jǐng èr nián chūn zhēng yuè, yuán hào gǎi yuán guǎng yùn.
景二年春正月，元昊改元廣運。

huò yán kāi yùn nǎi shí jìn bài wáng hào, gù gǎi.
或言「開運」乃石晉敗亡號，故改。

sān yuè, yí nì míng shū yú huán zhōu.
三月，遺匿名書於環州。

huán zhōu zhī zhōu gāo jì sōng jiǔ rèn xī tǔ, yǐ yǒng gǎn wén. yuán hào è zhī, jiāng qí yí jiàn xì yǐ nì míng wén zì, yán jì sōng yǐ tóu běn guó, zhì yú yán zhōu jìng shàng, bù shǔ sī yǐ wén, jì sōng bù zì ān, biǎo qǐ hái cháo. yòu sī jiàn hán qí yuē: jì sōng bèi yì tóu xī, yuán hào guǒ zhōng yú cháo tíng, zé dāng mì zòu qí shì, hé bì yǐ yí jiàn dá qí pàn zhuàng hū? qí wèi fǎn jiān wú yí yě. rén zōng mìng jì sōng wù lí suǒ zhì, yuán hào zhī jì bù xíng.
環州知州高繼嵩久任西土，以勇敢聞。元昊惡之，將其遺箭系以匿名文字，言繼嵩已投本國，置於延州境上，部署司以聞，繼嵩不自安，表乞還朝。右司諫韓琦曰：「繼嵩背義投西，元昊果忠於朝廷，則當密奏其事，何必以遺箭達其叛狀乎？其為反間無疑也。」仁宗命繼嵩勿離所治，元昊之計不行。

xià wǔ yuè, tài bái fàn tián xīng.
夏五月，太白犯填星。

zài yú guǐ.
在輿鬼。

shā fēi wèi mù shì.
殺妃衛慕氏。

wèi mù, yuán hào jiù shì nǚ, yòu gū, yù yú huì cí tài hòu. dāng hòu bèi shì shí, shì yǐ dà yì zé yuán hào, yuán hào jǐn zhū qí zú, yīn shì huái rèn, yōu zhī bié gōng. jí shēng zǐ, yě lì shì zèn qí mào lèi tā rén, yuán hào nù, bìng zi shā zhī.
衛慕，元昊舅氏女，幼孤，育於惠慈太后。當後被弒時，氏以大義責元昊，元昊盡誅其族，因氏懷妊，幽之別宮。及生子，野利氏譖其貌類他人，元昊怒，並子殺之。

qiū qī yuè, yǐ bīng rù huán qìng.
秋七月，以兵入環慶。

yuán hào shǐ shǒu lǐng é yù děng lǜ bīng shù rù kòu, huán qìng lù bù shǔ sī yǐ wén.
元昊使首領訛遇等率兵數入寇，環慶路部署司以聞。

dōng shí yuè, jiā zhōng shū lìng.
冬十月，加中書令。

rén zōng shòu zūn hào, jiā ēn nèi wài, qiǎn nèi shì shěng dōu zhī féng cóng shùn zhì xìng zhōu, jìn yuán hào zhōng shū lìng, yuán hào shòu zhī yì jù.
仁宗受尊號，加恩內外，遣內侍省都知馮從順至興州，進元昊中書令，元昊受之益倨。

shí yī yuè, zì jiāng gōng xī fān, bài jiǎo sī luó jiāng ān zǐ luó. shī hái, kuì yú zōng gē hé.
十一月，自將攻西蕃，敗角廝羅將安子羅。師還，潰於宗哥河。

jiǎo sī luó jū miǎo chuān, yǐ lùn bū wēn bū gē luàn, jí bīng shā zhī, xǐ jū qīng táng chéng. yuán hào zhī qí shuāi kùn, chū bīng gōng zōng gē dài xīng lǐng zhū chéng, jìn wéi qīng táng. jiǎo sī luó qiǎn bù jiāng ān zǐ luó yǐ bīng shí wàn jué qí hòu, yuán hào hái bīng yǔ zhàn, zhòu yè jué dòu zhì èr bǎi yú rì, zi luó fāng bài. shí yuán hào liáng guì, shì zú jī sǐ zhě zhòng, zhì zōng gē hé bàn dù, zi luó qián shǐ rén jué shuǐ yān zhī, dà kuì, hái.
角廝羅居邈川，以論逋溫逋哥亂，集兵殺之，徙居青唐城。元昊知其衰困，出兵攻宗哥、帶星嶺諸城，進圍青唐。角廝羅遣部將安子羅以兵十萬絕其後，元昊還兵與戰，晝夜角斗至二百餘日，子羅方敗。時元昊糧匱，士卒飢死者眾，至宗哥河半渡，子羅潛使人決水淹之，大潰，還。

qiǎn shǐ rù gòng.
遣使入貢。

yuán hào suī fǎn, yóu suì qiǎn rén rù gòng, shǐ zhě chū rù mín jiān wú jìn. gōng bù shì láng hán yì qǐng chú guǎn shě lǐ zhī, shǐ guān zhǔ mào yì, lì jī fáng, xià shǐ shǐ liǎn.
元昊雖反，猶歲遣人入貢，使者出入民間無禁。工部侍郎韓億請除館舍禮之，使官主貿易，立羈防，夏使始斂。

