bīng liù xiāng bīng sān
◎兵六(乡兵三)
bǎo jiǎ jiàn yán hòu xiāng bīng jiàn yán hòu zhài bīng
○保甲 建炎后乡兵 建炎后砦兵
bǎo jiǎ xī níng chū, wáng ān shí biàn mù bīng ér xíng bǎo jiǎ, dì cóng qí yì. sān nián, shǐ lián bǐ qí mín yǐ xiāng bǎo rèn. jí zhào jī nèi zhī mín shí jiā wèi yī bǎo, xuǎn zhǔ hù yǒu gàn lì zhě yī rén wéi bǎo cháng. wǔ shí jiā wèi yī dà bǎo, xuǎn yī rén wéi dà bǎo cháng. shí dà bǎo wèi yī dōu bǎo, xuǎn wèi zhòng suǒ fú zhě wèi dōu bǎo zhèng, yòu yǐ yī rén wéi zhī fù. yīng zhǔ kè hù liǎng dīng yǐ shàng, xuǎn yī rén wéi bǎo dīng. fù bǎo. liǎng dīng yǐ shàng yǒu yú dīng ér zhuàng yǒng zhě yì fù zhī. nèi jiā zī zuì hòu cái yǒng guò rén zhě yì chōng bǎo dīng, bīng qì fēi jìn zhě tīng xí. měi yī dà bǎo yè lún wǔ rén jǐng dào. fán gào bǔ suǒ huò, yǐ shǎng gé cóng shì. tóng bǎo fàn qiáng dào shā rén fàng huǒ qiáng jiān lüè rén chuán xí yāo jiào zào chù gǔ dú, zhī ér bù gào, yī lǜ wǔ bǎo fǎ. yú shì fēi gàn jǐ, yòu fēi chì lǜ suǒ tīng jiū, jiē wú dé gào, suī zhī qíng yì bù zuò. ruò yú fǎ lín bǎo hé zuò zuì zhě nǎi zuò zhī. qí jū tíng qiáng dào sān rén, jīng sān rì, bǎo lín suī bù zhī qíng, kē shī jué zuì. táo yí sǐ jué tóng bǎo bù jí wǔ jiā, bìng tā bǎo. yǒu zì wài rù bǎo zhě, shōu wèi tóng bǎo, hù shù zú zé fù zhī, qí jí shí jiā, zé bié wèi bǎo, zhì pái yǐ shū qí hù shù xìng míng. jì xíng zhī jī diān, suì tuī zhī wǔ lù, yǐ dá yú tiān xià. shí zé yǐ bǔ dào zéi xiāng bǎo rèn, ér wèi yì yǐ wǔ shì yě.
保甲 熙宁初,王安石变募兵而行保甲,帝从其议。三年,始联比其民以相保任。及诏畿内之民十家为一保,选主户有干力者一人为保长。五十家为一大保,选一人为大保长。十大保为一都保,选为众所服者为都保正,又以一人为之副。应主客户两丁以上,选一人为保丁。附保。两丁以上有余丁而壮勇者亦附之。内家赀最厚、材勇过人者亦充保丁,兵器非禁者听习。每一大保夜轮五人警盗。凡告捕所获,以赏格从事。同保犯强盗、杀人、放火、强奸、略人、传习妖教、造畜蛊毒,知而不告,依律伍保法。余事非干己,又非敕律所听纠,皆毋得告,虽知情亦不坐。若于法邻保合坐罪者乃坐之。其居停强盗三人,经三日,保邻虽不知情,科失觉罪。逃移、死绝、同保不及五家,并他保。有自外入保者,收为同保,户数足则附之,俟及十家,则别为保,置牌以书其户数姓名。既行之畿甸,遂推之五路,以达于天下。时则以捕盗贼相保任,而未肄以武事也。
sì nián, shǐ zhào jī nèi bǎo dīng yì xí wǔ shì. suì nóng xì, suǒ lì guān qī rì yú yào biàn xiāng cūn dū shì qí bù shè, bìng yǐ shè zhòng qīn shū yuǎn jìn wèi děng. qí shè xiào qí yòng mǎ, yǒu yú yì ér yuàn shì zhě tīng. dì yī děng bǎo míng yǐ wén, tiān zǐ qīn yuè shì zhī, mìng yǐ guān shǐ. dì èr děng miǎn dāng nián chūn fū yī yuè, mǎ gǎo sì shí, yì qián èr qiān. běn hù wú kě miǎn, huò suǒ miǎn bù jí, tīng yí miǎn tā hù ér shòu qí zhí. dì sān dì sì děng shì cǐ yǒu chà. yì wèi jīng yuàn hòu yuè shì, huò fù jiǎ dān dīng yuàn jiù yuè shì zhě, bìng tīng. dōu fù bǎo zhèng wǔ yì suī bù jí děng, ér néng zhěng qí bǎo hù wú rǎo, quàn yòu dīng zhuàng xí yì jí děng, bǔ dào bǐ tā bǎo zuì duō, mǐ dào bǐ tā bǎo zuì shǎo, suǒ lì guān yǐ wén, qí ēn shì dì yī děng yān. dōu fù bǎo zhèng yǒu quē, xuǎn dà bǎo cháng chōng. dōu fù bǎo zhèng suī quàn yòu dīng zhuàng xí yì, ér zhé qiáng lǜ fáng wù zhě, jìn zhī. lì yīn bǎo jiǎ shì shòu qiú liǎn lüè, jiā qǐ qǔ jiān lín sān děng, zhàng tú biān guǎn pèi lì, gào zhě cì dì shǎng zhī, mìng guān fàn zhě chú míng. shí suī shǐ zhī xí wǔ jì ér wèi fān shàng yě.
四年,始诏畿内保丁肄习武事。岁农隙,所隶官期日于要便乡村都试骑步射,并以射中亲疏远近为等。骑射校其用马,有余艺而愿试者听。第一等保明以闻,天子亲阅试之,命以官使。第二等免当年春夫一月,马藁四十,役钱二千。本户无可免,或所免不及,听移免他户而受其直。第三、第四等视此有差。艺未精愿候阅试,或附甲单丁愿就阅试者,并听。都副保正武艺虽不及等,而能整齐保户无扰,劝诱丁壮习艺及等,捕盗比他保最多,弭盗比他保最少,所隶官以闻,其恩视第一等焉。都副保正有阙,选大保长充。都副保正虽劝诱丁壮习艺,而辄强率妨务者,禁之。吏因保甲事受赇、敛掠,加乞取监临三等,仗、徒、编管、配隶,告者次第赏之,命官犯者除名。时虽使之习武技而未番上也。
wǔ nián, yòu zhèng yán zhī zhì gào pàn sī nóng sì céng bù yán:" jìn rì bǎo hù shù yǐ zhuàng yì xiàn, yuàn fēn fān lì xún jiǎn sī xí wǔ jì, tí diǎn sī yǐ wén cháo tíng jí sī nóng sì, wèi gǎn zhé yì, yuàn xià tí diǎn sī sòng zhōng shū xiáng shěn, fù sī nóng jù wèi lìng." yú shì zhào:" zhǔ hù bǎo dīng yuàn shàng fān yú xún jiǎn sī, shí rì yī gēng, jí gù zhě cì fān dài zhī. yuè gěi kǒu liáng xīn cài qián, fēn fān xún jǐng, měi wǔ shí rén lún dà bǎo cháng èr dōu fù bǎo zhèng yī tǒng lǐng zhī. dōu fù bǎo zhēng yuè gè gěi qián qī qiān, dà bǎo cháng sān qiān. dāng fān zhě wú dé zhé lí běn suǒ. bǔ zhú jù dào, suī xià fān rén yì tīng zhuī jí, gěi qí qián hú, shì qì qiǎn hái, wú guò shàng fān rén shù, réng zhé chú qí shàng fān rì. xún jiǎn sī liàng liú xiāng jiè gěi shǐ, yú bīng xī bà. yīng fān bǎo dīng wǔ jì jí dì sān děng yǐ shàng, bìng jì yú jí. yù suì xiōng, wǔ fēn yǐ shàng zhě dì zhèn zhī, zì shí wǔ shí zhì sān shí wèi chà." shí yī yuè, yòu zhào wèi sī shàng fān bǎo dīng rú xún jiǎn sī fǎ.
五年,右正言、知制诰、判司农寺曾布言:"近日保户数以状诣县,愿分番隶巡检司习武技,提点司以闻朝廷及司农寺,未敢辄议,愿下提点司送中书详审,付司农具为令。"于是诏:"主户保丁愿上番于巡检司,十日一更,疾故者次番代之。月给口粮、薪菜钱,分番巡警,每五十人轮大保长二、都副保正一统领之。都副保正月各给钱七千,大保长三千。当番者毋得辄离本所。捕逐剧盗,虽下番人亦听追集,给其钱斛,事讫遣还,毋过上番人数,仍折除其上番日。巡检司量留厢界给使,余兵悉罢。应番保丁武技及第三等已上,并记于籍。遇岁凶,五分已上者第振之,自十五石至三石为差。"十一月,又诏尉司上番保丁如巡检司法。
liù nián, zhào kāi fēng fǔ jī yǐ dōu bǎo zhì mù qì, zuǒ liú sī nóng sì, yòu fù qí xiàn, fán zhuī xū yuè shì yì xí zé chū qì. shì yuè, yòu zhào xíng yú yǒng xīng qín fèng hé běi dōng xī hé dōng wǔ lù, wéi wú shàng fān. yú lù zhǐ xiāng bǎo rèn, wú xí wǔ yì, nèi jīng hú chuān guǎng bìng biān zhě kě yì wǔ shì, lìng jiān sī dù zhī. hòu wéi quán shào tǔ dīng yōng qīn dòng dīng guǎng dōng qiāng shǒu gǎi wéi bǎo jiǎ zhě zé yì yān. shí èr yuè, nǎi bà hé běi xī lù qiáng zhuàng yuán biān gōng jiàn shè xì jí fān shàng xún shǒu zhě.
六年,诏开封府畿以都保置木契,左留司农寺,右付其县,凡追胥、阅试、肄习则出契。是月,又诏行于永兴、秦凤、河北东西、河东五路,唯毋上番。余路止相保任,毋习武艺,内荆湖、川、广并边者可肄武事,令监司度之。后惟全、邵土丁、邕、钦洞丁、广东枪手改为保甲者则肄焉。十二月,乃罢河北西路强壮、缘边弓箭社系籍番上巡守者。
chū, kāi fēng fǔ jī wǔ lù bǎo jiǎ jí wǔ wàn rén, èr nián yī jiě fā, yì jīng shī yuè shì mìng guān, kāi fēng fǔ jī shí rén, wǔ lù qī rén. bā nián, zhào kāi fēng fǔ jī jí yī wàn rén wǔ lù jí yī wàn wǔ qiān rén, gè xǔ jiě fā yī rén.
初,开封府畿、五路保甲及五万人,二年一解发,诣京师阅试命官,开封府畿十人,五路七人。八年,诏开封府畿及一万人、五路及一万五千人,各许解发一人。
jiǔ nián, shū mì yuàn qǐng zì jīn dōu fù bǎo zhèng yì yǒng jūn xiào èr nián yī bǐ xuǎn, xiàn kǎo qí xùn xí wǔ yì jí děng zuì duō bǔ chá ér dào zéi zuì shǎo zhě shàng yú zhōu, zhōu shàng suǒ xiá guān sī, tóng bǐ jiào yǐ wén. huò zhòng xuǎn rén duō, zé zé wǔ yì zuì yōu zhě. é wài shàng yǒu kě jiě fā zhě, zé dì qí cì wèi zhī jīng quàn. dì yī cì, zhōu xiàn jí jì xìng míng, fàn zhàng yǐ xià tīng shú dì èr cì, yǐ děng dì cì zhàng zǐ zǐ shān yín dài, fàn tú zuì qíng qīng zòu cái lěi jí sān cì zhě, jiàng xuān bǔ zhī, gěi mǎ jí chú shū. wǔ lù yì yǒng jūn xiào èr qiān, jiě fā wú dé guò sān rén. bǎo jiǎ dōu fù bǎo zhèng zhī jiě fā zhě yì yǐ èr nián, fǔ jiè liù rén, hé běi hé dōng gè sì rén, yǒng xīng qín fèng děng lù qī rén. dōu bǎo zhèng zhǐ huī shǐ yǔ xià bān diàn shì, fù bǎo zhèng fù zhǐ huī shǐ yǔ sān sī jūn jiāng, zhèng fù dū tóu yǔ shǒu quē jūn jiāng, bìng cì yī jí yín dài yín guǒ tóu zhàng, gěi mǎ yǒu chà.
九年,枢密院请自今都副保正、义勇军校二年一比选,县考其训习武艺及等最多、捕察而盗贼最少者上于州,州上所辖官司,同比较以闻。或中选人多,则择武艺最优者。额外尚有可解发者,则第其次为之旌劝。第一次,州县籍记姓名,犯杖以下听赎;第二次,以等第赐杖子、紫衫、银带,犯徒罪情轻奏裁;累及三次者,降宣补之,给马及刍菽。五路义勇军校二千,解发毋得过三人。保甲都副保正之解发者亦以二年,府界六人,河北、河东各四人,永兴、秦凤等路七人。都保正、指挥使与下班殿侍,副保正、副指挥使与三司军将,正副都头与守阙军将,并赐衣及银带、银裹头杖,给马有差。
chū, bǎo jiǎ lì sī nóng, xī níng bā nián, gǎi lì bīng bù, zēng tóng pàn yī zhǔ bù èr gàn dāng gōng shì guān shí, fēn àn zhū zhōu, qí zhèng lìng zé tīng yú shū mì yuàn. shí nián, shū mì yuàn fù dōu chéng zhǐ zhāng chéng yī shàng wǔ lù yì yǒng bǎo jiǎ chì. yuán fēng yuán nián, hàn lín xué shì quán pàn shàng shū bīng bù xǔ jiāng xiū kāi fēng fǔ jiè bǎo jiǎ chì, chéng shū shàng zhī, zhào jiē bān yān.
初,保甲隶司农,熙宁八年,改隶兵部,增同判一、主簿二、干当公事官十,分按诸州,其政令则听于枢密院。十年,枢密院副都承旨张诚一上《五路义勇保甲敕》。元丰元年,翰林学士、权判尚书兵部许将修《开封府界保甲敕》,成书上之,诏皆颁焉。
èr nián shí yī yuè, shǐ lì fǔ jiè jí jiào dà bǎo cháng fǎ, yǐ zhāo xuān shǐ rù nèi nèi shì shěng fù dōu zhī wáng zhōng zhèng dōng shàng gé mén shǐ dí zī jiān tí jǔ fǔ jiè jiào bǎo jiǎ dà bǎo cháng, zǒng èr shí èr xiàn wèi jiào chǎng shí yī suǒ, dà bǎo cháng fán èr qiān bā bǎi èr shí wǔ rén, měi shí rén yī sè shì yì, zhì jiào tóu yī. fán jìn jūn jiào tóu èr bǎi qī shí, dōu jiào tóu sān shí, shǐ chén shí. gōng yǐ bā dǒu jiǔ dòu yī shí wèi sān děng, nǔ yǐ èr shí sì dòu èr shí qī dòu sān shí wèi sān děng, mǎ shè jiǔ dòu bā dǒu wèi èr děng, qí cái lì chāo bá zhě wèi chū děng. dāng jiào shí, yuè gěi qián sān qiān, rì gěi shí, guān yǔ róng xiè zhàn páo, yòu jù yín yè jiǔ láo yǐ wéi shǎng kào.
