hé qú wǔ
◎河渠五
zhāng hé hū tuó hé yù hé táng luò yuán biān zhū shuǐ hé běi zhū shuǐ mín jiāng
○漳河 滹沱河 御河 塘泺缘边诸水 河北诸水 岷江
zhāng hé yuán yú xī shān, yóu cí míng zhōu nán rù jì zhōu xīn hé zhèn, yǔ hú lú hé hé liú, qí hòu biàn xǐ, rù yú dà hé.
漳河源于西山,由磁、洺州南入冀州新河镇,与胡卢河合流,其后变徙,入于大河。
shén zōng xī níng sān nián, zhào chéng fǎng tóng hé běi tí diǎn xíng yù wáng guǎng lián xiāng shì. sì nián, kāi xiū, yì bīng wàn rén, mào yī bǎi liù shí lǐ. dì yīn yǔ dà chén lùn cái yòng, wén yàn bó yuē:" zú cái yòng zài hu ān bǎi xìng, ān bǎi xìng zài hu shěng lì yì. qiě hé jiǔ bù kāi, bù chū yú dōng, zé chū yú xī, lì hài yī yě. jīn fā fū kāi zhì, xǐ dōng cóng xī, hé lì zhī yǒu?" wáng ān shí yuē:" shǐ zhāng hé bù yóu dì zhōng xíng, zé huò dōng huò xī, wéi hài yī yě. zhì zhī shǐ xíng dì zhōng, zé yǒu lì ér wú hài. láo mín, xiān wáng suǒ jǐn, rán yǐ yì dào shǐ mín, suī láo bù kě bù miǎn." huì jīng dōng hé běi dà fēng, sān yuè, zhào yuē:" fēng biàn yì cháng, dāng ān jìng yǐ yìng tiān zāi. zhāng hé zhī yì fáng nóng, lái suì wèi zhī wèi wǎn." zhōng shū gé zhào bù xià. xún yǒu zhǐ quán lìng bà yì, chéng fǎng fèn huì, suì qǐng xiū tuì. cháo tíng lìng yǐ dōu shuǐ chéng lǐng yū tián shì yú hé shàng.
神宗熙宁三年,诏程昉同河北提点刑狱王广廉相视。四年,开修,役兵万人,袤一百六十里。帝因与大臣论财用,文彦博曰:"足财用在乎安百姓,安百姓在乎省力役。且河久不开,不出于东,则出于西,利害一也。今发夫开治,徙东从西,何利之有?"王安石曰:"使漳河不由地中行,则或东或西,为害一也。治之使行地中,则有利而无害。劳民,先王所谨,然以佚道使民,虽劳不可不勉。"会京东、河北大风,三月,诏曰:"风变异常,当安静以应天灾。漳河之役妨农,来岁为之未晚。"中书格诏不下。寻有旨权令罢役,程昉愤恚,遂请休退。朝廷令以都水丞领淤田事于河上。
wǔ yuè, yù shǐ liú zhì yán:" fǎng děng kāi xiū zhāng hé, fán yòng jiǔ wàn fū. wù liào běn bù yù bèi, guān sī yìng jí, láo fèi bǎi bèi. bī rén fū yè yì, jiàn róu tián miáo, fā jué fén mù, cán huài sāng zhè, bù zhī qí shù. chóu yuàn zhī shēng, liú bō dào lù, ér fǎng děng wàng zòu mín jiān lè yú gōng yì. hé běi xiāng jūn, chǎn shuā dōu jǐn, ér fǎng děng réng qǐ yú míng zhōu diào jí fū, yòu yù lìng yì bīng bù fēn fān cì, qí jí qiè rǎo rǎng, zhì yú rú cǐ. qǐ chóng xíng biǎn cuàn, yǐ xiè pí mín." zhōng chéng yáng huì yì yǐ wéi yán. wáng ān shí wèi fǎng biàn shuō shén lì, hòu zú kāi zhī. wǔ nián, gōng bì, fǎng yǔ dà lǐ sì chéng lǐ yí zhī zhī míng zhōu huáng bǐng tuī ēn yǒu chà.
五月,御史刘挚言:"昉等开修漳河,凡用九万夫。物料本不预备,官私应急,劳费百倍。逼人夫夜役,践蹂田苗,发掘坟墓,残坏桑柘,不知其数。愁怨之声,流播道路,而昉等妄奏民间乐于工役。河北厢军,刬刷都尽,而昉等仍乞于洺州调急夫,又欲令役兵不分番次,其急切扰攘,至于如此。乞重行贬窜,以谢疲民。"中丞杨绘亦以为言。王安石为昉辨说甚力,后卒开之。五年,工毕,昉与大理寺丞李宜之、知洺州黄秉推恩有差。
qī nián liù yuè, zhī jì zhōu wáng qìng mín yán:" zhōu yǒu xiǎo zhāng hé, xiàng wèi huáng hé běi liú suǒ yōng, jīn hé yǐ dōng, qǐ kāi jùn." zhào wài dōu shuǐ jiān xiāng dù ér yǐ.
七年六月,知冀州王庆民言:"州有小漳河,向为黄河北流所壅,今河已东,乞开浚。"诏外都水监相度而已。
hū tuó hé yuán yú xī shān, yóu zhēn dìng shēn zhōu gān níng, yǔ yù hé hé liú.
滹沱河源于西山,由真定、深州、乾宁,与御河合流。
shén zōng xī níng yuán nián, hé shuǐ zhǎng yì, zhào dōu shuǐ jiān hé běi zhuǎn yùn sī shū zhì. liù nián, shēn zhōu qí zhōu yǒng níng jūn xiū xīn hé. bā nián zhēng yuè, fā fū wǔ qiān rén, bìng hú lú hé zēng zhì zhī.
神宗熙宁元年,河水涨溢,诏都水监、河北转运司疏治。六年,深州、祁州、永宁军修新河。八年正月,发夫五千人,并胡卢河增治之。
yuán fēng sì nián zhēng yuè, běi wài dōu shuǐ chéng chén yòu fǔ yán:" hū tuó zì xī níng bā nián yǐ hòu, fàn làn shēn zhōu zhū yì, wéi huàn shén dà. zhū sī lèi xiāng dù bù jué, wèi qí xià liú jiù rù biān wú yí zi diàn, zuì wéi biàn shùn, ér tún tián sī jù tián yū táng luò, fán wén wǎng fù, wú suǒ shì cóng. zuó chà guān jì zhī, ruò zhàng rù hú lú hé, yuē yòng gōng qiān liù bǎi wàn, ruò zhì chéng fǎng xīn hé, yuē yòng gōng liù bǎi wàn, ruò yī jiù rù biān wú děng diàn, yuē yòng gōng èr shí jiǔ wàn, qí gōng fèi gù yǐ xiāng yuǎn. qǐ yán lì qī huì, dìng guī yī cè." zhào hé běi tún tián zhuǎn yùn sī tóng běi wài dōu shuǐ chéng sī xiāng shì.
元丰四年正月,北外都水丞陈祐甫言:"滹沱自熙宁八年以后,泛滥深州诸邑,为患甚大。诸司累相度不决,谓其下流旧入边吴、宜子淀,最为便顺,而屯田司惧填淤塘泺,烦文往复,无所适从。昨差官计之,若障入胡卢河,约用工千六百万,若治程昉新河,约用工六百万,若依旧入边吴等淀,约用工二十九万,其工费固已相远。乞严立期会,定归一策。"诏河北屯田转运司同北外都水丞司相视。
wǔ nián bā yuè guǐ yǒu, qián hé běi zhuǎn yùn fù shǐ zhōu gé yán:" xī níng zhōng, chéng fǎng yú zhēn dìng fǔ zhōng dù chuàng xì fú liáng, zēng fèi shù bèi. jì fēi xíng shì kòng è, qǐng suì bā jiǔ yuè yì yǐ bǎn qiáo, zhì sì wǔ yuè fáng hé jí chāi qù, quán yòng chuán dù." cóng zhī.
五年八月癸酉,前河北转运副使周革言:"熙宁中,程昉于真定府中渡创系浮梁,增费数倍。既非形势控扼,请岁八九月易以版桥,至四五月防河即拆去,权用船渡。"从之。
yù hé yuán chū wèi zhōu gòng chéng xiàn bǎi mén quán, zì tōng lì gān níng rù jiè hé, dá yú hǎi.
御河源出卫州共城县百门泉,自通利、乾宁入界河,达于海。
shén zōng xī níng èr nián jiǔ yuè, liú yí chéng fǎng yán:" èr gǔ hé běi liú jīn yǐ bì sè, rán yù hé shuǐ yóu jì zhōu xià liú, shàng dāng shū dǎo, yǐ jué hé huàn." xiān shì, yì zhě yù yú ēn zhōu wǔ chéng xiàn kāi yù hé yuē èr shí lǐ, rù huáng hé běi liú gù dào, xià wǔ gǔ hé, gù mìng yí fǎng xiāng dù. ér tōng pàn jì zhōu wáng xiáng wèi, dì kāi jiàn xíng liú chù, xià jiē hú lú hé, yóu biàn jìn. yí děng yòu zòu:" rú xiáng yán, suī yú hé liú wèi shùn, rán qí jiān màn qiǎn jù rù, fèi gōng yóu duō, bù ruò kāi wū lán dī dōng běi zhì dà xiǎo liú gǎng, héng jié huáng hé, rù wǔ gǔ hé, fù gù dào, yóu biàn." suì mìng hé běi tí jǔ dí biàn liáng cǎo pí gōng bì tí jǔ cháng píng wáng guǎng lián àn shì, èr rén yì xié, zhào diào zhèn zhào xíng míng cí xiāng zhōu bīng fū liù wàn jùn zhī, yǐ hán shí hòu rù yì.
神宗熙宁二年九月,刘彝、程昉言:"二股河北流今已闭塞,然御河水由冀州下流,尚当疏导,以绝河患。"先是,议者欲于恩州武城县开御河约二十里,入黄河北流故道,下五股河,故命彝、昉相度。而通判冀州王庠谓,第开见行流处,下接胡卢河,尤便近。彝等又奏:"如庠言,虽于河流为顺,然其间漫浅沮洳,费工犹多,不若开乌栏堤东北至大、小流港,横截黄河,入五股河,复故道,尤便。"遂命河北提举籴便粮草皮公弼、提举常平王广廉按视,二人议协,诏调镇、赵、邢、洺、磁、相州兵夫六万浚之,以寒食后入役。
sān nián zhēng yuè, hán qí yán:" hé shuò lèi jīng zāi shāng, suī dé qù nián xià qiū yī rěn, chuāng yí wèi fù. ér liù zhōu zhī rén, bēn zǒu hé yì, yuǎn zhě shí yī èr chéng, jìn zhě bù xià qī bā chéng, bǐ cháng suì láo fèi guò bèi. jiān zhèn zhào liǎng zhōu, jiù yǐ cì biān, wèi cháng chà fū, yī dàn diào fā, rén xīn bù ān. yòu yú hán shí hòu rù yì, bǐ mǎn yī yuè, zhèng fáng nóng wù." zhào hé běi dōu zhuǎn yùn shǐ liú xiáng xiāng dù, rú kě jiù hán shí qián rù yì, jí jí xīng gōng, réng xiāng dù zuì yuǎn zhōu xiàn, liàng jiǎn chà fū, ér chuò xiū táng dī bīng qiān rén dài qí yì. èr yuè, qí yòu zòu:" yù hé cáo yùn tōng liú, bù yí jiǎn dà hé fū yì." yú shì zhǐ lìng shū mì yuàn diào bīng sān qiān, bìng dōu shuǐ jiān zú èr qiān. sān yuè, yòu yì fā zhuàng chéng bīng sān qiān, réng zhào tí jǔ guān chéng fǎng děng cù pò gōng xiàn. liù yuè, hé chéng, zhào fǎng fù quē, qiān gōng yuàn fù shǐ. sì nián, mìng fǎng wèi dōu dà tí jǔ huáng yù děng hé.
三年正月,韩琦言:"河朔累经灾伤,虽得去年夏秋一稔,疮痍未复。而六州之人,奔走河役,远者十一二程,近者不下七八程,比常岁劳费过倍。兼镇、赵两州,旧以次边,未尝差夫,一旦调发,人心不安。又于寒食后入役,比满一月,正妨农务。"诏河北都转运使刘庠相度,如可就寒食前入役,即亟兴工,仍相度最远州县,量减差夫,而辍修塘堤兵千人代其役。二月,琦又奏:"御河漕运通流,不宜减大河夫役。"于是止令枢密院调兵三千,并都水监卒二千。三月,又益发壮城兵三千,仍诏提举官程昉等促迫功限。六月,河成,诏昉赴阙,迁宫苑副使。四年,命昉为都大提举黄、御等河。
bā nián, fǎng yǔ liú huì yán:" wèi zhōu shā hé yān mò, yí zì wáng gōng sào kāi jùn, yǐn dà hé shuǐ zhù zhī yù hé, yǐ tōng jiāng huái cáo yùn. réng zhì dǒu mén, yǐ shí qǐ bì. qí lì yǒu wǔ: wáng gōng wēi jí, miǎn hé shì biàn yí ér bié kāi kǒu dì, yī yě. cáo zhōu chū biàn, héng jué shā hé, miǎn dà hé fēng tāo zhī huàn, èr yě. shā hé yǐn shuǐ rù yú yù hé, dà hé zhǎng yì, shā hé zì yǒu xiàn jié, sān yě. yù hé zhǎng yì, yǒu dǒu mén qǐ bì, wú chōng zhù yū sè zhī bì, sì yě. dé bó zhōu yùn, miǎn shù bǎi lǐ dà hé zhī xiǎn, wǔ yě. yī jǔ ér wǔ lì fù yān. qǐng fā zú wàn rén, yī yuè kě chéng." cóng zhī.
八年,昉与刘璯言:"卫州沙河湮没,宜自王供埽开浚,引大河水注之御河,以通江、淮漕运。仍置斗门,以时启闭。其利有五:王供危急,免河势变移而别开口地,一也。漕舟出汴,横绝沙河,免大河风涛之患,二也。沙河引水入于御河,大河涨溢,沙河自有限节,三也。御河涨溢,有斗门启闭,无冲注淤塞之弊,四也。德、博舟运,免数百里大河之险,五也。一举而五利附焉。请发卒万人,一月可成。"从之。
jiǔ nián qiū, fǎng zòu bì gōng. zhōng shū yù lùn shǎng, dì lìng hé běi jiān sī àn shì bǎo míng, dà míng ān fǔ shǐ wén yàn bó fù shí. shí yuè, yàn bó yán:
九年秋,昉奏毕功。中书欲论赏,帝令河北监司案视保明,大名安抚使文彦博覆实。十月,彦博言:
qù qiū kāi jiù shā hé, qǔ huáng hé xíng yùn, yù tōng jiāng huái zhōu jí, chè yú hé běi jí biān. zì jīn chūn kāi kǒu fàng shuǐ, hòu lái zhǎng luò bù dìng, suǒ xíng zhōu fá jiē qīng zǎi, yǒu hài wú lì, wǎng fèi gōng liào jí duō. jīn yù hé shàng yuán, zhǐ shì bǎi mén quán shuǐ, qí shì zhuàng měng, zhì wèi zhōu yǐ xià, kě shèng sān sì bǎi hú zhī zhōu, sì shí xíng yùn, wèi cháng zǔ zhì. dī fáng bù zhì gāo hòu, yì wú shuǐ huàn. jīn nǎi qǔ huáng hé shuǐ yǐ yì zhī, dà jí bù néng tūn nà, bì zhì jué yì xiǎo zé huǎn màn qiǎn sè, bì zhì yū diàn. fán shàng xià qiān yú lǐ, bì nán suì suì kāi jùn. kuàng cǐ hé chuān běi jīng chéng zhōng, lì hài yì dǔ. jīn shǐ chū dōng, yǐ jiàn zǔ zhì, kǒng nián suì jiān, fǎn huài jiǔ lái xíng yùn. tǎng wèi tōng jiāng huái zhī cáo, jí yóu bù rán. zì jiāng zhè huái biàn rù huáng hé, shùn liú ér xià, yòu hé yú yù hé, dà yuē suì bù guò yī bǎi wàn hú. ruò zì biàn shùn liú jìng rù huáng hé, dá yú běi jīng, zì běi jīng hé gù chē chéng, lù xíng rù cāng, yuē yòng qián wǔ liù qiān mín, què yú yù hé zhuāng zài fù biān chéng, qí shěng gōng yì wù liào jí hé qīng yī liáng zhī fèi, bù kě shèng jì.