àn: cǐ xià shǐ guǎn shì zhī shǐ.
按：此夏使館市之始。

shí èr yuè, fù gōng xī fān, dà bài yú hé huáng.
十二月，復攻西蕃，大敗於河湟。

yuán hào fèn zōng gē zhī kuì, bìng bīng lín hé huáng, jiǎo sī luó zhī zhòng guǎ bù dí, bì shàn zhōu bù chū. yuán hào yǐ dù hé, chā zhì zhì qí qiǎn, sī luó zhēn dé zhī, qián shǐ rén yí zhí shēn chù. jí zhàn, yuán hào kuì guī, shì zú shì zhì ér dù, nì sǐ zhě dà bàn, suǒ shī zī lǔ shén zhòng. sī luó shù yǐ qí jì pò xià bīng, yuán hào suì bù gǎn kuī qí jìng.
元昊憤宗哥之潰，並兵臨河湟，角廝羅知眾寡不敵，壁鄯州不出。元昊已渡河，插幟志其淺，廝羅偵得之，潛使人移植深處。及戰，元昊潰歸，士卒視幟而渡，溺死者大半，所失輜鹵甚眾。廝羅數以奇計破夏兵，元昊遂不敢窺其境。

lǚ dà fáng yuē: yuán hào jì dé gān liáng, suì yǒu kuī lǒng shǔ zhī zhì, yuán jiǎo shì zhōng qiáng, bù gǎn fù sī jìn qǔ, gài yǒu yǐ náo qí hòu yě.
呂大防曰：「元昊既得甘、涼，遂有窺隴、蜀之志，緣角氏中強，不敢復思進取，蓋有以撓其後也。」

àn: jiǎo sī luó yǐ lǔ huò lái xiàn, cháo yì jiā sī luó jié dù shǐ shū mì yuàn, hán yì yǐ wèi èr lǔ jiē fān chén, jīn bù yù lìng jiě chóu, nǎi yīn jié jiā shǎng, fēi suǒ yǐ yù sì yí yě. yì suì qǐn. wū hū! yuán hào kòu fǔ zhōu, fàn huán qìng, zhí cháo tíng mìng guān, pàn zhuàng lǚ zhe, shàng dé wèi zhī fān chén hū? jīn bù yīn sī luó bīng shì jiā zhī jié yuè, shǐ tǒng zhū fān yǐ pī qí bèi, jí qí tuì jū lì jīng, xià shì chāng jué, jí ér qiú zhī, wú néng wèi yǐ.
按：角廝羅以鹵獲來獻，朝議加廝羅節度使、樞密院，韓億以為「二虜皆藩臣，今不諭令解仇，乃因捷加賞，非所以御四夷也。」議遂寢。嗚呼！元昊寇府州，犯環慶，執朝廷命官，叛狀屢著，尚得謂之藩臣乎？今不因廝羅兵勢加之節鉞，使統諸蕃以披其背，及其退居歷精，夏勢猖獗，急而求之，無能為已。

jǐng sān nián yuán hào guǎng yùn èr nián chūn zhēng yuè, hái zì xī fān, fēi suǒ shì yǒu zuì zì shā.
景三年、元昊廣運二年春正月，還自西蕃，妃索氏有罪自殺。

suǒ shì, yuán hào dì èr qǔ, sù wú chǒng. yuán hào gōng jiǎo sī luó bīng bài, é chuán yǐ sǐ, suǒ shì xǐ, rì yú yīn lè, yì zì xiū róng. jí yuán hào hái, jù zuì zì shā, yuán hào miè qí jiā.
索氏，元昊第二娶，素無寵。元昊攻角廝羅兵敗，訛傳已死，索氏喜，日娛音樂，益自修容。及元昊還，懼罪自殺，元昊滅其家。

àn: suǒ shì wèi jù zì shā, yuán hào wèi zhī zuì yě. shū yǒu zuì hé? lún cháng zhī lǐ bù yǐ yí dí shū, suǒ shì wén fū sǐ ér xǐ, zuì mò shén yān.
按：索氏畏懼自殺，元昊未之罪也。書「有罪」何？倫常之理不以夷狄殊，索氏聞夫死而喜，罪莫甚焉。

xià sì yuè, jī tiān zhú guó jìn fèng sēng yú xià zhōu.
夏四月，羈天竺國進奉僧於夏州。

tiān zhú rù gòng, dōng xíng jīng liù yuè zhì dà shí guó, yòu èr yuè zhì xī zhōu, yòu sān yuè zhì xià zhōu. xiān shì sēng shàn chēng děng jiǔ rén zhì jīng shī, gòng fàn jīng fó gǔ jí tóng yá pú sà xiàng, liú jīng sān yuè, rén zōng cì shù bó qiǎn hái. dǐ xià zhōu, yuán hào liú yú yì shě, qiú bèi yè fàn jīng bù dé, jī zhī, yóu shì xī yù gòng sēng suì jué.
天竺入貢，東行經六月至大食國，又二月至西州，又三月至夏州。先是僧善稱等九人至京師，貢梵經、佛骨及銅牙菩薩像，留京三月，仁宗賜束帛遣還。抵夏州，元昊留於驛舍，求貝葉梵經不得，羈之，由是西域貢僧遂絕。

qiū qī yuè, gōng huí gú, qǔ guā shā sù sān zhōu.
秋七月，攻回鶻，取瓜、沙、肅三州。

guā shā sù zhū zhōu běn táng guī yì jūn, xiàng xiàn yú huí gú. jiàn lóng zhōng, jié dù shǐ cáo yuán zhōng yǐ zhōu nèi fù, zi sūn shì zhǔ jūn shì. yuán hào yǐn bīng gōng zhī, qiú yuán yú huí gú, bù yīng, sān zhōu xiāng jì méi. yú shì, yuán hào jǐn yǒu hé xī zhī dì.
瓜、沙、肅諸州本唐歸義軍，向陷於回鶻。建隆中，節度使曹元忠以州內附，子孫世主軍事。元昊引兵攻之，求援於回鶻，不應，三州相繼沒。於是，元昊盡有河西之地。

