jiǎ chén. fā xià bà. bǎi lǐ, zhì xù zhōu xuān huà xiàn. bǎi èr shí lǐ, zhì xù zhōu, cái tíng wǔ. xù, gǔ róng zhōu yě.
甲辰。發下壩。百里，至敘州宣化縣。百二十里，至敘州，才亭午。敘，古戎州也。

shān gǔ zhé jū zài xiǎo sì zhōng, hào dà sǐ ān. hòu rén jiù zuò cí táng, bìng póu mò jī kè qí zhōng. fāng shān gǔ zhé jū shí, lǚ yǒu suǒ jiāng tíng shī, jīn jiāng shàng jiù jī, bié zuò xīn tíng, pō rú fǎ suǒ jiāng zhě.
山谷謫居在小寺中，號大死庵。後人就作祠堂，並裒墨跡刻其中。方山谷謫居時，屢有鎖江亭詩，今江上舊基，別作新亭，頗如法鎖江者。

jiù róng zhōu zài duì jiāng píng pō zhī shàng, yǔ yí mán zá chù. mǎ hú jiāng zì yí zhōng chū, hé dà jiāng. yí zì mǎ hú zhōu xíng, bì guò jiù zhōu xià, gù lián suǒ yú jiāng kǒu, yǐ fáng qí chū méi. jīn xǐ zhōu zhì yú nán àn, ér suǒ jiāng zhī míng yóu cún, yóu zhì suǒ zhōng liú, dàn lán shuì ér yǐ.
舊戎州在對江平坡之上，與夷蠻雜處。馬湖江自夷中出，合大江。夷自馬湖舟行，必過舊州下，故聯鎖於江口，以防其出沒。今徙州治於南岸，而鎖江之名猶存，猶置鎖中流，但攔稅而已。

jiù zhōu yǒu wéi gāo jì gōng bēi, wēi rán zài huāng zhēn zhōng. duì jiāng zhū yí jiē chóng wū, lín mù wèi rán, shèng shǔ yóu hé zhān yǐ guān kè zhōu zhī guò jiāng.
舊州有《韋皋紀功碑》，巍然在荒榛中。對江諸夷皆重屋，林木蔚然，盛暑猶荷氈以觀客舟之過江。

liǎng àn duō lì zi lín. jùn yùn jiù míng zhòng bì, qǔ dù zi měi róng zhōu shī zhòng bì niān chūn jiǔ, qīng hóng bāi lì zhī zhī jù. yú wèi zhòng zì bù yí míng jiǔ, wèi gēng míng chūn bì. yìn běn niān huò zuò gū, jùn yǒu bēi běn, nǎi zuò zhān zì.
兩岸多荔子林。郡醞舊名「重碧」，取杜子美《戎州》詩「重碧拈春酒，輕紅擘荔枝」之句。余謂「重」字不宜名酒，為更名「春碧」。印本「拈」或作「酤」，郡有碑本，乃作「粘」字。

yǐ sì. fā xù zhōu. shí wǔ lǐ, yǒu nán guǎng jiāng lái hé dà jiāng, tōng bǎi èr shí lǐ, zhì nán xī xiàn. sì shí wǔ lǐ, zhì lú zhōu jiāng ān xiàn. dào zhōng yǒu tān, hào zhāng qí sān tān. wèi tuān shì bēn jí, zhāng qí zhī qǐng, yǐ guò sān tān yě. bǎi èr shí lǐ, zhì lú zhōu, fāng shēn shí.
乙巳。發敘州。十五里，有南廣江來合大江，通百二十里，至南溪縣。四十五里，至瀘州江安縣。道中有灘，號張旗三灘。謂湍勢奔急，張旗之頃，已過三灘也。百二十里，至瀘州，方申時。

dà yǔ zhōng bù xiá dēng tiào. lú suī jìn nián yǐ wèi shuài fǔ, jǐng yì cǎo cǎo, bù chéng dū huì, yì yǐ mì ěr yí mán gù yě, rán zài hàn yǐ wèi jiāng yáng xiàn yǐ.
大雨中不暇登眺。瀘雖近年以為帥府，井邑草草，不成都會，亦以密邇夷蠻故也，然在漢已為江陽縣矣。

shǔ zhōng wéi lú xù zhī chéng jiē yǐ wū gài zhī, jí lèi guǎng xī. xù duō tuí pǐ, lú dú quán hǎo, rán yóu bù jí guì lín zhī zhuàng. lú xù duì jiāng jí yí jiè. jìn chéng yǒu dù lú tíng, jìng bù zhī zhū gé kǒng míng de cóng hé chù dù. huò yún xù zhèng duì mǎ hú jiāng, mǎ hú rù zhū yí lù, dāng zì bǐ dù yě.
蜀中惟瀘敘之城皆以屋蓋之，極類廣西。敘多頹圮，瀘獨全好，然猶不及桂林之壯。瀘、敘對江即夷界。近城有渡瀘亭，竟不知諸葛孔明的從何處渡。或雲敘正對馬湖江，馬湖入諸夷路，當自彼渡也。

bǐng wǔ. pō lú zhōu. dēng nán dìng lóu, wèi yī jùn jiā chù. qián shuài cháo gōng wǔ zi zhǐ suǒ zuò, xià lín nèi jiāng. cǐ shuǐ zì zī jiǎn zhōu lái hé dà jiāng. chéng shàng yǒu lái fēng tíng, kàn èr jiāng hé chù, yú nà liáng zuì yí, liáng jiè zǐ fǔ suǒ zuò. zi fǔ gài dé mò jí yú sī tíng, jìng yǐ bù qǐ, tíng míng yí chèn yún.
丙午。泊瀘州。登南定樓，為一郡佳處。前帥晁公武子止所作，下臨內江。此水自資、簡州來合大江。城上有來風亭，瞰二江合處，於納涼最宜，梁介子輔所作。子輔蓋得末疾於斯亭，竟以不起，亭名疑讖雲。

dīng wèi. jiāng jiě wéi, lú shuài mǎ qí dé jùn yí jù jiāng tíng. bǐ sàn, fēng qǐ, rì yì hūn, bù kě xíng.
丁未。將解維，瀘帥馬騏德駿移具江亭。比散，風起，日亦昏，不可行。

wù shēn. fā lú zhōu. bǎi èr shí lǐ, zhì hé jiāng xiàn. duì àn yǒu miào yuē dēng tiān wáng, xiāng chuán wèi lǚ guāng miào. shì fú jiān, yǐ pò lǔ jiāng jūn píng shǔ yǒu gōng, hòu qí zi shào jí tiān wáng wèi, dēng tiān zhī míng huò yǐ cǐ. zhōu rén zhì xiàn, jiē shàng yè, yǐ yú wèi xiǎng, wú jí yǐ zhǎ. yòu yǐ jiū mó luó shén cóng sì ér xiǎng yǐ bǐng ěr.
戊申。發瀘州。百二十里，至合江縣。對岸有廟曰登天王，相傳為呂光廟。事苻堅，以破虜將軍平蜀有功，後其子紹即天王位，登天之名或以此。舟人至縣，皆上謁，以魚為享，無即以鮓。又以鳩摩羅什從祀而享以餅餌。

yòu yǒu liú xiān guān, zài duì jiāng ān lè shān. liú xiān míng zhēn, suí kāi huáng shí rén. shān zhōng chū tiān fú mù yè, shàng yǒu zhuàn wén, rú dào shì shū fú, rén cǎi yǐ xiāng zèng yí.
又有劉仙觀，在對江安樂山。劉仙名珍，隋開皇時人。山中出天符木葉，上有篆文，如道士書符，人采以相贈遺。

shǔ zhōng sòng kè zhì jiā zhōu guī jǐn, dú yáng shāng qīng fù zǐ tán jì rén dé chēng sān rén sòng zhì cǐ, yú qiān lǐ yǐ. nǎi wèi liú yī xiǔ yǐ huà bié.
蜀中送客至嘉州歸盡，獨楊商卿父子、譚季壬德稱三人送至此，逾千里矣。乃為留一宿以話別。

jǐ yǒu. fā hé jiāng. èr bǎi sì shí lǐ, zhì gōng zhōu jiāng jīn xiàn. èr shí lǐ, guò yú dòng, sù ní péi cūn.
己酉。發合江。二百四十里，至恭州江津縣。二十里，過漁洞，宿泥培村。

gēng xū. fā ní péi. liù shí lǐ, zhì gōng zhōu. zì cǐ rù xiá lù. dà dǐ zì xī chuān zhì dōng chuān, fēng tǔ yǐ bù tóng, zhì xiá lù yì lòu yǐ. gōng wèi zhōu nǎi zài yī dà pán shí shàng, shèng xià wú shuǐ tǔ qì, dú rè rú lú tàn fán zhuó, shān shuǐ jiē yǒu zhàng, ér shuǐ qì yóu dú. rén xǐ shēng yǐng, fù rén yóu duō. zì cǐ zhì zǐ guī jiē rán. chéng píng shí wèi zhī chuān xiá, zì bù tóng nián ér yǔ. jūn xìng, zhì dà shuài sī, shǐ zǒng míng sì chuān. rán fǎ lìng kē tiáo, yóu chēng chuān xiá.
庚戌。發泥培。六十里，至恭州。自此入峽路。大抵自西川至東川，風土已不同，至峽路益陋矣。恭為州乃在一大磐石上，盛夏無水土氣，毒熱如爐炭燔灼，山水皆有瘴，而水氣尤毒。人喜生癭，婦人尤多。自此至秭歸皆然。承平時謂之川峽，自不同年而語。軍興，置大帥司，始總名四川。然法令科條，猶稱川峽。

pō zhōu xiǎo qì bào ēn sì, rè yì bù kě táo. shēng píng bù kān shǔ, wèi yǒu rú cǐ rì zhě.
泊舟小憩報恩寺，熱亦不可逃。生平不堪暑，未有如此日者。

xīn hài. fā gōng zhōu. jiā líng jiāng zì lì làng guǒ hé děng zhōu lái hé dà jiāng. bǎi sì shí lǐ, zhì fú zhōu lè wēn xiàn. yǒu zhāng yì dé miào. dà guān zhōng cì é xióng wēi, sháo xìng zhōng fēng zhōng xiǎn wáng. pú shì mò jiù chū cǐ xiàn, dà sháo sǐ jiǔ yǐ, qí zú rén yóu mài mò, bù fù néng dà jiā, yì yǐ jiàn jià gù yě.
辛亥。發恭州。嘉陵江自利、閬、果、合等州來合大江。百四十里，至涪州樂溫縣。有張益德廟。大觀中賜額雄威，韶興中封忠顯王。蒲氏墨舊出此縣，大韶死久矣，其族人猶賣墨，不復能大佳，亦以賤價故也。

qī shí lǐ, zhì fú zhōu pái tíng zhī qián, bō tāo dà xiōng, fén nào rú wū, bù kě shāo chuán. guò zhōu, rù qián jiāng pō. cǐ jiāng zì qián zhōu lái hé dà jiāng. dà jiāng nù zhǎng, shuǐ sè huáng zhuó. qián jiāng nǎi qīng líng rú bō lí, qí xià xī shì shí dǐ. zì chéng dū dēng zhōu, zhì cǐ shǐ jiàn qīng jiāng. fú suī bù yǔ fān bù zá jū, jiù yì yí, sú hào wèi sì rén. sì rén zhě, wèi huá rén bā rén jí lǐn jūn yǔ pán hù zhī zhǒng yě.
七十里，至涪州排亭之前，波濤大洶，濆淖如屋，不可梢船。過州，入黔江泊。此江自黔州來合大江。大江怒漲，水色黃濁。黔江乃清泠如玻璃，其下悉是石底。自成都登舟，至此始見清江。涪雖不與蕃部雜居，舊亦夷，俗號為四人。四人者，謂華人、巴人及廩君與盤瓠之種也。

zì méi jiā zhì cǐ, jiē chǎn lì zhī. táng yǐ fú zhōu rèn gòng. yáng tài zhēn suǒ shì, qù zhōu shù lǐ, yǒu fēi zǐ yuán, rán qí pǐn shí bù gāo. jīn tiān xià lì zhī, dāng yǐ mǐn zhōng wèi dì yī, mǐn zhōng yòu yǐ pú tián chén jiā zǐ wèi zuì. chuān guǎng lì zhī shēng shí, gù yǒu hòu wèi duō yè zhě, gàn zhī ròu jiē jí, mǐn chǎn zé fǒu.
自眉、嘉至此，皆產荔枝。唐以涪州任貢。楊太真所嗜，去州數里，有妃子園，然其品實不高。今天下荔枝，當以閩中為第一，閩中又以莆田陳家紫為最。川、廣荔枝生時，固有厚味多液者，干之肉皆瘠，閩產則否。

