xī nán yí
○西南夷
liáng zuò wèi guó tǒng yuē: xī yí tǔ yǒu yì xī, sān jiǎo, yè xíng rú dà jù, huǒ zhào shù shí bù. huò shí jiě tuō, zé cáng yú shēn mì zhī chù, bù yù lìng rén jiàn zhī. wáng zhě guì qí yì, yǐ wéi zān zhá, xiāo chú xiōng nì.
梁祚《魏国统》曰:西夷土有异犀,三角,夜行如大炬,火照数十步。或时解脱,则藏於深密之处,不欲令人见之。王者贵其异,以为簪札,消除凶逆。
yòu yuē: xī nán yí yǒu dà hú, míng yuē jìn shuǐ. shuǐ zhōng yǒu dú qì, zhōng yǒu wù, zé zé zuò shēng, shè zhòng mù shí zé pò liè, zhōng rén zé sǐ, qí sú míng yuē guǐ dàn. wén shēng yǐ zhì, bù kě dé jiàn gù yě.
又曰:西南夷有大湖,名曰禁水。水中有毒气,中有物,啧啧作声,射中木石则破裂,中人则死,其俗名曰鬼弹。闻声已至,不可得见故也。
guō yì gōng guǎng zhì yuē: jiàn níng jùn, qí qì píng, dōng bù jí hán, xià bù jí shǔ, shèng xià rú cǐ wǔ yuè, shèng dōng rú cǐ jiǔ yuè. tiān xià zhī yì dì, hǎi nèi wéi yǒu cǐ. àn yuè lìng jì wǔ qì zhōng zhī wèi, yí zài xī nán, rú cǐ, qǐ dāng tǔ xíng zhī fāng wù yǐ zhī yù hū?
郭义恭《广志》曰:建宁郡,其气平,冬不极寒,夏不极暑,盛夏如此五月,盛冬如此九月。天下之异地,海内惟有此。按《月令》记五气中之位,宜在西南,如此,岂当土行之方、戊已之域乎?
yè láng
○夜郎
hàn shū yuē: nán yí jūn zhǎng yǐ shí shù, yè láng zuì dà. hàn wǔ dì jiàn yuán liù nián, tài xíng wáng huī jī dōng yuè, yīn bīng wēi, shǐ fān yáng lìng táng méng fēng xiǎo nán yuè. nán yuè shí méng shǔ gǒu jiàng, gǒu yīn jǔ. méng wèn suǒ cóng lái, yuē dào xī běi zāng kē jiāng, jiāng guǎng shù lǐ, chū pān yú chéng xià. méng guī zhì cháng ān, wèn shǔ gǔ rén, dú shǔ chū gǒu jiàng, duō chí qiè chū shì yè láng. yè láng zhě, lín zāng kē jiāng, jiāng guǎng bǎi yú bù, zú yǐ xíng chuán. nán yuè yǐ cái wù yì shǔ yè láng, xī zhì tóng shī, rán yì bù néng chén shǐ yě. méng nǎi shàng shū yuē:" qiè wén yè láng suǒ yǒu jīng bīng, kě dé shí wàn. fú chuán zāng kē, chū bù yì, cǐ zhì yuè yī qí yě. chéng yǐ hàn zhī qiáng bā shǔ zhī ráo, tōng yè láng dào, wèi zhì lì, shén yì." shàng xǔ zhī, nǎi bài méng zhōng láng jiàng, jiāng qiān rén, cóng bā zuó guān rù, suì jiàn yè láng hóu duō tóng, duō tóng, qí hóu míng. hòu cì, yù yǐ wēi dé, yuē wèi zhì lì, shǐ qí zi wèi lìng. yè láng páng xiǎo yì, jiē tān hàn zēng bó, yǐ wéi hàn dào xiǎn, zhōng bù néng yǒu yě, nǎi qiě tīng méng yuē. hái bào, nǎi yǐ wéi qián wéi jùn, fā bā shǔ zú zhì dào, zì bó dào yì zāng kē jiāng. shǔ rén sī mǎ xiàng rú yì yán: xī yí qióng zuó kě zhì jùn, shǐ xiàng rú yǐ zhōng láng jiàng wǎng yù, jiē rú nán yí, wèi zhì yī dū wèi, shí yú xiàn shǔ shǔ. hòu shù suì, dào bù tōng, shì bà è wèi, lí shǔ shī, sǐ zhě shén zhòng. xī nán yí yòu shù fǎn, fā bīng xìng jī, hào fèi wáng gōng. shàng huàn zhī, shǐ gōng sūn hóng wǎng shì wèn yān. hái bào, yán qí bù biàn, shàng xǔ zhī, bà xī yí, dú zhì nán yí liǎng xiàn yī dū wèi, shāo lìng qián wéi zì bǎo, jiù lìng zì bǎo shǒu, qiě xiū chéng qí jùn xiàn yě. yè láng hóu shǐ yǐ nán yuè. nán yuè fǎn, yǐ miè, hái zhū fǎn zhě, yè láng suì rù cháo, shàng yǐ wéi yè láng wáng.
《汉书》曰:南夷君长以十数,夜郎最大。汉武帝建元六年,太行王恢击东粤,因兵威,使番阳令唐蒙风晓南粤。南粤食蒙蜀枸酱,(枸音矩。)蒙问所从来,曰道西北牂柯江,江广数里,出番禺城下。蒙归至长安,问蜀贾人,独蜀出枸酱,多持窃出市夜郎。夜郎者,临牂柯江,江广百馀步,足以行船。南粤以财物役属夜郎,西至桐师,然亦不能臣使也。蒙乃上书曰:"窃闻夜郎所有精兵,可得十万。浮船牂柯,出不意,此制粤一奇也。诚以汉之强、巴蜀之饶,通夜郎道,为置吏,甚易。"上许之,乃拜蒙中郎将,将千人,从巴莋关入,遂见夜郎侯多同,(多同,其侯名。)厚赐,谕以威德,约为置吏,使其子为令。夜郎旁小邑,皆贪汉缯帛,以为汉道险,终不能有也,乃且听蒙约。还报,乃以为犍为郡,发巴蜀卒治道,自僰道诣牂柯江。蜀人司马相如亦言:西夷邛莋可置郡,使相如以中郎将往谕,皆如南夷,为置一都尉,十馀县属蜀。后数岁,道不通,士罢饿餧,离暑湿,死者甚众。西南夷又数反,发兵兴击,耗费亡功。上患之,使公孙弘往视问焉。还报,言其不便,上许之,罢西夷,独置南夷两县一都尉,稍令犍为自保,(就令自保守,且修成其郡县也。)夜郎侯始倚南粤。南粤反,已灭,还诛反者,夜郎遂入朝,上以为夜郎王。
yòu yuē: zhāo dì shǐ yuán zhōng, zāng kē tán zhǐ tóng bìng děng èr shí sì yì, fán sān wàn yú rén jiē fǎn, bìng yīn bàn. tán zhǐ tóng bìng, hòu jiē wèi xiàn, shǔ hàn zāng kē jùn. qiǎn shuǐ héng jùn dū wèi fā shǔ jùn qián wéi bīng jī pò zhī. hòu gū zēng yè yú rén fù fǎn, gōu tīng hóu wáng bō lǜ qí rén jī zhī, yǒu gōng, hàn lì wáng bō wèi gōu tīng wáng. zhì chéng dì hé píng zhōng, yè láng wáng xìng, yǔ gōu tīng wáng yǔ lòu wò hóu yú, lòu wò hóu, yì míng, hòu wèi xiàn, shǔ zāng kē. gèng jǔ bīng xiāng gōng. zāng kē tài shǒu qǐng fā bīng zhū xìng děng. yì zhě yǐ dào yuǎn bù kě jī, qiǎn tài zhōng dài fū zhāng kuāng chí jié hé jiě, bìng bù cóng. dù qīn shuō wáng fèng yuē:" zhāng kuāng hé jiě mán yí wáng hóu, wáng hóu bù cóng, bù dàn guó wēi, qí xiào kě jiàn. kǒng yì zhě xuǎn ruǎn, xuǎn ruǎn, qiè bù qián zhī yì yě. xuǎn yīn xī yǎn fǎn, ruǎn yīn rén yǎn fǎn. fù shǒu hé jiě, tài shǒu chá dòng jìng yǒu biàn, nǎi yǐ wén zhī, rú cǐ, zé fù kuàng yī shí. kuàng, kōng yě. yī shí, sān yuè. yán kōng fèi yī shí, bù zǎo fā bīng yě. wáng hóu dé shōu liè qí zhòng, shēn gù qí móu, dǎng zhù zhòng duō, gè bù shèng fèn, bì xiāng tiǎn miè, zì zhī zuì chéng kuáng bó, shǒu wèi yán qǐ kuáng bó xīn ér shā shǒu wèi. yuǎn cáng wēn shǔ dú cǎo zhī dì, suī yǒu sūn wú jiāng bēn yù shì, ruò rù shuǐ huǒ, wǎng bì jiāo méi, zhì yǒng jù wáng, suǒ shè shī tún tián shǒu zhī fèi, bù kě shèng liàng. yí yīn qí zuì è wèi chéng, wèi yí hàn jiā zhū, yīn chì páng jùn shǒu wèi liàn shì mǎ, dà sī nóng xiān diào gǔ jī yào hài chù, diào, fā yě. yào hài zhě, zài wǒ wèi yào, yú dí wéi hài yě. diào, yīn tú diào qiè. xuǎn rèn zhí tài shǒu wǎng, yǐ qiū liáng shí rù, zhū qí wáng hóu yóu bù guǐ zhě. jí yǐ wéi bù máo zhī dì, wáng yòng zhī rén, shèng wáng bù yǐ láo zhōng guó, jí yóu ruò yě. bù máo, yán bù shēng cǎo mù yě. yí bà jùn, fàng qì qí mín, jué qí wáng hóu, wù fù tōng. rú yǐ xiān dì suǒ lì, lěi dài zhī gōng bù kě huī huài, yì yí yīn qí méng yá, zǎo duàn jué zhī. jí yǐ chéng xíng hòu shī xìng, zé wàn xìng bèi hài yǐ." fèng yú shì jiàn chén lì wèi zāng kē tài shǒu. lì zhì zāng kē, nǎi cóng lì shù shí rén chū xíng, wú hé, zhào xìng, jiāng shù qiān rén chū wǎng, lì shù zé, yīn duàn xìng tou, chū, xiǎo qí zhòng, jiē shì bīng jiàng. shì, jiě yě. xìng zi yé wù shōu yú bīng, pò xié páng èr shí yì fǎn, lì yòu jī píng zhī.
