎo yě, ér shēng yú cháo, yì zhě guó wáng hū? wǔ dīng kǒng hài, chì shēn xiū xíng, sī xiān wáng zhī zhèng, xìng miè guó, jì jué shì jǔ yì mín, míng yǎng lǎo. sān nián zhī hòu, mán yí zhòng yì ér cháo zhě qī guó, cǐ zhī wèi cún wáng jì jué zhī zhǔ, shì yǐ gāo ér zūn zhī yě.
高宗者,武丁也,高而宗之,故號高宗,成湯之後,先王道缺,刑法違犯,桑谷俱生乎朝,七日而大拱,武丁召其相而問焉,其相曰:「吾雖知之,吾弗得言也。聞諸祖己,桑谷者野草也,而生於朝,意者國亡乎?」武丁恐駭,飭身修行,思先王之政,興滅國,繼絕世;舉逸民,明養老。三年之後,蠻夷重譯而朝者七國,此之謂存亡繼絕之主,是以高而尊之也。
sòng dà shuǐ, lǔ rén diào zhī yuē: tiān jiàng yín yǔ, xī gǔ mǎn yíng, yán jí jūn dì, yǐ yōu zhí zhèng, shǐ chén jìng diào. sòng rén yīng zhī yuē: guǎ rén bù nìng, zhāi jiè bù jǐn, yì fēng bù xiū, shǐ rén bù shí, tiān jiā yǐ yāng, yòu yí jūn yōu, bài mìng zhī rǔ. jūn zǐ wén zhī yuē: sòng guó qí shù jǐ hū! wèn yuē: hé wèi yě? yuē: xī zhě xià jié yīn zhòu bù rèn qí guò, qí wáng yě hū yān chéng tāng wén wǔ zhī rèn qí guò, qí xìng yě bó yān fū guò ér gǎi zhī, shì yóu bù guò. gù yuē qí shù jǐ hū! sòng rén wén zhī, sù xìng yè mèi, zǎo cháo yàn tuì, diào sǐ wèn jí, lù lì yǔ nèi. sān nián, suì fēng zhèng píng, xiàng shǐ sòng rén bù wén jūn zǐ zhī yǔ, zé nián gǔ wèi fēng ér guó wèi níng, shī yuē: fú shí zī jiān, shì wǒ xiǎn dé xíng. cǐ zhī wèi yě.
宋大水,魯人吊之曰:「天降淫雨,溪谷滿盈,延及君地,以憂執政,使臣敬吊。」宋人應之曰:「寡人不佞,齋戒不謹,邑封不修,使人不時,天加以殃,又遺君憂,拜命之辱。」君子聞之曰:「宋國其庶幾乎!」問曰:「何謂也?」曰:「昔者夏桀殷紂不任其過,其亡也忽焉;成湯文武知任其過,其興也勃焉;夫過而改之,是猶不過。故曰其庶幾乎!」宋人聞之,夙興夜寐,早朝晏退,吊死問疾,戮力宇內。三年,歲豐政平,向使宋人不聞君子之語,則年穀未豐而國未寧,詩曰:「佛時仔肩,示我顯德行。」此之謂也。
chǔ zhāo wáng yǒu jí, bo zhī yuē: hé wèi suì. dài fū qǐng yòng sān shēng yān. wáng yuē: zhǐ, gǔ zhě xiān wáng gē dì zhì tǔ, jì bù guò wàng jiāng hàn suī zhāng, chǔ zhī wàng yě huò fú zhī zhì, bú shì guò yě. bù gǔ suī bù dé, hé fēi suǒ huò zuì yě. suì bù jì yān. zhòng ní wén zhī yuē: zhāo wáng kě wèi zhī tiān dào yǐ, qí bù shī guó, yí zāi!
楚昭王有疾,卜之曰:「河為祟。」大夫請用三牲焉。王曰:「止,古者先王割地制土,祭不過望;江、漢、睢、漳,楚之望也;禍福之至,不是過也。不穀雖不德,河非所獲罪也。」遂不祭焉。仲尼聞之曰:「昭王可謂知天道矣,其不失國,宜哉!」
chǔ zhāo wáng zhī shí, yǒu yún rú fēi niǎo, jiā rì ér fēi sān rì, zhāo wáng huàn zhī, shǐ rén chéng yì dōng ér wèn zhū tài shǐ zhōu lí, zhōu lí yuē: jiāng nüè yú wáng shēn, yǐ lìng yǐn sī mǎ shuō yān zé kě. lìng yǐn sī mǎ wén zhī, sù zhāi mù yù, jiāng zì yǐ shēn dǎo zhī yān. wáng yuē: zhǐ, chǔ guó zhī yǒu bù gǔ yě, yóu shēn zhī yǒu xiōng xié yě qí yǒu lìng yǐn sī mǎ yě, yóu shēn zhī yǒu gǔ gōng yě. xiōng xié yǒu jí, zhuǎn zhī gǔ gōng, yōng wèi qù shì rén yě?
