guǎng dé zhōng, yǒu sūn kè xiù cái zhě, yīn xià dì, yóu yú luò zhōng. zhì wèi wáng chí pàn, hū yǒu yī dà dì, tǔ mù jiē xīn. lù rén zhǐ yún: sī yuán shì zhī dì yě.
廣德中，有孫恪秀才者，因下第，游於洛中。至魏王池畔，忽有一大第，土木皆新。路人指云：「斯袁氏之第也。」

kè jìng wǎng kòu fēi, wú yǒu yīng zhě. hù cè yǒu xiǎo fáng, lián wéi pō jié, wèi cì kè zhī suǒ. kè suì qiān lián ér rù. liáng jiǔ, hū wén qǐ guān zhě, yī nǚ zǐ guāng róng jiàn wù, yàn lì jīng rén, zhū chū dí qí yuè huá, liǔ zhà hán qí yān mèi, lán fēn líng zhuó, yù yíng chén qīng. kè yí zhǔ rén zhī chù zi, dàn qián kuī ér yǐ. nǚ zhāi tíng zhōng zhī xuān cǎo, níng sī jiǔ lì, suì yín shī yuē: bǐ jiàn shì wàng yōu, cǐ kàn tóng fǔ cǎo. qīng shān yǔ bái yún, fāng zhǎn wǒ huái bào.
恪徑往扣扉，無有應者。戶側有小房，簾帷頗潔，謂伺客之所。恪遂褰簾而入。良久，忽聞啟關者，一女子光容鑒物，艷麗驚人，珠初滌其月華，柳乍含其煙媚，蘭芬靈濯，玉瑩塵清。恪疑主人之處子，但潛窺而已。女摘庭中之萱草，凝思久立，遂吟詩曰：「彼見是忘憂，此看同腐草。青山與白雲，方展我懷抱。」

yín fěng jì bì, róng sè cǎn rán, yīn lái qiān lián, hū dǔ kè, suì jīng cán rù hù, shǐ qīng yī jié zhī yuē: zi hé rén, ér xī xiàng yú cǐ?
吟諷既畢，容色慘然，因來褰簾，忽睹恪，遂驚慚入戶，使青衣詰之曰：「子何人，而夕向於此？」

kè nǎi yǔ shì shuì jū zhī shì, yuē: bù xìng chōng tū, pō yì cán hài, xìng wàng chén dá yú xiǎo niáng zǐ.
恪乃語是稅居之士，曰：「不幸衝突，頗益慚駭，幸望陳達於小娘子。」

qīng yī jù yǐ gào. nǚ yuē: mǒu zhī chǒu zhuō, kuàng bù xiū róng, láng jūn jiǔ pàn lián wéi, dāng jǐn suǒ dǔ, qǐ gǎn gèng huí bì yé? yuàn láng jūn shǎo rén nèi tīng, dāng zàn shì zhuāng ér chū.
青衣具以告。女曰：「某之丑拙，況不修容，郎君久盼簾帷，當盡所睹，豈敢更迴避耶？願郎君少仁內廳，當暫飾裝而出。」

kè mù qí róng měi, xǐ bù zì shèng, jié qīng yī yuē: shuí shì zhī zǐ?
恪慕其容美，喜不自勝，詰青衣曰：「誰氏之子？」

yuē: gù yuán zhǎng guān zhī nǚ, shǎo gū, gèng wú yīn qī, wéi yǔ qiè bèi sān wǔ rén jù cǐ dì ěr. xiǎo niáng zǐ jiàn wèi shì rén, qiě qiú shòu yě.
曰：「故袁長官之女，少孤，更無姻戚，唯與妾輩三五人據此第耳。小娘子見未適人，且求售也。」

liáng jiǔ, nǎi chū jiàn kè, měi yàn yù yú xiàng zhě suǒ dǔ, mìng shì bì jìn chá guǒ yuē: láng jūn jì wú dì shě, biàn kě qiān náng tuó yú cǐ tīng yuàn zhōng.
良久，乃出見恪，美艷愈於向者所睹，命侍婢進茶果曰：「郎君既無第舍，便可遷囊橐於此廳院中。」