去秋开旧沙河,取黄河行运,欲通江、淮舟楫,彻于河北极边。自今春开口放水,后来涨落不定,所行舟栰皆轻载,有害无利,枉费功料极多。今御河上源,止是百门泉水,其势壮猛,至卫州以下,可胜三四百斛之舟,四时行运,未尝阻滞。堤防不至高厚,亦无水患。今乃取黄河水以益之,大即不能吞纳,必致决溢;小则缓漫浅涩,必致淤淀。凡上下千余里,必难岁岁开浚。况此河穿北京城中,利害易睹。今始初冬,已见阻滞,恐年岁间,反坏久来行运。傥谓通江、淮之漕,即尤不然。自江、浙、淮、汴入黄河,顺流而下,又合于御河,大约岁不过一百万斛。若自汴顺流径入黄河,达于北京,自北京和雇车乘,陆行入仓,约用钱五六千缗,却于御河装载赴边城,其省工役、物料及河清衣粮之费,不可胜计。
yòu qù dōng, wài jiān chéng yù yú běi jīng huáng hé xīn dī kāi zhì shuǐ kǒu, yǐ tōng xíng yùn, qí cè yóu shū. cǐ nǎi xī níng sì nián qiū huáng hé xià zhù yù hé zhī chù, dāng shí cháo tíng xuǎn chà jìn chén, dū yì xiū sāi, suǒ fèi bù zī. dà míng ēn jì zhī rén, zhì jīn chuāng yí wèi píng, jīn nài hé fǎn yù kāi kǒu dǎo shuǐ yé? dōu shuǐ jiān suī lìng suǒ shǔ xiàng shì, ér guān lì kǒng wǔ jiàn móu zhī guān, zhǐ zuò qiān yán, huí bào wèi qí xiū gù yù hé dī fáng, fāng yì kāi zhì hé kǒu, kuàng yù hé dī dào, jǐn rú cài hé zhī lèi, ruò yù tūn nà hé shuǐ, xū rú biàn àn zēng xiū, yóu kǒng bù néng zhì xù. qǐ bié wěi qīng qiáng guān xiāng shì lì hài, bìng yì kě fǒu.
又去冬,外监丞欲于北京黄河新堤开置水口,以通行运,其策尤疏。此乃熙宁四年秋黄河下注御河之处,当时朝廷选差近臣,督役修塞,所费不赀。大名、恩冀之人,至今疮痍未平,今奈何反欲开口导水耶?都水监虽令所属相视,而官吏恐忤建谋之官,止作迁延,回报谓俟修固御河堤防,方议开置河口,况御河堤道,仅如蔡河之类,若欲吞纳河水,须如汴岸增修,犹恐不能制蓄。乞别委清强官相视利害,并议可否。
yòu yán:" jīn zhī shuǐ guān, yóu wéi bù zhí, róng yì jiàn yán, jiǎo xìng ēn shǎng. cháo tíng biàn wéi zhǔ zhāng, zhōng wài mò gǎn yì yì, shì ruò bù xiào, dōu wú qiǎn fá. chén wèi gèng dāng xuǎn zé qí rén, bù yí lìng kuáng wàng bèi héng fèi shēng mín gāo xuè."
又言:"今之水官,尤为不职,容易建言,侥幸恩赏。朝廷便为主张,中外莫敢异议,事若不效,都无谴罚。臣谓更当选择其人,不宜令狂妄辈横费生民膏血。"
yǐ ér dōu shuǐ jiān yán, yùn hé qǐ zhì shuāng zhá, lì fàng zhōu chuán shí biàn, yǔ yàn bó suǒ yán bù tóng. shí èr yuè, mìng zhī zhì gào xióng běn yǔ dōu shuǐ jiān hé běi zhuǎn yùn sī guān xiāng shì. běn zòu:
已而都水监言,运河乞置双闸,例放舟船实便,与彦博所言不同。十二月,命知制诰熊本与都水监、河北转运司官相视。本奏:
hé běi zhōu jūn shǎng gěi chá huò, yǐ zhì yìng jiē yán biān què chǎng yào yòng zhī wù, bìng zì huáng hé yùn zhì lí yáng chū xiè, zhuǎn rù yù hé, fèi yòng zhǐ yú kè jūn shù bǎi rén tiān zhī ér yǐ. xiàng zhě, cháo tíng céng cì mǐ hé běi, yì yú lí yáng huò mǎ líng dào kǒu xià xiè, dào zhuāng zhuǎn zhì, fèi yì bù duō. zuó yīn chéng fǎng děng bò huà, yú wèi zhōu xī nán, xún shā hé gù jī jué kǒu zhì zhá, záo dī yǐn hé, yǐ tōng jiāng huái zhōu jí, ér shí biān jùn cāng bǐng. zì xìng yì zhì bì, fán yòng qián mǐ gōng liào èr bǎi wàn yǒu qí. jīn hòu měi suì yòng wù liào yī bǎi yī shí liù wàn, xiāng jūn yī qiān qī bǎi yú rén, yuē fèi qián wǔ wàn qī qiān yú mín. kāi hé xíng shuǐ, cái bǎi yú rì, suǒ guò chuán fá liù bǎi èr shí wǔ, ér wèi zhōu jiè yù hé yū qiǎn, yǐ jí sān wàn bā qiān yú bù shā hé zuǒ yòu mín tián, yǎn jìn zhě jǐ qiān qǐng, suǒ miǎn zū shuì èr qiān guàn shí yǒu yú. yǒu fèi wú lì, chéng rú yì zhě suǒ lùn.
河北州军赏给茶货,以至应接沿边榷场要用之物,并自黄河运至黎阳出卸,转入御河,费用止于客军数百人添支而已。向者,朝廷曾赐米河北,亦于黎阳或马陵道口下卸,倒装转致,费亦不多。昨因程昉等擘画,于卫州西南,循沙河故迹决口置闸,凿堤引河,以通江、淮舟楫,而实边郡仓禀。自兴役至毕,凡用钱米、功料二百万有奇。今后每岁用物料一百一十六万,厢军一千七百余人,约费钱五万七千余缗。开河行水,才百余日,所过船栰六百二十五,而卫州界御河淤浅,已及三万八千余步;沙河左右民田,渰浸者几千顷,所免租税二千贯石有余。有费无利,诚如议者所论。
rán shàng yǒu dà zhě, wèi zhōu jū yù hé shàng yóu, ér xī nán dāng wáng gōng xiàng zhe zhī huì, suǒ yǐ hàn huáng hé zhī huàn zhě, yī dī ér yǐ. jīn xué dī yǐn hé, ér zhì zhá zhī dì, cái jí dī shēn zhī bàn. xún zhī tǔ rén yún, zì qìng lì bā nián hòu, dà shuǐ qī zhì, fāng qí shèng shí, yóu bō yǒu píng dī zhě. jīn hé liú ān shùn sān nián yǐ, shè fù fán shuǐ bào zhǎng, zé hé shēn nǎi zài zhá kǒu zhī shàng. yǐ tuān hàn zhī shì ér wú dī fáng zhī zǔ, fàn làn chōng yì, xià hé yù hé, chén kǒng diàn nì zhī huò, bù tè zài hu wèi zhōu, ér bīn yù hé jùn xiàn, jiē lí qí huàn yǐ.
然尚有大者,卫州居御河上游,而西南当王供向著之会,所以捍黄河之患者,一堤而已。今穴堤引河,而置闸之地,才及堤身之半。询之土人云,自庆历八年后,大水七至,方其盛时,游波有平堤者。今河流安顺三年矣,设复矾水暴涨,则河身乃在闸口之上。以湍悍之势而无堤防之阻,泛滥冲溢,下合御河,臣恐垫溺之祸,不特在乎卫州,而濒御河郡县,皆罹其患矣。
fū cǐ hé zhī xìng, yī suì suǒ jì chuán fá, qí shù zhǐ cǐ, ér méng měi suì bù cè zhī huàn, jī wú qióng bù zī zhī fèi, qǐ bì xià suǒ yǐ chuí shì yù mín zhī yì zāi! chén bó cǎi zhòng lùn, jiū jí lì bìng, xián yǐ wèi qì gù dī, yàn xīn kǒu, cún xīn zhá ér wù zhì, shù kě yǐ xiāo yū diàn jué yì zhī huàn, ér shěng wú qióng zhī fèi. wàn yī tā rì yù yóu cǐ hé zhuǎn sù sāi xià, zé zàn kāi jí zhǐ, huò kě shū fēi wǎn zhī láo.
夫此河之兴,一岁所济船栰,其数止此,而萌每岁不测之患,积无穷不赀之费,岂陛下所以垂世裕民之意哉!臣博采众论,究极利病,咸以谓葺故堤,堰新口,存新闸而勿治,庶可以销淤淀决溢之患,而省无穷之费。万一他日欲由此河转粟塞下,则暂开亟止,或可纾飞輓之劳。
wèi jǐ, hé guǒ jué wèi zhōu.
未几,河果决卫州。
yuán fēng wǔ nián, tí jǔ hé běi huáng hé dī fáng sī yán:" yù hé xiá ài, dī fáng bù gù, bù zú róng dà hé fēn shuǐ, qǐ lìng gāng yùn zhuàn rù dà hé, ér bì jié xú qū." jì cóng zhī yǐ. míng nián, hù bù shì láng jiǎn zhōu fǔ fù qǐng kāi bō, yǐ tōng cáo yùn, jí lìng shāng lǚ zhōu chuán zhì biān. shì shí, měi yǒu yī yì, cháo tíng zhé xià shuǐ guān xiāng dù, huò zuò huò chuò, qì mò néng dìng. dà dǐ zì xiǎo wú sào jué, dà hé běi liú, yù hé shù wèi zhǎng shuǐ suǒ mào, yì huò yān mò. zhé zōng shào shèng sān nián sì yuè, hé běi dōu zhuǎn yùn shǐ wú ān chí shǐ zòu, dà hé dōng liú, yù hé fù chū. zhào wěi qián dōu shuǐ chéng lǐ zhòng tí jǔ kāi dǎo.
元丰五年,提举河北黄河堤防司言:"御河狭隘,堤防不固,不足容大河分水,乞令纲运转入大河,而闭截徐曲。"既从之矣。明年,户部侍郎蹇周辅复请开拨,以通漕运,及令商旅舟船至边。是时,每有一议,朝廷辄下水官相度,或作或辍,迄莫能定。大抵自小吴埽决,大河北流,御河数为涨水所冒,亦或湮没。哲宗绍圣三年四月,河北都转运使吴安持始奏,大河东流,御河复出。诏委前都水丞李仲提举开导。
huī zōng chóng níng yuán nián dōng, zhào hóu lín tóng běi wài dōu shuǐ chéng sī kāi lín qīng xiàn bà zǐ kǒu, zēng xiū yù hé xī dī, gāo sān chǐ, bìng jì dù xī dī kāi zhì dǒu mén, jué běi jīng ēn jì cāng zhōu yǒng jìng jūn jī shuǐ rù yù hé kū yuán. míng nián qiū, huáng hé zhǎng rù yù hé, xíng liú jìn dà míng fǔ guǎn táo xiàn, bài lú shè, fù yòng fū qī qiān, yì èr shí yī wàn yú gōng xiū xī dī, sān yuè shǐ bì, zhǎng shuǐ fù huài zhī.
徽宗崇宁元年冬,诏侯临同北外都水丞司开临清县坝子口,增修御河西堤,高三尺,并计度西堤开置斗门,决北京、恩、冀、沧州、永静军积水入御河枯源。明年秋,黄河涨入御河,行流浸大名府馆陶县,败庐舍,复用夫七千,役二十一万余工修西堤,三月始毕,涨水复坏之。
zhèng hé wǔ nián rùn zhēng yuè, zhào yú ēn zhōu běi zēng xiū yù hé dōng dī, wèi zhì shuǐ dī fáng, lìng jīng xī lù chà jiè lái nián fēn gōu hé fū qiān rén fù yì. yú shì dōu shuǐ shǐ zhě mèng kuí yí bō shí bā sào guān bīng, fēn dì bù xiū zhù, yòu qǔ zǎo qiáng shàng sào shuǐ kǒu yǐ xià jiù dī suǒ guǎn yú liǔ wèi zhuāng mù.