又曰:昭帝始元中,牂柯、谈指、同并等二十四邑,凡三万馀人皆反,(并音伴。谈指、同并,后皆为县,属汉牂柯郡。)遣水衡郡都尉发蜀郡、犍为兵击破之。后姑缯、叶榆人复反,钩町侯亡波率其人击之,有功,汉立亡波为钩町王。至成帝河平中,夜郎王兴,与钩町王禹、漏卧侯俞,(漏卧侯,邑名,后为县,属牂柯。)更举兵相攻。牂柯太守请发兵诛兴等。议者以道远不可击,遣太中大夫张匡持节和解,并不从。杜钦说王凤曰:"张匡和解蛮夷王侯,王侯不从,不惮国威,其效可见。恐议者选耎,(选耎,怯不前之意也。选音息兖反,耎音人兖反。)复守和解,太守察动静有变,乃以闻之,如此,则复旷一时。(旷,空也。一时,三月。言空废一时,不早发兵也。)王侯得收猎其众,申固其谋,党助众多,各不胜忿,必相殄灭,自知罪成狂勃,守尉(言起狂勃心而杀守尉。)远藏温暑毒草之地,虽有孙吴将、贲育士,若入水火,往必焦没,智勇俱亡,所设施屯田守之费,不可胜量。宜因其罪恶未成,未疑汉加诛,阴敕旁郡守尉练士马,大司农先调谷积要害处,(调,发也。要害者,在我为要,於敌为害也。调,音徒钓切。)选任职太守往,以秋凉时入,诛其王侯尤不轨者。即以为不毛之地,亡用之人,圣王不以劳中国,(即犹若也。不毛,言不生草木也。)宜罢郡,放弃其民,绝其王侯,勿复通。如以先帝所立,累代之功不可隳坏,亦宜因其萌芽,早断绝之。及已成形后师兴,则万姓被害矣。"凤於是荐陈立为牂柯太守。立至牂柯,乃从吏数十人出行,无何,召兴,将数千人出往,立数责,因断兴头,出,晓其众,皆释兵降。(释,解也。)兴子耶务收馀兵,迫胁旁二十邑反,立又击平之。
hòu hàn shū yuē: yè láng zhě, chū, yǒu nǚ zǐ huàn yú dùn shuǐ, yǒu sān jié dà zhú, liú rù zú jiān, wén qí zhōng yǒu hào shēng, pōu zhú shì zhī, dé yī nán zǐ, guī ér yǎng zhī. jí zhǎng, yǒu cái wǔ, zì lì wèi yè láng hóu, yǐ zhú wèi xìng. wǔ dì píng nán yí, yè láng hóu yíng jiàng, tiān zǐ cì qí wáng yìn shòu, hòu suì shā zhī. yí liáo xián yǐ zhú wáng fēi xuè qì suǒ shēng, shén zhòng zhī, qiú wèi lì hòu, zāng kē tài shǒu wú bà yǐ wén tiān zǐ, nǎi fēng qí sān zi wèi hóu, sǐ, pèi shí qí fù. jīn yè láng xiàn, yǒu zhú wáng shén, shì yě.
《后汉书》曰:夜郎者,初,有女子浣於遁水,有三节大竹,流入足间,闻其中有号声,剖竹视之,得一男子,归而养之。及长,有才武,自立为夜郎侯,以竹为姓。武帝平南夷,夜郎侯迎降,天子赐其王印绶,后遂杀之。夷獠咸以竹王非血气所生,甚重之,求为立后,牂柯太守吴霸以闻天子,乃封其三子为侯,死,配食其父。今夜郎县,有竹王神,是也。
diān
○滇
hàn shū yuē: nán yí jūn zhǎng, qí xī mí mò zhī shǔ yǐ shí shù, diān dì zuì dà. jiē chuí jì, gēng tián, yǒu yì jù. chǔ wēi wáng shí, shǐ jiāng jūn zhuāng juē jiāng bīng xún jiāng shàng lüè bā qián zhōng yǐ xī. zhuāng juē zhì diān chí, dì fāng sān bǎi lǐ, páng píng dì féi ráo shù qiān lǐ, yǐ bīng wēi dìng shǔ chǔ. yù guī bào, huì qín jī duó chǔ bā qián zhōng jùn, dào sāi bù tōng, yīn nǎi yǐ qí zhòng wáng diān, biàn fú cóng qí sú, yǐ zhǎng zhī. qín shí, cháng pò, lüè tōng wǔ chǐ dào. hàn yuán shòu zhōng, tiān zǐ nǎi lìng wáng rán yú bó shǐ chāng lǚ yuè rén děng shí yú bèi, jiān chū xī nán yí, zhǐ qiú shēn dú guó. zhì diān, diān wáng dāng qiāng nǎi liú wèi qiú dào. shī gǔ yuē: dāng qiāng, diān wáng míng. sì suì yú, jiē bì kūn míng, mò néng tōng. diān wáng yǔ hàn shǐ yán:" hàn shú yǔ wǒ dà?" jí yè láng hóu, yì rán. gè zì yǐ yī zhōu wáng, bù zhī hàn guǎng dà. shǐ zhě hái, yīn shèng yán diān dà guó, zú shì qīn fù. shī gǔ yuē: kě zhuān shì zhāo lái zhī, lìng qí qīn fù yě. tiān zǐ zhù yì yān. jí nán yuè yǐ miè, nǎi shǐ wáng rán yú yǐ bīng wēi fēng yù diān wáng rù cháo. diān wáng yǒu zhòng shù wàn rén, qí páng dōng běi láo shēn mí mò jiē tóng xìng, xiāng zhàng wèi kěn tīng. zhàng yóu yǐ yě. xiāng yī yǐ wèi yuán, ér bù tīng diān wáng rù cháo yě. láo mò shù qīn fàn shǐ zhě lì zú. yuán fēng èr nián, tiān zǐ fā bā shǔ bīng jī miè láo shēn mí mò, yǐ bīng lín diān. diān wáng shǐ shǒu shàn, yǐ gù fú zhū. diān wáng lí xī yí, jǔ guó jiàng, qǐng zhì lì rù cháo. yú shì yǐ wéi yì zhōu jùn, cì diān wáng yìn, fù zhǎng qí mín. xī nán yí jūn zhǎng yǐ bǎi shù, dú yè láng diān shòu wáng yìn. diān, xiǎo yì yě, zuì chǒng yān.
