hé qú wǔ
◎河渠五
zhāng hé hū tuó hé yù hé táng luò yuán biān zhū shuǐ hé běi zhū shuǐ mín jiāng
○漳河 滹沱河 御河 塘濼緣邊諸水 河北諸水 岷江
zhāng hé yuán yú xī shān, yóu cí míng zhōu nán rù jì zhōu xīn hé zhèn, yǔ hú lú hé hé liú, qí hòu biàn xǐ, rù yú dà hé.
漳河源於西山,由磁、洺州南入冀州新河鎮,與胡盧河合流,其後變徙,入於大河。
shén zōng xī níng sān nián, zhào chéng fǎng tóng hé běi tí diǎn xíng yù wáng guǎng lián xiāng shì. sì nián, kāi xiū, yì bīng wàn rén, mào yī bǎi liù shí lǐ. dì yīn yǔ dà chén lùn cái yòng, wén yàn bó yuē:" zú cái yòng zài hu ān bǎi xìng, ān bǎi xìng zài hu shěng lì yì. qiě hé jiǔ bù kāi, bù chū yú dōng, zé chū yú xī, lì hài yī yě. jīn fā fū kāi zhì, xǐ dōng cóng xī, hé lì zhī yǒu?" wáng ān shí yuē:" shǐ zhāng hé bù yóu dì zhōng xíng, zé huò dōng huò xī, wèi hài yī yě. zhì zhī shǐ xíng dì zhōng, zé yǒu lì ér wú hài. láo mín, xiān wáng suǒ jǐn, rán yǐ yì dào shǐ mín, suī láo bù kě bù miǎn." huì jīng dōng hé běi dà fēng, sān yuè, zhào yuē:" fēng biàn yì cháng, dāng ān jìng yǐ yīng tiān zāi. zhāng hé zhī yì fáng nóng, lái suì wèi zhī wèi wǎn." zhōng shū gé zhào bù xià. xún yǒu zhǐ quán lìng bà yì, chéng fǎng fèn huì, suì qǐng xiū tuì. cháo tíng lìng yǐ dōu shuǐ chéng lǐng yū tián shì yú hé shàng.
神宗熙寧三年,詔程昉同河北提點刑獄王廣廉相視。四年,開修,役兵萬人,袤一百六十里。帝因與大臣論財用,文彥博曰:"足財用在乎安百姓,安百姓在乎省力役。且河久不開,不出於東,則出於西,利害一也。今發夫開治,徙東從西,何利之有?"王安石曰:"使漳河不由地中行,則或東或西,為害一也。治之使行地中,則有利而無害。勞民,先王所謹,然以佚道使民,雖勞不可不勉。"會京東、河北大風,三月,詔曰:"風變異常,當安靜以應天災。漳河之役妨農,來歲為之未晚。"中書格詔不下。尋有旨權令罷役,程昉憤恚,遂請休退。朝廷令以都水丞領淤田事於河上。
wǔ yuè, yù shǐ liú zhì yán:" fǎng děng kāi xiū zhāng hé, fán yòng jiǔ wàn fū. wù liào běn bù yù bèi, guān sī yīng jí, láo fèi bǎi bèi. bī rén fū yè yì, jiàn róu tián miáo, fā jué fén mù, cán huài sāng zhè, bù zhī qí shù. chóu yuàn zhī shēng, liú bō dào lù, ér fǎng děng wàng zòu mín jiān lè yú gōng yì. hé běi xiāng jūn, chǎn shuā dōu jǐn, ér fǎng děng réng qǐ yú míng zhōu diào jí fū, yòu yù lìng yì bīng bù fēn fān cì, qí jí qiè rǎo rǎng, zhì yú rú cǐ. qǐ chóng xíng biǎn cuàn, yǐ xiè pí mín." zhōng chéng yáng huì yì yǐ wèi yán. wáng ān shí wèi fǎng biàn shuō shén lì, hòu zú kāi zhī. wǔ nián, gōng bì, fǎng yǔ dà lǐ sì chéng lǐ yí zhī zhī míng zhōu huáng bǐng tuī ēn yǒu chà.
五月,御史劉摯言:"昉等開修漳河,凡用九萬夫。物料本不預備,官私應急,勞費百倍。逼人夫夜役,踐蹂田苗,發掘墳墓,殘壞桑柘,不知其數。愁怨之聲,流播道路,而昉等妄奏民間樂於工役。河北廂軍,剗刷都盡,而昉等仍乞於洺州調急夫,又欲令役兵不分番次,其急切擾攘,至於如此。乞重行貶竄,以謝疲民。"中丞楊繪亦以為言。王安石為昉辨說甚力,後卒開之。五年,工畢,昉與大理寺丞李宜之、知洺州黃秉推恩有差。
qī nián liù yuè, zhī jì zhōu wáng qìng mín yán:" zhōu yǒu xiǎo zhāng hé, xiàng wèi huáng hé běi liú suǒ yōng, jīn hé yǐ dōng, qǐ kāi jùn." zhào wài dōu shuǐ jiān xiāng dù ér yǐ.
七年六月,知冀州王慶民言:"州有小漳河,向為黃河北流所壅,今河已東,乞開浚。"詔外都水監相度而已。
hū tuó hé yuán yú xī shān, yóu zhēn dìng shēn zhōu gān níng, yǔ yù hé hé liú.
滹沱河源於西山,由真定、深州、乾寧,與御河合流。
shén zōng xī níng yuán nián, hé shuǐ zhǎng yì, zhào dōu shuǐ jiān hé běi zhuǎn yùn sī shū zhì. liù nián, shēn zhōu qí zhōu yǒng níng jūn xiū xīn hé. bā nián zhēng yuè, fā fū wǔ qiān rén, bìng hú lú hé zēng zhì zhī.
神宗熙寧元年,河水漲溢,詔都水監、河北轉運司疏治。六年,深州、祁州、永寧軍修新河。八年正月,發夫五千人,並胡盧河增治之。
yuán fēng sì nián zhēng yuè, běi wài dōu shuǐ chéng chén yòu fǔ yán:" hū tuó zì xī níng bā nián yǐ hòu, fàn làn shēn zhōu zhū yì, wèi huàn shén dà. zhū sī lèi xiāng dù bù jué, wèi qí xià liú jiù rù biān wú yí zi diàn, zuì wèi biàn shùn, ér tún tián sī jù tián yū táng luò, fán wén wǎng fù, wú suǒ shì cóng. zuó chà guān jì zhī, ruò zhàng rù hú lú hé, yuē yòng gōng qiān liù bǎi wàn, ruò zhì chéng fǎng xīn hé, yuē yòng gōng liù bǎi wàn, ruò yī jiù rù biān wú děng diàn, yuē yòng gōng èr shí jiǔ wàn, qí gōng fèi gù yǐ xiāng yuǎn. qǐ yán lì qī huì, dìng guī yī cè." zhào hé běi tún tián zhuǎn yùn sī tóng běi wài dōu shuǐ chéng sī xiāng shì.
元豐四年正月,北外都水丞陳祐甫言:"滹沱自熙寧八年以後,泛濫深州諸邑,為患甚大。諸司累相度不決,謂其下流舊入邊吳、宜子淀,最為便順,而屯田司懼填淤塘濼,煩文往復,無所適從。昨差官計之,若障入胡盧河,約用工千六百萬,若治程昉新河,約用工六百萬,若依舊入邊吳等淀,約用工二十九萬,其工費固已相遠。乞嚴立期會,定歸一策。"詔河北屯田轉運司同北外都水丞司相視。
wǔ nián bā yuè guǐ yǒu, qián hé běi zhuǎn yùn fù shǐ zhōu gé yán:" xī níng zhōng, chéng fǎng yú zhēn dìng fǔ zhōng dù chuàng xì fú liáng, zēng fèi shù bèi. jì fēi xíng shì kòng è, qǐng suì bā jiǔ yuè yì yǐ bǎn qiáo, zhì sì wǔ yuè fáng hé jí chāi qù, quán yòng chuán dù." cóng zhī.
五年八月癸酉,前河北轉運副使周革言:"熙寧中,程昉於真定府中渡創系浮梁,增費數倍。既非形勢控扼,請歲八九月易以版橋,至四五月防河即拆去,權用船渡。"從之。
yù hé yuán chū wèi zhōu gòng chéng xiàn bǎi mén quán, zì tōng lì gān níng rù jiè hé, dá yú hǎi.
御河源出衛州共城縣百門泉,自通利、乾寧入界河,達於海。
shén zōng xī níng èr nián jiǔ yuè, liú yí chéng fǎng yán:" èr gǔ hé běi liú jīn yǐ bì sāi, rán yù hé shuǐ yóu jì zhōu xià liú, shàng dāng shū dǎo, yǐ jué hé huàn." xiān shì, yì zhě yù yú ēn zhōu wǔ chéng xiàn kāi yù hé yuē èr shí lǐ, rù huáng hé běi liú gù dào, xià wǔ gǔ hé, gù mìng yí fǎng xiāng dù. ér tōng pàn jì zhōu wáng xiáng wèi, dì kāi jiàn xíng liú chù, xià jiē hú lú hé, yóu biàn jìn. yí děng yòu zòu:" rú xiáng yán, suī yú hé liú wèi shùn, rán qí jiān màn qiǎn jù rù, fèi gōng yóu duō, bù ruò kāi wū lán dī dōng běi zhì dà xiǎo liú gǎng, héng jié huáng hé, rù wǔ gǔ hé, fù gù dào, yóu biàn." suì mìng hé běi tí jǔ dí biàn liáng cǎo pí gōng bì tí jǔ cháng píng wáng guǎng lián àn shì, èr rén yì xié, zhào diào zhèn zhào xíng míng cí xiāng zhōu bīng fū liù wàn jùn zhī, yǐ hán shí hòu rù yì.
神宗熙寧二年九月,劉彝、程昉言:"二股河北流今已閉塞,然御河水由冀州下流,尚當疏導,以絕河患。"先是,議者欲於恩州武城縣開御河約二十里,入黃河北流故道,下五股河,故命彝、昉相度。而通判冀州王庠謂,第開見行流處,下接胡盧河,尤便近。彝等又奏:"如庠言,雖於河流為順,然其間漫淺沮洳,費工猶多,不若開烏欄堤東北至大、小流港,橫截黃河,入五股河,復故道,尤便。"遂命河北提舉糴便糧草皮公弼、提舉常平王廣廉按視,二人議協,詔調鎮、趙、邢、洺、磁、相州兵夫六萬浚之,以寒食後入役。
sān nián zhēng yuè, hán qí yán:" hé shuò lèi jīng zāi shāng, suī dé qù nián xià qiū yī rěn, chuāng yí wèi fù. ér liù zhōu zhī rén, bēn zǒu hé yì, yuǎn zhě shí yī èr chéng, jìn zhě bù xià qī bā chéng, bǐ cháng suì láo fèi guò bèi. jiān zhèn zhào liǎng zhōu, jiù yǐ cì biān, wèi cháng chà fū, yī dàn diào fā, rén xīn bù ān. yòu yú hán shí hòu rù yì, bǐ mǎn yī yuè, zhèng fáng nóng wù." zhào hé běi dōu zhuǎn yùn shǐ liú xiáng xiāng dù, rú kě jiù hán shí qián rù yì, jí jí xìng gōng, réng xiāng dù zuì yuǎn zhōu xiàn, liàng jiǎn chà fū, ér chuò xiū táng dī bīng qiān rén dài qí yì. èr yuè, qí yòu zòu:" yù hé cáo yùn tōng liú, bù yí jiǎn dà hé fū yì." yú shì zhǐ lìng shū mì yuàn diào bīng sān qiān, bìng dōu shuǐ jiān zú èr qiān. sān yuè, yòu yì fā zhuàng chéng bīng sān qiān, réng zhào tí jǔ guān chéng fǎng děng cù pò gōng xiàn. liù yuè, hé chéng, zhào fǎng fù què, qiān gōng yuàn fù shǐ. sì nián, mìng fǎng wèi dōu dà tí jǔ huáng yù děng hé.
三年正月,韓琦言:"河朔累經災傷,雖得去年夏秋一稔,瘡痍未復。而六州之人,奔走河役,遠者十一二程,近者不下七八程,比常歲勞費過倍。兼鎮、趙兩州,舊以次邊,未嘗差夫,一旦調發,人心不安。又於寒食後入役,比滿一月,正妨農務。"詔河北都轉運使劉庠相度,如可就寒食前入役,即亟興工,仍相度最遠州縣,量減差夫,而輟修塘堤兵千人代其役。二月,琦又奏:"御河漕運通流,不宜減大河夫役。"於是止令樞密院調兵三千,並都水監卒二千。三月,又益發壯城兵三千,仍詔提舉官程昉等促迫功限。六月,河成,詔昉赴闕,遷宮苑副使。四年,命昉為都大提舉黃、御等河。
bā nián, fǎng yǔ liú huì yán:" wèi zhōu shā hé yān méi, yí zì wáng gōng sào kāi jùn, yǐn dà hé shuǐ zhù zhī yù hé, yǐ tōng jiāng huái cáo yùn. réng zhì dòu mén, yǐ shí qǐ bì. qí lì yǒu wǔ: wáng gōng wēi jí, miǎn hé shì biàn yí ér bié kāi kǒu dì, yī yě. cáo zhōu chū biàn, héng jué shā hé, miǎn dà hé fēng tāo zhī huàn, èr yě. shā hé yǐn shuǐ rù yú yù hé, dà hé zhǎng yì, shā hé zì yǒu xiàn jié, sān yě. yù hé zhǎng yì, yǒu dòu mén qǐ bì, wú chōng zhù yū sè zhī bì, sì yě. dé bó zhōu yùn, miǎn shù bǎi lǐ dà hé zhī xiǎn, wǔ yě. yī jǔ ér wǔ lì fù yān. qǐng fā zú wàn rén, yī yuè kě chéng." cóng zhī.
八年,昉與劉璯言:"衛州沙河湮沒,宜自王供埽開浚,引大河水注之御河,以通江、淮漕運。仍置斗門,以時啟閉。其利有五:王供危急,免河勢變移而別開口地,一也。漕舟出汴,橫絕沙河,免大河風濤之患,二也。沙河引水入於御河,大河漲溢,沙河自有限節,三也。御河漲溢,有斗門啟閉,無沖注淤塞之弊,四也。德、博舟運,免數百里大河之險,五也。一舉而五利附焉。請發卒萬人,一月可成。"從之。
jiǔ nián qiū, fǎng zòu bì gōng. zhōng shū yù lùn shǎng, dì lìng hé běi jiān sī àn shì bǎo míng, dà míng ān fǔ shǐ wén yàn bó fù shí. shí yuè, yàn bó yán:
九年秋,昉奏畢功。中書欲論賞,帝令河北監司案視保明,大名安撫使文彥博覆實。十月,彥博言:
qù qiū kāi jiù shā hé, qǔ huáng hé xíng yùn, yù tōng jiāng huái zhōu jí, chè yú hé běi jí biān. zì jīn chūn kāi kǒu fàng shuǐ, hòu lái zhǎng luò bù dìng, suǒ xíng zhōu fá jiē qīng zài, yǒu hài wú lì, wǎng fèi gōng liào jí duō. jīn yù hé shàng yuán, zhǐ shì bǎi mén quán shuǐ, qí shì zhuàng měng, zhì wèi zhōu yǐ xià, kě shèng sān sì bǎi hú zhī zhōu, sì shí xíng yùn, wèi cháng zǔ zhì. dī fáng bù zhì gāo hòu, yì wú shuǐ huàn. jīn nǎi qǔ huáng hé shuǐ yǐ yì zhī, dà jí bù néng tūn nà, bì zhì jué yì xiǎo zé huǎn màn qiǎn sè, bì zhì yū diàn. fán shàng xià qiān yú lǐ, bì nán suì suì kāi jùn. kuàng cǐ hé chuān běi jīng chéng zhōng, lì hài yì dǔ. jīn shǐ chū dōng, yǐ jiàn zǔ zhì, kǒng nián suì jiān, fǎn huài jiǔ lái xíng yùn. tǎng wèi tōng jiāng huái zhī cáo, jí yóu bù rán. zì jiāng zhè huái biàn rù huáng hé, shùn liú ér xià, yòu hé yú yù hé, dà yuē suì bù guò yī bǎi wàn hú. ruò zì biàn shùn liú jìng rù huáng hé, dá yú běi jīng, zì běi jīng hé gù chē chéng, lù xíng rù cāng, yuē yòng qián wǔ liù qiān mín, què yú yù hé zhuāng zài fù biān chéng, qí shěng gōng yì wù liào jí hé qīng yī liáng zhī fèi, bù kě shèng jì.