楚昭王之時,有雲如飛鳥,夾日而飛三日,昭王患之,使人乘驛東而問諸太史州黎,州黎曰:「將虐於王身,以令尹司馬說焉則可。」令尹司馬聞之,宿齋沐浴,將自以身禱之焉。王曰:「止,楚國之有不穀也,由身之有匈脅也;其有令尹司馬也,由身之有股肱也。匈脅有疾,轉之股肱,庸為去是人也?」
zhū wén gōng bo xǐ yú yì, shǐ yuē: lì yú mín bù lì yú jūn. jūn yuē: gǒu lì yú mín, guǎ rén zhī lì yě, tiān shēng zhēng mín ér shù zhī jūn, yǐ lì zhī yě, mín jì lì yǐ, gū bì yǔ yān! shì zhě yuē: mìng kě zhǎng yě, jūn hú bù wèi? jūn yuē: mìng zài mù mín, sǐ zhī duǎn zhǎng, shí yě mín gǒu lì yǐ, jí shú dà yān. suì xǐ yú yì.
邾文公卜徙於繹,史曰:「利於民不利於君。」君曰:「苟利於民,寡人之利也,天生烝民而樹之君,以利之也,民既利矣,孤必與焉!」侍者曰:「命可長也,君胡不為?」君曰:「命在牧民,死之短長,時也;民苟利矣,吉孰大焉。」遂徙於繹。
chǔ zhuāng wáng jiàn tiān bù jiàn yāo, ér dì bù chū niè, zé dǎo yú shān chuān yuē: tiān qí wàng yǔ yú? cǐ néng qiú guò yú tiān, bì bù nì jiàn yǐ, ān bù wàng wēi, gù néng zhōng ér chéng bà gōng yān.
楚莊王見天不見妖,而地不出孽,則禱於山川曰:「天其忘予歟?」此能求過於天,必不逆諫矣,安不忘危,故能終而成霸功焉。
tāng yuē: yào shí xiān cháng yú bēi, rán hòu zhì yú guì yào yán xiān xiàn yú guì, rán hòu wén yú bēi. gù yào cháng hū bēi, rán hòu zhì hū guì, jiào yě yào yán xiàn yú guì, rán hòu wén yú bēi, dào yě. gù shǐ rén wèi shí rán hòu shí zhě, qí dé wèi yě duō shǐ rén wèi yán rán hòu wén yán zhě, qí dé yán yě shǎo. shì yǐ míng wáng zhī yán, bì zì tā tīng zhī, bì zì tā wén zhī, bì zì tā zé zhī, bì zì tā qǔ zhī, bì zì tā jù zhī, bì zì tā cáng zhī, bì zì tā xíng zhī gù dào yǐ shù qǔ zhī wèi míng, yǐ shù xíng zhī wèi zhāng, yǐ shù shī zhī wàn wù wèi cáng. shì gù qiú dào zhě bù yǐ mù ér yǐ xīn, qǔ dào zhě bù yǐ shǒu ér yǐ ěr.
湯曰:「藥食先嘗於卑,然後至於貴;藥言先獻於貴,然後聞於卑。」故藥嘗乎卑,然後至乎貴,教也;藥言獻於貴,然後聞於卑,道也。故使人味食然後食者,其得味也多;使人味言然後聞言者,其得言也少。是以明王之言,必自他聽之,必自他聞之,必自他擇之,必自他取之,必自他聚之,必自他藏之,必自他行之;故道以數取之為明,以數行之為章,以數施之萬物為藏。是故求道者不以目而以心,取道者不以手而以耳。
chǔ wén wáng yǒu jí, gào dài fū yuē: guǎn ráo fàn wǒ yǐ yì, wéi wǒ yǐ lǐ, yǔ chù bù ān, bù jiàn bù sī, rán wú yǒu de yān, bì yǐ wú shí jué zhī shēn hóu bó, wú suǒ yù zhě, quàn wǒ wèi zhī wú suǒ lè zhě, xiān wǒ xíng zhī. yǔ chù zé ān, bù jiàn zé sī, rán wú yǒu sàng yān, bì yǐ wú shí yí zhī. dài fū xǔ nuò, nǎi jué guǎn ráo yǐ dài fū, zèng shēn hóu bó ér xíng zhī. shēn hóu bó jiāng zhī zhèng, wáng yuē: bì jiè zhī yǐ, ér wèi rén yě bù rén, ér yù de rén zhī zhèng, wú yǐ zhī lǔ wèi sòng zhèng. bù tīng, suì zhī zhèng, sān nián ér dé zhèng guó zhī zhèng, wǔ yuè ér zhèng rén shā zhī.
