strong lǐ wǔ yán gé wǔ jí lǐ sì strong
禮五 沿革五 吉禮四
fāng qiū
方丘
shén zhōu hòu tǔ fù zhuān xū xià yīn zhōu hàn hòu hàn wèi jìn dōng jìn sòng qí liáng chén hòu wèi běi qí hòu zhōu suí dà táng
(神州后土附 顓頊 夏 殷 周 漢 後漢 魏 晉 東晉 宋 齊 梁 陳 後魏北齊 後周 隋 大唐)
wáng zhě fù tiān mǔ dì, gù páo xī shì fǔ ér guān fǎ yān.
王者父天母地,故庖羲氏俯而觀法焉。
zhuān xū nǎi mìng huǒ zhèng lí sī dì yǐ shǔ rén. huǒ dāng wèi běi. běi, yīn wèi yě. zhèng, zhǎng yě. sī, zhǔ yě. shǔ, huì yě. suǒ yǐ huì jù qún shén, shǐ gè yǒu xù.
顓頊乃命火正黎司地以屬人。(火當為北。北,陰位也。正,長也。司,主也。屬,會也。所以會聚群神,使各有序。)
xià yǐ wǔ yuè jì dì qí.
夏以五月祭地祇。
yīn yǐ liù yuè jì.
殷以六月祭。
zhōu zhì, dà sī lè yún: xià rì zhì lǐ dì qí yú zé zhōng zhī fāng qiū. dì qí zhǔ kūn lún yě. bì yú zé zhōng zhě, suǒ wèi yīn xià yǐ shì dì. qí qiū zài guó zhī běi. jiù yīn wèi. lǐ shén zhī yù yǐ huáng cóng, cóng, bā fāng, xiàng dì. shēng yòng huáng dú, bì yòng huáng zēng. dà zōng bó yún huáng cóng lǐ dì, xià wén yún jiē yǒu shēng bì, gè fàng qí qì zhī sè, zé shēng bì jiē yí yǐ huáng. wáng jí shī tóng fú dà qiú. jì dì zhī fú wú wén. cuī líng ēn jiǎ gōng yàn kǒng yǐng dá jiē yún yǔ jì tiān tóng fú. jīn àn, jiāo tè shēng yún qì yòng táo páo, yǐ xiàng tiān dì zhī xìng, shì tóng qì yě. wáng zhì yún tiān dì zhī niú jiǎo jiǎn lì, shì tóng shēng yě. yòu gōu mìng jué yún dì pèi yǐ hòu jì, yòu pèi jì tóng yě. cǐ lèi pō duō, fán fù zài gōng qí, xù yù dé yī, shàng zhì zhī yì ān yǒu èr zāi! pèi yǐ hòu jì. àn gōu mìng jué shì xiào jīng yún jiāo sì hòu jì yǐ pèi tiān dì. jì tiān nán jiāo, jiù yáng wèi. jì dì běi jiāo, jiù yīn wèi. hòu jì wèi tiān dì zhǔ, wén wáng wèi wǔ dì zōng shì yě. qí lè, zé dà sī lè yún: fán lè, hán zhōng wèi gōng, tài cù wèi jiǎo, gū xǐ wèi zhēng, nán lǚ wèi yǔ, líng gǔ líng táo, sūn zhú zhī guǎn, kōng sāng zhī qín sè, xián chí zhī wǔ, xià rì zhì, yú zé zhōng zhī fāng qiū zòu zhī. ruò lè bā biàn, zé dì qí jiē chū, kě dé ér lǐ yǐ. xiān zòu shì lè yǐ zhì qí shén, lǐ zhī yǐ yù, nǎi hòu hé lè ér jì yān. hán zhōng, lín zhōng yě. lín zhōng shēng yú wèi zhī qì. wèi, kūn zhī wèi yě. huò yuē: tiān shè zài dōng jǐng yú guǐ zhī wài. tiān shè, dì shén. yǐ zhī wèi gōng, yòng shēng lèi qiú zhī. fán jì tiān dì zōng miào zhī lè wú shāng zhě, shàng róu, shāng, jiān gāng yě. líng gǔ líng táo, liù miàn gǔ yě. sūn zhú, zhú zhī gēn zhī mò shēng zhě yě. kōng sāng, shān míng. qí shén zhōu dì qí, wèi wáng zhě suǒ bǔ jū jí tǔ, wǔ qiān lǐ zhī nèi dì míng yě. xiān rú jiē yǐn yǔ shòu dì tǒng shū yún kūn lún dōng nán dì fāng wǔ qiān lǐ, míng yuē shén zhōu shì yě. àn huáng dì qí, zhèng xuán yǐ wèi kūn lún, jí shì tǔ dì gāo zhe zhī chēng. jì jǔ zuì gāo wèi chēng, shì zhī sì hé zhī dì jiē jí zhī yě. zhì yú shén zhōu, dàn fāng wǔ qiān lǐ ér yǐ, gù bù yún qiū ér yán jiāo. yù yòng liǎng guī, wǔ cùn yǒu dǐ. chuǎn ér tóng dǐ yě. suǒ wèi cí yú běi jiāo shén zhōu zhī shén. chuǎn yīn chāng juàn fǎn. shēng yòng yǒu dú, dì guān mù rén yún: yīn sì yòng yǒu shēng. zhù yún wèi jì dì běi jiāo. bì yòng hēi zēng. bì sè wú wén. àn kūn lún shēng bì yòng hēi sè, zé shén bù yí yì yě. qí tán, yú běi jiāo zhú tǔ wèi tán, míng yuē tài zhé. jì fǎ yún: yì mái yú tài zhé jì dì yě. zhù yún: zhé, zhào xī, bì wèi zhāo míng zhī míng, zūn shén. pèi yì yǐ hòu jì. gōu mìng jué yún jiāo sì hòu jì yǐ pèi tiān dì. qí lè, zòu tài cù, gē yīng zhōng, wǔ xián chí, yǐ jì dì qí. dì qí suǒ jì yú běi jiāo, wèi shén zhōu zhī shén jí shè jì. bèi wǔ qí ruò shén zhōu, zé lǐ qí ér xià sì qí. qī xiàn. běn nǐ dà xiá jiǔ xiàn, yǐ wài shén wú guàn, gù qī xiàn. wáng jí shī fú, zhāi jiè, chéng lù, jiǔ zūn, jiàn zū hǎi zhī qì, jí shén xí gǎo jiē pú yuè, jí jī rén hū chén, sī lè sù xuán, zhǎng cì shè cì, dà zōng bó shè yà xiàn, bìng rú yuán qiū. qí rì, wáng fú dà qiú, lì yú fāng qiū dōng nán, xī miàn. nǎi zòu hán zhōng wèi gōng yǐ xià zhī lè, yǐ zhì qí shén. qì, wáng yòu qīn qiān shēng qǔ xuè, bìng yù yì zhī yǐ qiú shén. wèi zhī èr shǐ. tiān dì zhī jì, wéi yuán qiū fāng qiū, bèi cǐ èr shǐ. wèi yuán qiū zhī xiān zòu huán zhōng wèi gōng zhī lè, cì liáo shēng jí yù bì yě. fāng qiū zé xiān zòu hán zhōng wèi gōng zhī lè, cì zé yì mái xuè jí yù bì. èr zhě zài zhèng jì zhī qián, gù yún èr shǐ. shī qián jì zhì yù bì děng qì, cì zé wáng yǐ páo piàn wèi jué, zhuó wǎ wǔ zhī fàn qí, yǐ xiàn shī, wèi zhī cháo jiàn. suǒ wèi táo páo xiàng tiān dì zhī xìng. cì dà zōng bó yì yǐ páo jué zhuó lǐ qí, shè wáng hòu zhī xiàn. fán èr xiàn yě. cì jiàn shú yú shén zuò qián, bì, wáng gèng yǐ páo jué zhuó àng qí yǐ xiàn shī dà zōng bó yǐ páo jué zhuó tí qí yǐ yà zhī, suǒ wèi kuì shí zhī xiàn. fán sì xiàn yě. shī nǎi shí, shí qì, wáng gèng zhuó cháo jiàn zhī fàn qí yǐ yìn shī, suǒ wèi cháo xiàn dà zōng bó cì zhuó kuì shí zhī tí qí yǐ yà zhī, suǒ wèi zài xiàn. fán liù xiàn yě. cì zhū chén wèi bīn zhuó shěn qí yǐ xiàn shī. fán qī yě. wáng měi xiàn jiǔ, jiē zuò lè yī zhōng.
周制,大司樂云:「夏日至禮地祇於澤中之方丘。」(地祇主崑崙也。必於澤中者,所謂因下以事地。)其丘在國之北。(就陰位。)禮神之玉以黃琮,(琮,八方,象地。)牲用黃犢,幣用黃繒。(大宗伯雲「黃琮禮地」,下文雲「皆有牲幣,各放其器之色」,則牲幣皆宜以黃。)王及屍同服大裘。(祭地之服無文。崔靈恩、賈公彥、孔穎達皆雲與祭天同服。今按,郊特牲雲」器用陶匏,以象天地之性」,是同器也。王制雲」天地之牛角繭栗」,是同牲也。又鈎命決雲「地配以后稷」,又配祭同也。此類頗多,凡覆載功齊,煦嫗德一,尚質之義安有二哉!)配以后稷。(按鈎命決釋孝經雲」郊祀后稷以配天地。祭天南郊,就陽位。祭地北郊,就陰位。后稷為天地主,文王為五帝宗」是也。)其樂,則大司樂云:「凡樂,函鍾為宮,太蔟為角,姑洗為徵,南呂為羽,靈鼓靈鞀,孫竹之管,空桑之琴瑟,咸池之舞,夏日至,於澤中之方丘奏之。若樂八變,則地祇皆出,可得而禮矣。」(先奏是樂以致其神,禮之以玉,乃後合樂而祭焉。函鍾,林鍾也。林鍾生於未之氣。未,坤之位也。或曰:天社在東井、輿鬼之外。天社,地神。以之為宮,用聲類求之。凡祭天地宗廟之樂無商者,尚柔,商,堅剛也。靈鼓靈鞀,六面鼓也。孫竹,竹支根之末生者也。空桑,山名。)其神州地祇,謂王者所卜居吉土,五千里之內地名也。(先儒皆引禹受地統書雲」崑崙東南地方五千里,名曰神州」是也。按皇地祇,鄭玄以為崑崙,即是土地高著之稱。既舉最高為稱,是知四和之地皆及之也。至於神州,但方五千里而已,故不雲丘而言郊。)玉用兩珪,五寸有邸。(僢而同邸也。所謂祠於北郊神州之神。僢音昌絹反。)牲用黝犢,(地官牧人云:「陰祀用黝牲。」注云「謂祭地北郊」。)幣用黑繒。(幣色無文。按崑崙牲幣用黑色,則神不宜異也。)其壇,於北郊築土為壇,名曰太折。(祭法云:「瘞埋於太折祭地也。」注云:」折,照晰,必為昭明之名,尊神。」)配亦以后稷。(鈎命決雲「郊祀后稷以配天地」。)其樂,奏太蔟,歌應鍾,舞咸池,以祭地祇。(地祇所祭於北郊,謂神州之神及社稷。)備五齊(若神州,則醴齊而下四齊。)七獻。(本擬大祫九獻,以外神無祼,故七獻。)王及屍服,齋戒,乘路,酒樽,薦菹醢之器,藉神席稿秸蒲越,及雞人呼晨,司樂宿懸,掌次設次,大宗伯攝亞獻,並如圜丘。其日,王服大裘,立於方丘東南,西面。乃奏函鍾為宮以下之樂,以致其神。訖,王又親牽牲取血,並玉瘞之以求神。謂之二始。(天地之祭,惟圜丘方丘,備此二始。謂圜丘之先奏圜鍾為宮之樂,次燎牲及玉幣也。方丘則先奏函鍾為宮之樂,次則瘞埋血及玉幣。二者在正祭之前,故云二始。)屍前既置玉幣等訖,次則王以匏片為爵,酌瓦甒之泛齊,以獻屍,謂之朝踐。(所謂陶匏象天地之性。)次大宗伯亦以匏爵酌醴齊,攝王后之獻。凡二獻也。次薦熟於神座前,畢,王更以匏爵酌盎齊以獻屍;大宗伯以匏爵酌醍齊以亞之,所謂饋食之獻。凡四獻也。屍乃食,食訖,王更酌朝踐之泛齊以酳屍,所謂朝獻;大宗伯次酌饋食之醍齊以亞之,所謂再獻。凡六獻也。次諸臣為賓酌沈齊以獻屍。凡七也。王每獻酒,皆作樂一終。
hàn gāo dì dìng tiān xià hòu, zhào yù shǐ zhì cí sì guān nǚ wū. hàn chū, yīn qín miè xué, lǐ jīng zài rén xián qián chū, suǒ yǐ cí sì wèi xiū, diǎn lǐ yòng nǚ wū zhě wèi duō. qí liáng wū zhǔ cí tiān dì. wǔ dì jí wèi, yuē: zhèn qīn jiāo ér hòu tǔ wú sì, zé lǐ bù dā yě. yú shì dōng xìng fén yīn. fén yīn nán zǐ gōng sūn pāng yáng děng jiàn fén páng yǒu guāng rú jiàng, suì lì hòu tǔ cí yú fén yīn shuí yīn suī shàng. zé zhōng wèi wǔ tán, tán fāng wǔ zhàng, gāo liù chǐ. tán yī huáng dú, yǐ gāo dì pèi. láo jù yǐ cí jǐn yì. ér cóng cí zhě yī shàng huáng. shǐ yòng lè wǔ. dì qīn yáo bài rú shàng dì lǐ. cóng kuān shū děng yì. zhì xuān dì, xiū wǔ dì gù shì, xián suì zhēng yuè yī rì, zhì hé dōng cí hòu tǔ. chéng dì jiàn shǐ chū, xǐ hé dōng hòu tǔ yú zhǎng ān běi jiāo. shí chéng xiàng kuāng héng zòu yán: jì dì yú běi jiāo, jí yīn zhī xiàng yě. gù tiān zhī yú tiān zǐ yě, yīn qí suǒ dōu ér gè xiǎng yān. jīn sì hòu tǔ, fǎn dōng zhī shǎo yáng. yí xǐ zhī zhǎng ān. hòu yǐ dì wú jì sì, fù fén yīn hòu tǔ rú gù. dì bēng, huáng tài hòu zhào fù běi jiāo zhǎng ān. píng dì lì, dì yǔ tiān hé jì yú nán jiāo tán. shí cóng wáng mǎng yì. shì jiàn jiāo tiān piān.
