xī nán yí
○西南夷
liáng zuò wèi guó tǒng yuē: xī yí tǔ yǒu yì xī, sān jiǎo, yè xíng rú dà jù, huǒ zhào shù shí bù. huò shí jiě tuō, zé cáng yú shēn mì zhī chù, bù yù lìng rén jiàn zhī. wáng zhě guì qí yì, yǐ wèi zān zhá, xiāo chú xiōng nì.
梁祚《魏國統》曰:西夷土有異犀,三角,夜行如大炬,火照數十步。或時解脫,則藏於深密之處,不欲令人見之。王者貴其異,以為簪札,消除凶逆。
yòu yuē: xī nán yí yǒu dà hú, míng yuē jìn shuǐ. shuǐ zhōng yǒu dú qì, zhōng yǒu wù, zé zé zuò shēng, shè zhòng mù shí zé pò liè, zhōng rén zé sǐ, qí sú míng yuē guǐ dàn. wén shēng yǐ zhì, bù kě dé jiàn gù yě.
又曰:西南夷有大湖,名曰禁水。水中有毒氣,中有物,嘖嘖作聲,射中木石則破裂,中人則死,其俗名曰鬼彈。聞聲已至,不可得見故也。
guō yì gōng guǎng zhì yuē: jiàn níng jùn, qí qì píng, dōng bù jí hán, xià bù jí shǔ, shèng xià rú cǐ wǔ yuè, shèng dōng rú cǐ jiǔ yuè. tiān xià zhī yì dì, hǎi nèi wéi yǒu cǐ. àn yuè lìng jì wǔ qì zhōng zhī wèi, yí zài xī nán, rú cǐ, qǐ dāng tǔ xíng zhī fāng wù yǐ zhī yù hū?
郭義恭《廣志》曰:建寧郡,其氣平,冬不極寒,夏不極暑,盛夏如此五月,盛冬如此九月。天下之異地,海內惟有此。按《月令》記五氣中之位,宜在西南,如此,豈當土行之方、戊已之域乎?
yè láng
○夜郎
hàn shū yuē: nán yí jūn zhǎng yǐ shí shù, yè láng zuì dà. hàn wǔ dì jiàn yuán liù nián, tài xíng wáng huī jī dōng yuè, yīn bīng wēi, shǐ fān yáng lìng táng méng fēng xiǎo nán yuè. nán yuè shí méng shǔ gǒu jiàng, gǒu yīn jǔ. méng wèn suǒ cóng lái, yuē dào xī běi zāng kē jiāng, jiāng guǎng shù lǐ, chū pān yú chéng xià. méng guī zhì zhǎng ān, wèn shǔ jiǎ rén, dú shǔ chū gǒu jiàng, duō chí qiè chū shì yè láng. yè láng zhě, lín zāng kē jiāng, jiāng guǎng bǎi yú bù, zú yǐ xíng chuán. nán yuè yǐ cái wù yì shǔ yè láng, xī zhì tóng shī, rán yì bù néng chén shǐ yě. méng nǎi shàng shū yuē:" qiè wén yè láng suǒ yǒu jīng bīng, kě dé shí wàn. fú chuán zāng kē, chū bù yì, cǐ zhì yuè yī qí yě. chéng yǐ hàn zhī qiáng bā shǔ zhī ráo, tōng yè láng dào, wèi zhì lì, shén yì." shàng xǔ zhī, nǎi bài méng zhōng láng jiāng, jiāng qiān rén, cóng bā zuó guān rù, suì jiàn yè láng hóu duō tóng, duō tóng, qí hóu míng. hòu cì, yù yǐ wēi dé, yuē wèi zhì lì, shǐ qí zi wèi lìng. yè láng páng xiǎo yì, jiē tān hàn zēng bó, yǐ wèi hàn dào xiǎn, zhōng bù néng yǒu yě, nǎi qiě tīng méng yuē. hái bào, nǎi yǐ wèi jiān wèi jùn, fā bā shǔ zú zhì dào, zì bó dào yì zāng kē jiāng. shǔ rén sī mǎ xiàng rú yì yán: xī yí qióng zuó kě zhì jùn, shǐ xiàng rú yǐ zhōng láng jiāng wǎng yù, jiē rú nán yí, wèi zhì yī dū wèi, shí yú xiàn shǔ shǔ. hòu shù suì, dào bù tōng, shì bà è wèi, lí shǔ shī, sǐ zhě shén zhòng. xī nán yí yòu shù fǎn, fā bīng xìng jī, hào fèi wáng gōng. shàng huàn zhī, shǐ gōng sūn hóng wǎng shì wèn yān. hái bào, yán qí bù biàn, shàng xǔ zhī, bà xī yí, dú zhì nán yí liǎng xiàn yī dū wèi, shāo lìng jiān wèi zì bǎo, jiù lìng zì bǎo shǒu, qiě xiū chéng qí jùn xiàn yě. yè láng hóu shǐ yǐ nán yuè. nán yuè fǎn, yǐ miè, hái zhū fǎn zhě, yè láng suì rù cháo, shàng yǐ wèi yè láng wáng.
《漢書》曰:南夷君長以十數,夜郎最大。漢武帝建元六年,太行王恢擊東粵,因兵威,使番陽令唐蒙風曉南粵。南粵食蒙蜀枸醬,(枸音矩。)蒙問所從來,曰道西北牂柯江,江廣數里,出番禺城下。蒙歸至長安,問蜀賈人,獨蜀出枸醬,多持竊出市夜郎。夜郎者,臨牂柯江,江廣百餘步,足以行船。南粵以財物役屬夜郎,西至桐師,然亦不能臣使也。蒙乃上書曰:"竊聞夜郎所有精兵,可得十萬。浮船牂柯,出不意,此制粵一奇也。誠以漢之強、巴蜀之饒,通夜郎道,為置吏,甚易。"上許之,乃拜蒙中郎將,將千人,從巴莋關入,遂見夜郎侯多同,(多同,其侯名。)厚賜,諭以威德,約為置吏,使其子為令。夜郎旁小邑,皆貪漢繒帛,以為漢道險,終不能有也,乃且聽蒙約。還報,乃以為犍為郡,發巴蜀卒治道,自僰道詣牂柯江。蜀人司馬相如亦言:西夷邛莋可置郡,使相如以中郎將往諭,皆如南夷,為置一都尉,十餘縣屬蜀。後數歲,道不通,士罷餓餧,離暑濕,死者甚眾。西南夷又數反,發兵興擊,耗費亡功。上患之,使公孫弘往視問焉。還報,言其不便,上許之,罷西夷,獨置南夷兩縣一都尉,稍令犍為自保,(就令自保守,且修成其郡縣也。)夜郎侯始倚南粵。南粵反,已滅,還誅反者,夜郎遂入朝,上以為夜郎王。
yòu yuē: zhāo dì shǐ yuán zhōng, zāng kē tán zhǐ tóng bìng děng èr shí sì yì, fán sān wàn yú rén jiē fǎn, bìng yīn bàn. tán zhǐ tóng bìng, hòu jiē wèi xiàn, shǔ hàn zāng kē jùn. qiǎn shuǐ héng jùn dū wèi fā shǔ jùn jiān wèi bīng jī pò zhī. hòu gū zēng yè yú rén fù fǎn, gōu tīng hóu wáng bō lǜ qí rén jī zhī, yǒu gōng, hàn lì wáng bō wèi gōu tīng wáng. zhì chéng dì hé píng zhōng, yè láng wáng xìng, yǔ gōu tīng wáng yǔ lòu wò hóu yú, lòu wò hóu, yì míng, hòu wèi xiàn, shǔ zāng kē. gèng jǔ bīng xiāng gōng. zāng kē tài shǒu qǐng fā bīng zhū xìng děng. yì zhě yǐ dào yuǎn bù kě jī, qiǎn tài zhōng dài fū zhāng kuāng chí jié hé jiě, bìng bù cóng. dù qīn shuō wáng fèng yuē:" zhāng kuāng hé jiě mán yí wáng hóu, wáng hóu bù cóng, bù dàn guó wēi, qí xiào kě jiàn. kǒng yì zhě xuǎn ruǎn, xuǎn ruǎn, qiè bù qián zhī yì yě. xuǎn yīn xī yǎn fǎn, ruǎn yīn rén yǎn fǎn. fù shǒu hé jiě, tài shǒu chá dòng jìng yǒu biàn, nǎi yǐ wén zhī, rú cǐ, zé fù kuàng yī shí. kuàng, kōng yě. yī shí, sān yuè. yán kōng fèi yī shí, bù zǎo fā bīng yě. wáng hóu dé shōu liè qí zhòng, shēn gù qí móu, dǎng zhù zhòng duō, gè bù shèng fèn, bì xiāng tiǎn miè, zì zhī zuì chéng kuáng bó, shǒu wèi yán qǐ kuáng bó xīn ér shā shǒu wèi. yuǎn cáng wēn shǔ dú cǎo zhī dì, suī yǒu sūn wú jiāng bì yù shì, ruò rù shuǐ huǒ, wǎng bì jiāo méi, zhì yǒng jù wáng, suǒ shè shī tún tián shǒu zhī fèi, bù kě shèng liàng. yí yīn qí zuì è wèi chéng, wèi yí hàn jiā zhū, yīn chì páng jùn shǒu wèi liàn shì mǎ, dà sī nóng xiān diào gǔ jī yào hài chù, diào, fā yě. yào hài zhě, zài wǒ wèi yào, yú dí wèi hài yě. diào, yīn tú diào qiè. xuǎn rèn zhí tài shǒu wǎng, yǐ qiū liáng shí rù, zhū qí wáng hóu yóu bù guǐ zhě. jí yǐ wèi bù máo zhī dì, wáng yòng zhī rén, shèng wáng bù yǐ láo zhōng guó, jí yóu ruò yě. bù máo, yán bù shēng cǎo mù yě. yí bà jùn, fàng qì qí mín, jué qí wáng hóu, wù fù tōng. rú yǐ xiān dì suǒ lì, lěi dài zhī gōng bù kě huī huài, yì yí yīn qí méng yá, zǎo duàn jué zhī. jí yǐ chéng xíng hòu shī xìng, zé wàn xìng bèi hài yǐ." fèng yú shì jiàn chén lì wèi zāng kē tài shǒu. lì zhì zāng kē, nǎi cóng lì shù shí rén chū xíng, wú hé, zhào xìng, jiāng shù qiān rén chū wǎng, lì shù zé, yīn duàn xìng tóu, chū, xiǎo qí zhòng, jiē shì bīng jiàng. shì, jiě yě. xìng zi yé wù shōu yú bīng, pò xié páng èr shí yì fǎn, lì yòu jī píng zhī.