àn: hé xī jiù shǔ yuè zhī, hàn fēn jiǔ quán dūn huáng liǎng jùn. hēi shān zhì qí dōng běi, huáng hé rào qí xī nán, dì fāng èr qiān yú lǐ, chuān wú shé huī, zé wú hǔ sì, chéng qiāng róng zhī dōu huì, tún shǒu zhī yào qū yě. lì nán běi cháo wèi zhū liáng suǒ jù. táng dà lì zhōng, shǐ xiàn tǔ bō. sòng chū, huí gú dé zhī, suì hào fù qiáng. tài zǔ shí, shā zhōu cáo yuán zhōng suī jǔ dì lái guī, yì jī mí wù jué ér yǐ. yuán hào zì liáng zhōu jǐn yǒu qí dì, zé kòng zhì yī xī, píng tūn mò běi, cóng cǐ yòng bīng zhōng yuán, wú hòu gù yōu yǐ.
按：河西舊屬月支，漢分酒泉、敦煌兩郡。黑山峙其東北，黃河繞其西南，地方二千餘里，川無蛇虺，澤無虎兕，誠羌戎之都會，屯守之要區也。歷南北朝為諸涼所據。唐大曆中，始陷吐蕃。宋初，回鶻得之，遂號富強。太祖時，沙州曹元忠雖舉地來歸，亦羈糜勿絕而已。元昊自涼州盡有其地，則控制伊西，平吞漠北，從此用兵中原，無後顧憂矣。

jiǔ yuè, dìng bīng zhì.
九月，定兵制。

xī xià fēng qì qiáng gěng, jū duō nài hán shǔ rěn jī kě, ér xìng è yǔ xuě. qí bù zú yī jiā hào yī zhàng, xiǎo zú shù bǎi zhàng, dà zhě qiān yú zhàng. gù zhì: nián dēng shí wǔ wèi dīng, měi yǒu zhàn dòu, suí zú zhī dà xiǎo chū dīng zhù zhèn. yuán hào lì zhì: lǜ èr dīng qǔ zhèng jūn yī rén, měi fù dān yī rén wèi yī chāo. fù dān zhě, suí jūn zá yì yě. sì dīng wèi liǎng chāo, yú hào kōng dīng. yuàn lì zhèng jūn zhě, dé shè tā dīng wèi fù dān, wú zé xǔ shè zhèng jūn pí ruò zhě wèi zhī, gù zhuàng zhě dé zhèng jūn wèi duō. fán zhèng jūn gěi zhǎng shēng mǎ tuó gè yī, sǐ zé cháng zhī. tuán liàn shǐ yǐ shàng, zhàng yī gōng yī jiàn wǔ bǎi mǎ yī tuó tuó wǔ, qí, gǔ qiāng jiàn gùn bàng mǐ shǎo dài yǔ zhān hún tuō bèi suǒ qiāo jīn fǔ jiàn pái tiě zhào lí gè yī. cì shǐ yǐ xià, wú zhàng wú qí gǔ, rén gè tuó tuó yī jiàn sān bǎi mù liáng yī. bīng sān rén tóng yī mù liáng. mù liáng, zhī máo wèi mù, ér yǐ mù jià zhī. yǒu pào shǒu èr bǎi rén, hào pō xǐ, dǒu lì xuán fēng pào yú tuó tuó ān, zòng shí rú quán. dé hàn rén yǒng zhě wèi qián jūn, hào zhuàng lìng láng. ruò cuì qiè wú tā jì, lìng wǎng shǒu sù zhōu, huò qiān hé wài gēng zuò. hé guó nèi zhū zhōu jì zhī, zǒng bīng wǔ shí yú wàn. bié lì qín shēng jūn shí wàn. xìng líng zhī bīng jīng liàn zhě èr wàn wǔ qiān, bié fù yǐ bīng qī wàn wèi zī dān. lìng xuǎn háo zú shàn gōng mǎ wǔ qiān rén dié zhí, hào yù yuán nèi liù bān zhí, fēn sān fān sù wèi, yuè gěi mǐ èr shí. měi yǒu shì yú xī, zé zì dōng diǎn jí ér xī yú dōng, zé zì xī diǎn jí ér dōng zhōng lù zé dōng xī jiē jí. yù dí zé xū shè zhài zhàng, fú bīng bāo dí hòu, yǐ tiě qí wèi qián jūn, chéng shàn mǎ, zhòng jiǎ, zhuó cì bù rù, yòng gōu suǒ jiǎo lián, suī sǐ bù zhuì. qí bīng fán sān qiān, fēn shí bù, zhàn zé xiān chū tū zhèn, zhèn luàn zé chōng jī zhī. bù bīng xié qí yǐ jìn, fā bīng zé yǐ yín pái zhào bù zhǎng miàn shòu yuē shù. zhòu zé jǔ yān yáng chén, yè zé gōu dēng wèi hòu, chū zhàn lǜ yòng zhǐ rì, bì huì rì. jī liáng bù guò yī xún. zhàn zé dà jiāng jū hòu, huò jù gāo xiǎn. gōng, pí xián shǐ, liǔ gān zhōng zhī bì guàn jiǎ. gù suǒ xiàng wú bù pò yě.
西夏風氣強梗，居多耐寒暑忍饑渴，而性惡雨雪。其部族一家號一帳，小族數百帳，大者千餘帳。故制：年登十五為丁，每有戰鬥，隨族之大小出丁助陣。元昊立制：率二丁取正軍一人，每負擔一人為一抄。負擔者，隨軍雜役也。四丁為兩抄，余號空丁。願隸正軍者，得射他丁為負擔，無則許射正軍疲弱者為之，故壯者得正軍為多。凡正軍給長生馬、駝各一，死則償之。團練使以上，帳一、弓一、箭五百、馬一、橐駝五，旗，鼓、槍、劍、棍、棒、〈米少〉袋、雨氈、渾脫、背索、鍬、斤斧、箭牌、鐵笊籬各一。刺史以下，無帳無旗鼓，人各橐駝一、箭三百、幕梁一。兵三人同一幕梁。幕梁，織毛為幕，而以木架之。有炮手二百人，號「潑喜」，陡立旋風炮於橐駝鞍，縱石如拳。得漢人勇者為前軍，號「撞令郎」。若脆怯無他技，令往守肅州，或遷河外耕作。合國內諸州計之，總兵五十餘萬。別立擒生軍十萬。興、靈之兵精練者二萬五千，別副以兵七萬為資擔。另選豪族善弓馬五千人迭直，號御園內六班直，分三蕃宿衛，月給米二石。每有事於西，則自東點集而西；於東，則自西點集而東；中路則東西皆集。遇敵則虛設寨帳，伏兵包敵後，以鐵騎為前軍，乘善馬，重甲，斫刺不入，用鈎索絞聯，雖死不墜。其兵凡三千，分十部，戰則先出突陣，陣亂則衝擊之。步兵挾騎以進，發兵則以銀牌召部長面受約束。晝則舉煙揚塵，夜則篝燈為候，出戰率用只日，避晦日。齎糧不過一旬。戰則大將居後，或據高險。弓，皮弦；矢，柳竿；中之必貫甲。故所向無不破也。