《汉书》曰:南夷君长,其西靡莫之属以十数,滇地最大。皆椎髻,耕田,有邑聚。楚威王时,使将军庄蹻将兵循江上略巴、黔中以西。庄蹻至滇池,地方三百里,旁平地肥饶数千里,以兵威定属楚。欲归报,会秦击夺楚巴、黔中郡,道塞不通,因乃以其众王滇,变服从其俗,以长之。秦时,尝破,略通五尺道。汉元狩中,天子乃令王然于、伯始昌、吕越人等十馀辈,间出西南夷,指求身毒国。至滇,滇王当羌乃留为求道。(师古曰:当羌,滇王名。)四岁馀,皆闭昆明,莫能通。滇王与汉使言:"汉孰与我大?"及夜郎侯,亦然。各自以一州王,不知汉广大。使者还,因盛言滇大国,足事亲附。(师古曰:可专事招来之,令其亲附也。)天子注意焉。及南粤已灭,乃使王然于以兵威风谕滇王入朝。滇王有众数万人,其旁东北劳深、靡莫皆同姓,相杖未肯听。(杖犹倚也。相依倚为援,而不听滇王入朝也。)劳、莫数侵犯使者吏卒。元封二年,天子发巴蜀兵击灭劳深、靡莫,以兵临滇。滇王始首善,以故弗诛。滇王离西夷,举国降,请置吏入朝。於是以为益州郡,赐滇王印,复长其民。西南夷君长以百数,独夜郎、滇受王印。滇,小邑也,最宠焉。
hòu hàn shū yuē: diān jùn yǒu chí, zhōu huí èr bǎi yú lǐ, shuǐ yuán shēn, ér mò gèng qiǎn xiá, yǒu shì dào liú, gù wèi zhī diān chí. hé tǔ píng chǎng, duō chū yīng wǔ kǒng què, yǒu yán chí tián yú zhī ráo, jīn yín xù chǎn zhī fù. rén sú háo tài, jū guān zhě jiē fù jí lěi dài. jí wáng mǎng zhèng luàn, yì zhōu jùn yí dòng cán ruò dòu děng qǐ bīng shā jùn shǒu, yuè guī gū fù yí rén dà móu yì jiē pàn. mǎng qiǎn níng shǐ jiāng jūn lián dān, fā bā shǔ lì rén zú tú shí wàn jī zhī, lián nián bù kè ér hái. yǐ guǎng hàn wén qí wèi tài shǒu, qún yí shǐ dé qí hé. jí gōng sūn shù jù yì tǔ, qí gù shǒu jù xiǎn. wén guāng wǔ jí wèi, nǎi jiān dào qiǎn shǐ zì wén. shǔ píng, zhēng wèi zhèn yuǎn jiāng jūn, fēng chéng yì hóu. yú dào zú, zhào wèi qǐ cí táng, jùn rén lì miào cí zhī.
《后汉书》曰:滇郡有池,周回二百馀里,水源深,而末更浅狭,有似倒流,故谓之滇池。河土平敞,多出鹦鹉、孔雀,有盐池、田渔之饶,金银、畜产之富。人俗豪汰,居官者皆富及累代。及王莽政乱,益州郡夷栋蚕、若豆等起兵杀郡守,越巂姑复夷人大牟亦皆叛。莽遣宁始将军廉丹,发巴、蜀吏人卒徒十万击之,连年不克而还。以广汉、文齐为太守,群夷始得其和。及公孙述据益土,齐固守拒险。闻光武即位,乃间道遣使自闻。蜀平,征为镇远将军,封成义侯。於道卒,诏为起祠堂,郡人立庙祠之。
yòu yuē: jiàn wǔ shí bā nián, yí qú shuài dòng cán, yǔ gū fù lòng dòng dié yú lián rán diān chí jiàn lián kūn míng zhū zhǒng fǎn pàn, qiǎn wǔ wēi jiāng jūn liú shàng fā zú jī zhī. shàng jūn dù lú shuǐ, rù yì zhōu jiè. qún yí jiē qì lěi bēn zǒu, shàng jìn jūn, lián zhàn jiē pò zhī. zhuī zhì bù wéi, sūn shèng shǔ pǔ yuē: chū, qín xǐ lǚ bù wéi zǐ dì zōng zú yú shǔ. hàn wǔ kāi xī nán yí, zhì jùn xiàn, xǐ lǚ shì yǐ chōng zhī, yīn zhì bù wéi xiàn. zhǎn huò shén zhòng, zhū yí xī píng.
又曰:建武十八年,夷渠帅栋蚕,与姑复、挵栋、揲榆、连然、滇池、建怜、昆明诸种反叛,遣武威将军刘尚发卒击之。尚军渡泸水,入益州界。群夷皆弃垒奔走,尚进军,连战皆破之。追至不韦,(孙盛《蜀谱》曰:初,秦徙吕不韦子弟宗族於蜀。汉武开西南夷,置郡县,徙吕氏以充之,因置不韦县。)斩获甚众,诸夷悉平。
yòu yuē: zhāng dì yuán hé zhōng, shǔ jùn wáng fù wèi tài shǒu, zhèng huà yóu yì, yǒu shén mǎ sì pǐ chū diān chí zhōng.
又曰:章帝元和中,蜀郡王阜为太守,政化尤异,有神马四匹出滇池中。
shǔ zhì yuē: hòu zhǔ jiàn xìng èr nián, zhū gě liàng lǜ zhòng nán zhēng, suǒ zhàn jiē jié. mèng huò zhě, wèi yí suǒ fú, mù shēng zhì zhī. jì dé, shǐ guān yú yíng zhèn zhī jiān, wèn yuē:" cǐ jūn hé rú?" huò yuē:" bù zhī xū shí, gù bài. dìng yì shèng ěr." liàng zòng zhī, shǐ gèng zhàn. qī qín ér liàng yóu qiǎn huò, huò zhǐ bù qù, yuē:" gōng, tiān wēi yě, nán rén bù fù fǎn yǐ!" suì zhì diān chí, nán zhōng jiē píng.
《蜀志》曰:后主建兴二年,诸葛亮率众南征,所战皆捷。孟获者,为夷所服,募生致之。既得,使观於营阵之间,问曰:"此军何如?"获曰:"不知虚实,故败。定易胜耳。"亮纵之,使更战。七擒而亮犹遣获,获止不去,曰:"公,天威也,南人不复反矣!"遂至滇池,南中皆平。
qióng
○邛
hàn shū yuē: zì diān yǐ běi, jūn zhǎng yǐ shí shù, qióng dōu zuì dà. jiē chuí jì, gēng tián, yǒu yì jù.
《汉书》曰:自滇以北,君长以十数,邛都最大。皆椎髻,耕田,有邑聚。
hòu hàn shū yuē: qióng dōu yí zhě, wǔ dì suǒ kāi, yǐ wéi qióng dōu xiàn. wú jǐ ér dì xiàn wèi wū zé, yīn míng wéi qióng chí, nán rén yǐ wéi qióng hé. qí hòu fù fǎn pàn. yuán dǐng liù nián, hàn bīng zì yuè guī shuǐ fá píng zhī, yǐ wéi yuè guī jùn. qí jùn tǔ dì píng yuán, yǒu dào tián. sú duō yóu dàng, ér xǐ ōu gē, lüè yǔ zāng kē xiāng lèi. háo shuài fàng zòng, nán de zhì yù. wáng mǎng shí, jùn shǒu méi gēn méi gēn, tài shǒu xìng míng yě. diào qióng rén zhǎng guì yǐ wéi jūn hóu. gēng shǐ èr nián, zhǎng guì gōng shā gēn, zì lì wèi qióng gǔ wáng. zhì guāng wǔ, yīn jiù fēng zhī, shòu yuè guī tài shǒu yìn shòu. hòu liú shàng jī yì zhōu yí, lù yóu yuè guī, zhǎng guì wén zhī, yí shàng jì dìng nán biān, wēi fǎ bì xíng jǐ, bù dé zì fàng zòng, jí jù bīng, zhāo hū zhū jūn zhǎng, duō niàng dú jiǔ, yù xiān yǐ láo jūn, yīn xí jī shàng. shàng zhī qí móu, jí fēn bīng xiān jù qióng dōu, suì yǎn zhǎng guì, zhū zhī, xǐ qí jiā shǔ yú chéng dū.
《后汉书》曰:邛都夷者,武帝所开,以为邛都县。无几而地陷为汙泽,因名为邛池,南人以为邛河。其后复反叛。元鼎六年,汉兵自越巂水伐平之,以为越巂郡。其郡土地平原,有稻田。俗多游荡,而喜讴歌,略与牂柯相类。豪帅放纵,难得制御。王莽时,郡守枚根(枚根,太守姓名也。)调邛人长贵以为军侯。更始二年,长贵攻杀根,自立为邛谷王。至光武,因就封之,授越巂太守印绶。后刘尚击益州夷,路由越巂,长贵闻之,疑尚既定南边,威法必行己,不得自放纵,即聚兵,招呼诸君长,多酿毒酒,欲先以劳军,因袭击尚。尚知其谋,即分兵先据邛都,遂掩长贵,诛之,徙其家属於成都。
yòu yuē: ān dì shí, yǒng chāng yì zhōu shǔ jùn bìng jīn yún nán jùn yě. yí jiē pàn, zhòng shí yú wàn, pò huài èr shí yú xiàn. yì zhōu cì shǐ zhāng qiáo, nǎi qiǎn cóng shì yáng sǒng jiāng bīng, zhì yè yú pò zhī, qú shuài sān shí liù zhǒng jiē lái jiàng fù. sǒng yīn zòu zhǎng shǐ jiān huá qīn fàn mán yí zhě jiǔ shí rén, jiē jiǎn sǐ lùn.
又曰:安帝时,永昌、益州、蜀郡(并今云南郡也。)夷皆叛,众十馀万,破坏二十馀县。益州刺史张乔,乃遣从事杨竦将兵,至楪榆破之,渠帅三十六种皆来降附。竦因奏长史奸猾侵犯蛮夷者九十人,皆减死论。
yòu yuē: yǒng píng zhōng, qióng dōu tài shǒu bā jùn zhāng xī zhèng huà qīng píng, dé yí rén hé, zài jùn shí qī nián zú. yí rén ài mù, rú sàng fù mǔ. sū qí sī rén sǒu èr bǎi yú rén, jī niú yáng sòng sàng, zhì xī běn xiàn, qǐ fén jì sì. zhào shū jiā měi, wèi lì cí táng. hòu yí rén fǎn luàn, tiān zǐ yǐ xī yǒu yí ài, nǎi bài qí zi tuān wèi tài shǒu, yí rén huān xǐ, jiē fèng yíng dào lù, yuē:" láng jūn yí mào lèi wǒ fǔ jūn." hòu tuān pō shī qí xīn, yǒu yù pàn zhě, zhū yí qí lǎo xiāng xiǎo yǔ yuē:" dāng wèi xiān fǔ jūn." gù suì dé yǐ ān.