又曰:昭帝始元中,牂柯、談指、同並等二十四邑,凡三萬餘人皆反,(並音伴。談指、同並,後皆為縣,屬漢牂柯郡。)遣水衡郡都尉發蜀郡、犍為兵擊破之。後姑繒、葉榆人復反,鈎町侯亡波率其人擊之,有功,漢立亡波為鈎町王。至成帝河平中,夜郎王興,與鈎町王禹、漏臥侯俞,(漏臥侯,邑名,後為縣,屬牂柯。)更舉兵相攻。牂柯太守請發兵誅興等。議者以道遠不可擊,遣太中大夫張匡持節和解,並不從。杜欽說王鳳曰:"張匡和解蠻夷王侯,王侯不從,不憚國威,其效可見。恐議者選耎,(選耎,怯不前之意也。選音息兗反,耎音人兗反。)復守和解,太守察動靜有變,乃以聞之,如此,則復曠一時。(曠,空也。一時,三月。言空廢一時,不早發兵也。)王侯得收獵其眾,申固其謀,黨助眾多,各不勝忿,必相殄滅,自知罪成狂勃,守尉(言起狂勃心而殺守尉。)遠藏溫暑毒草之地,雖有孫吳將、賁育士,若入水火,往必焦沒,智勇俱亡,所設施屯田守之費,不可勝量。宜因其罪惡未成,未疑漢加誅,陰敕旁郡守尉練士馬,大司農先調谷積要害處,(調,發也。要害者,在我為要,於敵為害也。調,音徒釣切。)選任職太守往,以秋涼時入,誅其王侯尤不軌者。即以為不毛之地,亡用之人,聖王不以勞中國,(即猶若也。不毛,言不生草木也。)宜罷郡,放棄其民,絕其王侯,勿復通。如以先帝所立,累代之功不可隳壞,亦宜因其萌芽,早斷絕之。及已成形後師興,則萬姓被害矣。"鳳於是薦陳立為牂柯太守。立至牂柯,乃從吏數十人出行,無何,召興,將數千人出往,立數責,因斷興頭,出,曉其眾,皆釋兵降。(釋,解也。)興子耶務收餘兵,迫脅旁二十邑反,立又擊平之。
hòu hàn shū yuē: yè láng zhě, chū, yǒu nǚ zǐ huàn yú dùn shuǐ, yǒu sān jié dà zhú, liú rù zú jiān, wén qí zhōng yǒu hào shēng, pōu zhú shì zhī, dé yī nán zǐ, guī ér yǎng zhī. jí zhǎng, yǒu cái wǔ, zì lì wèi yè láng hóu, yǐ zhú wèi xìng. wǔ dì píng nán yí, yè láng hóu yíng jiàng, tiān zǐ cì qí wáng yìn shòu, hòu suì shā zhī. yí liáo xián yǐ zhú wáng fēi xuè qì suǒ shēng, shén zhòng zhī, qiú wèi lì hòu, zāng kē tài shǒu wú bà yǐ wén tiān zǐ, nǎi fēng qí sān zi wèi hóu, sǐ, pèi shí qí fù. jīn yè láng xiàn, yǒu zhú wáng shén, shì yě.
《後漢書》曰:夜郎者,初,有女子浣於遁水,有三節大竹,流入足間,聞其中有號聲,剖竹視之,得一男子,歸而養之。及長,有才武,自立為夜郎侯,以竹為姓。武帝平南夷,夜郎侯迎降,天子賜其王印綬,後遂殺之。夷獠咸以竹王非血氣所生,甚重之,求為立後,牂柯太守吳霸以聞天子,乃封其三子為侯,死,配食其父。今夜郎縣,有竹王神,是也。
diān
○滇
hàn shū yuē: nán yí jūn zhǎng, qí xī mí mò zhī shǔ yǐ shí shù, diān dì zuì dà. jiē chuí jì, gēng tián, yǒu yì jù. chǔ wēi wáng shí, shǐ jiāng jūn zhuāng juē jiāng bīng xún jiāng shàng lüè bā qián zhōng yǐ xī. zhuāng juē zhì diān chí, dì fāng sān bǎi lǐ, páng píng dì féi ráo shù qiān lǐ, yǐ bīng wēi dìng shǔ chǔ. yù guī bào, huì qín jī duó chǔ bā qián zhōng jùn, dào sāi bù tōng, yīn nǎi yǐ qí zhòng wáng diān, biàn fú cóng qí sú, yǐ zhǎng zhī. qín shí, cháng pò, lüè tōng wǔ chǐ dào. hàn yuán shòu zhōng, tiān zǐ nǎi lìng wáng rán yú bó shǐ chāng lǚ yuè rén děng shí yú bèi, jiān chū xī nán yí, zhǐ qiú shēn dú guó. zhì diān, diān wáng dāng qiāng nǎi liú wèi qiú dào. shī gǔ yuē: dāng qiāng, diān wáng míng. sì suì yú, jiē bì kūn míng, mò néng tōng. diān wáng yǔ hàn shǐ yán:" hàn shú yǔ wǒ dà?" jí yè láng hóu, yì rán. gè zì yǐ yī zhōu wáng, bù zhī hàn guǎng dà. shǐ zhě hái, yīn shèng yán diān dà guó, zú shì qīn fù. shī gǔ yuē: kě zhuān shì zhāo lái zhī, lìng qí qīn fù yě. tiān zǐ zhù yì yān. jí nán yuè yǐ miè, nǎi shǐ wáng rán yú yǐ bīng wēi fēng yù diān wáng rù cháo. diān wáng yǒu zhòng shù wàn rén, qí páng dōng běi láo shēn mí mò jiē tóng xìng, xiāng zhàng wèi kěn tīng. zhàng yóu yǐ yě. xiāng yī yǐ wèi yuán, ér bù tīng diān wáng rù cháo yě. láo mò shù qīn fàn shǐ zhě lì zú. yuán fēng èr nián, tiān zǐ fā bā shǔ bīng jī miè láo shēn mí mò, yǐ bīng lín diān. diān wáng shǐ shǒu shàn, yǐ gù fú zhū. diān wáng lí xī yí, jǔ guó jiàng, qǐng zhì lì rù cháo. yú shì yǐ wèi yì zhōu jùn, cì diān wáng yìn, fù zhǎng qí mín. xī nán yí jūn zhǎng yǐ bǎi shù, dú yè láng diān shòu wáng yìn. diān, xiǎo yì yě, zuì chǒng yān.
