strong lǐ liù yán gé liù jí lǐ wǔ strong
禮六 沿革六 吉禮五
shān chuān
山川
huáng dì yú zhōu qín hàn hòu hàn wèi sòng liáng hòu wèi hòu zhōu suí dà táng
（黃帝 虞 周 秦 漢 後漢 魏 宋 梁 後魏 後周 隋 大唐）
huáng dì jì yú shān chuān, yǔ wèi duō yān. yǔ, bǐ yě. bǐ jí jì, sì shān chuān huáng dì zuì duō.
黃帝祭於山川，與為多焉。（與，比也。比吉祭，祀山川黃帝最多。）
yú shì zhì yú shān chuān, biàn yú qún shén. zhì, xù yě. yǐ cì xù ér jì zhī. wǔ yuè shì sān gōng, sì dú shì zhū hóu.
虞氏秩於山川，遍於群神。（秩，序也。以次序而祭之。五嶽視三公，四瀆視諸侯。）
zhōu zhì, sì kǎn tán jì sì fāng, sì fāng jí wèi shān lín chuān gǔ qiū líng zhī shén. jì shān lín qiū líng yú tán, chuān gǔ yú kǎn, zé měi fāng gè wèi tán wèi kǎn. yǐ xuè jì jì wǔ yuè, yīn sì zì xuè qǐ, guì qì chòu. yǐ mái shěn jì shān lín shān zé. jì shān lín yuē mái, chuān zé yuē shěn. gè shùn qí xìng zhī hán cáng. yī suì fán sì jì: yī zhě wèi yíng qì shí, èr zhě jiāo tiān shí, sān zhě dà yú shí, sì zhě dà là shí, jiē yīn yǐ jì zhī. lǐ shén zhī yù, liǎng guī yǒu dǐ, wǔ cùn. shēng yòng shǎo láo, gè suí fāng sè, bì yì suí shēng sè. mù rén yún: wàng sì gè yǐ qí fāng zhī sè shēng, máo zhī. zhù yún: wàng sì wèi wǔ yuè sì zhèn sì dú. qì yòng shèn. chàng rén yún: fán sì fāng shān chuān yòng shèn. yòng wǔ xiàn. lǐ qì yún: wǔ xiàn chá. zhù yún: wèi jì sì wàng shān chuān. jì rì, wáng jí shī jiē fú cuì miǎn. sī fú zhù yún: cuì miǎn, huà hǔ wèi, wèi zōng yí. qí yī sān zhāng, shang èr zhāng, fán wǔ yě. shǐ jì yún zhōu gōng sì tài shān, yǐ zhào gōng wèi shī, shì yǒu shī yě. lè zòu gū xǐ, gē nán lǚ, wǔ dà sháo, yǐ sì sì wàng, gū xǐ, yáng shēng dì sān zhě, nán lǚ wèi zhī hé. sì wàng: wǔ yuè sì zhèn sì dú. zòu ruí bīn, gē hán zhōng, wǔ dà xià, yǐ sì shān chuān. ruí bīn, yáng shēng cì sì. qí jì zhī yuè zhèn, zé shēng xuè wèi shǐ, sì dú zé shěn xuè wèi shǐ. jìn lǐ yún jì shān shēng, jì chuān shěn yě. ěr yǎ yún jì shān yuē guǐ xuán, jì chuān yuē fú shěn yě. guǐ yīn jiǔ wěi fǎn. cì jiàn dòu biān jí yàn ròu, wèi cháo jiàn. gù dà jì yòng xīng, zé cì sì yòng yàn yě. yàn wèi shěn ròu yú tāng yě. gù zhèng yún shěn ròu yuē yàn. shí wáng zhuó àng qí yǐ xiàn, suǒ wèi cháo jiàn zhī xiàn yě. dà zōng bó yà xiàn, yì yǐ àng qí. zhì shú, wáng zhuó qīng jiǔ yǐ xiàn shī, yà zhě yì qīng jiǔ, suǒ wèi kuì shí zhī xiàn. tōng qián sì xiàn yě. shī shí qì, wáng yòu zhuó qīng jiǔ yǐ yìn shī. fán wǔ xiàn yě.
周制，四坎壇祭四方，（四方即謂山林、川谷、丘陵之神。祭山林丘陵於壇，川谷於坎，則每方各為壇為坎。）以血祭祭五嶽，（陰祀自血起，貴氣臭。）以埋沈祭山林山澤。（祭山林曰埋，川澤曰沈。各順其性之含藏。）一歲凡四祭：一者謂迎氣時，二者郊天時，三者大雩時，四者大蜡時，皆因以祭之。禮神之玉，兩珪有邸，五寸。牲用少牢，各隨方色，幣亦隨牲色。（牧人云：「望祀各以其方之色牲，毛之。」注云：」望祀謂五嶽、四鎮、四瀆。」）器用蜃。（鬯人云：「凡四方山川用蜃。」）用五獻。（禮器云：「五獻察。」注云：「謂祭四望山川。」）祭日，王及屍皆服毳冕。（司服注云：」毳冕，畫虎蜼，謂宗彝。其衣三章，裳二章，凡五也。」史記雲」周公祀太山，以召公為屍，」是有屍也。）樂奏姑洗，歌南呂，舞大韶，以祀四望，（姑洗，陽聲第三者，南呂為之合。四望：五嶽、四鎮、四瀆。）奏蕤賓，歌函鍾，舞大夏，以祀山川。（蕤賓，陽聲次四。）其祭之岳鎮，則升血為始，四瀆則沈血為始。（覲禮雲」祭山升，祭川沈」也。爾雅雲」祭山曰庋懸，祭川曰浮沈」也。庋音久委反。）次薦豆籩及爓肉，為朝踐。（故大祭用腥，則次祀用爓也。爓謂沈肉於湯也。故鄭雲」沈肉曰爓」。）時王酌盎齊以獻，所謂朝踐之獻也。大宗伯亞獻，亦以盎齊。至熟，王酌清酒以獻屍，亞者亦清酒，所謂饋食之獻。通前四獻也。屍食訖，王又酌清酒以酳屍。凡五獻也。
qín bìng tiān xià, lìng cí guān suǒ cháng fèng míng shān chuān guǐ shén kě dé ér xù. yú shì zì xiáo yǐ dōng, míng shān dà chuān cí. xiáo jí jīn zhī shǎn jùn èr xiáo. yuē tài shì, tài shì, sōng gāo yě. héng shān, tài shān, huì jī, xiāng shān. shuǐ yuē jì, yuē huái. chūn yǐ pú jiǔ wèi suì dǎo, yīn pàn dòng jiě dòng yě. qiū hé dòng hé dú yǔ hù tóng. hé, níng yě. chūn jiě qiū níng. dōng sāi xiān dài fǎn dǎo cí. wèi bào qí suǒ qí. xià dǎo sāi tóng. qí shēng yòng niú dú gè yī, láo jù guī bì gè yì. zì huá yǐ xī, míng shān qī: yuē huá shān, báo shān, báo shān, xiāng shān yě. shuō zhě yún zài hé dōng. yī yuē zài tóng guān běi shí yú lǐ. ér cǐ yún zì huá yǐ xī zhě, jīn zé wén xiāng zhī nán shān, lián yán xī chū, bìng dé huá shān zhī míng. yuè shān, qí shān, wú shān, hóng zhǒng, dú shān. dú shān, shǔ shān zhī wěi yě. zhōu lǐ zhí fāng shì yōng zhōu, qí shān yuē yuè. ěr yǎ yún hé xī yuē yuè. shuō zhě xián yún yuè jí wú yuè yě. jīn cǐ yǒu yuè shān, yòu yǒu wú shān, zé wú yuè fēi yī shān, dàn wèi xiáng yuè zhī suǒ zài. xú guǎng yún yuè shān zài wǔ gōng. dì lǐ zhì wǔ gōng wú yuè, dàn yǒu chuí shān. qí shān zài jīn zhī qí shān xiàn yě. qí shān liǎng qí, gù sú hū wèi jiàn kuò lǐng. wú shān zài jīn qiān yáng jùn zhī wú shān xiàn. hóng zhǒng zhě, huáng dì chén guǐ yú qū, hào dà hóng, zàng yōng, gù hóng zhǒng shì yě. sū lín yuē: jīn yōng yǒu hóng zhǒng. wěi zài jiān dī dào yě. míng chuān sì: yuē hé, cí lín jìn jí jīn zhī féng yì jùn cháo yì xiàn jiè. miǎn, cí hàn zhōng miǎn, hàn shuǐ zhī shàng míng yě. hàn zhōng, jīn hàn zhōng jùn yě. jiǎo quán, cí cháo nà jiǎo quán zài ān dìng jùn jiè, qīng chè kě ài, bù róng huì zhuó, huò yǒu xuān wū, zhé xìng yún yǔ. tǔ sú kàng hàn, měi yú cǐ qiú zhī, xiāng chuán yún lóng suǒ jū yě. tiān xià shān chuān wēi qū, yì wǎng wǎng yǒu zhī. jiāng shuǐ, cí shǔ. yì chūn qiū pàn hé dǎo sāi rú dōng fāng shān chuān, ér shēng yì niú dú láo jù guī bì gè yì. ér sì dà zhǒng hóng qí wú yuè, jiē yǒu cháng hé. yǐ xīn gǔ jì. qí hé jiā yǒu cháng láo. jiē zài yōng zhōu zhī yù, jìn tiān zǐ dōu, gù jiā chē yī chéng, mǎ yà jū sì. bà chǎn fēng lào jīng wèi zhǎng shuǐ, jiē bù zài dà shān chuān shù, yǐ jìn xián yáng, jǐn dé bǐ shān chuān cí, ér wú zhū jiā. wèi jiā chē jí mǎ yà jū zhī shǔ.
