strong xuán wǔ mén zòu qī dé wǔ strong
玄武门奏七德舞
jìn chén duì yuē:" yí dí zì gǔ wèi zhōng guó huàn, jīn xìng pò wáng, bù xī qiān yú hé nán yǎn yù zhī jiān, fēn qí zhǒng luò sǎn jū zhōu xiàn, jiào zhī gēng zhī, kě yǐ huà wéi nóng mín yǐ." dì jiāng cóng zhī, jiē xià lǐ bǎi yào jìn yuē:" bù kě." dì yuē:" rǔ yì rú hé?" bǎi yào yuē:" tū jué suī shì yī guó, rán zhǒng lèi qū fēn, gè yǒu qiú zhǎng, kě yīn qí lí sàn zhī, zhòng gè shǔ jūn zhǎng, shǐ bù xiāng chén shǔ, zé guó fēn shì dí, bù néng kàng héng zhōng guó yǐ. réng yú dìng xiāng dì fāng zhì dū hù fǔ, wèi qí jié dù, cǐ ān biān zhī cháng cè yě." wèi wēi yuē:" bù rán, róng dí rén miàn shòu xīn, ruò zé qǐng fú, qiáng zé pàn luàn, ruò liú zhī zhōng guó, shù nián zhī hòu, fān zī bèi duō, bì wèi xīn fù zhī jí. xī xī jìn zhī shí, zhū hú yǔ míng, zá jū zhōng guó, guō qīn jiāng tǒng èr rén zhě, quàn wǔ dì qū chú sài wài, yǐ jué luàn jiē. wǔ dì bù cóng, hòu èr shí yú nián, yī luò zhī jiān suì wèi shān qiú zhī dì. cǐ qián shì zhī míng jiàn yě. yí fàng zhī shǐ hái gù tǔ."
近臣对曰:“夷狄自古为中国患,今幸破亡,不悉迁于河南兖、豫之间,分其种落散居州县,教之耕织,可以化为农民矣。”帝将从之,阶下李百药进曰:“不可。”帝曰:“汝意如何?”百药曰:“突厥虽是一国,然种类区分,各有酋长,可因其离散之,众各署君长,使不相臣属,则国分势敌,不能抗衡中国矣。仍于定襄地方置都护府,为其节度,此安边之长策也。”魏微曰:“不然,戎狄人面兽心,弱则请服,强则叛乱,若留之中国,数年之后,蕃滋倍多,必为心腹之疾。昔西晋之时,诸胡与明,杂居中国,郭钦、江统二人者,劝武帝驱除塞外,以绝乱阶。武帝不从,后二十余年,伊洛之间遂为膻裘之地。此前事之明鉴也。宜放之使还故土。”
yán wèi jué, zhōng shū lìng wēn yàn bó chū yuē:" fēi yě, wáng zhě zhī yú wàn wù tiān fù dì zǎi, wú yǒu qì wù, jīn tū jué zhī zhòng yǐ qióng lái guī, nài hé qì zhī ér bù shòu hū?
言未绝,中书令温彦博出曰:“非也,王者之于万物天覆地载,无有弃物,今突厥之众以穷来归,奈何弃之而不受乎?
kǒng zǐ yún' yǒu jiào wú lèi', ruò jiù qí sǐ wáng, shòu yǐ shēng yè, shù nián zhī hòu, xī wèi wú mín, xuǎn qí qiú zhǎng, shǐ rù sù wèi, bǐ bì wèi wú zhī wēi, huái wú zhī dé, hé hòu huàn zhī yǒu? yuàn bì xià xiáng zhī." dì yuē:" rǔ zhī suǒ jiàn shén shàn, zhèng hé zhèn yì." suì yòng yàn bó zhī cè, chù tū jué jiàng zhòng. yú shì, dōng zì yōu zhōu, xī zhì líng zhōu, fēn tū lì gù dì wèi sì zhōu, fēn xié lì zhī dì wèi liù zhōu. zuǒ zhì dìng xiāng, yòu zhì yún zhōng èr dū du fǔ, yǐ lǐng qí zhòng. fēng tū lì wèi shùn zhōu dū du, xié lì wèi yòu wèi dà jiàng jūn, sū ní shī yì fēng jùn wáng, qí yú qiú zhǎng jiē bài jiāng jūn zhōng láng jiàng, bù liè cháo tíng, wǔ pǐn yǐ shàng bǎi yú rén, yīn ér rù jū cháng ān zhě, jì yǐ wàn jiā. lì quán yǒu shī yún: lǐ jìng xīng shī zhēng tū jué, shén jī miào suàn guǒ rán gāo.