rén zǐ. fā fú zhōu. guò qún zhū tān, jì xiǎn qiě zhǎng. shuǐ suī dà zhǎng, luàn shí yóu sēn rán. liǎng bàng tā zhōu jiē dàng wù, jīng bù hào hū.
壬子。發涪州。過群豬灘，既險且長。水雖大漲，亂石猶森然。兩傍他舟皆盪兀，驚怖號呼。

bǎi èr shí lǐ, zhì zhōng zhōu fēng dōu xiàn. qù xiàn sān lǐ, yǒu píng dōu shān xiān dōu dào guān, běn cháo gēng míng jǐng dé. mào dà shǔ wǎng yóu, bǎn dào shù zhé, nǎi zhì fēng dǐng. bēi dié suǒ chuán, qián hàn wáng fāng píng hòu hàn yīn zhǎng shēng jiē zài cǐ shān dé dào xiān qù. yǒu yīn jūn dān lú jí liǎng jūn cí táng jiē cún. cí táng táng lǐ jí fǔ suǒ zuò, bì yì yǒu jí fǔ xiàng. yǒu jìn suí táng sān diàn, zhì dù lǜ bì xiá, bù tū wù, gù néng jiǔ cún. bì jiē dāng shí suǒ huà, bù néng jǐn jīng, wéi suí diàn hòu bì shí xiān xiàng wèi qí bǐ, fēng qú yán guài, gè gè bù tóng, fēi ruò jìn shì huì xiān shèng zhě yī qiè wèi mí màn zhī zhuàng yě. jìn diàn nèi bì yì yǒu xī nǚ děng xiàng, kě yà suí bì. diàn qián yù dān chí, bù shèn gān liáng.
百二十里，至忠州酆都縣。去縣三里，有平都山仙都道觀，本朝更名景德。冒大暑往游，阪道數折，乃至峰頂。碑牒所傳，前漢王方平、後漢陰長生皆在此山得道仙去。有陰君丹爐及兩君祠堂皆存。祠堂唐李吉甫所作，壁亦有吉甫像。有晉、隋、唐三殿，制度率痹狹，不突兀，故能久存。壁皆當時所畫，不能盡精，惟隋殿後壁十仙像為奇筆，豐臞妍怪，各各不同，非若近世繪仙聖者一切為靡曼之狀也。晉殿內壁亦有溪女等像，可亞隋壁。殿前浴丹池，不甚甘涼。

mǎn shān gǔ bǎi dà shù wéi, zhuǎn yùn sī suì qiǎn guān diǎn shì. xiāng chuán wèi yīn jūn shǒu zhǒng. yú yǐ chéng dū kǒng míng miào bǎi guān zhī, bǐ zhǐ liú shǔ shí wù, nǎi dà cǐ shù bèi. rán duàn wén chāng xiū guān jì yǐ yún qiào bì qiān rèn, xià lín fèi bō, lǎo bǎi wàn zāi, shàng yīn fēng dǐng, duàn shí yǐ chēng lǎo bǎi, huò zhēn yīn jūn suǒ zhí, zhí chà shòu ěr. yīn jūn yǐ liàn dān jì rén wèi dào yè, qí fǎ yóu chuán, zhī shí quán jūn zhāng sēn dé mào jiā yǒu yīn dān shén qí, jí yīn jūn dān fǎ yě.
滿山古柏大數圍，轉運司歲遣官點視。相傳為陰君手種。余以成都孔明廟柏觀之，彼止劉蜀時物，乃大此數倍。然段文昌《修觀記》已雲「峭壁千仞，下臨沸波，老柏萬栽，上蔭峰頂」，段時已稱老柏，或真陰君所植，直差瘦耳。陰君以煉丹濟人為道業，其法猶傳，知石泉軍章森德茂家有陰丹甚奇，即陰君丹法也。

guān zhōng táng yǐ lái liú tí bēi kè yǐ bǎi shù, shǔ shén bù xiá biàn dú. dào jiā yǐ míng yù suǒ yù wèi fēng dōu gōng, yǔ liú yún cǐ dì huò shì.
觀中唐以來留題碑刻以百數，暑甚不暇遍讀。道家以冥獄所寓為酆都宮，羽流雲此地或是。

wǎn xíng shù shí lǐ, zhì zhú píng sù.
晚行數十里，至竹平宿。

guǐ chǒu. fā zhú píng. qī shí lǐ, zhì zhōng zhōu. yǒu sì xián gé, huì liú yàn lù zhì lǐ jí fǔ bái jū yì xiàng, jiē cháng zhé cǐ zhōu zhě. yòu yǒu lì zhī lóu, lè tiān suǒ zuò.
癸丑。發竹平。七十里，至忠州。有四賢閣，繪劉晏、陸贄、李吉甫、白居易像，皆嘗謫此州者。又有荔枝樓，樂天所作。

yòu xíng wǔ shí lǐ, zhì wàn zhōu wǔ níng xiàn. bā shí lǐ, zhì wàn zhōu. sù zài jiāng bīn. yì lǐ zuì wèi xiāo tiáo, yòu bù jí gōng fú. shǔ yàn yuē: yì zǐ lì kuí zuì xià, zhōng fú gōng wàn yóu bēi. rán sù jiāng rù shǔ zhě, zhì cǐ jí shě zhōu ér tú, bù liǎng xún kě zhì chéng dū, zhōu xíng jí xū shí xún.
又行五十里，至萬州武寧縣。八十里，至萬州。宿在江濱。邑里最為蕭條，又不及恭、涪。蜀諺曰：「益、梓、利、夔最下，忠、涪、恭、萬尤卑。」然溯江入蜀者，至此即舍舟而徒，不兩旬可至成都，舟行即須十旬。

jiǎ yín. zǎo yóu xī shān. wàn yǒu xī shān jí cén gōng dòng, jiē kě yóu. cén sǒu shì jiàn yán tǐng zhī bēi, suí mò bì dì dé dào. dòng gé zhǎng jiāng, bù xiá wǎng.
甲寅。早游西山。萬有西山及岑公洞，皆可游。岑叟事見嚴挺之碑，隋末避地得道。洞隔漲江，不暇往。

xī shān zhī lù dēng bǎn, jí shān bàn, dé píng dì, yǒu quán yì wèi xiǎo hú, zuò tíng táng qí shàng, hé jì chōng mǎn, sì shān zǐ cuì huán zhī, yì jiā chù yě. shān gǔ tí zì jí chēng xǔ zhī. hú shàng yǒu yān fēi gé, qǔ tí zhōng yǔ yě.
西山之麓登阪，及山半，得平地，有泉溢為小湖，作亭堂其上，荷芰充滿，四山紫翠環之，亦佳處也。山谷題字極稱許之。湖上有煙霏閣，取題中語也。

shí qǐng huí, jiě zhōu. liù shí lǐ, zhì kāi jiāng kǒu. shuǐ zì kāi dá zhōu lái hé dà jiāng. sì shí lǐ, zhì xià yán. yán jiāng shí bì xià, hū qiàn kōng wèi dà shí wū, jí shí bì záo wèi xiàng shè, qián yǒu ruì guāng gé, gé shàng shí yán rú yán, fù zhī shuǐ lián, luò yán xià pái liū gé qián, cǐ jǐng shén qí. rán cǐ shuǐ nǎi shān dǐng tián jiān guàn gài zhī yú, hàn zé hé yǐ. gé qián yǒu dà lì zhī liǎng zhū, jiāo kē bì yìng. rù shǔ dào, zhì cǐ shǐ jiàn lì zhī.
食頃回，解舟。六十里，至開江口。水自開、達州來合大江。四十里，至下岩。沿江石壁下，忽嵌空為大石屋，即石壁鑿為像設，前有瑞光閣，閣上石岩如檐，覆之水簾，落岩下排溜閣前，此景甚奇。然此水乃山頂田間灌溉之餘，旱則涸矣。閣前有大荔枝兩株，交柯蔽映。入蜀道，至此始見荔枝。

yán bì kè zì yóu duō, pō gǔ jiē yǒu zhī. pō shū shū bù lèi, fēi qí qīn jī. sì wū yóu bì huài. xī yǒu liú dào zhě chuàng zhī, liú sǐ, záo yán bì yǐ cáng gǔ, jīn yǒu shí shì chù kě biàn yě.
岩壁刻字尤多，坡、谷皆有之。坡書殊不類，非其親跡。寺屋尤弊壞。昔有劉道者創之，劉死，鑿岩壁以藏骨，今有石室處可辨也。

sì shí lǐ, zhì yún ān jūn. yòu shí yú lǐ, fēng zuò shuǐ yǒng, pō zhōu sù.
四十里，至雲安軍。又十餘里，風作水涌，泊舟宿。

yǐ mǎo. guò wǔ, fēng shào xī, suì xíng. bǎi sì shí lǐ, zhì kuí zhōu. yú qián nián rù shǔ, yǐ chóng wǔ zhì kuí, yú fù fāng zhǎng, bā zhèn zài shuǐ zhōng, jīn lái shuǐ gèng guò zhī, liù shí sì jué bù fù dé jiàn, pō yǒu yí hèn.
乙卯。過午，風稍息，遂行。百四十里，至夔州。余前年入蜀，以重午至夔，魚複方漲，八陣在水中，今來水更過之，六十四蕝不復得見，頗有遺恨。

xiá jiāng shuǐ xìng dà è, yǐn zhé shēng yǐng, fù rén yóu duō. qián guò cǐ shí, bì zǐ bèi jí jiāng ér yǐn, shù rì hòu fā rè, yī zài sù, xiàng lǐng zhǒng qǐ, shí yú rén xī rán. zhì xī chuān yuè yú, fāng jiàn xiāo sàn. shǒu cuì nǎi rì qǔ shuǐ yú wò lóng shān quán, qù jùn shí xǔ lǐ, qián cǐ bù zhī yě.
峽江水性大惡，飲輒生癭，婦人尤多。前過此時，婢子輩汲江而飲，數日後發熱，一再宿，項領腫起，十餘人悉然。至西川月余，方漸消散。守、倅乃日取水於臥龍山泉，去郡十許里，前此不知也。

bǐng chén. pō kuí zhōu. zǎo qiǎn rén shì qú táng shuǐ qí, jǐn néng méi yàn yù zhī dǐng, pán wō sàn chū qí shàng, wèi zhī yàn yù sā fā. rén yún rú mǎ shàng bù kě xià, kuàng sā fā yé! shì yè, shuǐ hū zhòu zhǎng, yǎn jí pái tíng zhū diàn shě, jí qiǎn rén huǐ chāi, zhōng yè yǒu shēng, jí míng zǒu shì, yàn yù zé yǐ zài wǔ zhàng shuǐ xià. huò wèi kě yǐ jiǎo xìng chéng cǐ rù xiá, ér kuí rén yóu nán zhī. tóng háng jiē wǎng qú táng sì bái dì, dēng sān xiá táng jí yóu gāo zhāi, jiē zài guān shàng. gāo zhāi suī wèi bì shì dù zi měi suǒ fù, rán xià lín yàn yù, yì qí guān yě.
丙辰。泊夔州。早遣人視瞿唐水齊，僅能沒灩澦之頂，盤渦散出其上，謂之灩澦撒發。人云如馬尚不可下，況撒發耶！是夜，水忽驟漲，渰及排亭諸簟舍，亟遣人毀拆，終夜有聲，及明走視，灩澦則已在五丈水下。或謂可以僥倖乘此入峽，而夔人猶難之。同行皆往瞿唐祀白帝，登三峽堂及游高齋，皆在關上。高齋雖未必是杜子美所賦，然下臨灩澦，亦奇觀也。