政和五年闰正月,诏于恩州北增修御河东堤,为治水堤防,令京西路差借来年分沟河夫千人赴役。于是都水使者孟揆移拨十八埽官兵,分地步修筑,又取枣强上埽水口以下旧堤所管榆柳为桩木。
táng luò, yuán biān zhū shuǐ suǒ jù, yīn yǐ xiàn liáo. hé běi tún tián sī yuán biān ān fǔ sī jiē zhǎng zhī, ér yǐ hé běi zhuǎn yùn shǐ jiān dōu dà zhì zhì. fán shuǐ zhī qiǎn shēn, tún tián sī jì shēn gōng bù. qí shuǐ dōng qǐ cāng zhōu jiè, jù hǎi àn hēi lóng gǎng, xī zhì gān níng jūn, yán yǒng jì hé hé pò chuán diàn huī diàn fāng diàn wèi yī shuǐ, héng guǎng yī bǎi yī shí lǐ, zòng jiǔ shí lǐ zhì yī bǎi sān shí lǐ, qí shēn wǔ chǐ. dōng qǐ gān níng jūn xī xìn ān jūn yǒng jì qú wèi yī shuǐ, xī hé é cháo diàn chén rén diàn yàn dān diàn dà guāng diàn mèng zōng diàn wèi yī shuǐ, héng guǎng yī bǎi èr shí lǐ, zòng sān shí lǐ, huò wǔ shí lǐ, qí shēn zhàng yú huò liù chǐ. dōng qǐ xìn ān jūn yǒng jì qú, xī zhì bà zhōu mò jīn kǒu, hé shuǐ wèn diàn dé shèng diàn xià guāng diàn xiǎo lán diàn lǐ zǐ diàn dà lán diàn wèi yī shuǐ, héng guǎng qī shí lǐ, huò shí wǔ lǐ huò liù lǐ, qí shēn liù chǐ huò qī chǐ. dōng běi qǐ bà zhōu mò jīn kǒu, xī nán bǎo dìng jūn fù mǔ zhài, hé liáng liào diàn huí diàn wèi yī shuǐ, héng guǎng èr shí qī lǐ, zòng bā lǐ, qí shēn liù chǐ. bà zhōu zhì bǎo dìng jūn bìng táng àn shuǐ zuì qiǎn, gù xián píng jǐng dé zhōng, qì dān nán mù, yǐ bà zhōu xìn ān jūn wèi guī lù. dōng nán qǐ bǎo ān jūn, xī běi xióng zhōu, hé bǎi shuǐ diàn hēi yáng diàn xiǎo lián huā diàn wèi yī shuǐ, héng guǎng liù shí lǐ, zòng èr shí wǔ lǐ huò shí lǐ, qí shēn bā chǐ huò jiǔ chǐ. dōng qǐ xióng zhōu, xī zhì shùn ān jūn, hé dà lián huā diàn luò yáng diàn niú héng diàn kāng chí diàn chóu diàn bái yáng diàn wèi yī shuǐ, héng guǎng qī shí lǐ, zòng sān shí lǐ huò sì shí wǔ lǐ, qí shēn yī zhàng huò liù chǐ huò qī chǐ. dōng qǐ shùn ān jūn, xī biān wú diàn zhì bǎo zhōu, hé qí nǚ diàn láo diàn wèi yī shuǐ, héng guǎng sān shí yú lǐ, zòng bǎi wǔ shí lǐ, qí shēn yī zhàng sān chǐ huò yī zhàng. qǐ ān sù guǎng xìn jūn zhī nán, bǎo zhōu xī běi, chù shěn yuàn hé wèi táng, héng guǎng èr shí lǐ, zòng shí lǐ, qí shēn wǔ chǐ, qiǎn huò sān chǐ, yuē shěn yuàn pō. zì bǎo zhōu xī hé jī jù quán shàng quán wèi dào tián fāng tián, héng guǎng shí lǐ, qí shēn wǔ chǐ zhì sān chǐ, yuē xī táng pō. zì hé chéng jǔ yǐ huáng mào wèi pàn guān, shǐ kāi zhì tún tián, zhù dī chǔ shuǐ wèi zǔ gù, qí hòu yì zēng guǎng zhī. fán bìng biān zhū hé, ruò hū tuó hú lú yǒng jì děng hé, jiē huì yú táng.
塘泺,缘边诸水所聚,因以限辽。河北屯田司、缘边安抚司皆掌之,而以河北转运使兼都大制置。凡水之浅深,屯田司季申工部。其水东起沧州界,拒海岸黑龙港,西至乾宁军,沿永济河合破船淀、灰淀、方淀为一水,衡广一百一十里,纵九十里至一百三十里,其深五尺。东起乾宁军、西信安军永济渠为一水,西合鹅巢淀、陈人淀、燕丹淀、大光淀、孟宗淀为一水,衡广一百二十里,纵三十里,或五十里,其深丈余或六尺。东起信安军永济渠,西至霸州莫金口,合水汶淀、得胜淀、下光淀、小兰淀、李子淀、大兰淀为一水,衡广七十里,或十五里或六里,其深六尺或七尺。东北起霸州莫金口,西南保定军父母砦,合粮料淀、回淀为一水,衡广二十七里,纵八里,其深六尺。霸州至保定军并塘岸水最浅,故咸平、景德中,契丹南牧,以霸州、信安军为归路。东南起保安军,西北雄州,合百水淀、黑羊淀、小莲花淀为一水,衡广六十里,纵二十五里或十里,其深八尺或九尺。东起雄州,西至顺安军,合大莲花淀、洛阳淀、牛横淀、康池淀、畴淀、白羊淀为一水,衡广七十里,纵三十里或四十五里,其深一丈或六尺或七尺。东起顺安军,西边吴淀至保州,合齐女淀、劳淀为一水,衡广三十余里,纵百五十里,其深一丈三尺或一丈。起安肃、广信军之南,保州西北,畜沈苑河为塘,衡广二十里,纵十里,其深五尺,浅或三尺,曰沈苑泊。自保州西合鸡距泉、尚泉为稻田、方田,衡广十里,其深五尺至三尺,曰西塘泊。自何承矩以黄懋为判官,始开置屯田,筑堤储水为阻固,其后益增广之。凡并边诸河,若滹沱、胡卢、永济等河,皆汇于塘。
tiān shèng yǐ hòu, xiāng xún ér bù fèi, réng lǐng yú yán biān tún tián sī. ér dāng zhí zhī lì, gè cóng qí suǒ jiàn, huò yuē:" yǒu bīng jiāng zài, qì dān lái, yún wú suǒ shì táng. zì biān wú diàn xī wàng cháng chéng kǒu, shàng bǎi yú lǐ, jiē shān fù gāo yǎng, shuǐ bù néng zhì, qì dān qí chí tū, dé cǐ lù zú yǐ, táng suī jù hǎi, yì wú suǒ yòng. fū yǐ wú yòng zhī táng, ér fèi kě gēng zhī tián, zé biān gǔ guì, zì kùn zhī dào yě. bù rú wù guǎng, yǐ xī mín wèi gēn běn." huò zhě zé yuē:" hé shuò fú yuán èr qiān lǐ, dì píng yí wú xiǎn zǔ. qì dān cóng xī fāng rù, fàng bīng dà lüè, yóu dōng fāng ér guī, wǒ yīng chéng zhī bù xiá, qí hé yǐ yù zhī? zì biān wú diàn zhì ní gū hǎi kǒu, mián gèn qī zhōu jūn, qū qǔ jiǔ bǎi lǐ, shēn bù kě yǐ zhōu xíng, qiǎn bù kě yǐ tú shè, suī yǒu jìn bīng, bù néng dù yě. dōng yǒu suǒ zǔ, zé jiǎ bīng zhī bèi, kě yǐ zhuān lì yú qí xī yǐ. shú wèi wú yì?" lùn zhě zì shì fēn wéi liǎng qí, ér tíng cháo yǐ qì dān chū mò wú cháng, zǔ gù zhōng bù kě yǐ fèi yě.
天圣以后,相循而不废,仍领于沿边屯田司。而当职之吏,各从其所见,或曰:"有兵将在,契丹来,云无所事塘。自边吴淀西望长城口,尚百余里,皆山阜高仰,水不能至,契丹骑驰突,得此路足矣,塘虽距海,亦无所用。夫以无用之塘,而废可耕之田,则边谷贵,自困之道也。不如勿广,以息民为根本。"或者则曰:"河朔幅员二千里,地平夷无险阻。契丹从西方入,放兵大掠,由东方而归,我婴城之不暇,其何以御之?自边吴淀至泥姑海口,绵亘七州军,屈曲九百里,深不可以舟行,浅不可以徒涉,虽有劲兵,不能度也。东有所阻,则甲兵之备,可以专力于其西矣。孰谓无益?"论者自是分为两歧,而廷朝以契丹出没无常,阻固终不可以废也。
rén zōng míng dào èr nián, liú píng zì xióng zhōu xǐ zhī chéng dé jūn, zòu yuē:" chén xiàng wèi yán biān ān fǔ shǐ, yǔ ān fǔ dōu jiān liú zhì cháng chén bèi biān zhī lüè. chén jīn xǐ zhēn dìng lù, yóu shùn ān ān sù bǎo dìng zhōu jiè, zì biān wú diàn wàng zhào kuàng chuān cháng chéng kǒu, nǎi qì dān chū rù yào hài zhī dì, dōng xī bù jí yī bǎi wǔ shí lǐ. chén qiè hèn shèng cháo qī shí yú nián, shǒu biān zhī chén, hé kě shèng shù, jiē bù néng wéi cháo tíng yù shè shēn gōu gāo lěi, yǐ wéi è sāi. chén wén tài zōng cháo, cháng yǒu jiàn qǐng zhì fāng tián zhě. jīn qì dān guó duō shì, bīng huāng xiāng jì, wǒ chéng cǐ yǐ yǐn shuǐ zhí dào wéi míng, kāi fāng tián, suí tián chéng sì miàn chuān gōu qú, zòng guǎng yī zhàng, shēn èr zhàng, lín cì jiāo cuò, liǎng gōu jiān qū qǔ wèi jìng lù, cái lìng tōng bù bīng. yǐn cáo hé bào hé xú hé jī jù quán fēn zhù gōu zhōng, dì gāo zé yòng shuǐ chē jí yǐn, guàn gài shén biàn. yuàn yǐ liú zhì zhī guǎng xìn jūn, yǔ yáng huái mǐn gòng zhǔ qí shì, shù nián zhī hòu, bì yǒu chéng jī." dì suì mì chì píng yǔ huái mǐn jiàn fāng tián. shì jìn liú zōng yán yòu zòu qǐng zhǒng mù yú xī shān zhī lù, yǐ fǎ yú sāi, yún kě yǐ xiàn qì dān yě. hòu liú píng qù zhēn dìng, huái mǐn yóu lǐng tún tián sī. táng pō yì guǎng, zhì tūn mò mín tián, dàng nì qiū mù, bǎi xìng shǐ gào bìng, nǎi yǒu dào jué yǐ miǎn shuǐ huàn zhě, huái mǐn zòu lì fǎ yī dào jué dī fáng lǜ.
仁宗明道二年,刘平自雄州徙知成德军,奏曰:"臣向为沿边安抚使,与安抚都监刘志尝陈备边之略。臣今徙真定路,由顺安、安肃、保定州界,自边吴淀望赵旷川、长城口,乃契丹出入要害之地,东西不及一百五十里。臣窃恨圣朝七十余年,守边之臣,何可胜数,皆不能为朝廷预设深沟高垒,以为扼塞。臣闻太宗朝,尝有建请置方田者。今契丹国多事,兵荒相继,我乘此以引水植稻为名,开方田,随田塍四面穿沟渠,纵广一丈,深二丈,鳞次交错,两沟间屈曲为径路,才令通步兵。引曹河、鲍河、徐河、鸡距泉分注沟中,地高则用水车汲引,灌溉甚便。愿以刘志知广信军,与杨怀敏共主其事,数年之后,必有成绩。"帝遂密敕平与怀敏建方田。侍禁刘宗言又奏请种木于西山之麓,以法榆塞,云可以限契丹也。后刘平去真定,怀敏犹领屯田司。塘泊益广,至吞没民田,荡溺丘墓,百姓始告病,乃有盗决以免水患者,怀敏奏立法依盗决堤防律。
jǐng yòu èr nián, huái mǐn zhī xióng zhōu, yòu qǐng lì mù wèi shuǐ zé, yǐ xiàn yíng suō. bǎo yuán yuán nián shí yī yuè jǐ wèi, hé běi tún tián sī yán:" yù yú shí zhǒng kǒu dǎo yǒng jì hé shuǐ, yǐ zhù yuán biān táng pō, qǐng miǎn suǒ jīng mín tián shuì." cóng zhī. shí suì hàn, táng shuǐ hé, huái mǐn lǜ qì dān shǐ zhì, cè zhī qí guǎng shēn, nǎi yōng jiè hé shuǐ zhù zhī, táng fù rú gù.
景祐二年,怀敏知雄州,又请立木为水则,以限盈缩。宝元元年十一月己未,河北屯田司言:"欲于石冢口导永济河水,以注缘边塘泊,请免所经民田税。"从之。时岁旱,塘水涸,怀敏虑契丹使至,测知其广深,乃壅界河水注之,塘复如故。
qìng lì èr nián sān yuè jǐ sì, qì dān qiǎn shǐ zhì shū, qiú guān nán shí xiàn. qiě yuē:" yíng zhù zhǎng dī, tián sāi ài lù, kāi jué táng shuǐ, tiān zhì biān jūn, jì qián rěn yú cāi xián, lǜ nán dūn yú xìn mù." sì yuè gēng chén, fù shū yuē:" yíng zhù dī dài, kāi jué bēi táng, zuó yuán lín lǎo zhī yú, dà wéi yǎn yì zhī huàn, jì fēi shū dǎo, dāng shāo shàn fáng, qǐ yùn cāi xián, yǐ kuī xìn mù." liáo shǐ liú liù fú cháng wèi jiǎ chāng cháo yuē:" nán cháo táng luò hé wéi zhě zāi? yī wěi kě háng, tóu chuí kě píng. bù rán, jué qí dī, shí wàn tǔ náng, suì kě yú yǐ." shí yì zhě yì qǐng hé qí dì yǐ yǎng bīng. dì wèn wáng gǒng chén, duì yuē:" bīng shì shàng guǐ, bǐ chéng yǒu móu, bù yīng yǐ yǔ dí, cǐ liù fú kuā yán ěr. shè xiǎn shǒu guó, xiān wáng bù fèi, qiě zǔ zōng suǒ yǐ xiàn liáo qí yě." dì shēn rán zhī.
庆历二年三月己巳,契丹遣使致书,求关南十县。且曰:"营筑长堤,填塞隘路,开决塘水,添置边军,既潜稔于猜嫌,虑难敦于信睦。"四月庚辰,复书曰:"营筑堤埭,开决陂塘,昨缘霖潦之余,大为衍溢之患,既非疏导,当稍缮防,岂蕴猜嫌,以亏信睦。"辽使刘六符尝谓贾昌朝曰:"南朝塘泺何为者哉?一苇可杭,投箠可平。不然,决其堤,十万土囊,遂可逾矣。"时议者亦请涸其地以养兵。帝问王拱辰,对曰:"兵事尚诡,彼诚有谋,不应以语敌,此六符夸言尔。设险守国,先王不废,且祖宗所以限辽骑也。"帝深然之。
qī yuè, qì dān fù yì hé hǎo, yuē liǎng jiè hé diàn yǐ qián kāi quǎn zhě bìng yī jiù wài, zì jīn yǐ hòu, gè bù tiān zhǎn. qí jiàn dī yàn shuǐ kǒu, zhú shí jué xiè yōng sè, liàng chà bīng fū, qǔ biàn xiū dié shū dǎo. fēi shí lín lǎo, bié zhì dà duàn zhǎng yì, bìng bù zài guān bào zhī xiàn. shì suì, liú zōng yán zhī shùn ān jūn, shàng yán:" tún tián sī jùn táng shuǐ, piào zhāo xián xiāng liù qiān hù."
七月,契丹复议和好,约两界河淀已前开畎者并依旧外,自今已后,各不添展。其见堤堰水口,逐时决泄壅塞,量差兵夫,取便修叠疏导。非时霖潦,别至大段涨溢,并不在关报之限。是岁,刘宗言知顺安军,上言:"屯田司浚塘水,漂招贤乡六千户。"
wǔ nián qī yuè, chū yǔ qì dān yuē, bà guǎng liǎng jiè táng diàn. yuē jì dìng, cháo tíng zhòng shēng shì, zì shì měi biān chén yán lì hài, suī tīng xǔ, bì jiè zhī yǐ wú zhāng huáng, shǐ qì dān yǒu cí. ér yáng huái mǐn dú zhì táng yì jí, shì yuè, huái mǐn mì zòu yuē:" qián zhuǎn yùn shǐ shěn miǎo kāi qī jí kǒu xiè táng shuǐ, chén yǐ jí sāi zhī. zhī shùn ān jūn liú zōng yán bì wǔ mén fú tóu gǎng xià chì dà wō liǔ lín kǒu zhāng hé shuǐ, bù shǐ rù táng, chén yǐ fù tōng zhī, lìng zhù bái yáng diàn yǐ. miǎo zōng yán péng dǎng jǔ shì rú cǐ, bù qiǎn zhū wú yǐ chéng hòu." zhào cóng huái mǐn zòu, zì jīn yǒu wàng qǐ gǎi shuǐ kǒu zhě, zhòng zé zhī.