zhǐ qīng yī wèi kè yuē: shǎo yǒu suǒ xū, dàn gào cǐ bèi.
指青衣謂恪曰：「少有所須，但告此輩。」

kè kuì hé ér yǐ. kè wèi shì, yòu jiàn nǚ zǐ zhī yán lì rú shì, nǎi jìn méi ér qǐng zhī. nǚ yì xīn rán xiāng shòu, suì nà wèi shì. yuán shì shàn zú, jù yǒu jīn zēng, ér kè jiǔ pín, hū chē mǎ huàn ruò, fú wán huá lì, pō wèi qīn yǒu zhī yí yà, duō lái jié bèi kè jìng bù shí duì. kè yīn jiāo jù, bù qiú míng dì, rì qià háo guì, zòng jiǔ kuáng gē. rú cǐ sān sì suì, bù lí luò zhōng. hū yù biǎo xiōng zhāng xián yún chù shì. kè wèi yuē: jì jiǔ kuí jiān, pō sī cóng róng, yuàn xié qīn chóu, yī lái xiāo huà.
恪愧荷而已。恪未室，又見女子之妍麗如是，乃進媒而請之。女亦欣然相受，遂納為室。袁氏贍足，巨有金繒，而恪久貧，忽車馬煥若，服玩華麗，頗為親友之疑訝，多來詰悖恪竟不實對。恪因驕倨，不求名第，日洽豪貴，縱酒狂歌。如此三四歲，不離洛中。忽遇表兄張閒雲處士。恪謂曰：「既久暌間，頗思從容，願攜衾綢，一來宵話。」

zhāng shēng rú qí suǒ yuē. jí yè yǒng jiāng qǐn, zhāng shēng wò kè shǒu, mì wèi zhī yuē: yú xiōng yú dào mén céng yǒu suǒ shòu, shì guān dì cí sè, yāo qì pō nóng, wèi shěn bié yǒu hé suǒ yù, shì zhī jù xì, bì yuàn jiàn chén. bù rán zhě, dāng shòu huò ěr.
張生如其所約。及夜永將寢，張生握恪手，密謂之曰：「愚兄於道門曾有所授，適觀弟詞色，妖氣頗濃，未審別有何所遇，事之巨細，必願見陳。不然者，當受禍耳。」

kè yuē: wèi cháng yǒu tīng yù yě.
恪曰：「未嘗有聽遇也。」

zhāng shēng yòu yuē: fū rén bǐng yáng jīng, yāo shòu yīn qì. hún yǎn pò jǐn, rén zé zhǎng shēng pò yǎn hún xiāo, rén zé lì sǐ. gù guǐ guài wú xíng ér quán yīn yě, xiān rén wú yǐng ér quán yáng yě. yīn yáng zhī shèng shuāi, hún pò zhī jiāo zhàn, zài tǐ ér wēi yǒu shī wèi, mò bù biǎo bái yú qì sè. xiàng guān dì shén cǎi, yīn qīn yáng wèi, xié gàn zhèng fǔ, zhēn jīng yǐ hào, shí yòng jiàn huī, jīn yè qīng shū, gēn dì fú dòng, gǔ jiāng huà tǔ, yán fēi wò dān, bì wèi guài yì suǒ shuò, hé jiān yǐn ér bù pōu qí yóu yě?
張生又曰：「夫人稟陽精，妖受陰氣。魂掩魄盡，人則長生；魄掩魂消，人則立死。故鬼怪無形而全陰也，仙人無影而全陽也。陰陽之盛衰，魂魄之交戰，在體而微有失位，莫不表白於氣色。向觀弟神采，陰侵陽位，邪干正腑，真精已耗，識用漸隳，津液傾輸，根蒂浮動，骨將化土，顏非渥丹，必為怪異所鑠，何堅隱而不剖其由也？」

kè fāng jīng wù, suì chén qǔ nà zhī yīn. zhāng shēng dà hài yuē: zhī cǐ shì yě, qí nài zhī hé?
恪方驚悟，遂陳娶納之因。張生大駭曰：「只此是也，其奈之何？」

kè yuē: dì cǔn duó zhī, yǒu hé yì yān.
恪曰：「弟忖度之，有何異焉。」

zhāng yuē: qǐ yǒu yuán shì hǎi nèi wú guā gé zhī qīn zāi? yòu biàn huì duō néng, zú wèi kě yì yǐ.
張曰：「豈有袁氏海內無瓜葛之親哉？又辨慧多能，足為可異矣。」

suì gào zhāng yuē: mǒu yī shēng zhān zhūn, jiǔ chù dòng něi, yīn zī hūn qǔ, pō shì sū xī, bù néng fù yì, hé yǐ wèi jì?
遂告張曰：「某一生邅迍，久處凍餒，因茲婚娶，頗似蘇息，不能負義，何以為計？」

zhāng shēng nù yuē: dà zhàng fū wèi néng shì rén, yān néng shì guǐ? chuán yún: yāo yóu rén xìng. rén wú xìn yān, yāo bù zì zuò.
張生怒曰：「大丈夫未能事人，焉能事鬼？傳云：「妖由人興。人無釁焉，妖不自作。」