漢高帝定天下後,詔御史置祠祀官、女巫。漢初,因秦滅學,禮經在人閒潛出,所以祠祀未修,典禮用女巫者未多。其梁巫主祠天地。武帝即位,曰:「朕親郊而后土無祀,則禮不荅也。」於是東幸汾陰。汾陰男子公孫滂洋等見汾旁有光如絳,遂立后土祠於汾陰脽(音雖)上。澤中為五壇,(壇方五丈,高六尺。)壇一黃犢,以高帝配。牢具已祠盡瘞。而從祠者衣尚黃。始用樂舞。帝親遙拜如上帝禮。(從寬舒等議。)至宣帝,修武帝故事,閒歲正月一日,至河東祠后土。成帝建始初,徙河東后土於長安北郊。(時丞相匡衡奏言:「祭地於北郊,即陰之象也。故天之於天子也,因其所都而各享焉。今祀后土,反東之少陽。宜徙之長安。」)後以帝無繼嗣,復汾陰后土如故。帝崩,皇太后詔復北郊長安。平帝立,地與天合祭於南郊壇。(時從王莽議。事見郊天篇。)
hòu hàn guāng wǔ zhōng yuán èr nián, yíng běi jiāo, sì dì qí. zài luò yáng chéng běi sì lǐ wèi fāng tán, sì bì. qiān lǚ tài hòu yú yuán, shàng báo tài hòu zūn hào yuē gāo huáng hòu, yǐ pèi dì qí. zhēng yuè xīn wèi, bié sì dì qí, wèi nán miàn xī shàng, gāo huáng hòu pèi, xī miàn běi shàng, jiē zài tán shàng. dì lǐ qún shén cóng shí, jiē zài tán xià. zhōng yuè wèi zài wèi, sì yuè gè zài qí fāng mèng chén zhī dì, zhōng yíng nèi. hǎi zài dōng hé xī, jì běi, huái dōng, jiāng nán shān chuān gè rú qí fāng, jiē zài wài yíng nèi. sì bì zhuì zhì wèi fǎn. jí zhōng wài yíng mén fēng shén rú nán jiāo. dì qí gāo hòu yòng dú gè yī, wǔ yuè gòng niú yī, sì hǎi sì dú gòng niú yī, qún shén gòng niú èr. lè rú nán jiāo. jì sòng shén, yì zǔ shí yú tán běi. míng dì yǒng píng èr nián zhēng yuè shàng dīng, sì nán jiāo bì, cì jiāo.
後漢光武中元二年,營北郊,祀地祇。在雒陽城北四里為方壇,四陛。遷呂太后於園,上薄太后尊號曰高皇后,以配地祇。正月辛未,別祀地祇,位南面西上,高皇后配,西面北上,皆在壇上。地理群神從食,皆在壇下。中嶽位在未,四岳各在其方孟辰之地,中營內。海在東;河西,濟北,淮東,江南;山川各如其方,皆在外營內。四陛醊(陟衛反。)及中外營門封神如南郊。地祇、高后用犢各一,五嶽共牛一,四海四瀆共牛一,群神共牛二。樂如南郊。既送神,瘞俎實於壇北。明帝永平二年正月上丁,祀南郊畢,次郊。
wèi míng dì jǐng chū yuán nián, zhào sì fāng qiū suǒ jì yuē huáng huáng hòu dì, yǐ shùn fēi yī qí shì pèi. běi jiāo suǒ jì yǐ wǔ xuān huáng hòu pèi. shí gāo táng lóng shàng biǎo yún: gǔ lái é yīng jiāng sì, shèng dé zhī fēi, wèi yǒu pèi shí yú jiāo zhě yě. hàn wén chū jì dì qí yú wèi yáng, yǐ gāo dì pèi. xiào wǔ lì hòu tǔ yú fén yīn, yì yǐ gāo dì pèi. wéi wáng mǎng yǐn zhōu lǐ' xiǎng xiān bǐ' wèi pèi běi jiāo, xià zhì yǐ gāo hòu pèi dì, zì cǐ shǐ yě. chén wèi yí yī gǔ diǎn, yǐ wǔ huáng pèi tiān dì yě. yú huàn yì yuē yí yǐ xuān hòu pèi dì. shǔ zhǔ liú bèi jí wèi, yíng běi jiāo yú chéng dū.
魏明帝景初元年,詔祀方丘所祭曰皇皇后地,以舜妃伊耆氏配。北郊所祭以武宣皇后配。(時高堂隆上表云:「古來娥英姜姒,盛德之妃,未有配食於郊者也。漢文初祭地祇於渭陽,以高帝配。孝武立后土於汾陰,亦以高帝配。唯王莽引周禮'享先妣'為配北郊,夏至以高后配地,自此始也。臣謂宜依古典,以武皇配天地也。」魚豢議曰」宜以宣後配地」。蜀主劉備即位,營北郊於成都。)
jìn wǔ dì shòu chán hòu, tài shǐ èr nián, dìng jiāo sì, dì jiāo xiān hòu pèi. shì nián, bìng yuán fāng èr qiū yú nán běi jiāo, gèng xiū tán zhào, qí èr zhì zhī sì, hé yú èr jiāo. shí cóng yǒu sī yì, yún gǔ zhě jiāo qiū bù yì. shí yī yuè gēng yín, dì qīn sì yú nán jiāo. zì hòu fāng zé bù bié lì.
晉武帝受禪後,泰始二年,定郊祀,地郊先後配。是年,並圓方二丘於南北郊,更修壇兆,其二至之祀,合於二郊。(時從有司議,雲」古者郊丘不異」。)十一月庚寅,帝親祀於南郊。自後方澤不別立。
dōng jìn yuán dì dà xìng èr nián, běi jiāo wèi lì, dì qí gòng zài tiān jiāo. míng dì tài níng sān nián qī yuè, shǐ zhào lì běi jiāo, wèi jí jiàn ér dì bēng. chéng dì xián hé bā nián, yú fù zhōu shān nán lì dì jiāo, yǐ xuān mù zhāng huáng hòu pèi, wǔ yuè sì wàng sì hǎi sì dú wǔ hú zhū shān jiāng děng fán sì shí sì shén, jí zhū xiǎo shān, cóng sì. cǐ yī wèi shì gù shì, fēi jìn jiù yě. kāng dì jiàn yuán yuán nián zhēng yuè xīn sì, sì běi jiāo. dì jiē qīn fèng. shēng yòng xuán. shí jiāng běi jiāo, tài cháng gù hé biǎo àn hòu hàn guāng wǔ zhēng yuè xīn wèi, shǐ jiàn běi jiāo, cǐ zé yǔ nán jiāo tóng yuè. yú shì cóng hé yì. jiāo miào shēng bì bì yù zhī sè, suī yǒu chéng wén, qín dài duō yǐ mǎ yà jū, hàn zé dàn yún dú, wèi bàn qí sè, jiāng zuǒ nán běi tóng yòng xuán shēng.
東晉元帝大興二年,北郊未立,地祇共在天郊。明帝太寧三年七月,始詔立北郊,未及建而帝崩。成帝咸和八年,於覆舟山南立地郊,以宣穆張皇后配,五嶽、四望、四海、四瀆、五湖、諸山江等凡四十四神,及諸小山,從祀。(此依魏氏故事,非晉舊也。)康帝建元元年正月辛巳,祀北郊。帝皆親奉。牲用玄。(時將北郊,太常顧和表」按後漢光武正月辛未,始建北郊,此則與南郊同月」。於是從和議。郊廟牲幣璧玉之色,雖有成文,秦代多以〈馬亞〉駒,漢則但云犢,未辦其色,江左南北同用玄牲。)
sòng wǔ dì yǒng chū èr nián, qīn sì nán běi jiāo. xiào wǔ dì dà míng sān nián, yí běi jiāo yú zhōng shān běi yuán dào xī, yǔ nán jiāo xiāng duì. hòu hái jiù chù. chū jìn shǐ zhì yú fù zhōu shān nán, zhì cǐ yí zhī. fèi dì yǐ jiù dì jí xiáng, fù zhī.
宋武帝永初二年,親祀南北郊。孝武帝大明三年,移北郊於鍾山北原道西,與南郊相對。後還舊處。(初晉始置於覆舟山南,至此移之。廢帝以舊地吉祥,復之。)
qí gāo dì shòu chán, jiàn yuán èr nián zhēng yuè cì xīn, sì běi jiāo. xī shēng zhī sè, yīn jiù bù gǎi. shí cóng wáng jiǎn yì. ér wú pèi. wǔ dì yǒng míng wǔ nián yì, jiāo sì yòng zhēng yuè, cì xīn yì hòu tǔ, yù bìng qīn fèng. chē fú zhī yí, lǜ zūn hàn zhì, chū yǐ fǎ jià, gǔn miǎn. yòng cì xīn zhī yì, yǐ zhù tiān jiāo.