五年七月,初与契丹约,罢广两界塘淀。约既定,朝廷重生事,自是每边臣言利害,虽听许,必戒之以毋张皇,使契丹有词。而杨怀敏独治塘益急,是月,怀敏密奏曰:"前转运使沈邈开七汲口泄塘水,臣已亟塞之。知顺安军刘宗言闭五门幞头港、下赤大涡柳林口漳河水,不使入塘,臣已复通之,令注白羊淀矣。邈、宗言朋党沮事如此,不谴诛无以惩后。"诏从怀敏奏,自今有妄乞改水口者,重责之。
jiā yòu zhōng, yù shǐ zhōng chéng hán jiàng yán:" xuān zǔ yǐ shàng, běn jí bǎo zhōu, huái mǐn guǎng táng shuǐ, qīn huáng cháo yuǎn zǔ fén. jìn wén zhào zhǐ yǐ qián èr bǎi qiān cì běn zōng shǐ yì zàng, cǐ kuī báo guó tǐ yóu shén, wù lùn hài tàn, yuàn qǐng zhōu xiàn píng shuǐ huàn ér yǐ." zhī xióng zhōu zhào zī yán:" tún tián sī dāng xú hé jiān zhù dī duàn shuǐ, táng dī jù cún, kě fù shì yě. yí kāi shuǐ dòu liù shí chǐ, xiū shí xiàn yǐ jié zhī." xián kě qí zòu. bā nián, hé běi tí diǎn xíng yù zhāng wèn yán:" shì bā zhōu jūn táng, chū tǔ wèi dī, yǐ chù xī shān zhī shuǐ, shè xià hé yì, ér mín tián wú huàn." yì shī xíng yān.
嘉祐中,御史中丞韩绛言:"宣祖已上,本籍保州,怀敏广塘水,侵皇朝远祖坟。近闻诏旨以钱二百千赐本宗使易葬,此亏薄国体尤甚,物论骇叹,愿请州县屏水患而已。"知雄州赵滋言:"屯田司当徐河间筑堤断水,塘堤具存,可覆视也。宜开水窦六十尺,修石限以节之。"咸可其奏。八年,河北提点刑狱张问言:"视八州军塘,出土为堤,以畜西山之水,涉夏河溢,而民田无患。"亦施行焉。
shén zōng xī níng yuán nián zhēng yuè, fù fén zhōu xī hé luò. luò jiù zài chéng dōng, wéi sì shí lǐ, suì hàn yǐ gài mín tián, yǔ yǐ zhū shuǐ, yòu yǒu pú yú jiāo qiàn zhī lì, kě gěi pín mín. qián zhuǎn yùn shǐ wáng yán fèi wèi tián, rén bù yǐ wéi biàn. zhì shì, zhī zá yù shǐ liú shù qǐng fù zhī. shì suì, yòu qiǎn chéng fǎng yù biān chén yíng zhì zhū luò, yǐ bèi shǒu yù.
神宗熙宁元年正月,复汾州西河泺。泺旧在城东,围四十里,岁旱以溉民田,雨以潴水,又有蒲鱼、茭芡之利,可给贫民。前转运使王沿废为田,人不以为便。至是,知杂御史刘述请复之。是岁,又遣程昉谕边臣营治诸泺,以备守御。
wǔ nián, dōng tóu gòng fèng guān zhào zhōng zhèng yán:" jiè hé yǐ nán zhì cāng zhōu fán sān bǎi lǐ, xià qiū kě tú shè, yù dōng zé bīng hé, wú yì píng dì. qǐng zì cāng zhōu dōng jiē hǎi, xī dǐ xī shān, zhí yú liǔ sāng zǎo, shù nián zhī jiān, kě xiàn qì dān. rán hòu shī lì gēng zhòng, yì chū zū fù, yǐ zhù biān chǔ." zhào chéng fǎng chá shì lì hài yǐ wén.
五年,东头供奉官赵忠政言:"界河以南至沧州凡三百里,夏秋可徒涉,遇冬则冰合,无异平地。请自沧州东接海,西抵西山,植榆柳、桑枣,数年之间,可限契丹。然后施力耕种,益出租赋,以助边储。"诏程昉察视利害以闻。
liù nián wǔ yuè, dì yǔ wáng ān shí lùn wáng gōng shè xiǎn shǒu guó, ān shí yuē:" zhōu guān yì yǒu zhǎng gù zhī guān, dàn duō qīn mín tián, shì yǐ wéi guó, yì fēi jì yě. tài zǔ shí wèi yǒu táng pō, rán qì dān mò gǎn qīn yì." tā rì, shū mì yuàn guān yán:" chéng fǎng fàng hū tuó shuǐ, dà jù tián yū táng luò, shī xiǎn gù zhī lì." ān shí wèi:" hū tuó jiù rù biān wú diàn, xīn rù hóng chéng diàn, jūn táng luò yě. hé xī bù yán ér jīn yán hū?" gài ān shí fāng zhǔ fǎng děng, gù qí lùn rú cǐ.
六年五月,帝与王安石论王公设险守国,安石曰:"《周官》亦有掌固之官,但多侵民田,恃以为国,亦非计也。太祖时未有塘泊,然契丹莫敢侵轶。"他日,枢密院官言:"程昉放滹沱水,大惧填淤塘泺,失险固之利。"安石谓:"滹沱旧入边吴淀,新入洪城淀,均塘泺也。何昔不言而今言乎?"盖安石方主昉等,故其论如此。
liù nián shí èr yuè guǐ yǒu, mìng hé běi tóng tí diǎn zhì zhì tún tián shǐ yán shì liáng zhuān xīng xiū pǔ zhuāng kǒu, zēng guàn dōng táng diàn luò. xiān shì, cāng zhōu běi sān táng děng táng luò, wèi huáng hé suǒ zhù, qí hòu hé gǎi ér luò sāi. chéng fǎng cháng qǐng kāi pí pá wān yǐn hé shuǐ, ér gōng bù chéng. zhì shì, shì liáng qǐng yàn shuǐ jué yù hé, yǐn xī táng shuǐ guàn zhī, gù yǒu shì mìng.
六年十二月癸酉,命河北同提点制置屯田使阎士良专兴修朴桩口,增灌东塘淀泺。先是,沧州北三堂等塘泺,为黄河所注,其后河改而泺塞。程昉尝请开琵琶湾引河水,而功不成。至是,士良请堰水绝御河,引西塘水灌之,故有是命。
qī nián liù yuè dīng chǒu, hé běi yán biān ān fǔ sī shàng zhì zhì yán biān jùn bēi táng zhù dī dào tiáo shì tú, qǐng fù biān jùn tún tián sī. yòu yán yú yán biān jūn chéng zhí liǔ shí má, yǐ bèi biān yòng. bìng cóng zhī.
七年六月丁丑,河北沿边安抚司上《制置沿边浚陂塘筑堤道条式图》,请付边郡屯田司。又言于沿边军城植柳莳麻,以备边用。并从之。
jiǔ nián liù yuè, gāo yáng guān yán:" xìn ān gān níng táng luò, zuó yīn bù shōu dú liú jué kǒu, zhì jīn gān hé." yú shì mìng hé běi dōng xī lù fēn qiǎn jiān sī, shì guǎng xiá qiǎn shēn, jù tú běn shàng. shí nián zhēng yuè jiǎ zǐ, zhào:" bǐ xiū zhù hé běi pò quē táng dī, shōu kuì shuǐ shì. qí xìn ān jūn děng chù yīn táng shuǐ jiǎn hé, tuì chū tián tǔ, jǐ zhào rù gēng diàn zhě fù qǔ zhī."
九年六月,高阳关言:"信安、乾宁塘泺,昨因不收独流决口,至今干涸。"于是命河北东、西路分遣监司,视广狭浅深,具图本上。十年正月甲子,诏:"比修筑河北破缺塘堤,收匮水势。其信安军等处因塘水减涸,退出田土,己召入耕佃者复取之。"
yuán fēng sān nián, zhào yù biān chén yuē:" bǐ zhě qì dān chū mò bù cháng, bù kě quán shì xìn yuē yǐ wéi wàn shì zhī ān. kuàng hé shuò dì shì tǎn píng, lüè wú xiǎn zǔ, dài fēi qián shì zhī bǐ. wéi shì táng shuǐ shí wèi ài sāi, qīng děng dāng tǐ zhèn yì, xié lì zēng xiū, zì fēi dì shì gāo yǎng, rén lì suǒ bù kě shī zhě, jiē zài zī guǎng, yòng jǐn biān fáng. gài gōng lì jìn zài mù qián ér bù wéi, liáng kě xī yě." liù nián shí èr yuè, dìng zhōu lù ān fǔ shǐ hán jiàng yán:" dìng zhōu jiè xī zì shān lù, dōng jiē táng diàn, mián dì bǎi yú lǐ, kě zhū shuǐ shè xiǎn." zhào yǐ yǐn shuǐ guàn tián bēi wéi míng. zhé zōng yuán yòu zhōng, dà chén yù huí hé dōng liú zhě, jiē yǐ běi liú huài táng luò wèi yán, shì jiàn qián piān.
元丰三年,诏谕边臣曰:"比者契丹出没不常,不可全恃信约以为万世之安。况河朔地势坦平,略无险阻,殆非前世之比。惟是塘水实为碍塞,卿等当体朕意,协力增修,自非地势高仰,人力所不可施者,皆在滋广,用谨边防。盖功利近在目前而不为,良可惜也。"六年十二月,定州路安抚使韩绛言:"定州界西自山麓,东接塘淀,绵地百余里,可潴水设险。"诏以引水灌田陂为名。哲宗元祐中,大臣欲回河东流者,皆以北流坏塘泺为言,事见前篇。
huī zōng dà guān èr nián shí èr yuè, zhào yuē:" zhū shuǐ wèi táng, yǐ bèi fàn làn, liú tún yíng tián, yǐ shí sāi xià, guó jiā shè guān zhì lì, zhuān zǒng qí shì. zhōu xiàn xí wán, suì jiǔ huī huài. qí lìng tún tián sī xún zǔ zōng yǐ lái táng dī gù jī xiū zhì zhī, wú dé zēng yì shēng shì." dà dǐ hé běi táng luò, dōng jù hǎi, xī dǐ guǎng xìn ān sù, shēn bù kě shè, qiǎn bù kě zhōu, gù zhǐ wèi xiǎn gù zhī dì. qí hòu yū diàn gān hé, bù fù kāi jùn, guān sī lì yú dào tián, wǎng wǎng xiè qù jī shuǐ, zì shì dī fáng huài yǐ.
徽宗大观二年十二月,诏曰:"潴水为塘,以备泛滥,留屯营田,以实塞下,国家设官置吏,专总其事。州县习玩,岁久隳坏。其令屯田司循祖宗以来塘堤故迹修治之,毋得增益生事。"大抵河北塘泺,东距海,西抵广信、安肃,深不可涉,浅不可舟,故指为险固之地。其后淤淀干涸,不复开浚,官司利于稻田,往往泄去积水,自是堤防坏矣。
hé běi zhū shuǐ, yǒu tōng zhuǎn xiǎng zhě, yǒu wéi fāng tián xiàn liáo rén zhě. tài zōng tài píng xīng guó liù nián zhēng yuè, qiǎn bā zuò shǐ hǎo shǒu jùn fēn háng hé dào, dǐ yú liáo jìng zhě, jiē shū dǎo zhī. yòu yú qīng yuàn jiè kāi xú hé jī jù hé wǔ shí lǐ rù bái hé. zì shì guān nán zhī cáo, xī tōng jì yān. duān gǒng èr nián, yǐ zuǒ jiàn yì dài fū chén shù wèi hé běi dōng lù zhāo zhì yíng tián shǐ, wèi yǔ wèi fù shǐ yòu jiàn yì dài fū fán zhī gǔ wèi hé běi xī lù zhāo zhì yíng tián shǐ, suǒ xiāng wèi fù shǐ, yù dà xīng yíng tián yě.
河北诸水,有通转饷者,有为方田限辽人者。太宗太平兴国六年正月,遣八作使郝守浚分行河道,抵于辽境者,皆疏导之。又于清苑界开徐河、鸡距河五十里入白河。自是关南之漕,悉通济焉。端拱二年,以左谏议大夫陈恕为河北东路招置营田使,魏羽为副使;右谏议大夫樊知古为河北西路招置营田使,索湘为副使,欲大兴营田也。
xiān shì, zì xióng zhōu dōng jì yú hǎi, duō jī shuǐ, qì dān huàn zhī, wèi cháng gǎn yóu cǐ lù rù, měi suì, shù rǎo shùn ān jūn. yì zhě yǐ wéi yí dù dì xíng gāo xià, yīn shuǐ lù zhī biàn, jiàn qiān mò, jùn gōu xù, yì shù wǔ jià, suǒ yǐ shí biān lǐn ér xiàn qì dān. yōng xī hòu, shù yòng bīng, qí gōu jūn zǐ guǎn bài nǜ zhī hòu, hé shuò zhī mín, nóng sāng shī yè, duō xián tián, qiě shù bīng zēng bèi, gù qiǎn shù děng jīng yíng zhī. shù mì zòu:" shù zú jiē duò yóu, yǎng shí xiàn guān, yī dàn shǐ dōng bèi jiǎ bīng, chūn zhí lěi sì, kǒng biàn shēng bù cè." nǎi zhào zhǐ lìng qì yíng bǎo, yíng tián zhī yì suì qǐn.
先是,自雄州东际于海,多积水,契丹患之,未尝敢由此路入,每岁,数扰顺安军。议者以为宜度地形高下,因水陆之便,建阡陌,浚沟洫,益树五稼,所以实边廪而限契丹。雍熙后,数用兵,岐沟、君子馆败衄之后,河朔之民,农桑失业,多闲田,且戍兵增倍,故遣恕等经营之。恕密奏:"戍卒皆堕游,仰食县官,一旦使冬被甲兵,春执耒耜,恐变生不测。"乃诏止令葺营堡,营田之议遂寝。
chún huà èr nián, cóng hé běi zhuǎn yùn shǐ qǐng, zì shēn zhōu xīn zhài zhèn kāi xīn hé, dǎo hú lú hé, fēn wéi yī pài, fán èr bǎi lǐ dǐ cháng shān, yǐ tōng cáo yùn. hú lú hé yuán yú xī shān, shǐ zì jì zhōu xīn hé zhèn rù shēn zhōu wǔ qiáng xiàn, yǔ hū tuó hé hé liú, qí hòu biàn xǐ, rù dà hé. zhì shén zōng xī níng zhōng, nèi shì chéng fǎng qǐng kāi jué yǐn shuǐ rù xīn hé gù dào, zhào běn lù qiǎn guān àn shì. yǒng jìng jūn pàn guān lín shēn dōng guāng xiàn lìng zhāng yán jǔ yán:" xīn hé dì xíng gāo yǎng, kǒng hài mín tián" fǎng yán:" dì shì zuì shùn, yí wú bù biàn." nǎi fù qiǎn liú huì lǐ zhí gōng kǎo shí, ér huì děng zú rú fǎng yán, shēn děng zuò biǎn guān.