lì jūn míng.
立軍名。

táng zhì, jié dù shǐ xià cì shǐ yì dé zhǎng bīng. sòng chéng wǔ dài zhī bì, tè shè tōng pàn yǐ lì zhōu zhèng, qí zhēng diào zhēng fá jìn tuì jūn jiāng réng tīng jié dù shǐ biǎo wén. dé míng fù zì zhì fáng yù shǐ zhí. yuán hào dì guǎng bīng zhòng, yīn fēn zuǒ yòu xiāng lì shí èr jiān jūn sī: yuē zuǒ xiāng shén yǒng, yuē shí zhōu xiáng, yuē yòu zhōu jiā níng, yuē wéi zhōu jìng sāi, yuē xī shòu bǎo tài, yuē zhuō luó hé nán, yuē yòu xiāng cháo shùn, yuē gān zhōu gān sù, yuē guā zhōu xī píng, yuē hēi shuǐ zhèn yàn, yuē bái mǎ qiáng zhèn, yuē hēi shān wēi fú, zhū jūn bìng shè dōu tǒng jūn fù tǒng jūn jiān jūn shǐ yī yuán, yǐ guì qī háo yòu lǐng qí zhí, yú zhǐ huī shǐ jiào liàn shǐ zuǒ yòu shì jìn guān shù shí, bù fēn fān hàn xī rèn zhī.
唐制，節度使下刺史亦得掌兵。宋懲五代之弊，特設通判以蒞州政，其徵調、征伐、進退軍將仍聽節度使表聞。德明復自置防禦使職。元昊地廣兵眾，因分左右廂立十二監軍司：曰左廂神勇，曰石州祥，曰宥州嘉寧，曰韋州靜塞，曰西壽保泰，曰卓羅和南，曰右廂朝順，曰甘州甘肅，曰瓜州西平，曰黑水鎮燕，曰白馬強鎮，曰黑山威福，諸軍並設都統軍、副統軍、監軍使一員，以貴戚豪右領其職，余指揮使、教練使、左右侍禁官數十，不分蕃漢悉任之。

dōng shí yuè, gōng lán zhōu zhū qiāng, pò zhī. zhú chéng yú wǎ chuān.
冬十月，攻蘭州諸羌，破之。築城於瓦川。

yuán hào jì qǔ hé xī dì, suì yǒu kuī lǒng shǔ zhī zhì, kǒng tǔ bō zhū zú wèi zhōng guó yòng, jǔ bīng xún ā gàn hé, jǐn pò lán zhōu zhū qiāng. nán lüě dì zhì mǎ xián shān, zhú chéng wǎ chuān fán chuān huì, liú bīng zhèn shǒu, jué xī fān yǔ zhōng guó xiāng tōng lù.
元昊既取河西地，遂有窺隴、蜀之志，恐吐蕃諸族為中國用，舉兵循阿干河，盡破蘭州諸羌。南掠地至馬銜山，築城瓦川、凡川會，留兵鎮守，絕西蕃與中國相通路。

àn: wǎ chuān wèi xī fān yào lù, lán zhōu zhū qiāng suǒ jiè yǐ tōng zhōng guó zhě, yuán hào zuò chéng shù shǒu, yú shì jiǎo sī luó zhū zú gé zài sài wài, shēng shì bù fù xiāng lián, shū yǐ è zhī.
按：瓦川為西番要路，蘭州諸羌所藉以通中國者，元昊作城戍守，於是角廝羅諸族隔在塞外，聲勢不復相聯，書以惡之。