秦並天下，令祠官所常奉名山川鬼神可得而序。於是自崤以東，名山大川祠。（崤即今之陝郡二崤。）曰太室，（太室，嵩高也。）恆山，泰山，會稽，湘山。水曰濟，曰淮。春以脯酒為歲禱，因泮凍；（解凍也。）秋涸凍；（涸讀與沍同。涸，凝也。春解秋凝。）冬塞（先代反）禱祠。（謂報其所祈。下禱塞同。）其牲用牛犢各一，牢具圭幣各異。自華以西，名山七：曰華山，薄山，（薄山，襄山也。說者雲在河東。一曰在潼關北十餘里。而此雲自華以西者，今則閿鄉之南山，連延西出，並得華山之名。）岳山，岐山，吳山，鴻冢，瀆山。瀆山，蜀山之頠也。（周禮職方氏「雍州，其山曰岳。」爾雅雲「河西曰岳」。說者咸雲岳即吳岳也。今此有岳山，又有吳山，則吳岳非一山，但未詳岳之所在。徐廣雲」岳山在武功」。地理志武功無岳，但有垂山。岐山在今之岐山縣也。其山兩岐，故俗呼為箭闊嶺。吳山在今汧陽郡之吳山縣。鴻冢者，黃帝臣鬼臾區，號大鴻，葬雍，故鴻冢是也。蘇林曰：「今雍有鴻冢。」頠在湔氐道也。）名川四：曰河，祠臨晉；（即今之馮翊郡朝邑縣界。）沔，祠漢中；（沔，漢水之上名也。漢中，今漢中郡也。）湫泉，祠朝那；（湫泉在安定郡界，清徹可愛，不容穢濁，或有諠污，輒興雲雨。土俗亢旱，每於此求之，相傳雲龍所居也。天下山川隈曲，亦往往有之。）江水，祠蜀。亦春秋泮涸禱塞如東方山川，而牲亦牛犢牢具圭幣各異。而四大冢鴻、岐、吳、岳，皆有嘗禾。（以新穀祭。）其河加有嘗醪。皆在雍州之域，近天子都，故加車一乘，〈馬亞〉駒四。灞、滻、灃、澇、涇、渭、長水，皆不在大山川數，以近咸陽，盡得比山川祠，而無諸加。（謂加車及〈馬亞〉駒之屬。）
hàn xiào wén shí èr nián, wǔ gǔ bù dēng, zhào zēng xiū shān chuān qún sì. zhào yuē: bǐ nián wǔ gǔ bù dēng, yù zēng zhū shén sì. àn wáng zhì yuē:' shān chuān shén qí yǒu bù jǔ zhě, wèi bù jìng.' jīn kǒng shān chuān bǎi shén yīng diǎn lǐ zhě, shàng wèi jǐn zhì. qí yì zēng xiū qún sì yí xiǎng sì zhě, yǐ qí fēng nián. wǔ dì yīn xún shòu, lǐ qí míng shān dà chuān, yòng jū zhě xī yǐ mù ǒu mǎ dài, xíng guò qīn cí zhě nǎi yòng jū.
漢孝文十二年，五穀不登，詔增修山川群祀。（詔曰：「比年五穀不登，欲增諸神祀。按王制曰：'山川神祇有不舉者，為不敬。'今恐山川百神應典禮者，尚未盡秩。其議增修群祀宜享祀者，以祈豐年。」）武帝因巡狩，禮其名山大川，用駒者悉以木偶馬代，行過親祠者乃用駒。
hòu hàn zhāng dì yuán hé èr nián, zhào sì shān chuān bǎi shén yīng lǐ zhě.
後漢章帝元和二年，詔祀山川百神應禮者。
wèi wén dì huáng chū èr nián, lǐ wǔ yuè sì dú, xián zhì qún sì, yì shěn guī zhāng.
魏文帝黃初二年，禮五嶽四瀆，咸秩群祀，瘞沈珪璋。
sòng xiào wǔ dì dà míng qī nián liù yuè, yǒu sī zòu diàn jì huò shān. diàn zhōng láng qiū jǐng xiān yì: yí shǐ tài cháng chí jié, shēng yǐ tài láo zhī jù, xiū yòng jiǔ pú shí gǔ, lǐ yǐ chì zhāng xūn bì, qì yòng táo páo, jí yòng máo xí. wèi tán zhào. shí bù yòng shèn, tóng jiāo sì yǐ jué xiàn. fán yáo zhuàn zhǒng shù, yī shè jì.
宋孝武帝大明七年六月，有司奏奠祭霍山。殿中郎丘景先議：「宜使太常持節，牲以太牢之具，羞用酒脯時穀，禮以赤璋纁幣，器用陶匏，藉用茅席。為壇兆。」時不用蜃，同郊祀以爵獻。凡肴饌種數，依社祭。
liáng lìng jùn guó yǒu wǔ yuè zhě, zhì zǎi sì sān rén, jí yǒu sì dú ruò hǎi yīng sì zhě, jiē yǐ mèng chūn zhòng dōng sì zhī.
梁令郡國有五嶽者，置宰祀三人，及有四瀆若海應祀者，皆以孟春仲冬祀之。
hòu wèi jǐng mù dì lì wǔ yuè sì dú miào yú sāng gān shuǐ zhī yīn, chūn qiū qiǎn yǒu sī jì. qí yú shān chuān zhū shén sān bǎi èr shí sì suǒ, měi suì shí yuè, qiǎn cí guān yì zhōu zhèn biàn sì. yǒu shuǐ hàn zāi lì, zé mù shǒu gè suí qí jiè nèi ér qí yè. wáng jī nèi zhū shān chuān, yǒu shuǐ hàn zé dǎo zhī. tài wǔ dì nán zhēng, zào héng shān, sì yǐ tài láo. fú hé jì, sì yǐ shǎo láo. guò dài zōng, sì yǐ tài láo. suì lín jiāng, dēng guā bù ér hái.