淳化二年,从河北转运使请,自深州新砦镇开新河,导胡卢河,分为一派,凡二百里抵常山,以通漕运。胡卢河源于西山,始自冀州新河镇入深州武强县,与滹沱河合流,其后变徙,入大河。至神宗熙宁中,内侍程昉请开决引水入新河故道,诏本路遣官按视。永静军判官林伸、东光县令张言举言:"新河地形高仰,恐害民田"昉言:"地势最顺,宜无不便。"乃复遣刘璯、李直躬考实,而璯等卒如昉言,伸等坐贬官。
sì nián chūn, zhào liù zhái shǐ hé chéng jǔ děng dū shù bīng wàn bā qiān rén, zì bà zhōu jiè yǐn hū tuó shuǐ guàn dào wèi tún tián, yòng shí jūn lǐn, qiě wèi bèi yù yān. chū, lín jīn lìng huáng mào shàng fēng shì, shèng chēng shuǐ tián zhī lì, nǎi yǐ chéng jǔ jì nèi gòng fèng guān yán chéng hàn diàn zhí zhāng cóng gǔ tóng zhì zhì hé běi yuán biān tún tián shì, réng yǐ mào wèi dà lǐ sì chéng, chōng tún tián pàn guān, qí suǒ jīng huà, xī rú mào zòu.
四年春,诏六宅使何承矩等督戍兵万八千人,自霸州界引滹沱水灌稻为屯田,用实军廪,且为备御焉。初,临津令黄懋上封事,盛称水田之利,乃以承矩洎内供奉官阎承翰、殿直张从古同制置河北缘边屯田事,仍以懋为大理寺丞,充屯田判官,其所经画,悉如懋奏。
zhēn zōng xián píng sì nián, zhī jìng róng jūn wáng néng qǐng zì jiāng nǚ miào dōng jué bào hé shuǐ, běi rù yán tái diàn, yòu zì jìng róng zhī dōng, yǐn běi zhù sān tái xiǎo lǐ cūn, qí shuǐ yì rù cháng chéng kǒu ér nán, yòu yōng shǐ běi liú ér dōng rù yú xióng zhōu. wǔ nián, shùn ān jūn bīng mǎ dōu jiān mǎ jì fù qǐng zì jìng róng jūn dōng, yōng bào hé kāi qú rù shùn ān jūn, yòu zì shùn ān jūn zhī xī yǐn rù wēi lǔ jūn, zhì shuǐ lù yíng tián yú qú cè. jì děng yán:" yì chéng, kě yǐ dá liáng cáo, gé liáo qí." dì xǔ zhī, dú yán tái diàn shāo gāo, kǒng jué yǐn fēi biàn, bù cóng qí yì. yīn zhào mò zhōu bù shǔ shí pǔ bìng hù qí yì. yú nián gōng bì. dì yuē:" pǔ yǐn jūn bì mǎ cūn yǐ xī, kāi záo shēn guǎng, zú yǐ zhāng dà jūn shì. ruò biān chéng háo gōu xī rú cǐ, zé liáo rén cāng cù nán chí tū ér yì zhuī xí yǐ." qí nián, hé běi zhuǎn yùn shǐ gěng wàng kāi zhèn zhōu cháng shān zhèn nán hé shuǐ rù xiáo hé zhì zhào zhōu, yǒu zhào bāo zhī. sān yuè, xī jīng zuǒ cáng kù shǐ shū zhī bái qǐng yú ní gū hǎi kǒu zhāng kǒu fù zhì hǎi zuò wù zào zhōu, lìng mín rù hǎi bǔ yú, yīn zhēn píng zhōu jī shì. yì rì wáng shī zhēng tǎo, yì kě yóu cǐ jìn bīng, yǐ fēn dí shì. xiān shì, zhì chuán wù, yǐ jìn hǎi zhī mín yǔ liáo rén wǎng huán, liáo rén cháng fàn zhōu zhí rù qiān shèng xiàn, yì yí yǒu xiāng dǎo zhī zhě, gù fèi wù. zhì shì, lìng zhuǎn yùn shǐ tiáo shàng lì hài. jì ér yǐ wéi fēi biàn, bà zhī.
真宗咸平四年,知静戎军王能请自姜女庙东决鲍河水,北入阎台淀,又自静戎之东,引北注三台、小李村,其水溢入长城口而南,又壅使北流而东入于雄州。五年,顺安军兵马都监马济复请自静戎军东,拥鲍河开渠入顺安军,又自顺安军之西引入威虏军,置水陆营田于渠侧。济等言:"役成,可以达粮漕,隔辽骑。"帝许之,独盐台淀稍高,恐决引非便,不从其议。因诏莫州部署石普并护其役。逾年功毕。帝曰:"普引军壁马村以西,开凿深广,足以张大军势。若边城壕沟悉如此,则辽人仓卒难驰突而易追袭矣。"其年,河北转运使耿望开镇州常山镇南河水入洨河至赵州,有诏褒之。三月,西京左藏库使舒知白请于泥姑海口、章口复置海作务造舟,令民入海捕鱼,因侦平州机事。异日王师征讨,亦可由此进兵,以分敌势。先是,置船务,以近海之民与辽人往还,辽人尝泛舟直入千乘县,亦疑有乡导之者,故废务。至是,令转运使条上利害。既而以为非便,罢之。
jǐng dé yuán nián, běi miàn dōu qián xiá yán chéng hàn zì jiā shān dōng yǐn táng hé sān shí èr lǐ zhì dìng zhōu, shāi ér wèi qú, zhí pú yīn xiàn dōng liù shí èr lǐ huì shā hé, jìng biān wú pō, suì rù yú jiè hé, yǐ dá fāng zhōu zhī cáo. yòu yǐn bǎo zhōu zhào bīn yàn xú hé shuǐ rù jī jù quán, yǐ xī wǎn zhōu zhī yì, zì shì shuò fāng zhī mín, guàn gài ráo yì, dà méng qí lì yǐ. bā yuè, zhào cāng zhōu gān níng jūn jǐn shì dǒu mén shuǐ kǒu, yōng cháo shuǐ rù yù hé dōng táng yàn, yǐ guǎng gài yīn. sì nián wǔ yuè, zhī xióng zhōu lǐ yǔn zé jué qú wèi shuǐ tián, dì yǐ qú jiē jiè hé, bà zhī. yīn xià zhào yuē:" qǐng xiū guó hǎo, tīng qí méng yuē, bù yù shēng shì, gū wù xī mín. zì jīn biān chéng zhǐ kě xiū qì chéng háo, qí yú hé dào, bù dé zhé yǒu jùn zhì."
景德元年,北面都钤辖阎承翰自嘉山东引唐河三十二里至定州,酾而为渠,直蒲阴县东六十二里会沙河,径边吴泊,遂入于界河,以达方舟之漕。又引保州赵彬堰徐河水入鸡距泉,以息挽舟之役,自是朔方之民,灌溉饶益,大蒙其利矣。八月,诏沧州、乾宁军谨视斗门水口,壅潮水入御河东塘堰,以广溉荫。四年五月,知雄州李允则决渠为水田,帝以渠接界河,罢之。因下诏曰:"顷修国好,听其盟约,不欲生事,姑务息民。自今边城止可修葺城壕,其余河道,不得辄有浚治。"
dà zhōng xiáng fú qī nián sì yuè, jīng yuán dōu qián xiá cáo wěi yán:" wèi běi yǒu gǔ chí, lián dài shān lù, jīn jùn wèi qú, lìng mín dǎo yǐ gài tián." liù yuè, zhī yǒng xīng jūn chén yáo zī dǎo lóng shǒu qú rù chéng, mín shù biàn zhī. bìng zhào jiā jiǎng. tiān xǐ mò, zhū zhōu tún tián zǒng sì qiān èr bǎi yú qǐng, ér hé běi tún tián suì shōu èr wàn jiǔ qiān sì bǎi yú shí, bǎo zhōu zuì duō, yú qí bàn yān. jiāng huái liǎng zhè chéng wěi zhì, jiē yǒu tún tián, kè fù hòu, duō fù yǔ mín shū zū, dì cún qí míng. zài hé běi zhě suī yǒu qí shí, ér suì rù wú jǐ, lì zài chù shuǐ yǐ xiàn liáo qí ér yǐ.
大中祥符七年四月,泾原都钤辖曹玮言:"渭北有古池,连带山麓,今浚为渠,令民导以溉田。"六月,知永兴军陈尧咨导龙首渠入城,民庶便之。并诏嘉奖。天禧末,诸州屯田总四千二百余顷,而河北屯田岁收二万九千四百余石,保州最多,逾其半焉。江、淮、两浙承伪制,皆有屯田,克复后,多赋与民输租,第存其名。在河北者虽有其实,而岁入无几,利在畜水以限辽骑而已。
rén zōng tiān shèng sì nián rùn wǔ yuè, shǎn xī zhuǎn yùn shǐ wáng bó wén děng yán:" zhǔn chì xiāng dù kāi zhì jiě zhōu ān yì xiàn zhì bái jiā chǎng yǒng fēng qú, xíng zhōu yùn yán, jīng jiǔ bù zhì láo mín. àn cǐ qú zì hòu wèi zhèng shǐ èr nián, dōu shuǐ xiào wèi yuán qīng yǐn píng kēng shuǐ xī rù huáng hé yǐ yùn yán, gù hào yǒng fēng qú. zhōu qí zhī jiān, qú suì fèi jué. suí dà yè zhōng, dōu shuǐ jiān yáo xiān jué yàn jùn qú, zì shǎn jiāo xī rù jiě xiàn, mín lài qí lì. jí táng mò zhì wǔ dài luàn lí, qì jīn yān mò, shuǐ shén qiǎn hé, zhōu jí bù xíng." zhào sān sī xiāng dù yǐ wén.
仁宗天圣四年闰五月,陕西转运使王博文等言:"准敕相度开治解州安邑县至白家场永丰渠,行舟运盐,经久不至劳民。按此渠自后魏正始二年,都水校尉元清引平坑水西入黄河以运盐,故号永丰渠。周、齐之间,渠遂废绝。隋大业中,都水监姚暹决堰浚渠,自陕郊西入解县,民赖其利。及唐末至五代乱离,迄今湮没,水甚浅涸,舟楫不行。"诏三司相度以闻。
shén zōng jí wèi, zhì zài fù guó, gù yǐ shào nóng wèi xiān. xī níng yuán nián liù yuè, zhào zhū lù jiān sī:" bǐ suì suǒ zài bēi táng yīn méi, bīn jiāng wéi hàn jìn huài, wò rǎng bù dé gēng, yí fǎng qí kě xìng zhě, quàn mín xìng zhī, jù suǒ zēng tián mǔ shuì fù yǐ wén." èr nián shí yuè, quán sān sī shǐ wú chōng yán:" qián yí chéng lìng zhū hóng, zhì píng jiān xiū fù mù qú, bù fèi gōng jiā shù xīn dòu sù, ér mín yuè qū zhī. qú chéng, gài tián liù qiān yú qǐng, shù yì méng qí lì." zhào qiān hóng dà lǐ sì chéng, zhī bǐ yáng xiàn. huò yún hóng zhī mù qú, rào gōng dù xī yǐ xíng shuǐ, shù qín mín ér zhōng wú gōng.
神宗即位,志在富国,故以劭农为先。熙宁元年六月,诏诸路监司:"比岁所在陂塘堙没,濒江圩垾浸坏,沃壤不得耕,宜访其可兴者,劝民兴之,具所增田亩税赋以闻。"二年十月,权三司使吴充言:"前宜城令朱纮,治平间修复木渠,不费公家束薪斗粟,而民乐趋之。渠成,溉田六千余顷,数邑蒙其利。"诏迁纮大理寺丞,知比阳县。或云纮之木渠,绕工度溪以行水,数勤民而终无功。
shí yī yuè, zhì zhì sān sī tiáo lì sī jù nóng tián lì hài tiáo yuē, zhào bān zhū lù:" fán yǒu néng zhī tǔ dì suǒ yí zhòng zhí zhī fǎ, jí xiū fù bēi hú hé gǎng, huò yuán wú bēi táng wéi hàn dī yàn gōu xù ér kě yǐ chuàng xiū, huò shuǐ lì kě jí zhòng ér wéi rén suǒ shàn yǒu, huò tián qù hé gǎng bù yuǎn, wèi dì jiè suǒ gé, kě yǐ jūn jì liú tōng zhě xiàn yǒu fèi tián kuàng tǔ, kě jiū hé xīng xiū, dà chuān gōu dú qiǎn sāi huāng huì, hé xíng jùn dǎo, jí bēi táng yàn dài kě yǐ qǔ shuǐ guàn gài, ruò fèi huài kě xìng zhì zhě, gè shù suǒ jiàn, biān wèi tú jí, shàng zhī yǒu sī. qí tǔ tián pò dà chuān, shù jīng shuǐ hài, huò dì shì wū xià, yǔ lǎo suǒ zhōng, yào zài xiū zhù wéi hàn dī fáng zhī lèi, yǐ zhàng shuǐ lào, huò shū dǎo gōu xù quǎn huì, yǐ xiè jī shuǐ. xiàn bù néng bàn, zhōu wèi qiǎn guān, shì guān shù zhōu, jù zòu qǔ zhǐ. mín xiū shuǐ lì, xǔ dài cháng píng qián gǔ gěi yòng." chū, tiáo lì sī zòu qiǎn liú yí děng bā rén xíng tiān xià, xiāng jiǎn nóng tián shuǐ lì, yòu xià zhū lù zhuǎn yùn sī gè tiáo shàng lì hài, yòu zhào zhū lù gè zhì xiāng dù nóng tián shuǐ lì guān. zhì shì, yǐ tiáo yuē bān yān.
十一月,制置三司条例司具《农田利害条约》,诏颁诸路:"凡有能知土地所宜种植之法,及修复陂湖河港,或元无陂塘、圩垾、堤堰、沟洫而可以创修,或水利可及众而为人所擅有,或田去河港不远,为地界所隔,可以均济流通者;县有废田旷土,可纠合兴修,大川沟渎浅塞荒秽,合行浚导,及陂塘堰埭可以取水灌溉,若废坏可兴治者,各述所见,编为图籍,上之有司。其土田迫大川,数经水害,或地势汙下,雨潦所钟,要在修筑圩垾、堤防之类,以障水涝,或疏导沟洫、畎浍,以泄积水。县不能办,州为遣官,事关数州,具奏取旨。民修水利,许贷常平钱谷给用。"初,条例司奏遣刘彝等八人行天下,相枧农田水利,又下诸路转运司各条上利害,又诏诸路各置相度农田水利官。至是,以《条约》颁焉。
mì shū chéng hóu shū xiàn yán:" biàn àn wò rǎng qiān lǐ, ér jiā hé gōng sī fèi tián, lüè jì èr wàn yú qǐng, duō yòng mù mǎ. jì mǎ ér mù, bù guò yòng dì zhī bàn, zé shì wàn yǒu yú qǐng cháng wèi bù gēng zhī dì. guān qí dì shì, lì yú xíng shuǐ. yù yú biàn hé liǎng àn zhì dǒu mén, xiè qí yú shuǐ, fēn wéi zhī qú, jí yǐn jīng suǒ hé bìng sān shí liù bēi, yǐ guàn gài tián." zhào shū xiàn tí jǔ kāi fēng fǔ jiè cháng píng, shǐ xíng zhī, ér yǐ zhù zuò zuǒ láng yáng jí tóng tí jǔ. shū xiàn yòu yǐn biàn shuǐ yū tián, ér xiáng fú zhōng mù zhī mín dà bèi shuǐ huàn, dōu shuǐ jiān huò yǐ wéi fēi.