shí èr yuè, yòu xī fān pàn jiǎo sī luó.
十二月，誘西蕃叛角廝羅。

chū, jiǎo sī luó qǔ lǐ lì zūn nǚ, shēng èr zi: yuē xiā zhān, yuē mó jiǎo zhān. yòu qǔ qiáo shì, shēng zǐ yuē dǒng zhān. lì zūn sǐ, lǐ shì chǒng shuāi, chì wèi ní, gù zhī kuò zhōu, xiā zhān děng jié mǔ dǎng lǐ bā quán qiè zài qí mǔ chū bēn. xiā zhān jù hé zhōu, mó zhān jiǎo jù miǎo chuān, fǔ yǒu qí zhòng, sī luó bù néng zhì. yuán hào wén èr zi yuàn qí fù, yīn yǐ zhòng lù jiān zhī, qiě yòu zhū qiú guī fù. yǒu wēn bū gē zǐ yī shēng jīn lóng, yōng zhòng wàn yú, pàn fù yuán hào, jié wèi hūn yīn. sī luó shì cù, gèng yǔ qiáo shì xī xǐ lì jīng chéng.
初，角廝羅娶李立遵女，生二子：曰瞎氈，曰磨角氈。又娶喬氏，生子曰董氈。立遵死，李氏寵衰，斥為尼，錮之廓州，瞎氈等結母黨李巴全竊載其母出奔。瞎氈據河州，磨氈角據邈川，撫有其眾，廝羅不能制。元昊聞二子怨其父，陰以重賂間之，且誘諸酋歸附。有溫逋哥子一聲金龍，擁眾萬餘，叛附元昊，結為婚姻。廝羅勢蹙，更與喬氏西徙歷精城。

jǐng sì nián yuán hào dà qìng yuán nián chūn zhēng yuè, shǐ zhì fān shū. gǎi yuán.
景四年、元昊大慶元年春正月，始制蕃書。改元。

yuán hào shàn huì huà, míng lǜ fǎ, tōng fān hàn wén zì, néng chuàng zhì wù. shǐ cháng yǐ jǐ yì zào fān shū, lìng mó níng lìng yě lì rén róng yǎn yì zhī, chéng shí èr juǎn. zì xíng fāng zhěng, tǐ lèi bā fēn, ér huà pō zhòng fù, jiào guó rén yòng yǐ jì shì. qún chén shàng biǎo xiàn sòng, suì gǎi guǎng yùn sān nián wèi dà qìng yuán nián.
元昊善繪畫，明律法，通蕃漢文字，能創製物。始嘗以己意造蕃書，令謨寧令野利仁榮演繹之，成十二卷。字形方整，體類八分，而畫頗重複，教國人用以紀事。群臣上表獻頌，遂改「廣運三年」為「大慶元年」。

àn: xī yù shū duō yì wén, yǒu lǘ chún shū lián yè shū jié fēn shū dà qín shū tuó chéng shū bèi niú shū shù yè shū qǐ shī shū shí xuán shū fù shū tiān shū lóng shū niǎo yīn shū, fán liù shí sì zhǒng. yuán hào suǒ zào huò yì lèi shì. rán zì shì yǐ hòu, guó zhōng jì shì, xī yòng fān shū, lì èr bǎi yú nián, bù fù gǎi zhèng. xià shǐ shī chuán, liáng yóu yú cǐ, shū xī zhī yě.
按：西域書多異文，有驢唇書、蓮葉書、節分書、大秦書、馱乘書、孛牛書、樹葉書、起屍書、石旋書、覆書、天書、龍書、鳥音書，凡六十四種。元昊所造或亦類是。然自是以後，國中紀事，悉用蕃書，歷二百餘年，不復改正。夏史失傳，良由於此，書惜之也。

xià wǔ yuè, shēng zhōu jùn, yì biān fáng.
夏五月，昇州郡，益邊防。

yuán hào jì jù xià yín suī yòu jìng líng yán huì shèng gān liáng guā shā sù zhū zhōu lì guó, ér yǐ shí bǎo hóng mén zhū zhèn shēng wèi hóng wēi lóng dìng sì zhōu. yòu yǐ sù zhōu wèi fān hé jùn gān zhōu wèi zhèn yí jùn, zhì xuān huà fǔ. dōng jǐn huáng hé, xī jiè yù mén, nán jiē xiāo guān, běi kòng dà mò, dì fāng wàn yú lǐ. yǐ hè lán shān wèi gù, liào bīng shè xiǎn: yǐ qī wàn rén hù wèi xìng qìng, wǔ wàn rén zhèn shǒu xī píng, wǔ wàn rén zhù hè lán shān zuǒ xiāng yòu zhōu lù, yǐ wǔ wàn rén bèi yán lín fǔ yòu xiāng gān zhōu lù, yǐ sān wàn rén bèi xī fān huí hé zì hé nán hóng zhōu bái bào ān yán zhōu, zhì luó luò tiān dū wéi jīng shān děng chù, yǐ wǔ wàn rén bèi huán qìng zhèn róng jūn zì hé běi zhì wǔ là shān, yǐ qī wàn rén bèi qì dān. ér yù biān shàn zhàn, yóu yǐ shān é. shān é zhě, héng shān qiāng, píng xià bīng bù jí yě.
元昊既據夏、銀、綏、宥、靜、靈、鹽、會、勝、甘、涼、瓜、沙、肅諸州立國，而以石堡、洪門諸鎮升為洪、威、龍、定四州。又以肅州為蕃和郡；甘州為鎮夷郡，置宣化府。東盡黃河，西界玉門，南接蕭關，北控大漠，地方萬餘里。倚賀蘭山為固，料兵設險：以七萬人護衛興慶，五萬人鎮守西平，五萬人駐賀蘭山；左廂宥州路，以五萬人備、延、麟、府；右廂甘州路，以三萬人備西蕃、回紇；自河南洪州、白豹、安、鹽州，至羅洛、天都、惟精山等處，以五萬人備環、慶、鎮戎軍；自河北至午臘山，以七萬人備契丹。而御邊善戰，尤倚山訛。山訛者，橫山羌，平夏兵不及也。