《漢書》曰:南夷君長,其西靡莫之屬以十數,滇地最大。皆椎髻,耕田,有邑聚。楚威王時,使將軍莊蹻將兵循江上略巴、黔中以西。莊蹻至滇池,地方三百里,旁平地肥饒數千里,以兵威定屬楚。欲歸報,會秦擊奪楚巴、黔中郡,道塞不通,因乃以其眾王滇,變服從其俗,以長之。秦時,嘗破,略通五尺道。漢元狩中,天子乃令王然於、伯始昌、呂越人等十餘輩,間出西南夷,指求身毒國。至滇,滇王當羌乃留為求道。(師古曰:當羌,滇王名。)四歲餘,皆閉昆明,莫能通。滇王與漢使言:"漢孰與我大?"及夜郎侯,亦然。各自以一州王,不知漢廣大。使者還,因盛言滇大國,足事親附。(師古曰:可專事招來之,令其親附也。)天子注意焉。及南粵已滅,乃使王然於以兵威風諭滇王入朝。滇王有眾數萬人,其旁東北勞深、靡莫皆同姓,相杖未肯聽。(杖猶倚也。相依倚為援,而不聽滇王入朝也。)勞、莫數侵犯使者吏卒。元封二年,天子發巴蜀兵擊滅勞深、靡莫,以兵臨滇。滇王始首善,以故弗誅。滇王離西夷,舉國降,請置吏入朝。於是以為益州郡,賜滇王印,復長其民。西南夷君長以百數,獨夜郎、滇受王印。滇,小邑也,最寵焉。
hòu hàn shū yuē: diān jùn yǒu chí, zhōu huí èr bǎi yú lǐ, shuǐ yuán shēn, ér mò gèng qiǎn xiá, yǒu shì dào liú, gù wèi zhī diān chí. hé tǔ píng chǎng, duō chū yīng wǔ kǒng què, yǒu yán chí tián yú zhī ráo, jīn yín chù chǎn zhī fù. rén sú háo tài, jū guān zhě jiē fù jí lěi dài. jí wáng mǎng zhèng luàn, yì zhōu jùn yí dòng cán ruò dòu děng qǐ bīng shā jùn shǒu, yuè guī gū fù yí rén dà móu yì jiē pàn. mǎng qiǎn níng shǐ jiāng jūn lián dān, fā bā shǔ lì rén zú tú shí wàn jī zhī, lián nián bù kè ér hái. yǐ guǎng hàn wén qí wèi tài shǒu, qún yí shǐ dé qí hé. jí gōng sūn shù jù yì tǔ, qí gù shǒu jù xiǎn. wén guāng wǔ jí wèi, nǎi jiān dào qiǎn shǐ zì wén. shǔ píng, zhēng wèi zhèn yuǎn jiāng jūn, fēng chéng yì hóu. yú dào zú, zhào wèi qǐ cí táng, jùn rén lì miào cí zhī.
《後漢書》曰:滇郡有池,周回二百餘里,水源深,而末更淺狹,有似倒流,故謂之滇池。河土平敞,多出鸚鵡、孔雀,有鹽池、田漁之饒,金銀、畜產之富。人俗豪汰,居官者皆富及累代。及王莽政亂,益州郡夷棟蠶、若豆等起兵殺郡守,越巂姑復夷人大牟亦皆叛。莽遣寧始將軍廉丹,發巴、蜀吏人卒徒十萬擊之,連年不克而還。以廣漢、文齊為太守,群夷始得其和。及公孫述據益土,齊固守拒險。聞光武即位,乃間道遣使自聞。蜀平,征為鎮遠將軍,封成義侯。於道卒,詔為起祠堂,郡人立廟祠之。
yòu yuē: jiàn wǔ shí bā nián, yí qú shuài dòng cán, yǔ gū fù lòng dòng dié yú lián rán diān chí jiàn lián kūn míng zhū zhǒng fǎn pàn, qiǎn wǔ wēi jiāng jūn liú shàng fā zú jī zhī. shàng jūn dù lú shuǐ, rù yì zhōu jiè. qún yí jiē qì lěi bēn zǒu, shàng jìn jūn, lián zhàn jiē pò zhī. zhuī zhì bù wéi, sūn shèng shǔ pǔ yuē: chū, qín xǐ lǚ bù wéi zǐ dì zōng zú yú shǔ. hàn wǔ kāi xī nán yí, zhì jùn xiàn, xǐ lǚ shì yǐ chōng zhī, yīn zhì bù wéi xiàn. zhǎn huò shén zhòng, zhū yí xī píng.
又曰:建武十八年,夷渠帥棟蠶,與姑復、挵棟、揲榆、連然、滇池、建憐、昆明諸種反叛,遣武威將軍劉尚發卒擊之。尚軍渡瀘水,入益州界。群夷皆棄壘奔走,尚進軍,連戰皆破之。追至不韋,(孫盛《蜀譜》曰:初,秦徙呂不韋子弟宗族於蜀。漢武開西南夷,置郡縣,徙呂氏以充之,因置不韋縣。)斬獲甚眾,諸夷悉平。
yòu yuē: zhāng dì yuán hé zhōng, shǔ jùn wáng fù wèi tài shǒu, zhèng huà yóu yì, yǒu shén mǎ sì pǐ chū diān chí zhōng.
又曰:章帝元和中,蜀郡王阜為太守,政化尤異,有神馬四匹出滇池中。
shǔ zhì yuē: hòu zhǔ jiàn xìng èr nián, zhū gé liàng lǜ zhòng nán zhēng, suǒ zhàn jiē jié. mèng huò zhě, wèi yí suǒ fú, mù shēng zhì zhī. jì dé, shǐ guān yú yíng zhèn zhī jiān, wèn yuē:" cǐ jūn hé rú?" huò yuē:" bù zhī xū shí, gù bài. dìng yì shèng ěr." liàng zòng zhī, shǐ gèng zhàn. qī qín ér liàng yóu qiǎn huò, huò zhǐ bù qù, yuē:" gōng, tiān wēi yě, nán rén bù fù fǎn yǐ!" suì zhì diān chí, nán zhōng jiē píng.
《蜀志》曰:後主建興二年,諸葛亮率眾南征,所戰皆捷。孟獲者,為夷所服,募生致之。既得,使觀於營陣之間,問曰:"此軍何如?"獲曰:"不知虛實,故敗。定易勝耳。"亮縱之,使更戰。七擒而亮猶遣獲,獲止不去,曰:"公,天威也,南人不復反矣!"遂至滇池,南中皆平。
qióng
○邛
hàn shū yuē: zì diān yǐ běi, jūn zhǎng yǐ shí shù, qióng dōu zuì dà. jiē chuí jì, gēng tián, yǒu yì jù.
《漢書》曰:自滇以北,君長以十數,邛都最大。皆椎髻,耕田,有邑聚。
hòu hàn shū yuē: qióng dōu yí zhě, wǔ dì suǒ kāi, yǐ wèi qióng dōu xiàn. wú jǐ ér dì xiàn wèi wū zé, yīn míng wèi qióng chí, nán rén yǐ wèi qióng hé. qí hòu fù fǎn pàn. yuán dǐng liù nián, hàn bīng zì yuè guī shuǐ fá píng zhī, yǐ wèi yuè guī jùn. qí jùn tǔ dì píng yuán, yǒu dào tián. sú duō yóu dàng, ér xǐ ōu gē, lüè yǔ zāng kē xiāng lèi. háo shuài fàng zòng, nán dé zhì yù. wáng mǎng shí, jùn shǒu méi gēn méi gēn, tài shǒu xìng míng yě. diào qióng rén zhǎng guì yǐ wèi jūn hóu. gēng shǐ èr nián, zhǎng guì gōng shā gēn, zì lì wèi qióng gǔ wáng. zhì guāng wǔ, yīn jiù fēng zhī, shòu yuè guī tài shǒu yìn shòu. hòu liú shàng jī yì zhōu yí, lù yóu yuè guī, zhǎng guì wén zhī, yí shàng jì dìng nán biān, wēi fǎ bì xíng jǐ, bù dé zì fàng zòng, jí jù bīng, zhāo hū zhū jūn zhǎng, duō niàng dú jiǔ, yù xiān yǐ láo jūn, yīn xí jī shàng. shàng zhī qí móu, jí fēn bīng xiān jù qióng dōu, suì yǎn zhǎng guì, zhū zhī, xǐ qí jiā shǔ yú chéng dū.
《後漢書》曰:邛都夷者,武帝所開,以為邛都縣。無幾而地陷為汙澤,因名為邛池,南人以為邛河。其後復反叛。元鼎六年,漢兵自越巂水伐平之,以為越巂郡。其郡土地平原,有稻田。俗多遊蕩,而喜謳歌,略與牂柯相類。豪帥放縱,難得制御。王莽時,郡守枚根(枚根,太守姓名也。)調邛人長貴以為軍侯。更始二年,長貴攻殺根,自立為邛谷王。至光武,因就封之,授越巂太守印綬。後劉尚擊益州夷,路由越巂,長貴聞之,疑尚既定南邊,威法必行己,不得自放縱,即聚兵,招呼諸君長,多釀毒酒,欲先以勞軍,因襲擊尚。尚知其謀,即分兵先據邛都,遂掩長貴,誅之,徙其家屬於成都。
yòu yuē: ān dì shí, yǒng chāng yì zhōu shǔ jùn bìng jīn yún nán jùn yě. yí jiē pàn, zhòng shí yú wàn, pò huài èr shí yú xiàn. yì zhōu cì shǐ zhāng qiáo, nǎi qiǎn cóng shì yáng sǒng jiāng bīng, zhì yè yú pò zhī, qú shuài sān shí liù zhǒng jiē lái jiàng fù. sǒng yīn zòu zhǎng shǐ jiān huá qīn fàn mán yí zhě jiǔ shí rén, jiē jiǎn sǐ lùn.
又曰:安帝時,永昌、益州、蜀郡(並今雲南郡也。)夷皆叛,眾十餘萬,破壞二十餘縣。益州刺史張喬,乃遣從事楊竦將兵,至楪榆破之,渠帥三十六種皆來降附。竦因奏長史奸猾侵犯蠻夷者九十人,皆減死論。
yòu yuē: yǒng píng zhōng, qióng dōu tài shǒu bā jùn zhāng xī zhèng huà qīng píng, dé yí rén hé, zài jùn shí qī nián zú. yí rén ài mù, rú sàng fù mǔ. sū qí sī rén sǒu èr bǎi yú rén, jī niú yáng sòng sàng, zhì xī běn xiàn, qǐ fén jì sì. zhào shū jiā měi, wèi lì cí táng. hòu yí rén fǎn luàn, tiān zǐ yǐ xī yǒu yí ài, nǎi bài qí zi tuān wèi tài shǒu, yí rén huān xǐ, jiē fèng yíng dào lù, yuē:" láng jūn yí mào lèi wǒ fǔ jūn." hòu tuān pō shī qí xīn, yǒu yù pàn zhě, zhū yí qí lǎo xiāng xiǎo yǔ yuē:" dāng wèi xiān fǔ jūn." gù suì dé yǐ ān.