後魏景穆帝立五嶽四瀆廟於桑乾水之陰，春秋遣有司祭。其餘山川諸神三百二十四所，每歲十月，遣祠官詣州鎮遍祀。有水旱災厲，則牧守各隨其界內而祈謁。王畿內諸山川，有水旱則禱之。太武帝南征，造恆山，祀以太牢。浮河、濟，祀以少牢。過岱宗，祀以太牢。遂臨江，登瓜步而還。
hòu zhōu dà jiāng chū zhēng, qiǎn tài zhù yǐ yáng yī, jì suǒ guò míng shān dà chuān.
後周大將出征，遣太祝以羊一，祭所過名山大川。
suí zhì, sì sì zhèn: dōng zhèn yí shān, xī zhèn wú shān, nán zhèn huì jī shān, běi zhèn yī wú lǘ shān, zài dōng yí zhōng, yáo sì. jì zhōu zhèn huò shān. bìng jiù shān lì cí. sì sì hǎi: dōng hǎi yú huì jī xiàn jiè, nán hǎi yú nán hǎi zhèn nán, bìng jìn hǎi lì cí. jí sì dú, bìng qǔ cè jìn wū yī rén, zhǔ zhī sǎ sǎo, bìng lìng duō zhí sōng bǎi.
隋制，祀四鎮：東鎮沂山，西鎮吳山，南鎮會稽山，北鎮醫無閭山，（在東夷中，遙祀。）冀州鎮霍山。並就山立祠。祀四海：東海於會稽縣界，南海於南海鎮南，並近海立祠。及四瀆，並取側近巫一人，主知灑掃，並令多植松柏。
dà táng wǔ dé zhēn guān zhī zhì, wǔ yuè sì zhèn sì hǎi sì dú, nián bié yī jì, gè yǐ wǔ jiāo yíng qì rì jì zhī. dōng yuè dài shān, jì yú yǎn zhōu dōng zhèn yí shān, jì yú yí zhōu dōng hǎi, yú lái zhōu dōng dú dà huái, yú táng zhōu. nán yuè héng shān, yú héng zhōu nán zhèn huì jī shān, yú yuè zhōu nán hǎi, yú guǎng zhōu nán dú dà jiāng, yú yì zhōu zhōng yuè sōng shān, yú luò zhōu. xī yuè huá shān, yú huá zhōu xī zhèn wú shān, yú lǒng zhōu xī hǎi jí xī dú dà hé, yú tóng zhōu. běi yuè héng shān, yú dìng zhōu běi zhèn yī wú lǘ shān, yú yíng zhōu běi hǎi jí běi dú dà jì, yú luò zhōu. qí shēng jiē yòng tài láo. sì guān yǐ dāng jiè dū du cì shǐ chōng. xiān tiān èr nián, fēng huá yuè shén wèi jīn tiān wáng. kāi yuán shí sān nián, fēng tài shān shén wèi tiān qí wáng. tiān bǎo wǔ zài, fēng zhōng yuè shén wèi zhōng tiān wáng, nán yuè shén wèi sī tiān wáng, běi yuè shén wèi ān tiān wáng. liù zài, hé dú fēng wèi líng yuán gōng, jì dú fēng wèi qīng yuán gōng, jiāng dú fēng wèi guǎng yuán gōng, huái dú fēng wèi zhǎng yuán gōng. huì jī shān wèi yǒng xìng gōng, yuè shān wèi chéng dé gōng, huò shān wèi yīng shèng gōng, yī wū lǘ shān wèi guǎng níng gōng. bā zài guī liù yuè, fēng tài bái shān wèi shén yīng gōng. qí jiǔ zhōu zhèn shān, chú rù zhū yuè wài, bìng yí fēng gōng. shí zài zhēng yuè, yǐ dōng hǎi wèi guǎng dé wáng, nán hǎi wèi guǎng lì wáng, xī hǎi wèi guǎng rùn wáng, běi hǎi wèi guǎng zé wáng. fēn mìng qīng jiān yì yuè dú jí shān, qǔ sān yuè shí qī rì yī shí bèi lǐ, jiān cè jì. yí jù kāi yuán lǐ. wǔ dé èr nián shí yuè, shàng qīn sì huá yuè. jiù yí, yuè dú yǐ shàng zhù bǎn, yù shǔ qì, běi miàn zài bài. wǔ tài hòu zhèng shèng yuán nián shí yuè, yǒu sī shàng yán yuē: jǐn àn' wǔ yuè shì sān gōng, sì dú shì zhū hóu', tiān zǐ wú bài gōng hóu zhī lǐ. qǐng yī jiù yí. wǔ yuè yǐ xià, shǔ ér bù bài. zhì kě zhī. kāi yuán yuán nián, tài cháng zòu: fú zhǔn táng lǐ, jì wǔ yuè sì dú jiē chēng sì tiān zǐ, zhù bǎn jiē jìn shǔ. qiè yǐ shùn diǎn' wǔ yuè shì sān gōng, sì dú shì zhū hóu', zé bù hé chēng sì tiān zǐ jí qīn shǔ qí zhù wén. fú qǐng chēng huáng dì jǐn qiǎn mǒu yǐ, jìng jì yú mǒu yuè dú zhī shén. cóng zhī. zhēn yuán sì nián wǔ yuè, tài cháng qīng dǒng jìn zòu: wǔ yuè sì dú, qí shén bǎn bìng hé yù shǔ. zhì shàng yuán yuán nián, zhōng cí xiǎo cí, yī qiè quán tíng. zì hòu yīn xún, bù qǐng yù shǔ qí zhù bǎn. yù zhì xiǎng jì rì, suǒ sī zhǔn chéng xiān qǔ shǔ, fù yì fā qiǎn. chì zhǐ yí yī, réng wěi suǒ sī, měi zhì shí xiān zòu, fù zhōng shǐ sòng. chū, kāi yuán jiǔ nián shí èr yuè, tiān tāi dào shì sī mǎ chéng zhēn yán: jīn wǔ yuè shén cí, shì shān lín zhī shén yě, fēi zhèng zhēn zhī shén yě. wǔ yuè jiē yǒu dòng fǔ, yǒu shàng qīng zhēn rén jiàng rèn qí zhí, shān chuān fēng yǔ yīn yáng qì xù, shì suǒ lǐ yān. guān miǎn fú zhāng, zuǒ cóng shén xiān, jiē yǒu míng shù. qǐng bié lì zhāi cí zhī suǒ. shàng qí qí shuō, yīn chì wǔ yuè, gè zhì zhēn jūn cí yī suǒ.