àn: shū xī xià dì lǐ shǐ cǐ.
按：書西夏地理始此。

qiū qī yuè, gēng dìng lǐ lè.
秋七月，更定禮樂。

xià zhōu yán dǎng xiàng fān sú, zì chì cí chén táng, shǐ xí zūn bēi jì bài zhū yí. ér qí yīn lè, shàng yǐ pí pá, jī fǒu wèi jié. xǐ zōng shí, cì sī gōng gǔ chuī quán bù, bù yǒu sān jià: dà jià yòng yī qiān wǔ bǎi sān shí rén, fǎ jià qī bǎi bā shí yī rén, xiǎo jià bā bǎi yī shí liù rén: jù yǐ jīn zhēng jié gǔ shou gāng gǔ dà gǔ xiǎo gǔ náo gǔ yǔ bǎo gǔ zhōng míng dà héng chuī xiǎo héng chuī lì táo pí jiā dí wèi qì. lì wǔ dài rù sòng, nián gé bǎi yú, ér qí yīn jié yōu yáng, shēng róng qīng lì, yóu yǒu táng dài yí fēng. dài dé míng nèi fù, qí lǐ wén yí jié, lǜ dù shēng yīn, wú bù zūn yī sòng zhì. yuán hào jiǔ shì zhōng guó wèi bù zú fǎ, wèi yě lì rén róng yuē: wáng zhě zhì lǐ zuò lè, dào zài yí mín. fān sú yǐ zhōng shí wèi xiān, zhàn dòu wèi wù, ruò táng sòng zhī rù jié fán yīn, wú wú qǔ yān. yú shì, yú jí xiōng jiā bīn zōng sì yàn xiǎng, cái lǐ zhī jiǔ bài wèi sān bài, gé lè zhī wǔ yīn wèi yī yīn, lìng yú guó zhōng, yǒu bù zūn zhě, zú.
夏州沿党項蕃俗，自赤辭臣唐，始習尊卑跽拜諸儀。而其音樂，尚以琵琶，擊缶為節。禧宗時，賜思恭鼓吹全部，部有三駕：大駕用一千五百三十人，法駕七百八十一人，小駕八百一十六人：俱以金鉦、節鼓、扌岡鼓、大鼓、小鼓、鐃鼓、羽葆鼓、中鳴、大橫吹、小橫吹、栗、桃皮、茄、笛為器。歷五代入宋，年隔百餘，而其音節悠揚，聲容清厲，猶有唐代遺風。迨德明內附，其禮文儀節，律度聲音，無不遵依宋制。元昊久視中國為不足法，謂野利仁榮曰：「王者制禮作樂，道在宜民。蕃俗以忠實為先，戰鬥為務，若唐宋之縟節繁音，吾無取焉。」於是，于吉凶、嘉賓、宗祀、燕享，裁禮之九拜為三拜，革樂之五音為一音，令於國中，有不遵者，族。

àn: shū xī xià lǐ lè shǐ cǐ.
按：書西夏禮樂始此。

dōng shí yī yuè, shè fān hàn èr zì yuàn.
冬十一月，設蕃漢二字院。

yuán hào jì zhì fān shū zūn wèi guó zì, fán guó zhōng yì wén gào dié, jǐn yì fān shū. yú shì, lì fān zì hàn zì èr yuàn. hàn xí zhèng cǎo fān jiān zhuàn lì. qí zhì yǔ táng sòng hàn lín děng. hàn zì zhǎng zhōng guó wǎng lái biǎo zòu, zhōng shū hàn zì, páng yǐ fān shū bìng liè fān zì zhǎng xī fān huí gú zhāng yē jiāo hé yī qiè wén zì, bìng yòng xīn zhì guó zì, réng yǐ gè guó fān zì fù zhī. yǐ guó zì zài zhū zì zhī yòu, gù fān zì yuàn tè zhòng.
元昊既制蕃書、遵為國字，凡國中藝文誥牒，盡易蕃書。於是，立蕃字、漢字二院。漢習正、草；蕃兼篆、隸。其秩與唐、宋翰林等。漢字掌中國往來表奏，中書漢字，旁以蕃書並列；蕃字掌西蕃、回鶻、張掖、交河一切文字，並用新制國字，仍以各國蕃字副之。以國字在諸字之右，故蕃字院特重。

bǎo yuán yuán nián xià dà qìng èr nián chūn zhēng yuè, shuò, rì yǒu shí zhī.
寶元元年、夏大慶二年春正月，朔，日有食之。

yú shì yuán hào jiàn móu yì jí.
於是元昊僭謀益急。

biǎo qǐng gòng fó wǔ tái shān.
表請供佛五台山。

yuán hào shǐ rén wǎng lái zhōng guó, shú xī biān chén yīn xún zhī shì, jiǔ sī gōng qǔ hé dōng. shì shí, yù shí jìn bīng dào lù, biǎo qǐng gòng fó wǔ tái, qǐ shǐ chén yǐn hù, bìng gěi guǎn quàn, rén zōng cóng zhī.
元昊使人往來中國，熟悉邊臣因循之勢，久思攻取河東。是時，欲識進兵道路，表請供佛五台，乞使臣引護，並給館券，仁宗從之。

xià sì yuè, xìng píng gōng zhǔ zú.
夏四月，興平公主卒。

gōng zhǔ sù yǔ yuán hào bù mù. xiān shì, yuán hào qiǎn shǐ gòng yú qì dān, bù yǐ bìng gào. jì zú, qì dān zhǔ qiǎn běi yuàn chéng zhǐ yē lǜ shù chéng chí zhào jié wèn.
公主素與元昊不睦。先是，元昊遣使貢於契丹，不以病告。既卒，契丹主遣北院承旨耶律庶成持詔詰問。