dīng sì. shuǐ zhǎng wèi yǐ, chén sì shí, suì jué jiě wéi. shí wǔ lǐ, zhì qú táng kǒu, shuǐ píng rú xí. dú yàn yù zhī dǐng, yóu wō wén chán zhuó, zhōu fú qí shàng yǐ guò, yáo lǔ zhě hàn shǒu sǐ xīn, jiē miàn wú rén sè. gài tiān xià zhì xiǎn zhī dì, xíng lù jí wēi zhī shí, bàng guān jiē shén jīng, yú yǐ zài zhōu zhōng, yī qiè fù zì rán, bù xiá wèn, jù hú chuáng zuò zhāo tóu chù, rèn qí dàng wù. měi yī zhōu rù xiá shù lǐ, hòu zhōu fāng gǎn xù fā. shuǐ shì nù jí, kǒng cù xiāng yù, bù kě jiě chāi yě. shuài sī qiǎn zú zhí qí, cì dì lì shān zhī shàng, xià yī zhōu píng ān, zé bǒ qí yǐ zhāo hòu chuán. jiù tú yún: yàn yù dà rú fú, qú táng bù kě chù. yàn yù dà rú mǎ, qú táng bù kě xià. cǐ sú chuán yàn yù dà rú xiàng, qú táng bù kě shàng, gài fēi shì yě. hòu rén lì shí biàn zhī, shén xiáng.
丁巳。水長未已，辰、巳時，遂決解維。十五里，至瞿唐口，水平如席。獨灩澦之頂，猶渦紋瀺灂，舟拂其上以過，搖櫓者汗手死心，皆面無人色。蓋天下至險之地，行路極危之時，傍觀皆神驚，余已在舟中，一切付自然，不暇問，據胡牀坐招頭處，任其盪兀。每一舟入峽數里，後舟方敢續發。水勢怒急，恐猝相遇，不可解拆也。帥司遣卒執旗，次第立山之上，下一舟平安，則簸旗以招後船。舊圖云：「灩澦大如幞，瞿唐不可觸。灩澦大如馬，瞿唐不可下。」此俗傳「灩澦大如象，瞿唐不可上」，蓋非是也。後人立石辯之，甚詳。

rù xiá bǎi yú bù, nán bì yǒu quán, xiāng chuán xíng rén yù yǐn shuǐ, zé jiào hū yuē rén kě yě, quán chū yán xià, jǐn yī bēi ér zhǐ. zhōu xíng sù qiě nán shāo pō, bù xiá kǎo yě.
入峽百餘步，南壁有泉，相傳行人慾飲水，則叫呼曰人渴也，泉出岩罅，盡一杯而止。舟行速且難梢泊，不暇考也。

xiá zhōng liǎng àn, gāo yán jùn bì, fǔ záo zhī hén cūn cūn rán, ér hēi shí tān zuì hào xiǎn è. liǎng shān shù jiāng zhòu qǐ, shuǐ shì bù jí píng, liǎng biān gāo ér zhōng wā xià, zhuàng rú chá niǎn zhī cáo, zhōu jí yì yǐ qīng cè, wèi zhī chá cáo qí, wàn wàn bù kě xíng. yú lái, shuǐ shì shì píng, miǎn suǒ wèi chá cáo zhě. yòu shuǐ dà zhǎng, yǎn méi cǎo mù, wèi zhī qīng cǎo qí, zé zhū tān zhī shàng, shuǐ kuān shǎo làng, kě yǐ fàn zhī ér xíng. yú zhī lái, shuǐ wèi néng jǐn màn cǎo mù, dàn míng cǎo gēn qí, fǎ yì bù kě shè, rán fàn nán yǐ xíng, bù kě huí shǒu yě.
峽中兩岸，高岩峻壁，斧鑿之痕皴皴然，而黑石灘最號險惡。兩山束江驟起，水勢不及平，兩邊高而中窪下，狀如茶碾之槽，舟楫易以傾側，謂之茶槽齊，萬萬不可行。余來，水勢適平，免所謂茶槽者。又水大漲，渰沒草木，謂之青草齊，則諸灘之上，水寬少浪，可以犯之而行。余之來，水未能盡漫草木，但名草根齊，法亦不可涉，然犯難以行，不可回首也。

shí wǔ lǐ, zhì dà xī kǒu. shuǐ shāo kuò, shān yì chà yuǎn, kuí xiá zhī xiǎn shū yǐ.
十五里，至大溪口。水稍闊，山亦差遠，夔峽之險紓矣。

qī shí lǐ, zhì wū shān xiàn sù. xiàn rén yún: zuó xī shuǐ dà zhǎng, yàn yù qià zài chuán dǐ, gù kě xià kuí xiá. zhì wū xiá zé bù rán, zé xū shuǐ tuì shí zhàng nǎi kě. shì xī, shuǐ zhòu tuì shù zhàng, tóng háng zhě jiē yǒu xǐ sè.
七十里，至巫山縣宿。縣人云：「昨夕水大漲，灩澦恰在船底，故可下夔峽。至巫峽則不然，則須水退十丈乃可。」是夕，水驟退數丈，同行者皆有喜色。

wù wǔ. chéng shuǐ tuì xià wū xiá, tān lóng chóu xiǎn, fén nào huí fú, qí wēi yòu guò kuí xiá.
戊午。乘水退下巫峽，灘瀧稠險，濆淖洄洑，其危又過夔峽。

sān shí wǔ lǐ, zhì shén nǚ miào. miào qián tān yóu xiōng nù, shí èr fēng jù zài běi àn, qián hòu bì kuī, bù néng zú qí shù. zuì dōng yī fēng yóu qí jué, qí dǐng fēn liǎng qí, rú shuāng yù cǎn chā bàn xiāo, zuì xī yī fēng shì zhī ér chà xiǎo. yú fēng jiē yù lǜ fēi cháng, dàn bù rú liǎng fēng zhī guǐ tè. xiāng chuán yī fēng zhī shàng, yǒu wén yuē wū, bù xiá fǎng xún. zì xiàn xíng bàn lǐ, jí rù xiá. shí chén sì jiān, rì wèi dāng wǔ, xiá jiān dǒu àn rú hūn mù, jǔ tóu jǐn yǒu tiān shù chǐ ěr. liǎng bì jiē shì qí shān, qí kě nǐ shí èr fēng zhě shén duō. yān yún yìng fā, yīng jiē bù xiá, rú shì zhě bǎi yú lǐ, fù zāi qí guān shān yě. shí èr fēng jiē yǒu míng, bù shèn qiè, shì bù zú lù.
三十五里，至神女廟。廟前灘尤洶怒，十二峰俱在北岸，前後蔽虧，不能足其數。最東一峰尤奇絕，其頂分兩歧，如雙玉篸插半霄，最西一峰似之而差小。余峰皆郁嵂非常，但不如兩峰之詭特。相傳一峰之上，有文曰「巫」，不暇訪尋。自縣行半里，即入峽。時辰巳間，日未當午，峽間陡暗如昏暮，舉頭僅有天數尺耳。兩壁皆是奇山，其可擬十二峰者甚多。煙雲映發，應接不暇，如是者百餘里，富哉其觀山也。十二峰皆有名，不甚切，事不足錄。

shén nǚ miào nǎi zài zhū fēng duì àn xiǎo gāng zhī shàng, suǒ wèi yáng yún tái gāo táng guān, rén yún zài lái hè fēng shàng, yì wèi bì shì. shén nǚ zhī shì, jù sòng yù fù yún yǐ fěng xiāng wáng, qí cí yì zhǐ hū lǐ yì, rú yù sè pīng yǐ chēng yán qiāng bù kě xī fàn gàn zhī yǔ, kě yǐ gài jiàn. hòu shì bù chá, yī qiè yǐ ér nǚ zǐ xiè zhī. yú cháng zuò qián hòu wū shān gāo yǐ biàn. jīn miào zhōng shí kè yǐn yōng chéng jì: yáo jī, xī wáng mǔ zhī nǚ, chēng yún huá fū rén, zhù yǔ qū guǐ shén, zhǎn shí shū bō, yǒu gōng jiàn jì, jīn fēng miào yòng zhēn rén, miào é yuē níng zhēn guān, cóng sì yǒu bái mǎ jiāng jūn, sú chuán suǒ qū zhī shén yě.
神女廟乃在諸峰對岸小岡之上，所謂陽雲台、高唐觀，人云在來鶴峰上，亦未必是。神女之事，據宋玉賦雲以諷襄王，其詞亦止乎禮義，如「玉色頩以赬顏」、 「羌不可兮犯干」之語，可以概見。後世不察，一切以兒女子褻之。余嘗作前後《巫山高》以辯。今廟中石刻引《墉城記》：瑤姬，西王母之女，稱雲華夫人，助禹驅鬼神，斬石疏波，有功見紀，今封妙用真人，廟額曰凝真觀，從祀有白馬將軍，俗傳所驅之神也。

wū xiá shān zuì jiā chù, bù wèn yīn qíng, cháng duō yún qì, yìng dài piāo fú, bù kě huì huà, yú liǎng guò qí xià, suǒ jiàn jiē rán. qǐ yú jīng guò shí ǒu rú cǐ, yì qí dì gù rán? xíng yún zhī yǔ, yì yǒu suǒ jù yī yé? shì chuán wū shān tú, jiē fēi shì suī kuí fǔ guān xiè zhōng suǒ huà yì bù lèi. yú lìng huà shǐ yǐ xiǎo dāo fàn zhōng liú mó xiě, shǐ dé xíng sì. jīn hào shì zhě suǒ cáng, jǔ bù ruò yú tú zhī zhēn yě.
巫峽山最嘉處，不問陰晴，常多雲氣，映帶飄拂，不可繪畫，余兩過其下，所見皆然。豈余經過時偶如此，抑其地固然？「行雲」之語，亦有所據依耶？世傳巫山圖，皆非是；雖夔府官廨中所畫亦不類。余令畫史以小舠泛中流摹寫，始得形似。今好事者所藏，舉不若余圖之真也。

miào yǒu xún yā, kè zhōu jiāng lái, zé yà yú shù lǐ zhī wài, huò zhí zhì xiàn. xià chuán guò, yì sòng shù lǐ. rén yǐ bǐng ěr zhì kōng, yā yǎng huì chéng qǔ bù shī yī. tǔ rén wèi zhī shén yā, yì wèi zhī yíng chuán yā.
廟有馴鴉，客舟將來，則迓於數里之外，或直至縣。下船過，亦送數里。人以餅餌擲空，鴉仰喙承取不失一。土人謂之神鴉，亦謂之迎船鴉。

èr shí lǐ, zhì dōng bēn tān. gāo làng dà wō, jù biàn xiān wǔ, bù dāng yī gǎo yè, huò wèi wō suǒ shǐ, rú mó zhī xuán. sān lǎo wǎn zhāo gān jiào hū, lì zhēng yǐ chū wō.
二十里，至東奔灘。高浪大渦，巨艑掀舞，不當一槁葉，或為渦所使，如磨之旋。三老挽招竿叫呼，力爭以出渦。

èr shí lǐ, guò guī zhōu bā dōng xiàn, yǒu kòu zhōng mǐn gōng cí. xiàn tíng èr bǎi, chuán wèi gōng shǒu zhí.
二十里，過歸州巴東縣，有寇忠愍公祠。縣亭二柏，傳為公手植。

jiǔ shí lǐ, zhì guī zhōu. wèi zhì zhōu shù lǐ, yuē zhā tān, qí xiǎn yòu guò dōng bēn. tǔ rén yún huáng mó shén suǒ wèi yě. lián jiē chéng xià dà tān, yuē rén zhǎ wèng. hěn shí héng wò, jù jiāng shí qī bā. cóng rén chuán qīng cè, shuǐ rù péng chuāng, wēi bù jì. wén jiāo dài hú zhǎng wén gěi shì yǐ zhì yí líng, yù lù xíng, zhōu chē qiě cān chén, yì bù kě xiāng bì, pō zǐ guī yǐ xū zhī.
九十里，至歸州。未至州數里，曰吒灘，其險又過東奔。土人云黃魔神所為也。連接城下大灘，曰人鮓瓮。很石橫臥，據江十七八。從人船傾側，水入篷窗，危不濟。聞交代胡長文給事已至夷陵，欲陸行，舟車且參辰，義不可相避，泊秭歸以須之。

jǐ wèi. pō guī zhōu. xiá lù zhōu jùn gù jiē huāng liáng, wèi yǒu ruò guī zhī shèn zhě. mǎn mù jiē máo cí, wéi zhōu zhái suī yǒu gài wǎ, yuán jiāng fù shān, bī zè wú píng dì. chǔ xióng yì shǐ fēng yú cǐ, bì lù lán lǚ, yǐ qǐ shān lín, qí hòu shǐ dà, yǎn yǒu jīn jīng hú shù qiān lǐ zhī guǎng.
己未。泊歸州。峽路州郡固皆荒涼，未有若歸之甚者。滿目皆茅茨，惟州宅雖有蓋瓦，緣江負山，逼仄無平地。楚熊繹始封於此，篳路藍縷，以啟山林，其後始大，奄有今荊湖數千里之廣。