去秋開舊沙河,取黃河行運,欲通江、淮舟楫,徹於河北極邊。自今春開口放水,後來漲落不定,所行舟栰皆輕載,有害無利,枉費功料極多。今御河上源,止是百門泉水,其勢壯猛,至衛州以下,可勝三四百斛之舟,四時行運,未嘗阻滯。堤防不至高厚,亦無水患。今乃取黃河水以益之,大即不能吞納,必致決溢;小則緩漫淺澀,必致淤淀。凡上下千餘里,必難歲歲開浚。況此河穿北京城中,利害易睹。今始初冬,已見阻滯,恐年歲間,反壞久來行運。儻謂通江、淮之漕,即尤不然。自江、浙、淮、汴入黃河,順流而下,又合於御河,大約歲不過一百萬斛。若自汴順流徑入黃河,達於北京,自北京和僱車乘,陸行入倉,約用錢五六千緡,卻於御河裝載赴邊城,其省工役、物料及河清衣糧之費,不可勝計。
yòu qù dōng, wài jiān chéng yù yú běi jīng huáng hé xīn dī kāi zhì shuǐ kǒu, yǐ tōng xíng yùn, qí cè yóu shū. cǐ nǎi xī níng sì nián qiū huáng hé xià zhù yù hé zhī chù, dāng shí cháo tíng xuǎn chà jìn chén, dū yì xiū sāi, suǒ fèi bù zī. dà míng ēn jì zhī rén, zhì jīn chuāng yí wèi píng, jīn nài hé fǎn yù kāi kǒu dǎo shuǐ yé? dōu shuǐ jiān suī lìng suǒ shǔ xiāng shì, ér guān lì kǒng wǔ jiàn móu zhī guān, zhǐ zuò qiān yán, huí bào wèi qí xiū gù yù hé dī fáng, fāng yì kāi zhì hé kǒu, kuàng yù hé dī dào, jǐn rú cài hé zhī lèi, ruò yù tūn nà hé shuǐ, xū rú biàn àn zēng xiū, yóu kǒng bù néng zhì xù. qǐ bié wěi qīng qiáng guān xiāng shì lì hài, bìng yì kě fǒu.
又去冬,外監丞欲於北京黃河新堤開置水口,以通行運,其策尤疏。此乃熙寧四年秋黃河下注御河之處,當時朝廷選差近臣,督役修塞,所費不貲。大名、恩冀之人,至今瘡痍未平,今奈何反欲開口導水耶?都水監雖令所屬相視,而官吏恐忤建謀之官,止作遷延,回報謂俟修固御河堤防,方議開置河口,況御河堤道,僅如蔡河之類,若欲吞納河水,須如汴岸增修,猶恐不能制蓄。乞別委清強官相視利害,並議可否。
yòu yán:" jīn zhī shuǐ guān, yóu wèi bù zhí, róng yì jiàn yán, jiǎo xìng ēn shǎng. cháo tíng biàn wèi zhǔ zhāng, zhōng wài mò gǎn yì yì, shì ruò bù xiào, dōu wú qiǎn fá. chén wèi gèng dāng xuǎn zé qí rén, bù yí lìng kuáng wàng bèi héng fèi shēng mín gāo xuè."
又言:"今之水官,尤為不職,容易建言,僥倖恩賞。朝廷便為主張,中外莫敢異議,事若不效,都無譴罰。臣謂更當選擇其人,不宜令狂妄輩橫費生民膏血。"
yǐ ér dōu shuǐ jiān yán, yùn hé qǐ zhì shuāng zhá, lì fàng zhōu chuán shí biàn, yǔ yàn bó suǒ yán bù tóng. shí èr yuè, mìng zhī zhì gào xióng běn yǔ dōu shuǐ jiān hé běi zhuǎn yùn sī guān xiāng shì. běn zòu:
已而都水監言,運河乞置雙閘,例放舟船實便,與彥博所言不同。十二月,命知制誥熊本與都水監、河北轉運司官相視。本奏:
hé běi zhōu jūn shǎng gěi chá huò, yǐ zhì yīng jiē yán biān què chǎng yào yòng zhī wù, bìng zì huáng hé yùn zhì lí yáng chū xiè, zhuǎn rù yù hé, fèi yòng zhǐ yú kè jūn shù bǎi rén tiān zhī ér yǐ. xiàng zhě, cháo tíng céng cì mǐ hé běi, yì yú lí yáng huò mǎ líng dào kǒu xià xiè, dào zhuāng zhuǎn zhì, fèi yì bù duō. zuó yīn chéng fǎng děng bāi huà, yú wèi zhōu xī nán, xún shā hé gù jī jué kǒu zhì zhá, záo dī yǐn hé, yǐ tōng jiāng huái zhōu jí, ér shí biān jùn cāng bǐng. zì xìng yì zhì bì, fán yòng qián mǐ gōng liào èr bǎi wàn yǒu qí. jīn hòu měi suì yòng wù liào yī bǎi yī shí liù wàn, xiāng jūn yī qiān qī bǎi yú rén, yuē fèi qián wǔ wàn qī qiān yú mín. kāi hé xíng shuǐ, cái bǎi yú rì, suǒ guò chuán fá liù bǎi èr shí wǔ, ér wèi zhōu jiè yù hé yū qiǎn, yǐ jí sān wàn bā qiān yú bù shā hé zuǒ yòu mín tián, yǎn jìn zhě jǐ qiān qǐng, suǒ miǎn zū shuì èr qiān guàn shí yǒu yú. yǒu fèi wú lì, chéng rú yì zhě suǒ lùn.
河北州軍賞給茶貨,以至應接沿邊榷場要用之物,並自黃河運至黎陽出卸,轉入御河,費用止於客軍數百人添支而已。向者,朝廷曾賜米河北,亦於黎陽或馬陵道口下卸,倒裝轉致,費亦不多。昨因程昉等擘畫,於衛州西南,循沙河故跡決口置閘,鑿堤引河,以通江、淮舟楫,而實邊郡倉稟。自興役至畢,凡用錢米、功料二百萬有奇。今後每歲用物料一百一十六萬,廂軍一千七百餘人,約費錢五萬七千餘緡。開河行水,才百餘日,所過船栰六百二十五,而衛州界御河淤淺,已及三萬八千餘步;沙河左右民田,渰浸者幾千頃,所免租稅二千貫石有餘。有費無利,誠如議者所論。
rán shàng yǒu dà zhě, wèi zhōu jū yù hé shàng yóu, ér xī nán dāng wáng gōng xiàng zhe zhī huì, suǒ yǐ hàn huáng hé zhī huàn zhě, yī dī ér yǐ. jīn xué dī yǐn hé, ér zhì zhá zhī dì, cái jí dī shēn zhī bàn. xún zhī tǔ rén yún, zì qìng lì bā nián hòu, dà shuǐ qī zhì, fāng qí shèng shí, yóu bō yǒu píng dī zhě. jīn hé liú ān shùn sān nián yǐ, shè fù fán shuǐ bào zhǎng, zé hé shēn nǎi zài zhá kǒu zhī shàng. yǐ tuān hàn zhī shì ér wú dī fáng zhī zǔ, fàn làn chōng yì, xià hé yù hé, chén kǒng diàn nì zhī huò, bù tè zài hu wèi zhōu, ér bīn yù hé jùn xiàn, jiē lí qí huàn yǐ.
然尚有大者,衛州居御河上游,而西南當王供向著之會,所以捍黃河之患者,一堤而已。今穴堤引河,而置閘之地,才及堤身之半。詢之土人云,自慶曆八年後,大水七至,方其盛時,游波有平堤者。今河流安順三年矣,設復礬水暴漲,則河身乃在閘口之上。以湍悍之勢而無堤防之阻,泛濫沖溢,下合御河,臣恐墊溺之禍,不特在乎衛州,而瀕御河郡縣,皆罹其患矣。
fū cǐ hé zhī xìng, yī suì suǒ jì chuán fá, qí shù zhǐ cǐ, ér méng měi suì bù cè zhī huàn, jī wú qióng bù zī zhī fèi, qǐ bì xià suǒ yǐ chuí shì yù mín zhī yì zāi! chén bó cǎi zhòng lùn, jiū jí lì bìng, xián yǐ wèi qì gù dī, yàn xīn kǒu, cún xīn zhá ér wù zhì, shù kě yǐ xiāo yū diàn jué yì zhī huàn, ér shěng wú qióng zhī fèi. wàn yī tā rì yù yóu cǐ hé zhuǎn sù sāi xià, zé zàn kāi jí zhǐ, huò kě shū fēi wǎn zhī láo.
夫此河之興,一歲所濟船栰,其數止此,而萌每歲不測之患,積無窮不貲之費,豈陛下所以垂世裕民之意哉!臣博採眾論,究極利病,咸以謂葺故堤,堰新口,存新閘而勿治,庶可以銷淤淀決溢之患,而省無窮之費。萬一他日欲由此河轉粟塞下,則暫開亟止,或可紓飛輓之勞。
wèi jǐ, hé guǒ jué wèi zhōu.
未幾,河果決衛州。
yuán fēng wǔ nián, tí jǔ hé běi huáng hé dī fáng sī yán:" yù hé xiá ài, dī fáng bù gù, bù zú róng dà hé fēn shuǐ, qǐ lìng gāng yùn zhuǎn rù dà hé, ér bì jié xú qū." jì cóng zhī yǐ. míng nián, hù bù shì láng jiǎn zhōu fǔ fù qǐng kāi bō, yǐ tōng cáo yùn, jí lìng shāng lǚ zhōu chuán zhì biān. shì shí, měi yǒu yī yì, cháo tíng zhé xià shuǐ guān xiāng dù, huò zuò huò chuò, qì mò néng dìng. dà dǐ zì xiǎo wú sào jué, dà hé běi liú, yù hé shù wèi zhǎng shuǐ suǒ mào, yì huò yān méi. zhé zōng shào shèng sān nián sì yuè, hé běi dōu zhuǎn yùn shǐ wú ān chí shǐ zòu, dà hé dōng liú, yù hé fù chū. zhào wěi qián dōu shuǐ chéng lǐ zhòng tí jǔ kāi dǎo.
元豐五年,提舉河北黃河堤防司言:"御河狹隘,堤防不固,不足容大河分水,乞令綱運轉入大河,而閉截徐曲。"既從之矣。明年,戶部侍郎蹇周輔復請開撥,以通漕運,及令商旅舟船至邊。是時,每有一議,朝廷輒下水官相度,或作或輟,迄莫能定。大抵自小吳埽決,大河北流,御河數為漲水所冒,亦或湮沒。哲宗紹聖三年四月,河北都轉運使吳安持始奏,大河東流,御河復出。詔委前都水丞李仲提舉開導。
huī zōng chóng níng yuán nián dōng, zhào hóu lín tóng běi wài dōu shuǐ chéng sī kāi lín qīng xiàn bà zǐ kǒu, zēng xiū yù hé xī dī, gāo sān chǐ, bìng jì dù xī dī kāi zhì dòu mén, jué běi jīng ēn jì cāng zhōu yǒng jìng jūn jī shuǐ rù yù hé kū yuán. míng nián qiū, huáng hé zhǎng rù yù hé, xíng liú jìn dà míng fǔ guǎn táo xiàn, bài lú shě, fù yòng fū qī qiān, yì èr shí yī wàn yú gōng xiū xī dī, sān yuè shǐ bì, zhǎng shuǐ fù huài zhī.
徽宗崇寧元年冬,詔侯臨同北外都水丞司開臨清縣壩子口,增修御河西堤,高三尺,並計度西堤開置斗門,決北京、恩、冀、滄州、永靜軍積水入御河枯源。明年秋,黃河漲入御河,行流浸大名府館陶縣,敗廬舍,復用夫七千,役二十一萬餘工修西堤,三月始畢,漲水復壞之。
zhèng hé wǔ nián rùn zhēng yuè, zhào yú ēn zhōu běi zēng xiū yù hé dōng dī, wèi zhì shuǐ dī fáng, lìng jīng xī lù chà jiè lái nián fēn gōu hé fū qiān rén fù yì. yú shì dōu shuǐ shǐ zhě mèng kuí yí bō shí bā sào guān bīng, fēn dì bù xiū zhú, yòu qǔ zǎo qiáng shàng sào shuǐ kǒu yǐ xià jiù dī suǒ guǎn yú liǔ wèi zhuāng mù.