大唐武德、貞觀之制，五嶽、四鎮、四海、四瀆，年別一祭，各以五郊迎氣日祭之。東嶽岱山，祭於兗州；東鎮沂山，祭於沂州；東海，於萊州；東瀆大淮，於唐州。南嶽衡山，於衡州；南鎮會稽山，於越州；南海，於廣州；南瀆大江，於益州；中嶽嵩山，於洛州。西嶽華山，於華州；西鎮吳山，於隴州；西海及西瀆大河，於同州。北嶽恆山，於定州；北鎮醫無閭山，於營州；北海及北瀆大濟，於洛州。其牲皆用太牢。祀官以當界都督刺史充。先天二年，封華岳神為金天王。開元十三年，封泰山神為天齊王。天寶五載，封中嶽神為中天王，南嶽神為司天王，北嶽神為安天王。六載，河瀆封為靈源公，濟瀆封為清源公，江瀆封為廣源公，淮瀆封為長源公。會稽山為永興公，岳山為成德公，霍山為應聖公，醫巫閭山為廣寧公。八載閨六月，封太白山為神應公。其九州鎮山，除入諸岳外，並宜封公。十載正月，以東海為廣德王，南海為廣利王，西海為廣潤王，北海為廣澤王。分命卿監詣岳瀆及山，取三月十七日一時備禮，兼冊祭。儀具開元禮。（武德二年十月，上親祀華岳。舊儀，岳瀆以上祝版，御署訖，北面再拜。武太后證聖元年十月，有司上言曰：」謹按'五嶽視三公，四瀆視諸侯'，天子無拜公侯之禮。請依舊儀。五嶽以下，署而不拜。」制可之。開元元年，太常奏：「伏准唐禮，祭五嶽四瀆皆稱嗣天子，祝版皆進署。竊以舜典'五嶽視三公，四瀆視諸侯'，則不合稱嗣天子及親署其祝文。伏請稱皇帝謹遣某乙，敬祭於某岳瀆之神。」從之。貞元四年五月，太常卿董晉奏：」五嶽四瀆，其神版併合御署。至上元元年，中祠小祠，一切權停。自後因循，不請御署其祝版。欲至饗祭日，所司准程先取署，附驛發遣。敕旨宜依，仍委所司，每至時先奏，附中使送。」初，開元九年十二月，天台道士司馬承禎言：「今五嶽神祠，是山林之神也，非正真之神也。五嶽皆有洞府，有上清真人降任其職，山川風雨陰陽氣序，是所理焉。冠冕服章，佐從神仙，皆有名數。請別立齋祠之所。」上奇其說，因敕五嶽，各置真君祠一所。）
jí tián
籍田
zhōu hàn hòu hàn wèi jìn dōng jìn sòng qí liáng hòu wèi běi qí suí dà táng
（周 漢 後漢 魏 晉 東晉 宋 齊 梁 後魏 北齊 隋 大唐）
zhōu zhì, tiān zǐ mèng chūn zhī yuè, nǎi zé yuán chén, qīn zài lěi sì, zhì zhī chē yòu, shuài gōng qīng zhū hóu dài fū, gōng gēng jí tián qiān mǔ yú nán jiāo. jí, jiè yě. wèi jiè rén lì yǐ lǐ zhī. quàn lǜ tiān xià shǐ wù nóng yě. chūn qiū chuán yuē jiāo ér hòu gēng, suì jí rén lì yǐ chéng suì gōng, gù wèi zhī dì jí. tiān zǐ jí tián qiān mǔ yú nán jiāo, zhū hóu bǎi mǔ yú dōng jiāo. miǎn ér zhū hóng, gōng bǐng lěi, tiān zǐ sān tuī. tuī, fā yě. zhū hóu sān gōng miǎn ér qīng hóng, gōng bǐng lěi, sān gōng wǔ tuī, zhū hóu jiǔ tuī. yǐ shì tiān dì shān chuān shè jì xiān gǔ, xiān gǔ, xiān zǔ. yǐ wèi lǐ lào zī shèng, yú shì hū qǔ zhī. jìng zhī zhì yě. nèi zǎi zhào hòu, shuài liù gōng zhī rén, shēng zhǒng lù zhī zhǒng, yǐ xiàn yú wáng. shǐ hòu gōng cáng zhǒng ér yòu shēng zhī. tài cháng tiáo gǔ zhǒng shǔ jì zhǒng lù, shǐ nèi zǎi hòu gōng shēng zhī zhě, shì zhǒng lèi zī xī zhī xiáng, qiě zuǒ wáng yú gēng shì, suǒ yǐ jù zì jǐn yú jiāo miào yě. lù, zǎo yě. zhǒng, wǎn yě. xiān zhǒng hòu shú wèi zhī zhǒng, hòu zhǒng xiān shú wèi zhī lù. diān shī zhǎng shuài qí shǔ ér gēng nòu wáng jí, yǐ shí rù zhī. qí shǔ, shù rén yě. nòu, chú yě. wáng jí wèi wáng zhě jí tián qiān mǔ, suǒ qīn shuài gōng qīng yǐ xià qīn gēng nóng rén gēng zhī chù yě. shù rén zhōng yú qiān mǔ, gù yuē shuài qí shǔ gēng nòu wáng jí, rù qí shōu yě.
周制，天子孟春之月，乃擇元辰，親載耒耜，置之車右，帥公卿諸侯大夫，躬耕籍田千畝於南郊。（籍，借也。謂借人力以理之。勸率天下使務農也。春秋傳曰」郊而後耕」，遂籍人力以成歲功，故謂之帝籍。天子籍田千畝於南郊，諸侯百畝於東郊。）冕而朱紘，躬秉耒，天子三推。（推，發也。諸侯三公冕而青紘，躬秉耒，三公五推，諸侯九推。）以事天地、山川、社稷、先古，（先古，先祖。）以為醴酪粢盛，於是乎取之。（敬之至也。）內宰詔後，帥六宮之人，生穜稑之種，以獻於王。使後宮藏種而又生之。（太常條穀種黍稷穜稑，使內宰後宮生之者，示種類孳息之祥，且佐王於耕事，所以俱自盡於郊廟也。稑，早也。穜，晚也。先種後熟謂之穜，後種先熟謂之稑。）甸師掌帥其屬而耕耨王籍，以時入之。（其屬，庶人也。耨，鋤也。王籍謂王者籍田千畝，所親帥公卿以下親耕農人耕之處也。庶人終於千畝，故曰帥其屬耕耨王籍，入其收也。）
hàn wén dì zhì yuē: nóng, tiān xià zhī běn, suì kāi jí tián, zhèn gōng gēng, yǐ gěi zōng miào zī shèng. zī, shǔ jì yě. shèng, qì, wèi fǔ guǐ. jiù yí chūn shǐ dōng gēng yú jí tián, guān cí xiān nóng, yǐ yī tài láo, bǎi guān jiē cóng. xiān nóng, shén nóng yě. wǔ jīng yào yì yún: lì tán yú tián suǒ, cí zhī, qí zhì dù rú shè zhī tán. cì sān fǔ èr bǎi lǐ xiào tì lì tián sān lǎo bó. zhǒng bǎi gǔ wàn hú, wèi lì jí tián cāng, zhì lìng chéng. gǔ jiē yǐ gěi tiān dì zōng miào qún shén zhī sì, yǐ wèi zī shèng. jǐng dì zhào yuē zhèn qīn gēng wèi tiān xià xiān. zhāo dì yòu jí wèi, gēng yú gōu dùn nòng tián. gōu dùn, huàn zhě jìn shǔ, gù wǎng shì gēng wèi xì nòng.
漢文帝制曰：「農，天下之本，遂開籍田，朕躬耕，以給宗廟粢盛。」（粢，黍稷也。盛，器，謂簠簋。）舊儀「春始東耕於籍田，官祠先農，以一太牢，百官皆從。（先農，神農也。五經要義云：「立壇於田所，祠之，其制度如社之壇。」）賜三輔二百里孝悌、力田、三老帛。種百穀萬斛，為立籍田倉，置令、丞。穀皆以給天地、宗廟、群神之祀，以為粢盛。」景帝詔曰」朕親耕為天下先」。昭帝幼即位，耕於鈎盾弄田。（鈎盾，宦者近署，故往試耕為戲弄。）
hòu hàn míng dì yǒng píng zhōng èr yuè, dōng xún gēng yú xià pī. zhāng dì yuán hé zhōng zhēng yuè, běi xún gēng yú huái xiàn. qí jí tián yí: zhēng yuè shǐ gēng, cháng yǐ yǐ rì, cí xiān nóng jí gēng yú yǐ dì. zhòu lòu shàng shuǐ chū nà, zhí shì gào cí xiān nóng, yǐ xiǎng. gēng rì, yǐ tài láo jì xiān nóng yú tián suǒ. gēng shí, yǒu sī qǐng xíng shì, jiù gēng wèi, tiān zǐ sān gōng jiǔ qīng zhū hóu bǎi guān yǐ cì gēng. tuī shù rú zhōu fǎ. lì tián zhǒng gè yōu qì, yǒu sī gào shì bì. shì yuè, mìng jùn guó shǒu jiē quàn rén shǐ gēng.