二年十一月,始立《府界集教大保长法》,以昭宣使入内内侍省副都知王中正、东上阁门使狄谘兼提举府界教保甲大保长,总二十二县为教场十一所,大保长凡二千八百二十五人,每十人一色事艺,置教头一。凡禁军教头二百七十,都教头三十,使臣十。弓以八斗、九斗、一石为三等,弩以二石四斗、二石七斗、三石为三等,马射九斗、八斗为二等,其材力超拔者为出等。当教时,月给钱三千,日给食,官予戎械、战袍,又具银楪、酒醪以为赏犒。
sān nián, dà bǎo cháng yì chéng, nǎi lì tuán jiào fǎ, yǐ dà bǎo cháng wèi jiào tóu, jiào bǎo dīng yān. fán yī dōu bǎo xiāng jìn zhě fēn wéi wǔ tuán, jí běn tuán dōu fù bǎo zhèng suǒ jū kòng dì jù jiào zhī. yǐ dà bǎo cháng yì chéng zhě shí rén gǔn jiào, wǔ rì yī zhōu zhī. wǔ fēn qí dīng, yǐ qí yī wèi qí, èr wèi gōng, sān wèi nǔ. fǔ jiè fǎ chéng, nǎi tuī zhī sān lù, gè zhì wén wǔ guān yī rén tí jǔ, hé běi zé dí zī liú dìng, shǎn xī zé zhāng shān fǔ, hé dōng zé huáng lián wáng chóng zhěng, yǐ fēng zhuāng yǎng shàn yì yǒng bǎo jiǎ qián liáng gěi qí fèi. shì suì, yǐn fǔ jiè bǎo jiǎ wǔ yì chéng, dì qīn yuè, lù zuò néng zhě, yú cì jīn bó.
三年,大保长艺成,乃立团教法,以大保长为教头,教保丁焉。凡一都保相近者分为五团,即本团都副保正所居空地聚教之。以大保长艺成者十人衮教,五日一周之。五分其丁,以其一为骑,二为弓,三为弩。府界法成,乃推之三路,各置文武官一人提举,河北则狄谘、刘定,陕西则张山甫,河东则黄廉、王崇拯,以封桩养赡义勇保甲钱粮给其费。是岁,引府界保甲武艺成,帝亲阅,录作能者,余赐金帛。
sì nián, gǎi wǔ lù yì yǒng wèi bǎo jiǎ. dí zī liú dìng bù lǐng chán zhōu jí jiào dà bǎo cháng sì bǎi bā shí èr rén jiàn yú chóng zhèng diàn, zhào zhí zhèng cì zuò yuè shì, bǔ sān bān jiè zhí chāi shǐ jiè chà fán sān shí liù rén, yú cì jīn bó yǒu chà. qiān zī sì fāng guǎn shǐ, dìng jí xián xiào lǐ. yòu zhào yuē:" sān lù jiàn xùn mín bīng fēi jiǔ, shén zhǎng yì chéng, xū biàn xíng fǔ jiè tuán jiào zhī, qián liáng guān lì bìng rú jī xiàn, wèi zhī jí qī néng bàn yǔ bù. ruò gèng jī yán rì yuè, bì zhì yǒu wù cuò zhì dà fǎ, kě lìng chéng zhǐ qǔ suǒ huì xiào zhī." qí nián, fǔ jiè hé běi hé dōng shǎn xī lù huì xiào bǎo jiǎ, dōu bǎo fán sān qiān èr bǎi liù shí liù, zhèng cháng zhuàng dīng fán liù shí jiǔ wàn yī qiān jiǔ bǎi sì shí wǔ, suì shěng jiù fèi mín qián yī bǎi liù shí liù wàn yī qiān sì bǎi bā shí sān, suì fèi mín qián sān shí yī wàn sān qiān yī bǎi liù shí liù, ér tuán jiào zhī shǎng wèi qián yī bǎi wàn yǒu qí bù yǔ yān. fán jí jiào tuán jiào chéng, suì qiǎn shǐ zé wèi zhī tí jǔ àn yuè, lǜ yǐ jìn chén xié nèi shì wǎng gěi shǎng qián, àn gé lìng cóng shì. zhū lù jiē yǐ fān cì yì chéng zhě wèi xù, lǜ wǔ liù suì yī biàn, dú hé dōng yǐ jīn bó bù zú, nǎi zhì shí yī suì. shàng yǐ jìn rén yǒng hàn, jiè liáo xià jiān, jiǎng quàn yí bù kě hòu, zhào cì mín qián shí wǔ wàn. shí xì jí yì yǒng bǎo jiǎ jí mín bīng fán qī bǎi yī shí bā wàn èr qiān èr shí bā rén yún. xī níng jiǔ nián zhī shù.
四年,改五路义勇为保甲。狄谘、刘定部领澶州集教大保长四百八十二人见于崇政殿,召执政赐坐阅试,补三班借职、差使、借差凡三十六人,余赐金帛有差。迁谘四方馆使,定集贤校理。又诏曰:"三路见训民兵非久,什长艺成,须便行府界团教之,钱粮、官吏并如畿县,未知及期能办与不。若更稽延日月,必致有误措置大法,可令承旨取索会校之。"其年,府界、河北、河东、陕西路会校保甲,都保凡三千二百六十六,正长、壮丁凡六十九万一千九百四十五,岁省旧费缗钱一百六十六万一千四百八十三,岁费缗钱三十一万三千一百六十六,而团教之赏为钱一百万有奇不与焉。凡集教、团教成,岁遣使则谓之提举按阅,率以近臣挟内侍往给赏钱,按格令从事。诸路皆以番次艺成者为序,率五六岁一遍,独河东以金帛不足,乃至十一岁。上以晋人勇悍,介辽、夏间,讲劝宜不可后,诏赐缗钱十五万。时系籍义勇、保甲及民兵凡七百一十八万二千二十八人云。(熙宁九年之数。)
bǎo jiǎ lì fǎ zhī chū, gù lǎo dà chén jiē yǐ wéi bù biàn, ér ān shí zhǔ yì shén lì, dì zú cóng zhī. jīn xī zhe qí lùn nàn, shǐ lái zhě kǎo yān.
保甲立法之初,故老大臣皆以为不便,而安石主议甚力,帝卒从之。今悉著其论难,使来者考焉。
dì cháng lùn zū yōng diào fǎ ér shàn zhī, ān shí duì yuē:" cǐ fǎ jìn jǐng tián, hòu shì lì shì cū dé xiān wáng yí yì, zé wú bù shàn. jīn yì wú bù kě wèi. gù nán sù chéng ěr." jí dì zài wèn, zé yuē:" rén zhǔ chéng néng zhī tiān xià lì hài, yǐ qí suǒ wèi hài zhě zhì fǎ, ér jiā yú jiān bìng zhī rén, zé rén zì bù gǎn bǎo guò xiàn zhī tián yǐ qí suǒ wèi lì zhě zhì fǎ, ér jiā yú lì gēng zhī rén, zé rén zì quàn yú lì gēng, ér shòu tián bù néng guò xiàn. rán cǐ xū jiàn nǎi néng chéng fǎ. shǐ rén zhǔ chéng zhī lì hài zhī quán, yīn yǐ hào wù jiā zhī, zé suǒ hǎo hé huàn rén zhī bù cóng, suǒ è hé huàn rén zhī bù bì? ruò rén zhǔ wú dào yǐ kuí zhī, zé duō wèi yì yì suǒ duó, suī yǒu shàn fǎ, hé yóu lì zāi?"
帝尝论租庸调法而善之,安石对曰:"此法近井田,后世立事粗得先王遗意,则无不善。今亦无不可为。顾难速成尔。"及帝再问,则曰:"人主诚能知天下利害,以其所谓害者制法,而加于兼并之人,则人自不敢保过限之田;以其所谓利者制法,而加于力耕之人,则人自劝于力耕,而授田不能过限。然此须渐乃能成法。使人主诚知利害之权,因以好恶加之,则所好何患人之不从,所恶何患人之不避?若人主无道以揆之,则多为异议所夺,虽有善法,何由立哉?"
dì wèi fǔ bīng yǔ zū yōng diào fǎ xiāng xū, ān shí zé yuē:" jīn yì yǒng tǔ jūn shàng fān gōng yì, jì yǒu lǐn gěi, zé wú pín fù jiē kě yǐ rù wèi chū shù, suī wú zū yōng diào fǎ, yì zì kě wèi. dì yì yǒng jiē liáng mín, dāng yǐ lǐ yì jiǎng yǎng. jīn jiē dào zhì zhě, yǐ niè qí shǒu bèi yě, jiào yuè ér mí fèi yě, shǐ zhī yùn liáng yě. sān zhě jiē rén suǒ bù lè, ruò gèng ōu zhī jiù dí, shǐ bèi shā lù, yóu rén suǒ dàn yě."
帝谓府兵与租庸调法相须,安石则曰:"今义勇、土军上番供役,既有廪给,则无贫富皆可以入卫出戍,虽无租庸调法,亦自可为。第义勇皆良民,当以礼义奖养。今皆倒置者,以涅其手背也,教阅而縻费也,使之运粮也。三者皆人所不乐,若更殴之就敌,使被杀戮,尤人所惮也。"
féng jīng yuē:" yì yǒng yì yǒu yǐ wǎn qiáng dé shì tuī ēn zhě." ān shí yuē:" wǎn qiáng ér lì yǒu bù zú, zé jué yú jìn qǔ, shì cháo tíng yǒu tuī ēn zhī làn. chū fēi quàn jiǎng shǐ rén qū wǔ yòng yě. jīn yù cuò zhì yì yǒng jiē dāng fǎn cǐ, shǐ hài zài yú bù wéi yì yǒng, ér lì zài yú wèi yì yǒng, zé sú kě biàn ér zhòng jì kě chéng. chén yuàn zé xiāng lǘ háo jié yǐ wéi jiàng xiào, shāo jiā jiǎng bá, zé rén zì yuè fú. shěn jīn mù bīng wèi sù wèi, jí yǒu jī guān zhì cì shǐ yǐ shàng zhě. yí cǐ yǔ bǐ, gù wú bù kě, kuàng bù zhì rú cǐ fèi guān lù, yǐ zú shǐ rén lè wèi zāi! bì xià chéng néng shěn zé, jìn chén jiē yǒu zhèng shì zhī cái, zé yì shí kě shǐ fēn jiāng cǐ děng jūn yǐ. jīn mù bīng chū yú wú lài zhī rén, shàng kě wèi jūn xiāng zhǔ, zé jìn chén yǐ shàng qǐ bù jí cǐ bèi, cǐ nǎi xiān wáng chéng fǎ, shè jì zhī zhǎng jì yě." dì yǐ wéi rán.
冯京曰:"义勇亦有以挽强得试推恩者。"安石曰:"挽强而力有不足,则绝于进取,是朝廷有推恩之滥。初非劝奖使人趋武用也。今欲措置义勇皆当反此,使害在于不为义勇,而利在于为义勇,则俗可变而众技可成。臣愿择乡闾豪杰以为将校,稍加奖拔,则人自悦服。矧今募兵为宿卫,及有积官至刺史以上者。移此与彼,固无不可,况不至如此费官禄,已足使人乐为哉!陛下诚能审择,近臣皆有政事之材,则异时可使分将此等军矣。今募兵出于无赖之人,尚可为军、厢主,则近臣以上岂不及此辈,此乃先王成法,社稷之长计也。"帝以为然。
shí yǒu yù yǐ yì yǒng dài zhèng bīng zhě, céng gōng liàng yǐ wéi zhì yì yǒng gōng shǒu, jiàn kě yǐ shěng zhèng bīng. ān shí yuē:" chéng rán, dì jīn jiāng huái zhì xīn gōng shǒu, shì zú yǐ shāng nóng." fù bì yì lùn jīng xī gōng shǒu fēi biàn. ān shí yuē:" kuí wén jiào, fèn wǔ wèi, xiān wáng suǒ yǐ dài yuǎn ěr zhě gù bù tóng. jīn chǔ zhì jiāng huái yǔ sān biān, shì dāng yǒu yì."
时有欲以义勇代正兵者,曾公亮以为置义勇、弓手,渐可以省正兵。安石曰:"诚然,第今江、淮置新弓手,适足以伤农。"富弼亦论京西弓手非便。安石曰:"揆文教,奋武卫,先王所以待远迩者固不同。今处置江、淮与三边,事当有异。"
dì yòu yán jié cái yòng, ān shí duì yǐ jiǎn bīng zuì jí. dì yuē:" bǐ qìng lì shǔ yǐ shèn jiǎn yǐ." yīn jǔ hé běi shǎn xī bīng shù, lǜ mù bīng tài shǎo, yòu xùn zé bù jīng, huǎn jí huò quē shì. ān shí zé yuē:" jīng xùn liàn mù bīng ér gǔ wǔ sān lù zhī mín xí bīng, zé bīng kě shěng. chén lǚ yán hé běi jiù wèi wǔ rén gē jù, nèi kàng cháo tíng, wài dí sì lín, yì yǒu yù xī qì dān zhě, bīng chǔ bù wài qiú ér zú. jīn hé běi hù kǒu fān xī, yòu jǔ tiān xià cái wù fèng zhī, cháng ruò bù zú. yǐ dāng yī miàn zhī dí, qí shī shè nǎi bù rú wǔ rén gē jù shí. zé sān lù shì yǒu dāng jiǎng huà zhě, zài zhuān yòng qí mín ér yǐ." dì yòu yán:" biān bīng bù zú yǐ shǒu, tú fèi yī lǐn. rán gù biān yǔ yòu bù kě xī jiǎn." ān shí yuē:" jīn gèng jiǎn bīng, jí chéng wú yǐ dài jí huǎn bù jiǎn, zé fèi cái kùn guó wú yǐ shí. chén yǐ wèi tǎng bù néng lǐ bīng, shāo fù gǔ zhì, zé zhōng guó wú fù qiáng zhī lǐ."
帝又言节财用,安石对以减兵最急。帝曰:"比庆历数已甚减矣。"因举河北、陕西兵数,虑募兵太少,又训择不精,缓急或阙事。安石则曰:"精训练募兵而鼓舞三路之民习兵,则兵可省。臣屡言河北旧为武人割据,内抗朝廷,外敌四邻,亦有御奚、契丹者,兵储不外求而足。今河北户口蕃息,又举天下财物奉之,常若不足。以当一面之敌,其施设乃不如武人割据时。则三路事有当讲画者,在专用其民而已。"帝又言:"边兵不足以守,徒费衣廪。然固边圉又不可悉减。"安石曰:"今更减兵,即诚无以待急缓;不减,则费财困国无已时。臣以谓傥不能理兵,稍复古制,则中国无富强之理。"
dì yuē:" táng dōu cháng ān, fǔ bīng duō zài guān zhōng, zé wèi qiáng běn. jīn dōu guān dōng ér fǔ bīng shèng. zé jīng shī fǎn bù zú dài sì fāng." ān shí yuē:" fǔ bīng zài chù kě wèi, yòu kě lìng rù wèi, zé bù huàn běn bù qiáng." hán jiàng lǚ gōng bì jiē yǐ rù wèi wéi nán. wén yàn bó yuē:" rú cáo pú rén zhuān wèi dào zéi, qǐ yí shǐ rù wèi?" ān shí yuē:" cáo pú rén qǐ wú yìng mù? jiē bào huá wú lài zhī rén, shàng bù yǐ wéi yú yì yǒng jiē liáng mín, yòu yǐ wù lì hù wèi jiàng xiào, qǐ dāng fù yǐ wéi kě yú yě?"