zhōu dōng wǔ lǐ, yǒu qīng liè gōng cí, qū píng miào yě. zǐ guī zhī míng, sú chuán yǐ qū píng bèi fàng, qí zǐ nǚ xū xiān guī, gù yǐ míng, dài ruò xì lùn. hào shì zhě huò shū zuò cǐ zǐ guī zì.
州東五里，有清烈公祠，屈平廟也。秭歸之名，俗傳以屈平被放，其姊女嬃先歸，故以名，殆若戲論。好事者或書作此「姊歸」字。

yǐ guō zǐ guī xiàn, yì chuán wèi sòng yù zhái. dù zi měi shī yún: sòng yù bēi qiū zhái. wèi cǐ xiàn bàng yǒu jiǔ lú, huò wèi tí zuò sòng yù dōng jiā.
倚郭秭歸縣，亦傳為宋玉宅。杜子美詩云：「宋玉悲秋宅。」謂此縣傍有酒壚，或為題作「宋玉東家」。

shǔ yì xìng shān xiàn, wáng qiáng shēng yān. jīn yǒu zhāo jūn tái xiāng xī, shàng cún. chéng nán èr lǐ yǒu míng fēi miào. yú cháng lùn guī wèi zhōu pì lòu, wèi xī shǔ zhī zuì, ér nán zǐ yǒu qū sòng, nǚ zǐ yǒu zhāo jūn. fá yuè rú cǐ, zhèng wèi yì hū.
屬邑興山縣，王嬙生焉。今有昭君台、香溪，尚存。城南二里有明妃廟。余嘗論歸為州僻陋，為西蜀之最，而男子有屈、宋，女子有昭君。閥閱如此，政未易忽。

gēng shēn xīn yǒu. pō guī zhōu. guī gù cháng lì hú běi, jìn suì yǐ dì wàng xíng shì zhèng zài xiá zhōng, nǎi yǐ shǔ kuí, shì yǐ. ér cái fù réng lì hú běi, suì shū zhǐ èr wàn mín, ér yī zhōu liǎng shǔ, bà yú bèn mìng, fēi shì. dāng bié bō cǐ mín bǔ hú běi ér bìng yǐ guī lì kuí, shǐ jǐn shì lǐ.
庚申、辛酉。泊歸州。歸故嘗隸湖北，近歲以地望形勢正在峽中，乃以屬夔，是矣。而財賦仍隸湖北，歲輸止二萬緡，而一州兩屬，罷於奔命，非是。當別撥此緡補湖北而並以歸隸夔，始盡事理。

rén xū. pō guī zhōu. shuǐ zhòu tuì shí xǔ zhàng, yán àn tān shí sēn rán, rén zhǎ wèng shí yì jǐn chū. wàng zuó xī xì zhōu pái tíng, nǎi zài bàn shān jiān. yí zhōu jìn dōng pō. cóng chuán qiān xǐ shāo huǎn, wèi àn shí zuō chù, shuǐ rù chuán, jǐ pò bài.
壬戌。泊歸州。水驟退十許丈，沿岸灘石森然，人鮓瓮石亦盡出。望昨夕繫舟排亭，乃在半山間。移舟近東泊。從船遷徙稍緩，為暗石作觸，水入船，幾破敗。

guǐ hài. pō guī zhōu. jiǎ jùn zhōng xiǎo pǔ, qiè nú lèi zàn zhù wàng yáng xuān. suǒ wèi pǔ zhě, yá shàng bù néng liǎng mǔ, huā zhú xiāo rán. yǒu zǐ guī huái zhōng èr xiǎo táng. qián hòu shān jì gāo qiě jìn, táng táng lǐn lǐn, pò ér lín zhī, rú yù fù yā.
癸亥。泊歸州。假郡中小圃，挈孥累暫駐望洋軒。所謂圃者，崖上不能兩畝，花竹蕭然。有秭歸、懷忠二小堂。前後山既高且近，堂堂廩廩，迫而臨之，如欲覆壓。

jiǎ zǐ. pō guī zhōu. zhǎng wén zì xiá shān lù xíng, mù yè zhì guī xiāng tuó dù jiāng, wǎng dù tóu yà zhī. yú qián rù shǔ shí, yì yǐ jiāng zhǎng bù kě sù, zì cǐ lù lái, jí tiān xià zhī jiān xiǎn. nǎi gào xiá zhōu shǒu guǎn jiàn guī zhōu shǒu yè mò cuì xióng hào jí kuí cáo shěn zuò lì, qǐng lüè xiū zhì. xiān shì guò má xiàn duī xià, rén gào yú bù xū dēng shān, yǒu fú tú fǎ bǎo yú shān jiǎo kān mù kāi lù, jǐn bì má xiàn zhī è, xiàn wèi sūn mǒu zuò xiǎo jì kān dào bàng shí bì shàng. yú gǎn zhī, wèi yī dào rén dú néng bàn cǐ, kuàng yǐ guān sī lì yé? nǎi zuò má xiàn duī shī yǐ yí sì jūn. shì shí, yú gǎi chéng dū lù zhì zhì shǐ, hào lìng bù jí xiá zhōng, gù yǐ shī dào zhī. jì ér sì jūn jiē xiāng tīng xǔ, yǐ yán mǐ mù cūn fū záo shí zhì tī jí, qí bù kě shī lì zhě, zé gǎi cóng tā tú. chú zhì shí liù qī, shāng lǚ suì yǐ tōng xíng. xīn zhì shǐ zhī lái zhèng lài cǐ, rán yóu tàn zhà xíng lù zhī nán, tè bù jiàn wèi xiū zhì yǐ qián ěr.
甲子。泊歸州。長文自峽山陸行，暮夜至歸鄉沱渡江，往渡頭迓之。余前入蜀時，亦以江漲不可溯，自此路來，極天下之艱險。乃告峽州守管鑒、歸州守葉默、倅熊浩及夔漕沈作礪，請略修治。先是過麻線堆下，人告余不須登山，有浮屠法寶於山腳刊木開路，盡避麻線之厄，縣尉孫某作小記龕道傍石壁上。余感之，謂一道人獨能辦此，況以官司力耶？乃作《麻線堆詩》以遺四君。是時，余改成都路制置使，號令不及峽中，故以詩道之。繼而四君皆相聽許，以鹽、米募村夫鑿石治梯級，其不可施力者，則改從他塗。除治十六七，商旅遂以通行。新制使之來正賴此，然猶嘆咤行路之難，特不見未修治以前耳。

yǐ chǒu bǐng yín. pō guī zhōu.
乙丑、丙寅。泊歸州。

dīng mǎo. yù jiě chuán, ér zhǎng wén gù liú, fù pō guī zhōu.
丁卯。欲解船，而長文固留，復泊歸州。

bā yuè wù chén, shuò. fā guī zhōu. liǎng àn dà shí lián yán, dūn jù xiāng wàng, wán hěn zhī tài, bù kě zhuàng míng.
八月戊辰，朔。發歸州。兩岸大石連延，蹲踞相望，頑很之態，不可狀名。

wǔ lǐ, rù bái gǒu xiá. shān tè qí qiào, xiá zuǒ xiǎo xī rù yù xū dòng zhōng, kě róng shù bǎi rén.
五里，入白狗峽。山特奇峭，峽左小溪入玉虛洞中，可容數百人。

sān shí lǐ, zhì xīn tān. cǐ tān è míng háo sān xiá, hàn jìn shí, shān zài bēng, sāi jiāng, suǒ yǐ hòu míng xīn tān. shí luàn shuǐ xiōng, shùn xī fù nì, shàng xià yù tuō miǎn zhě, bì pán bó lù xíng, yǐ xū zhōu guò zhī. liǎng àn duō jū mín, hào tān zi, zhuān yǐ pán tān wèi yè. yú fàn zhǎng lǎo shí lái, shuǐ màn xiàn bù fù jiàn tān, jī jí fēi dù, rén fān yǐ wèi kuài.
三十里，至新灘。此灘惡名豪三峽，漢、晉時，山再崩，塞江，所以後名新灘。石亂水洶，瞬息覆溺，上下欲脫免者，必盤博陸行，以虛舟過之。兩岸多居民，號灘子，專以盤灘為業。余犯漲潦時來，水漫羨不復見灘，擊楫飛度，人翻以為快。

bā shí lǐ, zhì huáng niú xiá. shàng yǒu míng chuān miào, huáng niú zhī shén yě, yì yún zhù yǔ shū chuān zhě. miào bèi dà fēng, jùn bì zhī shàng, yǒu huáng jī rú niú, yī hēi jī rú rén qiān zhī, yún cǐ qí shén yě. miào mén liǎng shí mǎ, yī mǎ quē yī ěr, dōng pō suǒ shū ōu yáng gōng mèng jì jí shī shén xiáng. zhì jīn rén yǐ cǐ mǎ wèi yǒu líng, shén yán dàn zhī. gǔ yǔ yún: cháo fā huáng niú, mù sù huáng niú. sān cháo sān mù, huáng niú rú gù. yán qí shān tiáo yáo, zhōng rì yóu wàng jiàn zhī. ōu yáng gōng shī zhōng yì yǐn yòng cǐ yǔ. rán yú shùn liú ér xià, huí shǒu jí wàng duàn, rú gù zhī yǔ, yì hào shì zhě zhī yán ěr. zì cǐ yǐ wǎng, xiá shān yóu qí, jiāng dào zhuǎn zhì huáng niú shān bèi, wèi zhī jiǎ shí èr fēng. guò jiǎ shí èr fēng zhī xià, liǎng àn xī shì qí fēng, bù kě shù jì, bù kě yǐ tú huà mó xiě, yì bù kě yǐ yán yǔ xíng róng, chāo miào shèng jué, dài yǒu guò wū yáng chù. ōu yáng gōng suǒ yǐ sù xiá lái yóu, zhèng bù wèi huáng niú miào yě.
八十里，至黃牛峽。上有洺川廟，黃牛之神也，亦云助禹疏川者。廟背大峰，峻壁之上，有黃跡如牛，一黑跡如人牽之，雲此其神也。廟門兩石馬，一馬缺一耳，東坡所書歐陽公夢記及詩甚詳。至今人以此馬為有靈，甚嚴憚之。古語云：「朝發黃牛，暮宿黃牛。三朝三暮，黃牛如故。」言其山岧嶢，終日猶望見之。歐陽公詩中亦引用此語。然余順流而下，回首即望斷，「如故」之語，亦好事者之言耳。自此以往，峽山尤奇，江道轉至黃牛山背，謂之假十二峰。過假十二峰之下，兩岸悉是奇峰，不可數計，不可以圖畫摹寫，亦不可以言語形容，超妙勝絕，殆有過巫陽處。歐陽公所以溯峽來游，正不為黃牛廟也。

huáng niú xiá jǐn, zé shàn zi xiá. xiā má bèi zài nán bì bàn shān, yǒu shí tǐng chū, rú dà má, qù wěn xiàng jiāng. quán chū má bèi shān dòu zhōng, màn liú bèi shàng sàn xià. má wěn chuí yí hàn jiān rú shuǐ lián yǐ xià yú jiāng, shí shuǐ fāng zhǎng, má qù jiāng miàn cái zhàng yú, wén shuǐ luò shí, xià gèng yǒu xiǎo jī chéng zhī. zhāng yòu xīn shuǐ pǐn yì lù cǐ quán. shǔ shì fù tíng duì, huò yì qǔ yǐ wèi yàn shuǐ, guò cǐ, zé xiá zhōng tān jǐn yǐ.
黃牛峽盡，則扇子峽。蝦蟆碚在南壁半山，有石挺出，如大蟆，呿吻向江。泉出蟆背山竇中，漫流背上散下。蟆吻垂頤頷間如水簾以下於江，時水方漲，蟆去江面才丈余，聞水落時，下更有小磯承之。張又新《水品》亦錄此泉。蜀士赴廷對，或挹取以為硯水，過此，則峽中灘盡矣。