齊高帝受禪,建元二年正月次辛,祀北郊。犧牲之色,因舊不改。(時從王儉議。)而無配。武帝永明五年議,郊祀用正月,次辛瘞后土,御並親奉。車服之儀,率遵漢制,出以法駕,袞冕。(用次辛之義,已注天郊。)
liáng wǔ dì zhì, běi jiāo, wèi tán yú guó zhī běi. tán shàng fāng shí zhàng, xià fāng shí èr zhàng, gāo yī zhàng. sì miàn gè yī bì. qí wèi wài wěi zài zhòng. cháng yǔ nán jiāo xián suì. zhēng yuè shàng xīn, sì hòu tǔ yú tán shàng, yǐ dé hòu pèi. lǐ yǐ huáng cóng. wǔ guān xiān nóng wǔ yuè jí guó nèi shān chuān, jiē cóng sì. dì zǎn tí yuē hòu dì zuò. yòng shàng hé xiāng. yǐ dì yú rén qīn, yí jiā zá fù. shěng chú sì wàng zuò. bó shì míng shān bīn yì běi jiāo yǒu yuè zhèn hǎi dú zhī zuò, ér yòu yǒu sì wàng zuò, yí wèi zhòng. suì shěng sì wàng zuò yě. sōng jiāng zhè jiāng wǔ hú zhōng shān bái shí shān, bìng liú zhī rú gù. dì xíng yī xiàn zhī lǐ. yì zài nán jiāo wén.
梁武帝制,北郊,為壇於國之北。(壇上方十丈,下方十二丈,高一丈。四面各一陛。其為外壝再重。)常與南郊閒歲。正月上辛,祀后土於壇上,以德後配。禮以黃琮。五官、先農、五嶽及國內山川,皆從祀。地攢題曰後地座。用上和香。(以地於人親,宜加雜馥。)省除四望座。(博士明山賓議」北郊有岳鎮海瀆之座,而又有四望座,疑為重」。遂省四望座也。)松江、浙江、五湖、鍾山、白石山,並留之如故。帝行一獻之禮。(議在南郊文。)
chén wǔ dì shòu chán, yì yǐ xián suì, zhēng yuè shàng xīn, yòng tè niú yī, sì yú běi jiāo, yǐ huáng bǐ zhāo hòu pèi. jí wén dì tiān jiā zhōng, gǎi yǐ dé huáng dì pèi. xuān dì jí wèi, yǐ jiāo tán bēi xià, gèng zēng guǎng zhī. cí bù láng zhōng wáng yuán guī yì: jiù tán shàng jìng guǎng jiǔ zhàng sān chǐ, qǐng jiā qī chǐ, yǐ zé dì yì. xià jìng guǎng shí wǔ zhàng, qǔ sān fēn yì yī, gāo zhàng wǔ cùn, qǐng jiā chǐ wǔ cùn, qǔ èr bèi hàn jiā zhī shù.
陳武帝受禪,亦以閒歲,正月上辛,用特牛一,祀於北郊,以皇妣昭後配。及文帝天嘉中,改以德皇帝配。宣帝即位,以郊壇卑下,更增廣之。(祠部郎中王元規議:「舊壇上徑廣九丈三尺,請加七尺,以則地義。下徑廣十五丈,取三分益一,高丈五寸,請加尺五寸,取二倍漢家之數。」)
hòu wèi dào wǔ jí dì wèi, èr nián guǐ hài, yì dì yú běi jiāo, yǐ shén yuán dòu huáng hòu pèi. tán zhào zhì tóng nán jiāo. wǔ yuè míng shān zài zhōng wěi nèi, sì dú dà chuān yú wài wěi nèi. hòu tǔ shén yuán hòu gòng yòng xuán shēng yī, yù yòng liǎng guī yǒu dǐ, bì yòng shù bó. wǔ yuè děng gòng niú yī. jì bì, yì shēng tǐ yú tán běi hài dì. qí hòu, xià zhì jì dì yú fāng zé, yòng bì shēng zhī shǔ, yǔ èr jiāo tóng.
後魏道武即帝位,二年癸亥,瘞地於北郊,以神元竇皇后配。壇兆制同南郊。五嶽名山在中壝內,四瀆大川於外壝內。后土、神元後共用玄牲一,玉用兩珪有邸,幣用束帛。五嶽等共牛一。祭畢,瘞牲體於壇北亥地。其後,夏至祭地於方澤,用幣牲之屬,與二郊同。
běi qí zhì, sān nián yī jì. yǐ xià rì zhì dì kūn lún huáng dì qí yú fāng zé, yǐ wǔ míng huáng hòu pèi. wèi tán zài guó běi jiāo. tán guǎng lún sì shí chǐ, gāo sì chǐ, miàn gè yī jiē. qí wài wèi sān wěi, xiāng qù guǎng xiá tóng yuán qiū. wěi wài dà yíng, guǎng lún sān bǎi èr shí bù, yú rú yuán qiū. yòu wèi yì kǎn yú tán zhī rén dì, zhōng wěi zhī wài, guǎng shēn zhàng èr chǐ. lǐ yǐ huáng cóng shù bó, shén zhōu shè jì tiān xià shān shuǐ, bìng cóng sì. yòng shēng shí èr, yí tóng yuán qiū.
北齊制,三年一祭。以夏日至禘崑崙皇地祇於方澤,以武明皇后配。為壇在國北郊。(壇廣輪四十尺,高四尺,面各一階。其外為三壝,相去廣狹同圜丘。壝外大營,廣輪三百二十步,餘如圜丘。又為瘞坎於壇之壬地,中壝之外,廣深丈二尺。)禮以黃琮、束帛,神州、社稷、天下山水,並從祀。用牲十二,儀同圜丘。
hòu zhōu jì hòu tǔ dì qí, yú guó běi jiāo liù lǐ wèi tán, tán yī chéng, bā fāng. xià chóng yī zhàng, fāng liù zhàng bā chǐ shàng chóng wǔ chǐ, fāng sì zhàng. fāng gè yī jiē, měi chǐ yī jí. qí wěi bā miàn, jìng bǎi èr shí bù, nèi wěi bàn zhī. yǐ shén nóng pèi, shēng yǐ qí fāng zhī sè. shén zhōu tán zài qí yòu, yǐ xiàn hóu mò nà pèi yān. tán chóng yī zhàng, fāng sì zhàng, qí tán rú fāng qiū. mò nà zé zhōu wén dì zhī yuǎn zǔ, zì yīn shān nán xǐ, shǐ jū liáo xī.
後周祭后土地祇,於國北郊六里為壇,(壇一成,八方。下崇一丈,方六丈八尺;上崇五尺,方四丈。方各一階,每尺一級。其壝八面,徑百二十步,內壝半之。)以神農配,牲以其方之色。神州壇在其右,以獻侯莫那配焉。(壇崇一丈,方四丈,其壇如方丘。莫那則周文帝之遠祖,自陰山南徙,始居遼西。)
suí yīn zhōu zhì, xià rì zhì jì huáng dì qí, yú gōng chéng běi jiāo shí sì lǐ wèi fāng tán, qí qiū zài chéng, chéng gāo wǔ chǐ. xià chéng fāng shí zhàng, shàng chéng fāng wǔ zhàng. chéng zé zhòng yě. yǐ tài zǔ wǔ yuán pèi, shén zhōu yíng zhōu jì zhōu róng zhōu shí zhōu zhù zhōu yíng zhōu xián zhōu yáng zhōu, qí jiǔ zhōu shān chuān lín zé qiū líng fén yǎn yuán xí, jiē cóng sì. dì qí jí pèi dì zài tán shàng. shén zhōu jiǔ zhōu shén zuò yú tán dì èr dì bā bì zhī jiān: shén zhōu dōng nán fāng, yíng zhōu nán fāng, jì zhōu róng zhōu xī nán fāng, shí zhōu xī fāng, zhù zhōu xī běi fāng, yíng zhōu běi fāng, xián zhōu dōng běi fāng, yáng zhōu dōng fāng. jiǔ zhōu shān hǎi yǐ xià, gè yī fāng miàn bā bì zhī jiān. wéi jì zhōu shān lín chuān zé, qiū líng fén yǎn, yú tán zhī nán, shǎo xī. dì qí pèi dì děng shēng yòng huáng dú èr, shén zhōu yǐ xià yòng fāng sè dú yī, jiǔ zhōu shān hǎi fén yǎn děng jiā yáng shǐ gè jiǔ. mèng dōng, jì shén zhōu yú běi jiāo, yì yǐ tài zǔ wǔ yuán pèi, shēng yòng dú èr. fán dà sì yǎng shēng, zài dí jiǔ xún, hào tiān wǔ dì rì yuè huáng dì qí shén zhōu zōng miào shè jì. zhōng sì sān xún, xīng chén wǔ sì sì wàng. xiǎo sì yī xún. sī zhōng sī mìng fēng shī yǔ shī zhū xīng shān chuān. qí shēng fāng sè nán bèi zhě, tīng yǐ chún sè dài. yáng dì dà yè yuán nián mèng dōng, sì shén zhōu, gǎi yǐ gāo zǔ wén dì pèi.