又曰:永平中,邛都太守巴郡张翕政化清平,得夷人和,在郡十七年卒。夷人爱慕,如丧父母。苏祁斯人叟二百馀人,赍牛羊送丧,至翕本县,起坟祭祀。诏书嘉美,为立祠堂。后夷人反乱,天子以翕有遗爱,乃拜其子湍为太守,夷人欢喜,皆奉迎道路,曰:"郎君仪貌类我府君。"后湍颇失其心,有欲叛者,诸夷耆老相晓语曰:"当为先府君。"故遂得以安。
nán zhōng bā jùn zhì yuē: qióng hé zòng guǎng èr shí lǐ, shēn bǎi yú zhàng, duō dà yú, zhǎng yī èr zhàng, tóu tè dà, yáo shì rú zài tiě fǔ zhuàng.
《南中八郡志》曰:邛河纵广二十里,深百馀丈,多大鱼,长一、二丈,头特大,遥视如载铁釜状。
lǐ yīng yì zhōu jì yuē: qióng dōu xiàn xià yǒu yī lǎo mǔ, jiā pín gū dú, měi shí, zhé yǒu xiǎo shé, tóu shàng dài jiǎo, zài chuáng jiān, lǎo lián yí zhī. hòu shāo zhǎng dà, suì zhǎng zhàng yú. lìng yǒu jùn mǎ, shé suì xī shā zhī. lìng yīn dà fèn hèn, lìng lǎo zé chū shé. lǎo yún zài chuáng xià, lìng jí jué dì, yù dà ér wú suǒ jiàn. lìng qiān nù, shā lǎo. shé nǎi gǎn rén yǐ líng, yán" chēn lìng hé shā wǒ mǔ? dāng wèi mǔ bào chóu!" cǐ hòu měi yè zhé wén ruò fēng, sì shí xǔ rì. bǎi xìng xiāng jiàn, xián jīng yǔ:" rǔ tóu nà hū dài yú?" shì yè, fāng sì shí lǐ, yǔ chéng yī shí jù xiàn wèi hú, tǔ rén wèi zhī wèi xiàn hé. wéi lǎo zhái wú yàng, qì jīn yóu cún. yú rén cǎi bǔ, bì yī zhǐ sù. měi yǒu làng, zhé jū zhái cè, tián jìng wú tā, fēng jìng shuǐ qīng, yóu jiàn chéng guō lóu lǔ cè rán cè yīn cè. jīn shuǐ qiǎn shí, tǔ rén méi shuǐ, qǔ de jiù mù, jiān zhēn, guāng hēi rú qī, hào shì zhě yǐ wéi zhěn, xiāng zèng yān.
李膺《益州记》曰:邛都县下有一老姥,家贫孤独,每食,辄有小蛇,头上戴角,在床间,姥怜饴之。后稍长大,遂长丈馀。令有骏马,蛇遂吸杀之。令因大忿恨,令姥责出蛇。姥云在床下,令即掘地,愈大而无所见。令迁怒,杀姥。蛇乃感人以灵,言"嗔令何杀我母?当为母报仇!"此后每夜辄闻若风,四十许日。百姓相见,咸惊语:"汝头那忽戴鱼?"是夜,方四十里,与城一时俱陷为湖,土人谓之为陷河。惟姥宅无恙,讫今犹存。渔人采捕,必依止宿。每有浪,辄居宅侧,恬静无他,风静水清,犹见城郭楼橹畟然(畟音测。)今水浅时,土人没水,取得旧木,坚贞,光黑如漆,好事者以为枕,相赠焉。
zuó
○莋
hàn shū yuē: zì guī yǐ dōng běi, jūn zhǎng yǐ shí shù, zuó dōu zuì dà. qí sú huò tǔ zhù, huò yí tú.
《汉书》曰:自巂以东北,君长以十数,莋都最大。其俗或土著,或移徒。
hòu hàn shū yuē: zuó dōu yí zhě, wǔ dì suǒ kāi, yǐ wéi zuó dōu. xiàn qí rén bèi fā zuǒ rèn, yán yǔ duō hǎo pì lèi, jū chǔ lüè yǔ wèn shān yí tóng. tǔ chū cháng nián shén yào, xiān rén shān tú suǒ jū yān. yuán dǐng liù nián, yǐ wéi chén lí jùn. zhì tiān hàn sì nián, bìng shǔ wèi xī bù, zhì liǎng dū wèi, yī jū máo niú, zhǔ jiǎo wài yí, yī jū qīng yī, zhǔ hàn rén.
《后汉书》曰:莋都夷者,武帝所开,以为莋都。县其人被发、左衽,言语多好譬类,居处略与汶山夷同。土出长年神药,仙人山图所居焉。元鼎六年,以为沉黎郡。至天汉四年,并蜀为西部,置两都尉,一居旄牛,主徼外夷,一居青衣,主汉人。
guī
○巂
hàn shū yuē: tóng shī yǐ dōng běi, zhì yè yú, míng wéi guī kūn míng. biān fā, suí chù qiān xǐ wú cháng chù, wú jūn zhǎng, dì fāng kě shǔ qiān lǐ.
《汉书》曰:桐师以东北,至叶榆,名为巂、昆明。编发,随畜迁徙无常处,无君长,地方可数千里。
yǒng chāng jùn chuán yuē: yuè guī jùn, zài jiàn níng xī běi qiān qī bǎi lǐ, zhì jiāng dū xiàn. zì jiàn níng, gāo shān xiāng lián, zhì chuān zhōng píng dì, dōng xī nán běi bā qiān yú lǐ. jùn tè hǎo sāng cán, yí shǔ, jì má dào liáng.
《永昌郡传》曰:越巂郡,在建宁西北千七百里,治江都县。自建宁,高山相连,至川中平地,东西南北八千馀里。郡特好桑蚕,宜黍,稷、麻、稻、梁。
rǎn máng
○冉駹
hàn shū yuē: zì zuó yǐ dōng běi, jūn zhǎng yǐ shí shù, rǎn máng zuì dà. qí sú huò zhe tǔ, huò yí xǐ.
《汉书》曰:自莋以东北,君长以十数,冉駹最大。其俗或着土,或移徙。
hòu hàn shū yuē: rǎn máng yí zhě, wǔ dì suǒ kāi, yuán dǐng liù nián yǐ wéi wèn shān jùn. jīn shǔ jùn xī běi tōng huà jùn dì yě. zhì xuān dì dì jié sān nián, yí rén yǐ lì jùn fù zhòng, dì nǎi shěng bìng shǔ jùn, wèi běi bù dū wèi. qí shān yǒu liù yí qī qiāng jiǔ dī, gè yǒu bù luò. qí wáng hóu pō zhī wén shū, ér fǎ sú yán zhòng. guì fù rén, dǎng mǔ zú, sǐ zé shāo qí shī. tǔ qì duō hán, suī zài shèng xià, bīng yóu wèi shì. jiē yī shān jū zhǐ, lèi shí wèi shì, gāo zhě zhì shí yú zhàng, wèi qióng lóng. jīn bǐ tǔ yí rén hū wèi diāo. yòu tǔ dì gāng lǔ, bù shēng gǔ sù má shū, wéi yǐ mài wèi zī. ér yí xù mù, yǒu máo niú, wú jiǎo, yī míng tóng niú, ròu zhòng qiān jīn, máo kě wèi ěr. tóng, tú dōng qiè. ěr, yīn èr. chū míng mǎ, yǒu líng yáng, líng yīn líng. kě liáo dú. yòu yǒu shí yào lù, lù ní yǒu tāi zhě, qí cháng zhōng fèn yì liáo dú jí. yòu yǒu wǔ jiǎo yáng shè xiāng qīng máo hé jī xīng xīng. qí rén néng zuò máo zhān bān jì qīng dùn pí duō yáng suō zhī shǔ. qīng dùn pí duō bìng wèi xiáng, zì shū wú èr zì. tè duō zá yào. dì yǒu xián tǔ, zhǔ yǐ wéi yán, qí yáng niú mǎ, shí zhī jiē féi. qí yīn zǐ xī qiè. qí xī yòu yǒu sān hé pán yú lǔ, běi yǒu huáng shí běi dì lú shuǐ hú, qí biǎo nǎi wèi jiǎo wài. hòu líng dì shí, fù fēn shǔ jùn běi bù wèi wèn shān jùn.