孔子云‘有教无类’,若救其死亡,授以生业,数年之后,悉为吾民,选其酋长,使入宿卫,彼必畏吾之威,怀吾之德,何后患之有?愿陛下详之。”帝曰:“汝之所见甚善,正合朕意。”遂用彦博之策,处突厥降众。于是,东自幽州,西至灵州,分突利故地为四州,分颉利之地为六州。左置定襄,右置云中二都督府,以领其众。封突利为顺州都督,颉利为右卫大将军,苏尼失亦封郡王,其余酋长皆拜将军中郎将,布列朝廷,五品以上百余人,因而入居长安者,计以万家。丽泉有诗云:李靖兴师征突厥,神机妙算果然高。
zhí xū jiǎo miè wú yí lèi, yīng shǐ yí rén shí jùn máo.
直须剿灭无遗类,应使夷人识俊髦。
shì shí, shàng huáng wén qín xié lì, tàn yuē:" xī hàn gāo zǔ kùn yú bái dēng, bù néng bào chóu, jīn wú shǒu néng miè tū jué, wú fù tuō dé rén, fù hé yōu zāi." yīn zhào dì rù, yǔ guì chén shí yú rén jí zhū wáng fēi děng shè yàn qìng hè. jiǔ hān zhī cì, shàng huáng qīn dàn pí pá wéi lè, nǎi zhào xié lì rù gōng, shàng huáng yuē:" rǔ róng dí zhī rén, yì yǒu cǐ lè fǒu?" xié lì yuē:" cǐ zhèng wú hú rén suǒ zuò, liú rù zhōng guó, hé wú lè hū?" shàng huáng dà xǐ, suì mìng xié lì qǐ wǔ, féng zhì dài yǒng shī. jì ér xiào yuē:" hú yuè yī jiā, gǔ wèi yǒu yě." shàng huáng qǔ yù jué yǐn jiǔ, jiù jiāng yù jué cì zhī. èr rén bài xiè, qún chén dié qǐ wèi shòu, dì qīn zì pěng shāng jìn yuē:" jīn sì yí rù chén, jiē bì xià jiào huì, fēi chén zhì lì suǒ néng jí yě." shì rì jìn huān ér bà. sòng xián dú shǐ zhì cǐ, zèng hú yuè yī jiā shī yún: kè hán pó suō bà wǔ shí, nán mán qiú zhǎng yǒng xīn shī.
是时,上皇闻擒颉利,叹曰:“昔汉高祖困于白登,不能报仇,今吾手能灭突厥,吾付托得人,复何忧哉。”因召帝入,与贵臣十余人及诸王妃等设宴庆贺。酒酣之次,上皇亲弹琵琶为乐,乃召颉利入宫,上皇曰:“汝戎狄之人,亦有此乐否?”颉利曰:“此正吾胡人所作,流入中国,何无乐乎?”上皇大喜,遂命颉利起舞,冯智戴咏诗。既而笑曰:“胡越一家,古未有也。”上皇取玉爵饮酒,就将玉爵赐之。二人拜谢,群臣迭起为寿,帝亲自捧觞进曰:“今四夷入臣,皆陛下教诲,非臣智力所能及也。”是日尽欢而罢。宋贤读史至此,赠胡越一家诗云:可汗婆娑罢舞时,南蛮酋长咏新诗。
chéng huān lè kǎi jiā hú yuè, qíng wèi rú rú yě wèi qí.
承欢乐凯家胡越,情未如儒也未奇。
shí dì yǐ tiān xià chéng píng, jiē lài zhū jiàng zhī lì, nǎi yú zhēng yuè shàng xún shè yán, dà huì qún chén jí mán yí qiú cháng yú xuán wǔ mén. dì tóu dǐng qiàn bǎo jīn kuī, shēn chuān zhě huáng páo, yù dài zhū lǚ, píng gāo ér zuò. qún chén yī cì shì lì zuǒ yòu. yuè shēng jìng zòu, shuǐ lù bì chén, wén guān wǔ jiàng lún liú bǎ zhǎn, gōng chóu jiāo cuò.
时帝以天下承平,皆赖诸将之力,乃于正月上旬设筵,大会群臣及蛮夷酋长于玄武门。帝头顶嵌宝金盔,身穿赭黄袍,玉带珠履,凭高而坐。群臣依次侍立左右。乐声竞奏,水陆毕陈,文官武将轮流把盏,觥筹交错。
dì dà xǐ, nǎi mìng èr shí bā rén gè pī yín jiǎ, zhí jǐ ér wǔ, gē tài píng zhī qū.