qiě yì yǔ shēn shú qīn? shēn shòu qí zāi, ér gù qí guǐ guài zhī ēn yì, sān chǐ tóng zǐ, shàng yǐ wèi bù kě, hé kuàng dà zhàng fū hū!
且義與身孰親？身受其災，而顧其鬼怪之恩義，三尺童子，尚以為不可，何況大丈夫乎！」

zhāng yòu yuē: wú yǒu bǎo jiàn, yì gàn jiāng zhī chóu yà yě, fán yǒu liǎng liǎng, jiàn zhě miè méi, qián hòu shén yàn, bù kě bèi shù. jié cháo fèng jiè, tǎng xié mì shì, bì dǔ qí láng bèi, bù xià xī rì wáng jūn xié bǎo jìng ér zhào yīng wǔ yě. bù rán zhě, zé bù duàn ēn ài ěr.
張又曰：「吾有寶劍，亦干將之儔亞也，凡有魎魎，見者滅沒，前後神驗，不可備數。詰朝奉借，倘攜密室，必睹其狼狽，不下昔日王君攜寶鏡而照鸚鵡也。不然者，則不斷恩愛耳。」

míng rì, kè suì shòu jiàn. zhāng shēng gào qù, zhí shǒu yuē: shàn cì qí biàn.
明日，恪遂受劍。張生告去，執手曰：「善伺其便。」

kè suì xié jiàn, yǐn yú shì nèi, ér zhōng yǒu nán sè. yuán shì é jué, dà nù ér zé kè yuē: zi zhī qióng chóu, wǒ shǐ chàng tài, bù gù ēn yì, suì xìng fēi wèi, rú cǐ yòng xīn, zé quǎn zhì bù shí qí yú, qǐ néng lì jié xíng yú rén shì yě!
恪遂攜劍，隱於室內，而終有難色。袁氏俄覺，大怒而責恪曰：「子之窮愁，我使暢泰，不顧恩義，遂興非為，如此用心，則犬彘不食其餘，豈能立節行於人世也！」

kè jì bèi zé, cán yán tì lǜ, kòu tóu yuē: shòu jiào yú biǎo xiōng, fēi sù xīn yě, yuàn yǐ yǐn xuè wèi méng, gèng bù gǎn yǒu tā yì yǐ.
恪既被責，慚顏惕慮，叩頭曰：「受教於表兄，非宿心也，願以飲血為盟，更不敢有他意矣。」

hàn luò fú dì, yuán shì suì sōu dé qí jiàn, cùn zhé zhī, ruò duàn qīng ǒu ěr. kè yù jù, shì yù bēn bèng. yuán shì nǎi xiào yuē: zhāng shēng yī xiǎo zi, bù néng yǐ dào yì hǎi qí biǎo dì, shǐ xíng qí xiōng xiǎn, lái dāng rǔ zhī. rán guān zi zhī xīn, de yīng bù rú shì, rán wú pǐ jūn yǐ shù suì yě, zi hé lǜ zāi?
汗落伏地，袁氏遂搜得其劍，寸折之，若斷輕藕耳。恪愈懼，似欲奔迸。袁氏乃笑曰：「張生一小子，不能以道義海其表弟，使行其兇險，來當辱之。然觀子之心，的應不如是，然吾匹君已數歲也，子何慮哉？」

kè fāng shāo ān. hòu shù rì, yīn chū yù zhāng shēng, yuē: nài hé shǐ wǒ liāo hǔ xū, jǐ bù tuō hǔ kǒu ěr.
恪方稍安。後數日，因出遇張生，曰：「奈何使我撩虎鬚，幾不脫虎口耳。」

zhāng shēng wèn jiàn zhī suǒ zài, jù yǐ shí duì. zhāng shēng dà hài yuē: fēi wú suǒ zhī yě.
張生問劍之所在，具以實對。張生大駭曰：「非吾所知也。」

shēn jù ér bù gǎn lái yè. hòu shí yú nián, yuán shì yǐ jū yù èr zi, zhì jiā shén yán, bù xǐ cān zá. hòu kè zhī zhǎng ān, yè jiù yǒu rén wáng xiāng guó jìn, suì jiàn yú nán kāng zhāng wàn qǐng dài fū, wèi jīng lüè pàn guān, qiè jiā ér wǎng. yuán shì měi yù qīng sōng gāo shān, níng dì jiǔ zhī, ruò yǒu bù kuài yì.
深懼而不敢來謁。後十餘年，袁氏已鞠育二子，治家甚嚴，不喜參雜。後恪之長安，謁舊友人王相國縉，遂薦於南康張萬頃大夫，為經略判官，挈家而往。袁氏每遇青松高山，凝睇久之，若有不快意。