帝曰:"唐都长安,府兵多在关中,则为强本。今都关东而府兵盛。则京师反不足待四方。"安石曰:"府兵在处可为,又可令入卫,则不患本不强。"韩绛、吕公弼皆以入卫为难。文彦博曰:"如曹、濮人专为盗贼,岂宜使入卫?"安石曰:"曹、濮人岂无应募?皆暴猾无赖之人,尚不以为虞;义勇皆良民,又以物力户为将校,岂当复以为可虞也?"
chén shēng zhī yù lìng yì yǒng yǐ jiàn shù jìn zhōu. ān shí yuē:" bì xià ruò yù qù shù bǎi nián mù bīng zhī bì, zé yí guǒ duàn, xiáng lì fǎ zhì, lìng běn mò bèi jù. bù rán, wú bǔ yě." dì yuē:" zhì ér yòng zhī, zài fǎ dāng yù lì tiáo zhì, yǐ jiàn tuī xíng." yàn bó děng yòu yǐ wéi tǔ bīng nán shǐ qiān lǐ chū shù. ān shí yuē:" qián dài zhēng liú qiú, tǎo dǎng xiàng, qǐ fēi fǔ bīng hū?" dì yuē:" mù bīng zhuān yú zhàn shǒu, gù kě shì zhì mín bīng, zé bīng nóng zhī yè xiāng bàn, kě shì yǐ zhàn shǒu hū?" ān shí yuē:" táng yǐ qián wèi yǒu qíng bīng, rán yì kě yǐ zhàn shǒu. chén yǐ wèi mù bīng yǔ mín bīng wú yì, gù suǒ yòng jiàng shuài rú hé ěr. jiàng shuài fēi nàn qiú, dàn rén zhǔ néng chá jiàn qún chén qíng wěi, shàn jià yù zhī, zé rén cái chū ér wèi yòng, bù huàn wú jiàng shuài. yǒu jiàng shuài, zé bù huàn mín bīng bù wéi yòng yǐ."
陈升之欲令义勇以渐戍近州。安石曰:"陛下若欲去数百年募兵之敝,则宜果断,详立法制,令本末备具。不然,无补也。"帝曰:"制而用之,在法当预立条制,以渐推行。"彦博等又以为土兵难使千里出戍。安石曰:"前代征流求,讨党项,岂非府兵乎?"帝曰:"募兵专于战守,故可恃;至民兵,则兵农之业相半,可恃以战守乎?"安石曰:"唐以前未有黥兵,然亦可以战守。臣以谓募兵与民兵无异,顾所用将帅如何尔。将帅非难求,但人主能察见群臣情伪,善驾御之,则人材出而为用,不患无将帅。有将帅,则不患民兵不为用矣。"
dì yuē:" jīng yuǎn zhī cè, bì zhì shén wǔ qí mín, fèi shěng ér bīng zhòng, qiě yǔ mù bīng xiāng wèi yòng yǐ." ān shí duì yuē:" yù gōng sī cái yòng bù kuì, wèi zōng shè cháng jiǔ jì, mù bīng shuǐ fǎ chéng dāng biàn gé." dì yuē:" mì yuàn yǐ wéi bì yǒu jiàn zhōng zhī biàn." ān shí duì yuē:" bì xià gōng xíng dé yì, yōu qín zhèng shì, shàng xià bù bì, bì wú cǐ lǐ. jiàn zhōng suǒ yǐ zhì biàn, dé zōng yòng lú qǐ zhī tú ér shū lù zhì, qí bù wáng zhě xìng yě."
帝曰:"经远之策,必至什伍其民,费省而兵众,且与募兵相为用矣。"安石对曰:"欲公私财用不匮,为宗社长久计,募兵水法诚当变革。"帝曰:"密院以为必有建中之变。"安石对曰:"陛下躬行德义,忧勤政事,上下不蔽,必无此理。建中所以致变,德宗用卢杞之徒而疏陆贽,其不亡者幸也。"
shí kāi fēng jū bǎo hù yǒu zhì yī ér mǎi gōng jiàn zhě, dì kǒng qí pín fá, nán yú chū bèi. ān shí yuē:" mín pín yí yǒu zhī, yì mín shǐ zhì gōng jiàn, zé fǎ suǒ fú qù yě. wǎng zhě dōng yuè jí xún jiǎn fān shàng, wéi jiù yòng zài guān gōng shǐ, bù zhī bǎi xìng hé gù zhì yú zhì yī yě. rán zì shēng mín yǐ lái. bīng nóng wèi yī, lěi sì yǐ yǎng shēng, gōng shǐ yǐ miǎn sǐ, jiē fán mín suǒ yí zì jù, wèi yǒu zào lěi sì gōng shǐ yǐ gěi bǎi xìng zhě yě. rán zé suī shǐ bǎi xìng zhì gōng shǐ, yì bù wéi guò. dì bì xià yōu xù bǎi xìng shèn zhì, gù jīn lì fǎ, yī tīng mín biàn ěr. qiě fǔ jiè sù duō qún dào, gōng jié shā lüě, yī suì zhī jiān zhì èr bǎi huǒ, zhú huǒ jiē yǒu shǎng qián, bèi shǎng zhī rén jí jīn bǎo dīng yě. fāng qí bèi shǎng zhī shí, qǐ wú mài yì yī fú yǐ nà guān shǎng zhě? rán rén jiē yǐ wèi shǎng qián yí chū yú bǎi xìng. fū chū qián zhī duō bù zú yǐ zhǐ dào, ér bǎo jiǎ zhī néng zhǐ dào, qí xiào yǐ jiàn, zé suī lìng mín chū shǎo qián yǐ zhì qì xiè, wèi yǒu sǔn yě." dì yuē:" shǎng qián rén suǒ xí guàn, zé ān zhī rú zì rán bù xí guàn, zé bù néng wú yuàn. rú hé jué huài mín chǎn, mín bù yuàn jué hé yǐ huài mín chǎn, zé yuàn yǐ."
时开封鞫保户有质衣而买弓箭者,帝恐其贫乏,难于出备。安石曰:"民贫宜有之,抑民使置弓箭,则法所弗去也。往者冬阅及巡检番上,唯就用在官弓矢,不知百姓何故至于质衣也。然自生民以来。兵农为一,耒耜以养生,弓矢以免死,皆凡民所宜自具,未有造耒耜、弓矢以给百姓者也。然则虽使百姓置弓矢,亦不为过。第陛下优恤百姓甚至,故今立法,一听民便尔。且府界素多群盗,攻劫杀掠,一岁之间至二百火,逐火皆有赏钱,备赏之人即今保丁也。方其备赏之时,岂无卖易衣服以纳官赏者?然人皆以谓赏钱宜出于百姓。夫出钱之多不足以止盗,而保甲之能止盗,其效已见,则虽令民出少钱以置器械,未有损也。"帝曰:"赏钱人所习惯,则安之如自然;不习惯,则不能无怨。如何决坏民产,民不怨;决河以坏民产,则怨矣。"
dì cháng pī:" chén liú xiàn suǒ xíng bǎo jiǎ, měi shí rén yī xiǎo bǎo, zhōng sān rén huò wǔ rén xū yào gōng jiàn, xiàn lì dū zé, wú zhě yǒu xíng. bǎi xìng mǎi yī gōng zhì qiān wǔ bǎi, shí jiàn zhì liù qī bǎi, dāng qīng huáng bù jiē zhī jì, pín xià kè dīng ān néng chū bàn? yòu měi yī xiǎo bǎo yòng mín lì zhù shè duǒ, yòu zì bàn qián liáng qǐ pù wū. měi bǎo zhì gǔ, yù zéi shēng jī, mín jū yuǎn jìn bù yī, jiǎ jiā zāo zéi, gǔ zài yǐ jiā, zé wú yuán shēng jī. rú cǐ, xū rén zhì yī gǔ, fèi qián bù shǎo. kě sù zhǐ huī lìng zhǐ rú yuán yì, tuán bǎo jué chá dào zéi, yú wú de shī xíng. xiāng mín jì yōu wú qián mǎi gōng jiàn, jiā yǐ chuán huò xǐ zhī shù biān, shì yǐ fù zǐ jù shǒu hào qì zhě fēi xū yě." ān shí jìn chéng bù xíng.
帝尝批:"陈留县所行保甲,每十人一小保,中三人或五人须要弓箭,县吏督责,无者有刑。百姓买一弓至千五百,十箭至六七百,当青黄不接之际,贫下客丁安能出办?又每一小保用民力筑射垛,又自办钱粮起铺屋。每保置鼓,遇贼声击,民居远近不一,甲家遭贼,鼓在乙家,则无缘声击。如此,须人置一鼓,费钱不少。可速指挥令止如元议,团保觉察盗贼,余无得施行。乡民既忧无钱买弓箭,加以传惑徙之戍边,是以父子聚首号泣者非虚也。"安石进呈不行。
dì wèi ān shí:" bǎo jiǎ chéng yǒu zhǎn zhǐ zhě, cǐ shì yí huǎn ér mì." ān shí yuē:" rì lì kě xī." dì yuē:" rán yì bù kě jù, kǒng què jǔ shì." ān shí yuē:" cǐ shì zì bù gǎn bù mì." quán zhī kāi fēng fǔ hán wéi děng yán:" zhū xiàn tuán jié bǎo jiǎ, xiāng mín jīng rǎo. xiáng fú děng xiàn yǐ bì, qí yú xiàn qǐ hòu nóng xián pái dìng." shí fǔ jiè zhū xiàn xiāng mín, huò zì cán shāng yǐ bì tuán jié. ān shí biàn shuō shén lì. shí céng xiào kuān wèi fǔ jiè tí diǎn, bǎng mù gào bǔ shàn huò bǎo jiǎ zhě suī shén yán, yǒu nì míng shū fēng qiū guō mén zhě, yú shì zhào zhòng shǎng bǔ zhī.
帝谓安石:"保甲诚有斩指者,此事宜缓而密。"安石曰:"日力可惜。"帝曰:"然亦不可遽,恐却沮事。"安石曰:"此事自不敢不密。"权知开封府韩维等言:"诸县团结保甲,乡民惊扰。祥符等县已毕,其余县乞候农闲排定。"时府界诸县乡民,或自残伤以避团结。安石辨说甚力。时曾孝宽为府界提点,榜募告捕扇惑保甲者虽甚严,有匿名书封丘郭门者,于是诏重赏捕之。
ān shí yuē:" nǎi zhě bǎo jiǎ, rén dé qí yuàn shàng fān zhuàng, rán hòu shǐ zhī, yí yú rén qíng wú suǒ jīng yí. qiě jīn jū cáng dào zéi jí wèi dào zéi zhī rén, gù bù biàn xīn fǎ. bì xià guān zhǎng shè yī xiàn, bǔ huò fǔ jiè jù zéi wèi bǎo jiǎ pò zhú chū wài zhě zhì sān shí rén. cǐ cáo jì bù róng jīng jī, yòu jiàn bǔ yú fǔ jùn, qí jì wú liáo, zhuān wù shàn huò. bǐ wén wéi shǒu shàn huò zhě yǐ jiù bǔ, rán zhì jīng shī yì zhǐ yǒu èr shí xǔ rén. yǐ shí qī xiàn shí shù wàn jiā, ér bèi shàn huò zhě cái èr shí xǔ rén, bù kě wèi duō. zì gǔ zuò shì, wèi yǒu bù yǐ shì lǜ zhòng ér néng lìng shàng xià rú yī zhě. jīn lián shí shù wàn rén wéi bǎo jiǎ, yòu dài qí yìng mù nǎi shǐ zhī fān shàng, bǐ nǎi yǐ bì xià jīn xù zhī zhì. lìng bǎo jiǎ fān shàng bǔ dào, ruò rèn qí zì qù lái, jí shú kěn tīng mìng? ruò yǐ fǎ qū zhī, yòu fēi rén suǒ yuàn. qiě wèi tiān xià zhě, rú zhǐ yù rèn mín qíng suǒ yuàn ér yǐ, zé hé bì lì jūn ér wèi zhī zhāng guān zhì lì yě? jīn fǔ jùn bǎo jiǎ, yí xiān qiǎn guān yù shàng zhǐ, hòu yǐ fǎ tuī xíng zhī." dì yuē:" rán."
安石曰:"乃者保甲,人得其愿上番状,然后使之,宜于人情无所惊疑。且今居藏盗贼及为盗贼之人,固不便新法。陛下观长社一县,捕获府界剧贼为保甲迫逐出外者至三十人。此曹既不容京畿,又见捕于辅郡,其计无聊,专务扇惑。比闻为首扇惑者已就捕,然至京师亦止有二十许人。以十七县十数万家,而被扇惑者才二十许人,不可谓多。自古作事,未有不以势率众而能令上下如一者。今联十数万人为保甲,又待其应募乃使之番上,比乃以陛下矜恤之至。令保甲番上捕盗,若任其自去来,即孰肯听命?若以法驱之,又非人所愿。且为天下者,如止欲任民情所愿而已,则何必立君而为之张官置吏也?今辅郡保甲,宜先遣官谕上旨,后以法推行之。"帝曰:"然。"
yī rì, dì wèi ān shí yuē:" céng xiào kuān yán, mín yǒu zhǎn zhǐ sù bǎo jiǎ zhě." ān shí yuē:" cǐ shì dé yú cài yīn. zhào zi jǐ shǐ yīn yàn wèn, nǎi mín yīn zhuó mù wù zhǎn zhǐ, cān zhèng zhě shù rén. dà dǐ bǎo jiǎ fǎ, shàng zì zhí zhèng dà chén, zhōng zé liǎng zhì, xià zé dào zéi jí tíng cáng zhī rén, jiē suǒ bù yù. rán chén zhào xiāng rén wèn zhī, jiē yǐ wéi biàn. zé suī yǒu zhǎn zhǐ yǐ bì dīng zhě, bù jiē rán yě. kuàng bǎo jiǎ fēi tè chú dào, gù kě jiàn xí wèi bīng. jì rén jiē néng shè, yòu wèi qí gǔ biàn qí ěr mù, qiě yuē yǐ miǎn shuì shàng fān dài xún jiǎn bīng yòu zì zhèng cháng ér shàng, néng bǔ zéi zhě jiǎng zhī yǐ guān, zé rén jìng quàn. rán hòu shǐ yǔ mù bīng xiāng cān, zé kě yǐ xiāo mù bīng jiāo zhì, qiě shěng cái fèi, cǐ zōng shè cháng jiǔ zhī jì."
一日,帝谓安石曰:"曾孝宽言,民有斩指诉保甲者。"安石曰:"此事得于蔡骃。赵子几使骃验问,乃民因斫木误斩指,参证者数人。大抵保甲法,上自执政大臣,中则两制,下则盗贼及停藏之人,皆所不欲。然臣召乡人问之,皆以为便。则虽有斩指以避丁者,不皆然也。况保甲非特除盗,固可渐习为兵。既人皆能射,又为旗鼓变其耳目,且约以免税上番代巡检兵;又自正、长而上,能捕贼者奖之以官,则人竞劝。然后使与募兵相参,则可以销募兵骄志,且省财费,此宗社长久之计。"
dì wèi shén wǔ bǎi xìng rú bǎo jiǎ, kǒng nán chéng, bù rú biàn tuán jié chéng zhǐ huī, yǐ shǐ chén guǎn xiá. ān shí yuē:" bì xià chéng néng guǒ duàn, bù xù rén yán, jí biàn tuán jié zhǐ huī, yì wú suǒ fáng. rán zhǐ huī shì xū míng, wǔ bǎi rén wéi yī bǎo, huǎn jí kě huàn jí, suī bù míng wéi zhǐ huī, yǔ zhǐ huī shǐ wú yì, nǎi shì shí shì. xìng bù zhì dà jí, jí miǎn lìng rén hài rǎo ér shì jí wèi shàng cè." dì suì biàn sān lù yì yǒng rú fǔ jī bǎo jiǎ fǎ.