楚文王有疾,告大夫曰:「筦饒犯我以義,違我以禮,與處不安,不見不思,然吾有得焉,必以吾時爵之;申侯伯,吾所欲者,勸我為之;吾所樂者,先我行之。與處、則安,不見、則思,然吾有喪焉,必以吾時遺之。」大夫許諾,乃爵筦饒以大夫,贈申侯伯而行之。申侯伯將之鄭,王曰:「必戒之矣,而為人也不仁,而欲得人之政,毋以之魯、衛、宋、鄭。」不聽,遂之鄭,三年而得鄭國之政,五月而鄭人殺之。
zhào jiǎn zi yǔ luán jī yóu, jiāng shěn yú hé, yuē: wú cháng hǎo shēng sè yǐ, ér luán jī zhì zhī wú cháng hǎo gōng shì tái xiè yǐ, ér luán jī wèi zhī wú cháng hǎo liáng mǎ shàn yù yǐ, ér luán jī qiú zhī. jīn wú hǎo shì liù nián yǐ, ér luán jī wèi cháng jìn yī rén, shì jìn wú guò ér chù wú shàn yě.
趙簡子與欒激游,將沈於河,曰:「吾嘗好聲色矣,而欒激致之;吾嘗好宮室台榭矣,而欒激為之;吾嘗好良馬善御矣,而欒激求之。今吾好士六年矣,而欒激未嘗進一人,是進吾過而黜吾善也。」
huò wèi zhào jiǎn zǐ yuē: jūn hé bù gēng hū? jiǎn zǐ yuē: nuò. zuǒ yòu yuē: jūn wèi yǒu guò, hé gèng? jūn yuē: wú wèi shì nuò, wèi bì yǒu guò yě, wú jiāng qiú yǐ lái jiàn zhě yě, jīn wǒ què zhī, shì què jiàn zhě, jiàn zhě bì zhǐ, wǒ guò wú rì yǐ.
或謂趙簡子曰:「君何不更乎?」簡子曰:「諾。」左右曰:「君未有過,何更?」君曰:「吾謂是諾,未必有過也,吾將求以來諫者也,今我卻之,是卻諫者,諫者必止,我過無日矣。」
hán wǔ zi tián, shòu yǐ jù yǐ, tián chē hé yǐ, chuán lái gào yuē: jìn gōng hōng. wǔ zi wèi luán huái zǐ yuē: zi yì zhī jūn hǎo tián liè yě, shòu yǐ jù yǐ, tián chē hé yǐ, wú kě yǐ zú liè ér hòu diào hū? huái zi duì yuē: fàn shì zhī wáng yě, duō fǔ ér shǎo fú, jīn chén yú jūn, fǔ yě léi yú jūn, fú yě, jūn hú bù wèn yú léi yě? wǔ zǐ yuē: yíng ér yù fú wǒ hū? ér fú wǒ yǐ, hé bì léi zāi? suì chuò tián.