又曰:永平中,邛都太守巴郡張翕政化清平,得夷人和,在郡十七年卒。夷人愛慕,如喪父母。蘇祁斯人叟二百餘人,齎牛羊送喪,至翕本縣,起墳祭祀。詔書嘉美,為立祠堂。後夷人反亂,天子以翕有遺愛,乃拜其子湍為太守,夷人歡喜,皆奉迎道路,曰:"郎君儀貌類我府君。"後湍頗失其心,有欲叛者,諸夷耆老相曉語曰:"當為先府君。"故遂得以安。
nán zhōng bā jùn zhì yuē: qióng hé zòng guǎng èr shí lǐ, shēn bǎi yú zhàng, duō dà yú, zhǎng yī èr zhàng, tóu tè dà, yáo shì rú zài tiě fǔ zhuàng.
《南中八郡志》曰:邛河縱廣二十里,深百餘丈,多大魚,長一、二丈,頭特大,遙視如載鐵釜狀。
lǐ yīng yì zhōu jì yuē: qióng dōu xiàn xià yǒu yī lǎo mǔ, jiā pín gū dú, měi shí, zhé yǒu xiǎo shé, tóu shàng dài jiǎo, zài chuáng jiān, lǎo lián yí zhī. hòu shāo zhǎng dà, suì zhǎng zhàng yú. lìng yǒu jùn mǎ, shé suì xī shā zhī. lìng yīn dà fèn hèn, lìng lǎo zé chū shé. lǎo yún zài chuáng xià, lìng jí jué dì, yù dà ér wú suǒ jiàn. lìng qiān nù, shā lǎo. shé nǎi gǎn rén yǐ líng, yán" chēn lìng hé shā wǒ mǔ? dāng wèi mǔ bào chóu!" cǐ hòu měi yè zhé wén ruò fēng, sì shí xǔ rì. bǎi xìng xiāng jiàn, xián jīng yǔ:" rǔ tóu nà hū dài yú?" shì yè, fāng sì shí lǐ, yǔ chéng yī shí jù xiàn wèi hú, tǔ rén wèi zhī wèi xiàn hé. wéi lǎo zhái wú yàng, qì jīn yóu cún. yú rén cǎi bǔ, bì yī zhǐ sù. měi yǒu làng, zhé jū zhái cè, tián jìng wú tā, fēng jìng shuǐ qīng, yóu jiàn chéng guō lóu lǔ cè rán cè yīn cè. jīn shuǐ qiǎn shí, tǔ rén méi shuǐ, qǔ de jiù mù, jiān zhēn, guāng hēi rú qī, hào shì zhě yǐ wèi zhěn, xiāng zèng yān.
李膺《益州記》曰:邛都縣下有一老姥,家貧孤獨,每食,輒有小蛇,頭上戴角,在床間,姥憐飴之。後稍長大,遂長丈餘。令有駿馬,蛇遂吸殺之。令因大忿恨,令姥責出蛇。姥雲在床下,令即掘地,愈大而無所見。令遷怒,殺姥。蛇乃感人以靈,言"嗔令何殺我母?當為母報仇!"此後每夜輒聞若風,四十許日。百姓相見,咸驚語:"汝頭那忽戴魚?"是夜,方四十里,與城一時俱陷為湖,土人謂之為陷河。惟姥宅無恙,訖今猶存。漁人采捕,必依止宿。每有浪,輒居宅側,恬靜無他,風靜水清,猶見城郭樓櫓畟然(畟音測。)今水淺時,土人沒水,取得舊木,堅貞,光黑如漆,好事者以為枕,相贈焉。
zuó
○莋
hàn shū yuē: zì guī yǐ dōng běi, jūn zhǎng yǐ shí shù, zuó dōu zuì dà. qí sú huò tǔ zhù, huò yí tú.
《漢書》曰:自巂以東北,君長以十數,莋都最大。其俗或土著,或移徒。
hòu hàn shū yuē: zuó dōu yí zhě, wǔ dì suǒ kāi, yǐ wèi zuó dōu. xiàn qí rén bèi fā zuǒ rèn, yán yǔ duō hǎo pì lèi, jū chù lüè yǔ wèn shān yí tóng. tǔ chū zhǎng nián shén yào, xiān rén shān tú suǒ jū yān. yuán dǐng liù nián, yǐ wèi chén lí jùn. zhì tiān hàn sì nián, bìng shǔ wèi xī bù, zhì liǎng dū wèi, yī jū máo niú, zhǔ jiǎo wài yí, yī jū qīng yī, zhǔ hàn rén.
《後漢書》曰:莋都夷者,武帝所開,以為莋都。縣其人被發、左衽,言語多好譬類,居處略與汶山夷同。土出長年神藥,仙人山圖所居焉。元鼎六年,以為沉黎郡。至天漢四年,並蜀為西部,置兩都尉,一居旄牛,主徼外夷,一居青衣,主漢人。
guī
○巂
hàn shū yuē: tóng shī yǐ dōng běi, zhì yè yú, míng wèi guī kūn míng. biān fā, suí chù qiān xǐ wú cháng chù, wú jūn zhǎng, dì fāng kě shù qiān lǐ.
《漢書》曰:桐師以東北,至葉榆,名為巂、昆明。編發,隨畜遷徙無常處,無君長,地方可數千里。
yǒng chāng jùn chuán yuē: yuè guī jùn, zài jiàn níng xī běi qiān qī bǎi lǐ, zhì jiāng dū xiàn. zì jiàn níng, gāo shān xiāng lián, zhì chuān zhōng píng dì, dōng xī nán běi bā qiān yú lǐ. jùn tè hǎo sāng cán, yí shǔ, jì má dào liáng.
《永昌郡傳》曰:越巂郡,在建寧西北千七百里,治江都縣。自建寧,高山相連,至川中平地,東西南北八千餘里。郡特好桑蠶,宜黍,稷、麻、稻、梁。
rǎn máng
○冉駹
hàn shū yuē: zì zuó yǐ dōng běi, jūn zhǎng yǐ shí shù, rǎn máng zuì dà. qí sú huò zhe tǔ, huò yí xǐ.
《漢書》曰:自莋以東北,君長以十數,冉駹最大。其俗或着土,或移徙。
hòu hàn shū yuē: rǎn máng yí zhě, wǔ dì suǒ kāi, yuán dǐng liù nián yǐ wèi wèn shān jùn. jīn shǔ jùn xī běi tōng huà jùn dì yě. zhì xuān dì dì jié sān nián, yí rén yǐ lì jùn fù zhòng, dì nǎi shěng bìng shǔ jùn, wèi běi bù dū wèi. qí shān yǒu liù yí qī qiāng jiǔ dī, gè yǒu bù luò. qí wáng hóu pō zhī wén shū, ér fǎ sú yán zhòng. guì fù rén, dǎng mǔ zú, sǐ zé shāo qí shī. tǔ qì duō hán, suī zài shèng xià, bīng yóu wèi shì. jiē yī shān jū zhǐ, lèi shí wèi shì, gāo zhě zhì shí yú zhàng, wèi qióng lóng. jīn bǐ tǔ yí rén hū wèi diāo. yòu tǔ dì gāng lǔ, bù shēng gǔ sù má shū, wéi yǐ mài wèi zī. ér yí xù mù, yǒu máo niú, wú jiǎo, yī míng tóng niú, ròu zhòng qiān jīn, máo kě wèi ěr. tóng, tú dōng qiè. ěr, yīn èr. chū míng mǎ, yǒu líng yáng, líng yīn líng. kě liáo dú. yòu yǒu shí yào lù, lù ní yǒu tāi zhě, qí cháng zhōng fèn yì liáo dú jí. yòu yǒu wǔ jiǎo yáng shè xiāng qīng máo hé jī xīng xīng. qí rén néng zuò máo zhān bān jì qīng dùn pí duō yáng suō zhī shǔ. qīng dùn pí duō bìng wèi xiáng, zì shū wú èr zì. tè duō zá yào. dì yǒu xián tǔ, zhǔ yǐ wèi yán, qí yáng niú mǎ, shí zhī jiē féi. qí yīn zǐ xī qiè. qí xī yòu yǒu sān hé pán yú lǔ, běi yǒu huáng shí běi dì lú shuǐ hú, qí biǎo nǎi wèi jiǎo wài. hòu líng dì shí, fù fēn shǔ jùn běi bù wèi wèn shān jùn.