帝谓什伍百姓如保甲,恐难成,不如便团结成指挥,以使臣管辖。安石曰:"陛下诚能果断,不恤人言,即便团结指挥,亦无所妨。然指挥是虚名,五百人为一保,缓急可唤集,虽不名为指挥,与指挥使无异,乃是实事。幸不至大急,即免令人骇扰而事集为上策。"帝遂变三路义勇如府畿保甲法。
féng jīng yuē:" yì yǒng yǐ yǒu zhǐ huī shǐ, zhǐ huī shǐ jí qí xiāng lǐ háo jié. jīn fù zuò bǎo jiǎ, lìng hé rén wéi dà bǎo cháng?" ān shí yuē:" gǔ zhě mín jū zé wèi xiāng, wǔ jiā wèi bǐ, bǐ yǒu zhǎng, jí yòng bīng, jí wǔ rén wéi wǔ, wǔ yǒu wǔ sī mǎ. èr shí wǔ jiā wèi lǘ, lǘ yǒu lǘ xū, èr shí wǔ rén wéi liǎng, liǎng yǒu liǎng sī mǎ. liǎng sī mǎ jí lǘ xū, wǔ sī mǎ jí bǐ zhǎng, dì suí shì yì míng ér yǐ. cǐ nǎi sān dài liù xiāng liù jūn zhī yí fǎ. qí fǎ jiàn yú shū, zì xià yǐ lái, zhì zhōu bù gǎi. qín suī jué liè qiān mò, rán shén wǔ zhī shàng rú gǔ zhì, cǐ suǒ yǐ bīng zhòng ér qiáng yě. zhēng fá wéi fǔ bīng wèi jìn zhī. jīn shě yǐ rán zhī chéng xiàn, ér nǎi shǒu wǔ dài luàn wáng zhī yú fǎ, qí bù zú yǐ zhì ān qiáng wú yí. rán rén jiē tián rán bù yǐ yīn xún wèi kě yōu zhě, suǒ jiàn qiǎn jìn yě."
冯京曰:"义勇已有指挥使,指挥使即其乡里豪杰。今复作保甲,令何人为大保长?"安石曰:"古者民居则为乡,伍家为比,比有长,及用兵,即五人为伍,伍有伍司马。二十五家为闾,闾有闾胥,二十五人为两,两有两司马。两司马即闾胥,伍司马即比长,第随事异名而已。此乃三代六乡六军之遗法。其法见于书,自夏以来,至周不改。秦虽决裂阡陌,然什伍之尚如古制,此所以兵众而强也。征伐唯府兵为近之。今舍已然之成宪,而乃守五代乱亡之余法,其不足以致安强无疑。然人皆恬然不以因循为可忧者,所见浅近也。"
ān shí yòu zòu:" yì yǒng xū sān dīng yǐ shàng, qǐng rú fǔ jiè, liǎng dīng yǐ shàng jǐn jí zhī. sān dīng jí chū shù, yòu yǐ hòu lì ér liǎng dīng jí zhǐ lìng yú xún jiǎn shàng fān, rú fǔ jiè fǎ. dà lüè bù guò rú cǐ. dāng qiǎn rén yǔ jīng lüè zhuǎn yùn sī jí zhū zhōu zhǎng lì yì zhī, jí fǎng běn lù mín qíng suǒ kǔ suǒ yù, yīn yǐ yù fǎ." dì yuē:" hé dōng xiū yì yǒng qiáng zhuàng fǎ, yòu lìng tuán jí bǎo jiǎ, rú hé?" ān shí duì yuē:" yì yǒng xū yǐn kuò dīng shù, ruò yīn tuán jí bǎo jiǎ, jí yī dòng ér liǎng yè jiù. jīn jì qiǎn guān yǐn kuò yì yǒng, yòu bié qiǎn guān tuán jié bǎo jiǎ, jí fēn wéi liǎng shì, kǒng mín bù néng wú rǎo." huò yuē:" bǎo jiǎ bù kě dài zhèng jūn shàng fān fǒu?" ān shí yuē:" qí qí xí shú, rán hòu shàng fān. rán dōng bīng jì yì yì fú néng yōu yú yì yǒng bǎo jiǎ, chén guān guǎng yǒng hǔ yì bīng gù rán. jīn wèi mù bīng zhě, dà dǐ jiē tōu duò wán huá bù néng zì zhèn zhī rén. wèi nóng zhě, jiē pǔ lì yī xīn tīng lìng zhī rén, zé huǎn jí mò rú mín bīng kě yòng." féng jīng yuē:" tài zǔ zhēng fá tiān xià, qǐ yòng nóng bīng?" ān shí yuē:" tài zǔ shí jiē wǔ dài, bǎi xìng kùn jí, háo jié duō yǐ cóng jūn wèi lì. jīn bǎi xìng ān yè lè shēng, ér jūn zhōng bù fù yǒu rú xiàng shí bá qǐ wèi gōng hóu zhě, jí háo jié bù fù zài jūn, ér yìng mù zhě dà dǐ jiē tōu duò bù néng zì zhèn zhī rén ěr." dì yuē:" bīng zhī qiáng ruò zài rén. wǔ dài bīng ruò, zhì shì zōng ér qiáng." ān shí yuē:" shì zōng suǒ shōu, yì jiē tiān xià wáng mìng qiáng liáng zhī rén." wén yàn bó yuē:" yǐ dào zuǒ rén zhǔ zhě bù yǐ bīng qiáng tiān xià." ān shí yuē:" yǐ bīng qiáng tiān xià zhě fēi dào yě, rán yǒu dào zhě gù néng róu néng gāng, néng ruò néng qiáng. fāng qí néng gāng qiáng, bì bù zhì róu ruò. zhāng huáng liù shī, gù xiān wáng zhī suǒ shàng yě, dàn bù dàng zhuān wù bīng qiáng ěr." dì zú cóng ān shí yì.
安石又奏:"义勇须三丁以上,请如府界,两丁以上尽籍之。三丁即出戍,诱以厚利;而两丁即止令于巡检上番,如府界法。大略不过如此。当遣人与经略、转运司及诸州长吏议之,及访本路民情所苦所欲,因以寓法。"帝曰:"河东修义勇强壮法,又令团集保甲,如何?"安石对曰:"义勇须隐括丁数,若因团集保甲,即一动而两业就。今既遣官隐括义勇,又别遣官团结保甲,即分为两事,恐民不能无扰。"或曰:"保甲不可代正军上番否?"安石曰:"俟其习熟,然后上番。然东兵技艺亦弗能优于义勇、保甲,臣观广勇、虎翼兵固然。今为募兵者,大抵皆偷惰顽猾不能自振之人。为农者,皆朴力一心听令之人,则缓急莫如民兵可用。"冯京曰:"太祖征伐天下,岂用农兵?"安石曰:"太祖时接五代,百姓困极,豪杰多以从军为利。今百姓安业乐生,而军中不复有如向时拔起为公侯者,即豪杰不复在军,而应募者大抵皆偷惰不能自振之人尔。"帝曰:"兵之强弱在人。五代兵弱,至世宗而强。"安石曰:"世宗所收,亦皆天下亡命强梁之人。"文彦博曰:"以道佐人主者不以兵强天下。"安石曰:"以兵强天下者非道也,然有道者固能柔能刚,能弱能强。方其能刚强,必不至柔弱。张皇六师,固先王之所尚也,但不当专务兵强尔。"帝卒从安石议。
dì yuē:" bǎo jiǎ yì yǒng chú liáng zhī fèi, dāng yù wèi zhī jì." ān shí yuē:" dāng jiǎn mù bīng zhī fèi yǐ gōng zhī. suǒ gōng bǎo jiǎ zhī fèi, cái yǎng bīng shí zhī yī èr." dì yuē:" jī nèi mù bīng zhī shù yǐ jiǎn yú jiù. qiáng běn zhī shì, wèi kě xī jiǎn." ān shí yuē:" jì yǒu bǎo jiǎ dài qí yì, jí bù xū mù bīng. jīn jīng shī mù bīng, táo sǐ tíng fàng, yī jì nǎi shù qiān, dàn wù zhāo tián, jí wéi kě jiǎn. rán jīn xiāng jūn jì shǎo, jìn bīng yì bù duō, chén yuàn zǎo xùn liàn mín bīng. mín bīng chéng, zé mù bīng dāng jiǎn yǐ." yòu wèi shàng yán:" jīn hé běi yì yǒng suī shí bā wàn, rán suǒ kě jiǎng wèi zhě bù guò qiú háo bǎi shù shí rén ér yǐ. cǐ fǔ bīng zhī yí yì yě." dì yǐ wéi rán, lìng yì qí fǎ.
帝曰:"保甲、义勇刍粮之费,当预为之计。"安石曰:"当减募兵之费以供之。所供保甲之费,才养兵十之一二。"帝曰:"畿内募兵之数已减于旧。强本之势,未可悉减。"安石曰:"既有保甲代其役,即不须募兵。今京师募兵,逃死停放,一季乃数千,但勿招填,即为可减。然今厢军既少,禁兵亦不多,臣愿早训练民兵。民兵成,则募兵当减矣。"又为上言:"今河北义勇虽十八万,然所可奖慰者不过酋豪百数十人而已。此府兵之遗意也。"帝以为然,令议其法。
shū mì yuàn chuán shàng zhǐ, yǐ fǔ jiè bǎo jiǎ shí rì yī fān, lǜ dà cù wú yǐ jīng wǔ shì, qí yǐ yī yuè wèi yī fān. ān shí zòu yuē:" jīn bǎo jiǎ shí rì yī fān, jì yī nián yú bā yuè dāng fān, ruò xū yī yuè, jí fān yù shū. yòu zuó yǔ bǎi xìng yuē shí rì yī fān, jīn jù gǎi mìng, kǒng yù wéi rén shàn huò. yí qí qí xí shú, xú yì qí gēng fān. qiě jīn bǎo jiǎ yuè yì bā děng, quàn jiǎng zhì yōu, rén jìng sī xí, bù bì shàng fān rán hòu jiù xué. chén yú, yuàn yǐ shù nián, qí yì fēi tè shèng yì yǒng, dāng bì shèng zhèng bīng. zhèng bīng jì yì qǔ yīng guān fǎ ér yǐ, fēi ruò bǎo jiǎ rén rén yǒu quàn xīn yě."
枢密院传上旨,以府界保甲十日一番,虑大促无以精武事,其以一月为一番。安石奏曰:"今保甲十日一番,计一年余八月当番,若须一月,即番愈疏。又昨与百姓约十日一番,今遽改命,恐愈为人扇惑。宜俟其习熟,徐议其更番。且今保甲阅艺八等,劝奖至优,人竞私习,不必上番然后就学。臣愚,愿以数年,其艺非特胜义勇,当必胜正兵。正兵技艺取应官法而已,非若保甲人人有劝心也。"
yuán fēng bā nián, zhé zōng sì wèi, zhī chén zhōu sī mǎ guāng shàng shū qǐ bà bǎo jiǎ, yuē:
元丰八年,哲宗嗣位,知陈州司马光上疏乞罢保甲,曰:
bīng chū mín jiān, suī yún gǔ fǎ, rán gǔ zhě bā bǎi jiā cái chū jiǎ shì sān rén bù zú qī shí èr rén, xián mín shén duō, sān shí wù nóng, yī shí jiǎng wǔ, bù fáng jià sè. zì liǎng sī mǎ yǐ shàng, jiē xuǎn xián shì dài fū wèi zhī, wú qīn yú zhī huàn, gù zú chéng jí mù, dòng zé yǒu gōng. jīn jí xiāng cūn zhī mín, èr dīng qǔ yī yǐ wéi bǎo jiǎ, shòu yǐ gōng nǔ, jiào zhī zhàn zhèn, shì nóng mín bàn wèi bīng yě. sān sì nián lái, yòu lìng hé běi hé dōng shǎn xī zhì dōu jiào chǎng, wú wèn sì shí, měi wǔ rì yī jiào. tè zhì shǐ zhě bǐ jiān sī, zhuān qiè tí jǔ, zhōu xiàn bù dé guān yù. měi yī dīng jiào yuè, yī dīng gōng sòng, suī yún wǔ rì, ér bǎo zhèng, zhǎng yǐ ní péng chú cǎo wéi míng, jù zhī jiào chǎng, dé lù zé zòng, fǒu zé liú zhī, shì sān lù gēng yún shōu huò jià sè zhī yè jǐ jǐn fèi yě.
兵出民间,虽云古法,然古者八百家才出甲士三人、步卒七十二人,闲民甚多,三时务农,一时讲武,不妨稼穑。自两司马以上,皆选贤士大夫为之,无侵渔之患,故卒乘辑睦,动则有功。今籍乡村之民,二丁取一以为保甲,授以弓弩,教之战阵,是农民半为兵也。三四年来,又令河北、河东、陕西置都教场,无问四时,每五日一教。特置使者比监司,专切提举,州县不得关预。每一丁教阅,一丁供送,虽云五日,而保正,长以泥堋除草为名,聚之教场,得赂则纵,否则留之,是三路耕耘收获稼穑之业几尽废也。
zì táng kāi yuán yǐ lái, mín bīng fǎ huài, shù shǒu zhàn gōng, jǐn mù cháng zhēng bīng shì, mín jiān hé cháng xí bīng? guó jiā chéng píng bǎi yǒu yú nián, dài bái zhī lǎo bù shí bīng gé, yī dàn quǎn mǔ zhī rén jiē róng fú zhí bīng, bēn qū mǎn yě, qí jiù tàn xī, yǐ wéi bù xiáng. shì jì cǎo chuàng, diào fā wú fǎ, bǐ hù sāo rǎo, bù yí yī jiā. yòu xún jiǎn zhǐ shǐ àn xíng xiāng cūn, wǎng lái rú zhī bǎo zhèng bǎo cháng, yī yǐ nòng quán, zuò suǒ gōng jǐ, duō zé lù yí, xiǎo bù fù yì, wàng jiā biān tà, cán shí háng wǔ, bù zhī jì jí. zhōng xià zhī mín, qìng jiā suǒ yǒu, qīn jī xuē gǔ, wú yǐ gōng yì, chóu kǔ kùn bì, mí suǒ tóu sù, liú yí sì fāng, qiǎng shǔ yíng lù. yòu cháo tíng shí qiǎn shǐ zhě, biàn xíng àn yuè, suǒ zhì kào shè shǎng lài, mí fèi jīn bó, yǐ jù wàn jì. cǐ jiē biān tà píng mín zhū liǎng zhàng chǐ ér liǎn zhī, yī dàn yòng zhī rú fèn tǔ. ér xiāng cūn zhī mín, dàn kǔ láo yì, bù gǎn ēn zé. nóng mín zhī láo jì rú pī, guó jiā zhī fèi yòu rú cǐ, zhōng hé suǒ yòng zāi? ruò shǐ zhī bǔ dào zéi, wèi xiāng lǐ, zé hé bì rú cǐ zhī duō? shǐ zhī shù biān jìng, shì zhēng fá, zé bǐ yuǎn fāng zhī mín, yǐ qí shè wèi yè, yǐ gōng zhàn wèi sú, zì yòu jí zhǎng, gèng wú tā wù. zhōng guó zhī mín, dà bàn fú tián lì sè, suī fù shòu yǐ bīng xiè, jiào zhī jī cì, zài jiào chǎng zhī zhōng zuò zuò jìn tuì, yǒu shì yán zhěng, bì ruò shǐ zhī yǔ dí rén xiāng yù, tián rán gǔ zhī, míng dí shǐ jiāo, qí bēn běi kuì bài kě yǐ qián liào, jué wú yí yě, qǐ bù wù guó shì hū? yòu xī bà sān lù xún jiǎn xià bīng shì jí zhū xiàn gōng shǒu, jiē yì yǐ bǎo jiǎ. zhǔ bù jiān xiàn wèi, dàn zhǔ cǎo shì yǐ lǐ qí xiāng cūn dào zéi, xī wěi xún jiǎn, ér xún jiǎn jiān zhǎng xún àn bǎo jiǎ jiào yuè, zhāo xī bēn zǒu, yóu kǒng bù bàn, hé xiá zhú bǔ dào zéi zāi? yòu bǎo jiǎ zhōng wǎng wǎng yǒu zì wèi dào zhě, yì yǒu chéng bǎo mǎ xíng jié zhě. rán zé shè bǎo jiǎ bǎo mǎ běn yǐ chú dào, nǎi gèng zī dào yě.