政和五年閏正月,詔於恩州北增修御河東堤,為治水堤防,令京西路差借來年分溝河夫千人赴役。於是都水使者孟揆移撥十八埽官兵,分地步修築,又取棗強上埽水口以下舊堤所管榆柳為樁木。
táng luò, yuán biān zhū shuǐ suǒ jù, yīn yǐ xiàn liáo. hé běi tún tián sī yuán biān ān fǔ sī jiē zhǎng zhī, ér yǐ hé běi zhuǎn yùn shǐ jiān dōu dà zhì zhì. fán shuǐ zhī qiǎn shēn, tún tián sī jì shēn gōng bù. qí shuǐ dōng qǐ cāng zhōu jiè, jù hǎi àn hēi lóng gǎng, xī zhì gān níng jūn, yán yǒng jì hé hé pò chuán diàn huī diàn fāng diàn wèi yī shuǐ, héng guǎng yī bǎi yī shí lǐ, zòng jiǔ shí lǐ zhì yī bǎi sān shí lǐ, qí shēn wǔ chǐ. dōng qǐ gān níng jūn xī xìn ān jūn yǒng jì qú wèi yī shuǐ, xī hé é cháo diàn chén rén diàn yàn dān diàn dà guāng diàn mèng zōng diàn wèi yī shuǐ, héng guǎng yī bǎi èr shí lǐ, zòng sān shí lǐ, huò wǔ shí lǐ, qí shēn zhàng yú huò liù chǐ. dōng qǐ xìn ān jūn yǒng jì qú, xī zhì bà zhōu mò jīn kǒu, hé shuǐ wèn diàn dé shèng diàn xià guāng diàn xiǎo lán diàn lǐ zǐ diàn dà lán diàn wèi yī shuǐ, héng guǎng qī shí lǐ, huò shí wǔ lǐ huò liù lǐ, qí shēn liù chǐ huò qī chǐ. dōng běi qǐ bà zhōu mò jīn kǒu, xī nán bǎo dìng jūn fù mǔ zhài, hé liáng liào diàn huí diàn wèi yī shuǐ, héng guǎng èr shí qī lǐ, zòng bā lǐ, qí shēn liù chǐ. bà zhōu zhì bǎo dìng jūn bìng táng àn shuǐ zuì qiǎn, gù xián píng jǐng dé zhōng, qì dān nán mù, yǐ bà zhōu xìn ān jūn wèi guī lù. dōng nán qǐ bǎo ān jūn, xī běi xióng zhōu, hé bǎi shuǐ diàn hēi yáng diàn xiǎo lián huā diàn wèi yī shuǐ, héng guǎng liù shí lǐ, zòng èr shí wǔ lǐ huò shí lǐ, qí shēn bā chǐ huò jiǔ chǐ. dōng qǐ xióng zhōu, xī zhì shùn ān jūn, hé dà lián huā diàn luò yáng diàn niú héng diàn kāng chí diàn chóu diàn bái yáng diàn wèi yī shuǐ, héng guǎng qī shí lǐ, zòng sān shí lǐ huò sì shí wǔ lǐ, qí shēn yī zhàng huò liù chǐ huò qī chǐ. dōng qǐ shùn ān jūn, xī biān wú diàn zhì bǎo zhōu, hé qí nǚ diàn láo diàn wèi yī shuǐ, héng guǎng sān shí yú lǐ, zòng bǎi wǔ shí lǐ, qí shēn yī zhàng sān chǐ huò yī zhàng. qǐ ān sù guǎng xìn jūn zhī nán, bǎo zhōu xī běi, chù shěn yuàn hé wèi táng, héng guǎng èr shí lǐ, zòng shí lǐ, qí shēn wǔ chǐ, qiǎn huò sān chǐ, yuē shěn yuàn pō. zì bǎo zhōu xī hé jī jù quán shàng quán wèi dào tián fāng tián, héng guǎng shí lǐ, qí shēn wǔ chǐ zhì sān chǐ, yuē xī táng pō. zì hé chéng jǔ yǐ huáng mào wèi pàn guān, shǐ kāi zhì tún tián, zhú dī chǔ shuǐ wèi zǔ gù, qí hòu yì zēng guǎng zhī. fán bìng biān zhū hé, ruò hū tuó hú lú yǒng jì děng hé, jiē huì yú táng.
塘濼,緣邊諸水所聚,因以限遼。河北屯田司、緣邊安撫司皆掌之,而以河北轉運使兼都大制置。凡水之淺深,屯田司季申工部。其水東起滄州界,拒海岸黑龍港,西至乾寧軍,沿永濟河合破船淀、灰淀、方淀為一水,衡廣一百一十里,縱九十里至一百三十里,其深五尺。東起乾寧軍、西信安軍永濟渠為一水,西合鵝巢淀、陳人淀、燕丹淀、大光淀、孟宗淀為一水,衡廣一百二十里,縱三十里,或五十里,其深丈余或六尺。東起信安軍永濟渠,西至霸州莫金口,合水汶淀、得勝淀、下光淀、小蘭淀、李子淀、大蘭淀為一水,衡廣七十里,或十五里或六里,其深六尺或七尺。東北起霸州莫金口,西南保定軍父母砦,合糧料淀、回淀為一水,衡廣二十七里,縱八里,其深六尺。霸州至保定軍並塘岸水最淺,故咸平、景德中,契丹南牧,以霸州、信安軍為歸路。東南起保安軍,西北雄州,合百水淀、黑羊淀、小蓮花淀為一水,衡廣六十里,縱二十五里或十里,其深八尺或九尺。東起雄州,西至順安軍,合大蓮花淀、洛陽淀、牛橫淀、康池淀、疇淀、白羊淀為一水,衡廣七十里,縱三十里或四十五里,其深一丈或六尺或七尺。東起順安軍,西邊吳淀至保州,合齊女淀、勞淀為一水,衡廣三十餘里,縱百五十里,其深一丈三尺或一丈。起安肅、廣信軍之南,保州西北,畜沈苑河為塘,衡廣二十里,縱十里,其深五尺,淺或三尺,曰沈苑泊。自保州西合雞距泉、尚泉為稻田、方田,衡廣十里,其深五尺至三尺,曰西塘泊。自何承矩以黃懋為判官,始開置屯田,築堤儲水為阻固,其後益增廣之。凡並邊諸河,若滹沱、胡盧、永濟等河,皆匯於塘。
tiān shèng yǐ hòu, xiāng xún ér bù fèi, réng lǐng yú yán biān tún tián sī. ér dāng zhí zhī lì, gè cóng qí suǒ jiàn, huò yuē:" yǒu bīng jiāng zài, qì dān lái, yún wú suǒ shì táng. zì biān wú diàn xī wàng zhǎng chéng kǒu, shàng bǎi yú lǐ, jiē shān fù gāo yǎng, shuǐ bù néng zhì, qì dān qí chí tū, dé cǐ lù zú yǐ, táng suī jù hǎi, yì wú suǒ yòng. fū yǐ wú yòng zhī táng, ér fèi kě gēng zhī tián, zé biān gǔ guì, zì kùn zhī dào yě. bù rú wù guǎng, yǐ xī mín wèi gēn běn." huò zhě zé yuē:" hé shuò fú yuán èr qiān lǐ, dì píng yí wú xiǎn zǔ. qì dān cóng xī fāng rù, fàng bīng dà lüè, yóu dōng fāng ér guī, wǒ yīng chéng zhī bù xiá, qí hé yǐ yù zhī? zì biān wú diàn zhì ní gū hǎi kǒu, mián gèn qī zhōu jūn, qū qǔ jiǔ bǎi lǐ, shēn bù kě yǐ zhōu xíng, qiǎn bù kě yǐ tú shè, suī yǒu jìn bīng, bù néng dù yě. dōng yǒu suǒ zǔ, zé jiǎ bīng zhī bèi, kě yǐ zhuān lì yú qí xī yǐ. shú wèi wú yì?" lùn zhě zì shì fēn wèi liǎng qí, ér tíng cháo yǐ qì dān chū méi wú cháng, zǔ gù zhōng bù kě yǐ fèi yě.
天聖以後,相循而不廢,仍領於沿邊屯田司。而當職之吏,各從其所見,或曰:"有兵將在,契丹來,雲無所事塘。自邊吳淀西望長城口,尚百餘里,皆山阜高仰,水不能至,契丹騎馳突,得此路足矣,塘雖距海,亦無所用。夫以無用之塘,而廢可耕之田,則邊谷貴,自困之道也。不如勿廣,以息民為根本。"或者則曰:"河朔幅員二千里,地平夷無險阻。契丹從西方入,放兵大掠,由東方而歸,我嬰城之不暇,其何以御之?自邊吳淀至泥姑海口,綿亘七州軍,屈曲九百里,深不可以舟行,淺不可以徒涉,雖有勁兵,不能度也。東有所阻,則甲兵之備,可以專力於其西矣。孰謂無益?"論者自是分為兩歧,而廷朝以契丹出沒無常,阻固終不可以廢也。
rén zōng míng dào èr nián, liú píng zì xióng zhōu xǐ zhī chéng dé jūn, zòu yuē:" chén xiàng wèi yán biān ān fǔ shǐ, yǔ ān fǔ dōu jiān liú zhì cháng chén bèi biān zhī lüè. chén jīn xǐ zhēn dìng lù, yóu shùn ān ān sù bǎo dìng zhōu jiè, zì biān wú diàn wàng zhào kuàng chuān zhǎng chéng kǒu, nǎi qì dān chū rù yào hài zhī dì, dōng xī bù jí yī bǎi wǔ shí lǐ. chén qiè hèn shèng cháo qī shí yú nián, shǒu biān zhī chén, hé kě shèng shù, jiē bù néng wèi cháo tíng yù shè shēn gōu gāo lěi, yǐ wèi è sāi. chén wén tài zōng cháo, cháng yǒu jiàn qǐng zhì fāng tián zhě. jīn qì dān guó duō shì, bīng huāng xiāng jì, wǒ chéng cǐ yǐ yǐn shuǐ zhí dào wèi míng, kāi fāng tián, suí tián chéng sì miàn chuān gōu qú, zòng guǎng yī zhàng, shēn èr zhàng, lín cì jiāo cuò, liǎng gōu jiān qū qǔ wèi jìng lù, cái lìng tōng bù bīng. yǐn cáo hé bào hé xú hé jī jù quán fēn zhù gōu zhōng, dì gāo zé yòng shuǐ chē jí yǐn, guàn gài shén biàn. yuàn yǐ liú zhì zhī guǎng xìn jūn, yǔ yáng huái mǐn gòng zhǔ qí shì, shù nián zhī hòu, bì yǒu chéng jī." dì suì mì chì píng yǔ huái mǐn jiàn fāng tián. shì jìn liú zōng yán yòu zòu qǐng zhǒng mù yú xī shān zhī lù, yǐ fǎ yú sāi, yún kě yǐ xiàn qì dān yě. hòu liú píng qù zhēn dìng, huái mǐn yóu lǐng tún tián sī. táng pō yì guǎng, zhì tūn méi mín tián, dàng nì qiū mù, bǎi xìng shǐ gào bìng, nǎi yǒu dào jué yǐ miǎn shuǐ huàn zhě, huái mǐn zòu lì fǎ yī dào jué dī fáng lǜ.
仁宗明道二年,劉平自雄州徙知成德軍,奏曰:"臣向為沿邊安撫使,與安撫都監劉志嘗陳備邊之略。臣今徙真定路,由順安、安肅、保定州界,自邊吳淀望趙曠川、長城口,乃契丹出入要害之地,東西不及一百五十里。臣竊恨聖朝七十餘年,守邊之臣,何可勝數,皆不能為朝廷預設深溝高壘,以為扼塞。臣聞太宗朝,嘗有建請置方田者。今契丹國多事,兵荒相繼,我乘此以引水植稻為名,開方田,隨田塍四面穿溝渠,縱廣一丈,深二丈,鱗次交錯,兩溝間屈曲為徑路,才令通步兵。引曹河、鮑河、徐河、雞距泉分注溝中,地高則用水車汲引,灌溉甚便。願以劉志知廣信軍,與楊懷敏共主其事,數年之後,必有成績。"帝遂密敕平與懷敏建方田。侍禁劉宗言又奏請種木於西山之麓,以法榆塞,雲可以限契丹也。後劉平去真定,懷敏猶領屯田司。塘泊益廣,至吞沒民田,盪溺丘墓,百姓始告病,乃有盜決以免水患者,懷敏奏立法依盜決堤防律。
jǐng yòu èr nián, huái mǐn zhī xióng zhōu, yòu qǐng lì mù wèi shuǐ zé, yǐ xiàn yíng suō. bǎo yuán yuán nián shí yī yuè jǐ wèi, hé běi tún tián sī yán:" yù yú shí zhǒng kǒu dǎo yǒng jì hé shuǐ, yǐ zhù yuán biān táng pō, qǐng miǎn suǒ jīng mín tián shuì." cóng zhī. shí suì hàn, táng shuǐ hé, huái mǐn lǜ qì dān shǐ zhì, cè zhī qí guǎng shēn, nǎi yōng jiè hé shuǐ zhù zhī, táng fù rú gù.
景祐二年,懷敏知雄州,又請立木為水則,以限盈縮。寶元元年十一月己未,河北屯田司言:"欲於石冢口導永濟河水,以注緣邊塘泊,請免所經民田稅。"從之。時歲旱,塘水涸,懷敏慮契丹使至,測知其廣深,乃壅界河水注之,塘復如故。
qìng lì èr nián sān yuè jǐ sì, qì dān qiǎn shǐ zhì shū, qiú guān nán shí xiàn. qiě yuē:" yíng zhú zhǎng dī, tián sāi ài lù, kāi jué táng shuǐ, tiān zhì biān jūn, jì qián rěn yú cāi xián, lǜ nán dūn yú xìn mù." sì yuè gēng chén, fù shū yuē:" yíng zhú dī dài, kāi jué bēi táng, zuó yuán lín lǎo zhī yú, dà wèi yǎn yì zhī huàn, jì fēi shū dǎo, dāng shāo shàn fáng, qǐ yùn cāi xián, yǐ kuī xìn mù." liáo shǐ liú liù fú cháng wèi jiǎ chāng cháo yuē:" nán cháo táng luò hé wèi zhě zāi? yī wěi kě háng, tóu chuí kě píng. bù rán, jué qí dī, shí wàn tǔ náng, suì kě yú yǐ." shí yì zhě yì qǐng hé qí dì yǐ yǎng bīng. dì wèn wáng gǒng chén, duì yuē:" bīng shì shàng guǐ, bǐ chéng yǒu móu, bù yīng yǐ yǔ dí, cǐ liù fú kuā yán ěr. shè xiǎn shǒu guó, xiān wáng bù fèi, qiě zǔ zōng suǒ yǐ xiàn liáo qí yě." dì shēn rán zhī.
慶曆二年三月己巳,契丹遣使致書,求關南十縣。且曰:"營築長堤,填塞隘路,開決塘水,添置邊軍,既潛稔於猜嫌,慮難敦於信睦。"四月庚辰,復書曰:"營築堤埭,開決陂塘,昨緣霖潦之餘,大為衍溢之患,既非疏導,當稍繕防,豈蘊猜嫌,以虧信睦。"遼使劉六符嘗謂賈昌朝曰:"南朝塘濼何為者哉?一葦可杭,投箠可平。不然,決其堤,十萬土囊,遂可逾矣。"時議者亦請涸其地以養兵。帝問王拱辰,對曰:"兵事尚詭,彼誠有謀,不應以語敵,此六符夸言爾。設險守國,先王不廢,且祖宗所以限遼騎也。"帝深然之。
qī yuè, qì dān fù yì hé hǎo, yuē liǎng jiè hé diàn yǐ qián kāi quǎn zhě bìng yī jiù wài, zì jīn yǐ hòu, gè bù tiān zhǎn. qí jiàn dī yàn shuǐ kǒu, zhú shí jué xiè yōng sè, liàng chà bīng fū, qǔ biàn xiū dié shū dǎo. fēi shí lín lǎo, bié zhì dà duàn zhǎng yì, bìng bù zài guān bào zhī xiàn. shì suì, liú zōng yán zhī shùn ān jūn, shàng yán:" tún tián sī jùn táng shuǐ, piào zhāo xián xiāng liù qiān hù."
七月,契丹複議和好,約兩界河淀已前開畎者並依舊外,自今已後,各不添展。其見堤堰水口,逐時決泄壅塞,量差兵夫,取便修疊疏導。非時霖潦,別至大段漲溢,並不在關報之限。是歲,劉宗言知順安軍,上言:"屯田司浚塘水,漂招賢鄉六千戶。"
wǔ nián qī yuè, chū yǔ qì dān yuē, bà guǎng liǎng jiè táng diàn. yuē jì dìng, cháo tíng zhòng shēng shì, zì shì měi biān chén yán lì hài, suī tīng xǔ, bì jiè zhī yǐ wú zhāng huáng, shǐ qì dān yǒu cí. ér yáng huái mǐn dú zhì táng yì jí, shì yuè, huái mǐn mì zòu yuē:" qián zhuǎn yùn shǐ shěn miǎo kāi qī jí kǒu xiè táng shuǐ, chén yǐ jí sāi zhī. zhī shùn ān jūn liú zōng yán bì wǔ mén fú tóu gǎng xià chì dà wō liǔ lín kǒu zhāng hé shuǐ, bù shǐ rù táng, chén yǐ fù tōng zhī, lìng zhù bái yáng diàn yǐ. miǎo zōng yán péng dǎng jǔ shì rú cǐ, bù qiǎn zhū wú yǐ chéng hòu." zhào cóng huái mǐn zòu, zì jīn yǒu wàng qǐ gǎi shuǐ kǒu zhě, zhòng zé zhī.