韓武子田,獸已聚矣,田車合矣,傳來告曰:「晉公薨。」武子謂欒懷子曰:「子亦知君好田獵也,獸已聚矣,田車合矣,吾可以卒獵而後吊乎?」懷子對曰:「范氏之亡也,多輔而少拂,今臣於君,輔也;畾於君,拂也,君胡不問於畾也?」武子曰:「盈而欲拂我乎?而拂我矣,何必畾哉?」遂輟田。
shī jīng gǔ qín, wèi wén hóu qǐ wǔ, fù yuē: shǐ wǒ yán ér wú jiàn wéi. shī jīng yuán qín ér zhuàng wén hóu bù zhōng, zhōng liú kuì zhī, wén hóu wèi zuǒ yòu yuē: wèi rén chén ér zhuàng qí jūn, qí zuì rú hé? zuǒ yòu yuē: zuì dāng pēng. tí shī jīng xià táng yī děng. shī jīng yuē: chén kě yī yán ér sǐ hū? wén hóu yuē: kě. shī jīng yuē: xī yáo shùn zhī wèi jūn yě, wéi kǒng yán ér rén bù wéi jié zhòu zhī wèi jūn yě, wéi kǒng yán ér rén wéi zhī. chén zhuàng jié zhòu, fēi zhuàng wú jūn yě. wén hóu yuē: shì zhī! shì guǎ rén zhī guò yě, xuán qín yú chéng mén yǐ wèi guǎ rén fú, bù bǔ liú yǐ wèi guǎ rén jiè.
師經鼓琴,魏文侯起舞,賦曰:「使我言而無見違。」師經援琴而撞文侯不中,中旒潰之,文侯謂左右曰:「為人臣而撞其君,其罪如何?」左右曰:「罪當烹。」提師經下堂一等。師經曰:「臣可一言而死乎?」文侯曰:「可。」師經曰:「昔堯舜之為君也,唯恐言而人不違;桀紂之為君也,唯恐言而人違之。臣撞桀紂,非撞吾君也。」文侯曰:「釋之!是寡人之過也,懸琴於城門以為寡人符,不補旒以為寡人戒。」
qí jǐng gōng yóu yú lóu, wén yàn zǐ zú, gōng chéng yú sù fú, yì ér qū zhī, zì yǐ wèi chí, xià chē ér qū, zhī bù ruò chē zhī sù, zé yòu chéng, bǐ zhì yú guó zhě sì xià ér qū, xíng kū ér wǎng yǐ, zhì fú shī ér hào yuē: zǐ dài fū rì yè zé guǎ rén, bù yí chǐ cùn, guǎ rén yóu qiě yín yì ér bù shōu, yuàn zuì zhòng jī yú bǎi xìng. jīn tiān jiàng huò yú qí guó, bù jiā guǎ rén ér jiā fū zǐ, qí guó zhī shè jì wēi yǐ, bǎi xìng jiāng shuí gào yǐ?
齊景公游於蔞,聞晏子卒,公乘輿素服,驛而驅之,自以為遲,下車而趨,知不若車之速,則又乘,比至於國者四下而趨,行哭而往矣,至伏屍而號曰:「子大夫日夜責寡人,不遺尺寸,寡人猶且淫泆而不收,怨罪重積於百姓。今天降禍於齊國,不加寡人而加夫子,齊國之社稷危矣,百姓將誰告矣?」
yàn zǐ méi shí yǒu qī nián, jǐng gōng yǐn zhū dài fū jiǔ, gōng shè chū zhì, táng shàng chàng shàn, ruò chū yī kǒu, gōng zuò sè tài xī, bō gōng shǐ. xián zhāng rù, gōng yuē: zhāng, zì wú shī yàn zǐ, yú jīn shí yǒu qī nián, wèi cháng wén wú guò bù shàn, jīn shè chū zhì ér chàng shàn zhě, ruò chū yī kǒu. xián zhāng duì yuē: cǐ zhū chén zhī bù xiào yě, zhī bù zú zhī jūn zhī shàn, yǒng bù zú yǐ fàn jūn zhī yán sè. rán ér yǒu yī yān, chén wén zhī: jūn hǎo zhī, zé chén fú zhī jūn shì zhī, zé chén shí zhī. fū chǐ huò shí huáng, zé qí shēn huáng, shí cāng zé qí shēn cāng jūn qí yóu yǒu xiàn rén yán hū? gōng yuē: shàn! jīn rì zhī yán, zhāng wèi jūn, wǒ wèi chén. shì shí hǎi rén rù yú, gōng yǐ wǔ shí chéng cì xián zhāng guī, yú chéng sāi tú, fǔ qí yù zhī shǒu, yuē: nǎng zhī chàng shàn zhě, jiē yù ruò yú zhě yě. xī zhě yàn zǐ cí shǎng yǐ zhèng jūn, gù guò shī bù yǎn, jīn zhū chén chǎn yú yǐ gàn lì, gù chū zhì ér chàng shàn rú chū yī kǒu, jīn suǒ fǔ yú jūn, wèi jiàn zhòng ér shòu ruò yú, shì fǎn yàn zǐ zhī yì ér shùn chǎn yú zhī yù yě, gù cí yú bù shòu. jūn zǐ yuē: xián zhāng zhī lián, nǎi yàn zǐ zhī yí xùn yě. fū tiān zhī shēng rén yě, gài fēi yǐ wèi jūn yě tiān zhī lì jūn yě, gài fēi yǐ wèi wèi yě. fū wèi rén jūn xíng qí sī yù ér bù gù qí rén, shì bù chéng tiān yì wàng qí wèi zhī suǒ yǐ yí shì yě, rú cǐ zhě, chūn qiū bù yǔ néng jūn ér yí dí zhī, zhèng bó è yī rén ér jiān qì qí shī, gù yǒu yí dí bù jūn zhī cí, rén zhǔ bù yǐ cǐ zì xǐng, wéi jì yǐ shī shí, xīn xī yīn zhī zhī, gù yuē: yǒu guó zhě bù kě yǐ bù xué chūn qiū, cǐ zhī wèi yě.