隋因周制,夏日至祭皇地祇,於宮城北郊十四里為方壇,(其丘再成,成高五尺。下成方十丈,上成方五丈。成則重也。)以太祖武元配,神州、迎州、冀州、戎州、拾州、柱州、營州、咸州、揚州,其九州山、川、林、澤、丘陵、墳衍、原隰,皆從祀。(地祇及配帝在壇上。神州九州神座於壇第二第八陛之間:神州東南方,迎州南方,冀州、戎州西南方,拾州西方,柱州西北方,營州北方,咸州東北方,揚州東方。九州山海以下,各依方面八陛之間。唯冀州山林川澤,丘陵墳衍,於壇之南,少西。)地祇、配帝等牲用黃犢二,神州以下用方色犢一,九州山海墳衍等加羊豕各九。孟冬,祭神州於北郊,亦以太祖武元配,牲用犢二。凡大祀養牲,在滌九旬,(昊天、五帝、日、月、皇地祇、神州、宗廟、社稷。)中祀三旬,(星辰、五祀、四望。)小祀一旬。(司中、司命、風師、雨師、諸星、山川。)其牲方色難備者,聽以純色代。煬帝大業元年孟冬,祀神州,改以高祖文帝配。
dà táng zhì, xià rì zhì jì huáng dì qí, yú gōng chéng zhī běi jiāo shí sì lǐ wèi fāng qiū tán, yīn suí zhì, yǐ jǐng dì pèi, shén zhōu wǔ fāng yuè zhèn hǎi dú shān lín chuān zé qiū líng fén yǎn yuán xí, jiē cóng sì. dì qí pèi dì zài tán shàng. shén zhōu zài tán dì èr děng. wǔ yuè yǐ xià sān shí qī zuò, yú tán xià wài wěi zhī nèi. qiū líng děng sān shí zuò yú wěi wài. dì qí jí pèi dì shēng yòng huáng dú èr, shén zhōu yòng yǒu dú yī, yuè zhèn yǐ xià jiā yáng shǐ gè wǔ. mèng dōng jì shén zhōu yú běi jiāo, fèng cháng bó shì lù zūn kǎi zhāng tǒng shī quán wú èr xǔ zi rú děng yì chēng: běi jiāo zhī yuè, gǔ wú míng wén. hàn guāng wǔ zhēng yuè xīn wèi, shǐ jiàn jiāo. dōng jìn chéng dì xián hé zhōng yì, běi jiāo yòng zhēng yuè, jiē wú míng jù. wǔ dé lái lǐ lìng jí yòng shí yuè, wèi shì yīn yòng shì, gù yú cǐ shí jì zhī. qǐng yī jiù shí yuè zhì jì. jǐng dì pèi, shēng yòng yǒu dú èr. zhēn guān zhōng, fèng gāo zǔ pèi dì jiāo. yǒng huī zhōng, fèi shén zhōu zhī sì. lǐ bù shàng shū xǔ jìng zōng zòu fāng qiū jì dì zhī wài, bié yǒu shén zhōu, wèi zhī běi jiāo. dì fēn wèi èr, jì wú diǎn jù, yòu bù tōng. qǐng hé wèi yī sì. gān fēng chū, yòu zhào yī jiù sì shén zhōu. huáng dì qí tán yī jiù yú wèi shuǐ běi zhì. èr nián, zhào yǐ gāo zǔ tài wǔ huáng dì chóng pèi fāng qiū děng sì. sī lǐ shǎo cháng bó hǎo chù jùn děng zòu jiǎn jiù lǐ, yǐ dài zǔ yuán huáng pèi gǎn dì jiān pèi shén zhōu xiǎn qìng lǐ, fèi gǎn dì sì, yǐ gāo zǔ pèi hào tiān jiān pèi shén zhōu. yì bèi jiāo tiān piān. tài jí yuán nián zhēng yuè chū, jiāng yǒu shì yú nán jiāo, yǒu sī yì, wéi jì hào tiān shàng dì. xù yì qǐng shè huáng dì qí wèi. shí jiàn yì dài fū jiǎ céng shàng biǎo, lùn hé shè huáng dì qí wèi. yǔ jù jiāo tiān piān. kāi yuán èr shí yī nián, xià rì zhì, sì huáng dì qí yú fāng qiū, yǐ gāo zǔ pèi. lì dōng, jì shén zhōu yú běi jiāo, yǐ tài zōng pèi. qí yí bèi kāi yuán lǐ. chū, zhōng shū lìng fáng xuán líng yǔ lǐ guān yì, yǐ wèi: yī lǐ yǒu yì yú rén zé sì zhī. shén zhōu zhě, guó zhī suǒ tuō, yú bā zhōu zé yì bù xiāng jí. jìn dài tōng jì jiǔ zhōu. jīn chú yíng zhōu děng bā zuò, wéi jì huáng dì qí jí shén zhōu, yǐ zhèng sì diǎn. kāi yuán shí yī nián, xuán zōng zì dōng dōu jiāng hái xī jīng, biàn xìng bīng zhōu. zhì shí èr nián èr yuè èr shí èr rì, cí hòu tǔ yú fén yīn shuí shàng. tài shǐ zòu: róng guāng chū hé, xiū qì sì sāi, xiáng fēng rào tán, rì yáng qí guāng. jiù cí táng wèi fù rén sù xiàng. wǔ tài hòu shí, yí hé xī liáng shān shén sù xiàng, jiù cí zhōng pèi yān. zhì shí yī nián, yǒu sī qiān liáng shān shén xiàng yú cí wài zhī bié shì. èr shí nián, chē jià yù xìng tài yuán, zhōng shū lìng xiāo sōng shàng yán yún: shí yī nián qīn cí hòu tǔ, wèi cāng shēng qí gǔ. zì shì shén míng zhāo yòu, lěi nián fēng dēng. yǒu qí bì bào, lǐ zhī dà zhě. qiě hàn wǔ qīn cí shuí shàng, qián hòu shù sì. fú qǐng zhǔn jiù shì, zhì hòu tǔ xíng bào sài zhī lǐ. cóng zhī. zhì shí yī yuè èr shí yī rì, sì hòu tǔ yú shuí shàng. qí wén yuē: gōng wéi kūn yuán, dào zhāo pǐn wù, guǎng dà mào yù, chàng yú shēng chéng, shù píng xiū hé, huì jí lí xiàn. bó hòu zhī wèi, yuè zài fén yīn, sù gōng shí xún, yòng zhāo jiù diǎn. jìng yǐ cóng bì xī shēng, zī shèng shù pǐn, bèi zī yì lǐ, shì zhǎn chéng què. ruì zōng huáng dì pèi shén zuò zhǔ. lǐ bì, lìng suǒ sī kān shí yú cí suǒ. shàng zì wèi wén.
大唐制,夏日至祭皇地祇,於宮城之北郊十四里為方丘壇,因隋制,以景帝配,神州、五方、岳、鎮、海、瀆、山林、川澤、丘陵、墳衍、原隰,皆從祀。(地祇配帝在壇上。神州在壇第二等。五嶽以下三十七座,於壇下外壝之內。丘陵等三十座於壝外。)地祇及配帝牲用黃犢二,神州用黝犢一,岳鎮以下加羊豕各五。孟冬祭神州於北郊,(奉常博士陸遵楷、張統師、權無二、許子儒等議稱:「北郊之月,古無明文。漢光武正月辛未,始建郊。東晉成帝咸和中議,北郊用正月,皆無明據。武德來禮令即用十月,為是陰用事,故於此時祭之。請依舊十月致祭。」)景帝配,牲用黝犢二。貞觀中,奉高祖配地郊。永徽中,廢神州之祀。(禮部尚書許敬宗奏」方丘祭地之外,別有神州,謂之北郊。地分為二,既無典據,又不通。請合為一祀。」)乾封初,又詔依舊祀神州。(皇地祇壇依舊於渭水北置。)二年,詔以高祖太武皇帝崇配方丘等祀。(司禮少常伯郝處俊等奏」檢舊禮,以代祖元皇配感帝兼配神州;顯慶禮,廢感帝祀,以高祖配昊天兼配神州」。議備郊天篇。)太極元年正月初,將有事於南郊,有司議,唯祭昊天上帝。續議請設皇地祇位。(時諫議大夫賈曾上表,論合設皇地祇位。語具郊天篇。)開元二十一年,夏日至,祀皇地祇於方丘,以高祖配。立冬,祭神州於北郊,以太宗配。其儀備開元禮。(初,中書令房玄齡與禮官議,以為:「依禮有益於人則祀之。神州者,國之所託,餘八州則義不相及。近代通祭九州。今除迎州等八座,唯祭皇地祇及神州,以正祀典。」)開元十一年,玄宗自東都將還西京,便幸并州。至十二年二月二十二日,祠后土於汾陰脽上。太史奏:榮光出河,休氣四塞,祥風繞壇,日揚其光。(舊祠堂為婦人塐像。武太后時,移河西梁山神塐像,就祠中配焉。至十一年,有司遷梁山神像於祠外之別室。)二十年,車駕欲幸太原,中書令蕭嵩上言云:「十一年親祠后土,為蒼生祈穀。自是神明昭祐,累年豐登。有祈必報,禮之大者。且漢武親祠脽上,前後數四。伏請准舊事,至后土行報賽之禮。」從之。至十一月二十一日,祀后土於脽上。其文曰:「恭惟坤元,道昭品物,廣大茂育,暢於生成,庶憑休和,惠及黎獻。博厚之位,粵在汾陰,肅恭時巡,用昭舊典。敬以琮幣犧牲,粢盛庶品,備茲瘞禮,式展誠愨。睿宗皇帝配神作主。」禮畢,令所司刊石於祠所。(上自為文。)
shè jì
社稷
zhuān xū gāo xīn táng yú xià yīn zhōu hàn hòu hàn wèi jìn dōng jìn sòng qí liáng chén hòu wèi běi qí hòu zhōu suí dà táng
(顓頊 高辛 唐 虞 夏 殷 周 漢 後漢 魏 晉 東晉 宋 齊 梁 陳 後魏北齊 後周 隋 大唐)
zhuān xū sì gòng gōng shì zi gōu lóng wèi shè, jì fǎ yuē: gòng gōng shì bà yǒu jiǔ zhōu, qí zǐ yuē hòu tǔ, néng píng shuǐ tǔ, gù sì yǐ wèi shè. liè shān shì zi zhù wèi jì. jì fǎ yuē: liè shān shì zhī yǒu tiān xià, qí zǐ yuē zhù, néng zhí bǎi gǔ, gù sì wèi jì.
顓頊祀共工氏子勾龍為社,(祭法曰:「共工氏霸有九州,其子曰后土,能平水土,故祀以為社。」)烈山氏子柱為稷。(祭法曰:「烈山氏之有天下,其子曰柱,能殖百穀,故祀為稷。」)
gāo xīn shì táng yú xià jiē yīn zhī.
高辛氏、唐、虞、夏皆因之。
yīn tāng wèi hàn qiān zhù, ér yǐ zhōu qì dài zhī. yù qiān gōu lóng, wú kě jì zhě, gù zhǐ. xiān wáng zhī zhì, fǎ shī yú rén zé sì zhī.