五年七月,初與契丹約,罷廣兩界塘淀。約既定,朝廷重生事,自是每邊臣言利害,雖聽許,必戒之以毋張皇,使契丹有詞。而楊懷敏獨治塘益急,是月,懷敏密奏曰:"前轉運使沈邈開七汲口泄塘水,臣已亟塞之。知順安軍劉宗言閉五門幞頭港、下赤大渦柳林口漳河水,不使入塘,臣已復通之,令注白羊淀矣。邈、宗言朋黨沮事如此,不譴誅無以懲後。"詔從懷敏奏,自今有妄乞改水口者,重責之。
jiā yòu zhōng, yù shǐ zhōng chéng hán jiàng yán:" xuān zǔ yǐ shàng, běn jí bǎo zhōu, huái mǐn guǎng táng shuǐ, qīn huáng cháo yuǎn zǔ fén. jìn wén zhào zhǐ yǐ qián èr bǎi qiān cì běn zōng shǐ yì zàng, cǐ kuī báo guó tǐ yóu shén, wù lùn hài tàn, yuàn qǐng zhōu xiàn píng shuǐ huàn ér yǐ." zhī xióng zhōu zhào zī yán:" tún tián sī dāng xú hé jiān zhú dī duàn shuǐ, táng dī jù cún, kě fù shì yě. yí kāi shuǐ dòu liù shí chǐ, xiū shí xiàn yǐ jié zhī." xián kě qí zòu. bā nián, hé běi tí diǎn xíng yù zhāng wèn yán:" shì bā zhōu jūn táng, chū tǔ wèi dī, yǐ chù xī shān zhī shuǐ, shè xià hé yì, ér mín tián wú huàn." yì shī xíng yān.
嘉祐中,御史中丞韓絳言:"宣祖已上,本籍保州,懷敏廣塘水,侵皇朝遠祖墳。近聞詔旨以錢二百千賜本宗使易葬,此虧薄國體尤甚,物論駭嘆,願請州縣屏水患而已。"知雄州趙滋言:"屯田司當徐河間築堤斷水,塘堤具存,可覆視也。宜開水竇六十尺,修石限以節之。"咸可其奏。八年,河北提點刑獄張問言:"視八州軍塘,出土為堤,以畜西山之水,涉夏河溢,而民田無患。"亦施行焉。
shén zōng xī níng yuán nián zhēng yuè, fù fén zhōu xī hé luò. luò jiù zài chéng dōng, wéi sì shí lǐ, suì hàn yǐ gài mín tián, yǔ yǐ zhū shuǐ, yòu yǒu pú yú jiāo qiàn zhī lì, kě gěi pín mín. qián zhuǎn yùn shǐ wáng yán fèi wèi tián, rén bù yǐ wèi biàn. zhì shì, zhī zá yù shǐ liú shù qǐng fù zhī. shì suì, yòu qiǎn chéng fǎng yù biān chén yíng zhì zhū luò, yǐ bèi shǒu yù.
神宗熙寧元年正月,復汾州西河濼。濼舊在城東,圍四十里,歲旱以溉民田,雨以瀦水,又有蒲魚、茭芡之利,可給貧民。前轉運使王沿廢為田,人不以為便。至是,知雜御史劉述請復之。是歲,又遣程昉諭邊臣營治諸濼,以備守御。
wǔ nián, dōng tóu gòng fèng guān zhào zhōng zhèng yán:" jiè hé yǐ nán zhì cāng zhōu fán sān bǎi lǐ, xià qiū kě tú shè, yù dōng zé bīng hé, wú yì píng dì. qǐng zì cāng zhōu dōng jiē hǎi, xī dǐ xī shān, zhí yú liǔ sāng zǎo, shù nián zhī jiān, kě xiàn qì dān. rán hòu shī lì gēng zhǒng, yì chū zū fù, yǐ zhù biān chǔ." zhào chéng fǎng chá shì lì hài yǐ wén.
五年,東頭供奉官趙忠政言:"界河以南至滄州凡三百里,夏秋可徒涉,遇冬則冰合,無異平地。請自滄州東接海,西抵西山,植榆柳、桑棗,數年之間,可限契丹。然後施力耕種,益出租賦,以助邊儲。"詔程昉察視利害以聞。
liù nián wǔ yuè, dì yǔ wáng ān shí lùn wáng gōng shè xiǎn shǒu guó, ān shí yuē:" zhōu guān yì yǒu zhǎng gù zhī guān, dàn duō qīn mín tián, shì yǐ wèi guó, yì fēi jì yě. tài zǔ shí wèi yǒu táng pō, rán qì dān mò gǎn qīn yì." tā rì, shū mì yuàn guān yán:" chéng fǎng fàng hū tuó shuǐ, dà jù tián yū táng luò, shī xiǎn gù zhī lì." ān shí wèi:" hū tuó jiù rù biān wú diàn, xīn rù hóng chéng diàn, jūn táng luò yě. hé xī bù yán ér jīn yán hū?" gài ān shí fāng zhǔ fǎng děng, gù qí lùn rú cǐ.
六年五月,帝與王安石論王公設險守國,安石曰:"《周官》亦有掌固之官,但多侵民田,恃以為國,亦非計也。太祖時未有塘泊,然契丹莫敢侵軼。"他日,樞密院官言:"程昉放滹沱水,大懼填淤塘濼,失險固之利。"安石謂:"滹沱舊入邊吳淀,新入洪城淀,均塘濼也。何昔不言而今言乎?"蓋安石方主昉等,故其論如此。
liù nián shí èr yuè guǐ yǒu, mìng hé běi tóng tí diǎn zhì zhì tún tián shǐ yán shì liáng zhuān xìng xiū pǔ zhuāng kǒu, zēng guàn dōng táng diàn luò. xiān shì, cāng zhōu běi sān táng děng táng luò, wèi huáng hé suǒ zhù, qí hòu hé gǎi ér luò sāi. chéng fǎng cháng qǐng kāi pí pá wān yǐn hé shuǐ, ér gōng bù chéng. zhì shì, shì liáng qǐng yàn shuǐ jué yù hé, yǐn xī táng shuǐ guàn zhī, gù yǒu shì mìng.
六年十二月癸酉,命河北同提點制置屯田使閻士良專興修朴樁口,增灌東塘淀濼。先是,滄州北三堂等塘濼,為黃河所注,其後河改而濼塞。程昉嘗請開琵琶灣引河水,而功不成。至是,士良請堰水絕御河,引西塘水灌之,故有是命。
qī nián liù yuè dīng chǒu, hé běi yán biān ān fǔ sī shàng zhì zhì yán biān jùn bēi táng zhú dī dào tiáo shì tú, qǐng fù biān jùn tún tián sī. yòu yán yú yán biān jūn chéng zhí liǔ shí má, yǐ bèi biān yòng. bìng cóng zhī.
七年六月丁丑,河北沿邊安撫司上《制置沿邊浚陂塘築堤道條式圖》,請付邊郡屯田司。又言於沿邊軍城植柳蒔麻,以備邊用。並從之。
jiǔ nián liù yuè, gāo yáng guān yán:" xìn ān gān níng táng luò, zuó yīn bù shōu dú liú jué kǒu, zhì jīn gān hé." yú shì mìng hé běi dōng xī lù fēn qiǎn jiān sī, shì guǎng xiá qiǎn shēn, jù tú běn shàng. shí nián zhēng yuè jiǎ zǐ, zhào:" bǐ xiū zhú hé běi pò quē táng dī, shōu guì shuǐ shì. qí xìn ān jūn děng chù yīn táng shuǐ jiǎn hé, tuì chū tián tǔ, jǐ zhào rù gēng diàn zhě fù qǔ zhī."
九年六月,高陽關言:"信安、乾寧塘濼,昨因不收獨流決口,至今乾涸。"於是命河北東、西路分遣監司,視廣狹淺深,具圖本上。十年正月甲子,詔:"比修築河北破缺塘堤,收匱水勢。其信安軍等處因塘水減涸,退出田土,己召入耕佃者復取之。"
yuán fēng sān nián, zhào yù biān chén yuē:" bǐ zhě qì dān chū méi bù cháng, bù kě quán shì xìn yuē yǐ wèi wàn shì zhī ān. kuàng hé shuò dì shì tǎn píng, lüè wú xiǎn zǔ, dài fēi qián shì zhī bǐ. wéi shì táng shuǐ shí wèi ài sāi, qīng děng dāng tǐ zhèn yì, xié lì zēng xiū, zì fēi dì shì gāo yǎng, rén lì suǒ bù kě shī zhě, jiē zài zī guǎng, yòng jǐn biān fáng. gài gōng lì jìn zài mù qián ér bù wèi, liáng kě xī yě." liù nián shí èr yuè, dìng zhōu lù ān fǔ shǐ hán jiàng yán:" dìng zhōu jiè xī zì shān lù, dōng jiē táng diàn, mián dì bǎi yú lǐ, kě zhū shuǐ shè xiǎn." zhào yǐ yǐn shuǐ guàn tián bēi wèi míng. zhé zōng yuán yòu zhōng, dà chén yù huí hé dōng liú zhě, jiē yǐ běi liú huài táng luò wèi yán, shì jiàn qián piān.
元豐三年,詔諭邊臣曰:"比者契丹出沒不常,不可全恃信約以為萬世之安。況河朔地勢坦平,略無險阻,殆非前世之比。惟是塘水實為礙塞,卿等當體朕意,協力增修,自非地勢高仰,人力所不可施者,皆在滋廣,用謹邊防。蓋功利近在目前而不為,良可惜也。"六年十二月,定州路安撫使韓絳言:"定州界西自山麓,東接塘淀,綿地百餘里,可瀦水設險。"詔以引水灌田陂為名。哲宗元祐中,大臣欲回河東流者,皆以北流壞塘濼為言,事見前篇。
huī zōng dà guān èr nián shí èr yuè, zhào yuē:" zhū shuǐ wèi táng, yǐ bèi fàn làn, liú tún yíng tián, yǐ shí sāi xià, guó jiā shè guān zhì lì, zhuān zǒng qí shì. zhōu xiàn xí wán, suì jiǔ huī huài. qí lìng tún tián sī xún zǔ zōng yǐ lái táng dī gù jī xiū zhì zhī, wú dé zēng yì shēng shì." dà dǐ hé běi táng luò, dōng jù hǎi, xī dǐ guǎng xìn ān sù, shēn bù kě shè, qiǎn bù kě zhōu, gù zhǐ wèi xiǎn gù zhī dì. qí hòu yū diàn gān hé, bù fù kāi jùn, guān sī lì yú dào tián, wǎng wǎng xiè qù jī shuǐ, zì shì dī fáng huài yǐ.
徽宗大觀二年十二月,詔曰:"瀦水為塘,以備泛濫,留屯營田,以實塞下,國家設官置吏,專總其事。州縣習玩,歲久隳壞。其令屯田司循祖宗以來塘堤故跡修治之,毋得增益生事。"大抵河北塘濼,東距海,西抵廣信、安肅,深不可涉,淺不可舟,故指為險固之地。其後淤淀乾涸,不復開浚,官司利於稻田,往往泄去積水,自是堤防壞矣。
hé běi zhū shuǐ, yǒu tōng zhuǎn xiǎng zhě, yǒu wèi fāng tián xiàn liáo rén zhě. tài zōng tài píng xìng guó liù nián zhēng yuè, qiǎn bā zuò shǐ hǎo shǒu jùn fēn háng hé dào, dǐ yú liáo jìng zhě, jiē shū dǎo zhī. yòu yú qīng yuàn jiè kāi xú hé jī jù hé wǔ shí lǐ rù bái hé. zì shì guān nán zhī cáo, xī tōng jì yān. duān gǒng èr nián, yǐ zuǒ jiàn yì dài fū chén shù wèi hé běi dōng lù zhāo zhì yíng tián shǐ, wèi yǔ wèi fù shǐ yòu jiàn yì dài fū fán zhī gǔ wèi hé běi xī lù zhāo zhì yíng tián shǐ, suǒ xiāng wèi fù shǐ, yù dà xìng yíng tián yě.
河北諸水,有通轉餉者,有為方田限遼人者。太宗太平興國六年正月,遣八作使郝守浚分行河道,抵於遼境者,皆疏導之。又於清苑界開徐河、雞距河五十里入白河。自是關南之漕,悉通濟焉。端拱二年,以左諫議大夫陳恕為河北東路招置營田使,魏羽為副使;右諫議大夫樊知古為河北西路招置營田使,索湘為副使,欲大興營田也。
xiān shì, zì xióng zhōu dōng jì yú hǎi, duō jī shuǐ, qì dān huàn zhī, wèi cháng gǎn yóu cǐ lù rù, měi suì, shù rǎo shùn ān jūn. yì zhě yǐ wèi yí dù dì xíng gāo xià, yīn shuǐ lù zhī biàn, jiàn qiān mò, jùn gōu xù, yì shù wǔ jià, suǒ yǐ shí biān lǐn ér xiàn qì dān. yōng xī hòu, shù yòng bīng, qí gōu jūn zǐ guǎn bài nǜ zhī hòu, hé shuò zhī mín, nóng sāng shī yè, duō xián tián, qiě shù bīng zēng bèi, gù qiǎn shù děng jīng yíng zhī. shù mì zòu:" shù zú jiē duò yóu, yǎng shí xiàn guān, yī dàn shǐ dōng bèi jiǎ bīng, chūn zhí lěi sì, kǒng biàn shēng bù cè." nǎi zhào zhǐ lìng qì yíng bǎo, yíng tián zhī yì suì qǐn.
先是,自雄州東際於海,多積水,契丹患之,未嘗敢由此路入,每歲,數擾順安軍。議者以為宜度地形高下,因水陸之便,建阡陌,浚溝洫,益樹五稼,所以實邊廩而限契丹。雍熙後,數用兵,岐溝、君子館敗衄之後,河朔之民,農桑失業,多閒田,且戍兵增倍,故遣恕等經營之。恕密奏:"戍卒皆墮游,仰食縣官,一旦使冬被甲兵,春執耒耜,恐變生不測。"乃詔止令葺營堡,營田之議遂寢。
chún huà èr nián, cóng hé běi zhuǎn yùn shǐ qǐng, zì shēn zhōu xīn zhài zhèn kāi xīn hé, dǎo hú lú hé, fēn wèi yī pài, fán èr bǎi lǐ dǐ cháng shān, yǐ tōng cáo yùn. hú lú hé yuán yú xī shān, shǐ zì jì zhōu xīn hé zhèn rù shēn zhōu wǔ qiáng xiàn, yǔ hū tuó hé hé liú, qí hòu biàn xǐ, rù dà hé. zhì shén zōng xī níng zhōng, nèi shì chéng fǎng qǐng kāi jué yǐn shuǐ rù xīn hé gù dào, zhào běn lù qiǎn guān àn shì. yǒng jìng jūn pàn guān lín shēn dōng guāng xiàn lìng zhāng yán jǔ yán:" xīn hé dì xíng gāo yǎng, kǒng hài mín tián" fǎng yán:" dì shì zuì shùn, yí wú bù biàn." nǎi fù qiǎn liú huì lǐ zhí gōng kǎo shí, ér huì děng zú rú fǎng yán, shēn děng zuò biǎn guān.