秘书丞侯叔献言:"汴岸沃壤千里,而夹河公私废田,略计二万余顷,多用牧马。计马而牧,不过用地之半,则是万有余顷常为不耕之地。观其地势,利于行水。欲于汴河两岸置斗门,泄其余水,分为支渠,及引京、索河并三十六陂,以灌溉田。"诏叔献提举开封府界常平,使行之,而以著作佐郎杨汲同提举。叔献又引汴水淤田,而祥符、中牟之民大被水患,都水监或以为非。
sān nián sān yuè, dì wèi wáng ān shí hán jiàng yuē:" dōu shuǐ jǔ huài yū tián zhě, yǐ qīn qí zhí shì ěr." ān shí yuē:" bì yù rèn shǔ, dāng yǐ yáng jí wèi dōu shuǐ jiān. jīn měi shì bǐng yú shěn lì zhāng gǒng, hé néng bàn jí." qī yuè, dì wén yū tián duō jìn mín tián jià wū yǔ, lìng nèi shì féng zōng dào wǎng shì, zōng dào yǐ shuō zhě wèi wàng. bā yuè, shū xiàn jí bìng quán dōu shuǐ jiān chéng tí jǔ yán biàn yū tián.
三年三月,帝谓王安石、韩绛曰:"都水沮坏淤田者,以侵其职事尔。"安石曰:"必欲任属,当以杨汲为都水监。今每事禀于沈立、张巩,何能办集。"七月,帝闻淤田多浸民田稼、屋宇,令内侍冯宗道往视,宗道以说者为妄。八月,叔献、汲并权都水监丞、提举沿汴淤田。
jiǔ yuè wù shēn, qiǎn diàn zhōng chéng chén shì xiū chéng yì jīng dù chén yǐng zhōu bā zhàng gōu gù jī. chū, shì xiū yán:" chén zhōu xiàng chéng xiàn jiè cài hé dōng àn yǒu bā zhàng gōu, huò duàn huò xù, yǐ lǐ dōng qù, yóu yǐng jí shòu, mián gèn sān bǎi wǔ shí yú lǐ, qǐ yīn qí gù dào, liàng jiā jùn zhì. xīng fù dà jiāng cì hé shè hǔ liú lóng bǎi chǐ děng bēi táng, dǎo shuǐ xíng gōu zhōng, qí bù guàn gài, bǐ shù bǎi lǐ fù wèi dào tián, zé qí lì bǎi bèi." huì tú lái shàng, dì yì xiàng zhī. wáng ān shí yuē:" shì xiū yán yǐn shuǐ shì jí kě shì, bā zhàng gōu xīn hé zé bù rán. xī dèng ài bù lài cài hé cáo yùn, gù néng bìng shuǐ dōng xià, dà xīng shuǐ tián. jué hòu jì fēn shuǐ yǐ zhù cài hé, yòu yǒu xīn xiū zhá yǐ xiàn zhī, yǔ xī bù tóng. wéi wú suǒ yòng shuǐ, jí shuǐ kě bìng ér gōu kě fù yǐ." gù xiān mìng shì xiū xiāng dù.
九月戊申,遣殿中丞陈世修乘驿经度陈、颍州八丈沟故迹。初,世修言:"陈州项城县界蔡河东岸有八丈沟,或断或续,迤逦东去,由颍及寿,绵亘三百五十余里,乞因其故道,量加浚治。兴复大江、次河、射虎、流龙、百尺等陂塘,导水行沟中,棋布灌溉,俾数百里复为稻田,则其利百倍。"绘图来上,帝意向之。王安石曰:"世修言引水事即可试,八丈沟新河则不然。昔邓艾不赖蔡河漕运,故能并水东下,大兴水田。厥后既分水以注蔡河,又有新修闸以限之,与昔不同。惟无所用水,即水可并而沟可复矣。"故先命世修相度。
sì nián sān yuè, dì yǔ shì chén:" zhōng rén shì mài zhě, yán yū tián shèn jiā, yǒu wèi yū bù kě gēng zhī dì, yī wàng shù bǎi lǐ. dú shū mì yuàn yǐ yū tián wú yì, wèi qí báo rú bǐng." ān shí yuē:" jiù lìng báo, gù kě zài yū, hòu ér hòu zhǐ." shì yuè, dì yǐ qìng zhōu jūn luàn, zhào zhí zhèng duì zī zhèng diàn. féng jīng yuē:" fǔ jiè jì yū tián, yòu xíng miǎn yì, zuò bǎo jiǎ, rén jí láo bì." dì yuē:" yū tián yú bǎi xìng hé kǔ? wén tǔ xì rú miàn." wáng ān shí yuē:" qìng zú zhī biàn, bì xià gàn shí. dà chén yí yú cǐ shí gòng tú xiāo mǐ, nǎi hé wéi fú yì, guī jiù yū tián bǎo jiǎ, liǎo bù xiāng guān, cǐ fēi dài zhì míng ér hòu chá yě." shí yuè, qián zhī xiāng zhōu guāng lù qīng shǐ zhào yán:" kāi xiū gǔ chún hé yī bǎi liù lǐ, guàn tián liù qiān liù bǎi yú qǐng, xiū zhì bēi yàn, mín yǐ huò lì, lǜ zhōu xiàn jù yù zēng shuì." zhào sān sī yīng xīng xiū shuǐ lì, kěn kāi huāng gěng, wú zēng shuì.
四年三月,帝语侍臣:"中人视麦者,言淤田甚佳,有未淤不可耕之地,一望数百里。独枢密院以淤田无益,谓其薄如饼。"安石曰:"就令薄,固可再淤,厚而后止。"是月,帝以庆州军乱,召执政对资政殿。冯京曰:"府界既淤田,又行免役,作保甲,人极劳弊。"帝曰:"淤田于百姓何苦?闻土细如面。"王安石曰:"庆卒之变,陛下旰食。大臣宜于此时共图消弭,乃合为浮议,归咎淤田、保甲,了不相关,此非待至明而后察也。"十月,前知襄州光禄卿史炤言:"开修古淳河一百六里,灌田六千六百余顷,修治陂堰,民已获利,虑州县遽欲增税。"诏三司应兴修水利,垦开荒梗,毋增税。
wǔ nián èr yuè hóu shū xiàn děng yán:" mín yuàn mǎi guān yū tián zhě qī shí yú hù, yǐ fēn chì yū huā yū děng, jí dìng qí zhí gè yǒu chà, réng yú cì nián qǐ shuì. ruò yuàn zēng qián zhě, bù yǐ tóu zhuàng xiān hòu gěi zhī." wǔ yuè, yù shǐ zhāng shāng yīng yán:" cháng wén xiàn yì zhě qǐng kāi dèng zhōu ráng xiàn yǒng guó qú, yǐn tuān hé shuǐ guàn gài mín tián, shī shào xìn chén gù dào, záo jiāo jiā zhuāng, dì shì piān yǎng, shuǐ bù tōng liú." zhào jīng xī lù fù shí, qiǎn chéng fǎng lǐng qí shì. fǎng kū hé qù shū tǔ, zhù wèi jù yàn. shuǐ xíng zài suì, huì lín yǔ, xī gǔ hé liú dà zhǎng, yàn xià tǔ shū è, mò néng yù, yóu cǐ fèi bù fù zhì. rùn qī yuè, chéng fǎng zòu yǐn zhāng míng hé yū dì fán èr qiān sì bǎi yú qǐng, dì yuē:" guàn gài zhī lì, nóng shì dà běn, dàn shǎn xī hé dōng mín sù bù xí cǐ, gǒu xiǎng qí lì, hòu bì lè qū. sān bái qú wèi lì yóu dà, yǒu jiù jī, kě jí lì xiū zhì. fán shū jī shuǐ, xū zì xià liú kāi dǎo, zé quǎn huì yì zhì. shū suǒ wèi' jùn quǎn huì jù chuān' shì yě."
五年二月侯叔献等言:"民愿买官淤田者七十余户,已分赤淤、花淤等,及定其直各有差,仍于次年起税。若愿增钱者,不以投状先后给之。"五月,御史张商英言:"尝闻献议者请开邓州穰县永国渠,引湍河水灌溉民田,失邵信臣故道,凿焦家庄,地势偏仰,水不通流。"诏京西路覆实,遣程昉领其事。昉刳河去疏土,筑为巨堰。水行再岁,会霖雨,溪谷合流大涨,堰下土疏恶,莫能御,由此废不复治。闰七月,程昉奏引漳、洺河淤地凡二千四百余顷,帝曰:"灌溉之利,农事大本,但陕西、河东民素不习此,苟享其利,后必乐趋。三白渠为利尤大,有旧迹,可极力修治。凡疏积水,须自下流开导,则畎浍易治。《书》所谓'浚畎浍距川'是也。"
shí rén rén zhēng yán shuǐ lì. tí jǔ jīng xī cháng píng chén shì xiū qǐ yú táng zhōu yǐn huái shuǐ rù dōng xī shào qú, guàn zhù jiǔ zǐ děng shí wǔ bēi, gài tián èr bǎi lǐ. tí jǔ shǎn xī cháng píng shěn pī qǐ fù jīng zhào fǔ wǔ gōng xiàn gǔ jī liù mén yàn, yú shí qú nán èr bǎi bù bàng wèi tǔ dòng, yǐ mù wèi mén, huí gǎi hé liú, gài tián sān bǎi sì shí lǐ. dà dǐ yū kuò shào xiào. pī zuò qián wèi liǎng zhè tí jǔ, kāi cháng zhōu wǔ xiè yàn bù dàng, fǎ sì lùn zhī, zhì shì jiàng yī guān. shí yī yuè, shǎn xī tí jǔ cháng píng yáng pán yì xiū zhèng bái qú, zhào dōu shuǐ chéng zhōu liáng rú xiāng shì. nǎi zì shí mén yàn jīng shuǐ kāi xīn qú, zhì sān xiàn kǒu yǐ hé bái qú. wáng ān shí qǐng juān cháng píng xī qián zhù mín xìng zuò, dì yuē:" zòng yòng nèi tǎng qián, yì hé xī yě."
时人人争言水利。提举京西常平陈世修乞于唐州引淮水入东西邵渠,灌注九子等十五陂,溉田二百里。提举陕西常平沈披乞复京兆府武功县古迹六门堰,于石渠南二百步傍为土洞,以木为门,回改河流,溉田三百四十里。大抵迂阔少效。披坐前为两浙提举,开常州五泻堰不当,法寺论之,至是降一官。十一月,陕西提举常平杨蟠议修郑、白渠,诏都水丞周良孺相视。乃自石门堰泾水开新渠,至三限口以合白渠。王安石请捐常平息钱助民兴作,帝曰:"纵用内帑钱,亦何惜也。"
liù nián sān yuè, chéng fǎng yán:" dé gòng chéng xiàn jiù hé cáo, ruò shū dǎo rù sān dù hé, kě guàn xī guāng dào tián." cóng zhī. wǔ yuè, zhào:" zhū chuàng zhì shuǐ wéi niǎn duì fáng guàn gài mín tián zhě, yǐ wéi zhì lùn." mìng zàn shàn dài fū cài méng xiū yǒng xīng jūn bái qú. bā yuè, chéng fǎng yù yǐn shuǐ yū zhāng páng dì, wáng ān shí yǐ wéi cháng lì, xū jí dōng nǎi kě jīng huà. jiǔ yuè bǐng chén, cì hóu shū xiàn yáng jí fǔ jiè yū tián gè shí qǐng. shí yuè, mìng shū xiàn lǐ tí diǎn xíng yù zī xù, zhōu liáng rú yǔ shēng yī rèn, jiē shǎng yū tián zhī láo yě. yáng wǔ xiàn mín xíng yàn děng sān bǎi liù shí sì hù yán:" tián shā jiǎn jí báo, qǐ yū gài, hòu yū shēn yī chǐ, jì mǔ shū qián, yǐ zhù xīng xiū." zhào yǔ yū gài, wù shū qián.
六年三月,程昉言:"得共城县旧河槽,若疏导入三渡河,可灌西垙稻田。"从之。五月,诏:"诸创置水硙碾碓妨灌溉民田者,以违制论。"命赞善大夫蔡朦修永兴军白渠。八月,程昉欲引水淤漳旁地,王安石以为长利,须及冬乃可经画。九月丙辰,赐侯叔献、杨汲府界淤田各十顷。十月,命叔献理提点刑狱资序,周良孺与升一任,皆赏淤田之劳也。阳武县民邢晏等三百六十四户言:"田沙碱瘠薄,乞淤溉,候淤深一尺,计亩输钱,以助兴修。"诏与淤溉,勿输钱。
shí èr yuè, hé běi tí jǔ cháng píng hán zōng shī lùn chéng fǎng shí liù zuì, shèng táo yì yán fǎng. dì yǐ wèn ān shí, ān shí qǐng lìng fǎng zōng shī jí jīng dōng zhuǎn yùn sī gè chà guān tóng kǎo shí yǐ wén. hái zòu dé liáng tián wàn qǐng, yòu yū sì qiān yú qǐng. yú shì jìn chéng. zōng shī shū zhì yán:" fǎng zòu bǎi xìng qǐ yū tián, shí wèi cháng qǐ." dì yuē:" cǐ xiǎo shī, hé zuì, dàn bù zhī yū tián rú hé ěr?" ān shí yuē:" jīn jiǎn dào hǎo tián wàn qǐng, yòu yū tián sì qiān yú qǐng, bì xià yǐ wéi bù zhī, chén shí wèi yù." dì yuē:" fǎng xiū zhāng hé, zhāng hé suì jué xiū hū tuó, yòu wú xià wěi." ān shí lì wèi biàn shuō. yǐ ér zōng shī yǔ fǎng jiē fàng zuì. tā rì, dì lùn táng tài zōng néng shòu jiàn, ān shí yīn yán:" bì xià pàn gōng zuì bù jí tài zōng. rú chéng fǎng kāi bì sì hé, chú zhāng hé huáng hé wài, shàng yǒu gài yū jí tuì chū tián sì wàn yú qǐng. zì qín yǐ lái, shuǐ lì zhī gōng, wèi yǒu jí cǐ. zhǐ zhuǎn yī guān, yòu lìng yǔ hán zōng shī tóng fàng zuì, chén kǒng hòu shì yǒu yǐ yì shèng dé." ān shí yòu fǎng, dà shuài lèi cǐ.