sān shí lǐ, dé nán àn píng dì, yuē píng shàn bà. chū xiá zhōu zhì shì jiē yǐ pō, xiāng qìng rú gēng shēng. zhōu shī gāo gōng jiē yǒu kào cì, shàng xià huān rán. jiāng lì yǐ cì zì tōng hè, bù dài zhì zhì xǐ tíng yě. zhōu jiāng zhì píng shàn bà, qīng tiān liè rì zhōng, hū dà fēng jí yǔ qīng pén. shí qǐng, zhì bà xià, fēng dìng yǔ zhǐ, qíng sè rú gù, ruò jiāng zì zhī shén xiāng sòng zhě.
三十里，得南岸平地，曰平善壩。出峽舟至是皆檥泊，相慶如更生。舟師、篙工皆有犒賜，上下歡然。將吏以刺字通賀，不待至至喜亭也。舟將至平善壩，青天烈日中，忽大風急雨傾盆。食頃，至壩下，風定雨止，晴色如故，若江漬之神相送者。

jǐ sì. fā píng shàn bà. sān shí lǐ, zǎo shí. shí zhì xiá zhōu. dēng zhì xǐ tíng. bì shén, bù chēng pō wēng zhī jì. zhōu zhái yǒu chǔ sāi lóu, shān gǔ suǒ míng. gǔ yǔ yuē: jīng mén hǔ yá, chǔ zhī xī sāi. yí líng jí qí dì. zì gǔ yǐ wèi zhòng zhèn. sān guó shí, yòu wèi wú zhī xī líng. lù xùn yǐ wèi yí líng yào hài, guó zhī guān xiàn. jīn wú shǔ gòng dào cǐ dì, dàn wèi zuì ěr huāng lěi ěr.
己巳。發平善壩。三十里，早食。時至峽州。登至喜亭。敝甚，不稱坡翁之記。州宅有楚塞樓，山谷所名。古語曰：「荊門虎牙，楚之西塞。」夷陵即其地。自古以為重鎮。三國時，又為吳之西陵。陸遜以為夷陵要害，國之關限。今吳、蜀共道此地，但為蕞爾荒壘耳。

jùn pǔ yòu yǒu ěr yǎ tái, xiāng chuán guō jǐng chún zhù ěr yǎ yú cǐ. tái duì yī jiān fēng, yuē guō dào shān, jǐng chún suǒ jū yě.
郡圃又有爾雅台，相傳郭景純注《爾雅》於此。台對一尖峰，曰郭道山，景純所居也。

yí líng xiàn yǒu ōu yáng gōng cǎo táng yī jiān, yì yǐ pǐ huài.
夷陵縣有歐陽公草堂一間，亦已圮壞。

duì jiāng dù jí dēng xiá shān, lù lù zhī shǐ yě. xiàng yú rù shǔ shí, yǐ zhǎng jiāng bù kě sù, zì cǐ tú xíng, bèi cháng jiān è. guò dù yǒu gān quán sì, shān shàng yǒu quán jí jiāng shī qī páng shì cí, xiāng chuán wèi yǒng quán yuè lǐ zhī dì. bàng jìn yòu yǒu jiāng shī quán, cǐ dì zhī xìn fǒu, wèi kě jué yě.
對江渡即登峽山，陸路之始也。向余入蜀時，以漲江不可溯，自此徒行，備嘗艱厄。過渡有甘泉寺，山上有泉及姜詩妻龐氏祠，相傳為湧泉躍鯉之地。傍近又有姜詩泉，此地之信否，未可決也。

bǎi sì shí lǐ, zhì yáng mù zhài, sù. xiàng lí shǔ dōu zhì hàn jiā, zé jiāng zhī liǎng àn jiē shān yǐ. rù kuí zhōu, zé shān hū dǒu gāo, wú bù mó yún zhě. zì jiā yǐ lái, dōng xī sān qiān lǐ, nán běi mián gèn, yǐ rù fān yí zhī jiè, yòu mò zhī qí jǐ qiān lǐ, bù zhī qí jǐ qiān wàn fēng, shān zhī duō qiě gāo dà rú cǐ, rán zì chū yí líng, zhì shì huí shǒu xī wàng, zé yǎo rán bù fù yī diǎn, wéi cāng yān luò rì, yún píng wú jì, yǒu dēng gāo huái yuǎn zhī tàn ér yǐ.
百四十里，至楊木寨，宿。向離蜀都至漢嘉，則江之兩岸皆山矣。入夔州，則山忽陡高，無不摩雲者。自嘉以來，東西三千里，南北綿亘，以入蕃夷之界，又莫知其幾千里，不知其幾千萬峰，山之多且高大如此，然自出夷陵，至是回首西望，則杳然不復一點，惟蒼煙落日，雲平無際，有登高懷遠之嘆而已。

gēng wǔ. fā yáng mù zhài. bā shí lǐ, zhì jiāng líng zhī zhī jiāng xiàn. sì shí lǐ, zhì sōng zī xiàn. èr bǎi shí lǐ, zhì jīng nán zhī shā tóu, sù. shā tóu yī míng shā shì.
庚午。發楊木寨。八十里，至江陵之枝江縣。四十里，至松滋縣。二百十里，至荊南之沙頭，宿。沙頭一名沙市。

xīn wèi. pō shā tóu. dào dà dī, rù chéng yè zhū guān.
辛未。泊沙頭。道大堤，入城謁諸官。

rén shēn guǐ yǒu. pō shā tóu. jiāng líng shuài xīn qì jí yòu ān zhāo yóu zhǔ guān. bài hé shèng shuǐ, suī yǒu yě yì, ér gù shí lóu guān, wú yī cún zhě. hòu rén zuò xiǎo táng, yì cǎo cǎo. jiù duì cǐ yǒu jiàng zhàng tái, jīn zài yíng zhài zhōng, wú fù yí jī. zhāng huá tái zài chéng wài yě sì, yì cū cún gěng gài. xún lóng shān luò mào tái, yún zài chéng běi sān shí lǐ, yī xiǎo qiū ěr. xī rǎng zài zǐ chéng nán mén wài, jiù jì yǐ wèi bù kě fàn, běn chā suǒ jí, zhé fù rú gù, yòu néng zhì léi yǔ. táng yuán hé zhōng, péi zhòu wèi mù, jué zhī liù chǐ, dé shí lóu rú jiāng líng chéng lóu zhuàng. shì suì, lín yǔ wèi zāi. yòng fāng shì shuō fù mái zhī, yī xī rú gù, jiù chuán rú cǐ. jìn suì yù hàn, zé jùn shǒu shè jì jué zhī, běn qí tǔ yú bàng, yǐ qí bào yīng. wǎng wǎng jué zhì shí lóu zhī yán, ér yǔ zuò yǐ. zé fù yǐ gù tǔ hái fù zhī, bù wén qí rǎng zhī xī yě. rán jué tǔ ér zhì yǔ, zé xīn yòu ān yún: qīn yàn zhī ér xìn.
壬申、癸酉。泊沙頭。江陵帥辛棄疾幼安招游渚官。敗荷剩水，雖有野意，而故時樓觀，無一存者。後人作小堂，亦草草。舊對此有絳帳台，今在營寨中，無復遺蹟。章華台在城外野寺，亦粗存梗概。詢龍山落帽台，雲在城北三十里，一小丘耳。息壤在子城南門外，舊記以為不可犯，畚鍤所及，輒復如故，又能致雷雨。唐元和中，裴宙為牧，掘之六尺，得石樓如江陵城樓狀。是歲，霖雨為災。用方士說復埋之，一夕如故，舊傳如此。近歲遇旱，則郡守設祭掘之，畚其土於傍，以俟報應。往往掘至石樓之檐，而雨作矣。則復以故土還覆之，不聞其壤之息也。然掘土而致雨，則辛幼安云：「親驗之而信。」

jiǎ xū. pō shā tóu.
甲戌。泊沙頭。

yǐ hài. yí zhōu chū dà jiāng, sù jiāng dú miào qián.
乙亥。移舟出大江，宿江瀆廟前。

bǐng zǐ. fā jiāng dú miào. qī shí lǐ, zhì gōng ān xiàn. dēng èr shèng sì. èr shèng zhī míng, jiāng hú jiān jìng shàng zhī, jí zài chù fó sì mén liǎng jīn gāng shén yě. cǐ zé qiān zhī diàn shàng. chuán jì zài fā jī líng yì, dà lüè chū yú mèng yīng. yún shì qiān fú shù zhōng zuì hòu zhě, yī míng lóu zhì dé, yī míng qīng yè jì. jiāng àn xǐ tuí, huò shí jù zú jī yìn qí chù zé tuí zhǐ.
丙子。發江瀆廟。七十里，至公安縣。登二聖寺。二聖之名，江湖間競尚之，即在處佛寺門兩金剛神也。此則遷之殿上。傳記載發跡靈異，大略出於夢應。雲是千佛數中最後者，一名婁至德，一名青葉髻。江岸喜隤，或時巨足跡印其處則隤止。

bǎi èr shí wǔ lǐ, zhì shí shǒu xiàn duì àn sù. xiàn xià shí jī, bù kě pō zhōu.
百二十五里，至石首縣對岸宿。縣下石磯，不可泊舟。

dīng chǒu. fā shí shǒu. bǎi qī shí lǐ, zhì lǔ jiā fú. zì cǐ zhì è zhǔ, yǒu liǎng tú. yí lù zūn dà jiāng, guò yuè yáng jí lín xiāng jiā yú èr xiàn. yuè yáng tōng dòng tíng chù, bō làng lián tiān, yǒu fēng jí bù kě xíng, gù kè zhōu duō bì zhī. yí lù zì lǔ jiā fú rù dùn. dùn zhě, jiāng bàng zhī liú, rú hǎi zhī, qí guǎng jǐn guò yùn hé, bù wèi fēng làng. liǎng àn jiē lú dí, shí shí yǒu rén jiā. dàn zhī gǎng tōng zhū xiǎo hú, gù wèi dào qū kè zhōu fēi jié bàn zuò qì bù kě xíng. ǒu yǒu è bīng èr bǎi gèng shù, yù guī guò jīng nán, suì yǐ zhōu zài, shǐ xié xíng. zì lǔ jiā fú bì dà jiāng rù dùn, yuè míng xíng sān shí lǐ, sù.
丁丑。發石首。百七十里，至魯家洑。自此至鄂渚，有兩途。一路遵大江，過岳陽及臨湘、嘉魚二縣。岳陽通洞庭處，波浪連天，有風即不可行，故客舟多避之。一路自魯家洑入沌。沌者，江傍支流，如海之，其廣僅過運河，不畏風浪。兩岸皆蘆荻，時時有人家。但支港通諸小湖，故為盜區；客舟非結伴作氣不可行。偶有鄂兵二百更戍，欲歸過荊南，遂以舟載，使偕行。自魯家洑避大江入沌，月明行三十里，宿。

wù yín jǐ mǎo. jiē zǎo mù xíng dùn zhōng.
戊寅、己卯。皆早暮行沌中。

gēng chén. xíng guò suǒ wèi bǎi lǐ huāng zhě. jiē hú luán jiāo lú, bù fù rén jī, jù dào zhī suǒ chū méi. yuè sè rú zhòu, jiāng shì shén wǔ. chè yè míng lǔ, gōng nǔ shàng xián, jī gǔ zhēng yǐ xíng, zhì xiǎo bù zhǐ.
庚辰。行過所謂百里荒者。皆湖灤茭蘆，不復人跡，巨盜之所出沒。月色如晝，將士甚武。徹夜鳴櫓，弓弩上弦，擊鼓鉦以行，至曉不止。

xīn sì. chén chū dà jiāng, wǔ zhì è zhǔ. pō yīng wǔ zhōu qián nán bù dī xià. nán shì zài chéng wài, yán jiāng shù wàn jiā, chán hàn shén shèng, liè sì rú zhì. jiǔ lú lóu lán yóu zhuàng lì, wài jùn wèi jiàn qí bǐ. gài chuān guǎng jīng xiāng huái zhè mào qiān zhī huì, huò wù zhī zhì zhě wú bù shòu, qiě bù wèn duō shǎo, yī rì kě jǐn, qí shèng zhuàng rú cǐ.
辛巳。晨出大江，午至鄂渚。泊鸚鵡洲前南布堤下。南市在城外，沿江數萬家，廛閈甚盛，列肆如櫛。酒壚樓欄尤壯麗，外郡未見其比。蓋川、廣、荊、襄、淮、浙貿遷之會，貨物之至者無不售，且不問多少，一日可盡，其盛壯如此。

jiān sī shuài shǒu liú bāng hàn zi xuān ér xià, jiē lái xiāng jiàn yāo fàn, jiē yuē wèi gǎn dìng rì. jí yù yí jù zhōu cì, yú xiào yuē: ruò dìng rì zé mò ruò zhōng qiū, zhāng jù zé mò yù nán lóu. zhòng yì xiào xǔ.
監司帥守劉邦翰子宣而下，皆來相見邀飯，皆曰未敢定日。及欲移具舟次，余笑曰：「若定日則莫若中秋，張具則莫欲南樓。」眾亦笑許。