後漢明帝永平中二月，東巡耕於下邳。章帝元和中正月，北巡耕於懷縣。其籍田儀：正月始耕，常以乙日，祠先農及耕於乙地。晝漏上水初納，執事告祠先農，已享。（耕日，以太牢祭先農於田所。）耕時，有司請行事，就耕位，天子、三公、九卿、諸侯、百官以次耕。推數如周法。力田種各耰訖，有司告事畢。是月，命郡國守皆勸人始耕。
wèi shì tiān zǐ qīn gēng jí tián. fān zhèn què zhū hóu bǎi mǔ zhī lǐ.
魏氏天子親耕籍田。藩鎮闕諸侯百畝之禮。
jìn wǔ dì tài shǐ sì nián zhēng yuè dīng hài, dì gōng gēng jí tián yú dōng jiāo. zhào yuē: jìn dài yǐ lái, gēng jí tián yú shù bù zhī zhōng, kōng yǒu mù gǔ zhī míng, céng wú gōng sì xùn nóng zhī shí, ér yǒu bǎi guān chē tú zhī fèi. jīn xún qiān mǔ zhī zhì, dāng yǔ qún gōng qīng shì gōng jià sè zhī jiān nán, yǐ shuài xiān tiān xià. yú dōng jiāo zhī nán, luò shuǐ zhī běi. qù gōng bā lǐ, yuǎn shí liù lǐ wèi cǐ qiān mǔ. dì yù mù hé yǐ gēng, tài láo sì xiān nóng. zì huì dì hòu, lǐ fèi yǐ.
晉武帝泰始四年正月丁亥，帝躬耕籍田於東郊。詔曰：「近代以來，耕籍田於數步之中，空有慕古之名，曾無供祀訓農之實，而有百官車徒之費。今循千畝之制，當與群公卿士躬稼穡之艱難，以帥先天下。於東郊之南，洛水之北。」（去宮八里，遠十六里為此千畝。）帝御木輅以耕，太牢祀先農。自惠帝後，禮廢矣。
dōng jìn yuán dì jiāng xiū gēng jí shì, jìng bù xíng. shí cháo yì: zhì zūn yīng gōng cí xiān nóng bù? hè xún yuē: hàn yí wú gōng jì zhī wén, rán wáng jì sì wàng zé cuì miǎn, jì shè jì wǔ sì zé chī miǎn, yǐ cǐ bù wèi wú qīn jì zhī yì.
東晉元帝將修耕籍事，竟不行。（時朝議：至尊應躬祠先農不？賀循曰：「漢儀無躬祭之文，然王祭四望則毳冕，祭社稷五祀則絺冕，以此不為無親祭之義。」）
sòng wén dì yuán jiā èr shí yī nián, jiāng qīn gēng. shí shǐ xué shēng shān qiān zhī yǐ sī jiū jí qí yí, yīn yǐ zòu wén. zhào yán zhuó zhēn zhòng tiáo, zào dìng tú zhù. xiān lì chūn jiǔ rì, sī kōng dà sī nóng jīng yǐn lìng wèi, dù gōng zhī chén dì bā lǐ zhī wài, zhěng zhì qiān mǔ, zhōng kāi qiān mò. lì xiān nóng yú zhōng qiān xī mò nán, yù gēng tán yú zhōng qiān dōng mò běi. jiāng gēng, sù shè qīng mù yú gēng tán zhī shàng. huáng hòu shuài liù gōng zhī rén chū zhǒng lù zhī zhǒng, fù jí tián lìng. gēng rì, tài zhù lìng yǐ yī tài láo cí xiān nóng, yī rú dì shè yí. mèng chūn shàng xīn hòu jí hài, yù chéng gēng gēn sān gài chē, jià cāng sì, jiàn qīng qí, zhe tōng tiān guān, qīng zé, qīng gǔn, pèi cāng yù. fān wáng yǐ xià zhì liù bǎi shí jiē yī qīng. wéi sān tái wǔ wèi bù gēng, bù gǎi zhāng fú. jià chū rú jiāo miào yí. zhì jí tián, shì zhōng guì zòu: zhì zūn jiàng chē. lín tán, dà sī nóng guì zòu: xiān nóng yǐ xiǎng, qǐng huáng dì qīn gēng. tài shǐ zàn yuē: huáng dì sān tuī sān fǎn. yú shì qún chén yǐ cì gēng, wáng gōng jí zhū hóu wǔ tuī wǔ fǎn, gū qīng dài fū qī tuī qī fǎn, shì jiǔ tuī jiǔ fǎn. jí tián lìng lǜ qí shǔ gēng, jìng mǔ, sǎ zhǒng jí yōu, lǐ bì. nǎi bān xià zhōu xiàn, xī bèi qí lǐ yān.
宋文帝元嘉二十一年，將親耕。（時史學生山謙之以私鳩集其儀，因以奏聞。詔言酌斟眾條，造定圖注。）先立春九日，司空、大司農、京尹、令、尉，度宮之辰地八里之外，整制千畝，中開阡陌。立先農於中阡西陌南，御耕壇於中阡東陌北。將耕，宿設青幕於耕壇之上。皇后帥六宮之人出穜稑之種，付籍田令。耕日，太祝令以一太牢祠先農，一如帝社儀。孟春上辛後吉亥，御乘耕根三蓋車，駕蒼駟，建青旂，著通天冠，青幘，青袞，佩蒼玉。藩王以下至六百石皆衣青。唯三台武衛不耕，不改章服。駕出如郊廟儀。至籍田，侍中跪奏：「至尊降車。」臨壇，大司農跪奏：「先農已享，請皇帝親耕。」太史贊曰：「皇帝三推三反。」於是群臣以次耕，王公及諸侯五推五反，孤卿大夫七推七反，士九推九反。籍田令率其屬耕，竟畝，灑種即耰，禮畢。乃班下州縣，悉備其禮焉。
qí wǔ dì yǒng míng zhōng, gēng jí tián yòng dīng hài. shí yǒu sī zòu: zhēng yuè dīng hài, kě sì xiān nóng. bǐ lái bìng yòng lì chūn hòu hài. wáng jiǎn yǐ wèi hài rì jí tián, jīng jì wú wén. zhù jiào zhōu shān wén yì yuē: cài yōng yuè lìng zhāng jù jiè yuán chén yún' rì, gàn yě. chén, zhī yě. yǒu shì yú tiān, yòng rì yǒu shì yú dì, yòng chén'. hé tóng zhī yún: shǎo láo kuì shí lǐ yún' xiào sūn mǒu, lái rì dīng hài, yòng jiàn suì shì yú huáng zǔ bó mǒu'. zhèng yǐ wèi' bù bì dīng hài, jīn dàn zhí jǔ yī rì yǐ yán zhī ěr. dì tài miào lǐ rì yòng dīng hài, ruò bù dé dīng hài, zé yòng jǐ hài xīn hài, gǒu yǒu hài yān kě yě'. hàn wén yòng cǐ rì gēng jí cí xiān nóng, hòu wáng xiāng chéng yòng zhī, fēi yǒu bié yì. bān gù xù hài wèi yún yīn qì yīng wú shè, gāi cáng wàn wù, ér zá yáng ài zhǒng yě. qiě hài jì shuǐ chén, hán yù wèi xìng, bō jué qǔ jí, qí zài zī hū! shǐ yù shǐ shèng mǎ chē, zài lěi sì, cóng wǔ hé hòu.