晏子沒十有七年,景公飲諸大夫酒,公射出質,堂上唱善,若出一口,公作色太息,播弓矢。弦章入,公曰:「章,自吾失晏子,於今十有七年,未嘗聞吾過不善,今射出質而唱善者,若出一口。」弦章對曰:「此諸臣之不肖也,知不足知君之善,勇不足以犯君之顏色。然而有一焉,臣聞之:君好之,則臣服之;君嗜之,則臣食之。夫尺蠖食黃,則其身黃,食蒼則其身蒼;君其猶有陷人言乎?」公曰:「善!今日之言,章為君,我為臣。」是時海人入魚,公以五十乘賜弦章歸,魚乘塞塗,撫其御之手,曰:「曩之唱善者,皆欲若魚者也。」昔者晏子辭賞以正君,故過失不掩,今諸臣諂諛以干利,故出質而唱善如出一口,今所輔於君,未見眾而受若魚,是反晏子之義而順諂諛之欲也,固辭魚不受。君子曰:弦章之廉,乃晏子之遺訓也。夫天之生人也,蓋非以為君也;天之立君也,蓋非以為位也。夫為人君行其私慾而不顧其人,是不承天意忘其位之所以宜事也,如此者,春秋不予能君而夷狄之,鄭伯惡一人而兼棄其師,故有夷狄不君之辭,人主不以此自省,惟既以失實,心奚因知之,故曰:有國者不可以不學春秋,此之謂也。
qí rén shì qí jūn, lǔ xiāng gōng yuán gē ér qǐ yuē: shú chén ér gǎn shā qí jūn hū? shī jù yuē: fū qí jūn zhì zhī bù néng, rèn zhī bù xiào, zòng yī rén zhī yù yǐ nüè wàn fū zhī xìng, fēi suǒ yǐ lì jūn yě. qí shēn sǐ zì qǔ zhī yě jīn jūn bù ài wàn fū zhī mìng ér shāng yī rén zhī sǐ, xī qí guò yě. qí chén yǐ wú dào yǐ, qí jūn yì bù zú xī yě.
齊人弒其君,魯襄公援戈而起曰:「孰臣而敢殺其君乎?」師懼曰:「夫齊君治之不能,任之不肖,縱一人之欲以虐萬夫之性,非所以立君也。其身死自取之也;今君不愛萬夫之命而傷一人之死,奚其過也。其臣已無道矣,其君亦不足惜也。」
kǒng zǐ yuē: wén wáng shì yuán nián, wǔ wáng shì chūn wáng, zhōu gōng shì zhēng yuè, wén wáng yǐ wáng jì wèi yǒu, yǐ tài rèn wèi mǔ, yǐ tài sì wèi fēi, yǐ wǔ wáng zhōu gōng wèi zi, yǐ tài diān hóng yāo wèi chén, qí běn měi yǐ. wǔ wáng zhèng qí shēn yǐ zhèng qí guó, zhèng qí guó yǐ zhèng tiān xià, fá wú dào, xíng yǒu zuì, yī dòng tiān xià zhèng, qí shì zhèng yǐ. chūn zhì qí shí, wàn wù jiē jí shēng, jūn zhì qí dào, wàn rén jiē jí zhì, zhōu gōng dài jǐ ér tiān xià shùn zhī, qí chéng zhì yǐ.