殷湯為旱遷柱,而以周棄代之。欲遷勾龍,無可繼者,故止。(先王之制,法施於人則祀之。)
zhōu zhì, tiān zǐ lì sān shè. jì fǎ yún wáng wèi qún xìng lì shè yuē dà shè, qún, zhòng yě. wèi bǎi guān jí zhào rén suǒ zhì lì. yú kù mén nèi zhī xī lì zhī. xiǎo zōng bó yún: zuǒ zōng miào, yòu shè jì. zhèng xuán yuē: kù mén nèi zhì mén wài yě. zhōu dài wén, shàng zūn zūn, gù zài yòu yě. àn gōng yáng lǔ huán gōng èr nián, qǔ gào dà dǐng nà yú dà miào. hé xiū yún zhì jiā yòu zōng miào, shàng qīn qīn, wén jiā yòu shè jì, shàng zūn zūn shì yě. wáng zì wèi lì shè yuē wáng shè, yú jí tián lì zhī. àn shī zhōu sòng yún chūn jí tián ér qí shè jì. jì yīn jí tián, suì yǐ qí shè, zé shì jí tián zhōng lì zhī. wáng qīn jí tián, suǒ yǐ gōng zī shèng, gù yīn lì shè yǐ qí zhī. wáng guó zhī shè yuē bó shè, miào mén zhī wài lì zhī. chūn qiū āi gōng sì nián, bó shè zāi. gǔ liáng chuán yún yǐ miè guó zhī shè wèi miào píng. zhū hóu lì sān shè. jì fǎ yún zhū hóu wèi bǎi xìng lì shè yuē guó shè, yì wèi bǎi guān xià jí wàn rén suǒ zhì. yú gāo mén zhī xī lì zhī. àn zhū hóu sān mén: wài yuē gāo, cì yuē yīng, nèi yuē lù. zì wèi lì shè yuē hóu shè, yì yú jí tián zhōng lì zhī. àn jì yì zhū hóu yì yǒu jí tián gù. bó shè. lì chù gài yǔ tiān zǐ tóng. àn chūn qiū yún bó shè zāi. zhù yún bó shè, yīn shè. zhū hóu yǒu zhī, suǒ yǐ jiè wáng guó. dài fū yǐ xià lì yī shè. jì fǎ yún dài fū yǐ xià chéng qún lì shè yuē zhì shè. dài fū bù dé tè lì shè, yǔ rén zú hé jū bǎi jiā yǐ shàng, zé gòng lì yī shè. jīn shí lǐ shè shì yě. jiāo tè shēng yuē wéi wèi shè shì, dān chū lǐ. dàn lì míng suī yì, qí shén zé tóng. jiē yǐ gōu lóng pèi zhī. jì, zhōu qì pèi zhī. jù xiān rú suǒ shuō bù tóng. wáng sù zhī tú, jí yún dàn jì gōu lóng. hòu jì rén shén ér yǐ, fēi wèi pèi jì. yǔ zhèng gèng xiāng zhé nán. bié yǒu píng yì, bù fù jù lùn. àn liǎng jiā suǒ shì, zhèng yì wèi zhǎng, gù jīn jù yǐ wèi shuō. shè zhě, wǔ tǔ zhī shén. wǔ tǔ wèi ruò dì guān sī tú zhí yún, shān lín chuān zé qiū líng fén yǎn yuán xí děng, gè yǒu suǒ yù, qún shēng lài zhī. gù tè yú tǔ shēng wù chù, bié lì qí míng wèi shè. yuán shén qì yún shè zhě tǔ dì zhī shén, néng shēng wǔ gǔ. jiāo tè shēng yún shè suǒ yǐ shén dì zhī dào. jì zhě, yú wǔ tǔ zhī zhōng, tè zhǐ yuán xí zhī qí. yǐ wǔ tǔ suī gè yǒu suǒ shēng, ér shān lín chuān zé qiū líng fén yǎn, cǐ sì zhě zá chū cái yòng děng wù, yú wǔ gǔ zhī gōng zé shǎo. qiě shēng rén suǒ jí zhě shí, gù yú wǔ tǔ zhī zhōng, bié jīng yì yuán xí zhī qí yǐ bào zhī. yǐ qí néng shēng wǔ gǔ, míng qí shén. dàn wǔ gǔ bù kě biàn yán, yǐ jì wèi wǔ gǔ zhī zhǎng, chūn shēng qiū chéng, zuì dé zhòng hé zhī qì, gù qǔ yǐ míng qí shén, biǎo yán qí chù néng shēng jì yě. fēi wèi zhǐ jì qí gǔ lì. gù yuán shén qì yún shè zhě, tǔ dì zhī zhǔ. jì zhě, yuán xí zhī zhōng néng shēng wǔ gǔ zhī qí shì yě. yòu lǐ jì yuē jiā zhǔ zhōng liù ér guó zhǔ shè jì, yǐ qí jù shì tǔ shén yě. shè tán zài dōng, jì tán zài xī, jù běi miàn. tán zhú qiáng, kāi sì miàn mén. qiě shè jì yīn shén, jiē yǐ běi miàn wèi zūn, dì dào zhǎng yòu, gù jì zài xī yě. zhī běi miàn jí yǒu qiáng zhě, jiāo tè shēng shuō shè yún jūn nán xiàng yú běi yōng xià, dā yīn zhī yì shì yě. tiān zǐ zhī shè, zé yǐ wǔ sè tǔ gè yī fāng sè wèi tán, guǎng wǔ zhàng. chūn qiū wén yì yuē: tiān zǐ shè tán, bó wǔ zhàng, zhū hóu bàn zhī. tiān zǐ dà shè, dōng fāng qīng, nán fāng chì, xī fāng bái, běi fāng hēi, mào yǐ huáng tǔ. zhū hóu zé dàn yòng dāng fāng zhī sè wèi tán. jiē lì shù yǐ biǎo qí chù, yòu bié wèi zhǔ yǐ xiàng qí shén. lǐ jì dà chuán shuō mù yě zhī shì yún jì shì ér tuì, chái yú shàng dì, qí shè. yòu shàng shū gān shì yún bù yòng mìng lù yú shè, zé tiān zǐ zhū hóu jūn xíng jiē zài shè zhǔ yě. qí zhǔ, zhèng zhù dàn yún gài yòng shí wèi zhī, yǐ shí wèi tǔ lèi gù yě. dài fū yǐ xià, dàn gè yǐ dì suǒ yí zhī mù ér lì zhī. sī tú zhí yún: shè qí shè jì zhī wěi ér shù zhī tián zhǔ. gè yǐ qí yě suǒ yí zhī mù, suì yǐ míng qí shè.
周制,天子立三社。祭法雲「王為群姓立社曰大社」,(群,眾也。為百官及兆人所置立。)於庫門內之西立之。(小宗伯云:「左宗廟,右社稷。」鄭玄曰:「庫門內雉門外也。」周代文,尚尊尊,故在右也。案公羊魯桓公二年,取郜大鼎納於大廟。何休雲「質家右宗廟,尚親親,文家右社稷,尚尊尊」是也。)」王自為立社曰王社」,於籍田立之。(按詩周頌雲「春籍田而祈社稷」。既因籍田,遂以祈社,則是籍田中立之。王親籍田,所以供粢盛,故因立社以祈之。)亡國之社曰亳社,廟門之外立之。(春秋哀公四年,亳社災。穀梁傳雲」以滅國之社為廟屏」。)諸侯立三社。祭法雲」諸侯為百姓立社曰國社」,(亦為百官下及萬人所置。)於皋門之西立之。(按諸侯三門:外曰皋,次曰應,內曰路。)」自為立社曰侯社」,亦於籍田中立之。(按祭義諸侯亦有籍田故。)亳社。(立處蓋與天子同。按春秋雲「亳社災」。注云」亳社,殷社。諸侯有之,所以戒亡國」。)大夫以下立一社。祭法雲「大夫以下成群立社曰置社」。(大夫不得特立社,與人族合居百家以上,則共立一社。今時里社是也。郊特牲曰」惟為社事,單出里」。)但立名雖異,其神則同。皆以勾龍配之。稷,周棄配之。(據先儒所說不同。王肅之徒,即雲但祭勾龍。后稷人神而已,非為配祭。與鄭更相折難。別有評議,不復具論。按兩家所釋,鄭義為長,故今據以為說。)社者,五土之神。(五土謂若地官司徒職雲,山林、川澤、丘陵、墳衍、原隰等,各有所育,群生賴之。故特於吐生物處,別立其名為社。援神契雲」社者土地之神,能生五穀」。郊特牲雲」社所以神地之道」。)稷者,於五土之中,特指原隰之祇。(以五土雖各有所生,而山林、川澤、丘陵、墳衍,此四者雜出材用等物,於五穀之功則少。且生人所急者食,故於五土之中,別旌異原隰之祇以報之。以其能生五穀,名其神。但五穀不可遍言,以稷為五穀之長,春生秋成,最得中和之氣,故取以名其神,表言其處能生稷也。非謂止祭其穀粒。故援神契雲」社者,土地之主。稷者,原隰之中能生五穀之祇」是也。又禮記曰」家主中霤而國主社稷」,以其俱是土神也。)社壇在東,稷壇在西,俱北面。壇築牆,開四面門。(且社稷陰神,皆以北面為尊,地道長右,故稷在西也。知北面及有牆者,郊特牲說社雲」君南向於北墉下,荅陰之義」是也。)天子之社,則以五色土各依方色為壇,廣五丈。(春秋文義曰:「天子社壇,博五丈,諸侯半之。天子大社,東方青,南方赤,西方白,北方黑,冒以黃土。」)諸侯則但用當方之色為壇。皆立樹以表其處,又別為主以象其神。(禮記大傳說牧野之事雲「既事而退,柴於上帝,祈社」。又尚書甘誓雲「不用命戮於社」,則天子諸侯軍行皆載社主也。其主,鄭注但云「蓋用石為之」,以石為土類故也。)大夫以下,但各以地所宜之木而立之。(司徒職云:「設其社稷之壝而樹之田主。各以其野所宜之木,遂以名其社。」)
lǐ shén zhī yù, gài yòng liǎng guī yǒu dǐ. diǎn ruì yún: liǎng guī yǒu dǐ yǐ sì sì wàng. cuī líng ēn yún: shè jì tóng sì wàng, qí yù gài tóng yě. yǐ guī ruì shǒu xiàng zhǔ shēng wù. qí shēng, wáng zhì yún: tiān zǐ jì shè jì jiē tài láo, zhū hóu jì shè jì jiē shǎo láo. jiē yǒu sè. dì guān mù rén yún: yīn sì yòng yǒu shēng. zhèng zhù yún: yīn sì wèi jì dì běi jiāo jí shè jì yě. dàn shè jì gè láo bù tóng shēng yě, gù yún jiē yě. yòng hēi bì. àn shēng bì tóng sè. rì yòng jiǎ. jiāo tè shēng yún: rì yòng jiǎ, rì zhī shǐ yě. àn zhōu chū wèi zhì lǐ zhī shí, rì yóu yòng wù, gù zhào gào yún wù wǔ nǎi shè yú xīn yì. jì rì zhī chén, wáng jí shī jiē fú chī miǎn. sī fú yún: jì shè jì wǔ sì zé chī miǎn. zhī yǒu shī zhě, fú yī shī suǒ wèi gōng shī. lè zé dà sī lè yún: zòu tài cù, gē yīng zhōng, wǔ xián chí, yǐ jì dì qí. tài cù, yáng shēng dì èr zhě. yīng zhōng wèi zhī hé. dì qí wèi shén zhōu shè jì yě. yòng sān xiàn. lǐ qì yún sān xiàn wén, zhèng zhù wèi jì shè jì wǔ sì yě. qí lǐ: qǔ xuè xiān yì yú suǒ jì zhī chù, yǐ wèi jì shǐ. dà zōng bó yún: yǐ xuè jì jì shè jì. cì zé lǐ shén yǐ yù, shí shī qián jiàn yàn ròu jí pú hǎi biān dòu, jiāo tè shēng yún sān xiàn yàn. wáng zé zhuó dà léi zhōng jiǔ yǐ xiàn shī, dà léi, wǎ léi. suǒ wèi cháo jiàn zhī xiàn, shì wèi yī xiàn yě. zhì jiàn shú shí, zōng bó yì shè hòu zhuó yǐ yà xiàn, suǒ wèi zài xiàn. měi xiàn zuò, zòu tài cù děng lè yī zhōng. shī shí qì, bīn zhǎng zhuó yìn shī, wèi zhī sān xiàn.
禮神之玉,蓋用兩珪有邸。(典瑞云:」兩珪有邸以祀四望。」崔靈恩云:」社稷同四望,其玉蓋同也。以珪銳首象主生物。」)其牲,王制云:」天子祭社稷皆太牢,諸侯祭社稷皆少牢。」皆黝色。(地官牧人云:」陰祀用黝牲。」鄭注云:」陰祀謂祭地北郊及社稷也。」但社稷各牢不同牲也,故云皆也。)用黑幣。(按牲幣同色。)日用甲。(郊特牲云:」日用甲,日之始也。」按周初未制禮之時,日猶用戊,故召誥雲」戊午乃社於新邑」。)祭日之晨,王及屍皆服絺冕。(司服云:」祭社稷五祀則絺冕。」知有屍者,鳧鷖詩所謂公屍。)樂則大司樂云:」奏太蔟,歌應鍾,舞咸池,以祭地祇。」(太蔟,陽聲第二者。應鍾為之合。地祇謂神州、社稷也。)用三獻。(禮器雲」三獻文」,鄭注謂祭社稷、五祀也。)其禮:取血先瘞於所祭之處,以為祭始。(大宗伯云:」以血祭祭社稷。」)次則禮神以玉,時屍前薦爓肉及脯醢籩豆,(郊特牲雲」三獻爓」。)王則酌大罍中酒以獻屍,(大罍,瓦罍。)所謂朝踐之獻,是為一獻也。至薦熟時,宗伯亦攝後酌以亞獻,所謂再獻。(每獻作,奏太蔟等樂一終。)屍食訖,賓長酌酳屍,謂之三獻。
tiān zǐ tài shè bì shòu shuāng lù fēng yǔ, yǐ dá tiān dì zhī qì. gù sàng guó zhī shè, wū zhī, bù shòu tiān yáng yě. bó shè běi yǒu, shǐ yīn míng yě. jué qí yáng, tōng qí yīn ér yǐ. bó, yīn zhī shè, yīn shǐ dōu bó yě. bái hǔ tōng yún: wáng zhě zhū hóu bì yǒu chái shè zhě hé? shì yǒu cún wáng yě. míng wèi shàn zhě dé zhī, wèi è zhě shī zhī. chūn qiū gōng yáng chuán yún: wáng guó zhī shè, yǎn qí shàng, chái qí xià. bó shè, yǒu suǒ qí qiú dǎo cí zé jì zhī. yǐ xíng guān wèi zhī shī, sàng zhù zhǎng qí lǐ. qiū guān shì shī zhí yuē: ruò jì shèng guó zhī shè, zé wèi zhī shī. zhèng xuán zhù: xíng guān wèi shī, lüè zhī yě. chūn guān sàng zhù zhí yún: zhǎng shèng guó yì zhī shè jì zhù hào, yǐ jì sì dǎo cí yān.