自唐开元以来,民兵法坏,戍守战攻,尽募长征兵士,民间何尝习兵?国家承平百有余年,戴白之老不识兵革,一旦畎亩之人皆戎服执兵,奔驱满野,耆旧叹息,以为不祥。事既草创,调发无法,比户骚扰,不遗一家。又巡检、指使按行乡村,往来如织;保正、保长,依倚弄权,坐索供给,多责赂遗,小不副意,妄加鞭挞,蚕食行伍,不知纪极。中下之民,罄家所有,侵肌削骨,无以供亿,愁苦困弊,靡所投诉,流移四方,襁属盈路。又朝廷时遣使者,遍行按阅,所至犒设赏赉,糜费金帛,以巨万计。此皆鞭挞平民铢两丈尺而敛之,一旦用之如粪土。而乡村之民,但苦劳役,不感恩泽。农民之劳既如披,国家之费又如此,终何所用哉?若使之捕盗贼,卫乡里,则何必如此之多?使之戍边境,事征伐,则彼远方之民,以骑射为业,以攻战为俗,自幼及长,更无他务。中国之民,大半服田力穑,虽复授以兵械,教之击刺,在教场之中坐作进退,有似严整,必若使之与敌人相遇,填然鼓之,鸣镝始交,其奔北溃败可以前料,决无疑也,岂不误国事乎?又悉罢三路巡检下兵士及诸县弓手,皆易以保甲。主簿兼县尉,但主草市以里;其乡村盗贼,悉委巡检,而巡检兼掌巡按保甲教阅,朝夕奔走,犹恐不办,何暇逐捕盗贼哉?又保甲中往往有自为盗者,亦有乘保马行劫者。然则设保甲、保马本以除盗,乃更资盗也。
zì jiào yuè bǎo jiǎ yǐ lái, hé dōng shǎn xī jīng xī dào zéi yǐ duō, zhì gǎn bái zhòu gōng xíng, rù xiàn zhèn, shā guān lì. guān jūn zhuī tǎo, jīng lì suì yuè, zhōng bù néng zhì. kuàng sān lù wèi zhì dà jī, ér dào zéi chāng chì yǐ rú cǐ, wàn yī yù shù qiān lǐ zhī huáng hàn, ér shī yè jī hán wǔ yì chéng jiù zhī rén, suǒ zài fēng qǐ yǐ yīng zhī, qí wèi guó jiā zhī huàn, kě shèng yán zāi! cǐ fēi xiǎo shì, bù kě yǐ hū. fū duó qí yī shí, shǐ wú yǐ wéi shēng, shì qū mín wèi dào yě shǐ bǐ wū xí zhàn, quàn yǐ guān shǎng, shì jiào mín wèi dào yě yòu chè qù bǔ dào zhī rén, shì zòng mín wèi dào yě. móu guó rú cǐ, guǒ wèi lì hū? hài hū?
自教阅保甲以来,河东、陕西、京西盗贼已多,至敢白昼公行,入县镇,杀官吏。官军追讨,经历岁月,终不能制。况三路未至大饥,而盗贼猖炽已如此,万一遇数千里之蝗旱,而失业饥寒、武艺成就之人,所在蜂起以应之,其为国家之患,可胜言哉!此非小事,不可以忽。夫夺其衣食,使无以为生,是驱民为盗也;使比屋习战,劝以官赏,是教民为盗也;又撤去捕盗之人,是纵民为盗也。谋国如此,果为利乎?害乎?
qiě xiàng zhě gàn jìn zhī shì, shuō xiān dì yǐ zhēng fá kāi tuò zhī cè, gù lì bǎo jiǎ hù mǎ bǎo mǎ děng fǎ. jìn zhě dēng jí shè shū yǒu yún:" yīng yuán biān zhōu jūn, yǎng zhú chù zhǎng lì bìng xún jiǎn shǐ chén qián xiá bīng shì jí biān shàng rén hù bù dé qīn rǎo wài jiè, wù yào jìng shǒu jiāng yì, wù lìng sāo rǎo." cǐ gài shèng yì yù huì suí shū cái, xiū xī shēng mín, zhōng wài zhī rén shú bù guī dài? rán zé bǎo jiǎ hù mǎ fù hé suǒ yòng? huò jīn suī bà hù mǎ, kuān bǎo mǎ, ér bǎo jiǎ yóu cún zhě, gài wèi yǒu yǐ qí lì hài zhī xiáng zòu wén zhě yě.
且向者干进之士,说先帝以征伐开拓之策,故立保甲、户马、保马等法。近者登极赦书有云:"应缘边州军,仰逐处长吏并巡检、使臣、钤辖、兵士及边上人户不得侵扰外界,务要静守疆埸,勿令骚扰。"此盖圣意欲惠绥殊才,休息生民,中外之人孰不归戴?然则保甲、户马复何所用?或今虽罢户马,宽保马,而保甲犹存者,盖未有以其利害之详奏闻者也。
chén yú yǐ wéi xī bà bǎo jiǎ shǐ guī nóng, zhào tí jǔ guān hái cháo, liàng zhú xiàn hù kǒu, měi wǔ shí hù zhì gōng shǒu yī rén, lüè yī yuán biān gōng jiàn shǒu fǎ, xǔ yīn běn hù tián èr qǐng, xī miǎn qí shuì yì. chú chū zéi dì fēn, gèng bù lì sān xiàn kē xiào, dàn lìng bǔ zéi gěi shǎng. ruò huò zéi shù duō jí néng huò qiáng è zéi rén zhě, gè suí gōng dà xiǎo qiān bǔ zhí jí, huò bǔ bān xíng, wù zài yōu jiǎ gōng shǒu, shǐ rén quàn mù. rán hòu mù běn xiàn xiāng cūn hù yǒu yǒng lì wǔ yì zhě tóu chōng, jì jí jīn bǎo jiǎ zhōng yǒu yǒng lì wǔ yì zhě bì duō yuàn yìng mù. ruò yī rén quē é, yǒu èr rén yǐ shàng zhēng tóu zhě, jí wěi běn xiàn lìng wèi xuǎn wǔ yì gāo qiáng zhě chōng. huò wǔ yì shuāi tuì zhě, xǔ tā rén zhǐ míng yǔ zhī bǐ jiào, ruò wǔ yì shèng yú jiù zhě, jí lìng chōng tì, qí bèi tì zhě, gèng bù dé yīn tián. rú cǐ, zé bù bì jiào yuè, wǔ yì zì rán jīng shú. yī xiàn zhī zhōng, qí zhuàng yǒng zhě jì wèi gōng shǒu, qí léi ruò zhě suī shǐ wèi dào, yì bù néng wéi huàn. réng wěi běn zhōu jí tí diǎn xíng yù cháng àn chá, lìng zuǒ yǒu qǔ shě bù gōng zhě, yán xíng diǎn xiàn. ruò zhào mù bù zú, qiě jí yú xiāng cūn hù shàng yī jiù tiáo quán chà, hòu yǒu tóu míng zhě jí lìng chōng tì. qí yú xún jiǎn bīng shì xiàn wèi gōng shǒu qí lǎo zhuàng dīng zhú bǔ dào zéi, bìng qǐ yī zǔ zōng jiù fǎ.
臣愚以为悉罢保甲使归农,召提举官还朝,量逐县户口,每五十户置弓手一人,略依缘边弓箭手法,许荫本户田二顷,悉免其税役。除出贼地分,更不立三限科校,但令捕贼给赏。若获贼数多及能获强恶贼人者,各随功大小迁补职级,或补班行,务在优假弓手,使人劝募。然后募本县乡村户有勇力武艺者投充,计即今保甲中有勇力武艺者必多愿应募。若一人缺额,有二人以上争投者,即委本县令、尉选武艺高强者充。或武艺衰退者,许他人指名与之比较,若武艺胜于旧者,即令冲替,其被替者,更不得荫田。如此,则不必教阅,武艺自然精熟。一县之中,其壮勇者既为弓手,其羸弱者虽使为盗,亦不能为患。仍委本州及提点刑狱常按察,令佐有取舍不公者,严行典宪。若召募不足,且即于乡村户上依旧条权差,候有投名者即令充替。其余巡检兵士、县尉弓手、耆老、壮丁逐捕盗贼,并乞依祖宗旧法。
wǔ yuè, yǐ guāng wèi mén xià shì láng. guāng yù fù shēn qián shuō, yǐ wéi jiào yuè bǎo jiǎ gōng sī láo fèi ér wú suǒ yòng. shì shí, zī zhèng diàn xué shì hán wéi shì dú lǚ gōng zhe yù fù shàng qián zòu, xiān shì jìn chéng, qǐ bà tuán jiào. zhào fǔ jiè sān lù bǎo jiǎ zì lái nián zhēng yuè yǐ hòu bìng bà tuán jiào, réng yī jiù měi suì nóng xì fù xiàn jiào yuè yī yuè, qí chà guān zhì chǎng, pái bèi jūn qì, jiào yuè fǎ shì fān cì, àn shǎng fèi yòng, lìng shū mì yuàn sān xǐng tóng lì fǎ. hòu liù rì, guāng zài shàng zòu, jí qí kěn qiè, cài què děng zhí zòu bù xíng. zhào bǎo jiǎ yī shū mì yuàn yǐ dé zhǐ huī, bǎo mǎ bié yì lì fǎ.
五月,以光为门下侍郎。光欲复申前说,以为教阅保甲公私劳费而无所用。是时,资政殿学士韩维、侍读吕公著欲复上前奏,先是进呈,乞罢团教。诏府界、三路保甲自来年正月以后并罢团教,仍依旧每岁农隙赴县教阅一月,其差官置场,排备军器,教阅法式番次,按赏费用,令枢密院、三省同立法。后六日,光再上奏,极其恳切,蔡确等执奏不行。诏保甲依枢密院已得指挥,保马别议立法。
jiǔ yuè, jiān chá yù shǐ wáng yán sǒu yán:" bǎo jiǎ zhī hài, sān lù zhī mín rú zài tāng huǒ, wèi bì jiē fǎ zhī bì, gài yóu tí jǔ yī sī shàng xià guān lì bī zhī shǐ rán. ér jìn rì zhǐ huī suī lìng dōng jiào, rán shàng cún guān sī, zé suǒ yǐ wéi bǎo jiǎ zhī hài zhě, shí fēn zhī liù qī yóu zài, bì xià suǒ bù zhī yě. cǐ jiē jiān xié suì fēi shì guò, ér qiǎo cí qiáng biàn yǐ qī huò shèng tīng, jiāng zhì shēn zhī bìng lüè shì gēng zhāng, yǐ yīng fù bì xià shèng yì ér yǐ, fēi zhì chéng wèi guó jiā qù dà hài fù dà lì, yǐ biàn bǎi xìng, wèi tài píng cháng jiǔ zhī jì zhě yě. cǐ zhōng yì zhī liáng xīn suǒ yǐ yóu yì, jiān xié zhī sù jì suǒ yǐ shàng cún. tiān xià zhī shí zhě, jiē yán bì xià bù jué hài yuán, bǎi xìng wú yóu lè shēng bù píng qún xié, tài píng zhōng shì nán zhì. chén yuàn bì xià fèn rán dú duàn, rú tīng zhèng zhī chū xíng shù shì, zé tiān xià zhī dà tǐ wú kuī, bì xià gāo zhěn ér wò yǐ." shí yuè, zhào tí jǔ fǔ jiè sān lù bǎo jiǎ guān bìng bà, lìng zhú lù tí xíng jí fǔ jiè tí diǎn sī jiān lǐng suǒ yǒu bǎo jiǎ, zhǐ dōng jiào sān yuè. yòu zhào zhú xiàn jiān jiào guān bìng bà, wěi lìng zuǒ jiān jiào.
九月,监察御史王岩叟言:"保甲之害,三路之民如在汤火,未必皆法之弊,盖由提举一司上下官吏逼之使然。而近日指挥虽令冬教,然尚存官司,则所以为保甲之害者,十分之六七犹在,陛下所不知也。此皆奸邪遂非饰过,而巧辞强辨以欺惑圣听,将至深之病略示更张,以应副陛下圣意而已,非至诚为国家去大害、复大利,以便百姓,为太平长久之计者也。此忠义之良心所以犹抑,奸邪之素计所以尚存。天下之识者,皆言陛下不绝害源,百姓无由乐生;不屏群邪,太平终是难致。臣愿陛下奋然独断,如听政之初行数事,则天下之大体无亏,陛下高枕而卧矣。"十月,诏提举府界、三路保甲官并罢,令逐路提刑及府界提点司兼领所有保甲,止冬教三月。又诏逐县监教官并罢,委令佐监教。
shí yī yuè, yán sǒu yán:
十一月,岩叟言:
bǎo jiǎ xíng zhī lěi nián, cháo tíng gù yǐ zhī rén qíng zhī suǒ gòng kǔ, ér qián rì xià zhào juān jí bìng, tài xiǎo ruò, shì dì wǔ děng zhī tián bù jí èr shí mǔ zhě, shěng yī yuè zhī liù jiào ér wèi sān yuè zhī bìng jiào, shén dà huì yě. rán qí sī shàng cún, qí huàn zhōng zài. jīn yǐ chén zhī suǒ jiàn zhě wèi bì xià yán, bù gǎn yǐn qí shí yǐ qī cháo tíng, yì bù gǎn shì qí shì yǐ wǎng chéng fǎ.
保甲行之累年,朝廷固已知人情之所共苦,而前日下诏蠲疾病,汰小弱,释第五等之田不及二十亩者,省一月之六教而为三月之并教,甚大惠也。然其司尚存,其患终在。今以臣之所见者为陛下言,不敢隐其实以欺朝廷,亦不敢饰其事以罔成法。
fū cháo tíng zhī jiào mín yǐ wéi bīng, ér bù zhī jiào zhī tài kē ér mín bù néng kān zhī bié wèi yī sī yǐ zǒng zhī, ér bù zhī rǎo zhī tài fán ér mín yǐ shēng yuàn. jiào zhī yù yǐ wéi yòng yě, ér shǐ zhī zhì yú yuàn, zé kǒng yī rì yòng zhī, yǒu bù néng rú wú yì zhě, bù kě bù sī yě.