十二月,河北提举常平韩宗师论程昉十六罪,盛陶亦言昉。帝以问安石,安石请令昉、宗师及京东转运司各差官同考实以闻。还奏得良田万顷,又淤四千余顷。于是进呈。宗师疏至言:"昉奏百姓乞淤田,实未尝乞。"帝曰:"此小失,何罪,但不知淤田如何尔?"安石曰:"今检到好田万顷,又淤田四千余顷,陛下以为不知,臣实未喻。"帝曰:"昉修漳河,漳河岁决;修滹沱,又无下尾。"安石力为辨说。已而宗师与昉皆放罪。他日,帝论唐太宗能受谏,安石因言:"陛下判功罪不及太宗。如程昉开闭四河,除漳河、黄河外,尚有溉淤及退出田四万余顷。自秦以来,水利之功,未有及此。止转一官,又令与韩宗师同放罪,臣恐后世有以议圣德。"安石右昉,大率类此。
shì shí, yuán wǔ děng xiàn mín yīn yū tián huài lú shè fén mù, fáng qiū jià, xiāng shuài yì quē sù. shǐ zhě wén zhī, jí zé xiàn lìng zhuī hū, jiāng zhàng zhī. mín miù yún:" yì quē xiè ěr." shǐ zhě yīn wèi mín xiè biǎo, qiǎn èr lì yì gǔ yuàn tóu zhī, ān shí dà xǐ. jiǔ zhī, dì shǐ zhī yōng qiū děng xiàn yū tián qīng shuǐ pō hài mín tián, zhào tí jǔ cháng píng guān shì mín gēng dì, juān shuì yī liào. shū mì yuàn zòu:" yū tián yì bīng duō sǐ, měi yī zhǐ huī, jǐn cún jūn yuán shù rén." xià tí diǎn sī mì jiū qí shì, tí diǎn sī yán:" sǐ shì zhě shù bù jí sān lí."
是时,原武等县民因淤田坏庐舍坟墓,妨秋稼,相率诣阙诉。使者闻之,急责县令追呼,将杖之。民谬云:"诣阙谢耳。"使者因为民谢表,遣二吏诣鼓院投之,安石大喜。久之,帝始知雍丘等县淤田清水颇害民田,诏提举常平官视民耕地,蠲税一料。枢密院奏:"淤田役兵多死,每一指挥,仅存军员数人。"下提点司密究其事,提点司言:"死事者数不及三厘。"
qī nián zhēng yuè, chéng fǎng yán:" cāng zhōu zēng xiū xī liú hé dī, yǐn huáng hé shuǐ yū tián zhǒng dào, zēng guàn táng pō, bìng shēn zhōu kāi yǐn hū tuó shuǐ yū tián, jí kāi huí hú lú hé, bìng huí hū tuó hé xià wěi." liù yuè, jīn zhōu xī chéng xiàn mín gé dé chū sī cái xiū cháng lè yàn, yǐn shuǐ guàn gài xiāng hù tǔ tián, shòu běn zhōu sī shì cān jūn. bā yuè jiǎ xū, zhào sī nóng sì jù suǒ xīng xiū nóng tián shuǐ lì cì dì. jiǔ yuè, yòu zhào:" jí suǒ xìng shuǐ lì, zì jīn qiǎn shǐ tǐ fǎng, qí bù shí bù dàng zhě, àn yàn yǐ wén." cóng shì yù shǐ zhāng hǔ qǐng yě. shí yī yuè rén yín, zhī jiàn yuàn dèng rùn fǔ yán:" yū tián sī yǐn hé shuǐ yū suān zǎo yáng wǔ xiàn tián, yǐ yì fū sì wǔ shí wàn, hòu yǐ dì xià nán yū ér zhǐ. xiāng dù guān lì chū bù shěn yì, wàng xìng fū yì, qǐ jiā chù fá." zhào kāi fēng hé yuán jiǎn jì àn fù guān. dīng wèi, tóng zhī jiàn yuàn fàn bǎi lù yán:" xiàng zhě dōu shuǐ jiān chéng wáng xiào xiān xiàn yì, yú tóng zhōu cháo yì xiàn jiè quǎn huáng hé, yū ān chāng děng chù jiǎn dì. jí fàng hé shuǐ, ér jiǎn dì gāo yuán bù néng jí, nǎi guàn zhù cháo yì xiàn cháng fēng xiāng yǒng fēng děng shí shè qiān jiǔ bǎi hù qiū miáo tián sān bǎi liù shí yú qǐng." zhào juān bèi shuǐ hù xià shuì. shì suì, zhī yào zhōu yán chōng guó mù liú mín zhì qī shuǐ dī.
七年正月,程昉言:"沧州增修西流河堤,引黄河水淤田种稻,增灌塘泊,并深州开引滹沱水淤田,及开回胡卢河,并回滹沱河下尾。"六月,金州西城县民葛德出私财修长乐堰,引水灌溉乡户土田,授本州司士参军。八月甲戌,诏司农寺具所兴修农田水利次第。九月,又诏:"籍所兴水利,自今遣使体访,其不实不当者,案验以闻。"从侍御史张琥请也。十一月壬寅,知谏院邓润甫言:"淤田司引河水淤酸枣、阳武县田,已役夫四五十万,后以地下难淤而止。相度官吏初不审议,妄兴夫役,乞加绌罚。"诏开封劾元检计按覆官。丁未,同知谏院范百禄言:"向者都水监丞王孝先献议,于同州朝邑县界畎黄河,淤安昌等处碱地。及放河水,而碱地高原不能及,乃灌注朝邑县长丰乡永丰等十社千九百户秋苗田三百六十余顷。"诏蠲被水户夏税。是岁,知耀州阎充国募流民治漆水堤。
bā nián zhēng yuè, chéng fǎng yán:" kāi hū tuó hú lú hé zhí hé yū tián děng bù yì guān lì láo jī, bié wèi sān děng, qǐ tuī ēn." cóng zhī. sān yuè gēng xū, fā jīng dōng cháng píng mǐ, mù jī mín xiū shuǐ lì. sì yuè, guǎn xiá jīng dōng yū tián lǐ xiào kuān yán:" fán shān zhǎng shuǐ shén zhuó, qǐ kāi sì dǒu mén, yǐn yǐ yū tián, quán bà cáo yùn zài xún." cóng zhī. shēn zhōu jìng ān lìng rèn dí qǐ qí lái nián yì mài bì, quán fàng hū tuó hú lú liǎng hé, yòu yǐn yǒng jìng jūn shuāng líng kǒu hé shuǐ, yū gài nán běi àn tián èr wàn qī qiān yú qǐng, hé běi ān fǔ fù shǐ shěn pī qǐng zhì bǎo zhōu dōng nán yán biān lù dì wèi shuǐ tián, jiē cóng zhī. rùn sì yuè dīng wèi, tí diǎn qín fèng děng lù xíng yù zhèng mín xiàn qǐng yú xī zhōu nán guān yǐ nán kāi qú yàn, yàn yǐn táo shuǐ bìng dōng shān zhí běi dào xià zhì běi guān, bìng zì tōng yuǎn jūn shú yáng zhài dǎo wèi hé zhì jūn gài tián. zhào mín xiàn jīng dù, rú kě zuò bēi, jí mù jīng xī jiāng nán bēi jiàng yǐ wǎng.
八年正月,程昉言:"开滹沱、胡卢河直河淤田等部役官吏劳绩,别为三等,乞推恩。"从之。三月庚戌,发京东常平米,募饥民修水利。四月,管辖京东淤田李孝宽言:"矾山涨水甚浊,乞开四斗门,引以淤田,权罢漕运再旬。"从之。深州静安令任迪乞俟来年刈麦毕,全放滹沱、胡卢两河,又引永静军双陵口河水,淤溉南北岸田二万七千余顷,河北安抚副使沈披请治保州东南沿边陆地为水田,皆从之。闰四月丁未,提点秦凤等路刑狱郑民宪请于熙州南关以南开渠堰,堰引洮水并东山直北道下至北关,并自通远军熟羊砦导渭河至军溉田。诏民宪经度,如可作陂,即募京西、江南陂匠以往。
wǔ yuè yǐ yǒu, yòu bān diàn zhí gàn dāng xiū nèi sī yáng yǎn yán:" kāi fēng chén liú xián píng sān xiàn zhǒng dào, qǐ yú chén liú jiè jiù biàn hé xià kǒu, yīn xīn jiù èr dī zhī jiān xiū zhù shuǐ táng, yòng suì pì zhù xū dī wǔ bù yǐ lái, qǔ biàn hé qīng shuǐ rù táng guàn gài." cóng zhī. qī yuè, jiāng níng fǔ shàng yuán xiàn zhǔ bù hán zōng hòu yǐn shuǐ gài tián èr qiān qī bǎi yú qǐng, qiān guāng lù sì chéng. tài yuán fǔ cǎo zé shǐ shǒu yī xiū jìn cí shuǐ lì, gài tián liù bǎi yú qǐng. bā yuè, zhī hé zhōng fǔ lù jīng zòu, guǎn xià yū guān sī tián yuē èr qiān yú qǐng, xià sī nóng fù shí. jiǔ yuè guǐ wèi, tí jǔ chū mài xiè yán zhāng jǐng wēn yán:" chén liú děng bā xiàn jiǎn dì, kě yǐn huáng biàn hé shuǐ yū gài." zhào cì nián chà fū. shí èr yuè guǐ chǒu, hóu shū xiàn yán:" liú jǐn xiāng dù huái nán hé xīng xiū shuǐ lì, jǐn shí wàn yú qǐng, jiē bìng yùn hé, qǐ hòu kāi hé bì gōng, yǐ shuǐ lì sī qián mù mín xiū zhù wéi hàn."
五月乙酉,右班殿直、干当修内司杨琰言:"开封、陈留、咸平三县种稻,乞于陈留界旧汴河下口,因新旧二堤之间修筑水塘,用碎甓筑虚堤五步以来,取汴河清水入塘灌溉。"从之。七月,江宁府上元县主簿韩宗厚引水溉田二千七百余顷,迁光禄寺丞。太原府草泽史守一修晋祠水利,溉田六百余顷。八月,知河中府陆经奏,管下淤官私田约二千余顷,下司农覆实。九月癸未,提举出卖解盐张景温言:"陈留等八县碱地,可引黄、汴河水淤溉。"诏次年差夫。十二月癸丑,侯叔献言:"刘瑾相度淮南合兴修水利,仅十万余顷,皆并运河,乞候开河毕工,以水利司钱募民修筑圩垾。"
jiǔ nián bā yuè, chéng shī mèng yán:" hé dōng duō tǔ shān gāo xià, páng yǒu chuān gǔ, měi chūn xià dà yǔ, zhòng shuǐ hé liú, zhuó rú huáng hé fán shān shuǐ, sú wèi zhī tiān hé shuǐ, kě yǐ yū tián. jiàng zhōu zhèng píng xiàn nán dǒng cūn páng yǒu mǎ bì gǔ shuǐ, cháng yòu mín zhì dì kāi qú, yū jí tián wǔ bǎi yú qǐng. qí yú zhōu xiàn yǒu tiān hé shuǐ jí quán yuán chù, yì kāi qú zhù yàn. fán jiǔ zhōu èr shí liù xiàn, xīn jiù zhī tián, jiē wèi wò rǎng, jiā yòu wǔ nián bì gōng, zuǎn chéng shuǐ lì tú jīng èr juǎn, dài jīn shí qī nián yǐ. wén nán dǒng cūn tián mǔ jiù zhí sān liǎng qiān, shōu gǔ wǔ qī dòu. zì guàn yū hòu, qí zhí sān bèi, suǒ shōu zhì sān liǎng shí. jīn chén quán lǐng dōu shuǐ yū tián, qiè jiàn lèi suì yū jīng dōng xī jiǎn lǔ zhī dì, jǐn chéng gāo yú, wèi lì jí dà. shàng lǜ hé dōng yóu yǒu huāng jí zhī tián, kě yǐn tiān hé yū gài zhě." yú shì qiǎn dōu shuǐ jiān chéng gěng wǎn yū hé dōng lù tián.
九年八月,程师孟言:"河东多土山高下,旁有川谷,每春夏大雨,众水合流,浊如黄河矾山水,俗谓之天河水,可以淤田。绛州正平县南董村旁有马璧谷水,尝诱民置地开渠,淤瘠田五百余顷。其余州县有天河水及泉源处,亦开渠筑堰。凡九州二十六县,新旧之田,皆为沃壤,嘉祐五年毕功,缵成《水利图经》二卷,迨今十七年矣。闻南董村田亩旧直三两千,收谷五七斗。自灌淤后,其直三倍,所收至三两石。今臣权领都水淤田,窃见累岁淤京东、西碱卤之地,尽成膏腴,为利极大。尚虑河东犹有荒瘠之田,可引天河淤溉者。"于是遣都水监丞耿琬淤河东路田。
shí nián liù yuè, shī mèng wǎn yǐn hé shuǐ yū jīng dōng xī yán biàn tián jiǔ qiān yú qǐng qī yuè, qián quán tí diǎn kāi fēng fǔ jiè liú shū zòu yū tián bā qiān qī bǎi yú qǐng sān rén jiē jiǎn mó kān nián yǐ shǎng zhī. jiǔ yuè, rù nèi nèi shì shěng dōu zhī zhāng mào zé yán:" hé běi dōng xī lù xià qiū lín yǔ, zhū hé jué yì, zhàn yā mín tián." zhào wěi guān kāi quǎn.
十年六月,师孟、琬引河水淤京东、西沿汴田九千余顷;七月,前权提点开封府界刘淑奏淤田八千七百余顷;三人皆减磨勘年以赏之。九月,入内内侍省都知张茂则言:"河北东、西路夏秋霖雨,诸河决溢,占压民田。"诏委官开畎。
yuán fēng yuán nián èr yuè, dōu dà tí jǔ yū tián sī yán:" jīng dōng xī yū guān sī jí dì wǔ qiān bā bǎi yú qǐng, qǐ chāi shǐ chén guǎn gàn." xǔ zhī. sì yuè, zhào:" pì fèi tián xìng shuǐ lì jiàn lì dī fáng xiū tiē wéi hàn zhī lèi, mín lì bù gěi zhě, xǔ dài cháng píng qián gǔ." liù yuè, jīng dōng lù tǐ liàng ān fǔ huáng lián yán:" liáng shān zhāng zé liǎng luò, shí shù nián lái yū diàn, měi suì fàn jìn jìn chéng mín tián, qǐ zì zhāng zé luò xià liú jùn zhì bīn zhōu, kě xiè yōng zhì." cóng zhī. shí èr yuè rén shēn, èr fǔ zòu shì, yǔ jí yū tián zhī lì. dì yuē:" dà hé yuán shēn liú zhǎng, jiē shān chuān gāo yú shèn lù, gù guàn gài mín tián, kě yǐ biàn chì lǔ ér wèi féi wò. zhèn qǔ yū tǔ qīn cháng, jí wéi rùn nì." èr nián, dǎo luò tōng biàn. liù yuè, bà yán biàn yū tián sī. shí èr yuè xīn yǒu, zhì tí jǔ dìng zhōu lù shuǐ lì sī. èr nián, zhī wéi zhōu yáng cǎi kāi bái làng hé.