dào duān zhōu, yuán shì yuē: qù cǐ bàn chéng, jiāng ruán yǒu xiá shān sì, wǒ jiā jiù yǒu mén tú sēng huì yōu, jū yú cǐ sì, bié lái shù shí nián. sēng xíng xià là jí gāo, néng bié xíng hái, shàn chū chén gòu, tǎng jīng bǐ shè shí, pō yì nán xíng zhī fú.
到端州，袁氏曰：「去此半程，江壖有峽山寺，我家舊有門徒僧惠幽，居於此寺，別來數十年。僧行夏臘極高，能別形骸，善出塵垢，倘經彼設食，頗益南行之福。」

kè yuē: rán.
恪曰：「然。」

suì jù zhāi shū zhī lèi. jí dǐ sì, yuán shì xīn rán, yì fú lǐ zhuāng, xié èr zi yì lǎo sēng yuàn, ruò shú qí jìng zhě. kè pō yì zhī. suì jiāng bì yù huán zi yǐ xiàn sēng yuē: cǐ shì yuàn zhōng jiù wù.
遂具齋蔬之類。及抵寺，袁氏欣然，易服理妝，攜二子詣老僧院，若熟其徑者。恪頗異之。遂將碧玉環子以獻僧曰：「此是院中舊物。」

sēng yì bù xiǎo. jí zhāi bà, yǒu yě yuán shù shí, lián bì xià yú gāo sōng, ér shí yú tái shàng. hòu bēi xiào, mén luó ér yuè. yuán shì cè rán, é mìng bǐ tí sēng bì yuē: gāng bèi ēn qíng yì cǐ xīn, wú duān biàn huà jǐ yān chén. bù rú zhú bàn guī shān qù, zhǎng xiào yī shēng yān wù shēn!
僧亦不曉。及齋罷，有野猿數十，連臂下於高松，而食於台上。後悲嘯，捫蘿而躍。袁氏惻然，俄命筆題僧壁曰：「剛被恩情役此心，無端變化幾湮沉。不如逐伴歸山去，長嘯一聲煙霧深！」

nǎi zhì bǐ yú dì, fǔ èr zi yàn qì shù shēng, yǔ kè yuē: hǎo zhù hǎo zhù, wú dāng yǒng jué yǐ!
乃擲筆於地，撫二子咽泣數聲，語恪曰：「好住好住，吾當永訣矣！」

suì liè yī huà wèi lǎo yuán, zhuī xiào zhě yuè shù ér qù, jiāng dǐ shēn shān ér fù fǎn shì. kè nǎi jīng jù, ruò hún fēi shén sàng. liáng jiǔ, fǔ èr zi yī tòng, nǎi xún yú lǎo sēng. sēng fāng wù: cǐ yuán shì pín dào wèi shā mí shí suǒ yǎng. kāi yuán zhōng, yǒu tiān shǐ gāo lì shì jīng guò cǐ, lián qí huì xiá, yǐ shù bó ér yì zhī. wén dǐ luò jīng, xiàn yú tiān zǐ. shí yǒu tiān shǐ lái wǎng, duō shuō qí huì xiá guò rén, zhǎng xún rǎo yú shàng yáng guān nèi, jí ān shǐ zhī luàn, jí bù zhī suǒ zhī. yú xì, bù qī jīn rì gèng dǔ qí guài yì ěr! bì yù huán zhě, běn hē líng hú rén suǒ shī, dāng shí yì suí yuán jǐng ér wǎng, jīn fāng wù yǐ.
遂裂衣化為老猿，追嘯者躍樹而去，將抵深山而復返視。恪乃驚懼，若魂飛神喪。良久，撫二子一慟，乃詢於老僧。僧方悟：「此猿是貧道為沙彌時所養。開元中，有天使高力士經過此，憐其慧黠，以束帛而易之。聞抵洛京，獻於天子。時有天使來往，多說其慧黠過人，長馴擾於上陽官內，及安史之亂，即不知所之。於戲，不期今日更睹其怪異耳！碧玉環者，本訶陵胡人所施，當時亦隨猿頸而往，今方悟矣。」

kè suì chóu chàng, yǐ zhōu liù qī rì, xié èr zi ér huí zhào, bù fù néng zhī rèn yě.
恪遂惆悵，艤舟六七日，攜二子而回棹，不復能之任也。