《後漢書》曰:冉駹夷者,武帝所開,元鼎六年以為汶山郡。(今蜀郡西北通化郡地也。)至宣帝地節三年,夷人以立郡賦重,帝乃省並蜀郡,為北部都尉。其山有六夷七羌九氐,各有部落。其王侯頗知文書,而法俗嚴重。貴婦人,黨母族,死則燒其屍。土氣多寒,雖在盛夏,冰猶未釋。皆依山居止,累石為室,高者至十餘丈,為邛籠。(今彼土夷人呼為雕。)又土地剛鹵,不生谷、粟、麻、菽,惟以麥為資。而宜畜牧,有旄牛,無角,一名犝牛,肉重千斤,毛可為毦。(朣,徒冬切。毦,音貳。)出名馬,有羚羊,(羚音靈。)可療毒。又有食藥鹿,鹿麑有胎者,其腸中糞亦療毒疾。又有五角羊、麝香、輕毛毼雞、猩猩。其人能作旄氈、班罽、青頓、毞毲、羊羧之屬。(青頓、毞毲並未詳,字書無二字。)特多雜藥。地有鹹土,煮以為鹽,麡、羊、牛、馬,食之皆肥。(麡音子兮切。)其西又有三河、盤於虜,北有黃石、北地、盧水胡,其表乃為徼外。後靈帝時,復分蜀郡北部為汶山郡。
bái mǎ
○白馬
hàn shū yuē: shǔ zhī xī, rǎn máng yǐ dōng běi, jūn zhǎng yǐ shí shù, bái mǎ zuì dà, jiē dī lèi yě.
《漢書》曰:蜀之西,冉駹以東北,君長以十數,白馬最大,皆氐類也。
hòu hàn shū yuē: bái mǎ dī zhě, wǔ dì yuán dǐng zhōng, fēn kāi guǎng hàn xī bù, hé yǐ wèi wǔ dū. tǔ dì xiǎn zǔ, yǒu má tián, chū míng mǎ niú yáng qī mì. dī rén yǒng zhuàng dǐ mào, tān huò sǐ lì. jū yú hé chí, yī míng chóu chí, fāng bǎi qǐng, sì miàn dòu jué. shù wèi biān kòu, jùn xiàn tǎo zhī, zé yī gù zì shǒu. yuán fēng sān nián, dī rén fǎn pàn, qiǎn bīng pò zhī. zhāo dì yuán fèng zhōng, dī rén fù pàn, zhí jīn wú mǎ shì jiàn xìng mǎ shì, míng jiàn. děng jiāng sān fǔ tài cháng xǐ tǎo pò zhī. jiàn wǔ chū, dī rén xī fù lǒng shǔ, jí kuí xiāo miè, qí qiú háo nǎi bèi gōng sūn shù jiàng hàn, mǎ yuán shàng fù qí wáng hóu jūn zhǎng, cì yǐ yìn shòu. hòu xiāo zú rén kuí mào fǎn, shā wǔ dū tài shǒu. dī rén dà háo qí zhōng liú wèi zhǒng lèi suǒ jìng xìn, wēi fú zhū háo, yǔ jùn chéng kǒng fèn jī mào, pò zhǎn zhī.
《後漢書》曰:白馬氐者,武帝元鼎中,分開廣漢西部,合以為武都。土地險阻,有麻田,出名馬、牛、羊、漆、蜜。氐人勇戇抵冒,貪貨死利。居於河池,一名仇池,方百頃,四面斗絕。數為邊寇,郡縣討之,則依固自守。元封三年,氐人反叛,遣兵破之。昭帝元鳳中,氐人復叛,執金吾馬適建(姓馬適,名建。)等將三輔太常徙討破之。建武初,氐人悉附隴蜀,及隗囂滅,其酋豪乃背公孫述降漢,馬援上復其王侯君長,賜以印綬。後囂族人隗茂反,殺武都太守。氐人大豪齊鍾留為種類所敬信,威服諸豪,與郡丞孔奮擊茂,破斬之。
bái láng yí
○白狼夷
hòu hàn shū yuē: yǒng píng zhōng, yì zhōu cì shǐ liáng guó zhū fǔ, hǎo lì gōng míng, kāng kǎi yǒu dà lüè. zài zhōu shù suì, xuān shì hàn dé, wēi huái yuǎn yí, zì wèn shān yǐ xī, qián dài suǒ bù zhì, zhēng shuò suǒ bù jiā, bái láng pán mù táng zōu děng bǎi yú guó, hù bǎi sān shí yú wàn kǒu liù bǎi wàn yǐ shàng, jǔ zhǒng fèng gòng, chēng wèi chén pú. fǔ shàng shū yuē:" chén wén shī yún: bǐ jū zhě qí, yǒu yí zhī xíng. chuán yuē: qí dào suī pì, ér rén bù yuǎn. shī rén sòng yǒng, yǐ wèi fú yàn. jīn bái láng wáng táng zōu děng mù huà guī yì, zuò shī sān zhāng. lù jīng qióng lái dà shān tài líng gāo bǎn, qiào wēi jùn xiǎn, bǎi bèi qí dào. qiǎng fù lǎo yòu, ruò guī cí mǔ. yuǎn yí zhī yǔ, cí yì nán zhèng. cǎo mù yì zhǒng, niǎo shòu shū lèi. yǒu jiān wèi jùn yuàn tián gōng, yǔ zhī xí xiá, pō xiǎo qí yán. chén zhé lìng xùn qí fēng sú, yì qí cí yǔ. jīn qiǎn cóng shì shǐ lǐ líng yǔ gōng hù sòng yì què, bìng shàng qí lè shī. xī zài shèng dì, wǔ sì yí zhī lè jīn zhī suǒ shàng, shù bèi qí yī." dì jiā zhī, shì xià shǐ guān, lù qí gē yān. dōng guān jì zài qí gē, bìng zài yí rén zhī běn yǔ, bìng zhòng yì xùn zhǎo wèi huá yán, jīn huā shǐ suǒ zài zhě shì yě. zhì hé dì yǒng yuán shí èr nián, máo niú jiǎo wài bái láng lóu báo mán yí wáng táng zēng děng, suì lǜ zhǒng rén shí qī wàn kǒu nèi shǔ.
《後漢書》曰:永平中,益州刺史梁國朱輔,好立功名,慷慨有大略。在州數歲,宣示漢德,威懷遠夷,自汶山以西,前代所不至,正朔所不加,白狼、盤木、唐菆等百餘國,戶百三十餘萬、口六百萬以上,舉種奉貢,稱為臣僕。輔上疏曰:"臣聞《詩》云:彼狙者歧,有夷之行。《傳》曰:歧道雖僻,而人不遠。詩人誦詠,以為符驗。今白狼王唐菆等慕化歸義,作詩三章。路經邛來大山太零高坂,峭危峻險,百倍岐道。襁負老幼,若歸慈母。遠夷之語,辭意難正。草木異種,鳥獸殊類。有犍為郡掾田恭,與之習狎,頗曉其言。臣輒令訊其風俗,譯其辭語。今遣從事史李陵與恭護送詣闕,並上其樂詩。昔在聖帝,舞四夷之樂;今之所上,庶備其一。"帝嘉之,事下史官,錄其歌焉。(《東觀記》載其歌,並載夷人之本語,並重譯訓沼為華言,今《花史》所載者是也。)至和帝永元十二年,旄牛徼外白狼、樓薄蠻夷王唐繒等,遂率種人十七萬口內屬。
shàn guó yīn tán
○樿國(音檀)
hòu hàn shū yuē: hé dì yǒng yuán jiǔ nián, shàn guó wáng yōng yóu diào qiǎn shǐ zhòng yì fèng guó zhēn bǎo, hé dì cì jīn yìn zǐ shòu. ān dì yǒng níng chū, fù qiǎn shǐ cháo hè xiàn lè jí huàn rén néng biàn huà, tǔ huǒ, zì zhī jiě, yì niú mǎ tóu, yòu shàn tiào wán shù nǎi zhì qiān, zì yán wǒ hǎi xī rén, hǎi xī jí dà qín yě. shàn guó xī nán tōng dà qín. míng nián yuán huì, ān dì zuò lè yú tíng, fēng yōng yóu diào wèi hàn dà dū wèi, cì yìn shòu jīn yín cǎi zēng gè yǒu chà.
《後漢書》曰:和帝永元九年,樿國王雍由調遣使重譯奉國珍寶,和帝賜金印、紫綬。安帝永寧初,復遣使朝賀獻樂及幻人--能變化,吐火,自支解,易牛馬頭,又善跳丸--數乃至千,自言我海西人,海西即大秦也。樿國西南通大秦。明年元會,安帝作樂於庭,封雍由調為漢大都尉,賜印綬、金銀、彩繒各有差。
zāng kē
○牂柯
hòu hàn shū yuē: chū, chǔ qǐng xiāng wáng shí, qiǎn jiāng zhuāng háo cóng hàng shuǐ fá yè láng. jūn zhì qiě lán, zhuó chuán yú àn ér bù zhàn. jì miè yè láng, yīn liú wáng diān chí. yǐ qiě lán yǒu zhuó chuán zāng kē chù, nǎi gǎi qí míng wèi zāng kē. yì wù zhì yuē: zāng kē, jī chuán jí yě. zāng kē dì duō yǔ lǎo. sú hǎo wū guǐ jìn jì. guǎ chù shēng, yòu wú cán sāng, gù qí jùn zuì pín. jù tián kě xiàn yǒu mù guāng láng mù, kě yǐ wèi miàn, bǎi xìng zī zhī.