齊武帝永明中，耕籍田用丁亥。（時有司奏：正月丁亥，可祀先農。比來並用立春後亥。王儉以為亥日籍田，經記無文。助教周山文議曰：「蔡邕月令章句解元辰雲'日，幹也。辰，支也。有事於天，用日；有事於地，用辰'。」何佟之云：「少牢饋食禮雲'孝孫某，來日丁亥，用薦歲事於皇祖伯某'。鄭以為'不必丁亥，今但直舉一日以言之耳。禘太廟禮日用丁亥，若不得丁亥，則用己亥、辛亥，苟有亥焉可也'。漢文用此日耕籍祠先農，後王相承用之，非有別義。「班固序亥位雲」陰氣應無射，該藏萬物，而雜陽閡種」也。且亥既水辰，含育為性，播厥取吉，其在茲乎！）使御史乘馬車，載耒耜，從五輅後。
liáng chū, yī sòng qí lǐ, yǐ zhēng yuè yòng shì, bù zhāi bù jì. tiān jiān shí èr nián, yǐ qǐ zhé ér gēng. shí zài èr yuè nèi, shàng shū yún yǐ yīn zhòng chūn, jí tián lǐ zài jiàn mǎo, yú shì gǎi yòng èr yuè. yǔ bǎi guān yù shì bìng zhāi sān rì, mù yù guàn xiǎng. shì zhōng fèng lěi sì, zài yú xiàng hé, yǐ suí mù hé zhī hòu. lǐ yún qīn zài lěi sì, cuò yú cān bǎo jiè zhī yù xián. zé zhì suǒ chéng hé shàng. pǔ tōng èr nián, yòu yí jí tián yú jiàn kāng běi àn, zhú zhào yù rú nán běi jiāo. bié yǒu qīn gēng tái, zài tán dōng. dì qīn gēng bì, dēng cǐ tái yǐ guān gōng qīng zhī tuī fǎn.
梁初，依宋齊禮，以正月用事，不齋不祭。天監十二年，以啟蟄而耕。（時在二月內，尚書雲「以殷仲春」，籍田理在建卯，於是改用二月。）與百官御事並齋三日，沐浴祼饗。侍中奉耒耜，載於象輅，以隨木輅之後。（禮雲「親載耒耜，措於參保介之御閒。」則置所乘輅上。）普通二年，又移籍田於建康北岸，築兆域如南北郊。別有親耕台，在壇東。帝親耕畢，登此台以觀公卿之推反。
hòu wèi tài wǔ dì tiān xìng sān nián chūn, shǐ gōng gēng jí tián, jì xiān nóng, yòng yáng yī.
後魏太武帝天興三年春，始躬耕籍田，祭先農，用羊一。
běi qí jí yú dì chéng dōng nán qiān mǔ nèi, zhǒng chì liáng bái gǔ dà dòu chì shǔ xiǎo dòu hēi jì má zi dà mài xiǎo mài, sè bié yī qǐng. zì yú yī qǐng, dì zhōng tōng qiān mò, zuò cí tán yú mò nán qiān xī, guǎng lún sān shí chǐ, sì bì sān wěi sì mén. yòu wèi dà yíng yú wài, shè yù gēng tán yú qiān dōng mò běi. měi suì zhēng yuè shàng xīn hòu jí hài, cí xiān nóng shén nóng shì yú tán shàng, wú pèi xiǎng. jì qì, qīn gēng.
北齊籍於帝城東南千畝內，種赤粱、白穀、大豆、赤黍、小豆、黑穄、麻子、大麥、小麥，色別一頃。自餘一頃，地中通阡陌，作祠壇於陌南阡西，廣輪三十尺，四陛三壝四門。又為大營於外，設御耕壇於阡東陌北。每歲正月上辛後吉亥，祠先農神農氏於壇上，無配饗。祭訖，親耕。
suí zhì, yú guó nán shí sì lǐ qǐ xià mén wài, zhì dì qiān mǔ, wèi tán xíng lǐ. bō zhí jiǔ gǔ, nà yú shén cāng, yǐ nǐ zī shèng. ráng gǎo yǐ xiǎng xī shēng.
隋制，於國南十四里啟夏門外，置地千畝，為壇行禮。播殖九穀，納於神倉，以擬粢盛。穰藁以餉犧牲。
dà táng zhēn guān sān nián zhēng yuè èr shí yī rì, tài zōng qīn jì xiān nóng, jí yú qiān mǔ zhī diān. chū, yì jí tián fāng miàn suǒ zài, gěi shì zhōng kǒng yǐng dá yuē: lǐ, tiān zǐ jí tián yú nán jiāo, zhū hóu yú dōng jiāo. jìn wǔ dì yóu yú dōng nán. jīn yú chéng dōng, bù hé gǔ lǐ. tài zōng yuē: lǐ yuán rén qíng, yì hé cháng zhī yǒu. qiě yú shū yún' píng zhì dōng zuò', sì zài dōng yǐ. yòu chéng qīng hé tuī dài sì zhě, suǒ yǐ shùn yú chūn qì. qiě zhèn jiàn jū shǎo yáng zhī dì, tián yú dōng jiāo, gài qí yí yě. yú shì suì dìng. wǔ hòu gǎi jí tián wèi xiān nóng tán. shén lóng chū, fù gǎi xiān nóng tán wèi dì shè tán. zhù qīn míng zòu yuē: àn jì fǎ:' wáng zì wèi lì shè yuē wáng shè.' xiān rú yǐ wèi qí shè zài jí tián zhī zhōng, shī zài shān piān xù yún' chūn jí tián ér qí shè jì' shì yě. jù shè jì piān zhōng. kāi yuán èr shí sān nián èr yuè, qīn sì shén nóng yú dōng jiāo, gōu máng pèi. lǐ bì, gōng yù lěi sì jí yú qiān mǔ zhī diān. shí yǒu sī jìn yí zhù: tiān zǐ sān tuī, gōng qīng jiǔ tuī, shù rén zhōng mǔ. xuán zōng yù zhòng quàn gēng jí, suì jìn gēng wǔ shí yú bù, jǐn lǒng nǎi zhǐ. gēng bì, niǎn hái zhāi gōng, dà shè. shì gēng zhí niú guān jiē jiā jí cì bó. qí yí bèi kāi yuán lǐ.