夫朝廷知教民以为兵,而不知教之太苛而民不能堪;知别为一司以总之,而不知扰之太烦而民以生怨。教之欲以为用也,而使之至于怨,则恐一日用之,有不能如吾意者,不可不思也。
mín zhī yán yuē, jiào fǎ zhī nán bù zú yǐ wéi kǔ, ér jī mí zhī nüè yǒu shèn yān jī mí bù zú yǐ wéi kǔ, ér biān chī zhī kù yǒu shèn yān biān chī bù zú yǐ wéi kǔ, ér zhū qiú zhī wú yǐ yǒu shèn yān. fāng gēng fāng yún ér bà, fāng gàn fāng yíng ér qù, cǐ jī mí zhī suǒ yǐ wéi kǔ yě. qí jiào yě, bǎo cháng dé chī zhī, bǎo zhèng yòu chī zhī, xún jiǎn zhī zhǐ shǐ yǔ xún jiǎn zhě yòu jiāo tà zhī, tí jǔ sī zhī zhǐ shǐ yǔ tí jǔ sī zhī gàn dāng gōng shì zhě yòu hù biān zhī, tí jǔ zhī guān zhǎng yòu biān zhī, yī yǒu táo bì, xiàn lìng yòu biān zhī. rén wú liáo shēng, hèn bù de sǐ, cǐ biān chī zhī suǒ yǐ wéi kǔ yě. chuàng páo shì jīn mǎi gōng tāo jiàn tiān xián huàn bāo zhǐ zhì ān pèi gài liáng péng huà xiàng fǎ zào duì pái jī jià jiù yǐ zhuō wéi diǎn zhǐ mò kàn dìng rén gù zhí jūn cài mín nà jiē lì zhī lèi, qí míng bǎi chū, bù kě shèng shǔ. gù fù lǎo zhī yàn yuē:" ér cáo kōng shǒu, bù kě yǐ rù jiào chǎng." fēi xū yǔ yě. dōu fù liǎng bǎo zhèng dà xiǎo liǎng bǎo cháng, píng jū yú jiā, hūn yīn sāng zàng zhī wèn yí, qiū chéng xià shú, sī má gǔ mài zhī yāo qiú, yù yú chéng shì, yǐn shí zhī zé wàng. cǐ pò yú shì ér bù gǎn bù zhì zhě yě. yī bù rú yì, jí yǐ yì bù rú fǎ wéi míng, ér chuí rǔ zhī wú suǒ bù zhì. yòu suǒ wèi xún jiǎn zhǐ shǐ zhě, duō yóu cǐ tú yǐ chū, tān ér mào fǎ, bù gù hòu huò, yǒu yú yú bǎo zhèng bǎo cháng zhě, cǐ zhū qiú zhī suǒ yǐ wéi shén kǔ yě.
民之言曰,教法之难不足以为苦,而羁縻之虐有甚焉;羁縻不足以为苦,而鞭笞之酷有甚焉;鞭笞不足以为苦,而诛求之无已有甚焉。方耕方耘而罢,方干方营而去,此羁縻之所以为苦也。其教也,保长得笞之,保正又笞之,巡检之指使与巡检者又交挞之,提举司之指使与提举司之干当公事者又互鞭之,提举之官长又鞭之,一有逃避,县令又鞭之。人无聊生,恨不得死,此鞭笞之所以为苦也。创袍、市巾、买弓、绦箭、添弦、换包指、治鞍辔、盖凉棚、画象法、造队牌、缉架、僦椅卓、围典纸墨、看定人雇直、均菜缗、纳秸粒之类,其名百出,不可胜数。故父老之谚曰:"儿曹空手,不可以入教场。"非虚语也。都副两保正、大小两保长,平居于家,婚姻丧葬之问遗,秋成夏熟,丝麻谷麦之要求,遇于城市,饮食之责望。此迫于势而不敢不致者也。一不如意,即以艺不如法为名,而捶辱之无所不至。又所谓巡检、指使者,多由此徒以出,贪而冒法,不顾后祸,有逾于保正、保长者,此诛求之所以为甚苦也。
yòu yǒu zhú yǎng zǐ chū zhuì xù zài jià qí mǔ xiōng dì xī jū yǐ qiú miǎn zhě, yǒu dú qí mù duàn qí zhǐ zhì qí jī fū yǐ zì cán fèi ér qiú miǎn zhě, yǒu jǐn shì yǐ táo ér bù guī zhě, yǒu wěi lǎo ruò yú jiā ér bǎo dīng zì táo zhě. bǎo dīng zhě táo, zé fǎ dāng dū qí jiā chū shǎng qián shí qiān yǐ mù zhī. shǐ qí jiā yǒu suǒ chū, dāng wèi zhì yú táo zhì yú táo, zé qí kùn qióng kě zhī, ér dū qǔ shí qiān, hé kě yǐ dé? gù měi xiàn cháng yǒu shù shí bǎi jiā lǎo ruò jiē zī yú dào lù, āi sù yú gōng tíng. rú chén zhī yú, qiě zhī bù rěn, shǐ bì xià rén shèng zhī zhī, dāng rú hé yě?
又有逐养子、出赘婿、再嫁其母、兄弟析居以求免者,有毒其目、断其指、炙其肌肤以自残废而求免者,有尽室以逃而不归者,有委老弱于家而保丁自逃者。保丁者逃,则法当督其家出赏钱十千以募之。使其家有所出,当未至于逃;至于逃,则其困穷可知,而督取十千,何可以得?故每县常有数十百家老弱嗟咨于道路,哀诉于公庭。如臣之愚,且知不忍,使陛下仁圣知之,当如何也?
yòu bǎo dīng zhī wài, píng mín fán yǒu yī mǎ, jiē lìng jiè gōng. zhú chǎng jiào qí, zhōng rì chí zhòu, wǎng wǎng jī léi yǐ zhì yú bì, shuí fù gǎn yán? qí huò zhǔ jiā tǎng yīn tā chū, yī wù jiè gōng, suì yǒu zhuī hū chī zé zhī hài. huò yīn guān bū dū pò, bù dé yǐ ér yì zhī, zé yǒu yì lìng hái qǔ zhī kǔ, gù rén rén yǐ yǒu mǎ wèi huò. cǐ jiē tí jǔ guān lì yǐ fǎ yǐ shēng shì, zhòng wèi bǎi xìng zhī rǎo zhě yě.
又保丁之外,平民凡有一马,皆令借供。逐场教骑,终日驰骤,往往饥羸以至于毙,谁复敢言?其或主家倘因他出,一误借供,遂有追呼笞责之害。或因官逋督迫,不得已而易之,则有抑令还取之苦,故人人以有马为祸。此皆提举官吏倚法以生事,重为百姓之扰者也。
qiè wéi gǔ zhě wèi cháng bù jiào mín yǐ zhàn, ér bù wén qí yǒu cǐ zhě, yīn rén zhī qíng yǐ wéi fǎ yě. fū yuán qíng yǐ tuī fǎ, zé yù jiǔ ér yù xíng yǐ wēi yǐ xíng lìng, zé yù yán ér yù bèi. cǐ zì rán zhī lǐ yě. shòu qióng zé bó, rén qióng zé zhà, zì gǔ jí jīn, wèi yǒu qióng qí xià ér néng wú wēi zhě yě. chén guān bǎo jiǎ yī sī, shàng xià guān lì, wú háo fā ài bǎi xìng yì, gù bǎi xìng shì qí guān sī bù chì hǔ láng, jī fèn xián yuàn, rén rén suǒ tóng. bǐ zhě bǎo dīng zhí zhǐ shǐ, zhú xún jiǎn, gōng tí jǔ sī gàn dāng guān, dà yù xiāng jì, jīn yóu wèi yǐ. suī mín zhī yú, gù qǐ wàng fù mǔ qī zǐ zhī ài, ér xǐ wèi fàn shàng zhī è yǐ qǔ huò zāi? gài jī zhī zhì yú cǐ jí ěr! jī zhī zhì shēn, ān zhī qí fā yǒu bù shèn yú cǐ zhě? qíng zhuàng rú cǐ, bù kě bù xiān shì ér lǜ, yǐ bǎo dà tǐ ér tú ān jìng.
窃惟古者未尝不教民以战,而不闻其有此者,因人之情以为法也。夫缘情以推法,则愈久而愈行;倚威以行令,则愈严而愈悖。此自然之理也。兽穷则搏,人穷则诈,自古及今,未有穷其下而能无危者也。臣观保甲一司,上下官吏,无豪发爱百姓意,故百姓视其官司不啻虎狼,积愤衔怨,人人所同。比者保丁执指使,逐巡检,攻提举司干当官,大狱相继,今犹未已。虽民之愚,顾岂忘父母妻子之爱,而喜为犯上之恶以取祸哉?盖激之至于此极尔!激之至深,安知其发有不甚于此者?情状如此,不可不先事而虑,以保大体而图安静。
fū sān shí wù nóng, yī shí jiǎng wǔ, xiān wáng zhī tōng zhì yě. yī yuè zhī jiān bìng jiào sān rì, bù ruò yī suì zhī zhōng bìng jiào yī yuè. nóng shì jì bì, wú tā yòng xīn, rén zì ān yú jiǎng wǔ ér wú hàn. suì kě bà tí jǔ sī, fèi xún jiào guān, yī yǐ lì zhōu xiàn, ér bǐ zhú lù ān fǔ sī zǒng zhī. měi qí dōng jiào yú chéng xià, yī yì fēn liǎng fān, dāng yī yuè. qǐ jiào zé yǔ zhèng cháng lùn jiē jí, bà jiào zé yǔ zhèng cháng bù xiāng shuí hé. shù shǐ bǎi xìng dé yǐ yōu yóu zhì shēng, wú zhōng nián dùn táo zhī kǔ, wú qīn yú kē nüè zhī huàn, wú zhēng líng fàn shàng zhī è yǐ. qiě wǔ shì bù fèi, wēi shēng yì quán, qǐ bù yì ér yǒu gōng zāi? wéi bì xià shēn jì yuǎn lǜ, duàn zài bì xíng, yǐ shěng duō shì, yǐ wéi shēng líng ān lè zhī huì, yǐ wéi guó jiā ān jìng zhī fú.
夫三时务农,一时讲武,先王之通制也。一月之间并教三日,不若一岁之中并教一月。农事既毕,无他用心,人自安于讲武而无憾。遂可罢提举司,废巡教官,一以隶州县,而俾逐路安抚司总之。每俟冬教于城下,一邑分两番,当一月。起教则与正长论阶级,罢教则与正长不相谁何。庶使百姓得以优游治生,无终年遁逃之苦,无侵渔苛虐之患,无争陵犯上之恶矣。且武事不废,威声亦全,岂不易而有功哉?惟陛下深计远虑,断在必行,以省多事,以为生灵安乐之惠,以为国家安静之福。
yòu qǐ bà sān lù tí jǔ bǎo jiǎ qián liáng sī jí bà tí jǔ jiào yuè, jí měi suì fēn bǎo jiǎ wèi liǎng fān, yú shí yī shí èr liǎng yuè shàng jiào, bù bì fēn zuò sì fān, qiě bù bì zì jīng shī qiǎn guān shì jiào, zhǐ lìng ān fǔ sī chà nà shǐ chén wèi biàn. bìng cóng zhī.
又乞罢三路提举保甲钱粮司及罢提举教阅,及每岁分保甲为两番,于十一、十二两月上教,不必分作四番,且不必自京师遣官视教,止令安抚司差那使臣为便。并从之。
yuán yòu yuán nián zhēng yuè, shū mì yuàn yán:" fǔ jiè sān lù bǎo jiǎ yǐ bà tuán jiào, qí jiào yuè qì xiè xī shàng sòng guān, réng lì jìn yuē." rùn èr yuè, zhào hé běi dōng xī lù yǒng xīng qín fèng děng lù tí diǎn xíng yù jiān tí jǔ bǎo jiǎ, bìng yī tí xíng sī lì gè wèi yī sī. sān yuè, wáng yán sǒu hé dí zī liú dìng jiān zāng zhuàng. yù shǐ sūn shēng yì yán:" liú dìng shàng xié zhāng dūn zhī jiān dǎng, xià fù dí zī zhī yōng cái, dà sì píng líng, gōng xíng kǒng hē, gù zhēn dìng huò lù zhī biàn qǐ yú hòu, chán huá zhī dào zuò yú qián, yuàn zǎo zhèng qí zuì." yú shì zī dìng jiē bà, yǔ zài wài gōng guàn. shí yī yuè, zhào fǔ jiè sān lù bǎo jiǎ rén hù wǔ děng yǐ xià dì tǔ bù jí èr shí mǔ zhě, suī sān dīng yǐ shàng, bìng miǎn jiào. cóng diàn zhōng shì yù shǐ lǚ táo zhī qǐng yě.
元祐元年正月,枢密院言:"府界、三路保甲已罢团教,其教阅器械悉上送官,仍立禁约。"闰二月,诏河北东西路、永兴、秦凤等路提点刑狱兼提举保甲,并依提刑司例各为一司。三月,王岩叟劾狄谘、刘定奸赃状。御史孙升亦言:"刘定上挟章惇之奸党,下附狄谘之庸材,大肆凭陵,公行恐喝,故真定获鹿之变起于后,澶、滑之盗作于前,愿早正其罪。"于是谘、定皆罢,与在外宫观。十一月,诏府界、三路保甲人户五等已下、地土不及二十亩者,虽三丁以上,并免教。从殿中侍御史吕陶之请也。
shào shèng èr nián qī yuè, dì wèn yì yǒng bǎo jiǎ shù, zǎi chén zhāng dūn yuē:" yì yǒng, zì zǔ zōng yǐ lái jiù fǎ. zhì píng zhōng, hán qí qǐng qiǎn shǐ yì shǎn xī zài kuò dīng shù tiān cì. xī níng zhōng, xiān dì shǐ xíng bǎo jiǎ fǎ, fǔ jiè sān lù dé qī shí yú wàn dīng. shè guān jiào yuè shǐ yú fǔ jiè, zhòng yì fèi téng. jiào yì jì chéng, gèng shèng zhèng bīng. yuán fēng zhōng, shǐ qiǎn shǐ biàn jiào sān lù. xiān dì liú shén àn yuè, yì jīng zhě hòu shǎng, huò zhuó yǐ chāi shǐ jūn jiāng míng mù, ér yī shí shǎng lài lǜ qǔ zhū fēng zhuāng huò jìn jūn quē é, wèi cháng fèi hù bù yī qián. yuán yòu chí fèi, shēn kě xī yě."