àn: cǐ qì dān xī xià kāi xì zhī shǐ. yì rì yōu zhōu zhī shī jí ér bù fā, qí yǐ cǐ fū.
按：此契丹、西夏開隙之始。異日幽州之師集而不發，其以此夫。

qiū qī yuè, méng zhū fān yú hè lán shān, móu gōng yán.
秋七月，盟諸蕃於賀蘭山，謀攻延。

yuán hào rù gòng, lù yóu yán, jiǔ móu qǔ zhī, tè yǐ bù xià zhū fān xiàng bèi bù qí, wèi gǎn cù dòng. dài shǐ rén zì wǔ tái hái, zhī hé dōng bèi yù wán gù, xī huì zhū zú háo qiú yú hè lán shān pō yǔ zhī méng, gè cì bì xuè hé jiǔ zhì kū lóu zhōng gòng yǐn zhī, yuē xiān gōng yán, zì dé jìng sāi mén chì chéng lù sān dào bìng rù. zhū qiú yǒu jiàn zhě, zhé shā zhī. bīng jiāng fā, huò yán wèi jiàn dà hào bù zú yǐ fú zhòng, nǎi fù zhǐ.
元昊入貢，路由延，久謀取之，特以部下諸蕃向背不齊，未敢猝動。迨使人自五台還，知河東備御完固，悉會諸族豪酋於賀蘭山坡與之盟，各刺臂血和酒置骷髏中共飲之，約先攻延，自德靖、塞門、赤城路三道併入。諸酋有諫者，輒殺之。兵將發，或言未建大號不足以服眾，乃復止。

jiǔ yuè, zuǒ xiāng jiān jūn shān yù nèi bēn, zhì yán zhōu bèi zhí.
九月，左廂監軍山遇內奔，至延州被執。

shān yù míng wéi liàng, yuán hào cóng fù yě. yǔ dì wéi yǒng fēn zhǎng zuǒ yòu xiāng bīng, qí cóng dì wéi xù yì qīn jìn yòng shì. yuán hào shù kuī biān, shān yù jiàn yuē: zhōng guó dì dà bīng duō, guān zhōng fù ráo, huán qìng, yán jù zhū biān xiǎn yào, ruò cǐ shù lù chéng chí jǐn xiū gōng shǒu zhī bèi, wǒ gōng mǎ zhī jì wú suǒ shī, niú yáng zhī huò wú suǒ shòu, yī èr nián jiān bì qiě zuò kùn, bù rú ān shǒu fān chén, suì xiǎng cì yí zhī hòu, guó zhī fú yě. yuán hào bù tīng, xīn è qí bù cóng jǐ, yǔ wéi xù yuē: rǔ shǒu shān yù fǎn, wú yǐ shān yù guān jué yǔ rǔ. bù rán, jù zú miè yǐ. wéi xù bù rěn, gèng yǐ gào shān yù. shān yù yù nèi jiàng, wéi yǒng yuē: nán cháo wú rén, bù zhī wù zú suǒ wèi, jiāng bù xìn xiōng, xiōng bì jiāo kùn. shān yù yuē: shì zhì cǐ, bù dé yǐ yě. ruò nán cháo yǒu fú, zé nà wǒ yǐ. qiǎn rén chí gào chì yì jīn míng xún jiǎn lǐ shì bīn suǒ, yù zì jiāng bīng è huáng hé nán dù, fā bù luò nèi shǔ, rù gào qí mǔ dú gū shì, mǔ yuē: rǔ zì wèi jì. wǒ nián bā shí yú, bù néng cóng rǔ qù, wèi rǔ lèi, dāng zhì wǒ shì zhōng, zòng huǒ fén zhī. shān yù děng tì qì rú mǔ yán, qiè qí qī yě lì luó luó zi ā yù jí qīn shǔ èr shí èr rén, yǐ zhēn bǎo míng mǎ nèi bēn. shì yuè, zhì bǎo ān jūn. zhī jūn zhū jí yǐ gào zhī yán zhōu guō quàn, quàn yǔ qián xiá lǐ wèi yì, zì dé míng nà gòng sì shí nián, yǒu nèi fù zhě wèi cháng liú, yīn qiǎn shān yù hái. shān yù bù kě, wèi děng yí qí zhà, lìng rén zhí zhī, shān yù yǔ wéi yǒng wéi xù děng hào kū chēng yuān, quàn děng bù tīng, mìng jiān yā hán zhōu jiāng bīng wèi sòng yú xià zhōu.
山遇名惟亮，元昊從父也。與弟惟永分掌左右廂兵，其從弟惟序亦親近用事。元昊數窺邊，山遇諫曰：「中國地大兵多，關中富饒，環慶，延據諸邊險要，若此數路城池盡修攻守之備，我弓馬之技無所施，牛羊之貨無所售，一二年間必且坐困，不如安守藩臣，歲享賜遺之厚，國之福也。」元昊不聽，心惡其不從己，語惟序曰：「汝首山遇反，吾以山遇官爵與汝。不然，俱族滅矣。」惟序不忍，更以告山遇。山遇欲內降，惟永曰：「南朝無人，不知兀卒所為，將不信兄，兄必交困。」山遇曰：「事至此，不得已也。若南朝有福，則納我矣。」遣人持誥敕詣金明巡檢李士彬所，欲自將兵扼黃河南渡，發部落內屬，入告其母獨孤氏，母曰：「汝自為計。我年八十餘，不能從汝去，為汝累，當置我室中，縱火焚之。」山遇等涕泣如母言，挈其妻野利羅羅、子阿遇及親屬二十二人，以珍寶名馬內奔。是月，至保安軍。知軍朱吉以告知延州郭勸，勸與鈐轄李謂議，自德明納貢四十年，有內附者未嘗留，因遣山遇還。山遇不可，渭等疑其詐，令人執之，山遇與惟永、惟序等號哭稱冤，勸等不聽，命監押韓周將兵衛送於夏州。