大唐貞觀三年正月二十一日，太宗親祭先農，籍於千畝之甸。（初，議籍田方面所在，給事中孔穎達曰：「禮，天子籍田於南郊，諸侯於東郊。晉武帝猶於東南。今於城東，不合古禮。」太宗曰：「禮緣人情，亦何常之有。且虞書雲'平秩東作'，巳在東矣。又乘青輅、推黛耜者，所以順於春氣。且朕見居少陽之地，田於東郊，蓋其宜也。」於是遂定。）武后改籍田為先農壇。神龍初，復改先農壇為帝社壇。（祝欽明奏曰：「按祭法：'王自為立社曰王社。'先儒以為其社在籍田之中，詩載芟篇序雲'春籍田而祈社稷'是也。」具社稷篇中。）開元二十三年二月，親祀神農於東郊，句芒配。禮畢，躬御耒耜籍於千畝之甸。時有司進儀註：天子三推，公卿九推，庶人終畝。玄宗欲重勸耕籍，遂進耕五十餘步，盡壟乃止。耕畢，輦還齋宮，大赦。侍耕、執牛官皆加級賜帛。其儀備開元禮。
xiān cán zhōu hàn hòu hàn wèi jìn sòng běi qí hòu zhōu suí dà táng
先蠶（周 漢 後漢 魏 晉 宋 北齊 後周 隋 大唐）
zhōu zhì, zhòng chūn, tiān guān nèi zǎi zhào hòu shuài wài nèi mìng fù, shǐ cán yú běi jiāo, yǐ wèi jì fú. cán yú běi jiāo, fù rén yǐ chún yīn yě. tiān zǐ zhū hóu bì yǒu gōng sāng cán shì, jìn chuān ér wèi zhī. zhú gōng rèn yǒu sān chǐ, jí qiáng ér wài bì zhī. hòu fēi zhāi jiè, xiǎng xiān cán ér gōng sāng, yǐ quàn cán shì. jì chūn jí sì, wáng hòu xiǎng xiān cán. xiān cán, tiān sì yě. xiǎng xiān cán ér hòu gōng sāng, shì shuài xiān tiān xià yě. jí dà xīn zhī cháo, jūn pí biàn sù jī, bo sān gōng zhī fū rén shì fù zhī jí zhě. shǐ rù cán yú cán shì, fèng zhǒng yù yú chuān. sāng yú gōng sāng, fēng lì yǐ shí zhī. shì yuè yě, mìng yǒu sī wú fá sāng zhè. ài cán shí yě. yǒu sī, zhǔ shān lín zhī guān yě. nǎi xiū cán qì, báo chuí gōu kuāng zhī lèi. jìn yuán cán. yuán, zài yě. tiān wén, chén wèi mǎ. cán yǔ mǎ tóng qì, wù mò néng liǎng dà, jìn yuán cán, wèi shāng mǎ.
周制，仲春，天官內宰詔後帥外內命婦，始蠶於北郊，以為祭服。（蠶於北郊，婦人以純陰也。）天子、諸侯必有公桑蠶室，近川而為之。築宮仞有三尺，棘牆而外閉之。后妃齋戒，享先蠶而躬桑，以勸蠶事。（季春吉巳，王后享先蠶。先蠶，天駟也。享先蠶而後躬桑，示率先天下也。）及大昕之朝，君皮弁素積，卜三宮之夫人、世婦之吉者。使入蠶於蠶室，奉種浴於川。桑於公桑，風戾以食之。是月也，命有司無伐桑柘。（愛蠶食也。有司，主山林之官也。）乃修蠶器，（薄槌鈎筐之類。）禁原蠶。（原，再也。天文，辰為馬。蠶與馬同氣，物莫能兩大，禁原蠶，為傷馬。）
hàn huáng hòu cán yú dōng jiāo. qí yí: chūn sāng shēng, ér huáng hòu qīn sāng yú yuàn zhōng. cán shì yǎng cán qiān báo yǐ shàng, sì yǐ zhōng láo yáng shǐ. jì cán shén yuē yuàn yǔ fù rén yù shì gōng zhǔ, fán èr shén. qún chén qiè cóng sāng hái, xiàn yú jiǎn guǎn, jiē cì cóng sāng zhě sī. huáng hòu zì xíng. yǔ yīn yǐ zhǔ fǎn.
漢皇后蠶於東郊。（其儀：春桑生，而皇后親桑於苑中。蠶室養蠶千薄以上，祀以中牢羊豕。祭蠶神曰苑窳婦人、寓氏公主，凡二神。群臣妾從桑還，獻於繭館，皆賜從桑者絲。皇后自行。窳音以主反。）
hòu hàn huáng hòu sì yuè, shuài gōng qīng liè hóu fū rén cán. huáng hòu chū, chéng luán hé, qīng yǔ gài, jià sì mǎ, lóng qí jiǔ yóu. dà jiāng jūn qī cān chéng, tài pú qī yù, qián luán qí chē, pí xuān xì yīn xī jǐ, luò yáng lìng fèng yǐn, qiān shèng wàn qí. chē fǔ lìng shè lǔ bù jià, gōng qīng wǔ yíng xiào wèi sī lì xiào wèi hé nán yǐn qī jiē chéng qí guān chē, dài fū běn guān shòu, cóng qí guān shǔ dǎo cóng huáng hòu. zhì wǔ bì yǔ lín qí, róng tóu huáng mén gǔ chuī, wǔ dì chē, nǚ qí jiā gǔ, zhí fǎ yù shǐ zài qián hòu, yì yǒu jīn zhēng huáng yuè, wǔ jiāng dǎo. sāng yú cán gōng, shǒu sān pén yú jiǎn guǎn, bì, hái gōng. sì xiān cán, lǐ yǐ shǎo láo. fán cán sī xù, zhī shì yǐ zuò jì fú. jì fú zhě, miǎn fú yě. tiān dì zōng miào qún shén wǔ shí zhī fú. qí huáng dì dé yǐ zuò lǚ fèng yī, huáng hòu dé yǐ zuò jīn xù ér yǐ. zhì cán gōng lìng chéng, zhū tiān xià guān xià fǎ jiē yì cán shì, yǔ fù rén cóng shì, gù jiù yǒu dōng xī zhī shì zuò zhì.
後漢皇后四月，帥公卿列侯夫人蠶。皇后出，乘鸞輅，青羽蓋，駕四馬，龍旂九斿。大將軍妻參乘，太僕妻御，前鸞旂車，皮軒闟（音翕）戟，雒陽令奉引，千乘萬騎。車府令設鹵簿駕，公、卿、五營校尉、司隸校尉、河南尹妻皆乘其官車，帶夫本官綬，從其官屬導從皇后。置武賁、羽林騎，戎頭、黃門鼓吹，五帝車，女騎夾轂，執法御史在前後，亦有金鉦黃鉞，五將導。桑於蠶宮，手三盆於繭館，畢，還宮。祀先蠶，禮以少牢。（凡蠶絲絮，織室以作祭服。祭服者，冕服也。天地宗廟群神五時之服。其皇帝得以作縷縫衣，皇后得以作巾絮而已。置蠶宮令、丞，諸天下官下法皆詣蠶室，與婦人從事，故舊有東西織室作治。）
wèi wén dì huáng chū qī nián, huáng hòu cán yú běi jiāo, yī zhōu diǎn yě.
魏文帝黃初七年，皇后蠶於北郊，依周典也。
jìn wǔ dì tài kāng liù nián, cán yú xī jiāo. gài yǔ jí tián duì qí fāng yě. xiān cán tán gāo yī zhàng, fāng èr zhàng, sì chū bì, bì guǎng wǔ chǐ, zài huáng hòu cǎi sāng tán dōng nán wéi gōng wài mén zhī wài, ér dōng nán qù wéi gōng shí zhàng, zài cán shì xī nán, sāng lín zài qí dōng. qǔ liè hóu qī liù rén wèi cán mǔ. cán jiāng shēng, zé jí rì, huáng hòu zhe shí èr jī bù yáo, yī hàn wèi gù shì, yī qīng yī, chéng yóu huà yún mǔ ān chē, jià liù guī yīn guì mǎ. nǚ shàng shū zhe diāo chán pèi xǐ péi chéng, zài kuāng gōu. gōng zhǔ sān fū rén jiǔ pín shì fù zhū tài fēi tài fū rén jí xiàn xiāng jūn jùn gōng hóu tè jìn fū rén wài shì fù mìng fù jiē bù yáo, yī qīng, gè zài kuāng gōu cóng cán. xiān sāng èr rì, cán gōng shēng cán zhe bù shàng. gōng sāng rì, huáng hòu wèi dào, tài zhù lìng zhì míng yǐ tài láo gào cí, yè zhě yī rén jiān cí. cí bì, chè zhuàn, bān yú zuò yú cóng sāng jí fèng cí zhě. huáng hòu zhì xī jiāo shēng tán, gōng zhǔ yǐ xià péi liè tán dōng. huáng hòu dōng miàn gōng sāng, cǎi sān tiáo, zhū fēi gōng zhǔ gè cǎi wǔ tiáo, xiàn xiāng yǐ xià gè cǎi jiǔ tiáo, xī yǐ sāng shòu cán mǔ, hái cán shì. shì qì, huáng hòu hái biàn zuò, gōng zhǔ yǐ xià nǎi jiù wèi, shè xiǎng yàn, cì juàn gè yǒu chà.