《後漢書》曰:初,楚頃襄王時,遣將莊豪從沆水伐夜郎。軍至且蘭,椓船於岸而步戰。既滅夜郎,因留王滇池。以且蘭有椓船牂柯處,乃改其名為牂柯。(《異物志》曰:牂柯,擊船戢也。)牂柯地多雨潦。俗好巫鬼禁忌。寡畜生,又無蠶桑,故其郡最貧。句〈田可〉縣有〈木光〉榔木,可以為面,百姓資之。
yòu yuē: gōng sūn shù shí, zāng kē dà xìng lóng fù yǐn dǒng shì, yǔ jùn gōng cáo xiè xiān bǎo jìng wèi hàn, nǎi qiǎn shǐ cóng pān yú jiāng fèng gòng. pān yú jiāng, jīn nán hǎi jùn. guāng wǔ jiā zhī, bìng jiā bāo shǎng. huán dì shí, jùn rén yǐn zhēn zì yǐ shēng yú huāng yì, bù zhī lǐ yì, nǎi cóng rǔ nán xǔ shèn yīng fèng shòu jīng shū, xué chéng, hái xiāng lǐ jiào shòu. zì shì, nán yù shǐ yǒu xué yān.
又曰:公孫述時,牂柯大姓龍、傅、尹、董氏,與郡功曹謝暹保境為漢,乃遣使從番禺江奉貢。(番禺江,今南海郡。)光武嘉之,並加褒賞。桓帝時,郡人尹珍自以生於荒裔,不知禮義,乃從汝南許慎、應奉受經書,學成,還鄉里教授。自是,南域始有學焉。
yǒng chāng jùn chuán yuē: zāng kē jùn, zài jiàn níng dōng běi qiān èr bǎi lǐ, chù suǒ xiǎn jùn, lǜ jiē gāo shān ér shǎo píng dì.
《永昌郡傳》曰:牂柯郡,在建寧東北千二百里,處所險峻,率皆高山而少平地。
táng shū yuē: zāng kē mán shǒu lǐng yì xìng xiè shì. qí dì běi qù yǎn zhōu yī bǎi wǔ shí lǐ, dōng zhì chén zhōu èr qiān sì bǎi lǐ, nán zhì jiāo zhōu yī qiān wǔ bǎi lǐ, xī zhì kūn míng jiǔ bǎi lǐ. wú chéng bì, sàn wèi bù luò ér jū. tǔ qì yù rè, duō lín yǔ, dào sù zài shú. wú yáo yì, wéi zhēng zhàn zhī shí, nǎi xiāng tún jù, kè mù wèi qì. qí fǎ, jié dào zhě sān bèi hái zāng, shā rén zhě chū niú mǎ sān shí tóu, nǎi dé shú sǐ, yǐ nà sǐ jiā. fēng sú wù chǎn, lüè yǔ dōng xiè tóng. qí shǒu lǐng xiè lóng yǔ, dà yè mò jù qí dì, shèng bīng shù wàn rén.
《唐書》曰:牂柯蠻首領亦姓謝氏。其地北去兗州一百五十里,東至辰州二千四百里,南至交州一千五百里,西至昆明九百里。無城壁,散為部落而居。土氣鬱熱,多霖雨,稻粟再熟。無徭役,惟征戰之時,乃相屯聚,刻木為契。其法,劫盜者三倍還贓,殺人者出牛馬三十頭,乃得贖死,以納死家。風俗物產,略與東謝同。其首領謝龍羽,大業末據其地,勝兵數萬人。
yòu yuē: wǔ dé sān nián, zāng kē mán shǒu lǐng xiè lóng yǔ qiǎn shǐ cháo gòng, shòu lóng yǔ zāng zhōu cì shǐ, fēng yè láng jùn gōng. zhēn guān sì nián, fù cháo gòng. kāi yuán shí nián, dà qiú zhǎng xiè yuán qí sǐ, zhào lì qí dí sūn jiā yì xí qí guān fēng. èr shí wǔ nián, dà qiú zhǎng zhào jūn dào lái cháo, xiàn fāng wù. yuán hé sān nián wǔ yuè, chì zì jīn yǐ hòu, wěi qián nán guān chá shǐ chà běn dào jūn jiāng chōng yā lǐng zāng kē kūn míng děng shǐ. sì nián zhēng yuè, qiǎn shǐ lái cháo. shì yuè, qiǎn zhōng shǐ wèi dé hé lǐng qí shǐ, bìng jī guó xìn wù jiàng xǐ shū, cì qí wáng yān. zì hòu cháo fù bù jué.
又曰:武德三年,牂柯蠻首領謝龍羽遣使朝貢,授龍羽牂州刺史,封夜郎郡公。貞觀四年,復朝貢。開元十年,大酋長謝元齊死,詔立其嫡孫嘉藝襲其官封。二十五年,大酋長趙君道來朝,獻方物。元和三年五月,敕自今已後,委黔南觀察使差本道軍將充押領牂柯、昆明等使。四年正月,遣使來朝。是月,遣中使魏德和領其使,並齎國信物降璽書,賜其王焉。自後朝負不絕。
lín hǎi yì wù zhì yuē: guāng láng mù shēng zāng kē, wài pí yǒu máo, shì bēn lú ér sàn shēng. qí mù gāng, zuò chú lì rú tiě, zhōng shí gèng lì, wéi zhōng jiāo gēn nǎi zhì bài ěr. pí zhōng yǒu shì táo dào mǐ piàn, yòu shì mài miàn, zuò bǐng ěr.
《臨海異物志》曰:桄榔木生牂柯,外皮有毛,似栟櫚而散生。其木剛,作鋤利如鐵,中石更利,惟中焦根乃致敗耳。皮中有似檮稻米片,又似麥面,作餅餌。
guǎng zhì yuē: mù guāng láng shù, dà sì wǔ wéi, zhǎng wǔ liù zhàng, hóng zhí, páng wú zhī tiáo. qí diān shēng yè. bù guò shù shí, shì zōng yè. pò qí mù, jī jiān nán shāng. rù shù cùn, dé miàn, chì huáng, mì zhì kě shí.
《廣志》曰:〈木光〉榔樹,大四五圍,長五六丈,洪直,旁無枝條。其顛生葉。不過數十,似棕葉。破其木,肌堅難傷。入數寸,得面,赤黃,密緻可食。
pú
○濮
zhōu shū wáng huì yuē: bo rén, dān shā. zhù yún: xī nán zhī mán, dān shā suǒ chū. àn bo rén, gài jīn zhī pú rén yě.
《周書·王會》曰:卜人,丹沙。注云:西南之蠻,丹沙所出。按卜人,蓋今之濮人也。
yòu yuē: tāng lìng yī yǐn wèi sì fāng xiàn lìng, yī yǐn yuē:" chén qǐng zhèng nán ōu gài wǔ lái qiè. zhù guó zhǐ zi lù tóng bǎi pú jiǔ jùn, qǐng jīn yǐ zhū jī dài mào xiàng chǐ wén xī cuì yǔ jùn hè duǎn gǒu wèi xiàn."
又曰:湯令伊尹為四方獻令,伊尹曰:"臣請正南歐隑(五來切。)柱國、指子陸童、百濮九箘,請今以珠璣、玳瑁、象齒、文犀、翠羽、箘鶴、短狗為獻。"
yǒng chāng jùn chuán yuē: yún nán jùn zài jiàn níng nán sì shí wǔ lǐ, zhì yún nán xiàn, yì duō yí pú, fēn bù shān yě, qiān wǔ bǎi rén. nǚ dà xiǎo dūn jù dào cè. jiē chí shù zhǒng qì zhàng, shí kòu chāo, wèi jùn yì zhī hài.
《永昌郡傳》曰:雲南郡在建寧南四十五里,治雲南縣,亦多夷濮,分布山野,千五百人。女大小蹲踞道側。皆持數種器杖,時寇鈔,為郡邑之害。
wěi pú
○尾濮
yǒng chāng jùn chuán: jùn xī nán qiān wǔ bǎi lǐ jiǎo wài yǒu wěi pú. wěi ruò guī xíng, zhǎng sān sì cùn. sú zuò, zhé xiān chuān dì kōng, yǐ ān qí wěi. ruò xiè hòu wù zhé wěi, biàn sǐ. nán nǚ zhǎng, gè suí yí yě huì, wú yǒu jià qǔ, yóu zhī shí mǔ, bù fù bié fù. sú yún" dài lǎo xiāng shí", zé cǐ pú yě. gǔ rén suǒ shuō, fēi mù jiàn yě.
《永昌郡傳》:郡西南千五百里徼外有尾濮。尾若龜形,長三、四寸。俗坐,輒先穿地空,以安其尾。若邂逅誤折尾,便死。男女長,各隨宜野會,無有嫁娶,猶知識母,不復別父。俗雲"貸老相食",則此濮也。古人所說,非目見也。
fú nán tǔ sú chuán yuē: gǒu lì dōng yǒu pú luó zhōng rén, rén jiē yǒu wěi, zhǎng wǔ liù cùn. qí sú shí rén. àn qí dì, bìng xī nán pú luó, gài wěi pú zhī dì míng yě.
《扶南土俗傳》曰:枸利東有蒲羅中人,人皆有尾,長五、六寸。其俗食人。按其地,並西南蒲羅,蓋尾濮之地名也。
liáng zuò wèi guó tǒng yuē: xī nán yǒu yí, míng yuē wěi pú. qí dì chū dài mào xī xiàng zhū jī jīn yín gé yuè guì mù. rén jiē mán yí, zhòng yì nǎi tōng yě.