《后汉书》曰:冉駹夷者,武帝所开,元鼎六年以为汶山郡。(今蜀郡西北通化郡地也。)至宣帝地节三年,夷人以立郡赋重,帝乃省并蜀郡,为北部都尉。其山有六夷七羌九氐,各有部落。其王侯颇知文书,而法俗严重。贵妇人,党母族,死则烧其尸。土气多寒,虽在盛夏,冰犹未释。皆依山居止,累石为室,高者至十馀丈,为邛笼。(今彼土夷人呼为雕。)又土地刚卤,不生谷、粟、麻、菽,惟以麦为资。而宜畜牧,有旄牛,无角,一名犝牛,肉重千斤,毛可为毦。(朣,徒冬切。毦,音贰。)出名马,有羚羊,(羚音灵。)可疗毒。又有食药鹿,鹿麑有胎者,其肠中粪亦疗毒疾。又有五角羊、麝香、轻毛毼鸡、猩猩。其人能作旄毡、班罽、青顿、毞毲、羊羧之属。(青顿、毞毲并未详,字书无二字。)特多杂药。地有咸土,煮以为盐,麡、羊、牛、马,食之皆肥。(麡音子兮切。)其西又有三河、盘于虏,北有黄石、北地、卢水胡,其表乃为徼外。后灵帝时,复分蜀郡北部为汶山郡。
bái mǎ
○白马
hàn shū yuē: shǔ zhī xī, rǎn máng yǐ dōng běi, jūn zhǎng yǐ shí shù, bái mǎ zuì dà, jiē dī lèi yě.
《汉书》曰:蜀之西,冉駹以东北,君长以十数,白马最大,皆氐类也。
hòu hàn shū yuē: bái mǎ dī zhě, wǔ dì yuán dǐng zhōng, fēn kāi guǎng hàn xī bù, hé yǐ wéi wǔ dū. tǔ dì xiǎn zǔ, yǒu má tián, chū míng mǎ niú yáng qī mì. dī rén yǒng gàng dǐ mào, tān huò sǐ lì. jū yú hé chí, yī míng chóu chí, fāng bǎi qǐng, sì miàn dòu jué. shù wèi biān kòu, jùn xiàn tǎo zhī, zé yī gù zì shǒu. yuán fēng sān nián, dī rén fǎn pàn, qiǎn bīng pò zhī. zhāo dì yuán fèng zhōng, dī rén fù pàn, zhí jīn wú mǎ shì jiàn xìng mǎ shì, míng jiàn. děng jiāng sān fǔ tài cháng xǐ tǎo pò zhī. jiàn wǔ chū, dī rén xī fù lǒng shǔ, jí kuí xiāo miè, qí qiú háo nǎi bèi gōng sūn shù jiàng hàn, mǎ yuán shàng fù qí wáng hóu jūn zhǎng, cì yǐ yìn shòu. hòu xiāo zú rén kuí mào fǎn, shā wǔ dū tài shǒu. dī rén dà háo qí zhōng liú wèi zhǒng lèi suǒ jìng xìn, wēi fú zhū háo, yǔ jùn chéng kǒng fèn jī mào, pò zhǎn zhī.
《后汉书》曰:白马氐者,武帝元鼎中,分开广汉西部,合以为武都。土地险阻,有麻田,出名马、牛、羊、漆、蜜。氐人勇戆抵冒,贪货死利。居於河池,一名仇池,方百顷,四面斗绝。数为边寇,郡县讨之,则依固自守。元封三年,氐人反叛,遣兵破之。昭帝元凤中,氐人复叛,执金吾马适建(姓马适,名建。)等将三辅太常徙讨破之。建武初,氐人悉附陇蜀,及隗嚣灭,其酋豪乃背公孙述降汉,马援上复其王侯君长,赐以印绶。后嚣族人隗茂反,杀武都太守。氐人大豪齐锺留为种类所敬信,威服诸豪,与郡丞孔奋击茂,破斩之。
bái láng yí
○白狼夷
hòu hàn shū yuē: yǒng píng zhōng, yì zhōu cì shǐ liáng guó zhū fǔ, hǎo lì gōng míng, kāng kǎi yǒu dà lüè. zài zhōu shù suì, xuān shì hàn dé, wēi huái yuǎn yí, zì wèn shān yǐ xī, qián dài suǒ bù zhì, zhēng shuò suǒ bù jiā, bái láng pán mù táng zōu děng bǎi yú guó, hù bǎi sān shí yú wàn kǒu liù bǎi wàn yǐ shàng, jǔ zhǒng fèng gòng, chēng wéi chén pú. fǔ shàng shū yuē:" chén wén shī yún: bǐ jū zhě qí, yǒu yí zhī xíng. chuán yuē: qí dào suī pì, ér rén bù yuǎn. shī rén sòng yǒng, yǐ wéi fú yàn. jīn bái láng wáng táng zōu děng mù huà guī yì, zuò shī sān zhāng. lù jīng qióng lái dà shān tài líng gāo bǎn, qiào wēi jùn xiǎn, bǎi bèi qí dào. qiǎng fù lǎo yòu, ruò guī cí mǔ. yuǎn yí zhī yǔ, cí yì nán zhèng. cǎo mù yì zhǒng, niǎo shòu shū lèi. yǒu qián wéi jùn yuàn tián gōng, yǔ zhī xí xiá, pō xiǎo qí yán. chén zhé lìng xùn qí fēng sú, yì qí cí yǔ. jīn qiǎn cóng shì shǐ lǐ líng yǔ gōng hù sòng yì quē, bìng shàng qí lè shī. xī zài shèng dì, wǔ sì yí zhī lè jīn zhī suǒ shàng, shù bèi qí yī." dì jiā zhī, shì xià shǐ guān, lù qí gē yān. dōng guān jì zǎi qí gē, bìng zài yí rén zhī běn yǔ, bìng chóng yì xùn zhǎo wèi huá yán, jīn huā shǐ suǒ zài zhě shì yě. zhì hé dì yǒng yuán shí èr nián, máo niú jiǎo wài bái láng lóu báo mán yí wáng táng zēng děng, suì lǜ zhǒng rén shí qī wàn kǒu nèi shǔ.
《后汉书》曰:永平中,益州刺史梁国朱辅,好立功名,慷慨有大略。在州数岁,宣示汉德,威怀远夷,自汶山以西,前代所不至,正朔所不加,白狼、盘木、唐菆等百馀国,户百三十馀万、口六百万以上,举种奉贡,称为臣仆。辅上疏曰:"臣闻《诗》云:彼狙者歧,有夷之行。《传》曰:歧道虽僻,而人不远。诗人诵咏,以为符验。今白狼王唐菆等慕化归义,作诗三章。路经邛来大山太零高坂,峭危峻险,百倍岐道。襁负老幼,若归慈母。远夷之语,辞意难正。草木异种,鸟兽殊类。有犍为郡掾田恭,与之习狎,颇晓其言。臣辄令讯其风俗,译其辞语。今遣从事史李陵与恭护送诣阙,并上其乐诗。昔在圣帝,舞四夷之乐;今之所上,庶备其一。"帝嘉之,事下史官,录其歌焉。(《东观记》载其歌,并载夷人之本语,并重译训沼为华言,今《花史》所载者是也。)至和帝永元十二年,旄牛徼外白狼、楼薄蛮夷王唐缯等,遂率种人十七万口内属。
zhǎn guó yīn tán
○椫国(音檀)
hòu hàn shū yuē: hé dì yǒng yuán jiǔ nián, zhǎn guó wáng yōng yóu diào qiǎn shǐ chóng yì fèng guó zhēn bǎo, hé dì cì jīn yìn zǐ shòu. ān dì yǒng níng chū, fù qiǎn shǐ cháo hè xiàn lè jí huàn rén néng biàn huà, tǔ huǒ, zì zhī jiě, yì niú mǎ tóu, yòu shàn tiào wán shù nǎi zhì qiān, zì yán wǒ hǎi xī rén, hǎi xī jí dà qín yě. zhǎn guó xī nán tōng dà qín. míng nián yuán huì, ān dì zuò yuè yú tíng, fēng yōng yóu diào wèi hàn dà dū wèi, cì yìn shòu jīn yín cǎi zēng gè yǒu chà.
《后汉书》曰:和帝永元九年,椫国王雍由调遣使重译奉国珍宝,和帝赐金印、紫绶。安帝永宁初,复遣使朝贺献乐及幻人--能变化,吐火,自支解,易牛马头,又善跳丸--数乃至千,自言我海西人,海西即大秦也。椫国西南通大秦。明年元会,安帝作乐於庭,封雍由调为汉大都尉,赐印绶、金银、彩缯各有差。
zāng kē
○牂柯
hòu hàn shū yuē: chū, chǔ qǐng xiāng wáng shí, qiǎn jiàng zhuāng háo cóng hàng shuǐ fá yè láng. jūn zhì qiě lán, zhuó chuán yú àn ér bù zhàn. jì miè yè láng, yīn liú wáng diān chí. yǐ qiě lán yǒu zhuó chuán zāng kē chù, nǎi gǎi qí míng wéi zāng kē. yì wù zhì yuē: zāng kē, jī chuán jí yě. zāng kē dì duō yǔ lǎo. sú hǎo wū guǐ jìn jì. guǎ chù shēng, yòu wú cán sāng, gù qí jùn zuì pín. jù tián kě xiàn yǒu mù guāng láng mù, kě yǐ wéi miàn, bǎi xìng zī zhī.