淳化二年,從河北轉運使請,自深州新砦鎮開新河,導胡盧河,分為一派,凡二百里抵常山,以通漕運。胡盧河源於西山,始自冀州新河鎮入深州武強縣,與滹沱河合流,其後變徙,入大河。至神宗熙寧中,內侍程昉請開決引水入新河故道,詔本路遣官按視。永靜軍判官林伸、東光縣令張言舉言:"新河地形高仰,恐害民田"昉言:"地勢最順,宜無不便。"乃復遣劉璯、李直躬考實,而璯等卒如昉言,伸等坐貶官。
sì nián chūn, zhào liù zhái shǐ hé chéng jǔ děng dū shù bīng wàn bā qiān rén, zì bà zhōu jiè yǐn hū tuó shuǐ guàn dào wèi tún tián, yòng shí jūn lǐn, qiě wèi bèi yù yān. chū, lín jīn lìng huáng mào shàng fēng shì, shèng chēng shuǐ tián zhī lì, nǎi yǐ chéng jǔ jì nèi gòng fèng guān yán chéng hàn diàn zhí zhāng cóng gǔ tóng zhì zhì hé běi yuán biān tún tián shì, réng yǐ mào wèi dà lǐ sì chéng, chōng tún tián pàn guān, qí suǒ jīng huà, xī rú mào zòu.
四年春,詔六宅使何承矩等督戍兵萬八千人,自霸州界引滹沱水灌稻為屯田,用實軍廩,且為備御焉。初,臨津令黃懋上封事,盛稱水田之利,乃以承矩洎內供奉官閻承翰、殿直張從古同制置河北緣邊屯田事,仍以懋為大理寺丞,充屯田判官,其所經畫,悉如懋奏。
zhēn zōng xián píng sì nián, zhī jìng róng jūn wáng néng qǐng zì jiāng nǚ miào dōng jué bào hé shuǐ, běi rù yán tái diàn, yòu zì jìng róng zhī dōng, yǐn běi zhù sān tái xiǎo lǐ cūn, qí shuǐ yì rù zhǎng chéng kǒu ér nán, yòu yōng shǐ běi liú ér dōng rù yú xióng zhōu. wǔ nián, shùn ān jūn bīng mǎ dōu jiān mǎ jì fù qǐng zì jìng róng jūn dōng, yōng bào hé kāi qú rù shùn ān jūn, yòu zì shùn ān jūn zhī xī yǐn rù wēi lǔ jūn, zhì shuǐ lù yíng tián yú qú cè. jì děng yán:" yì chéng, kě yǐ dá liáng cáo, gé liáo qí." dì xǔ zhī, dú yán tái diàn shāo gāo, kǒng jué yǐn fēi biàn, bù cóng qí yì. yīn zhào mò zhōu bù shǔ shí pǔ bìng hù qí yì. yú nián gōng bì. dì yuē:" pǔ yǐn jūn bì mǎ cūn yǐ xī, kāi záo shēn guǎng, zú yǐ zhāng dà jūn shì. ruò biān chéng háo gōu xī rú cǐ, zé liáo rén cāng zú nán chí tū ér yì zhuī xí yǐ." qí nián, hé běi zhuǎn yùn shǐ gěng wàng kāi zhèn zhōu cháng shān zhèn nán hé shuǐ rù xiáo hé zhì zhào zhōu, yǒu zhào bāo zhī. sān yuè, xī jīng zuǒ cáng kù shǐ shū zhī bái qǐng yú ní gū hǎi kǒu zhāng kǒu fù zhì hǎi zuò wù zào zhōu, lìng mín rù hǎi bǔ yú, yīn zhēn píng zhōu jī shì. yì rì wáng shī zhēng tǎo, yì kě yóu cǐ jìn bīng, yǐ fēn dí shì. xiān shì, zhì chuán wù, yǐ jìn hǎi zhī mín yǔ liáo rén wǎng hái, liáo rén cháng fàn zhōu zhí rù qiān shèng xiàn, yì yí yǒu xiāng dǎo zhī zhě, gù fèi wù. zhì shì, lìng zhuǎn yùn shǐ tiáo shàng lì hài. jì ér yǐ wèi fēi biàn, bà zhī.
真宗咸平四年,知靜戎軍王能請自姜女廟東決鮑河水,北入閻台淀,又自靜戎之東,引北注三台、小李村,其水溢入長城口而南,又壅使北流而東入於雄州。五年,順安軍兵馬都監馬濟復請自靜戎軍東,擁鮑河開渠入順安軍,又自順安軍之西引入威虜軍,置水陸營田於渠側。濟等言:"役成,可以達糧漕,隔遼騎。"帝許之,獨鹽台淀稍高,恐決引非便,不從其議。因詔莫州部署石普並護其役。逾年功畢。帝曰:"普引軍壁馬村以西,開鑿深廣,足以張大軍勢。若邊城壕溝悉如此,則遼人倉卒難馳突而易追襲矣。"其年,河北轉運使耿望開鎮州常山鎮南河水入洨河至趙州,有詔褒之。三月,西京左藏庫使舒知白請於泥姑海口、章口復置海作務造舟,令民入海捕魚,因偵平州機事。異日王師征討,亦可由此進兵,以分敵勢。先是,置船務,以近海之民與遼人往還,遼人嘗泛舟直入千乘縣,亦疑有鄉導之者,故廢務。至是,令轉運使條上利害。既而以為非便,罷之。
jǐng dé yuán nián, běi miàn dōu qián xiá yán chéng hàn zì jiā shān dōng yǐn táng hé sān shí èr lǐ zhì dìng zhōu, shāi ér wèi qú, zhí pú yīn xiàn dōng liù shí èr lǐ huì shā hé, jìng biān wú pō, suì rù yú jiè hé, yǐ dá fāng zhōu zhī cáo. yòu yǐn bǎo zhōu zhào bīn yàn xú hé shuǐ rù jī jù quán, yǐ xī wǎn zhōu zhī yì, zì shì shuò fāng zhī mín, guàn gài ráo yì, dà méng qí lì yǐ. bā yuè, zhào cāng zhōu gān níng jūn jǐn shì dòu mén shuǐ kǒu, yōng cháo shuǐ rù yù hé dōng táng yàn, yǐ guǎng gài yīn. sì nián wǔ yuè, zhī xióng zhōu lǐ yǔn zé jué qú wèi shuǐ tián, dì yǐ qú jiē jiè hé, bà zhī. yīn xià zhào yuē:" qǐng xiū guó hǎo, tīng qí méng yuē, bù yù shēng shì, gū wù xī mín. zì jīn biān chéng zhǐ kě xiū qì chéng háo, qí yú hé dào, bù dé zhé yǒu jùn zhì."
景德元年,北面都鈐轄閻承翰自嘉山東引唐河三十二里至定州,釃而為渠,直蒲陰縣東六十二里會沙河,徑邊吳泊,遂入於界河,以達方舟之漕。又引保州趙彬堰徐河水入雞距泉,以息挽舟之役,自是朔方之民,灌溉饒益,大蒙其利矣。八月,詔滄州、乾寧軍謹視斗門水口,壅潮水入御河東塘堰,以廣溉蔭。四年五月,知雄州李允則決渠為水田,帝以渠接界河,罷之。因下詔曰:"頃修國好,聽其盟約,不欲生事,姑務息民。自今邊城止可修葺城壕,其餘河道,不得輒有浚治。"
dà zhōng xiáng fú qī nián sì yuè, jīng yuán dōu qián xiá cáo wěi yán:" wèi běi yǒu gǔ chí, lián dài shān lù, jīn jùn wèi qú, lìng mín dǎo yǐ gài tián." liù yuè, zhī yǒng xìng jūn chén yáo zī dǎo lóng shǒu qú rù chéng, mín shù biàn zhī. bìng zhào jiā jiǎng. tiān xǐ mò, zhū zhōu tún tián zǒng sì qiān èr bǎi yú qǐng, ér hé běi tún tián suì shōu èr wàn jiǔ qiān sì bǎi yú shí, bǎo zhōu zuì duō, yú qí bàn yān. jiāng huái liǎng zhè chéng wěi zhì, jiē yǒu tún tián, kè fù hòu, duō fù yǔ mín shū zū, dì cún qí míng. zài hé běi zhě suī yǒu qí shí, ér suì rù wú jǐ, lì zài chù shuǐ yǐ xiàn liáo qí ér yǐ.
大中祥符七年四月,涇原都鈐轄曹瑋言:"渭北有古池,連帶山麓,今浚為渠,令民導以溉田。"六月,知永興軍陳堯咨導龍首渠入城,民庶便之。並詔嘉獎。天禧末,諸州屯田總四千二百餘頃,而河北屯田歲收二萬九千四百餘石,保州最多,逾其半焉。江、淮、兩浙承偽制,皆有屯田,克復後,多賦與民輸租,第存其名。在河北者雖有其實,而歲入無幾,利在畜水以限遼騎而已。
rén zōng tiān shèng sì nián rùn wǔ yuè, shǎn xī zhuǎn yùn shǐ wáng bó wén děng yán:" zhǔn chì xiāng dù kāi zhì jiě zhōu ān yì xiàn zhì bái jiā chǎng yǒng fēng qú, xíng zhōu yùn yán, jīng jiǔ bù zhì láo mín. àn cǐ qú zì hòu wèi zhèng shǐ èr nián, dōu shuǐ xiào wèi yuán qīng yǐn píng kēng shuǐ xī rù huáng hé yǐ yùn yán, gù hào yǒng fēng qú. zhōu qí zhī jiān, qú suì fèi jué. suí dà yè zhōng, dōu shuǐ jiān yáo xiān jué yàn jùn qú, zì shǎn jiāo xī rù jiě xiàn, mín lài qí lì. jí táng mò zhì wǔ dài luàn lí, qì jīn yān méi, shuǐ shén qiǎn hé, zhōu jí bù xíng." zhào sān sī xiāng dù yǐ wén.
仁宗天聖四年閏五月,陝西轉運使王博文等言:"准敕相度開治解州安邑縣至白家場永豐渠,行舟運鹽,經久不至勞民。按此渠自後魏正始二年,都水校尉元清引平坑水西入黃河以運鹽,故號永豐渠。周、齊之間,渠遂廢絕。隋大業中,都水監姚暹決堰浚渠,自陝郊西入解縣,民賴其利。及唐末至五代亂離,迄今湮沒,水甚淺涸,舟楫不行。"詔三司相度以聞。
shén zōng jí wèi, zhì zài fù guó, gù yǐ shào nóng wèi xiān. xī níng yuán nián liù yuè, zhào zhū lù jiān sī:" bǐ suì suǒ zài bēi táng yīn méi, bīn jiāng wéi hàn jìn huài, wò rǎng bù dé gēng, yí fǎng qí kě xìng zhě, quàn mín xìng zhī, jù suǒ zēng tián mǔ shuì fù yǐ wén." èr nián shí yuè, quán sān sī shǐ wú chōng yán:" qián yí chéng lìng zhū hóng, zhì píng jiān xiū fù mù qú, bù fèi gōng jiā shù xīn dòu sù, ér mín lè qū zhī. qú chéng, gài tián liù qiān yú qǐng, shù yì méng qí lì." zhào qiān hóng dà lǐ sì chéng, zhī bǐ yáng xiàn. huò yún hóng zhī mù qú, rào gōng dù xī yǐ xíng shuǐ, shù qín mín ér zhōng wú gōng.
神宗即位,志在富國,故以劭農為先。熙寧元年六月,詔諸路監司:"比歲所在陂塘堙沒,瀕江圩垾浸壞,沃壤不得耕,宜訪其可興者,勸民興之,具所增田畝稅賦以聞。"二年十月,權三司使吳充言:"前宜城令朱紘,治平間修復木渠,不費公家束薪斗粟,而民樂趨之。渠成,溉田六千餘頃,數邑蒙其利。"詔遷紘大理寺丞,知比陽縣。或雲紘之木渠,繞工度溪以行水,數勤民而終無功。
shí yī yuè, zhì zhì sān sī tiáo lì sī jù nóng tián lì hài tiáo yuē, zhào bān zhū lù:" fán yǒu néng zhī tǔ dì suǒ yí zhǒng zhí zhī fǎ, jí xiū fù bēi hú hé gǎng, huò yuán wú bēi táng wéi hàn dī yàn gōu xù ér kě yǐ chuàng xiū, huò shuǐ lì kě jí zhòng ér wèi rén suǒ shàn yǒu, huò tián qù hé gǎng bù yuǎn, wèi dì jiè suǒ gé, kě yǐ jūn jì liú tōng zhě xiàn yǒu fèi tián kuàng tǔ, kě jiū hé xìng xiū, dà chuān gōu dú qiǎn sāi huāng huì, hé xíng jùn dǎo, jí bēi táng yàn dài kě yǐ qǔ shuǐ guàn gài, ruò fèi huài kě xìng zhì zhě, gè shù suǒ jiàn, biān wèi tú jí, shàng zhī yǒu sī. qí tǔ tián pò dà chuān, shù jīng shuǐ hài, huò dì shì wū xià, yǔ lǎo suǒ zhōng, yào zài xiū zhú wéi hàn dī fáng zhī lèi, yǐ zhàng shuǐ lào, huò shū dǎo gōu xù quǎn huì, yǐ xiè jī shuǐ. xiàn bù néng bàn, zhōu wèi qiǎn guān, shì guān shù zhōu, jù zòu qǔ zhǐ. mín xiū shuǐ lì, xǔ dài cháng píng qián gǔ gěi yòng." chū, tiáo lì sī zòu qiǎn liú yí děng bā rén xíng tiān xià, xiāng jiǎn nóng tián shuǐ lì, yòu xià zhū lù zhuǎn yùn sī gè tiáo shàng lì hài, yòu zhào zhū lù gè zhì xiāng dù nóng tián shuǐ lì guān. zhì shì, yǐ tiáo yuē bān yān.
十一月,制置三司條例司具《農田利害條約》,詔頒諸路:"凡有能知土地所宜種植之法,及修復陂湖河港,或元無陂塘、圩垾、堤堰、溝洫而可以創修,或水利可及眾而為人所擅有,或田去河港不遠,為地界所隔,可以均濟流通者;縣有廢田曠土,可糾合興修,大川溝瀆淺塞荒穢,合行浚導,及陂塘堰埭可以取水灌溉,若廢壞可興治者,各述所見,編為圖籍,上之有司。其土田迫大川,數經水害,或地勢汙下,雨潦所鍾,要在修築圩垾、堤防之類,以障水澇,或疏導溝洫、畎澮,以泄積水。縣不能辦,州為遣官,事關數州,具奏取旨。民修水利,許貸常平錢穀給用。"初,條例司奏遣劉彝等八人行天下,相梘農田水利,又下諸路轉運司各條上利害,又詔諸路各置相度農田水利官。至是,以《條約》頒焉。
mì shū chéng hóu shū xiàn yán:" biàn àn wò rǎng qiān lǐ, ér jiā hé gōng sī fèi tián, lüè jì èr wàn yú qǐng, duō yòng mù mǎ. jì mǎ ér mù, bù guò yòng dì zhī bàn, zé shì wàn yǒu yú qǐng cháng wèi bù gēng zhī dì. guān qí dì shì, lì yú xíng shuǐ. yù yú biàn hé liǎng àn zhì dòu mén, xiè qí yú shuǐ, fēn wèi zhī qú, jí yǐn jīng suǒ hé bìng sān shí liù bēi, yǐ guàn gài tián." zhào shū xiàn tí jǔ kāi fēng fǔ jiè cháng píng, shǐ xíng zhī, ér yǐ zhù zuò zuǒ láng yáng jí tóng tí jǔ. shū xiàn yòu yǐn biàn shuǐ yū tián, ér xiáng fú zhōng mù zhī mín dà bèi shuǐ huàn, dōu shuǐ jiān huò yǐ wèi fēi.