天子太社必受霜露風雨,以達天地之氣。故喪國之社,屋之,不受天陽也。亳社北牖,使陰明也。(絕其陽,通其陰而已。亳,殷之社,殷始都亳也。白虎通云:」王者諸侯必有柴社者何?示有存亡也。明為善者得之,為惡者失之。」春秋公羊傳云:」亡國之社,掩其上,柴其下。」)亳社,有所祈求禱祠則祭之。以刑官為之屍,喪祝掌其禮。(秋官士師職曰:」若祭勝國之社,則為之屍。」鄭玄註:」刑官為屍,略之也。」春官喪祝職云:」掌勝國邑之社稷祝號,以祭祀禱祠焉。」)
shuō yuē: wáng zhě zhū hóu suǒ yǐ lì shè jì zhě, wèi wàn rén qiú fú bào gōng yě. rén fēi tǔ bù lì, fēi gǔ bù shēng, bù kě biàn jìng, gù lì shè jì ér jì yān. zì jīng jí huī jìn, hù zhí bù tóng. zhèng xuán zhù: shè jì zhě tǔ gǔ zhī shén, gōu lóng hòu jì yǐ pèi shí yě. àn suǒ jù: jiāo tè shēng yún shè jì tǔ ér zhǔ yīn qì, jūn nán xiāng yú běi yōng xià, dā yīn zhī yì. yòu yún shè zhě shén dì zhī dào. yòu zhōu lǐ yǐ xuè jì jì shè jì wǔ sì wǔ yuè, lè yòng líng gǔ. dà sàng, sān nián bù jì, wéi tiān dì shè jì, yuè fú ér xíng shì. wáng sù yún: gōu lóng zhōu qì bìng wèi wǔ guān, gù sì wèi shè jì. àn suǒ jù: zuǒ shì chuán yún gōu lóng wèi hòu tǔ, sì yǐ wèi shè, gù yuē fá gǔ yú shè, zé shàng gōng yě. jīn sú yóu yán shè gōng, shàng gōng zhī yì ěr. yòu, shēng yòng tài láo, yǔ dì bù tóng. ruò jì shì gǔ shén, jì zhī yòng jì, fǎn zì shí hū! cuī líng ēn yún: èr jiā zhī shuō, suī gè yǒu tōng tú, dàn xī lái suǒ xí, wèi zhèng wèi zhǎng. gù yī zhèng yì shì píng yuē: àn cuī líng ēn yǐ zhèng wèi zhǎng, dāng yǐ! hé zhě? àn gōng zhě zūn chēng, yǐ rén zūn shè, gù yuē shè gōng. wáng sù yǐ sú yán shè gōng, jí yǐ shè wèi shàng gōng zhě, sú yán tiān gōng léi gōng, qǐ shàng gōng hū! yòu, rì shí fá gǔ yú shè, zé yīn zhù yáng zhī yì yě. fū yáng wèi jūn, yīn wèi chén, rì shí zhě, yīn shí yáng yě. jūn ruò chén qiáng, shì yǐ fá gǔ yú shè, yún zé shàng gōng ěr. ruò gōu lóng zhōu qì wèi shè, zé bù dé xiān wǔ yuè ér mái xuè yě, yǐ rén guǐ suī yòng xuè ér bù mái. fù yún yǐ wú pèi shí zì shì zhèng shén zhě, zhōu rén dì kù ér jiāo jì, zǔ wén wáng ér zōng wǔ wáng, yì wú pèi shí zhī shuō, qǐ dé bù wèi jiāo tiān zhě hū! qiě rén guǐ zhī dào, bù yòng líng gǔ, bù dé yuè fú ér jì yě. jì zhě, tǔ yǒu shēng zhǎng zhī gōng, lì qí shén, yīn yǐ jì míng zhī. zhèng jù xiào jīng shuō yuē shè zhě tǔ dì zhī shén, jì zhě néng shēng wǔ gǔ zhī shén. xiào jīng yuán shén qì yún jì nǎi yuán xí zhī zhōng, néng shēng wǔ gǔ zhī qí. jīn àn, běn wú zhèng shén, rén gǎn qí gōng, yù měi bào zhī, yīn yǐ jì míng. suǒ yǐ jì míng shén zhě, wǔ gǔ zhī zhǎng gù yě.
說曰:王者諸侯所以立社稷者,為萬人求福報功也。人非土不立,非穀不生,不可遍敬,故立社稷而祭焉。自經籍灰燼,互執不同。鄭玄註:」社稷者土穀之神,勾龍、后稷以配食也。」按所據:郊特牲雲」社祭土而主陰氣,君南鄉於北墉下,荅陰之義」。又雲」社者神地之道」。又周禮以血祭祭社稷、五祀、五嶽,樂用靈鼓。大喪,三年不祭,唯天地社稷,越紼而行事。王肅云:」勾龍、周棄並為五官,故祀為社稷。」按所據:左氏傳雲」勾龍為后土,祀以為社」,故曰」伐鼓於社,責上公也」。今俗猶言社公,上公之義耳。又,牲用太牢,與地不同。若稷是穀神,祭之用稷,反自食乎!崔靈恩云:二家之說,雖各有通途,但昔來所習,謂鄭為長。故依鄭義試評曰:按崔靈恩以鄭為長,當矣!何者?按公者尊稱,以人尊社,故曰社公。王肅以俗言社公,及以社為上公者,俗言天公、雷公,豈上公乎!又,日蝕伐鼓於社,責陰助陽之義也。夫陽為君,陰為臣,日蝕者,陰蝕陽也。君弱臣強,是以伐鼓於社,雲責上公耳。若勾龍、周棄為社,則不得先五嶽而埋血也,以人鬼雖用血而不埋。復雲以無」配食」字是正神者,」周人禘嚳而郊稷,祖文王而宗武王」,亦無配食之說,豈得不謂郊天者乎!且人鬼之道,不用靈鼓,不得越紼而祭也。稷者,土有生長之功,立其神,因以稷名之。鄭據孝經說曰」社者土地之神,稷者能生五穀之神」。孝經援神契雲」稷乃原隰之中,能生五穀之祇」。今按,本無正神,人感其功,欲美報之,因以稷名。所以稷名神者,五穀之長故也。
hàn gāo dì chū qǐ, dǎo fēng fén yú shè. fén, bái yú. shè zài fēng dōng běi shí wǔ lǐ. huò yuē: fén yú, xiāng míng, gāo dì lǐ shè. èr nián, dōng jī xiàng jí hái rù guān, yīn mìng xiàn wèi gōng shè. hòu sì nián, tiān xià dìng, zhào yù shǐ lìng fēng jǐn lǐ fén yú shè. qí hòu, yòu lìng xiàn cháng yǐ chūn sān yuè jí là, cí hòu jì yǐ yáng zhì. rén lǐ gè zì cái yǐ cí. suí fēng jiǎn yě. píng dì shí, wáng mǎng zòu dì wáng jiàn lì shè jì, bǎi wáng bù yì. hàn xìng, lǐ yí shāo dìng, yǐ yǒu guān shè, yǐ hòu jì pèi shí guān jì. gāo dì chú qín shè jì, lì hàn shè jì, lǐ suǒ wèi dà shè yě. shí yòu lì guān shè, pèi yǐ xià yǔ, ér wèi lì guān jì, zhì cǐ shǐ lì zhī. jì zhǒng gǔ shù. chǔ shù yě. qí zi lèi gǔ. xú zhōu mù suì gòng wǔ sè tǔ yī.
漢高帝初起,禱豐枌榆社。(枌,白榆。社在豐東北十五里。或曰:枌榆,鄉名,高帝里社。)二年,東擊項籍還入關,因命縣為公社。後四年,天下定,詔御史令豐謹理枌榆社。其後,又令縣常以春三月及臘,祠后稷以羊彘。人里各自裁以祠。(隨豐儉也。)平帝時,王莽奏」帝王建立社稷,百王不易。漢興,禮儀稍定,已有官社」,以后稷配食官稷。(高帝除秦社稷,立漢社稷,禮所謂大社也。時又立官社,配以夏禹,而未立官稷,至此始立之。)稷種穀樹。(楮樹也。其子類穀。)徐州牧歲貢五色土一。
hòu hàn guāng wǔ jiàn wǔ èr nián, lì tài shè jì yú luò yáng, zài zōng miào zhī yòu. zhōu lǐ yuē: shè jì zài yòu, zōng miào zài zuǒ. jiē fāng tán. cài yōng dú duàn yuē: tiān zǐ dà shè, fēng zhū hóu zhě, jiē qǔ tǔ bāo bái máo shòu zhī, yǐ lì shè yú qí guó, gù wèi zhī shòu máo tǔ. hàn wéi yǒu huáng zǐ fēng wèi wáng zhě dé máo tǔ, qí tā gōng chén yǐ hù shù zū rù wèi jié, bù shòu máo tǔ lì shè. wú wū, yǒu qiáng mén ér yǐ. bì shòu shuāng lù fēng yǔ. èr yuè bā yuè jí là, yī suì sān cí, jiē tài láo jù, shǐ yǒu sī cí. hàn yí shǐ zhě jiān cí, nán xiàng lì, bù bài. jùn xiàn jiē zhì tài shǒu lìng zhǎng shì cí. shēng yòng yáng shǐ. wéi zhōu suǒ lǐ, yǒu shè wú jì, yǐ qí shǐ guān yě.
後漢光武建武二年,立太社稷於洛陽,在宗廟之右。(周禮曰:」社稷在右,宗廟在左。」)皆方壇。(蔡邕獨斷曰:」天子大社,封諸侯者,皆取土苞白茅授之,以立社於其國,故謂之授茅土。漢惟有皇子封為王者得茅土,其他功臣以戶數租入為節,不受茅土立社。」)無屋,有牆門而已。(必受霜露風雨。)二月、八月及臘,一歲三祠,皆太牢具,使有司祠。(漢儀」使者監祠,南向立,不拜」。)郡縣皆置太守、令、長侍祠。牲用羊豕。唯州所理,有社無稷,以其使官也。
wèi zì hàn hòu, dàn tài shè yǒu jì, guān shè wú jì, gù cháng èr shè yī jì yě. zhì míng dì jǐng chū zhōng, lì dì shè. bó shì kǒng cháo yì, hàn shì jí wèi chū, jiē lì yī shè yī jì. zhì jǐng chū zhī shí, gèng lì tài shè tài jì, yòu tè lì dì shè. yún: lǐ jì jì fǎ yún' wáng wèi qún xìng lì shè yuē dà shè', yán wèi qún xìng xià jí shì shù, jiē shǐ lì shè, fēi zì lì yě. jīn bìng lì èr shè, yī shén èr wèi, tóng shí jù jì, yú shì wèi zhòng, yú lǐ wèi dú. yí shěng chú yī shè, yǐ cóng jiù diǎn. liú xǐ nán yuē: jì fǎ' wèi qún xìng lì shè', ruò rú cháo yì, dāng yán' wáng shǐ', bù dé yán' wèi'. xià yún' wáng wèi qún xìng lì qī sì'' zhū hóu zì wèi lì wǔ sì', ruò shì shǐ qún xìng sī lì, hé dé yú yú zhū hóu ér jì qī sì hū! zhī wèi qún xìng lì qī sì, nǎi wáng zhī sì yě. fū rén qǔ fǎ yú tiān, qǔ cái yú dì, pǔ tiān shuài tǔ, wú bù fèng sì, ér hé yán hū yī shén èr wèi yǐ wèi fán dú yé? míng dì jì shè, dàn chēng huáng dì. wáng sù yì: tài wèi děng jì sì, dàn chēng míng, bù chēng chén. měi yǒu shì xū gào, jiē qiǎn zhù shǐ.