《后汉书》曰:初,楚顷襄王时,遣将庄豪从沆水伐夜郎。军至且兰,椓船於岸而步战。既灭夜郎,因留王滇池。以且兰有椓船牂柯处,乃改其名为牂柯。(《异物志》曰:牂柯,击船戢也。)牂柯地多雨潦。俗好巫鬼禁忌。寡畜生,又无蚕桑,故其郡最贫。句〈田可〉县有〈木光〉榔木,可以为面,百姓资之。
yòu yuē: gōng sūn shù shí, zāng kē dà xìng lóng fù yǐn dǒng shì, yǔ jùn gōng cáo xiè xiān bǎo jìng wèi hàn, nǎi qiǎn shǐ cóng pān yú jiāng fèng gòng. pān yú jiāng, jīn nán hǎi jùn. guāng wǔ jiā zhī, bìng jiā bāo shǎng. huán dì shí, jùn rén yǐn zhēn zì yǐ shēng yú huāng yì, bù zhī lǐ yì, nǎi cóng rǔ nán xǔ shèn yīng fèng shòu jīng shū, xué chéng, huán xiāng lǐ jiào shòu. zì shì, nán yù shǐ yǒu xué yān.
又曰:公孙述时,牂柯大姓龙、傅、尹、董氏,与郡功曹谢暹保境为汉,乃遣使从番禺江奉贡。(番禺江,今南海郡。)光武嘉之,并加褒赏。桓帝时,郡人尹珍自以生於荒裔,不知礼义,乃从汝南许慎、应奉受经书,学成,还乡里教授。自是,南域始有学焉。
yǒng chāng jùn chuán yuē: zāng kē jùn, zài jiàn níng dōng běi qiān èr bǎi lǐ, chù suǒ xiǎn jùn, lǜ jiē gāo shān ér shǎo píng dì.
《永昌郡传》曰:牂柯郡,在建宁东北千二百里,处所险峻,率皆高山而少平地。
táng shū yuē: zāng kē mán shǒu lǐng yì xìng xiè shì. qí dì běi qù yǎn zhōu yī bǎi wǔ shí lǐ, dōng zhì chén zhōu èr qiān sì bǎi lǐ, nán zhì jiāo zhōu yī qiān wǔ bǎi lǐ, xī zhì kūn míng jiǔ bǎi lǐ. wú chéng bì, sàn wèi bù luò ér jū. tǔ qì yù rè, duō lín yǔ, dào sù zài shú. wú yáo yì, wéi zhēng zhàn zhī shí, nǎi xiāng tún jù, kè mù wèi qì. qí fǎ, jié dào zhě sān bèi hái zāng, shā rén zhě chū niú mǎ sān shí tóu, nǎi dé shú sǐ, yǐ nà sǐ jiā. fēng sú wù chǎn, lüè yǔ dōng xiè tóng. qí shǒu lǐng xiè lóng yǔ, dà yè mò jù qí dì, shèng bīng shù wàn rén.
《唐书》曰:牂柯蛮首领亦姓谢氏。其地北去兖州一百五十里,东至辰州二千四百里,南至交州一千五百里,西至昆明九百里。无城壁,散为部落而居。土气郁热,多霖雨,稻粟再熟。无徭役,惟征战之时,乃相屯聚,刻木为契。其法,劫盗者三倍还赃,杀人者出牛马三十头,乃得赎死,以纳死家。风俗物产,略与东谢同。其首领谢龙羽,大业末据其地,胜兵数万人。
yòu yuē: wǔ dé sān nián, zāng kē mán shǒu lǐng xiè lóng yǔ qiǎn shǐ cháo gòng, shòu lóng yǔ zāng zhōu cì shǐ, fēng yè láng jùn gōng. zhēn guān sì nián, fù cháo gòng. kāi yuán shí nián, dà qiú zhǎng xiè yuán qí sǐ, zhào lì qí dí sūn jiā yì xí qí guān fēng. èr shí wǔ nián, dà qiú zhǎng zhào jūn dào lái zhāo, xiàn fāng wù. yuán hé sān nián wǔ yuè, chì zì jīn yǐ hòu, wěi qián nán guān chá shǐ chà běn dào jūn jiāng chōng yā lǐng zāng kē kūn míng děng shǐ. sì nián zhēng yuè, qiǎn shǐ lái zhāo. shì yuè, qiǎn zhōng shǐ wèi dé hé lǐng qí shǐ, bìng jī guó xìn wù jiàng xǐ shū, cì qí wáng yān. zì hòu cháo fù bù jué.
又曰:武德三年,牂柯蛮首领谢龙羽遣使朝贡,授龙羽牂州刺史,封夜郎郡公。贞观四年,复朝贡。开元十年,大酋长谢元齐死,诏立其嫡孙嘉艺袭其官封。二十五年,大酋长赵君道来朝,献方物。元和三年五月,敕自今已后,委黔南观察使差本道军将充押领牂柯、昆明等使。四年正月,遣使来朝。是月,遣中使魏德和领其使,并赍国信物降玺书,赐其王焉。自后朝负不绝。
lín hǎi yì wù zhì yuē: guāng láng mù shēng zāng kē, wài pí yǒu máo, shì bīng lǘ ér sàn shēng. qí mù gāng, zuò chú lì rú tiě, zhōng shí gèng lì, wéi zhōng jiāo gēn nǎi zhì bài ěr. pí zhōng yǒu shì táo dào mǐ piàn, yòu shì mài miàn, zuò bǐng ěr.
《临海异物志》曰:桄榔木生牂柯,外皮有毛,似栟榈而散生。其木刚,作锄利如铁,中石更利,惟中焦根乃致败耳。皮中有似梼稻米片,又似麦面,作饼饵。
guǎng zhì yuē: mù guāng láng shù, dà sì wǔ wéi, zhǎng wǔ liù zhàng, hóng zhí, páng wú zhī tiáo. qí diān shēng yè. bù guò shù shí, shì zōng yè. pò qí mù, jī jiān nán shāng. rù shù cùn, dé miàn, chì huáng, mì zhì kě shí.
《广志》曰:〈木光〉榔树,大四五围,长五六丈,洪直,旁无枝条。其颠生叶。不过数十,似棕叶。破其木,肌坚难伤。入数寸,得面,赤黄,密緻可食。
pú
○濮
zhōu shū wáng huì yuē: bo rén, dān shā. zhù yún: xī nán zhī mán, dān shā suǒ chū. àn bo rén, gài jīn zhī pú rén yě.
《周书·王会》曰:卜人,丹沙。注云:西南之蛮,丹沙所出。按卜人,盖今之濮人也。
yòu yuē: tāng lìng yī yǐn wèi sì fāng xiàn lìng, yī yǐn yuē:" chén qǐng zhèng nán ōu gài wǔ lái qiè. zhù guó zhǐ zi lù tóng bǎi pú jiǔ jùn, qǐng jīn yǐ zhū jī dài mào xiàng chǐ wén xī cuì yǔ jùn hè duǎn gǒu wèi xiàn."
又曰:汤令伊尹为四方献令,伊尹曰:"臣请正南欧隑(五来切。)柱国、指子陆童、百濮九箘,请今以珠玑、玳瑁、象齿、文犀、翠羽、箘鹤、短狗为献。"
yǒng chāng jùn chuán yuē: yún nán jùn zài jiàn níng nán sì shí wǔ lǐ, zhì yún nán xiàn, yì duō yí pú, fēn bù shān yě, qiān wǔ bǎi rén. nǚ dà xiǎo dūn jù dào cè. jiē chí shù zhǒng qì zhàng, shí kòu chāo, wèi jùn yì zhī hài.
《永昌郡传》曰:云南郡在建宁南四十五里,治云南县,亦多夷濮,分布山野,千五百人。女大小蹲踞道侧。皆持数种器杖,时寇钞,为郡邑之害。
wěi pú
○尾濮
yǒng chāng jùn chuán: jùn xī nán qiān wǔ bǎi lǐ jiǎo wài yǒu wěi pú. wěi ruò guī xíng, zhǎng sān sì cùn. sú zuò, zhé xiān chuān dì kōng, yǐ ān qí wěi. ruò xiè hòu wù zhé wěi, biàn sǐ. nán nǚ zhǎng, gè suí yí yě huì, wú yǒu jià qǔ, yóu zhī shí mǔ, bù fù bié fù. sú yún" dài lǎo xiāng shí", zé cǐ pú yě. gǔ rén suǒ shuō, fēi mù jiàn yě.
《永昌郡传》:郡西南千五百里徼外有尾濮。尾若龟形,长三、四寸。俗坐,辄先穿地空,以安其尾。若邂逅误折尾,便死。男女长,各随宜野会,无有嫁娶,犹知识母,不复别父。俗云"贷老相食",则此濮也。古人所说,非目见也。
fú nán tǔ sú chuán yuē: gǒu lì dōng yǒu pú luó zhōng rén, rén jiē yǒu wěi, zhǎng wǔ liù cùn. qí sú shí rén. àn qí dì, bìng xī nán pú luó, gài wěi pú zhī dì míng yě.
《扶南土俗传》曰:枸利东有蒲罗中人,人皆有尾,长五、六寸。其俗食人。按其地,并西南蒲罗,盖尾濮之地名也。
liáng zuò wèi guó tǒng yuē: xī nán yǒu yí, míng yuē wěi pú. qí dì chū dài mào xī xiàng zhū jī jīn yín gé yuè guì mù. rén jiē mán yí, chóng yì nǎi tōng yě.