秘書丞侯叔獻言:"汴岸沃壤千里,而夾河公私廢田,略計二萬餘頃,多用牧馬。計馬而牧,不過用地之半,則是萬有餘頃常為不耕之地。觀其地勢,利於行水。欲於汴河兩岸置斗門,泄其餘水,分為支渠,及引京、索河並三十六陂,以灌溉田。"詔叔獻提舉開封府界常平,使行之,而以著作佐郎楊汲同提舉。叔獻又引汴水淤田,而祥符、中牟之民大被水患,都水監或以為非。
sān nián sān yuè, dì wèi wáng ān shí hán jiàng yuē:" dōu shuǐ jǔ huài yū tián zhě, yǐ qīn qí zhí shì ěr." ān shí yuē:" bì yù rèn shǔ, dāng yǐ yáng jí wèi dōu shuǐ jiān. jīn měi shì bǐng yú shěn lì zhāng gǒng, hé néng bàn jí." qī yuè, dì wén yū tián duō jìn mín tián jià wū yǔ, lìng nèi shì féng zōng dào wǎng shì, zōng dào yǐ shuō zhě wèi wàng. bā yuè, shū xiàn jí bìng quán dōu shuǐ jiān chéng tí jǔ yán biàn yū tián.
三年三月,帝謂王安石、韓絳曰:"都水沮壞淤田者,以侵其職事爾。"安石曰:"必欲任屬,當以楊汲為都水監。今每事稟於沈立、張鞏,何能辦集。"七月,帝聞淤田多浸民田稼、屋宇,令內侍馮宗道往視,宗道以說者為妄。八月,叔獻、汲並權都水監丞、提舉沿汴淤田。
jiǔ yuè wù shēn, qiǎn diàn zhōng chéng chén shì xiū chéng yì jīng dù chén yǐng zhōu bā zhàng gōu gù jī. chū, shì xiū yán:" chén zhōu xiàng chéng xiàn jiè cài hé dōng àn yǒu bā zhàng gōu, huò duàn huò xù, yí lǐ dōng qù, yóu yǐng jí shòu, mián gèn sān bǎi wǔ shí yú lǐ, qǐ yīn qí gù dào, liàng jiā jùn zhì. xìng fù dà jiāng cì hé shè hǔ liú lóng bǎi chǐ děng bēi táng, dǎo shuǐ xíng gōu zhōng, qí bù guàn gài, bǐ shù bǎi lǐ fù wèi dào tián, zé qí lì bǎi bèi." huì tú lái shàng, dì yì xiàng zhī. wáng ān shí yuē:" shì xiū yán yǐn shuǐ shì jí kě shì, bā zhàng gōu xīn hé zé bù rán. xī dèng ài bù lài cài hé cáo yùn, gù néng bìng shuǐ dōng xià, dà xìng shuǐ tián. jué hòu jì fēn shuǐ yǐ zhù cài hé, yòu yǒu xīn xiū zhá yǐ xiàn zhī, yǔ xī bù tóng. wéi wú suǒ yòng shuǐ, jí shuǐ kě bìng ér gōu kě fù yǐ." gù xiān mìng shì xiū xiāng dù.
九月戊申,遣殿中丞陳世修乘驛經度陳、潁州八丈溝故跡。初,世修言:"陳州項城縣界蔡河東岸有八丈溝,或斷或續,迤邐東去,由潁及壽,綿亘三百五十餘里,乞因其故道,量加浚治。興復大江、次河、射虎、流龍、百尺等陂塘,導水行溝中,棋布灌溉,俾數百里復為稻田,則其利百倍。"繪圖來上,帝意向之。王安石曰:"世修言引水事即可試,八丈溝新河則不然。昔鄧艾不賴蔡河漕運,故能並水東下,大興水田。厥後既分水以注蔡河,又有新修閘以限之,與昔不同。惟無所用水,即水可並而溝可復矣。"故先命世修相度。
sì nián sān yuè, dì yǔ shì chén:" zhōng rén shì mài zhě, yán yū tián shèn jiā, yǒu wèi yū bù kě gēng zhī dì, yī wàng shù bǎi lǐ. dú shū mì yuàn yǐ yū tián wú yì, wèi qí báo rú bǐng." ān shí yuē:" jiù lìng báo, gù kě zài yū, hòu ér hòu zhǐ." shì yuè, dì yǐ qìng zhōu jūn luàn, zhào zhí zhèng duì zī zhèng diàn. féng jīng yuē:" fǔ jiè jì yū tián, yòu xíng miǎn yì, zuò bǎo jiǎ, rén jí láo bì." dì yuē:" yū tián yú bǎi xìng hé kǔ? wén tǔ xì rú miàn." wáng ān shí yuē:" qìng zú zhī biàn, bì xià gàn shí. dà chén yí yú cǐ shí gòng tú xiāo mǐ, nǎi hé wèi fú yì, guī jiù yū tián bǎo jiǎ, liǎo bù xiāng guān, cǐ fēi dài zhì míng ér hòu chá yě." shí yuè, qián zhī xiāng zhōu guāng lù qīng shǐ zhào yán:" kāi xiū gǔ chún hé yī bǎi liù lǐ, guàn tián liù qiān liù bǎi yú qǐng, xiū zhì bēi yàn, mín yǐ huò lì, lǜ zhōu xiàn jù yù zēng shuì." zhào sān sī yīng xìng xiū shuǐ lì, kěn kāi huāng gěng, wú zēng shuì.
四年三月,帝語侍臣:"中人視麥者,言淤田甚佳,有未淤不可耕之地,一望數百里。獨樞密院以淤田無益,謂其薄如餅。"安石曰:"就令薄,固可再淤,厚而後止。"是月,帝以慶州軍亂,召執政對資政殿。馮京曰:"府界既淤田,又行免役,作保甲,人極勞弊。"帝曰:"淤田於百姓何苦?聞土細如面。"王安石曰:"慶卒之變,陛下旰食。大臣宜於此時共圖消弭,乃合為浮議,歸咎淤田、保甲,了不相關,此非待至明而後察也。"十月,前知襄州光祿卿史炤言:"開修古淳河一百六里,灌田六千六百餘頃,修治陂堰,民已獲利,慮州縣遽欲增稅。"詔三司應興修水利,墾開荒梗,毋增稅。
wǔ nián èr yuè hóu shū xiàn děng yán:" mín yuàn mǎi guān yū tián zhě qī shí yú hù, yǐ fēn chì yū huā yū děng, jí dìng qí zhí gè yǒu chà, réng yú cì nián qǐ shuì. ruò yuàn zēng qián zhě, bù yǐ tóu zhuàng xiān hòu gěi zhī." wǔ yuè, yù shǐ zhāng shāng yīng yán:" cháng wén xiàn yì zhě qǐng kāi dèng zhōu ráng xiàn yǒng guó qú, yǐn tuān hé shuǐ guàn gài mín tián, shī shào xìn chén gù dào, záo jiāo jiā zhuāng, dì shì piān yǎng, shuǐ bù tōng liú." zhào jīng xī lù fù shí, qiǎn chéng fǎng lǐng qí shì. fǎng kū hé qù shū tǔ, zhú wèi jù yàn. shuǐ xíng zài suì, huì lín yǔ, xī gǔ hé liú dà zhǎng, yàn xià tǔ shū è, mò néng yù, yóu cǐ fèi bù fù zhì. rùn qī yuè, chéng fǎng zòu yǐn zhāng míng hé yū dì fán èr qiān sì bǎi yú qǐng, dì yuē:" guàn gài zhī lì, nóng shì dà běn, dàn shǎn xī hé dōng mín sù bù xí cǐ, gǒu xiǎng qí lì, hòu bì lè qū. sān bái qú wèi lì yóu dà, yǒu jiù jī, kě jí lì xiū zhì. fán shū jī shuǐ, xū zì xià liú kāi dǎo, zé quǎn huì yì zhì. shū suǒ wèi' jùn quǎn huì jù chuān' shì yě."
五年二月侯叔獻等言:"民願買官淤田者七十餘戶,已分赤淤、花淤等,及定其直各有差,仍於次年起稅。若願增錢者,不以投狀先後給之。"五月,御史張商英言:"嘗聞獻議者請開鄧州穰縣永國渠,引湍河水灌溉民田,失邵信臣故道,鑿焦家莊,地勢偏仰,水不通流。"詔京西路覆實,遣程昉領其事。昉刳河去疏土,築為巨堰。水行再歲,會霖雨,溪谷合流大漲,堰下土疏惡,莫能御,由此廢不復治。閏七月,程昉奏引漳、洺河淤地凡二千四百餘頃,帝曰:"灌溉之利,農事大本,但陝西、河東民素不習此,苟享其利,後必樂趨。三白渠為利尤大,有舊跡,可極力修治。凡疏積水,須自下流開導,則畎澮易治。《書》所謂'浚畎澮距川'是也。"
shí rén rén zhēng yán shuǐ lì. tí jǔ jīng xī cháng píng chén shì xiū qǐ yú táng zhōu yǐn huái shuǐ rù dōng xī shào qú, guàn zhù jiǔ zǐ děng shí wǔ bēi, gài tián èr bǎi lǐ. tí jǔ shǎn xī cháng píng shěn pī qǐ fù jīng zhào fǔ wǔ gōng xiàn gǔ jī liù mén yàn, yú shí qú nán èr bǎi bù bàng wèi tǔ dòng, yǐ mù wèi mén, huí gǎi hé liú, gài tián sān bǎi sì shí lǐ. dà dǐ yū kuò shǎo xiào. pī zuò qián wèi liǎng zhè tí jǔ, kāi cháng zhōu wǔ xiè yàn bù dāng, fǎ sì lùn zhī, zhì shì jiàng yī guān. shí yī yuè, shǎn xī tí jǔ cháng píng yáng pán yì xiū zhèng bái qú, zhào dōu shuǐ chéng zhōu liáng rú xiāng shì. nǎi zì shí mén yàn jīng shuǐ kāi xīn qú, zhì sān xiàn kǒu yǐ hé bái qú. wáng ān shí qǐng juān cháng píng xī qián zhù mín xìng zuò, dì yuē:" zòng yòng nèi tǎng qián, yì hé xī yě."
時人人爭言水利。提舉京西常平陳世修乞於唐州引淮水入東西邵渠,灌注九子等十五陂,溉田二百里。提舉陝西常平沈披乞復京兆府武功縣古蹟六門堰,於石渠南二百步傍為土洞,以木為門,回改河流,溉田三百四十里。大抵迂闊少效。披坐前為兩浙提舉,開常州五瀉堰不當,法寺論之,至是降一官。十一月,陝西提舉常平楊蟠議修鄭、白渠,詔都水丞周良孺相視。乃自石門堰涇水開新渠,至三限口以合白渠。王安石請捐常平息錢助民興作,帝曰:"縱用內帑錢,亦何惜也。"
liù nián sān yuè, chéng fǎng yán:" dé gòng chéng xiàn jiù hé cáo, ruò shū dǎo rù sān dù hé, kě guàn xī guāng dào tián." cóng zhī. wǔ yuè, zhào:" zhū chuàng zhì shuǐ wéi niǎn duì fáng guàn gài mín tián zhě, yǐ wéi zhì lùn." mìng zàn shàn dài fū cài méng xiū yǒng xìng jūn bái qú. bā yuè, chéng fǎng yù yǐn shuǐ yū zhāng páng dì, wáng ān shí yǐ wèi zhǎng lì, xū jí dōng nǎi kě jīng huà. jiǔ yuè bǐng chén, cì hóu shū xiàn yáng jí fǔ jiè yū tián gè shí qǐng. shí yuè, mìng shū xiàn lǐ tí diǎn xíng yù zī xù, zhōu liáng rú yǔ shēng yī rèn, jiē shǎng yū tián zhī láo yě. yáng wǔ xiàn mín xíng yàn děng sān bǎi liù shí sì hù yán:" tián shā jiǎn jí báo, qǐ yū gài, hòu yū shēn yī chǐ, jì mǔ shū qián, yǐ zhù xìng xiū." zhào yǔ yū gài, wù shū qián.
六年三月,程昉言:"得共城縣舊河槽,若疏導入三渡河,可灌西垙稻田。"從之。五月,詔:"諸創置水磑碾碓妨灌溉民田者,以違制論。"命贊善大夫蔡朦修永興軍白渠。八月,程昉欲引水淤漳旁地,王安石以為長利,須及冬乃可經畫。九月丙辰,賜侯叔獻、楊汲府界淤田各十頃。十月,命叔獻理提點刑獄資序,周良孺與升一任,皆賞淤田之勞也。陽武縣民邢晏等三百六十四戶言:"田沙鹼瘠薄,乞淤溉,候淤深一尺,計畝輸錢,以助興修。"詔與淤溉,勿輸錢。
shí èr yuè, hé běi tí jǔ cháng píng hán zōng shī lùn chéng fǎng shí liù zuì, shèng táo yì yán fǎng. dì yǐ wèn ān shí, ān shí qǐng lìng fǎng zōng shī jí jīng dōng zhuǎn yùn sī gè chà guān tóng kǎo shí yǐ wén. hái zòu dé liáng tián wàn qǐng, yòu yū sì qiān yú qǐng. yú shì jìn chéng. zōng shī shū zhì yán:" fǎng zòu bǎi xìng qǐ yū tián, shí wèi cháng qǐ." dì yuē:" cǐ xiǎo shī, hé zuì, dàn bù zhī yū tián rú hé ěr?" ān shí yuē:" jīn jiǎn dào hǎo tián wàn qǐng, yòu yū tián sì qiān yú qǐng, bì xià yǐ wèi bù zhī, chén shí wèi yù." dì yuē:" fǎng xiū zhāng hé, zhāng hé suì jué xiū hū tuó, yòu wú xià wěi." ān shí lì wèi biàn shuō. yǐ ér zōng shī yǔ fǎng jiē fàng zuì. tā rì, dì lùn táng tài zōng néng shòu jiàn, ān shí yīn yán:" bì xià pàn gōng zuì bù jí tài zōng. rú chéng fǎng kāi bì sì hé, chú zhāng hé huáng hé wài, shàng yǒu gài yū jí tuì chū tián sì wàn yú qǐng. zì qín yǐ lái, shuǐ lì zhī gōng, wèi yǒu jí cǐ. zhǐ zhuǎn yī guān, yòu lìng yǔ hán zōng shī tóng fàng zuì, chén kǒng hòu shì yǒu yǐ yì shèng dé." ān shí yòu fǎng, dà shuài lèi cǐ.