梁祚《魏國統》曰:西南有夷,名曰尾濮。其地出玳瑁、犀、象、珠璣、金、銀、葛越、桂木。人皆蠻夷,重譯乃通也。
mù mián pú
○木綿濮
guō yì gōng guǎng zhì yuē: mù mián pú, tǔ yǒu mù mián shù, duō yè. yòu fáng shén fán, fáng zhōng mián, rú cán suǒ zuò, qí dà rú juǎn. yīn quán.
郭義恭《廣志》曰:木綿濮,土有木綿樹,多葉。又房甚繁,房中棉,如蠶所作,其大如卷。(音拳。)
wén miàn pú
○文面濮
guǎng zhì yuē: wén miàn pú, qí sú chán miàn, ér yǐ qīng huà zhī. chán, yīn chán.
《廣志》曰:文面濮,其俗劖面,而以青畫之。(劖,音讒。)
zhé yāo pú
○折腰濮
guǎng zhì yuē: zhé yāo pú, qí sú, shēng zǐ jiē zhé qí yāo.
《廣志》曰:折腰濮,其俗,生子皆折其腰。
chì kǒu pú
○赤口濮
guǎng zhì yuē: chì kǒu pú, zài yǒng chāng nán. qí sú, zhé qí chǐ, chán qí chún shǐ chì yòu lù shēn, wú yī fú.
《廣志》曰:赤口濮,在永昌南。其俗,折其齒,劖其唇使赤;又露身,無衣服。
hēi bó pú
○黑僰濮
guǎng zhì yuē: hēi bó pú, zài yǒng chāng xī nán, shān jū, nài qín kǔ. qí yī fú, fù rén yǐ yī fú bù wèi qún, huò yǐ guàn tóu zhàng fū yǐ gǔ pí wèi yī. qí jìng chū bái tí niú xī xiàng wǔ pò jīn tóng huá bù.
《廣志》曰:黑僰濮,在永昌西南,山居,耐勤苦。其衣服,婦人以一幅布為裙,或以貫頭;丈夫以穀皮為衣。其境出白蹄牛、犀、象、武魄、金、銅、華布。
zhū tí
○朱提
yǒng chāng jùn chuán yuē: zhū tí jùn, zài jiān wèi nán qiān bā bǎi lǐ, zhì zhū tí xiàn. chuān zhōng zòng guǎng wǔ liù shí lǐ. yǒu dà quán, chí shuǐ qiān qǐng, míng qiān qǐng chí. yòu yǒu lóng chí, yǐ guàn gài zhǒng dào. yǔ bó dào jiē, shí duō yuán, jùn qǔ míng xiào yú xíng rén jìng cì, shēng guā rén ěr. yí fēn bù shān gǔ jiān, shí ròu yī pí, suī yǒu rén xíng, qín shòu qí xīn, yán yǔ fú shì, bù yǔ huá tóng. yǒu táng láng shān, shān duō dú cǎo, shèng xià zhī yuè, fēi niǎo guò zhī, bù néng dé qù.
《永昌郡傳》曰:朱提郡,在犍為南千八百里,治朱提縣。川中縱廣五、六十里。有大泉,池水千頃,名千頃池。又有龍池,以灌溉種稻。與僰道接,時多猿,郡取鳴嘯於行人徑次,聲聒人耳。夷分布山谷間,食肉衣皮,雖有人形,禽獸其心,言語服飾,不與華同。有堂狼山,山多毒草,盛夏之月,飛鳥過之,不能得去。
yòu yuē: jiàn níng jùn, zhū tí zhī dōng nán liù bǎi lǐ, tǔ qì hé shì, shèng xià zhī yuè, rè bù yù zhēng mèng dōng shí, hán bù cǎn lì.
又曰:建寧郡,朱提之東南六百里,土氣和適,盛夏之月,熱不鬱蒸;孟冬時,寒不慘慄。
yòu yuē: yǒng chāng jùn, zài yún nán xī qī bǎi lǐ. jùn dōng běi bā shí lǐ lú cāng jīn. cǐ jīn yǒu zhāng qì, wǎng yǐ sān yuè dù zhī, xíng zhě liù shí rén, jiē xī mèn luàn dú qì zhōng wù zé yǒu shēng, zhōng shù mù zhī zé zhé, zhōng rén zé lìng yǎn rán qīng làn yě.
又曰:永昌郡,在雲南西七百里。郡東北八十里瀘倉津。此津有鄣氣,往以三月渡之,行者六十人,皆悉悶亂;毒氣中物則有聲,中樹木枝則折,中人則令奄然青爛也。
yòu yuē: xìng gǔ jùn, zài jiàn níng nán bā bǎi lǐ. jùn lǐng jiǔ xiàn, zòng jīng qiān lǐ, jiē yǒu zhàng qì. suàn gǔ jī tún yú jiǔ bù kě shí, jiē shí dàn jiē bìng hài rén. jùn běi sān bǎi yǒu pán jiāng, guǎng shù bǎi bù, shēn shí yú zhàng, cǐ jiāng yǒu dú zhàng. jiǔ xiàn zhī rén, jiē hào yuē jiū mín, yán yǔ shì yù, bù yǔ rén tóng. jiū mín xián yǐ sān chǐ bù jiǎo gē zuò liǎng chān, bù fù jiā zhēn lǚ zhī gōng yě, guǎng tóu zhe qián, xiá tóu fù hòu, bù gài qí xíng, yǔ luǒ shēn wú yì.
又曰:興古郡,在建寧南八百里。郡領九縣,縱經千里,皆有瘴氣。蒜谷雞豚魚酒不可食,皆食啖皆病害人。郡北三百有盤江,廣數百步,深十餘丈,此江有毒瘴。九縣之人,皆號曰鳩民,言語嗜欲,不與人同。鳩民咸以三尺布角割作兩襜,不復加針縷之功也,廣頭着前,狹頭覆後,不蓋其形,與裸身無異。
kūn mí guó
○昆彌國
táng shū yuē: kūn mí guó, yī yuē chū kūn míng xī nán yí yě, zài cuàn zhī xī, ěr hé wèi jiè, jí yè yú hé. qí sú yǔ tū jué lüè tóng. xiāng chuán yún, yǔ xiōng nú běn shì xiōng dì guó yě. hàn wǔ dì dé qí dì, rù yì zhōu bù, qí hòu fù jué. zhū gé liàng dìng nán zhōng, yì suǒ bù zhì. wǔ dé sì nián, guī zhōu zhì zhōng jí hóng shǐ nán níng, yīn zhì qí guó yù zhī, zhì shí èr yuè, qiǎn shǐ cháo gòng. zhēn guān shí jiǔ nián sì yuè, yòu wǔ hòu jiāng jūn liáng jiàn fāng tǎo mán, jiàng qí bù luò qī shí èr, hù shí wàn jiǔ qiān sān bǎi.
《唐書》曰:昆彌國,一曰出昆明西南夷也,在爨之西,洱河為界,即葉榆河。其俗與突厥略同。相傳雲,與匈奴本是兄弟國也。漢武帝得其地,入益州部,其後復絕。諸葛亮定南中,亦所不至。武德四年,巂州治中吉弘使南寧,因至其國諭之,至十二月,遣使朝貢。貞觀十九年四月,右武侯將軍梁建方討蠻,降其部落七十二,戶十萬九千三百。
xī cuàn
○西爨
táng shū yuē: xī cuàn fāng, nán níng zhī qú shuài yě. zì yún běn hé dōng ān yì rén yě, qī shì zǔ shì jìn, wèi nán níng tài shǒu, shǔ zhōng guó luàn, suì wáng mán yí. liáng yuán dì shí, nán níng zhōu cì shǐ xú wén shèng zhēng yì jīng zhōu, yǒu cuàn zàn zhě, suì jù nán níng zhī dì. yán mào èr qiān yú lǐ. sú duō huá mín, ráo jùn mǎ míng zhū xī xiàng. zàn sǐ, yǒu èr zi zhèn wán, fēn tǒng qí zhòng. suí kāi huáng chū, qiǎn shǐ cháo gòng. wén dì qiǎn wéi shì chōng jiāng bīng zhèn zhī, xī zhì gōng zhōu xié zhōu kūn zhōu. wèi jǐ fù pàn. hòu qiǎn shǐ wàn suì jī zhī, suǒ zhì jiē pò, yú xī ěr hé, lín diān chí ér hái. wán jù ér lái cháo, wén dì zhū zhī, zhū zi méi wèi guān nú, bù shōu qí dì, yīn yǔ zhōng guó jué. gāo zǔ shòu chán, bài wán zi hóng dá wèi kūn zhōu cì shǐ, lìng chí qí fù shī guī zàng běn xiāng. yì zhōu duàn lún yòu qiǎn yú dà shī zhì nán níng, yù qí bù luò, xī lái guī kuǎn. zì shì cháo gòng bù jué.