孔子曰:「文王似元年,武王似春王,周公似正月,文王以王季為友,以太任為母,以太姒為妃,以武王周公為子,以泰顛閎夭為臣,其本美矣。武王正其身以正其國,正其國以正天下,伐無道,刑有罪,一動天下正,其事正矣。春致其時,萬物皆及生,君致其道,萬人皆及治,周公戴己而天下順之,其誠至矣。」
zūn jūn bēi chén zhě, yǐ shì shǐ zhī yě. fū shì shī zé quán qīng, gù tiān zǐ shī dào, zé zhū hóu zūn yǐ zhū hóu shī zhèng, zé dài fū qǐ yǐ dài fū shī guān, zé shù rén xìng yǐ. yóu shì guān zhī, shàng bù shī ér xià de zhě, wèi cháng yǒu yě.
尊君卑臣者,以勢使之也。夫勢失則權傾,故天子失道,則諸侯尊矣;諸侯失政,則大夫起矣;大夫失官,則庶人興矣。由是觀之,上不失而下得者,未嘗有也。
kǒng zǐ yuē: xià dào bù wáng, shāng dé bù zuò shāng dé bù wáng, zhōu dé bù zuò zhōu dé bù wáng, chūn qiū bù zuò chūn qiū zuò ér hòu jūn zǐ zhī zhōu dào wáng yě. gù shàng xià xiāng kuī yě, yóu shuǐ huǒ zhī xiāng miè yě, rén jūn bù kě bù chá ér dà shèng qí chén xià, cǐ sī mén shèng ér gōng jiā huǐ yě, rén jūn bù chá yān, zé guó jiā wēi dài yǐ. guǎn zǐ yuē: quán bù liǎng cuò, zhèng bù èr mén. gù yuē: jìng dà yú gǔ zhě nán yǐ bù, zhǐ dà yú bì zhě nán yǐ bǎ, běn xiǎo mò dà, bù néng xiāng shǐ yě.
孔子曰:夏道不亡,商德不作;商德不亡,周德不作;周德不亡,春秋不作;春秋作而後君子知周道亡也。故上下相虧也,猶水火之相滅也,人君不可不察而大盛其臣下,此私門盛而公家毀也,人君不察焉,則國家危殆矣。筦子曰:權不兩錯,政不二門。故曰:脛大於股者難以步,指大於臂者難以把,本小末大,不能相使也。
sī chéng zi hǎn xiāng sòng, wèi sòng jūn yuē: guó jiā zhī wēi dìng, bǎi xìng zhī zhì luàn, zài jūn xíng zhī shǎng fá yě shǎng dāng zé xián rén quàn, fá dé zé jiān rén zhǐ shǎng fá bù dāng, zé xián rén bù quàn, jiān rén bù zhǐ, jiān xié bǐ zhōu, qī shàng bì zhǔ, yǐ zhēng jué lù, bù kě bù shèn yě. fū shǎng cì ràng yǔ zhě, rén zhī suǒ hǎo yě, jūn zì xíng zhī xíng fá shā lù zhě, rén zhī suǒ è yě, chén qǐng dāng zhī. jūn yuē: shàn, zi zhǔ qí è, guǎ rén xíng qí shàn, wú zhī bù wèi zhū hóu xiào yǐ. yú shì sòng jūn xíng shǎng cì ér yǔ zi hǎn xíng fá, guó rén zhī xíng lù zhī wēi, zhuān zài zi hǎn yě, dà chén qīn yě, bǎi xìng fù zhī, jū qī nián, zi hǎn zhú qí jūn ér zūn qí zhèng, gù yuē: wú ruò jūn wú qiáng dài fū. lǎo zǐ yuē: yú bù kě tuō yú yuān, guó zhī lì qì, bù kě yǐ jiè rén. cǐ zhī wèi yě.
司城子罕相宋,謂宋君曰:「國家之危定,百姓之治亂,在君行之賞罰也;賞當則賢人勸,罰得則奸人止;賞罰不當,則賢人不勸,奸人不止,奸邪比周,欺上蔽主,以爭爵祿,不可不慎也。夫賞賜讓與者,人之所好也,君自行之;刑罰殺戮者,人之所惡也,臣請當之。」君曰:「善,子主其惡,寡人行其善,吾知不為諸侯笑矣。」於是宋君行賞賜而與子罕刑罰,國人知刑戮之威,專在子罕也,大臣親也,百姓附之,居期年,子罕逐其君而尊其政,故曰:無弱君無強大夫。老子曰:「魚不可脫於淵,國之利器,不可以借人。」此之謂也。