十二月,河北提舉常平韓宗師論程昉十六罪,盛陶亦言昉。帝以問安石,安石請令昉、宗師及京東轉運司各差官同考實以聞。還奏得良田萬頃,又淤四千餘頃。於是進呈。宗師疏至言:"昉奏百姓乞淤田,實未嘗乞。"帝曰:"此小失,何罪,但不知淤田如何爾?"安石曰:"今檢到好田萬頃,又淤田四千餘頃,陛下以為不知,臣實未喻。"帝曰:"昉修漳河,漳河歲決;修滹沱,又無下尾。"安石力為辨說。已而宗師與昉皆放罪。他日,帝論唐太宗能受諫,安石因言:"陛下判功罪不及太宗。如程昉開閉四河,除漳河、黃河外,尚有溉淤及退出田四萬餘頃。自秦以來,水利之功,未有及此。止轉一官,又令與韓宗師同放罪,臣恐後世有以議聖德。"安石右昉,大率類此。
shì shí, yuán wǔ děng xiàn mín yīn yū tián huài lú shě fén mù, fáng qiū jià, xiāng shuài yì què sù. shǐ zhě wén zhī, jí zé xiàn lìng zhuī hū, jiāng zhàng zhī. mín miù yún:" yì què xiè ěr." shǐ zhě yīn wèi mín xiè biǎo, qiǎn èr lì yì gǔ yuàn tóu zhī, ān shí dà xǐ. jiǔ zhī, dì shǐ zhī yōng qiū děng xiàn yū tián qīng shuǐ pō hài mín tián, zhào tí jǔ cháng píng guān shì mín gēng dì, juān shuì yī liào. shū mì yuàn zòu:" yū tián yì bīng duō sǐ, měi yī zhǐ huī, jǐn cún jūn yuán shù rén." xià tí diǎn sī mì jiū qí shì, tí diǎn sī yán:" sǐ shì zhě shù bù jí sān lí."
是時,原武等縣民因淤田壞廬舍墳墓,妨秋稼,相率詣闕訴。使者聞之,急責縣令追呼,將杖之。民謬云:"詣闕謝耳。"使者因為民謝表,遣二吏詣鼓院投之,安石大喜。久之,帝始知雍丘等縣淤田清水頗害民田,詔提舉常平官視民耕地,蠲稅一料。樞密院奏:"淤田役兵多死,每一指揮,僅存軍員數人。"下提點司密究其事,提點司言:"死事者數不及三厘。"
qī nián zhēng yuè, chéng fǎng yán:" cāng zhōu zēng xiū xī liú hé dī, yǐn huáng hé shuǐ yū tián zhǒng dào, zēng guàn táng pō, bìng shēn zhōu kāi yǐn hū tuó shuǐ yū tián, jí kāi huí hú lú hé, bìng huí hū tuó hé xià wěi." liù yuè, jīn zhōu xī chéng xiàn mín gé dé chū sī cái xiū zhǎng lè yàn, yǐn shuǐ guàn gài xiāng hù tǔ tián, shòu běn zhōu sī shì cān jūn. bā yuè jiǎ xū, zhào sī nóng sì jù suǒ xìng xiū nóng tián shuǐ lì cì dì. jiǔ yuè, yòu zhào:" jí suǒ xìng shuǐ lì, zì jīn qiǎn shǐ tǐ fǎng, qí bù shí bù dāng zhě, àn yàn yǐ wén." cóng shì yù shǐ zhāng hǔ qǐng yě. shí yī yuè rén yín, zhī jiàn yuàn dèng rùn fǔ yán:" yū tián sī yǐn hé shuǐ yū suān zǎo yáng wǔ xiàn tián, yǐ yì fū sì wǔ shí wàn, hòu yǐ dì xià nán yū ér zhǐ. xiāng dù guān lì chū bù shěn yì, wàng xìng fū yì, qǐ jiā chù fá." zhào kāi fēng hé yuán jiǎn jì àn fù guān. dīng wèi, tóng zhī jiàn yuàn fàn bǎi lù yán:" xiàng zhě dōu shuǐ jiān chéng wáng xiào xiān xiàn yì, yú tóng zhōu cháo yì xiàn jiè quǎn huáng hé, yū ān chāng děng chù jiǎn dì. jí fàng hé shuǐ, ér jiǎn dì gāo yuán bù néng jí, nǎi guàn zhù cháo yì xiàn zhǎng fēng xiāng yǒng fēng děng shí shè qiān jiǔ bǎi hù qiū miáo tián sān bǎi liù shí yú qǐng." zhào juān bèi shuǐ hù xià shuì. shì suì, zhī yào zhōu yán chōng guó mù liú mín zhì qī shuǐ dī.
七年正月,程昉言:"滄州增修西流河堤,引黃河水淤田種稻,增灌塘泊,並深州開引滹沱水淤田,及開回胡盧河,並回滹沱河下尾。"六月,金州西城縣民葛德出私財修長樂堰,引水灌溉鄉戶土田,授本州司士參軍。八月甲戌,詔司農寺具所興修農田水利次第。九月,又詔:"籍所興水利,自今遣使體訪,其不實不當者,案驗以聞。"從侍御史張琥請也。十一月壬寅,知諫院鄧潤甫言:"淤田司引河水淤酸棗、陽武縣田,已役夫四五十萬,後以地下難淤而止。相度官吏初不審議,妄興夫役,乞加絀罰。"詔開封劾元檢計按覆官。丁未,同知諫院范百祿言:"向者都水監丞王孝先獻議,於同州朝邑縣界畎黃河,淤安昌等處鹼地。及放河水,而鹼地高原不能及,乃灌注朝邑縣長豐鄉永豐等十社千九百戶秋苗田三百六十餘頃。"詔蠲被水戶夏稅。是歲,知耀州閻充國募流民治漆水堤。
bā nián zhēng yuè, chéng fǎng yán:" kāi hū tuó hú lú hé zhí hé yū tián děng bù yì guān lì láo jī, bié wèi sān děng, qǐ tuī ēn." cóng zhī. sān yuè gēng xū, fā jīng dōng cháng píng mǐ, mù jī mín xiū shuǐ lì. sì yuè, guǎn xiá jīng dōng yū tián lǐ xiào kuān yán:" fán shān zhǎng shuǐ shén zhuó, qǐ kāi sì dòu mén, yǐn yǐ yū tián, quán bà cáo yùn zài xún." cóng zhī. shēn zhōu jìng ān lìng rèn dí qǐ qí lái nián yì mài bì, quán fàng hū tuó hú lú liǎng hé, yòu yǐn yǒng jìng jūn shuāng líng kǒu hé shuǐ, yū gài nán běi àn tián èr wàn qī qiān yú qǐng, hé běi ān fǔ fù shǐ shěn pī qǐng zhì bǎo zhōu dōng nán yán biān lù dì wèi shuǐ tián, jiē cóng zhī. rùn sì yuè dīng wèi, tí diǎn qín fèng děng lù xíng yù zhèng mín xiàn qǐng yú xī zhōu nán guān yǐ nán kāi qú yàn, yàn yǐn táo shuǐ bìng dōng shān zhí běi dào xià zhì běi guān, bìng zì tōng yuǎn jūn shú yáng zhài dǎo wèi hé zhì jūn gài tián. zhào mín xiàn jīng dù, rú kě zuò bēi, jí mù jīng xī jiāng nán bēi jiàng yǐ wǎng.
八年正月,程昉言:"開滹沱、胡盧河直河淤田等部役官吏勞績,別為三等,乞推恩。"從之。三月庚戌,發京東常平米,募饑民修水利。四月,管轄京東淤田李孝寬言:"礬山漲水甚濁,乞開四斗門,引以淤田,權罷漕運再旬。"從之。深州靜安令任迪乞俟來年刈麥畢,全放滹沱、胡盧兩河,又引永靜軍雙陵口河水,淤溉南北岸田二萬七千餘頃,河北安撫副使沈披請治保州東南沿邊陸地為水田,皆從之。閏四月丁未,提點秦鳳等路刑獄鄭民憲請於熙州南關以南開渠堰,堰引洮水並東山直北道下至北關,並自通遠軍熟羊砦導渭河至軍溉田。詔民憲經度,如可作陂,即募京西、江南陂匠以往。
wǔ yuè yǐ yǒu, yòu bān diàn zhí gàn dāng xiū nèi sī yáng yǎn yán:" kāi fēng chén liú xián píng sān xiàn zhǒng dào, qǐ yú chén liú jiè jiù biàn hé xià kǒu, yīn xīn jiù èr dī zhī jiān xiū zhú shuǐ táng, yòng suì pì zhú xū dī wǔ bù yǐ lái, qǔ biàn hé qīng shuǐ rù táng guàn gài." cóng zhī. qī yuè, jiāng níng fǔ shàng yuán xiàn zhǔ bù hán zōng hòu yǐn shuǐ gài tián èr qiān qī bǎi yú qǐng, qiān guāng lù sì chéng. tài yuán fǔ cǎo zé shǐ shǒu yī xiū jìn cí shuǐ lì, gài tián liù bǎi yú qǐng. bā yuè, zhī hé zhōng fǔ lù jīng zòu, guǎn xià yū guān sī tián yuē èr qiān yú qǐng, xià sī nóng fù shí. jiǔ yuè guǐ wèi, tí jǔ chū mài jiě yán zhāng jǐng wēn yán:" chén liú děng bā xiàn jiǎn dì, kě yǐn huáng biàn hé shuǐ yū gài." zhào cì nián chà fū. shí èr yuè guǐ chǒu, hóu shū xiàn yán:" liú jǐn xiāng dù huái nán hé xìng xiū shuǐ lì, jǐn shí wàn yú qǐng, jiē bìng yùn hé, qǐ hòu kāi hé bì gōng, yǐ shuǐ lì sī qián mù mín xiū zhú wéi hàn."
五月乙酉,右班殿直、幹當修內司楊琰言:"開封、陳留、咸平三縣種稻,乞於陳留界舊汴河下口,因新舊二堤之間修築水塘,用碎甓築虛堤五步以來,取汴河清水入塘灌溉。"從之。七月,江寧府上元縣主簿韓宗厚引水溉田二千七百餘頃,遷光祿寺丞。太原府草澤史守一修晉祠水利,溉田六百餘頃。八月,知河中府陸經奏,管下淤官私田約二千餘頃,下司農覆實。九月癸未,提舉出賣解鹽張景溫言:"陳留等八縣鹼地,可引黃、汴河水淤溉。"詔次年差夫。十二月癸丑,侯叔獻言:"劉瑾相度淮南合興修水利,僅十萬餘頃,皆並運河,乞候開河畢工,以水利司錢募民修築圩垾。"
jiǔ nián bā yuè, chéng shī mèng yán:" hé dōng duō tǔ shān gāo xià, páng yǒu chuān gǔ, měi chūn xià dà yǔ, zhòng shuǐ hé liú, zhuó rú huáng hé fán shān shuǐ, sú wèi zhī tiān hé shuǐ, kě yǐ yū tián. jiàng zhōu zhèng píng xiàn nán dǒng cūn páng yǒu mǎ bì gǔ shuǐ, cháng yòu mín zhì dì kāi qú, yū jí tián wǔ bǎi yú qǐng. qí yú zhōu xiàn yǒu tiān hé shuǐ jí quán yuán chù, yì kāi qú zhú yàn. fán jiǔ zhōu èr shí liù xiàn, xīn jiù zhī tián, jiē wèi wò rǎng, jiā yòu wǔ nián bì gōng, zuǎn chéng shuǐ lì tú jīng èr juǎn, dài jīn shí qī nián yǐ. wén nán dǒng cūn tián mǔ jiù zhí sān liǎng qiān, shōu gǔ wǔ qī dòu. zì guàn yū hòu, qí zhí sān bèi, suǒ shōu zhì sān liǎng shí. jīn chén quán lǐng dōu shuǐ yū tián, qiè jiàn lèi suì yū jīng dōng xī jiǎn lǔ zhī dì, jǐn chéng gāo yú, wèi lì jí dà. shàng lǜ hé dōng yóu yǒu huāng jí zhī tián, kě yǐn tiān hé yū gài zhě." yú shì qiǎn dōu shuǐ jiān chéng gěng wǎn yū hé dōng lù tián.
九年八月,程師孟言:"河東多土山高下,旁有川谷,每春夏大雨,眾水合流,濁如黃河礬山水,俗謂之天河水,可以淤田。絳州正平縣南董村旁有馬璧谷水,嘗誘民置地開渠,淤瘠田五百餘頃。其餘州縣有天河水及泉源處,亦開渠築堰。凡九州二十六縣,新舊之田,皆為沃壤,嘉祐五年畢功,纘成《水利圖經》二卷,迨今十七年矣。聞南董村田畝舊直三兩千,收谷五七斗。自灌淤後,其直三倍,所收至三兩石。今臣權領都水淤田,竊見累歲淤京東、西鹼鹵之地,盡成膏腴,為利極大。尚慮河東猶有荒瘠之田,可引天河淤溉者。"於是遣都水監丞耿琬淤河東路田。
shí nián liù yuè, shī mèng wǎn yǐn hé shuǐ yū jīng dōng xī yán biàn tián jiǔ qiān yú qǐng qī yuè, qián quán tí diǎn kāi fēng fǔ jiè liú shū zòu yū tián bā qiān qī bǎi yú qǐng sān rén jiē jiǎn mó kān nián yǐ shǎng zhī. jiǔ yuè, rù nèi nèi shì shěng dōu zhī zhāng mào zé yán:" hé běi dōng xī lù xià qiū lín yǔ, zhū hé jué yì, zhàn yā mín tián." zhào wěi guān kāi quǎn.
十年六月,師孟、琬引河水淤京東、西沿汴田九千餘頃;七月,前權提點開封府界劉淑奏淤田八千七百餘頃;三人皆減磨勘年以賞之。九月,入內內侍省都知張茂則言:"河北東、西路夏秋霖雨,諸河決溢,占壓民田。"詔委官開畎。
yuán fēng yuán nián èr yuè, dōu dà tí jǔ yū tián sī yán:" jīng dōng xī yū guān sī jí dì wǔ qiān bā bǎi yú qǐng, qǐ chāi shǐ chén guǎn gàn." xǔ zhī. sì yuè, zhào:" pì fèi tián xìng shuǐ lì jiàn lì dī fáng xiū tiē wéi hàn zhī lèi, mín lì bù gěi zhě, xǔ dài cháng píng qián gǔ." liù yuè, jīng dōng lù tǐ liàng ān fǔ huáng lián yán:" liáng shān zhāng zé liǎng luò, shí shù nián lái yū diàn, měi suì fàn jìn jìn chéng mín tián, qǐ zì zhāng zé luò xià liú jùn zhì bīn zhōu, kě xiè yōng zhì." cóng zhī. shí èr yuè rén shēn, èr fǔ zòu shì, yǔ jí yū tián zhī lì. dì yuē:" dà hé yuán shēn liú zhǎng, jiē shān chuān gāo yú shèn lù, gù guàn gài mín tián, kě yǐ biàn chì lǔ ér wèi féi wò. zhèn qǔ yū tǔ qīn cháng, jí wèi rùn nì." èr nián, dǎo luò tōng biàn. liù yuè, bà yán biàn yū tián sī. shí èr yuè xīn yǒu, zhì tí jǔ dìng zhōu lù shuǐ lì sī. èr nián, zhī wéi zhōu yáng cǎi kāi bái làng hé.