魏自漢後,但太社有稷,官社無稷,故常二社一稷也。至明帝景初中,立帝社。(博士孔晁議,漢氏及魏初,皆立一社一稷。至景初之時,更立太社、太稷,又特立帝社。云:」禮記祭法雲'王為群姓立社曰大社',言為群姓下及士庶,皆使立社,非自立也。今並立二社,一神二位,同時俱祭,於事為重,於禮為黷。宜省除一社,以從舊典。」劉喜難曰:」祭法'為群姓立社',若如晁議,當言'王使',不得言'為'。下雲'王為群姓立七祀''諸侯自為立五祀',若是使群姓私立,何得逾於諸侯而祭七祀乎!知為群姓立七祀,乃王之祀也。夫人取法於天,取財於地,普天率土,無不奉祀,而何言乎一神二位以為煩黷耶?」)明帝祭社,但稱皇帝。(王肅議:」太尉等祭祀,但稱名,不稱臣。每有事須告,皆遣祝史。」)
jìn wǔ dì tài kāng jiǔ nián, zhào yuē: shè shí yī shén, qí bìng èr shè zhī sì. chē qí sī mǎ fù xián biǎo yuē: jì fǎ wáng shè tài shè, gè yǒu qí yì. gǔ liáng chuán yuē' tiān zǐ qīn gēng', gù zì lì shè wèi jí ér bào yě. guó yǐ rén wèi běn, rén yǐ gǔ wèi mìng, wèi bǎi xìng lì shè ér qí bào yān. shì yì tǐ shū, cǐ shè zhī suǒ yǐ yǒu èr. jǐng hóu wáng sù zhī lùn wáng shè, yì wèi chūn qí jí tián, qiū ér bào zhī yě. qí lùn dà shè, zé yuē' wáng zhě bù xià qí nèi, wèi bǎi xìng lì zhī, wèi zhī dà shè, bù zì lì zhī yú jīng shī yě'. jǐng hóu cǐ lùn, jù jì fǎ' dài fū yǐ xià, chéng qún lì shè, yuē zhì shè'. jǐng hóu jiě yuē' jīn zhī lǐ shè shì'. tài shè, tiān zǐ wèi rén ér sì, gù chēng tiān zǐ shè. jiāo tè shēng yuē:' tiān zǐ tài shè, bì shòu shuāng lù fēng yǔ.' fū yǐ qún xìng zhī zhòng, wáng zhě tōng wèi lì shè, gù chēng tài shè. ruò fú zhì shè, qí shù bù yī, gài yǐ lǐ suǒ wèi míng. zuǒ shì chuán méng yú qīng qiū zhī shè shì yě. rén xián zhī shè, bù chēng tài yǐ. ruò fù bù lì zhī jīng dū, dāng ān suǒ lì hū? qián bèi chì, shàng shū zhào gào yún' shè yú xīn yì, wéi yī tài láo', bù lì èr shè zhī míng yì yě. jiāo tè shēng yuē' shè jì tài láo'. bì jù yī láo zhī wén, yǐ míng shè zhī wú èr, zé jì wú shēng yǐ. shuō zhě zé yuē, jǔ shè zé jì kě zhī. gǒu kě jǔ shè yǐ míng jì, hé dú bù jǔ yī yǐ míng èr?' guó zhī dà shì, zài sì yǔ róng'. ruò yǒu guò ér chú zhī, bù ruò guò ér cún zhī. cún zhī yǒu yì, chú zhī wú jù. zhōu lǐ fēng rén' zhǎng shè shè wěi', wú jì zì. jīn dì shè wú jì, gài chū yú cǐ. rán guó zhǔ shè jì, gù jīng chuán dòng chēng shè jì. zhōu lǐ' wáng jì shè jì zé chī miǎn', cǐ wáng shè yǒu jì zhī wén yě. fēng rén' shè shè wěi' zhī wú jì zì, shuō zhě yǐ wèi yuē wén, cóng kě zhī yě. wèi yí réng jiù lì èr shè, ér jiā lì dì shè zhī jì. yǔ gòng' wéi tǔ wǔ sè'. jǐng hóu jiě yuē:' wáng zhě qǔ wǔ sè tǔ wèi dà shè, fēng sì fāng zhū hóu. gè gē qí fāng sè tǔ zhě fù sì fāng yě'. rú cǐ, dà shè fù wèi lì jīng dū yě. zhào yuē: shè shí yī shén, ér xiāng xí èr wèi, zhòng yì bù tóng, hé bì gǎi zuò. qí biàn réng jiù, yī rú wèi zhì.
晉武帝太康九年,詔曰:社實一神,其並二社之祀。(車騎司馬傅咸表曰:」祭法王社太社,各有其義。穀梁傳曰'天子親耕',故自立社為籍而報也。國以人為本,人以穀為命,為百姓立社而祈報焉。事異體殊,此社之所以有二。景侯王肅之論王社,亦謂春祈籍田,秋而報之也。其論大社,則曰'王者布下圻內,為百姓立之,謂之大社,不自立之於京師也'。景侯此論,據祭法'大夫以下,成群立社,曰置社'。景侯解曰'今之里社是'。太社,天子為人而祀,故稱天子社。郊特牲曰:'天子太社,必受霜露風雨。'夫以群姓之眾,王者通為立社,故稱太社。若夫置社,其數不一,蓋以里所為名。左氏傳盟於清丘之社是也。人閒之社,不稱太矣。若復不立之京都,當安所立乎?前被敕,尚書召誥雲'社於新邑,唯一太牢',不立二社之明義也。郊特牲曰'社稷太牢'。必據一牢之文,以明社之無二,則稷無牲矣。說者則曰,舉社則稷可知。苟可舉社以明稷,何獨不舉一以明二?'國之大事,在祀與戎'。若有過而除之,不若過而存之。存之有義,除之無據。周禮封人'掌設社壝',無稷字。今帝社無稷,蓋出於此。然國主社稷,故經傳動稱社稷。周禮'王祭社稷則絺冕',此王社有稷之文也。封人'設社壝'之無稷字,說者以為約文,從可知也。謂宜仍舊立二社,而加立帝社之稷。禹貢'惟土五色'。景侯解曰:'王者取五色土為大社,封四方諸侯。各割其方色土者覆四方也'。如此,大社復為立京都也。」詔曰:」社實一神,而相襲二位,眾議不同,何必改作。其便仍舊,一如魏制。」)
dōng jìn yuán dì jiàn wǔ yuán nián, yòu yī luò jīng lì èr shè yī jì.
東晉元帝建武元年,又依洛京立二社一稷。
sòng réng jìn jiù, wú suǒ gǎi zuò.
宋仍晉舊,無所改作。
qí wǔ dì yǒng míng shí yī nián, xiū yí: qí shén yī, wèi běi xiàng. jì dōng xiàng. zhāi guān shè tán dōng běi nán xiàng lì, yǐ xī wèi shàng, zhū zhí shì xī xiàng lì, yǐ nán wèi shàng. jì míng tài jì. jiān cí bù láng zhōng hé tóng zhī yì: àn lǐ jì jiāo tè shēng' shè jì tǔ ér zhǔ yīn qì yě, jūn nán xiàng yú běi yōng xià, dā yīn yě'. wáng sù yún' yīn qì běi xiàng, gù jūn nán xiàng yǐ dā zhī. dā zhī wèi yán shì xiāng duì zhī chēng'. zhī gǔ jì shè, běi xiàng shè wèi, zhāi guān nán xiàng míng yǐ. jìn dài xiāng chéng, dì shè nán xiàng, tài shè jí jì bìng dōng xiàng, ér zhāi guān zài dì tán běi, xī xiàng, yú shén bèi hòu xíng lǐ. yòu míng jì wèi jì shè, shén guāi lǐ yì. wèi èr shè, yǔ qí yì zé shū, lùn qí shén zé yī, wèi bìng yí běi xiàng. jì ruò běi xiàng, zé chéng xiāng bèi. jì shì bǎi gǔ zhī zǒng shén, fēi yīn qì zhī zhǔ, yí yī xiān dōng xiàng. zhāi guān zài shè tán dōng běi, nán xiàng lì, yǐ xī wèi shàng zhū zhí shì xī xiàng lì, yǐ nán wèi shàng. jì yī lǐ wú jiān chēng, ruò yù zūn chóng, zhèng kě míng tài jì, qǐ dé jì shè yé? zhì lǐ xué shì yì yuē: jiāo tè shēng yún' jūn nán xiàng, dā yáng yě. chén běi xiàng, dā jūn yě'. ruò yǐ yáng qì zài nán, zé lì yīng běi xiàng, yīn qì zài běi, zé lì yí xiàng nán. jīn èr jiāo yī xiàn nán xiàng, huáng dì hēi zàn jiē dōng xī xiàng, gù zhī tán shàn wú xì yú yīn yáng, shè wèi níng jū yú nán běi. qún shén xiǎo cí, lèi jiē nán miàn, jiàn xiǎng zhī shí, běi xiàng xíng lǐ, gài yù shēn líng qí zhī zūn, biǎo qiú yōu zhī yì. yǔ tóng zhī xiāng nán, fán sān wǎng fǎn. yǒu sī yì zhì lǐ wú de rán míng jù, tóng zhī yì nǎi xíng yě.