《唐書》曰:西爨方,南寧之渠帥也。自雲本河東安邑人也,七世祖仕晉,為南寧太守,屬中國亂,遂王蠻夷。梁元帝時,南寧州刺史徐文盛征詣荊州,有爨瓚者,遂據南寧之地。延袤二千餘里。俗多華民,饒駿馬、明珠、犀、象。瓚死,有二子震、玩,分統其眾。隋開皇初,遣使朝貢。文帝遣韋世沖將兵鎮之,析置恭州、協州、昆州。未幾復叛。後遣史萬歲擊之,所至皆破,逾西洱河,臨滇池而還。玩懼而來朝,文帝誅之,諸子沒為官奴,不收其地,因與中國絕。高祖受禪,拜玩子弘達為昆州刺史,令持其父屍歸葬本鄉。益州段綸又遣俞大施至南寧,諭其部落,悉來歸款。自是朝貢不絕。
dōng nǚ guó
○東女國
táng shū yuē: dōng nǚ guó, xī qiāng zhī bié zhǒng, yǐ xī hǎi zhōng fù yǒu nǚ guó, gù chēng dōng nǚ yān. sú yǐ nǚ wèi wáng, dōng yǔ mào zhōu dǎng xiàng jiē, dōng nán yǔ yǎ zhōu jiē, gé luó nǚ mán jí bái láng yí. qí jìng dōng xī jiǔ rì xíng, nán běi èr shí rì xíng, yǒu dà xiǎo bā shí yú chéng. wáng suǒ jū míng kāng yán chuān, zhōng yǒu ruò shuǐ nán liú, yòng niú pí wèi chuán yǐ dù. hù sì wàn zhòng, shèng bīng wàn yú rén, sàn zài shān gǔ. nǚ wáng hào wèi bīn jiù, yǒu nǚ guān yuē gāo bà, píng yì guó shì. zài wài guān liáo, bìng nán fū wèi zhī. qí wáng shì nǚ shù bǎi rén, wǔ rì yī tīng zhèng lìng. wáng ruò sǐ, guó zhōng duō liǎn jīn qián, dòng zhì shù wàn, gèng yú wáng zú qiú lìng nǚ èr rén ér lì zhī, dà zhě wèi wáng, qí cì wèi xiǎo wáng. ruò dài wáng sǐ, jí xiǎo wáng sì lì, huò gū sǐ ér fù jì, wú yǒu cuàn duó. qí suǒ jū, jiē qǐ zhòng céng wū, wáng zhì jiǔ céng, guó rén zhì liù céng. qí wáng fú qīng máo líng qún, xià lǐng shān, shàng pī qīng páo, qí xiù wěi dì. dōng zé gāo qiú, shì yǐ wén jǐn. wèi xiǎo huán jì, shì zhī yǐ jīn. ěr chuí dāng, zú lǚ suǒ gé yì. sú zhòng fù rén ér qīng zhàng fū. wén zì tóng yú tiān zhú. yǐ shí yī yuè wèi zhèng.
《唐書》曰:東女國,西羌之別種,以西海中復有女國,故稱東女焉。俗以女為王,東與茂州党項接,東南與雅州接,隔羅女蠻及白狼夷。其境東西九日行,南北二十日行,有大小八十餘城。王所居名康延川,中有弱水南流,用牛皮為船以渡。戶四萬眾,勝兵萬餘人,散在山谷。女王號為賓就,有女官曰高霸,平議國事。在外官僚,並男夫為之。其王侍女數百人,五日一聽政令。王若死,國中多斂金錢,動至數萬,更於王族求令女二人而立之,大者為王,其次為小王。若大王死,即小王嗣立,或姑死而婦繼,無有篡奪。其所居,皆起重層屋,王至九層,國人至六層。其王服青毛綾裙,下領衫,上披青袍,其袖委地。冬則羔裘,飾以紋錦。為小鬟髻,飾之以金。耳垂璫,足履索〈革睪〉。俗重婦人而輕丈夫。文字同於天竺。以十一月為正。
yòu yuē: dōng nǚ guó, qí sú měi zhì shí yuè, lìng wū zhě jī yáo yì shān zhōng, sàn zāo mài yú kōng, dà zhòu hū niǎo, é ér yǒu niǎo shǐ jī, fēi rù wū zhě zhī huái. yīn pōu fù ér shì zhī, měi yǒu yī gǔ, lái suì bì dēng ruò yǒu shuāng xuě, bì duō zāi yì. qí sú xìn zhī, míng wèi niǎo bo. qí jū sàng, fú shì bù gǎi, wèi fù mǔ zé sān nián bù zhì mù. guì rén sǐ zhě, huò bō qí pí ér cáng zhī, nèi gǔ yú píng zhōng, róu yǐ jīn xiè ér mái zhī. guó wáng jiāng zàng, qí dà chén qīn shǔ xùn sǐ zhě shù shí rén. suí dà yè zhōng, shǔ wáng xiù qiǎn shǐ zhāo zhī, jù ér bù shòu. wǔ dé zhōng, nǚ wáng guó liǎn bì qián tāng tāng bàng shì shǐ qiǎn shǐ gòng fāng wù, gāo zǔ hòu zī qiǎn zhī.
又曰:東女國,其俗每至十月,令巫者齎餚詣山中,散糟麥於空,大咒呼鳥,俄而有鳥始雞,飛入巫者之懷。因剖腹而視之,每有一谷,來歲必登;若有霜雪,必多災異。其俗信之,名為鳥卜。其居喪,服飾不改,為父母則三年不櫛沐。貴人死者,或剝其皮而藏之,內骨於瓶中,揉以金屑而埋之。國王將葬,其大臣親屬殉死者數十人。隋大業中,蜀王秀遣使招之,拒而不受。武德中,女王國斂臂鈐湯湯傍氏始遣使貢方物,高祖厚資遣之。
yòu yuē: chuí gǒng èr nián, dōng nǚ guó wáng liǎn bì qiǎn dà chén tāng jiàn shí lái cháo, réng qǐng guān hào. zé tiān cè bài liǎn bì wèi zuǒ yù qián wèi jiāng jūn, réng yǐ ruì jǐn zhì fān fú yǐ cì zhī. tiān shòu sān nián, qí wáng é yǎn ér lái cháo. kāi yuán èr shí jiǔ nián shí èr yuè, qí wáng zhào yè fū qiǎn zi xiàn fāng wù, mìng yǒu sī yàn yú qǔ jiāng, lìng zǎi chén yǐ xià tóng yàn. yòu fēng yè fū wèi guī chāng wáng, cì qí zi bó, fàng hái, fù yǐ nán zǐ wèi wáng. zhēn yuán jiǔ nián qī yuè, qí wáng tāng lì xī yǔ gē lín guó wáng dǒng wò tíng bái gǒu guó wáng luó tuó hū bū zū guó wáng dì dèng jí zhī nán shuǐ guó wáng sū táng mó duō bà guó wáng fān miǎo péng, gè lǜ qí zhǒng luò, yì jiàn nán xī chuān nèi fù. qí gē lín děng guó, jiē sǎn jū shān chuān. ruò shuǐ wáng, jí guó chū nǚ guó zhī ruò shuǐ bù luò, qí xī dǒng guó zài ruò shuǐ xī, gù yì wèi zhī ruò shuǐ xī xī dǒng wáng. jiù jiē fēn lì biān jùn, zǔ fù lì shòu jiāng jūn zhōng láng guǒ yì děng guān. zì zhōng yuán duō gù, jiē wèi tǔ fān suǒ yì shǔ. qí bù dà zhě bù guò sān èr qiān hù, gè zhì xiàn lìng shí shù rén lǐ zhī. tǔ yǒu sī xù, suì shū yú tǔ bō. zhì shì xī yǔ zhī tóng méng, xiāng shuài xiàn kuǎn, jiān jī tiān bǎo zhōng guó jiā suǒ cì guān gào gòng sān shí jiǔ tōng yǐ jìn, xī chuān jié dù shǐ wéi gāo chù qí zhòng yú wéi bà bǎo děng zhōu, gěi yǐ zhǒng liáng gēng niú, xián lè shēng yè. lì xī děng shù guó wáng zì lái cháo, zhào jiàn shì lín dé diàn, shòu guān shǎng gè yǒu chà.
又曰:垂拱二年,東女國王斂臂遣大臣湯劍石來朝,仍請官號。則天冊拜斂臂為左玉鈐衛將軍,仍以瑞錦制蕃服以賜之。天授三年,其王俄琰兒來朝。開元二十九年十二月,其王趙曳夫遣子獻方物,命有司宴於曲江,令宰臣已下同宴。又封曳夫為歸昌王,賜其子帛,放還,復以男子為王。貞元九年七月,其王湯立悉與哥鄰國王董臥庭、白狗國王羅陀忽、逋租國王弟鄧吉知、南水國王蘇唐磨、咄霸國王蕃藐蓬,各率其種落,詣劍南西川內附。其哥鄰等國,皆散居山川。弱水王,即國初女國之弱水部落,其悉董國在弱水西,故亦謂之弱水西悉董王。舊皆分隸邊郡,祖父例授將軍、中郎、果毅等官。自中原多故,皆為吐番所役屬。其部大者不過三、二千戶,各置縣令十數人理之。土有絲絮,歲輸於吐蕃。至是悉與之同盟,相率獻款,兼齎天寶中國家所賜官告共三十九通以進,西川節度使韋皋處其眾於維霸保等州,給以種糧、耕牛,咸樂生業。立悉等數國王自來朝,召見諡麟德殿,授官賞各有差。