元豐元年二月,都大提舉淤田司言:"京東、西淤官私瘠地五千八百餘頃,乞差使臣管幹。"許之。四月,詔:"辟廢田、興水利、建立堤防、修貼圩垾之類,民力不給者,許貸常平錢穀。"六月,京東路體量安撫黃廉言:"梁山張澤兩濼,十數年來淤淀,每歲泛浸近城民田,乞自張澤濼下流浚至濱州,可泄壅滯。"從之。十二月壬申,二府奏事,語及淤田之利。帝曰:"大河源深流長,皆山川膏腴滲漉,故灌溉民田,可以變斥鹵而為肥沃。朕取淤土親嘗,極為潤膩。"二年,導洛通汴。六月,罷沿汴淤田司。十二月辛酉,置提舉定州路水利司。二年,知濰州楊采開白浪河。
zhé zōng yuán yòu yǐ hòu, cháo tíng fāng wù biān shì, shuǐ lì yì jìn huǎn yǐ. sì nián èr yuè jiǎ chén, zhào:" bīn hé zhōu xiàn, jī shuǐ zhàn tián, zài rèn guān néng wèi mín gōu quǎn shū dǎo, tuì chū liáng tián bǎi qǐng zhì qiān qǐng yǐ shàng zhě, dì shǎng zhī, gōng lì dà zhě qǔ tè zhǐ." sì nián liù yuè yǐ chǒu, zhī chén zhōu hú zōng yù yán:" běn zhōu dì shì bēi xià, qiū xià zhī jiān, xǔ cài rǔ dèng xī jīng jí kāi fēng zhū chù dà yǔ, zé zhū hé zhī shuǐ, bìng yóu chén zhōu shā hé cài hé tóng rù yǐng hé, bù néng róng shòu, gù jìng nèi zhū wèi bēi zé. jīn shā hé hé rù yǐng hé chù, yǒu gǔ bā zhàng gōu, kě yǐ kāi jùn, fēn jué cài hé zhī shuǐ, zì wèi yī zhī, yóu yǐng shòu jiè zhí rù yú huái, zé shā hé zhī shuǐ suī shén xiōng yǒng, bù néng yōng è." zhào kě.
哲宗元祐以後,朝廷方務邊事,水利亦浸緩矣。四年二月甲辰,詔:"瀕河州縣,積水占田,在任官能為民溝畎疏導,退出良田百頃至千頃以上者,遞賞之,功利大者取特旨。"四年六月乙丑,知陳州胡宗愈言:"本州地勢卑下,秋夏之間,許蔡汝鄧、西京及開封諸處大雨,則諸河之水,並由陳州沙河、蔡河同入潁河,不能容受,故境內瀦為陂澤。今沙河合入潁河處,有古八丈溝,可以開浚,分決蔡河之水,自為一支,由潁、壽界直入於淮,則沙河之水雖甚洶湧,不能壅遏。"詔可。
huī zōng jiàn zhōng jìng guó yuán nián shí yī yuè gēng chén, shè shū lüè yuē:" xī níng yuán fēng zhōng, zhū lù zhuān zhì tí jǔ guān, jiān lǐng nóng tián shuǐ lì, yīng mín tián dī fáng guàn gài zhī lì, mò bù xiū jǔ. jìn duō yīn xún fèi chí, lǜ suì jiǔ rì gèng huī huài, mìng diǎn zhě yǐ shí jiǎn jǔ tuī xíng."
徽宗建中靖國元年十一月庚辰,赦書略曰:"熙寧、元豐中,諸路專置提舉官,兼領農田水利,應民田堤防灌溉之利,莫不修舉。近多因循廢弛,慮歲久日更隳壞,命典者以時檢舉推行。"
chóng níng èr nián sān yuè, zǎi chén cài jīng yán:" xī níng chū, xiū shuǐ tǔ zhī zhèng, yuán yòu lì duō fèi chí. shào fù xiān liè, dāng zài jīn rì. rú huāng xián kě gēng, jí lǔ kě yú, lù kě wèi shuǐ, shuǐ kě wèi lù, bēi táng kě xiū, guàn gài kě fù, jī lǎo kě xiè, wéi hàn kě xìng, xǔ mín jù chén lì hài. huò guān wèi jiè dài, huò zì bèi gōng lì, huò cóng guān bàn jí. rú néng xìng xiū, yī gé chóu jiǎng, shì gōng xiǎn zhe, yōu yǔ tuī ēn." cóng zhī.
崇寧二年三月,宰臣蔡京言:"熙寧初,修水土之政,元祐例多廢弛。紹復先烈,當在今日。如荒閒可耕,瘠鹵可腴,陸可為水,水可為陸,陂塘可修,灌溉可復,積潦可泄,圩垾可興,許民具陳利害。或官為借貸,或自備工力,或從官辦集。如能興修,依格酬獎,事功顯著,優與推恩。"從之。
sān nián shí yuè, chén liáo yán:" yuán fēng guān zhì, shuǐ zhī zhèng lìng, xiáng lì fǎ zhī yì, fēi tú wèi chuān sāi kāi dǎo xiū jǔ mù qián ér yǐ, fán tiān xià shuǐ lì, jiē zài suǒ zhǎng. zài jīn yóu jí zhě, rú zhè yòu jī shuǐ, bǐ lián zhèn zé, wèi yǒu guī sù, cǐ zuì yí jiǎng míng ér wèi zhī jí zhě yě. yuàn tuī guǎng yuán fēng xiū míng shuǐ zhèng, tiáo jù yǐ wén." cóng zhī.
三年十月,臣僚言:"元豐官制,水之政令,詳立法之意,非徒為穿塞開導、修舉目前而已,凡天下水利,皆在所掌。在今尤急者,如浙右積水,比連震澤,未有歸宿,此最宜講明而未之及者也。願推廣元豐修明水政,條具以聞。"從之。
mín jiāng shuǐ fā yuán chù gǔ dǎo jiāng, jīn wèi yǒng kāng jūn. hàn shǐ suǒ wèi qín shǔ shǒu lǐ bīng shǐ záo lí duī, pì mò shuǐ zhī hài, shì yě.
岷江水發源處古導江,今為永康軍。《漢史》所謂秦蜀守李冰始鑿離堆,辟沫水之害,是也。
mò shuǐ chū shǔ xī jiǎo wài, jīn yáng shān jiāng dà zào jiāng jiē wèi mò shuǐ, rù yú xī chuān. shǐ, jiā méi shǔ yì jiān, xià lǎo yáng yì, bì yǒu kuì bào chōng jué kě wèi zhī huàn. zì záo lí duī yǐ fēn qí shì, yī pài nán liú yú chéng dū yǐ hé mín jiāng, yī pài yóu yǒng kāng zhì lú zhōu yǐ hé dà jiāng, yī pài rù dōng chuān, ér hòu xī chuān mò shuǐ zhī hài jiǎn, ér gēng sāng zhī lì bó yǐ.
沫水出蜀西徼外,今陽山江、大皂江皆為沫水,入於西川。始,嘉、眉、蜀、益間,夏潦洋溢,必有潰暴衝決可畏之患。自鑿離堆以分其勢,一派南流於成都以合岷江,一派由永康至瀘州以合大江,一派入東川,而後西川沫水之害減,而耕桑之利博矣。
zào jiāng zhī liú yí běi yuē dōu jiāng kǒu, zhì dà yàn, shū běi liú wèi sān: yuē wài yīng, gài yǒng kāng zhī dǎo jiāng chéng dū zhī xīn fán, ér dá yú huái ān zhī jīn táng dōng běi yuē sān shí dòng, gài dǎo jiāng yǔ péng zhī jiǔ lǒng chóng níng méng yáng, ér dá yú hàn zhī luò dōng nán yuē mǎ qí, gài dǎo jiāng yǔ péng zhī chóng níng chéng dū zhī pí wēn jiāng xīn dū xīn fán chéng dū huá yáng. sān liú ér xià, pài bié zhī fēn, bù kě xī jì, qí dà zhě shí yǒu sì: zì wài yīng ér fēn, yuē bǎo táng, yuē cāng mén zì sān shí dòng yuē jiāng jūn qiáo, yuē guàn tián, yuē luò yuán zì mǎ qí yuē shí zhǐ, yuē shì zhì, yuē dào xī, yuē dōng xué, yuē tóu lóng, yuē běi, yuē zūn xià, yuē yù xǐ. ér shí qú zhī shuǐ, zé zì lí duī bié ér dōng, yǔ shàng xià mǎ qí gān xī hé. fán wèi yàn jiǔ: yuē lǐ guāng, yuē yīng cūn, yuē bǎi zhàng, yuē shí mén, yuē guǎng jì, yuē yán shàng, yuē ruò shuǐ, yuē jì, yuē dǎo, jiē yǐ dī shè běi liú, zhù zhī dōng ér fáng qí jué. lí duī zhī nán, shí zhī liú gù dào, yǐ zhú lóng shí wèi dà dī, fán qī lěi, rú xiàng bí zhuàng yǐ hàn zhī. lí duī zhī zhǐ, jiù chán shí wèi shuǐ zé, zé yíng yī chǐ, zhì shí ér zhǐ. shuǐ jí liù zé, liú shǐ zú yòng, guò zé cóng shì láng yàn jiǎn shuǐ hé xiè ér guī yú jiāng. suì zuò shì láng yàn, bì yǐ zhú wèi shéng, zì běi yǐn ér nán, zhǔn shuǐ zé dì sì yǐ wèi gāo xià zhī dù. jiāng dào jì fēn, shuǐ fù tuān bào, shā shí tián wěi, duō chéng tān qì. suì mù shuǐ luò, zhú dī yōng shuǐ shàng liú, chūn zhēng yuè zé yì gōng jùn zhì, wèi zhī" chuān táo."
皂江支流迤北曰都江口,置大堰,疏北流為三:曰外應,溉永康之導江、成都之新繁,而達於懷安之金堂;東北曰三石洞,溉導江與彭之九隴、崇寧、濛陽,而達於漢之雒;東南曰馬騎,溉導江與彭之崇寧、成都之郫、溫江、新都、新繁、成都、華陽。三流而下,派別支分,不可悉紀,其大者十有四:自外應而分,曰保堂,曰倉門;自三石洞曰將軍橋,曰灌田,曰雒源;自馬騎曰石址,曰豉彘,曰道溪,曰東穴,曰投龍,曰北,曰樽下,曰玉徙。而石渠之水,則自離堆別而東,與上下馬騎、乾溪合。凡為堰九:曰李光,曰膺村,曰百丈,曰石門,曰廣濟,曰顏上,曰弱水,曰濟,曰導,皆以堤攝北流,注之東而防其決。離堆之南,實支流故道,以竹籠石為大堤,凡七壘,如象鼻狀以捍之。離堆之趾,舊鑱石為水則,則盈一尺,至十而止。水及六則,流始足用,過則從侍郎堰減水河泄而歸於江。歲作侍郎堰,必以竹為繩,自北引而南,准水則第四以為高下之度。江道既分,水復湍暴,沙石填委,多成灘磧。歲暮水落,築堤壅水上流,春正月則役工浚治,謂之"穿淘。"
yuán yòu jiān, chà xiàn chén tí jǔ, shǒu chén tí dū, tōng pàn tí xiá. xiàn gè zhì jí, fán yàn gāo xià kuò xiá qiǎn shēn, yǐ zhì guàn gài qǐng mǔ fū yì gōng liào jí jiān lín guān lì, jiē zhù yú jí, suì zhōng jì xiào, shǎng rú gé. zhèng hé sì nián, yòu yīn chén liáo zhī qǐng, jiǎn jì xiū zuò bù néng rú shì yǐ zhì jué huài zhě, fá yì rú zhī. dà guān èr nián qī yuè, zhào yuē:" shǔ jiāng zhī lì, zhì yàn gài tián, hàn zé yǐn guàn, lào zé shū dǎo, gù wú shuǐ hàn. rán suì jì xiū yàn zhī fèi, fū diào yú mín, gōng zuò zhī rén, bìng yuán wèi jiān, bīn jiāng zhī mín, kùn yú sāo dòng. zì jīn rú gǎn wàng yǒu jiǎn jì, dà wèi gōng fèi, suǒ shèng zuò zāng lùn, rù jǐ zhǔn zì dào fǎ, xǔ rén gào."
元祐間,差憲臣提舉,守臣提督,通判提轄。縣各置籍,凡堰高下、闊狹、淺深,以至灌溉頃畝、夫役工料及監臨官吏,皆注於籍,歲終計效,賞如格。政和四年,又因臣僚之請,檢計修作不能如式以致決壞者,罰亦如之。大觀二年七月,詔曰:"蜀江之利,置堰溉田,旱則引灌,澇則疏導,故無水旱。然歲計修堰之費,敷調於民,工作之人,並緣為奸,濱江之民,困於騷動。自今如敢妄有檢計,大為工費,所剩坐贓論,入己准自盜法,許人告。"
xìng yuán fǔ bāo xié gǔ kǒu, gǔ yǒu liù yàn, jiāo gài mín tián, qǐng mǔ hào hàn. měi chūn shǒu, suí shí shuǐ hù tián mǔ duō guǎ, jūn chū fū lì xiū qì. hòu jīng jìng kāng zhī luàn, mín lì bù zú, xià yuè bào shuǐ, chōng sǔn yàn shēn. shào xìng èr shí èr nián, lì zhōu dōng lù shuài chén yáng gēng zòu wèi:" ruò quán zī shuǐ hù xiū lǐ, nóng máng zhī shí, kǒng zhì zhòng kùn. yù guò xià yuè, yú jiàn tún jiāng bīng nèi chà bù rù duì rén, bìng lì xiū zhì, shù jǐ biàn mín." cóng zhī.
興元府褒斜谷口,古有六堰,澆溉民田,頃畝浩瀚。每春首,隨食水戶田畝多寡,均出夫力修葺。後經靖康之亂,民力不足,夏月暴水,沖損堰身。紹興二十二年,利州東路帥臣楊庚奏謂:"若全資水戶修理,農忙之時,恐致重困。欲過夏月,於見屯將兵內差不入隊人,並力修治,庶幾便民。"從之。
xìng yuán fǔ shān hé yàn guàn gài shén guǎng, shì chuán wèi hàn xiāo hé suǒ zuò. jiā yòu zhōng, tí jǔ cháng píng shǐ zhào zòu shàng yàn fǎ, huò jiàng chì shū, kè shí yàn shàng. zhōng xìng yǐ lái, hù kǒu diāo shū, yàn shì huāng fèi, lèi zēng xiū qì, xuán jí jué huài. qián dào qī nián, suì wěi yù qián zhū jūn tǒng zhì wú gǒng jīng lǐ, fā zú wàn rén zhù yì, jǐn xiū liù yàn, jùn dà xiǎo qú liù shí wǔ, fù jiàn gǔ jī, bìng yòng shuǐ gōng zhǔn fǎ xiū dìng. fán gài nán zhèng bāo chéng tián èr shí sān wàn yú mǔ, xī zhī jí báo, jīn wèi gāo yú. sì chuān xuān fǔ wáng yán biǎo chēng gǒng xuān lì zuì duō, zhào shū bāo měi yān.
興元府山河堰灌溉甚廣,世傳為漢蕭何所作。嘉祐中,提舉常平史炤奏上堰法,獲降敕書,刻石堰上。中興以來,戶口凋疏,堰事荒廢,累增修葺,旋即決壞。乾道七年,遂委御前諸軍統制吳拱經理,發卒萬人助役,盡修六堰,浚大小渠六十五,復見古蹟,並用水工准法修定。凡溉南鄭、褒城田二十三萬餘畝,昔之瘠薄,今為膏腴。四川宣撫王炎表稱拱宣力最多,詔書褒美焉。