绍圣二年七月,帝问义勇、保甲数,宰臣章惇曰:"义勇,自祖宗以来旧法。治平中,韩琦请遣使诣陕西再括丁数添刺。熙宁中,先帝始行保甲法,府界、三路得七十余万丁。设官教阅始于府界,众议沸腾。教艺既成,更胜正兵。元丰中,始遣使遍教三路。先帝留神按阅,艺精者厚赏,或擢以差使、军将名目,而一时赏赉率取诸封桩或禁军阙额,未尝费户部一钱。元祐驰废,深可惜也。"
yuán fú èr nián jiǔ yuè, yù shǐ zhōng chéng ān dūn zòu qǐ jiào xí bǎo jiǎ yuè fèn, chà guān àn shì. céng bù yán:" bǎo jiǎ gù dāng jiào xí, rán shǎn xī hé dōng lián nián jìn zhù chéng zhài, diào fā wèi yǐ, hé běi lián nián shuǐ zāi, liú mín wèi fù, yǐ cǐ wèi kě dū zé xùn liàn." dì yuē:" fǔ jiè qǐ bù kě xiān xíng?" bù yuē:" xī níng zhōng jiào bǎo jiǎ, chén zài sī nóng. shì shí zhū xiàn yǐn jiàn bǎo jiǎ, shì yì jīng shú." zhāng dūn jí yuē:" duō de bān xíng." bù yuē:" zhǐ shì de diàn shì jūn jiāng, rán jù gèng chà chōng xún jiǎn sī zhǐ huī. yǐ cǐ, shì huàn jí yǒu lì zhī jiā zǐ dì, jiē xīn rán qū fù. jí yǐn duì, suǒ chéng jiē liáng mǎ, ān jiān huá chǔ, mǎ shàng shì yì wǎng wǎng shèng zhū jūn. zhī xiàn xún jiǎn yòu jiē dé zhuǎn guān huò jiǎn nián. yǐ cǐ, shàng xià jiē yǒng yuè zì xiào. rán shì shí sī nóng guān qīn rèn qí shì, dū zé jiǎn chá jí jīng mì, xiàn lìng yǒu yì lìng bǎo jiǎ zhì yī zhuāng fēi lǐ sāo rǎo zhě, yì jiē chōng tì, gù rén mò gǎn bù fèng fǎ. qí hòu nǎi lìng shàng fān." dì yuē:" qiě yǔ xiān shì fǔ jiè jiǎn jǔ shī xíng." cài biàn yuē:" yú xiān cháo fǎ zhōng shāo jiā cái sǔn, wú bù kě zhī lǐ." bù yǐ wéi shén biàn, róng jiǎn xún wén zì jìn chéng.
元符二年九月,御史中丞安惇奏乞教习保甲月分,差官按试。曾布言:"保甲固当教习,然陕西、河东连年进筑城砦,调发未已,河北连年水灾,流民未复,以此未可督责训练。"帝曰:"府界岂不可先行?"布曰:"熙宁中教保甲,臣在司农。是时诸县引见保甲,事艺精熟。"章惇即曰:"多得班行。"布曰:"止是得殿侍、军将,然俱更差充巡检司指挥。以此,仕宦及有力之家子弟,皆欣然趋赴。及引对,所乘皆良马,鞍鞯华楚,马上事艺往往胜诸军。知县、巡检又皆得转官或减年。以此,上下皆踊跃自效。然是时司农官亲任其事,督责检察极精密,县令有抑令保甲置衣装非理骚扰者,亦皆冲替,故人莫敢不奉法。其后乃令上番。"帝曰:"且与先是府界检举施行。"蔡卞曰:"于先朝法中稍加裁损,无不可之理。"布以为甚便,容检寻文字进呈。
shí yī yuè, cài biàn quàn shàng fù xíng jī nèi bǎo jiǎ jiào yuè fǎ, dì lǚ yǐ dū céng bù. shì rì, bù jìn chéng jī nèi bǎo dīng zǒng èr shí liù wàn, xī níng zhōng jiào shì yì zhě fán qī wàn, yīn yán:" cǐ shì gù dāng jiǎng qiú, rán fèi bà yǐ shí wǔ nián, yī dàn fù xíng, yǔ shì chū wú yì, dāng yǐ jiàn xíng, zé rén bù zhì yú jīng rǎo." dì yuē:" gù dāng yǐ jiàn xíng zhī." bù yuē:" shèng yù rú cǐ, jǐn zhī yǐ. ruò biàn yǐ yuán fēng chéng fǎ yī qiè jǔ xíng, dāng shí bǎo dīng cún zhě wú jǐ, yǐ wèi jiào xí zhī rén, biàn lìng shàng fān jí jí jiào, zé rén qíng xiōng xiōng, wèi yì ān yě. xī níng zhōng, shī xíng yì yǒu jiàn. róng chén jiǎng qiú shī xíng cì dì." tuì yǐ yǔ biàn, biàn shū yǐ wéi bù kuài, nǎi yún:" xī níng chū, rén wèi zhī bǎo jiǎ zhī fǎ. jīn ěr mù yǐ xí shú, zì bù tóng yǐ." bù bù dá.
十一月,蔡卞劝上复行畿内保甲教阅法,帝屡以督曾布。是日,布进呈畿内保丁总二十六万,熙宁中教事艺者凡七万,因言:"此事固当讲求,然废罢已十五年,一旦复行,与事初无异,当以渐行,则人不至于惊扰。"帝曰:"固当以渐行之。"布曰:"圣谕如此,尽之矣。若便以元丰成法一切举行,当时保丁存者无几,以未教习之人,便令上番及集教,则人情汹汹,未易安也。熙宁中,施行亦有渐。容臣讲求施行次第。"退以语卞,卞殊以为不快,乃云:"熙宁初,人未知保甲之法。今耳目已习熟,自不同矣。"布不答。
huī zōng chóng níng sì nián, shū mì yuàn yán:" bǐ zhě jīng jī bǎo jiǎ tóu bā bǎi qī shí yī dié qǐ miǎn jiào yuè, yòu èr bǎi sān shí yú dié zhē shū mì zhāng kāng guó mǎ shǒu sù yān." shì yuè, zhào jīng jī sān lù bǎo jiǎ bìng yú nóng xì shí jiào yuè, qí yuè jiào zhǐ huī wù xíng.
徽宗崇宁四年,枢密院言:"比者京畿保甲投八百七十一牒乞免教阅,又二百三十余牒遮枢密张康国马首诉焉。"是月,诏京畿、三路保甲并于农隙时教阅,其月教指挥勿行。
wǔ nián, zhào hé běi dōng xī hé dōng yǒng xīng qín fèng lù gè wǔ chén yī yuán chōng tí jǔ bǎo jiǎ bìng jiān tí xíng, qí jiàn zhuān tí jǔ bǎo jiǎ wén chén bìng bà. shì yuè, zhào jīng jī chà wǔ chén yī yuán chōng tí jǔ bǎo jiǎ jiān tí xíng, réng chà wén chén tí xíng jiān tí jǔ bǎo jiǎ.
五年,诏河北东西、河东、永兴、秦凤路各武臣一员充提举保甲并兼提刑,其见专提举保甲文臣并罢。是月,诏京畿差武臣一员充提举保甲兼提刑,仍差文臣提刑兼提举保甲。
zhèng hé sān nián sì yuè, shū mì yuàn yán:" shén kǎo zhì bǎo jiǎ zhī fǎ, jīng jī sān lù jù jiào, měi fān suī hào wǔ shí rì, qí jiān yǒu néng qín xí gōng nǔ gāi shǎng zhě shǒu xiān pāi fàng. yī suì zhī zhōng, zài chǎng yuè jiào, yuǎn zhě bù guò èr shí qī rì, jìn zhě zhǐ yú shí bā rì ér yǐ. ruò qiū jià zāi shāng, zé miǎn dāng nián jù jiào. rú wǔ yì shāo néng jīng shú, zé yǒu jī shǎng zhī fǎ. dòu lì chū děng, zé miǎn hù xià chūn fū kē pèi zuì gāo qiáng zhě, zé jiě fā yǐn jiàn, shì yì mìng guān. xíng zhī lěi nián, rén jiē lè cóng. wéi jīng dōng xī suī yǒu tuán chéng bǎo jiǎ zhī míng, wèi cháng xùn yǐ wǔ shì, lǜ qí jiān yì yǒu rén cái shén zhòng, néng xí wǔ yì, kě yǐ mìng guān rèn shǐ zhī rén. jīn yù yī sān lù bǎo jiǎ biān xiū diǎn zé tiáo yuē." cóng zhī. bā yuè, shū mì yuàn yán:" zhū lù tuán chéng bǎo jiǎ zhě liù shí yī wàn yú rén, xī jiē lè cóng wú rǎo. qí jīng dōng xī lù tí jǔ guān rèn liàng yǐ zhuǎn yī guān, zhí mì gé. qí cháo yì dài fū yǐ shàng yǔ zhuǎn háng, wǔ chén wǔ gōng dài fū tè yǔ zhuǎn yáo jùn cì shǐ, yú guān jiǎn mó kān nián yǒu chà."
政和三年四月,枢密院言:"神考制保甲之法,京畿、三路聚教,每番虽号五十日,其间有能勤习弓弩该赏者首先拍放。一岁之中,在场阅教,远者不过二十七日,近者止于十八日而已。若秋稼灾伤,则免当年聚教。如武艺稍能精熟,则有激赏之法。斗力出等,则免户下春夫、科配;最高强者,则解发引见,试艺命官。行之累年,人皆乐从。惟京东、西虽有团成保甲之名,未尝训以武事,虑其间亦有人材甚众,能习武艺,可以命官任使之人。今欲依三路保甲编修点择条约。"从之。八月,枢密院言:"诸路团成保甲者六十一万余人,悉皆乐从无扰。其京东、西路提举官任谅已转一官,直秘阁。其朝议大夫已上与转行,武臣武功大夫特与转遥郡刺史,余官减磨勘年有差。"
xuān hé yuán nián, zhào tí jǔ bǎo jiǎ dū chá zhōu xiàn dōu bǎo bù rú lìng zhě, xiàn yī yuè gǎi zhèng, měi suì yǐ gǎi zhèng duō guǎ wèi diàn zuì. èr nián, zhào zhū lù bǎo jiǎ fǎ bìng zūn yī yuán fēng jiù zhì, jīng dōng jīng xī lù bìng bà.
宣和元年,诏提举保甲督察州县都保不如令者,限一月改正,每岁以改正多寡为殿最。二年,诏诸路保甲法并遵依元丰旧制,京东、京西路并罢。
sān nián, zhào:" xiān dì ruò jī chéng zhōu zhì bǎo wǔ zhī fǎ, zì wǔ jiā xiāng bǐ, tuī ér dá zhī, èr shí wǔ jiā wèi yī dà bǎo, èr bǎi wǔ shí jiā wèi yī dōu bǎo. bǎo gè yǒu zhǎng, dōu gè yǒu zhèng, zhèng gè yǒu fù, shǐ zhī xiāng bǎo xiāng ài, yǐ chá jiān tè. gù yǒu suǒ xíng, zhū zì wài lái zhě, tóng bǎo hù gào, shǐ gè xiāng zhī xíng zhǐ bù míng zhě, tīng sòng suǒ shǔ. bǎo nèi dào zéi, huà shí jí bǔ, zhī ér bù jiū, yòu lùn rú lǜ. suǒ yǐ jiū jìn jǐ chá, xiān xī jù bèi, qí xié kòu dào, hé suǒ róng jī? fǎng wén fǎ xíng jì jiǔ, zhōu xiàn wán xí chí fèi, bǎo dīng kāi shōu jì bù yǐ shí, bǎo cháng yì shǐ yòu bù yǐ shí. rú xiū gǔ pù shì fěn bì shǒu bài chuán zhì dào lù gěi fū yì cuī shuì fù zhī lèi, kē lǜ sāo rǎo bù yī, suì shǐ kòu zéi qí xié wú fù jiū chá, liáng fǎ měi yì jìn chéng xū wén. kě lìng shàng shū shěng yú zhū lù tí diǎn xíng yù huò tí jǔ cháng píng guān nèi, měi lù xuǎn wěi yī yuán, lìng zhuān yī dū zé zhú xiàn lìng zuǒ, jiāng xì jí rén dīng kāi shōu qǔ shí xuǎn zé bǎo zhèng cháng, gè gēng tì rú fǎ, shǐ qián shù bǎo dīng, dì xiāng jué chá, wú dé shě wáng lài zuò guò děng rén, yù yǒu dào zéi, huà shí zhuī bǔ, ruò yǒu guò zhì cáng nì zhě, xǔ zhū rén gào shǒu, réng jù tiáo jiē shì."
三年,诏:"先帝若稽成周制保伍之法,自五家相比,推而达之,二十五家为一大保,二百五十家为一都保。保各有长,都各有正,正各有副,使之相保相爱,以察奸慝。故有所行,诸自外来者,同保互告,使各相知;行止不明者,听送所属。保内盗贼,画时集捕,知而不纠,又论如律。所以纠禁几察,纤悉具备,奇邪寇盗,何所容迹?访闻法行既久,州县玩习弛废,保丁开收既不以实,保长役使又不以时。如修鼓铺、饰粉壁、守败船、治道路、给夫役、催税赋之类,科率骚扰不一,遂使寇贼奇邪无复纠察,良法美意浸成虚文。可令尚书省于诸路提点刑狱或提举常平官内,每路选委一员,令专一督责逐县令佐,将系籍人丁开收取实;选择保正长,各更替如法,使钤束保丁,递相觉察,毋得舍亡赖作过等人,遇有盗贼,画时追捕,若有过致藏匿者,许诸人告首,仍具条揭示。"
qīn zōng jìng kāng yuán nián sān yuè, yǐ shàng shū hù bù shì láng qián gài wèi lóng tú gé xué shì shǎn xī wǔ lù zhì zhì shǐ, zhuān yī cuò zhì jīng zhào fǔ lù bǎo jiǎ. liù yuè, yù shǐ hú shùn zhì zòu:" qín yuán xué bīng fǎ sān shí nián, bì xià bá zhī xià liáo, wèi jīng jī tí xíng, xùn liàn bǎo jiǎ, wén zhě mò bù wèi yuè. qǐ bà wǔ chén tí xíng, yǐ bǎo jiǎ shǔ yuán, shù dé zhuān yī." cóng zhī. shí yī yuè, jīng jī tí jǔ qín yuán jí bǎo jiǎ sān wàn, xiān qǐng chū tún, zì dāng yī miàn. bù cóng. jīn bīng báo chéng, yòu qǐ xíng xùn liàn, chéng jiàn chū zhàn. shǒu yù shǐ liú gé zòu qǔ bǎo jiǎ zì yì, yuán móu suì sāi yún.
钦宗靖康元年三月,以尚书户部侍郎钱盖为龙图阁学士、陕西五路制置使,专一措置京兆府路保甲。六月,御史胡舜陟奏:"秦元学兵法三十年,陛下拔之下僚,为京畿提刑,训练保甲,闻者莫不慰悦。乞罢武臣提刑,以保甲属元,庶得专一。"从之。十一月,京畿提举秦元集保甲三万,先请出屯,自当一面。不从。金兵薄城,又乞行训练,乘间出战。守御使刘韐奏取保甲自益,元谋遂塞云。
jiàn yán hòu xiāng bīng
建炎后乡兵
xún shè jiàn yán yuán nián, zhào zhū lù zhōu jūn xún shè bìng yǐ zhōng yì xún shè wéi míng, lì xuān fǔ sī, hòu mù xiāng mín wèi zhī. měi shí rén wéi yī jiǎ, yǒu jiǎ zhǎng, yǒu duì zhǎng sì duì wèi yī bù, yǒu bù zhǎng wǔ bù wèi yī shè, yǒu shè cháng wǔ shè wèi yī dōu, yǒu dōu zhèng. yú xiāng jǐng biàn chù zhù zā. shào xīng chū, bà zhī.
巡社(建炎元年,诏诸路州军巡社并以忠义巡社为名,隶宣抚司,后募乡民为之。每十人为一甲,有甲长,有队长;四队为一部,有部长;五部为一社,有社长;五社为一都,有都正。于乡井便处驻紥。绍兴初,罢之。)
qiāng zhàng shǒu jiàn yán èr nián, lìng fú jiàn zhāo wǔ qiān rén.
枪杖手(建炎二年,令福建招五千人。)
tǔ háo jiàn yán sì nián, zhào zhū zhōu shǒu chén mù tǔ háo mín bīng, tīng zhōu xiàn shǒu lìng jié zhì. hòu cún liú qiáng zhuàng, yú bìng fàng sàn.