齊武帝永明十一年,脩儀:其神一,位北向。稷東向。齋官社壇東北南向立,以西為上,諸執事西向立,以南為上。稷名太稷。(兼祠部郎中何佟之議:」按禮記郊特牲'社祭土而主陰氣也,君南向於北墉下,荅陰也'。王肅雲'陰氣北向,故君南向以荅之。荅之為言是相對之稱'。知古祭社,北向設位,齋官南向明矣。近代相承,帝社南向,太社及稷並東向,而齋官在帝壇北,西向,於神背後行禮。又名稷為稷社,甚乖禮意。謂二社,語其義則殊,論其神則一,位並宜北向。稷若北向,則成相背。稷是百穀之總神,非陰氣之主,宜依先東向。齋官在社壇東北,南向立,以西為上;諸執事西向立,以南為上。稷依禮無兼稱,若欲尊崇,正可名太稷,豈得稷社耶?」治禮學士議曰:」郊特牲雲'君南向,荅陽也。臣北向,荅君也'。若以陽氣在南,則立應北向,陰氣在北,則立宜向南。今二郊一限南向,皇帝黑瓚階東西向,故知壇墠無系於陰陽,設位寧拘於南北。群神小祠,類皆南面,薦饗之時,北向行禮,蓋欲申靈祇之尊,表求幽之義。」與佟之相難,凡三往反。有司議」治禮無的然明據」,佟之議乃行也。)
liáng shè jì zài tài miào xī. tiān jiān sì nián, yǐ tài cháng shěng shēng, tài cháng chéng qiān shēng, tài zhù lìng zàn shēng. qí chū gài jìn yuán dì jiàn wǔ yuán nián suǒ chuàng, yǒu tài shè dì shè tài jì, fán sān tán, mén qiáng bìng suí qí fāng sè. měi yǐ zhòng chūn zhòng qiū, bìng lìng jùn guó xiàn cí shè jì xiān nóng. jí là, yòu gè cí shè jì yú tán. bǎi xìng zé èr shí wǔ jiā wèi yī shè, qí jiù shè jí rén xī zhě, bù xiàn qí jiā. chūn qiū cí, shuǐ hàn dǎo qí, cí jù tōng qí fēng yuē. jiù tài shè, lǐn xī lì qiān shēng, sī nóng shěng shēng, dà zhù lì zàn shēng. tiān jiān zhōng, míng shān bīn yì: jiāo tè shēng yún' shè zhě shén dì zhī dào', guó zhǔ shè jì, shí wèi zhòng. jīn gōng qīng guì chén, qīn zhí shèng lǐ, ér lìng wēi lì qiān shēng, pō wèi qīng mò. qiě sī nóng shěng shēng, yòu fēi qí yì, tài cháng lǐ guān, shí dāng sī zhí. lǐ, jì shè jì, wú qīn qiān shēng zhī wén. wèi yí yǐ tài cháng shěng shēng, lǐn xī lìng qiān shēng, tài zhù lìng zàn shēng. dì wéi yǐ tài zhù zàn shēng wèi yí, yòu yǐ sī nóng shěng shēng, yú lǐ shì shāng. lǐn xī lì zhí zhèn, jí shì chéng bēi, yì yǐ tài cháng chéng qiān shēng. yú yī shān bīn yì, yú shì suì dìng. zhì dà tóng chū, yòu jiā guān shè guān jì, bìng qián wèi wǔ tán.
梁社稷在太廟西。天監四年,以太常省牲,太常丞牽牲,太祝令贊牲。(其初蓋晉元帝建武元年所創,有太社、帝社、太稷,凡三壇,門牆並隨其方色。每以仲春、仲秋,並令郡國縣祠社稷、先農。及臘,又各祠社稷於壇。百姓則二十五家為一社,其舊社及人稀者,不限其家。春秋祠,水旱禱祈,祠具通其豐約。舊太社,廩犧吏牽牲,司農省牲,大祝吏贊牲。天監中,明山賓議:」郊特牲雲'社者神地之道',國主社稷,實為重。今公卿貴臣,親執盛禮,而令微吏牽牲,頗為輕末。且司農省牲,又非其義,太常禮官,實當斯職。禮,祭社稷,無親牽牲之文。謂宜以太常省牲,廩犧令牽牲,太祝令贊牲。」帝唯以太祝讚牲為疑,又以司農省牲,於理似傷。廩犧吏執紖,即事誠卑,議以太常丞牽牲。餘依山賓議,於是遂定。)至大同初,又加官社、官稷,並前為五壇。
chén yī liáng ér dì shè yǐ sān shēng shǒu, yú yǐ gǔ tǐ. jiàn zī shèng wèi liù fàn: jīng yǐ dūn, dào yǐ móu, huáng liáng yǐ fǔ, bái liáng yǐ guǐ, shǔ yǐ hú, zī yǐ liǎn. qí yí běn zhī qí zhì. dūn yīn duì.
陳依梁而帝社以三牲首,餘以骨體。薦粢盛為六飯:粳以敦,稻以牟,黃粱以簠,白粱以簋,黍以瑚,粢以璉。(其儀本之齊制。敦音對。)
hòu wèi tiān xìng èr nián, zhì tài shè tài jì dì shè yú zōng miào zhī yòu, wèi fāng tán sì bì. yǐ èr yuè bā yuè, rì yòng wù, jiē tài láo. gōu lóng pèi shè, zhōu qì pèi jì, jiē yǒu sī shì cí.
後魏天興二年,置太社、太稷、帝社於宗廟之右,為方壇四陛。以二月、八月,日用戊,皆太牢。勾龍配社,周棄配稷,皆有司侍祠。
běi qí lì tài shè dì shè tài jì sān tán yú guó yòu. měi zhòng chūn zhòng qiū yuán chén jí là, gè yǐ yī tài láo jì yān. huáng dì qīn jì, zé sī nóng qīng shěng shēng jìn shú, sī kōng yà xiàn, sī nóng zhōng xiàn.
北齊立太社、帝社、太稷三壇於國右。每仲春仲秋元辰及臘,各以一太牢祭焉。皇帝親祭,則司農卿省牲進熟,司空亞獻,司農終獻。
hòu zhōu lì shè jì yú zuǒ. dì qīn cí, zé zhǒng zǎi yà xiàn, zōng bó zhōng xiàn.
後周立社稷於左。帝親祠,則冢宰亞獻,宗伯終獻。
suí wén dì kāi huáng chū, jiàn shè jì, bìng liè yú hán guāng mén zhī yòu. zhòng chūn zhòng qiū jí wù, gè yǐ yī tài láo jì. shēng sè yòng hēi. mèng dōng xià hài, yòu là jì zhī. jùn xiàn èr zhòng yuè, bìng yǐ shǎo láo gè jì, bǎi xìng yì gè wèi shè.
隋文帝開皇初,建社稷,並列於含光門之右。仲春仲秋吉戊,各以一太牢祭。牲色用黑。孟冬下亥,又臘祭之。郡縣二仲月,並以少牢各祭,百姓亦各為社。
dà táng shè jì yì yú hán guāng mén nèi zhī yòu. zhòng chūn zhòng qiū èr shí wù rì, jì tài shè tài jì. shè yǐ gōu lóng pèi, jì yǐ hòu jì pèi.
大唐社稷亦於含光門內之右。仲春、仲秋二時戊日,祭太社、太稷。社以勾龍配,稷以后稷配。
wǔ tài hòu tiān shòu sān nián jiǔ yuè wèi shè, zhì zhǎng ān sì nián sān yuè, zhì shè yī jiù yòng bā yuè.
武太后天授三年九月為社,至長安四年三月,制社依舊用八月。
shén lóng yuán nián, gǎi xiān nóng tán wèi dì shè tán, yú tài tán xī lì dì jì tán, lǐ tóng tài shè tài jì, qí tán bù bèi fāng sè, yì yú tài shè. shí zhù qīn míng yǔ lǐ guān děng zòu: jīng diǎn bìng wú xiān nóng zhī wén, yǒng huī nián zhōng, yóu míng jí tián. chuí gǒng yǐ hòu, gǎi wèi xiān nóng. rán xiān nóng yǔ shè běn shì yī shén, qí xiān nóng tán qǐng gǎi wèi dì shè, yǐ yīng wáng shè zhī yì. qí jì xiān nóng gǎi wèi dì shè. réng qǐng zhǔn lìng yòng mèng chūn jí hài, sì hòu tǔ, yǐ gōu lóng pèi. zhì cóng zhī. yòu qí nián wǔ yuè, zhào yú dōng dōu jiàn zhì tài shè, lìng lǐ guān yì lì shè zhǔ. tài cháng shǎo qīng wéi shū xià děng yǐn lǚ shì chūn qiū jí zhèng xuán yì, yǐ wèi shè zhǔ yòng shí. yòu àn hòu wèi tiān píng sì nián sì yuè, tài shè shí zhǔ qiān yú shè gōng, shì shè zhǔ yòng shí yǐ. yòu jiǎn jiù shè zhǔ zhǎng yī chǐ liù cùn, fāng yī chǐ qī cùn. lǐ guān bó shì yì: shè zhǔ zhì dù zhǎng duǎn, zài lǐ wú wén. àn hán shī wài chuán yún:' tiān zǐ tài shè fāng wǔ zhàng, zhū hóu bàn zhī.' gài yǐ wǔ shì tǔ shù, gù tán fāng wǔ zhàng. qí shè zhǔ, qǐng zhǔn wǔ shù, zhǎng wǔ chǐ zhǔn yīn zhī èr shù, fāng èr chǐ. shàn qí shàng yǐ xiàng wù shēng, fāng qí xià yǐ xiàng dì tǐ, mái qí bàn, yǐ gēn zài tǔ zhōng, ér běn mò jūn yě. zé shén dào shè jiào, fǎ xiàng yǒu píng. qí chǐ qǐng yòng gǔ chǐ. yòu jiǎn jiù shè jì tán shàng sì fāng bù yǐ fāng sè, wéi zhōng yāng shù chǐ shì yǐ huáng tǔ. lǐ guān wéi shū xià děng yòu yì yuē: hán shī wài chuán yún:' tiān zǐ tài shè guǎng wǔ zhàng, gè fēn zhì sì fāng sè, qì, shàng mào yǐ huáng tǔ.' shuō zhě yún' mào yǐ huáng tǔ, xiàng wáng zhě fù bèi sì fāng'. jù cǐ, hé yòng huáng tǔ biàn fù tán shàng. jīn jiǎn jiù tán zhī shàng, yì bèi fāng sè, wéi zhōng yāng shù chǐ, shì yǐ huáng tǔ, zé shì fù bèi zhī dào, yǒu suǒ bù jí. jì guāi jiù zhì, qǐng zhǔn gǔ gǎi zào. yú shì yǐ fāng sè shì tán zhī sì miàn jí sì bì, qí shàng zé yǐ huáng tǔ fù zhī.
神龍元年,改先農壇為帝社壇,於太壇西立帝稷壇,禮同太社、太稷,其壇不備方色,異於太社。(時祝欽明與禮官等奏:」經典並無先農之文,永徽年中,猶名籍田。垂拱以後,改為先農。然先農與社本是一神,其先農壇請改為帝社,以應王社之義。其祭先農改為帝社。仍請准令用孟春吉亥,祀后土,以勾龍配。」制從之。)又其年五月,詔於東都建置太社,令禮官議立社主。太常少卿韋叔夏等引呂氏春秋及鄭玄義,以為社主用石。又按後魏天平四年四月,太社石主遷於社宮,是社主用石矣。又檢舊社主長一尺六寸,方一尺七寸。禮官博士議:」社主制度長短,在禮無文。按韓詩外傳云:'天子太社方五丈,諸侯半之。'蓋以五是土數,故壇方五丈。其社主,請准五數,長五尺;准陰之二數,方二尺。剡其上以象物生,方其下以象地體,埋其半,以根在土中,而本末均也。則神道設教,法象有憑。其尺請用古尺。」又檢舊社稷壇上四方布以方色,唯中央數尺飾以黃土。禮官韋叔夏等又議曰:」韓詩外傳云:'天子太社廣五丈,各分置四方色,訖,上冒以黃土。'說者雲'冒以黃土,象王者覆被四方'。據此,合用黃土遍覆壇上。今檢舊壇之上,亦備方色,唯中央數尺,飾以黃土,則是覆被之道,有所不及。既乖舊制,請准古改造。」於是以方色飾壇之四面及四陛,其上則以黃土覆之。
tiān bǎo sān zài èr yuè, zhào: shè jì liè wèi zhōng sì, pō wěn dà yóu. zì jīn yǐ hòu, shè jì shēng wèi dà sì. dà lì liù nián shí yī yuè, chì zhōng sì bìng yòng shǎo láo. zhì zhēn yuán wǔ nián jiǔ yuè, guó zi jì jiǔ bāo jí zòu qǐng shè jì fù yī zhèng lǐ yòng tài láo. zhào cóng zhī.
天寶三載二月,詔:」社稷列為中祀,頗紊大猷。自今已後,社稷升為大祀。」(大曆六年十一月,敕中祀並用少牢。至貞元五年九月,國子祭酒包佶奏請社稷復依正禮用太牢。詔從之。)