晉武帝太康六年，蠶於西郊。（蓋與籍田對其方也。）先蠶壇高一丈，方二丈，四出陛，陛廣五尺，在皇后採桑壇東南帷宮外門之外，而東南去帷宮十丈，在蠶室西南，桑林在其東。取列侯妻六人為蠶母。蠶將生，擇吉日，皇后著十二笄步搖，依漢魏故事，衣青衣，乘油畫雲母安車，駕六騩（音貴）馬。女尚書著貂蟬佩璽陪乘，載筐鈎。公主、三夫人、九嬪、世婦、諸太妃、太夫人及縣鄉君、郡公侯特進夫人、外世婦、命婦皆步搖，衣青，各載筐鈎從蠶。先桑二日，蠶宮生蠶著簿上。躬桑日，皇后未到，太祝令質明以太牢告祠，謁者一人監祠。祠畢，徹饌，頒餘胙於從桑及奉祠者。皇后至西郊升壇，公主以下陪列壇東。皇后東面躬桑，采三條，諸妃公主各采五條，縣鄉以下各采九條，悉以桑授蠶母，還蠶室。事訖，皇后還便座，公主以下乃就位，設饗宴，賜絹各有差。
sòng xiào wǔ dà míng sì nián, shǐ yú tái chéng xī bái shí lǐ wèi cán suǒ, shè zhào yù, zhì dà diàn, yòu lì cán guān. qí lǐ jiē xún jìn shì.
宋孝武大明四年，始於台城西白石里為蠶所，設兆域，置大殿，又立蠶觀。（其禮皆循晉氏。）
běi qí wèi cán fāng yú jīng chéng běi zhī xī, qù huáng gōng shí bā lǐ wài. yǒu cán gōng, fāng jiǔ shí bù, qiáng gāo yī zhàng wǔ chǐ. qí zhōng qǐ cán shì èr shí qī, bié diàn yī qū. zhì cán gōng lìng chéng, huàn zhě wèi zhī. lù xī zhì huáng hòu cán tán, gāo sì chǐ, fāng èr zhàng, sì bì, bì gè guǎng bā chǐ. zhì xiān cán tán yú sāng tán dōng nán, dà lù dōng, héng lù nán. tán gāo wǔ chǐ, fāng èr zhàng, sì bì, bì gè wǔ chǐ. wài zhào fāng sì shí bù, miàn kāi yī mén. yǒu lǜ chān rú gōu yī huáng lǚ, yǐ gōng cán mǔ. měi suì jì chūn, gǔ yǔ hòu jí rì, shǐ gōng qīng yǐ yī tài láo cí xiān cán huáng dì xuān yuán shì yú tán shàng, wú pèi, rú sì xiān nóng. lǐ qì, huáng hòu yīn qīn sāng yú tán. bèi fǎ jià, fú jū yī, chéng zhòng dí, shuài liù gōng shēng sāng tán dōng bì, jí yù zuò. nǚ shàng shū zhí kuāng, nǚ zhǔ yī zhí gōu, lì tán xià. huáng hòu jiàng zì dōng bì, zhí kuāng zhě chù yòu, zhí gōu zhě jū zuǒ, cán mǔ zài hòu. nǎi gōng sāng sān tiáo, qì, shēng tán jí yù zuò. nèi mìng fù yǐ cì jiù sāng, fú jū yī zhě cǎi wǔ tiáo, zhǎn yī zhě qī tiáo, tuàn yī zhě jiǔ tiáo, yǐ shòu cán mǔ. hái cán shì, qiè zhī, shòu shì fù, sǎ yī bù. fán yīng sāng zhě bìng fù běn wèi. hòu nǎi jiàng tán, hái biàn diàn, shè láo jiǔ, bān lài ér hái.
北齊為蠶坊於京城北之西，去皇宮十八里外。有蠶宮，方九十步，牆高一丈五尺。其中起蠶室二十七，別殿一區。置蠶宮令、丞，宦者為之。路西置皇后蠶壇，高四尺，方二丈，四陛，陛各廣八尺。置先蠶壇於桑壇東南，大路東，橫路南。壇高五尺，方二丈，四陛，陛各五尺。外兆方四十步，面開一門。有綠襜襦、褠衣、黃履，以供蠶母。每歲季春，穀雨後吉日，使公卿以一太牢祠先蠶黃帝軒轅氏於壇上，無配，如祀先農。禮訖，皇后因親桑於壇。備法駕，服鞠衣，乘重翟，帥六宮升桑壇東陛，即御座。女尚書執筐，女主衣執鈎，立壇下。皇后降自東陛，執筐者處右，執鈎者居左，蠶母在後。乃躬桑三條，訖，升壇即御座。內命婦以次就桑，服鞠衣者采五條，展衣者七條，褖衣者九條，以授蠶母。還蠶室，切之，授世婦，灑一簿。凡應桑者並複本位。後乃降壇，還便殿，設勞酒，頒賚而還。
hòu zhōu zhì, huáng hòu chéng cuì hé, lǜ liù gōng sān fēi sān nǚ yì yīn yì, fù guān míng. yù yuàn yù wǎn sān gōng fū rén sān gū nèi zi zhì cán suǒ, yǐ yī shǎo láo qīn jìn, jì diàn xiān cán xī líng shì shén. lǐ bì, jiàng tán, lìng èr pín wèi yà xiàn zhōng xiàn, yīn yǐ gōng sāng.
後周制，皇后乘翠輅，率六宮三妃、三〈女弋〉、（音弋，婦官名。）御媛、御婉、三公夫人、三孤內子至蠶所，以一少牢親進，祭奠先蠶西陵氏神。禮畢，降壇，令二嬪為亞獻終獻，因以躬桑。
suí zhì, xiān cán tán, yú gōng běi sān lǐ wèi tán, gāo sì chǐ. jì chūn shàng sì, huáng hòu fú jū yī, yǐ yī tài láo zhì bì, jì xiān cán yú tán shàng, yòng yī xiàn zhī lǐ. jì qì, jiù sāng wèi yú tán nán, dōng miàn. shàng gōng jìn jīn gōu, diǎn zhì fèng kuāng. huáng hòu cǎi sān tiáo, fǎn gōu. mìng fù gè yī bān cǎi wǔ tiáo jiǔ tiáo zhǐ. shì fù yú cán mǔ shòu qiè sāng, sǎ qì, huáng hòu nǎi hái. zì qí jí zhōu suí, qí diǎn fǎ duō yī jìn yí, yì shí yǒu sǔn yì.
隋制，先蠶壇，於宮北三里為壇，高四尺。季春上巳，皇后服鞠衣，以一太牢、制幣，祭先蠶於壇上，用一獻之禮。祭訖，就桑位於壇南，東面。尚功進金鈎，典制奉筐。皇后采三條，反鈎。命婦各依班采五條九條止。世婦於蠶母受切桑，灑訖，皇后乃還。（自齊及周隋，其典法多依晉儀，亦時有損益。）
dà táng xiǎn qìng yuán nián sān yuè xīn sì, huáng hòu wǔ shì xiān tiān èr nián sān yuè xīn mǎo, huáng hòu wáng shì qián yuán èr nián sān yuè jǐ sì, huáng hòu zhāng shì: bìng yǒu shì yú xiān cán. qí yí bèi kāi yuán lǐ.
大唐顯慶元年三月辛巳，皇后武氏；先天二年三月辛卯，皇后王氏；乾元二年三月己巳，皇后張氏：並有事於先蠶。其儀備開元禮。