rén wǔ. wǎn, suì jí nán lóu. lóu zài zhōu zhì qián huáng hè shān shàng. lún huàn gāo hán, jiǎ yú hú wài. xià lín nán shì, yì wū lín chà. mín jiāng zì xī nán xié bào jùn chéng dōng xià. tiān wú xiān yún, yuè sè qí shén. jiāng miàn rú liàn, kōng shuǐ tūn tǔ. píng shēng suǒ yù zhōng qiū jiā yuè, shì cǐ xī yì yǒu shù, kuàng fù xiū nán lóu gù shì, lǎo zi yú cǐ, xìng fù bù qiǎn yě.
壬午。晚，遂集南樓。樓在州治前黃鶴山上。輪奐高寒，甲於湖外。下臨南市，邑屋鱗差。岷江自西南斜抱郡城東下。天無纖雲，月色奇甚。江面如練，空水吞吐。平生所遇中秋佳月，似此夕亦有數，況復修南樓故事，老子於此，興復不淺也。

xiàng zài guì lín shí, mò shù jiǔ nián zhī jiān, jiǔ chù jiàn zhōng qiū, qí jiān xiāng qù huò wàn lǐ, bù shèng piāo bó zhī tàn, cháng zuò yī fù yǐ zì guǎng. jí xǐ chéng dū, liǎng qiū jiē lüè jiàn yuè. shí èr nián jiān, shí chù jiàn zhōng qiū. qù nián cháng tí shù yǔ yú dà cí lóu shàng, jīn nián yòu hū zhì cǐ. tōng jì shí sān nián jiān, shí yī chù jiàn zhōng qiū, yì kě yǐ wèi zhī yóu zi. rán yú yǐ bìng gài hái gǔ, tǎng ēn zhǐ chuí yǔn, zì cǐ guī tián yuán, dài yuè hé chú, dé suì cǐ shēng yǐ. zuò zhōng yì zuò lè fǔ yī piān, bǐ è rén chuán zhī.
向在桂林時，默數九年之間，九處見中秋，其間相去或萬里，不勝漂泊之嘆，嘗作一賦以自廣。及徙成都，兩秋皆略見月。十二年間，十處見中秋。去年嘗題數語於大慈樓上，今年又忽至此。通計十三年間，十一處見中秋，亦可以謂之遊子。然余以病丐骸骨，儻恩旨垂允，自此歸田園，帶月荷鋤，得遂此生矣。坐中亦作樂府一篇，俾鄂人傳之。

shuǐ diào gē tóu
水調歌頭

xì shù shí nián shì, shí chù guò zhōng qiū. jīn nián xīn mèng hū dào, huáng hè jiù shān tóu. lǎo zi gè zhōng bù qiǎn, cǐ huì tiān jiào zhòng jiàn, jīn gǔ yī nán lóu. xīng hàn dàn wú sè, yù jìng dú kōng fú. liǎn qín yān, shōu chǔ wù, yùn jiāng liú. guān hé lí hé nán běi, yī jiù zhào qīng chóu. xiǎng jiàn héng é lěng yǎn, yīng xiào guī lái shuāng bìn, kōng bì hēi diāo qiú. shāi jiǔ wèn chán tù, kěn qù bàn cāng zhōu.
細數十年事，十處過中秋。今年新夢忽到，黃鶴舊山頭。老子個中不淺，此會天教重見，今古一南樓。星漢淡無色，玉鏡獨空浮。 斂秦煙，收楚霧，熨江流。關河離合南北，依舊照清愁。想見姮娥冷眼，應笑歸來霜鬢，空敝黑貂裘。釃酒問蟾兔，肯去伴滄洲。

suǒ wèi shí yī chù jiàn zhōng qiū, jīn lüè shí yú cǐ. shǐ zì yǒu nián jì zhī, shì nián zhí dōng guān, xū nián yǐ chuán sōng jiāng chuí hóng tíng xià, hài nián fàn yáng xiàn yǎn huà xī, zi nián shǒu guā cāng, chǒu nián nèi sù yù táng, yín nián shǐ lǔ cì suī yáng, mǎo nián zì xī yē chū pō wú xìng chéng wài, chén nián guī shí hú, sì wǔ nián shuài guì lín, wèi shēn nián shuài chéng dū, ér jīn yǒu nián kè wǔ chāng yě.
所謂十一處見中秋，今略識於此。始自酉年計之，是年直東觀，戌年檥船松江垂虹亭下，亥年泛陽羨罨畫溪，子年守栝蒼，丑年內宿玉堂，寅年使虜次睢陽，卯年自西掖出泊吳興城外，辰年歸石湖，巳午年帥桂林，未、申年帥成都，而今酉年客武昌也。

guǐ wèi. pō è zhōu nán lóu, yuè sè rú zuó yè.
癸未。泊鄂州南樓，月色如昨夜。

jiǎ shēn. pō è zhōu. shǔ bīng yuǎn sòng zhě, fēng zhuāng guǒ liáng zhī jù, zhì cǐ dāng jǐn shù mào yì, fēi sān rì bù kě le, gù wèi zhī liú.
甲申。泊鄂州。蜀兵遠送者，封樁裹糧之具，至此當盡數貿易，非三日不可了，故為之留。

tǒng shuài lǐ chuān yāo kàn xīn zhài. è yíng xī jiē bá shě, jīn shǐ yì yǐ wǎ wū, fāng bì sì fēn zhī yī. dēng yā yún tíng, zé qián hòu jǐn jiàn, zhōu luò jǐng jǐng, shén yǒu tiáo lǐ. jiāng sī zhōng yòu yǒu yǎ gē zhěng xiá èr táng, jiē miàn jiāng shān, dēng lǎn chāo shèng.
統帥李川邀看新寨。鄂營昔皆茇舍，今始易以瓦屋，方畢四分之一。登壓雲亭，則前後盡見，周絡井井，甚有條理。將司中又有雅歌、整暇二堂，皆面江山，登覽超勝。

yǐ yǒu bǐng xū. pō è zhōu. qiǎn sòng bīng zhī bàn guī chéng dū.
乙酉、丙戌。泊鄂州。遣送兵之半歸成都。

dīng hài. fēng zuò, bù kě xíng.
丁亥。風作，不可行。

wù zǐ. zǎo jiě wéi yù chū, jiāng fēng bù yǐ, zhì mù yú shén, yòu liú yī xī. tǔ rén yún: jiāng shàng shè qián hòu, zhé dà fēng shù rì, wèi zhī shè fēng. shàng xià shuǐ chuán xī bù xíng. guǒ rán.
戊子。早解維欲出，江風不已，至暮逾甚，又留一夕。土人云：「江上社前後，輒大風數日，謂之社風。上下水船悉不行。」果然。

jǐ chǒu. shè fēng shāo huǎn, jiě wéi xiǎo pō hàn kǒu. hàn shuǐ zì běi àn chū, qīng bì kě jiàn, hé dà jiāng zhuó liú, shǐ bù xiāng rù. xíng lǐ xǔ, zé wèi jiāng shuǐ suǒ shèng, hún ér yī sè. fán shuǐ zì liǎng àn chū yú jiāng zhě jiē rán. qí xíng huǎn, gù dé chéng yíng. dà jiāng rú jī jiàn, wàn lǐ bēn liú, bù dé bù zhuó yě. wǔ hòu fēng xī, tōng xíng. bǎi bā shí lǐ, zhì sān jiāng kǒu, sù. sān jiāng zhī míng suǒ zài duō yǒu, fán shuǐ cān huì chù, jiē chēng zhī.
己丑。社風稍緩，解維小泊漢口。漢水自北岸出，清碧可鑑，合大江濁流，始不相入。行里許，則為江水所勝，渾而一色。凡水自兩岸出於江者皆然。其行緩，故得澄瑩。大江如激箭，萬里奔流，不得不濁也。午後風息，通行。百八十里，至三江口，宿。三江之名所在多有，凡水參會處，皆稱之。

gēng yín. fā sān jiāng kǒu. chén shí guò chì bì, pō huáng zhōu lín gāo tíng xià. chì bì, xiǎo chì tǔ shān yě. wèi jiàn suǒ wèi luàn shí chuān kōng jí méng róng chán yán zhī jìng, dōng pō cí fù wēi kuā yān.
庚寅。發三江口。辰時過赤壁，泊黃州臨皋亭下。赤壁，小赤土山也。未見所謂「亂石穿空」及「蒙茸」、「巉岩」之境，東坡詞賦微夸焉。

jùn jiāng zhāo jí dōng pō xuě táng. jùn dōng shān lǒng zhòng fù, zhōng yǒu píng dì, sì xiàng jiē yǒu xiǎo gāng huán zhī. dōng pō bǔ jū shí, shì yì yǒu qǔ yú fēng shuǐ zhī shuō. qián shǒu jiū cái yù zuò shè tīng, yǐ ér chuò zuò xuě táng, gù shāo hóng zhuàng. táng dōng xiǎo wū, bǎng yuē dōng pō, táng qián qiáo tíng yuē xiǎo qiáo, jiē hòu rén páng yuán mìng zhī. duì miàn gāo pō shàng, xīn zuò xiǎo tíng yuē gāo hán, gū qǔ shuǐ diào zhōng yǔ, fēi dāng shí gù shí. rán cǐ tíng zhèng duì dōng àn wǔ chāng shù fēng, yì dēng lǎn bù fán chù.
郡將招集東坡雪堂。郡東山壟重複，中有平地，四向皆有小岡環之。東坡卜居時，是亦有取於風水之說。前守鳩材欲作設廳，已而輟作雪堂，故稍宏壯。堂東小屋，榜曰東坡，堂前橋亭曰小橋，皆後人旁緣命之。對面高坡上，新作小亭曰高寒，姑取《水調》中語，非當時故實。然此亭正對東岸武昌數峰，亦登覽不凡處。

wǎn guò zhú lóu, jùn zhì hòu chì bì shān shàng fāng zhàng yī jiān ěr. zhuǎn zhì qī xiá lóu, miàn shì zhèng duì luò rì, huī jǐng jì duò, qíng xiá gèn tiān mò, bìng rǎn chuān liú, xūn huáng hān zǐ, zhào yìng xià shàng, gài rì rì rú cǐ, mìng míng yǒu zhǐ yě. lóu zhī guī zhì shén gōng, wèn qí rén, zé yuē gù xiāng qín shēn wáng shēng yú lín gāo zhōu zhōng, huáng rén zuò qìng duān táng yú qí chù, jìn nián sā ér zuò qī xiá yún.
晚過竹樓，郡治後赤壁山上方丈一間耳。轉至棲霞樓，面勢正對落日，暉景既墮，晴霞亘天末，並染川流，醺黃酣紫，照映下上，蓋日日如此，命名有旨也。樓之規制甚工，問其人，則曰故相秦申王生於臨皋舟中，黃人作慶端堂於其處，近年撒而作棲霞雲。

huáng gāng àn xià sù hào bù kě pō zhōu, xíng lǚ huàn zhī. yú zhōu yì yí pō yī wān zhǔ zhōng. gài jiāng wèi chì bì yī jī suǒ yīng, liú zhuǎn shén shǐ, shuǐ wén yǒu yūn, sàn luàn kāi hé quán rú sān xiá. jùn yì yù kāi ào yǐ guī sù kè zhōu, wèi jué.
黃岡岸下素號不可泊舟，行旅患之。余舟亦移泊一灣渚中。蓋江為赤壁一磯所攖，流轉甚駛，水紋有暈，散亂開合全如三峽。郡議欲開澳以歸宿客舟，未決。

xīn mǎo. fā huáng zhōu. sì shí lǐ, guò bā hé. shuǐ qīng chè, zì běi àn rù zhuó liú rú hàn kǒu. tōng xíng èr bǎi sān shí lǐ, zhì tóng mù gōu, sù.
辛卯。發黃州。四十里，過巴河。水清澈，自北岸入濁流如漢口。通行二百三十里，至桐木溝，宿。