帝大喜,乃命二十八人各披银甲,执戟而舞,歌太平之曲。
yuè yīn háo liàng, jí qí qīng yǎ, hào chēng qī dé zhī wǔ. zhòng chén cè ěr ér tīng, àn chēng hè cǎi. tài cháng qīng xiāo yǔ jìn yuē:" gǔ zhě, lè yǐ xiàng dé yě, bì xià gōng dé lóng shèng, zhì jiào tǐ míng, zì gǔ zhì jīn, wèi yǒu néng chū bì xià zhī yòu zhě. chén guān qī dé zhī wǔ, xíng róng wèi jǐn, chéng jīn huá yí jiàng shì xián jí yú cǐ, kě jiāng liú wǔ zhōu xuē rén gǎo dòu jiàn dé wáng mín chōng shù rén qín huò zhī zhuàng, zhú yī kāi jù shǒu wěi xíng shì, yǔ zhòng jiàng shì jiàn wén, fāng néng biǎo bì xià gōng dé zhī shèng yě." dì yuē:" qīng yán miù yǐ! zhèn xī qín lù shù rén, bǐ jiē yī shí yīng xióng, zhe yào dāng shì kuàng cháo nèi zhī chén, yì cháng běi miàn ér shì zhī zhě, ruò biǎo ér chū, shǐ gè guān qí gù zhǔ qū rǔ zhī zhuàng, néng wú shāng dào zhī qíng hū?" yǔ bài xiè yuē:" bì xià kuān hóng dà dé, fēi chén suǒ jí yě."
乐音嚎亮,极其清雅,号称七德之舞。众臣侧耳而听,暗称喝彩。太常卿萧瑀进曰:“古者,乐以象德也,陛下功德隆盛,治教体明,自古至今,未有能出陛下之右者。臣观七德之舞,形容未尽,乘今华夷将士咸集于此,可将刘武周、薛仁杲、窦建德、王民充数人擒获之状,逐一开具首尾行事,与众将士见闻,方能表陛下功德之盛也。”帝曰:“卿言谬矣!朕昔擒戮数人,彼皆一时英雄,着耀当世;况朝内之臣,亦尝北面而事之者,若表而出,使各观其故主屈辱之状,能无伤悼之情乎?”瑀拜谢曰:“陛下宽洪大德,非臣所及也。”
shí wèi zhēng zài cè, dú dī shǒu bù shì. dì yǐ mù shì zhī, wèn yuē:" jīn rì sī huì, yì qí féng yě, sòng jūn chén gōng dé, xuán chéng hé wú lè hū?" zhēng yuē:" chén qū wēi liàng qiǎn, bù shèng bēi sháo, gù bù xiá guān wǔ ěr." dì mò rán. fáng xuán líng yuē:" xuán chéng wén chén, bù lè wǔ shì, yǐ jīn zuò zhì tài píng, yǎn wǔ xiū wén, tè yì rú cǐ.
时魏征在侧,独低首不视。帝以目视之,问曰:“今日斯会,亦奇逢也,颂君臣功德,玄成何无乐乎?”征曰:“臣躯微量浅,不胜杯杓,故不暇观舞耳。”帝默然。房玄龄曰:“玄成文臣,不乐武事,以今坐致太平,偃武修文,特意如此。
rán cǐ guǒ bù zú yǐ wéi lè, kě zòu jiǔ gōng zhī wǔ, nǎi tài píng zhī qì xiàng yě."
然此果不足以为乐,可奏九功之舞,乃太平之气象也。”
dì cóng zhī, suì mìng tóng zǐ liù shí sì rén, fēn liè bā háng, gè dǐng jìn xián guān zǐ kù hóng zhě cháng xiù qī xīn lǚ lǚ, xú xú ér jìn, wǔ yú diàn tíng. yuè yīn dié zòu, chàng yǒng hé míng, yī dòng yī zhǐ, jiē xún lǐ fǎ, zuǒ yòu zhī rén gù pàn chēng xiàn bù yǐ, zhēng yì shěn shì. dì yuē:" rǔ hé guān cǐ ér duǎn bǐ yě?" zhēng yuē:" jìn shì zhī lè, zhǐ wén sháo wǔ, wèi wén yǒu qī dé zhī chēng. jīn jiǔ gōng zhě yǐ xiàng wén dé, dāng cǐ wén míng zhī shì, zhèng yí zòu zhī, xiào yáo shùn zhī zhì yǐ." dì gù wèi zuǒ yòu yuē:" shén yǐ, xuán chéng zhī zhí yě. yǒu cǐ zhí chén, hé yōu tiān xià zhī bù zhì hū!" shì rì yàn bà, zhòng chén jiē sàn, zì cǐ shù nián, shì xiǎng chéng píng, wàn mín yǎng dé.