元丰元年二月,都大提举淤田司言:"京东、西淤官私瘠地五千八百余顷,乞差使臣管干。"许之。四月,诏:"辟废田、兴水利、建立堤防、修贴圩垾之类,民力不给者,许贷常平钱谷。"六月,京东路体量安抚黄廉言:"梁山张泽两泺,十数年来淤淀,每岁泛浸近城民田,乞自张泽泺下流浚至滨州,可泄壅滞。"从之。十二月壬申,二府奏事,语及淤田之利。帝曰:"大河源深流长,皆山川膏腴渗漉,故灌溉民田,可以变斥卤而为肥沃。朕取淤土亲尝,极为润腻。"二年,导洛通汴。六月,罢沿汴淤田司。十二月辛酉,置提举定州路水利司。二年,知濰州杨采开白浪河。
zhé zōng yuán yòu yǐ hòu, cháo tíng fāng wù biān shì, shuǐ lì yì jìn huǎn yǐ. sì nián èr yuè jiǎ chén, zhào:" bīn hé zhōu xiàn, jī shuǐ zhàn tián, zài rèn guān néng wéi mín gōu quǎn shū dǎo, tuì chū liáng tián bǎi qǐng zhì qiān qǐng yǐ shàng zhě, dì shǎng zhī, gōng lì dà zhě qǔ tè zhǐ." sì nián liù yuè yǐ chǒu, zhī chén zhōu hú zōng yù yán:" běn zhōu dì shì bēi xià, qiū xià zhī jiān, xǔ cài rǔ dèng xī jīng jí kāi fēng zhū chù dà yǔ, zé zhū hé zhī shuǐ, bìng yóu chén zhōu shā hé cài hé tóng rù yǐng hé, bù néng róng shòu, gù jìng nèi zhū wèi bēi zé. jīn shā hé hé rù yǐng hé chù, yǒu gǔ bā zhàng gōu, kě yǐ kāi jùn, fēn jué cài hé zhī shuǐ, zì wèi yī zhī, yóu yǐng shòu jiè zhí rù yú huái, zé shā hé zhī shuǐ suī shén xiōng yǒng, bù néng yōng è." zhào kě.
哲宗元祐以后,朝廷方务边事,水利亦浸缓矣。四年二月甲辰,诏:"濒河州县,积水占田,在任官能为民沟畎疏导,退出良田百顷至千顷以上者,递赏之,功利大者取特旨。"四年六月乙丑,知陈州胡宗愈言:"本州地势卑下,秋夏之间,许蔡汝邓、西京及开封诸处大雨,则诸河之水,并由陈州沙河、蔡河同入颍河,不能容受,故境内潴为陂泽。今沙河合入颍河处,有古八丈沟,可以开浚,分决蔡河之水,自为一支,由颍、寿界直入于淮,则沙河之水虽甚汹涌,不能壅遏。"诏可。
huī zōng jiàn zhōng jìng guó yuán nián shí yī yuè gēng chén, shè shū lüè yuē:" xī níng yuán fēng zhōng, zhū lù zhuān zhì tí jǔ guān, jiān lǐng nóng tián shuǐ lì, yīng mín tián dī fáng guàn gài zhī lì, mò bù xiū jǔ. jìn duō yīn xún fèi chí, lǜ suì jiǔ rì gèng huī huài, mìng diǎn zhě yǐ shí jiǎn jǔ tuī xíng."
徽宗建中靖国元年十一月庚辰,赦书略曰:"熙宁、元丰中,诸路专置提举官,兼领农田水利,应民田堤防灌溉之利,莫不修举。近多因循废弛,虑岁久日更隳坏,命典者以时检举推行。"
chóng níng èr nián sān yuè, zǎi chén cài jīng yán:" xī níng chū, xiū shuǐ tǔ zhī zhèng, yuán yòu lì duō fèi chí. shào fù xiān liè, dāng zài jīn rì. rú huāng xián kě gēng, jí lǔ kě yú, lù kě wèi shuǐ, shuǐ kě wèi lù, bēi táng kě xiū, guàn gài kě fù, jī lǎo kě xiè, wéi hàn kě xìng, xǔ mín jù chén lì hài. huò guān wèi jiè dài, huò zì bèi gōng lì, huò cóng guān bàn jí. rú néng xīng xiū, yī gé chóu jiǎng, shì gōng xiǎn zhù, yōu yǔ tuī ēn." cóng zhī.
崇宁二年三月,宰臣蔡京言:"熙宁初,修水土之政,元祐例多废弛。绍复先烈,当在今日。如荒闲可耕,瘠卤可腴,陆可为水,水可为陆,陂塘可修,灌溉可复,积潦可泄,圩垾可兴,许民具陈利害。或官为借贷,或自备工力,或从官办集。如能兴修,依格酬奖,事功显著,优与推恩。"从之。
sān nián shí yuè, chén liáo yán:" yuán fēng guān zhì, shuǐ zhī zhèng lìng, xiáng lì fǎ zhī yì, fēi tú wèi chuān sāi kāi dǎo xiū jǔ mù qián ér yǐ, fán tiān xià shuǐ lì, jiē zài suǒ zhǎng. zài jīn yóu jí zhě, rú zhè yòu jī shuǐ, bǐ lián zhèn zé, wèi yǒu guī sù, cǐ zuì yí jiǎng míng ér wèi zhī jí zhě yě. yuàn tuī guǎng yuán fēng xiū míng shuǐ zhèng, tiáo jù yǐ wén." cóng zhī.
三年十月,臣僚言:"元丰官制,水之政令,详立法之意,非徒为穿塞开导、修举目前而已,凡天下水利,皆在所掌。在今尤急者,如浙右积水,比连震泽,未有归宿,此最宜讲明而未之及者也。愿推广元丰修明水政,条具以闻。"从之。
mín jiāng shuǐ fā yuán chù gǔ dǎo jiāng, jīn wèi yǒng kāng jūn. hàn shǐ suǒ wèi qín shǔ shǒu lǐ bīng shǐ záo lí duī, pì mò shuǐ zhī hài, shì yě.
岷江水发源处古导江,今为永康军。《汉史》所谓秦蜀守李冰始凿离堆,辟沫水之害,是也。
mò shuǐ chū shǔ xī jiǎo wài, jīn yáng shān jiāng dà zào jiāng jiē wèi mò shuǐ, rù yú xī chuān. shǐ, jiā méi shǔ yì jiān, xià lǎo yáng yì, bì yǒu kuì bào chōng jué kě wèi zhī huàn. zì záo lí duī yǐ fēn qí shì, yī pài nán liú yú chéng dū yǐ hé mín jiāng, yī pài yóu yǒng kāng zhì lú zhōu yǐ hé dà jiāng, yī pài rù dōng chuān, ér hòu xī chuān mò shuǐ zhī hài jiǎn, ér gēng sāng zhī lì bó yǐ.
沫水出蜀西徼外,今阳山江、大皂江皆为沫水,入于西川。始,嘉、眉、蜀、益间,夏潦洋溢,必有溃暴冲决可畏之患。自凿离堆以分其势,一派南流于成都以合岷江,一派由永康至泸州以合大江,一派入东川,而后西川沫水之害减,而耕桑之利博矣。
zào jiāng zhī liú yí běi yuē dōu jiāng kǒu, zhì dà yàn, shū běi liú wèi sān: yuē wài yìng, gài yǒng kāng zhī dǎo jiāng chéng dū zhī xīn fán, ér dá yú huái ān zhī jīn táng dōng běi yuē sān shí dòng, gài dǎo jiāng yǔ péng zhī jiǔ lǒng chóng níng méng yáng, ér dá yú hàn zhī luò dōng nán yuē mǎ qí, gài dǎo jiāng yǔ péng zhī chóng níng chéng dū zhī pí wēn jiāng xīn dū xīn fán chéng dū huá yáng. sān liú ér xià, pài bié zhī fēn, bù kě xī jì, qí dà zhě shí yǒu sì: zì wài yìng ér fēn, yuē bǎo táng, yuē cāng mén zì sān shí dòng yuē jiāng jūn qiáo, yuē guàn tián, yuē luò yuán zì mǎ qí yuē shí zhǐ, yuē shì zhì, yuē dào xī, yuē dōng xué, yuē tóu lóng, yuē běi, yuē zūn xià, yuē yù xǐ. ér shí qú zhī shuǐ, zé zì lí duī bié ér dōng, yǔ shàng xià mǎ qí gān xī hé. fán wèi yàn jiǔ: yuē lǐ guāng, yuē yīng cūn, yuē bǎi zhàng, yuē shí mén, yuē guǎng jì, yuē yán shàng, yuē ruò shuǐ, yuē jì, yuē dǎo, jiē yǐ dī shè běi liú, zhù zhī dōng ér fáng qí jué. lí duī zhī nán, shí zhī liú gù dào, yǐ zhú lóng shí wèi dà dī, fán qī lěi, rú xiàng bí zhuàng yǐ hàn zhī. lí duī zhī zhǐ, jiù chán shí wèi shuǐ zé, zé yíng yī chǐ, zhì shí ér zhǐ. shuǐ jí liù zé, liú shǐ zú yòng, guò zé cóng shì láng yàn jiǎn shuǐ hé xiè ér guī yú jiāng. suì zuò shì láng yàn, bì yǐ zhú wèi shéng, zì běi yǐn ér nán, zhǔn shuǐ zé dì sì yǐ wéi gāo xià zhī dù. jiāng dào jì fēn, shuǐ fù tuān bào, shā shí tián wěi, duō chéng tān qì. suì mù shuǐ luò, zhù dī yōng shuǐ shàng liú, chūn zhēng yuè zé yì gōng jùn zhì, wèi zhī" chuān táo."
皂江支流迤北曰都江口,置大堰,疏北流为三:曰外应,溉永康之导江、成都之新繁,而达于怀安之金堂;东北曰三石洞,溉导江与彭之九陇、崇宁、濛阳,而达于汉之雒;东南曰马骑,溉导江与彭之崇宁、成都之郫、温江、新都、新繁、成都、华阳。三流而下,派别支分,不可悉纪,其大者十有四:自外应而分,曰保堂,曰仓门;自三石洞曰将军桥,曰灌田,曰雒源;自马骑曰石址,曰豉彘,曰道溪,曰东穴,曰投龙,曰北,曰樽下,曰玉徙。而石渠之水,则自离堆别而东,与上下马骑、乾溪合。凡为堰九:曰李光,曰膺村,曰百丈,曰石门,曰广济,曰颜上,曰弱水,曰济,曰导,皆以堤摄北流,注之东而防其决。离堆之南,实支流故道,以竹笼石为大堤,凡七垒,如象鼻状以捍之。离堆之趾,旧镵石为水则,则盈一尺,至十而止。水及六则,流始足用,过则从侍郎堰减水河泄而归于江。岁作侍郎堰,必以竹为绳,自北引而南,准水则第四以为高下之度。江道既分,水复湍暴,沙石填委,多成滩碛。岁暮水落,筑堤壅水上流,春正月则役工浚治,谓之"穿淘。"
yuán yòu jiān, chà xiàn chén tí jǔ, shǒu chén tí dū, tōng pàn tí xiá. xiàn gè zhì jí, fán yàn gāo xià kuò xiá qiǎn shēn, yǐ zhì guàn gài qǐng mǔ fū yì gōng liào jí jiān lín guān lì, jiē zhù yú jí, suì zhōng jì xiào, shǎng rú gé. zhèng hé sì nián, yòu yīn chén liáo zhī qǐng, jiǎn jì xiū zuò bù néng rú shì yǐ zhì jué huài zhě, fá yì rú zhī. dà guān èr nián qī yuè, zhào yuē:" shǔ jiāng zhī lì, zhì yàn gài tián, hàn zé yǐn guàn, lào zé shū dǎo, gù wú shuǐ hàn. rán suì jì xiū yàn zhī fèi, fū diào yú mín, gōng zuò zhī rén, bìng yuán wèi jiān, bīn jiāng zhī mín, kùn yú sāo dòng. zì jīn rú gǎn wàng yǒu jiǎn jì, dà wéi gōng fèi, suǒ shèng zuò zāng lùn, rù jǐ zhǔn zì dào fǎ, xǔ rén gào."
元祐间,差宪臣提举,守臣提督,通判提辖。县各置籍,凡堰高下、阔狭、浅深,以至灌溉顷亩、夫役工料及监临官吏,皆注于籍,岁终计效,赏如格。政和四年,又因臣僚之请,检计修作不能如式以致决坏者,罚亦如之。大观二年七月,诏曰:"蜀江之利,置堰溉田,旱则引灌,涝则疏导,故无水旱。然岁计修堰之费,敷调于民,工作之人,并缘为奸,滨江之民,困于骚动。自今如敢妄有检计,大为工费,所剩坐赃论,入己准自盗法,许人告。"
xìng yuán fǔ bāo xié gǔ kǒu, gǔ yǒu liù yàn, jiāo gài mín tián, qǐng mǔ hào hàn. měi chūn shǒu, suí shí shuǐ hù tián mǔ duō guǎ, jūn chū fū lì xiū qì. hòu jīng jìng kāng zhī luàn, mín lì bù zú, xià yuè bào shuǐ, chōng sǔn yàn shēn. shào xīng èr shí èr nián, lì zhōu dōng lù shuài chén yáng gēng zòu wèi:" ruò quán zī shuǐ hù xiū lǐ, nóng máng zhī shí, kǒng zhì zhòng kùn. yù guò xià yuè, yú jiàn tún jiāng bīng nèi chà bù rù duì rén, bìng lì xiū zhì, shù jī biàn mín." cóng zhī.
兴元府褒斜谷口,古有六堰,浇溉民田,顷亩浩瀚。每春首,随食水户田亩多寡,均出夫力修葺。后经靖康之乱,民力不足,夏月暴水,冲损堰身。绍兴二十二年,利州东路帅臣杨庚奏谓:"若全资水户修理,农忙之时,恐致重困。欲过夏月,于见屯将兵内差不入队人,并力修治,庶几便民。"从之。
xìng yuán fǔ shān hé yàn guàn gài shén guǎng, shì chuán wèi hàn xiāo hé suǒ zuò. jiā yòu zhōng, tí jǔ cháng píng shǐ zhào zòu shàng yàn fǎ, huò jiàng chì shū, kè shí yàn shàng. zhōng xīng yǐ lái, hù kǒu diāo shū, yàn shì huāng fèi, lèi zēng xiū qì, xuán jí jué huài. qián dào qī nián, suì wěi yù qián zhū jūn tǒng zhì wú gǒng jīng lǐ, fā zú wàn rén zhù yì, jǐn xiū liù yàn, jùn dà xiǎo qú liù shí wǔ, fù jiàn gǔ jī, bìng yòng shuǐ gōng zhǔn fǎ xiū dìng. fán gài nán zhèng bāo chéng tián èr shí sān wàn yú mǔ, xī zhī jí báo, jīn wèi gāo yú. sì chuān xuān fǔ wáng yán biǎo chēng gǒng xuān lì zuì duō, zhào shū bāo měi yān.
兴元府山河堰灌溉甚广,世传为汉萧何所作。嘉祐中,提举常平史炤奏上堰法,获降敕书,刻石堰上。中兴以来,户口凋疏,堰事荒废,累增修葺,旋即决坏。乾道七年,遂委御前诸军统制吴拱经理,发卒万人助役,尽修六堰,浚大小渠六十五,复见古迹,并用水工准法修定。凡溉南郑、褒城田二十三万余亩,昔之瘠薄,今为膏腴。四川宣抚王炎表称拱宣力最多,诏书褒美焉。