rén chén. fā tóng mù gōu. bā shí lǐ, zhì mǎ tóu, sù.
壬辰。發桐木溝。八十里，至馬頭，宿。

guǐ sì. fā mǎ tóu. bǎi èr shí wǔ lǐ, zhì jiāng zhōu. pō pí pá tíng, qián shǒu cáo xùn zi xù xīn zuò, tōng pàn lǚ shèng jǐ lì shū, pí pá xíng kè shí zuǒ fāng.
癸巳。發馬頭。百二十五里，至江州。泊琵琶亭，前守曹訓子序新作，通判呂勝己隸書，《琵琶行》刻石左方。

jiǎ wǔ. pō jiāng zhōu, dēng yǔ lóu, qián lín dà jiāng, hòu duì kāng lú, bèi miàn jiē dēng lín qí jué. yòu míng shān dà chuān, xī cuì cǐ lóu, tā chù bù néng jiān yǒu, cǐ dú shàn zhī. yǔ yuán liàng gù shì, běn shì wǔ chāng nán lóu, hòu rén yǐ yuán liàng cháng cì jiāng zhōu, gù yì yǐ yǔ míng cǐ lóu. rán jǐng wù zé yǒu nán lóu bù dǎi zhě. lóu xià sī bái táng, zhèng zhí lú shān shuāng jiàn fēng. xiāng chuán cǐ míng zuì bù lì, jùn zhōng měi èr bǎi nián zhé yǒu bīng huò. fù lǎo jiǔ yuàn gēng míng, ér wú dìng lùn. yú yù qǔ dōng xī èr lín suǒ zài, míng zhī shuāng lín.
甲午。泊江州，登庾樓，前臨大江，後對康廬，背、面皆登臨奇絕。又名山大川，悉萃此樓，他處不能兼有，此獨擅之。庾元亮故事，本是武昌南樓，後人以元亮嘗刺江州，故亦以庾名此樓。然景物則有南樓不逮者。樓下思白堂，正直廬山雙劍峰。相傳此名最不利，郡中每二百年輒有兵禍。父老久願更名，而無定論。余欲取東西二林所在，名之雙林。

yǐ wèi. pō jiāng zhōu. zǎo chū nán mén, qù chéng bǎi lǐ, zhì lián xī. xī shuǐ kuò xún zhàng, màn liú huāng tián zhōng, zhū wèi xiǎo hú. jùn shǒu pān cí míng bó lóng xīn zuò zhōu xiān shēng cí táng jí xiǎo tíng yú xī shàng.
乙未。泊江州。早出南門，去城百里，至濂溪。溪水闊尋丈，漫流荒田中，瀦為小湖。郡守潘慈明伯龍新作周先生祠堂及小亭於溪上。

sān shí lǐ, zhì tài píng xìng guó gōng. zài shèng zhì fēng xià, zuǒ zé xiāng lú shí dǐng zhū fēng, yòu zé shī zi lián huā zhū fēng, miàn duì qí huáng zhū shān, xíng shèng zhī dì yě. gōng zhī zūn shén yuē jiǔ tiān cǎi fǎng shǐ zhě. táng kāi yuán zhōng, jiàn mèng xuán zōng, zuò miào yú cǐ. nán táng hào shēng yuán fǔ, běn cháo gèng gōng míng ér jiā hào shǐ zhě yuē yīng yuán bǎo yùn. xiāng chuán táng chuàng miào shí, lín mù jiē fú chū jiāng shàng, mìng yuē shén yùn yún. shào xìng chū, zéi lǐ chéng pò jiāng zhōu, zòng bīng dà lüè, fén gōng jìng jǐn, suǒ cún zhǐ wài mén shù jiān. qí hòu dào shì fù xiū jiàn, wéi zhēn jūn zhī diàn chà rú fǎ, yú lǜ yīn lòu jiù guǎ. cóng wū zài shān xià jí jiàn zhī wài zhě, jīn jiē guàn mù shēng zhī, cù bù kě fù yǐ. yòu dào shì bèi gè zì kāi hù yǒu, huāng liáng zhī xiàng kě jū.
三十里，至太平興國宮。在聖治峰下，左則香爐、石頂諸峰，右則獅子、蓮花諸峰，面對蘄、黃諸山，形勝之地也。宮之尊神曰九天採訪使者。唐開元中，見夢玄宗，作廟於此。南唐號升元府，本朝更宮名而加號使者曰應元保運。相傳唐創廟時，林木皆浮出江上，命曰神運雲。紹興初，賊李成破江州，縱兵大掠，焚宮淨盡，所存止外門數間。其後道士復修建，惟真君之殿差如法，余率因陋就寡。從屋在山下及澗之外者，今皆灌木生之，猝不可復矣。又道士輩各自開戶牖，荒涼之象可掬。

rù shān wǔ lǐ, zhì dōng lín sì, jìn huì yuǎn shī dào chǎng yě. zì jìn yǐ lái, wèi xīng jū sì, shù shí nián qián shǐ gèng shí fāng, lóu gé táng diàn, qí qiǎo jù lì, rán jiē fēi jìn jiù wū. hǔ xī juān juān yī gōu, bù néng wǔ chǐ kuò, yuǎn shī sòng kè, nǎi dú bù kěn guò cǐ, guò zé lín hǔ yòu wèi hào míng yān. bái lián huā yì bù fù zhǒng huā, dú yuǎn gōng yǔ shí bā xián cí táng, yóu bǎng yuē lián shè. shān shàng wǔ shān gé, jìn shān yě. jìn nián wèi zhǔ sēng suǒ fá. gé hòu shè lì tǎ, jiū mó luó shén suǒ xié lái yǐ yì zhě, qí wū yòu nán táng shí suǒ gǎi zuò. dú cōng míng quán rú gù, shāng zhòng kān yǔ yuǎn gōng tán yì chù yě.
入山五里，至東林寺，晉惠遠師道場也。自晉以來，為星居寺，數十年前始更十方，樓閣堂殿，奇巧巨麗，然皆非晉舊屋。虎溪涓涓一溝，不能五尺闊，遠師送客，乃獨不肯過此，過則林虎又為號鳴焉。白蓮花亦不複種花，獨遠公與十八賢祠堂，猶榜曰蓮社。山上五杉閣，晉杉也。近年為主僧所伐。閣後舍利塔，鳩摩羅什所攜來以瘞者，其屋又南唐時所改作。獨聰明泉如故，商仲堪與遠公談《易》處也。

fán shān zhī gù wù, rú jiā shā zhǔ shàn, jiē yǐ bù cún. chéng píng shí dú yǒu jìn ān dì niǎn fú tuó yé shě gé xì xiè líng yùn bèi yè jīng, gèng lǐ chéng luàn, jīn jiē wáng qù. chéng tún cǐ sì, gù yǔ xī lín bìng, dé bù ruò, ér táng yǐ lái zhū kè jiē wú yàng. zuì kě chēng zhě, lǐ yōng sì bēi, kāi yuán shí jiǔ nián zuò. bìng zhāng yòu xīn bēi yīn, dà zhōng shí nián zuò. lǐ nè wù wù chán shī bēi, zhāng tíng qiàn shū. yán lǔ gōng tí bēi zhī liǎng cè, lüè yún:
凡山之故物，如袈裟、麈扇，皆已不存。承平時獨有晉安帝輦、佛馱耶舍革舄、謝靈運貝葉經，更李成亂，今皆亡去。成屯此寺，故與西林並，得不爇，而唐以來諸刻皆無恙。最可稱者，李邕寺碑，開元十九年作。並張又新碑陰，大中十年作。李訥《兀兀禪師碑》，張庭倩書。顏魯公題碑之兩側，略云：

yǒng tài bǐng wǔ, zhēn qīng zuǒ jí zhōu. xià liù yuè, cì yú dōng lín. yǎng lú fù zhī lú fēng, xiǎng yuǎn gōng zhī yí liè. shēng shén yùn diàn, lǐ sēng jiā yī. guān shēng fǎ shī zhǔ wěi shàn xiè líng yùn fān niè pán jīng bèi duō fàn jiā, xīn mù bù zú, liáo yù kè yú zhāng lǐ èr gōng yé shě chán shī zhī bēi cè.
永泰丙午，真卿佐吉州。夏六月，次於東林。仰廬阜之爐峰，想遠公之遺烈。升神運殿，禮僧伽衣。觀生法師麈尾扇、謝靈運翻《涅槃經》、貝多梵夾，忻慕不足，聊寓刻於張、李二公耶舍禪師之碑側。

zì lǔ gōng tí hòu, shì yīn chuán cǐ shí wèi zhāng lǐ bēi. yòu yǒu liǔ gōng quán fù sì bēi, dà zhōng shí yī nián zuò, shū fǎ yóu qiú lì. yòu yǒu lǐ zhào cài jīng miáo shēn děng bēi, jiē jiā.
自魯公題後，世因傳此石為張李碑。又有柳公權《復寺碑》，大中十一年作，書法尤遒麗。又有李肇、蔡京、苗紳等碑，皆佳。

yuǎn shī tǎ, sì xī shù shí bù, jìn shān cún yān. chū hǔ xī mén, gé lù yǒu jiàn cóng dōng lái, jiàn shàng fēng rú píng zhàng, cuì yuè méng mì, jué shì háng zhī líng yǐn zhī fēi lái fēng xià. yú zhǔ zhǔ sēng fǎ cái zuò tíng, míng yuē guò xī, hū shān fū chú zhì zuò zhǐ, yī xī bì. sēng yuē yǐ dōng chū kě duàn shǒu. zì shì dōng lín zēng yī shèng chù, ér yú yú shān zhōng yì fù jìn táng zhū xián yǐ bù xiǔ yǐ.
遠師塔，寺西數十步，晉杉存焉。出虎溪門，隔路有澗從東來，澗上峰如屏障，翠樾蒙密，絕似杭之靈隱之飛來峰下。余囑主僧法才作亭，名曰過溪，呼山夫鋤治作址，一夕畢。僧約以冬初可斷手。自是東林增一勝處，而余於山中亦附晉、唐諸賢以不朽矣。

sì dōng běi yú yǒu xīn zuò bái lè tiān cǎo táng. lè tiān yuán hé shí nián wèi zhōu sī mǎ, zuò táng xiāng lú fēng běi yí ài sì nán, wǎng lái yóu chù yān. hòu yǔ sì bìng fèi, jīn suǒ zuò fēi yuán hé gù chù yě.
寺東北隅有新作白樂天草堂。樂天元和十年為州司馬，作堂香爐峰北遺愛寺南，往來游處焉。後與寺並廢，今所作非元和故處也。

yuǎn shī tǎ xī jí xī lín sì, huì yǒng shī dào chǎng yě. àn: zhū bēi shǐ yú wěi zhào shí zhú tán xiàn ér chéng yú huì yǒng, guī mó dà lüè shì dōng lín ér wēi xiǎo. cǐ dì jiù míng xiāng gǔ, yǒng xiān zuò cǐ sì, yuǎn xǐ ér wèi lín, hào dōng lín, zhì jīn chēng èr lín yān. zhǔ sì jiǔ bù dé rén, láng wǔ quē huài, zhēn màn shēng zhī, wéi diàn táng jǐn cún. dú yú zhǔ yuàn yī sēng, yú rù shān shí, yì cáng táo bù jiàn.
遠師塔西即西林寺，惠永師道場也。案：諸碑始於偽趙時竺曇現而成於惠永，規摹大略似東林而微小。此地舊名香谷，永先作此寺，遠徙而為鄰，號東林，至今稱二林焉。主寺久不得人，廊廡缺壞，榛蔓生之，惟殿堂僅存。獨余主院一僧，余入山時，亦藏逃不見。

sì yǒu xī lín dào chǎng bēi, suí tài cháng bó shì bó hǎi ōu yáng xún zhuàn, dà yè shí èr nián zuò, ér bù zhe shū rén xìng míng. bǐ yì qīng rùn, wēi yǒu ròu, kù sì yú yǒng xìng, rán jié zì zhī tǐ, zé quán shì lǜ gèng fǎ. yí xún zài suí shí zuò cǐ tǐ, rù táng shǐ jiā jìn shòu kè xuē yě. yán lǔ gōng tí qí bēi é zhī shàng, yì yǐ yǒng tài bǐng wǔ suì yóu dōng lín shí lái. dà lüè wèi miǎn huái yuǎn xiàn zhī yí liè, jī zhòng gé, guān zhāng sēng yáo huà fó xiàng liáng wǔ dì cù mián xiù jǐn náng, yīn tí ōu yáng gōng zhuàn yǒng gōng bēi yīn. rán qí shí nǎi tí bēi é zhī shàng, fēi bēi yīn yě. bēi yīn bié yǒu dà zhōng shí yóu rén tí míng, bǐ fǎ yì bù fán.
寺有《西林道場碑》，隋太常博士渤海歐陽詢撰，大業十二年作，而不著書人姓名。筆意清潤，微有肉，酷似虞永興，然結字之體，則全是率更法。疑詢在隋時作此體，入唐始加勁瘦刻削也。顏魯公題其碑額之上，亦以永泰丙午歲游東林時來。大略謂緬懷遠、現之遺烈，躋重閣，觀張僧繇畫佛像、梁武帝蹙綿繡錦囊，因題歐陽公撰永公碑陰。然其實乃題碑額之上，非碑陰也。碑陰別有大中時遊人題名，筆法亦不凡。