帝从之,遂命童子六十四人,分列八行,各顶进贤冠、紫裤红褶长袖、漆芯履履,徐徐而进,舞于殿庭。乐音迭奏,唱咏和鸣,一动一止,皆循礼法,左右之人顾盼称羡不已,征亦审视。帝曰:“汝何观此而短彼也?”征曰:“近世之乐,只闻韶武,未闻有七德之称。今九功者以象文德,当此文明之世,正宜奏之,效尧舜之治矣。”帝顾谓左右曰:“甚矣,玄成之直也。有此直臣,何忧天下之不治乎!”是日宴罢,众臣皆散,自此数年,世享承平,万民仰德。
què shuō zhēn guān jiǔ nián sì yuè shàng xún, dì yù tài jí diàn, zhèng yǔ qún chén shāng yì zhèng shì, hū nèi shù lái bào:" shàng huáng yè lái ǒu zhān yī jí, shí fēn wēi dǔ, yǐn shí jiē bù néng jìn, yí sù zhào tài yī tiáo zhì." dì wén dà jīng, huāng rù qǐn diàn lái jiàn. shàng huáng yuē" jīn wú bìng chén zhòng, duō shì bù jiǔ." dì yuē:" fù huáng hé fàng chū cǐ yán yě? ér jié lì yǐ shì, yuàn fù huáng wàn shòu wú jiāng." shàng huáng yuē:" jīn nián cháng ān chéng mén wú gù zì bēng, nǎi bù xiáng zhī zhào, wú gù zhī bì sǐ yě. rán guó jiā yī shì, zhòng rú tài shān, ruò dé qí dào, zé wèi wàn shèng zhī zūn gǒu shī qí zhèng, zé qiú wèi pǐ fū ér bù kě dé, rǔ yí shèn zhī, yǐ tú yōu jiǔ zhī jì." yán qì, cháng tàn yī shēng, lèi rú yǔ xià ér bēng. nián liù shí liù suì, zhēn guān jiǔ nián sì yuè yě. shǐ guān píng yún: suí mò tiān xià dà luàn, xióng háo bìng qǐ, ér zhèng xià jù zhōu, qiáng wēi mò dí. lài tài zōng yùn cè yǎn móu, biān tà yǔ zhòu, shēn shāng rén fǎ shù, gāi hàn gāo zhī qí cè, guān fāng shòu cái, dōng yīn qí qì, jiáo qíng shì shàn, bù niàn jiù è, cái jǔ yì bù bàn zǎi ér chéng dì yè zhě, yú qí míng lüè zuì yōu yě. zhēn kě wèi mìng shì zhī cái, fēi hòu shì zhī kě jí yě.
却说贞观九年四月上旬,帝御太极殿,正与群臣商议政事,忽内竖来报:“上皇夜来偶沾一疾,十分危笃,饮食皆不能进,宜速召太医调治。”帝闻大惊,慌入寝殿来见。上皇曰;“今吾病沉重,多是不久。”帝曰:“父皇何放出此言也?儿竭力以事,愿父皇万寿无疆。”上皇曰:“今年长安城门无故自崩,乃不祥之兆,吾故知必死也。然国家一事,重如泰山,若得其道,则为万乘之尊;苟失其政,则求为匹夫而不可得,汝宜慎之,以图悠久之计。”言讫,长叹一声,泪如雨下而崩。年六十六岁,贞观九年四月也。史官评云:隋末天下大乱,雄豪并起,而郑、夏据州,强威莫敌。赖太宗运策演谋,鞭挞宇宙,申商人法术,该汉高之奇策,官方受才,冬因其器,矫情仕善,不念旧恶,才举义不半载而成帝业者,于其明略最优也。真可谓命世之才,非后世之可及也。
sòng xián fàn jú xuān xiān shēng shī zàn yún: xióng zāi táng gāo zǔ, tiān xià sǎo láng yān.
宋贤范菊轩先生诗赞云:雄哉唐高祖,天下扫狼烟。
jǔ zhǐ jiē cún zhì, xíng cáng shàn yòng xián.
举止皆存智,行藏善用贤。
cái qū shù wàn zhòng, yuē fǎ shí èr piān.
才驱数万众,约法十二篇。
háo jié tóng shí qǐ, shuí rén jí lǐ yuān.