梁祚《魏国统》曰:西南有夷,名曰尾濮。其地出玳瑁、犀、象、珠玑、金、银、葛越、桂木。人皆蛮夷,重译乃通也。
mù mián pú
○木绵濮
guō yì gōng guǎng zhì yuē: mù mián pú, tǔ yǒu mù mián shù, duō yè. yòu fáng shén fán, fáng zhōng mián, rú cán suǒ zuò, qí dà rú juǎn. yīn quán.
郭义恭《广志》曰:木绵濮,土有木绵树,多叶。又房甚繁,房中棉,如蚕所作,其大如卷。(音拳。)
wén miàn pú
○文面濮
guǎng zhì yuē: wén miàn pú, qí sú chán miàn, ér yǐ qīng huà zhī. chán, yīn chán.
《广志》曰:文面濮,其俗劖面,而以青画之。(劖,音谗。)
zhé yāo pú
○折腰濮
guǎng zhì yuē: zhé yāo pú, qí sú, shēng zǐ jiē zhé qí yāo.
《广志》曰:折腰濮,其俗,生子皆折其腰。
chì kǒu pú
○赤口濮
guǎng zhì yuē: chì kǒu pú, zài yǒng chāng nán. qí sú, zhé qí chǐ, chán qí chún shǐ chì yòu lù shēn, wú yī fú.
《广志》曰:赤口濮,在永昌南。其俗,折其齿,劖其唇使赤;又露身,无衣服。
hēi bó pú
○黑僰濮
guǎng zhì yuē: hēi bó pú, zài yǒng chāng xī nán, shān jū, nài qín kǔ. qí yī fú, fù rén yǐ yī fú bù wèi qún, huò yǐ guàn tóu zhàng fū yǐ gǔ pí wèi yī. qí jìng chū bái tí niú xī xiàng wǔ pò jīn tóng huá bù.
《广志》曰:黑僰濮,在永昌西南,山居,耐勤苦。其衣服,妇人以一幅布为裙,或以贯头;丈夫以谷皮为衣。其境出白蹄牛、犀、象、武魄、金、铜、华布。
zhū tí
○朱提
yǒng chāng jùn chuán yuē: zhū tí jùn, zài qián wéi nán qiān bā bǎi lǐ, zhì zhū tí xiàn. chuān zhōng zòng guǎng wǔ liù shí lǐ. yǒu dà quán, chí shuǐ qiān qǐng, míng qiān qǐng chí. yòu yǒu lóng chí, yǐ guàn gài zhǒng dào. yǔ bó dào jiē, shí duō yuán, jùn qǔ míng xiào yú xíng rén jìng cì, shēng guā rén ěr. yí fēn bù shān gǔ jiān, shí ròu yī pí, suī yǒu rén xíng, qín shòu qí xīn, yán yǔ fú shì, bù yǔ huá tóng. yǒu táng láng shān, shān duō dú cǎo, shèng xià zhī yuè, fēi niǎo guò zhī, bù néng dé qù.
《永昌郡传》曰:朱提郡,在犍为南千八百里,治朱提县。川中纵广五、六十里。有大泉,池水千顷,名千顷池。又有龙池,以灌溉种稻。与僰道接,时多猿,郡取鸣啸於行人径次,声聒人耳。夷分布山谷间,食肉衣皮,虽有人形,禽兽其心,言语服饰,不与华同。有堂狼山,山多毒草,盛夏之月,飞鸟过之,不能得去。
yòu yuē: jiàn níng jùn, zhū tí zhī dōng nán liù bǎi lǐ, tǔ qì hé shì, shèng xià zhī yuè, rè bù yù zhēng mèng dōng shí, hán bù cǎn lì.
又曰:建宁郡,朱提之东南六百里,土气和适,盛夏之月,热不郁蒸;孟冬时,寒不惨慄。
yòu yuē: yǒng chāng jùn, zài yún nán xī qī bǎi lǐ. jùn dōng běi bā shí lǐ lú cāng jīn. cǐ jīn yǒu zhāng qì, wǎng yǐ sān yuè dù zhī, xíng zhě liù shí rén, jiē xī mèn luàn dú qì zhōng wù zé yǒu shēng, zhōng shù mù zhī zé zhé, zhōng rén zé lìng yǎn rán qīng làn yě.
又曰:永昌郡,在云南西七百里。郡东北八十里泸仓津。此津有鄣气,往以三月渡之,行者六十人,皆悉闷乱;毒气中物则有声,中树木枝则折,中人则令奄然青烂也。
yòu yuē: xìng gǔ jùn, zài jiàn níng nán bā bǎi lǐ. jùn lǐng jiǔ xiàn, zòng jīng qiān lǐ, jiē yǒu zhàng qì. suàn gǔ jī tún yú jiǔ bù kě shí, jiē shí dàn jiē bìng hài rén. jùn běi sān bǎi yǒu pán jiāng, guǎng shù bǎi bù, shēn shí yú zhàng, cǐ jiāng yǒu dú zhàng. jiǔ xiàn zhī rén, jiē hào yuē jiū mín, yán yǔ shì yù, bù yú rén tóng. jiū mín xián yǐ sān chǐ bù jiǎo gē zuò liǎng chān, bù fù jiā zhēn lǚ zhī gōng yě, guǎng tóu zhe qián, xiá tóu fù hòu, bù gài qí xíng, yǔ luǒ shēn wú yì.
又曰:兴古郡,在建宁南八百里。郡领九县,纵经千里,皆有瘴气。蒜谷鸡豚鱼酒不可食,皆食啖皆病害人。郡北三百有盘江,广数百步,深十馀丈,此江有毒瘴。九县之人,皆号曰鸠民,言语嗜欲,不与人同。鸠民咸以三尺布角割作两襜,不复加针缕之功也,广头着前,狭头覆后,不盖其形,与裸身无异。
kūn mí guó
○昆弥国
táng shū yuē: kūn mí guó, yī yuē chū kūn míng xī nán yí yě, zài cuàn zhī xī, ěr hé wèi jiè, jí yè yú hé. qí sú yǔ tū jué lüè tóng. xiāng chuán yún, yǔ xiōng nú běn shì xiōng dì guó yě. hàn wǔ dì dé qí dì, rù yì zhōu bù, qí hòu fù jué. zhū gě liàng dìng nán zhōng, yì suǒ bù zhì. wǔ dé sì nián, guī zhōu zhì zhōng jí hóng shǐ nán níng, yīn zhì qí guó yù zhī, zhì shí èr yuè, qiǎn shǐ cháo gòng. zhēn guān shí jiǔ nián sì yuè, yòu wǔ hòu jiāng jūn liáng jiàn fāng tǎo mán, jiàng qí bù luò qī shí èr, hù shí wàn jiǔ qiān sān bǎi.
《唐书》曰:昆弥国,一曰出昆明西南夷也,在爨之西,洱河为界,即叶榆河。其俗与突厥略同。相传云,与匈奴本是兄弟国也。汉武帝得其地,入益州部,其后复绝。诸葛亮定南中,亦所不至。武德四年,巂州治中吉弘使南宁,因至其国谕之,至十二月,遣使朝贡。贞观十九年四月,右武侯将军梁建方讨蛮,降其部落七十二,户十万九千三百。
xī cuàn
○西爨
táng shū yuē: xī cuàn fāng, nán níng zhī qú shuài yě. zì yún běn hé dōng ān yì rén yě, qī shì zǔ shì jìn, wèi nán níng tài shǒu, shǔ zhōng guó luàn, suì wáng mán yí. liáng yuán dì shí, nán níng zhōu cì shǐ xú wén shèng zhēng yì jīng zhōu, yǒu cuàn zàn zhě, suì jù nán níng zhī dì. yán mào èr qiān yú lǐ. sú duō huá mín, ráo jùn mǎ míng zhū xī xiàng. zàn sǐ, yǒu èr zi zhèn wán, fēn tǒng qí zhòng. suí kāi huáng chū, qiǎn shǐ cháo gòng. wén dì qiǎn wéi shì chōng jiāng bīng zhèn zhī, xī zhì gōng zhōu xié zhōu kūn zhōu. wèi jǐ fù pàn. hòu qiǎn shǐ wàn suì jī zhī, suǒ zhì jiē pò, yú xī ěr hé, lín diān chí ér hái. wán jù ér lái zhāo, wén dì zhū zhī, zhū zǐ méi wèi guān nú, bù shōu qí dì, yīn yǔ zhōng guó jué. gāo zǔ shòu shàn, bài wán zi hóng dá wèi kūn zhōu cì shǐ, lìng chí qí fù shī guī zàng běn xiāng. yì zhōu duàn lún yòu qiǎn yú dà shī zhì nán níng, yù qí bù luò, xī lái guī kuǎn. zì shì cháo gòng bù jué.