hái, sù dōng lín.
還，宿東林。

bǐng shēn. lí dōng lín. fàn tài píng gōng qián cǎo shì zhōng. guò qīng xū ān, zài bō yún fēng xià. wǎn, rù chéng.
丙申。離東林。飯太平宮前草市中。過清虛庵，在撥雲峰下。晚，入城。

lú shān suī hào jiǔ píng, rán qí shí bù shèn shēn. shān xíng jiē rào dà fēng zhī zú, yuǎn wàng zhǐ yī dú shān yě. rán bǐ tā shān wèi zuì gāo, yún rào shān fù zé yǔ, yún yì shān dǐng zé qíng. sú yún: lú shān dài mào, píng dì ān zào. lú shān xì yāo, píng dì ān qiáo. cǐ yǔ kě yǔ yàn yù rú xiàng, qú táng mò shàng, yàn yù rú mǎ, qú táng mò xià wèi duì.
廬山雖號九屏，然其實不甚深。山行皆繞大峰之足，遠望只一獨山也。然比他山為最高，雲繞山腹則雨，雲翳山頂則晴。俗云：「廬山戴帽，平地安灶。廬山系腰，平地安橋。」此語可與「灩澦如象，瞿唐莫上，灩澦如馬，瞿唐莫下」為對。

jiǔ yuè dīng yǒu, shuò. pō jiāng zhōu. fēng zuò, zhōng rì bù xíng.
九月丁酉，朔。泊江州。風作，終日不行。

wù xū. fēng xiǎo zhǐ. sì shí fā jiāng zhōu, huí wàng lú shān jiàn shù ér gāo, bù fù yí lǐ zhī zhuàng. guò hú kǒu, wàng dà gū rú dào shì guān lì bì bō wàn qǐng zhōng, yì qí guān yě.
戊戌。風小止。巳時發江州，回望廬山漸束而高，不復迤邐之狀。過湖口，望大孤如道士冠立碧波萬頃中，亦奇觀也。

jiǔ shí lǐ, zhì jiāo shí jiā, sù.
九十里，至交石夾，宿。

jǐ hài. fā jiāo shí jiā. dōng wàng xiǎo gū rú ài zhù, wǔ hòu guò zhī. pēng làng jī zài qí nán. fēng qǐ bō zuò, yòu xíng shí qǐng. tōng xíng bā shí lǐ, pō áo bèi zhōu. yù pāi mǎ dāng, fēng shén bù kě qián. jiāng zhōng yǒu fēng, zé bái tóu làng zuò, biàn bù kě xíng.
己亥。發交石夾。東望小孤如艾炷，午後過之。澎浪磯在其南。風起波作，又行食頃。通行八十里，泊滶背洲。欲拍馬當，風甚不可前。江中有風，則白頭浪作，便不可行。

gēng zǐ. fēng wèi zhǐ. qiáng yí chuán shù lǐ, zhì mǎ dāng duì àn xiǎo gǎng zhōng pō.
庚子。風未止。強移船數里，至馬當對岸小港中泊。

xīn chǒu. fēng shǎo huǎn, yí zhōu wǔ liù lǐ, fēng fù zuò bō sī jiā. pō jiā zhōng, làng yóu xiōng yǒng.
辛丑。風少緩，移舟五六里，風復作波斯夾。泊夾中，浪猶洶湧。

rén yín. pō bō sī jiā. rì mù, fēng xī yuè míng, yù xíng. chuán rén hōng yún xiǎo lóng jiàn yú àn cè. jìng wǎng guān, zé yǐ yè.
壬寅。泊波斯夾。日暮，風息月明，欲行。船人哄雲小龍見於岸側。競往觀，則已夜。

guǐ mǎo. fā bō sī jiā, zhì wǎn kǒu. běi àn huái shān xiāng yíng, mián yán bù jué. qián wǎn láng yá, yún wù piǎo miǎo, shēng píng wèi zēng zhe jiǎo chù yě. nán àn zì niú jī yàn chà xíng jǐ èr bǎi lǐ, zhì zhǎng fēng shā xià kǒu, sù.
癸卯。發波斯夾，至皖口。北岸淮山相迎，綿延不絕。灊、皖、琅玡，雲物縹緲，生平未曾着腳處也。南岸自牛磯、雁汊行幾二百里，至長風沙下口，宿。

jiǎ chén. fà zhǎng fēng shā. bǎi lǐ, wǔ zhì chí zhōu chí kǒu. pō wàng huái tíng, qù chéng shàng shí yú lǐ. yè, dà fēng. zhōu jí yáo dàng, tōng xī bù mèi.
甲辰。髮長風沙。百里，午至池州池口。泊望淮亭，去城尚十餘里。夜，大風。舟楫搖盪，通昔不寐。

yǐ sì. pō chí zhōu. rù chéng, dēng jiǔ huá lóu, zuò chóng jiǔ. fēng yǔ dǒu zuò, lǎn zhì qí shān, wàng zhī shù lǐ jiān. yī tǔ shān jí bì xiǎo, shàng yǒu cuì wēi tíng, tè yǐ dù mù zhī shī chuán ěr. jiǔ huá shāo xiù chū, rán bù dǎi suǒ wén. yè yí zhōu chū jiāng, què rù nán hú kǒu, pō fēi shuǐ tíng.
乙巳。泊池州。入城，登九華樓，作重九。風雨陡作，懶至齊山，望之數裡間。一土山極庳小，上有翠微亭，特以杜牧之詩傳耳。九華稍秀出，然不逮所聞。夜移舟出江，卻入南湖口，泊非水亭。

bǐng wǔ. lí chí zhōu. shí shù lǐ fēng zuò, pō qīng xī kǒu.
丙午。離池州。十數里風作，泊清溪口。

dīng wèi. pō qīng xī. jiǔ huá suǒ wèi jiǔ fēng zhě, zhì cǐ shǐ jiàn zhī.
丁未。泊清溪。九華所謂九峰者，至此始見之。

wù shēn. fā qīng xī. pō zhǎng fēng shā.
戊申。發清溪。泊長風沙。

jǐ yǒu. fà zhǎng fēng shā. rù jiā xíng. wǎn, pō tài píng zhōu.
己酉。髮長風沙。入夾行。晚，泊太平州。

gēng xū. dēng líng xiāo tái. tái sòng wǔ dì suǒ zuò, wèi dēng lín. wǎng jī gèng bīng jìn, chóng xiū cǎo cǎo, dào jìng yì wú mǎng bù zhì, tǎ sì yì xiāo suǒ.
庚戌。登凌歊台。台宋武帝所作，為登臨。往跡更兵燼，重修草草，道徑亦蕪莽不治，塔寺亦蕭索。

xīn hài. fā tài píng zhōu.
辛亥。發太平州。

rén zǐ. zhì jiàn kāng fǔ. pō shǎng xīn tíng xià.
壬子。至建康府。泊賞心亭下。

guǐ chǒu. jí yù lín táng.
癸丑。集玉麟堂。

jiǎ yín yǐ mǎo. pō jiàn kāng. cóng liú shǒu shū mì liú gōng xíng shì xīn xiū wài chéng. zì shǎng xīn tíng dù nán àn, yóu jiù èr shuǐ tíng jī dēng xiǎo yú, zhuǎn zhì fú guī lóu jī, pái huái sì wàng, jīn líng shān běn zhǐ sān miàn, zhì cǐ zé xíng shì huí hù, jiāng nán zhū shān yǔ huái shān tuán luán, yīng jiē wú fù kōng què. táng rén shī suǒ wèi shān wéi gù guó zhōu zāo zài zhě, wéi cǐ chù suǒ jiàn wèi rán. fán yóu jīn líng zhě, ruò bù zhì fú guī, zé rú wèi shǐ yóu yān. yī chéng zhī shì, cǐ dì zuì gāo, rú guī áng shǒu zhuàng. lóu zhī wài, jí shì pō lǒng mián yán, wú háo qiàn, zì gǔ wèi shòu dí chù. xiāng chuán cáo bīn qǔ lǐ yù, zì cǐ rù yě.
甲寅、乙卯。泊建康。從留守樞密劉公行視新修外城。自賞心亭渡南岸，由舊二水亭基登小輿，轉至伏龜樓基，徘徊四望，金陵山本止三面，至此則形勢回互，江南諸山與淮山團圞，應接無復空闕。唐人詩所謂「山圍故國周遭在」者，惟此處所見為然。凡游金陵者，若不至伏龜，則如未始游焉。一城之勢，此地最高，如龜昂首狀。樓之外，即是坡壟綿延，無濠塹，自古為受敵處。相傳曹彬取李煜，自此入也。

xíng chéng shí zhī jiǔ, nǎi xià. dēng zhōu zhì qīng xī gé, nán cháo zhū rén wèi yóu xī chù, bǐ nián xiū zhì wèi gé. jí xiǎo pǔ bàng, yǒu kòng dì, kě zhǒng zhí. lì cáo sī, bù kě dé. zì qīng xī fàn zhōu, hái jí yù lín.
行城十之九，乃下。登舟至清溪閣，南朝諸人為游息處，比年修治為閣。及小圃傍，有空地，可種植。隸漕司，不可得。自清溪泛舟，還集玉麟。

bǐng chén. fā jiàn kāng.
丙辰。發建康。

dīng sì. pō zhǎng lú. fú bèi sù sì zhōng. cǐ wèi pú tí dá mó yī wěi fú dù chù. sì zài shā zhōu zhī shàng, shén xióng jié. jiāng bō cóng niè, xíng qiě jí mén. sì qián jiù yǒu jū rén, jīn jiē dàng qù. àn xià bù kě pō zhōu, yí zài wǔ lǐ suǒ yī gǎng zhōng. sì yǒu yī wěi táng yǐ cí dá mó.
丁巳。泊長蘆。幞被宿寺中。此為菩提達磨一葦浮渡處。寺在沙洲之上，甚雄傑。江波淙齧，行且及門。寺前舊有居人，今皆盪去。岸下不可泊舟，移在五里所一港中。寺有一葦堂以祠達磨。

wù wǔ. kāi qǐ fǎ huì qìng shèng jié dào chǎng. bì, dēng zhōu.
戊午。開啟法會慶聖節道場。畢，登舟。

jǐ wèi. zhì zhèn jiāng fǔ. zhá yǐ bì, yùn hé qiǎn yū, mǎi xiǎo zhōu, pán bó, bù shèng fán láo.
己未。至鎮江府。閘已閉，運河淺淤，買小舟，盤博，不勝煩勞。

gēng shēn xīn yǒu. pō zhèn jiāng.
庚申、辛酉。泊鎮江。

rén xū. fā zhèn jiāng. jiǔ qù jiāng zhè, bēn zǒu chuān guǎng, zhà rù fǎng měng, xiāo rán yǒu yú diào jiù xiǎng, bù zhī qí shēn zhī zì tiān mò guī yě.
壬戌。發鎮江。久去江、浙，奔走川、廣，乍入舫艋，蕭然有漁釣舊想，不知其身之自天末歸也。

guǐ hài. zhòu yè xíng.
癸亥。晝夜行。

jiǎ zǐ. zhì cháng zhōu.
甲子。至常州。

yǐ chǒu. pō cháng zhōu.
乙丑。泊常州。

bǐng yín. fā cháng zhōu. píng jiāng qīn qī gù jiù lái xiāng yà zhě, lù xù yú dào, huǎng rán rú gé shì yān.
丙寅。發常州。平江親戚故舊來相迓者，陸續於道，恍然如隔世焉。

dōng shí yuè dīng mǎo, shuò. yǔ zhōng, xíng bú zhù.
冬十月丁卯，朔。雨中，行不住。

wù chén. wèi zhì hǔ shù shí lǐ suǒ, pō.
戊辰。未至滸墅十里所，泊。

jǐ sì. wǎn, rù pán mén.
己巳。晚，入盤門。