豪杰同时起,谁人及李渊。
shàng huáng jì bēng, bǎi guān fā sāng, yī miàn jù jīn guān yín guǒ bìn liàn, tíng jiù yú bái hǔ diàn. dì guà xiào tòng kū, bǎi guān āi shēng zhèn dì. hū yī rén tǐng shēn chū yuē:" qǐng bì xià xī āi, bǎi guān zàn zhǐ, hé bù shāng yì dà shì?" zhòng shì zhī, nǎi tài shǐ lìng fù yì yě.
上皇既崩,百官发丧,一面具金棺银椁殡殓,停柩于白虎殿。帝挂孝痛哭,百官哀声振地。忽一人挺身出曰:“请陛下息哀,百官暂止,何不商议大事?”众视之,乃太史令傅奕也。
dāng shí yán yuē:" shàng huáng yàn jià, tiān xià zhèn dòng, dāng chū diàn shì shì, yǐ zhèn wàn guó, hé kū qì xié?" dì yuē:" qīn sàng wèi hán, hé rěn jù chū." yì yuē:" xī hàn wén dì duǎn lì mín zhī sàng, jǐng dì yīn ér yòng zhī, hòu shì chēng wéi míng zhǔ." dì yuē:" chéng rú shì, nán táo bù xiào zhī zuì." yì yuē:" bì xià wàn guó zhān yǎng, bù kě yī rì wú jūn, kě zhǔn yí gào shì shì, yǐ cóng zhòng qǐng."
当时言曰:“上皇晏驾,天下震动,当出殿视事,以镇万国,何哭泣邪?”帝曰:“亲丧未寒,何忍遽出。”奕曰:“昔汉文帝短吏民之丧,景帝因而用之,后世称为明主。”帝曰:“诚如是,难逃不孝之罪。”奕曰:“陛下万国瞻仰,不可一日无君,可准遗诰视事,以从众请。”
dì shàng yóu yù, qún chén zài sān fù qǐng tīng zhèng, dì nǎi xǔ zhī. shì shàng huáng wèi gāo zǔ shén yáo huáng dì, zàng yú xiàn líng. dì yǔ zhòng chén shāng yì líng mù gāo xià zhī fǎ, mì shū jiān yú shì nán shàng shū yuē:" shèng rén báo zàng qí qīn, fēi bù xiào yě. shēn sī yuǎn lǜ yǐ hòu zàng, shì zú wèi qīn zhī lèi, gù bù wéi ěr. bì xià shèng dé, dù yuè táng yú, ér hòu zàng qí qīn, nǎi yǐ qín hàn wèi fǎ, qiè wèi bì xià bù qǔ. yuàn yī bái hǔ tōng wèi sān rèn zhī fén, jié sǔn zhì dù, kè shí yú líng liǎng bàng, cáng shū yú zōng miào, yòng wèi zǐ sūn zhī fǎ." fáng xuán líng jìn yuē:" qián dài hàn gāo zǔ cháng líng gāo yǒu jiǔ chǐ, guāng wǔ yuán líng gāo yǒu liù chǐ, jīn jiǔ zhàng zé tài chóng, sān rèn zé tài bēi, qǐng yī yuán líng zhī zhì." dì cóng zhī.
帝尚犹豫,群臣再三复请听政,帝乃许之。谥上皇为高祖神尧皇帝,葬于献陵。帝与众臣商议陵墓高下之法,秘书监虞世南上疏曰:“圣人薄葬其亲,非不孝也。深思远虑以厚葬,适足为亲之累,故不为耳。陛下圣德,度越唐虞,而厚葬其亲,乃以秦汉为法,窃为陛下不取。愿依《白虎通》为三仞之坟,节损制度,刻石於陵两傍,藏书于宗庙,用为子孙之法。”房玄龄进曰:“前代汉高祖长陵高有九尺,光武原陵高有六尺,今九丈则太崇,三仞则太卑,请依原陵之制。”帝从之。
cì rì shēng diàn tīng zhèng, fǎ lìng yī xīn, bǎi guān gè chén zhì dào, shè tài píng yán yàn chēng hè. yuǎn jìn jìn gòng lái zhě èr bǎi yú chǔ. yú shì táng cháo nián fēng suì rěn, rén wù xián níng.
次日升殿听政,法令一新,百官各陈治道,设太平筵宴称贺。远近进贡来者二百余处。于是唐朝年丰岁稔,人物咸宁。
shì nián dōng shí yī yuè, zhǎng sūn huáng hòu yì rǎn bìng ér bēng, wèi zhī dì shì rú hé.
是年冬十一月,长孙皇后亦染病而崩,未知帝是如何。