《唐书》曰:西爨方,南宁之渠帅也。自云本河东安邑人也,七世祖仕晋,为南宁太守,属中国乱,遂王蛮夷。梁元帝时,南宁州刺史徐文盛征诣荆州,有爨瓒者,遂据南宁之地。延袤二千馀里。俗多华民,饶骏马、明珠、犀、象。瓒死,有二子震、玩,分统其众。隋开皇初,遣使朝贡。文帝遣韦世冲将兵镇之,析置恭州、协州、昆州。未几复叛。后遣史万岁击之,所至皆破,逾西洱河,临滇池而还。玩惧而来朝,文帝诛之,诸子没为官奴,不收其地,因与中国绝。高祖受禅,拜玩子弘达为昆州刺史,令持其父尸归葬本乡。益州段纶又遣俞大施至南宁,谕其部落,悉来归款。自是朝贡不绝。
dōng nǚ guó
○东女国
táng shū yuē: dōng nǚ guó, xī qiāng zhī bié zhǒng, yǐ xī hǎi zhōng fù yǒu nǚ guó, gù chēng dōng nǚ yān. sú yǐ nǚ wèi wáng, dōng yǔ mào zhōu dǎng xiàng jiē, dōng nán yǔ yǎ zhōu jiē, gé luó nǚ mán jí bái láng yí. qí jìng dōng xī jiǔ rì xíng, nán běi èr shí rì xíng, yǒu dà xiǎo bā shí yú chéng. wáng suǒ jū míng kāng yán chuān, zhōng yǒu ruò shuǐ nán liú, yòng niú pí wèi chuán yǐ dù. hù sì wàn zhòng, shèng bīng wàn yú rén, sàn zài shān gǔ. nǚ wáng hào wèi bīn jiù, yǒu nǚ guān yuē gāo bà, píng yì guó shì. zài wài guān liáo, bìng nán fū wèi zhī. qí wáng shì nǚ shù bǎi rén, wǔ rì yī tīng zhèng lìng. wáng ruò sǐ, guó zhōng duō liǎn jīn qián, dòng zhì shù wàn, gèng yú wáng zú qiú lìng nǚ èr rén ér lì zhī, dà zhě wèi wáng, qí cì wèi xiǎo wáng. ruò dài wáng sǐ, jí xiǎo wáng sì lì, huò gū sǐ ér fù jì, wú yǒu cuàn duó. qí suǒ jū, jiē qǐ zhòng céng wū, wáng zhì jiǔ céng, guó rén zhì liù céng. qí wáng fú qīng máo líng qún, xià lǐng shān, shàng pī qīng páo, qí xiù wěi dì. dōng zé gāo qiú, shì yǐ wén jǐn. wèi xiǎo huán jì, shì zhī yǐ jīn. ěr chuí dāng, zú lǚ suǒ gé yì. sú zhòng fù rén ér qīng zhàng fū. wén zì tóng yú tiān zhú. yǐ shí yī yuè wèi zhèng.
《唐书》曰:东女国,西羌之别种,以西海中复有女国,故称东女焉。俗以女为王,东与茂州党项接,东南与雅州接,隔罗女蛮及白狼夷。其境东西九日行,南北二十日行,有大小八十馀城。王所居名康延川,中有弱水南流,用牛皮为船以渡。户四万众,胜兵万馀人,散在山谷。女王号为宾就,有女官曰高霸,平议国事。在外官僚,并男夫为之。其王侍女数百人,五日一听政令。王若死,国中多敛金钱,动至数万,更於王族求令女二人而立之,大者为王,其次为小王。若大王死,即小王嗣立,或姑死而妇继,无有篡夺。其所居,皆起重层屋,王至九层,国人至六层。其王服青毛绫裙,下领衫,上披青袍,其袖委地。冬则羔裘,饰以纹锦。为小鬟髻,饰之以金。耳垂珰,足履索〈革睪〉。俗重妇人而轻丈夫。文字同於天竺。以十一月为正。
yòu yuē: dōng nǚ guó, qí sú měi zhì shí yuè, lìng wū zhě jī yáo yì shān zhōng, sàn zāo mài yú kōng, dà zhòu hū niǎo, é ér yǒu niǎo shǐ jī, fēi rù wū zhě zhī huái. yīn pōu fù ér shì zhī, měi yǒu yī gǔ, lái suì bì dēng ruò yǒu shuāng xuě, bì duō zāi yì. qí sú xìn zhī, míng wéi niǎo bo. qí jū sāng, fú shì bù gǎi, wèi fù mǔ zé sān nián bù zhì mù. guì rén sǐ zhě, huò bō qí pí ér cáng zhī, nèi gǔ yú píng zhōng, róu yǐ jīn xiè ér mái zhī. guó wáng jiāng zàng, qí dà chén qīn shǔ xùn sǐ zhě shù shí rén. suí dà yè zhōng, shǔ wáng xiù qiǎn shǐ zhāo zhī, jù ér bù shòu. wǔ dé zhōng, nǚ wáng guó liǎn bì qián shāng shāng bàng shì shǐ qiǎn shǐ gòng fāng wù, gāo zǔ hòu zī qiǎn zhī.
又曰:东女国,其俗每至十月,令巫者赍肴诣山中,散糟麦於空,大咒呼鸟,俄而有鸟始鸡,飞入巫者之怀。因剖腹而视之,每有一谷,来岁必登;若有霜雪,必多灾异。其俗信之,名为鸟卜。其居丧,服饰不改,为父母则三年不栉沐。贵人死者,或剥其皮而藏之,内骨於瓶中,揉以金屑而埋之。国王将葬,其大臣亲属殉死者数十人。隋大业中,蜀王秀遣使招之,拒而不受。武德中,女王国敛臂钤汤汤傍氏始遣使贡方物,高祖厚资遣之。
yòu yuē: chuí gǒng èr nián, dōng nǚ guó wáng liǎn bì qiǎn dà chén tāng jiàn shí lái zhāo, réng qǐng guān hào. zé tiān cè bài liǎn bì wèi zuǒ yù qián wèi jiāng jūn, réng yǐ ruì jǐn zhì fān fú yǐ cì zhī. tiān shòu sān nián, qí wáng é yǎn ér lái zhāo. kāi yuán èr shí jiǔ nián shí èr yuè, qí wáng zhào yè fū qiǎn zi xiàn fāng wù, mìng yǒu sī yàn yú qǔ jiāng, lìng zǎi chén yǐ xià tóng yàn. yòu fēng yè fū wèi guī chāng wáng, cì qí zi bó, fàng hái, fù yǐ nán zǐ wèi wáng. zhēn yuán jiǔ nián qī yuè, qí wáng tāng lì xī yǔ gē lín guó wáng dǒng wò tíng bái gǒu guó wáng luó tuó hū bū zū guó wáng dì dèng jí zhī nán shuǐ guó wáng sū táng mó duō bà guó wáng fān miǎo péng, gè lǜ qí zhǒng luò, yì jiàn nán xī chuān nèi fù. qí gē lín děng guó, jiē sǎn jū shān chuān. ruò shuǐ wáng, jí guó chū nǚ guó zhī ruò shuǐ bù luò, qí xī dǒng guó zài ruò shuǐ xī, gù yì wèi zhī ruò shuǐ xī xī dǒng wáng. jiù jiē fēn lì biān jùn, zǔ fù lì shòu jiāng jūn zhōng láng guǒ yì děng guān. zì zhōng yuán duō gù, jiē wèi tǔ fān suǒ yì shǔ. qí bù dà zhě bù guò sān èr qiān hù, gè zhì xiàn lìng shí shù rén lǐ zhī. tǔ yǒu sī xù, suì shū yú tǔ bō. zhì shì xī yǔ zhī tóng méng, xiāng shuài xiàn kuǎn, jiān jī tiān bǎo zhōng guó jiā suǒ cì guān gào gòng sān shí jiǔ tōng yǐ jìn, xī chuān jié dù shǐ wéi gāo chù qí zhòng yú wéi bà bǎo děng zhōu, gěi yǐ zhòng liáng gēng niú, xián lè shēng yè. lì xī děng shù guó wáng zì lái zhāo, zhào jiàn shì lín dé diàn, shòu guān shǎng gè yǒu chà.
又曰:垂拱二年,东女国王敛臂遣大臣汤剑石来朝,仍请官号。则天册拜敛臂为左玉钤卫将军,仍以瑞锦制蕃服以赐之。天授三年,其王俄琰儿来朝。开元二十九年十二月,其王赵曳夫遣子献方物,命有司宴于曲江,令宰臣已下同宴。又封曳夫为归昌王,赐其子帛,放还,复以男子为王。贞元九年七月,其王汤立悉与哥邻国王董卧庭、白狗国王罗陀忽、逋租国王弟邓吉知、南水国王苏唐磨、咄霸国王蕃藐蓬,各率其种落,诣剑南西川内附。其哥邻等国,皆散居山川。弱水王,即国初女国之弱水部落,其悉董国在弱水西,故亦谓之弱水西悉董王。旧皆分隶边郡,祖父例授将军、中郎、果毅等官。自中原多故,皆为吐番所役属。其部大者不过三、二千户,各置县令十数人理之。土有丝絮,岁输於吐蕃。至是悉与之同盟,相率献款,兼赍天宝中国家所赐官告共三十九通以进,西川节度使韦皋处其众於维霸保等州,给以种粮、耕牛,咸乐生业。立悉等数国王自来朝,召见谥麟德殿,授官赏各有差。