土豪(建炎四年,诏诸州守臣募土豪、民兵,听州县守令节制。后存留强壮,余并放散。)
yì bīng shào xīng shí nián tuán jí, zhū zhōu míng shù bù děng. hòu jiē yǐ xiàn lìng wèi jūn zhèng.
义兵(绍兴十年团集,诸州名数不等。后皆以县令为军正。)
yì shì shào xīng yuán nián, jí xìng yuán liáng jiā zǐ dì, liǎng gǔ qǔ yī, sì dīng qǔ èr, měi èr shí rén wéi yī duì, hào yuē yì shì.
义士(绍兴元年,籍兴元良家子弟,两古取一,四丁取二,每二十人为一队,号曰义士。)
mín bīng jiàn yán èr nián, měi wǔ shí rén wéi yī duì, yǒu zhǎng fù. yī hù qǔ yī dīng, wǔ dīng qǔ èr dīng. chún xī shí sì nián, sān dīng qǔ yī, wǔ dīng qǔ èr, shí dīng qǔ sān.
民兵(建炎二年,每五十人为一队,有长、副。一户取一丁,五丁取二丁。淳熙十四年,三丁取一,五丁取二,十丁取三。)
gōng jiàn shǒu jiàn yán chū, yīng zhū lù hàn fān gōng jiàn shǒu xiàn bǎi rì zì chén chéng xí, shào xīng jiān, yǐ jīng chéng wài xián dì, yī shǎn xī yán biān lì, zhāo gōng jiàn shǒu shí zhǒng.
弓箭手(建炎初,应诸路汉蕃弓箭手限百日自陈承袭,绍兴间,以京城外闲地,依陕西沿边例,招弓箭手莳种。)
tǔ dīng shào xīng zhōng, zhào yī jiā yòu cuò zhì, sān shí wù nóng, yī shí jiǎng wǔ, zhū xiàn zhú xiāng zhì jiào chǎng, zì shí yī yuè qǐ jiào, zhì cì nián zhēng yuè bà jiào.
土丁(绍兴中,诏依嘉祐措置,三时务农,一时讲武,诸县逐乡置教场,自十一月起教,至次年正月罢教。)
bǎ jié jiāng shào xīng èr shí qī nián, zhào gōng zhōu yàn mén kòng è zhī dì zhì tǔ dīng èr bǎi rén.
把截将(绍兴二十七年,诏恭州、雁门控扼之地置土丁二百人。)
dòng dīng jiàn yán sān nián, mìng jiāng xī fú jiàn zhū chù zǒng lǐng guān jí dìng qiāng zhàng shǒu dòng dīng rén shù, yǐ bèi diào qiǎn. shào xīng zhōng, bà zhī.
峒丁(建炎三年,命江西、福建诸处总领官籍定枪杖手、峒丁人数,以备调遣。绍兴中,罢之。)
bǎo shèng shào xīng liù nián, zhào jīn jūn fáng sān zhōu bǎo jiǎ fēn wéi wǔ jūn, yǐ bǎo shèng wéi míng.
保胜(绍兴六年,诏金、均、房三州保甲分为五军,以保胜为名。)
yǒng gǎn shào xīng èr nián, zhào chí zhōu jiù zhāo tǔ rén chōng, èr qiān wèi é.
勇敢(绍兴二年,诏池州就招土人充,二千为额。)
bǎo dīng èr guǎng bǎo dīng, měi hù yī míng, tǔ dīng fù zǐ xiōng dì jiē zài qí shù. qián dào zhōng, yǐ jū liú rǎo mín, bà zhī.
保丁(二广保丁,每户一名,土丁父子兄弟皆在其数。乾道中,以拘留扰民,罢之。)
shān shuǐ zhài xiáng jiàn zhài bīng.
山水砦(详见砦兵。)
wàn nǔ shǒu chū, xī níng jiān, yǐ dǐng lǐ chén yuán jìng wǔ jùn gōng nǔ shǒu wàn sān qiān rén sǎn jū biān jìng xùn liàn, wú shì gēng zuò, yǒu jǐng diào fā. shào xīng yǐ hòu, zēng sǔn mí dìng.
万弩手(初,熙宁间,以鼎、澧、辰、沅、靖五郡弓弩手万三千人散居边境训练,无事耕作,有警调发。绍兴以后,增损靡定。)
zhuàng dīng mín shè qián dào sì nián, chǔ zhōu zhì.
壮丁民社(乾道四年,楚州置。)
liáng jiā zǐ shào xīng sì nián, zhāo liǎng huái guān shǎn liú yù jí zhèn wáng zhǔ bīng jiāng zǐ dì xiāo wǔ bù néng cún lì zhě chōng, yuè gěi bǐ qiáng gōng shǒu, wǔ shí rén wéi yī duì.
良家子(绍兴四年,招两淮、关陕流寓及阵亡主兵将子弟骁武不能存立者充,月给比强弓手,五十人为一队。)
yì yǒng hú běi zhū jùn jiē yǒu yì yǒng, wéi lǐ zhōu shí mén cí lì bù zhì jí. qí fǎ qǔ yú zhǔ hù zhī shuāng dīng. měi shí hù wèi yī jiǎ, wǔ jiǎ wèi tuán. jiǎ jiē yǒu zhǎng, zé yì háo wèi zǒng shǒu. nóng xì jiào wǔ yì, shí cóng guān sī gěi.
义勇(湖北诸郡皆有义勇,惟澧州石门、慈利不置籍。其法取于主户之双丁。每十户为一甲,五甲为团。甲皆有长,择邑豪为总首。农隙教武艺,食从官司给。)
hú běi tǔ dīng dāo nǔ shǒu zhèng hé qī nián, mù tǔ dīng chōng, shòu yǐ xián shān, sǎn jū biān jìng, jiào yǐ wǔ yì. shào xīng yīn zhī. chún xī zhōng, lǐ dào lì yán qí bù biàn, bà zhī.
湖北土丁刀弩手(政和七年,募土丁充,授以闲山,散居边境,教以武艺。绍兴因之。淳熙中,李焘力言其不便,罢之。)
hú nán xiāng shè jiù zhì, yǐ xiāng háo lǐng zhī, dà zhě tǒng shù bǎi jiā, xiǎo zhě yì èr sān bǎi jiā. hòu yán zhě yǐ qí bù biàn, chún xī zhōng, zé qí shǒu lǐng, shǐ dà zhě bù guò wǔ shí jiā, xiǎo zhě jiǎn bàn.
湖南乡社(旧制,以乡豪领之,大者统数百家,小者亦二三百家。后言者以其不便,淳熙中,择其首领,使大者不过五十家,小者减半。)
zhōng yǒng guān wài xī hé jiē chéng fèng sì zhōu suǒ jù mín bīng, wèi zhī zhōng yǒng.
忠勇(关外西和、阶、成、凤四州所聚民兵,谓之忠勇。)
zhèn huái chū, huái nán mù biān mín hào zhèn huái jūn, shù zhì shí wàn, yuè gěi shì xiào yǒng, wéi bù qíng niè. jiǔ zhī, lǐn bù zú, sì jié lüè. jiā dìng chū, xuǎn tài guī nóng, jǐn cún bā qiān yú rén, yǐ chōng xiào yòng, yú bǔ zhèn jiāng dà jūn. huái xī xuǎn èr wàn liù qiān yú chōng yù qián dìng wǔ jūn, fēn wéi liù jūn, jūn shè tǒng zhì.
镇淮(初,淮南募边民号镇淮军,数至十万,月给视效勇,惟不黥涅。久之,廪不足,肆劫掠。嘉定初,选汰归农,仅存八千余人,以充效用,余补镇江大军。淮西选二万六千余充御前定武军,分为六军,军设统制。)
zhōng yì mín bīng fú zhōu zhū xiàn jiù yǒu zhōng yì shè, tún jié yì mín, zé háo yòu wèi zhǎng, liàng shòu qì jiǎ, dào yóu shì xī, rén shén lài zhī. hòu yǒu sī fán rǎo, shī chū yì. kāi xǐ yòng bīng, huái xiāng mín bīng yǒu jí yú guān zhě, zhì yòng bǎi liù shí mín yǐ yǎng yī bīng. hòu yòu fàng lìng guī yè, ér wú suǒ guī, duō sàn wèi dào. nǎi lìng měi jùn zé háo qiú yī rén, shòu yǐ guān mín zhèn zhī.
忠义民兵(福州诸县旧有忠义社,屯结邑民,择豪右为长,量授器甲,盗由是息,人甚赖之。后有司烦扰,失初意。开禧用兵,淮、襄民兵有籍于官者,至用百六十缗以养一兵。后又放令归业,而无所归,多散为盗。乃令每郡择豪酋一人,授以官民镇之。)
jiàn yán hòu zhài bīng.
建炎后砦兵。
liǎng zhè xī lù
两浙西路
lín ān fǔ shí sān zhài wài shā hǎi nèi guǎn jiè chá cáo nán dàng dōng zǐ shàng guǎn zhě shān huáng wān xiá shí fèng kǒu xǔ cūn xià táng.
临安府十三砦(外沙、海内、管界、茶槽、南荡、东梓、上管、赭山、黄湾、硖石、奉口、许村、下塘。)
ān jí zhōu qī zhài guǎn jiè ān jí xiù sāi lǚ xiǎo yōu lǐng xià táng běi háo gāo táng.
安吉州七砦(管界、安吉、秀塞、吕小幽岭、下塘、北豪、皋塘。)
píng jiāng fǔ bā zhài wú jiāng wú zhǎng xǔ pǔ fú shān bái máo jiāng wān yáng lín jiǎo tóu.
平江府八砦(吴江、吴长、许浦、福山、白茅、江湾、杨林、角头。)
cháng zhōu wǔ zhài guǎn jiè xiǎo hé mǎ jī xiāng lán fēn jiè.
常州五砦(管界、小河、马迹、香兰、分界。)
jiāng yīn jūn èr zhài shēn gǎng shí pái.
江阴军二砦(申港、石牌。)
yán zhōu wǔ zhài wēi píng gǎng kǒu fèng lín chá shān guǎn jiè.
严州五砦(威平、港口、凤林、茶山、管界。)
liǎng zhè dōng lù
两浙东路
qìng yuán fǔ shí zhài zhè dōng jié qí sān gū guǎn jiè dà sōng hǎi nèi bái fēng dài shān míng hè gōng táng.
庆元府十砦(浙东、结埼、三姑、管界、大嵩、海内、白峰、岱山、鸣鹤、公塘。)
wēn zhōu shí sān zhài chéng xià guǎn jiè guǎn tóu qīng ào méi ào lù xī pǔ mén nán jiān dōng běi sān jiān běi jiān xiǎo lù dà jīng.
温州十三砦(城下、管界、馆头、青奥、梅奥、鹿西、浦门、南监、东北、三尖、北监、小鹿、大荆。)
tái zhōu liù zhài guǎn jiè tíng chǎng wú dōu bái tǎ sōng mén lín mén.
台州六砦(管界、亭场、吴都、白塔、松门、临门。)
chù zhōu èr zhài guǎn jiè zǐ tíng.
处州二砦(管界、梓亭。)
jiāng nán dōng lù
江南东路
nán kāng jūn wǔ zhài dà gū shān shuǐ lù sì wàng shān hé hú zuǒ wàng.
南康军五砦(大孤山、水陆、四望山、河湖、左望。)
jiāng nán xī lù
江南西路
lóng xīng fǔ qī zhài dōu xún wū zi sōng mén gǎng kǒu dìng jiāng shān fǔ guǎn jiè.
隆兴府七砦(都巡、邬子、松门、港口、定江、杉甫、管界。)
fǔ zhōu qī zhài chéng nán céng tián lè ān zhèn mǎ qí bù zhāo xié hú píng.
抚州七砦(城南、曾田、乐安、镇马、旗步、招携、湖平。)
jiāng zhōu liù zhài guǎn jiè jiāng nèi jiāo shí mǎ dāng chéng zi tóu gū shān.
江州六砦(管界、江内、茭石、马当、城子头、孤山。)
xīng guó èr zhài chí kǒu cí hú.
兴国二砦(池口、磁湖。)
yuán zhōu sì zhài dōu xún sì xiàn guǎn jiè bái xié.
袁州四砦(都巡、四县、管界、白斜。)
lín jiāng jūn sān zhài běn jūn shuǐ lù guǎn jiè.
临江军三砦(本军、水陆、管界。)
jí zhōu shí liù zhài fù tián zǒu mǎ chéng yǒng hé zhèn guān shān míng dé shā xī xī píng shān yáng zhái lì chuán hé shān shèng xiāng zào kǒu xiù zhōu xīn zhài běi xiāng huáng máo xiá.
吉州十六砦(富田、走马塍、永和镇、观山、明德、沙溪、西平山、杨宅、栗传、禾山、胜乡、造口、秀洲、新砦、北乡、黄茅峡。)
jīng hú nán lù
荆湖南路
yǒng zhōu sān zhài dōu xún tóng xún héng yǒng jiè.
永州三砦(都巡、同巡、衡永界。)
bǎo qìng sān zhài huáng máo xī xiàn lú xī.
宝庆三砦(黄茅、西县、卢溪。)
chēn zhōu wǔ zhài guǎn jiè ān fú qīng yào chì shí shàng yóu.
郴州五砦(管界、安福、青要、赤石、上犹。)
wǔ gāng jūn shí zhài sān mén shí chá zhēn liáng yuè xī lín kǒu guān xiá huáng shí xīn níng suí níng yǒng hé.
武冈军十砦(三门、石查、真良、岳溪、临口、关硖、黄石、新宁、绥宁、永和。)
dào zhōu sì zhài yíng dào níng yuǎn jiāng huá yǒng míng.
道州四砦(营道、宁远、江华、永明。)
quán zhōu sì zhài shàng jūn jiǎo kǒu jí níng píng táng.
全州四砦(上军、角口、吉宁、平塘。)
fú jiàn lù
福建路
shào wǔ jūn shí zhài tóng xún jiǎn dà sì shuǐ kǒu yǒng ān míng xī rén shòu xī ān yǒng píng jūn kǒu méi kǒu.
邵武军十砦(同巡检、大寺、水口、永安、明溪、仁寿、西安、永平、军口、梅口。)
jiàn níng fǔ qī zhài huáng qí chóu lǐng pén tíng má shā shuǐ jí kǔ zhú rén shòu.
建宁府七砦(黄琦、筹岭、盆亭、麻沙、水吉、苦竹、仁寿。)
nán jiàn zhōu bā zhài cāng xiá luò yáng fú liú yán qián tóng xún rén shòu wàn ān huáng tǔ.
南剑州八砦(沧峡、洛阳、浮流、岩前、同巡、仁寿、万安、黄土。)
quán zhōu wǔ zhài dōu xún tóng xún shí jǐng xiǎo dōu sān xiàn.
泉州五砦(都巡、同巡、石井、小兜、三县。)
fú zhōu sì zhài gū lǐng gān zhè wǔ xiàn shuǐ kǒu.
福州四砦(辜岭、甘蔗、五县、水口。)
xīng huà jūn èr zhài tóng xún xún yán.
兴化军二砦(同巡、巡盐。)
zhāng zhōu èr zhài tóng xún hǔ lǐng.
漳州二砦(同巡、虎岭。)
guǎng xī lù
广西路
hè zhōu èr zhài lín hè fù chuān.
贺州二砦(临贺、富川。)
zhāo zhōu sì zhài zhāo píng yún dòng xī lǐng zhí shān.
昭州四砦(昭平、云峒、西岭、直山。)
qīn zhōu èr zhài xī xiàn guǎn jiè.
钦州二砦(西县、管界。)