àn: shān yù shǒu zhǎng xī fù jūn zhèng, qí chū zhì yán zhōu shí, jí yán yuán hào jīng bīng cái bā wàn rén, yú jiē lǎo ruò bù kān zhàn dòu, gài shēn xī guó zhōng xū shí zhě. ruò liú yǐ wèi xī fān píng hàn, zé yòng qí shǒu zú, zhì qí xīn fù, jiào zhī zhōng cháo jiāng zuǒ mào mèi cāo gē, qí xiào dāng bù chì bèi xǐ. nǎi qiǎn shǐ zhí sòng, bù tè zǔ róng rén xiàng huà zhī xīn, ér sòng shì guǎ móu, zǎo bèi yuán hào kuī jiàn yī bān yǐ!
按：山遇手掌西復軍政，其初至延州時，即言元昊精兵才八萬人，余皆老弱不堪戰鬥，蓋深悉國中虛實者。若留以為西蕃屏翰，則用其手足，制其心腹，較之中朝將佐冒昧操戈，其效當不啻倍蓰。乃遣使執送，不特阻戎人向化之心，而宋室寡謀，早被元昊窺見一斑矣！

shān yù hái zhì yòu zhōu, shā zhī.
山遇還至宥州，殺之。

yuán hào kǒng shān yù rù hàn, lǜ shī lái tǎo, zì jiāng bīng chū zhù yòu zhōu, bù shǔ fān zú wèi yù dí jì. huì hán zhōu sòng shān yù zhì, yǔ yuán hào jiàn yú niè yí pō. yuán hào yī jǐn páo huáng mián hú mào, bù kěn shòu, yuē: yán zhōu yòu wǒ pàn chén, wǒ jīn yǐn bīng wèn zuì, dāng yú zhī zhōu tīng qián shòu zhī. zhōu shuō yù liáng jiǔ, shǐ tīng. suì jí cóng qí shè shā shān yù fù zǐ, shān yù yǒu yǒng lüè, qí sǐ yě, guó rén āi zhī. fù bì yuē: xī jiè dì duō dài shān, mǎ néng zǒu xiǎn, hàn hǎi mí yuǎn, shuǐ quán bù shēng. wáng lǚ cú zhēng, jūn xū bù gěi. qióng tǎo zé dùn nì, tuì bǎo zé xí zhuī, yǐ dòu náo wèi kùn rén zhī móu, yǐ chí jiǔ wèi guì cái zhī jì. yuán hào bèi cǐ xiǎn zǔ, gǎn sì chāng kuáng. fù zhī xiān cháo lǚ cì bīng zhēng, zhōng qì líng xià, jīn qí zì fù qiáng shèng, yǒu yú wǎng shí, ér wèi zhī yǔ yì zhě, yòu jiē jiǎo yān duō móu, fèn rán sī chěng. shān yù suī yù è zhī, dé hū? rán qí yī xīn xiàng huà, wèi yōng nú suǒ bài, suì zhì shēn sǐ zú miè, yù yì qióng yǐ!
元昊恐山遇入漢，率師來討，自將兵出駐宥州，部署蕃族為禦敵計。會韓周送山遇至，與元昊見於鑷移坡。元昊衣錦袍、黃綿胡帽，不肯受，曰：「延州誘我叛臣，我今引兵問罪，當於知州廳前受之。」周說諭良久，始聽。遂集從騎射殺山遇父子，山遇有勇略，其死也，國人哀之。富弼曰：「西界地多帶山，馬能走險，瀚海彌遠，水泉不生。王旅徂征，軍需不給。窮討則遁匿，退保則襲追，以逗撓為困人之謀，以遲久為匱財之計。元昊悖此險阻，敢肆猖狂。復知先朝屢次兵征，終棄靈、夏，今其自負強盛，有逾往時，而為之羽翼者，又皆狡焉多謀，憤然思逞。山遇雖欲遏之，得乎？然其一心向化，為庸奴所敗，遂致身死族滅，遇亦窮矣！

dōng shí yuè, yuán hào chēng dì, jiàn guó hào dà xià, gǎi yuán tiān shòu lǐ fǎ yán zuò.
冬十月，元昊稱帝，建國號「大夏」，改元「天授禮法延祚」。

yuán hào chēng wù zú yǐ shù nián, wù zú zhě, huá yán qīng tiān zǐ, wèi zhōng guó wèi huáng tiān zǐ yě. zhì shì, yǔ yě lì rén róng yáng shǒu sù děng móu chēng dì hào, yú shì yuè shí yī rì zhú tái xìng qìng fǔ nán, shòu cè jí huáng dì wèi, gǎi dà qìng èr nián yuē tiān shòu lǐ fǎ yán zuò yuán nián, yǐ yě lì rén róng. wéi míng shǒu quán zhāng zhì zhāng jiàng yáng kuò xú mǐn zōng zhāng wén xiǎn wèi zhōng shū shū mì shì zhōng děng guān, zhuān zhǔ móu yì yǐ yáng shǒu sù zhōng dǐng chén wéi míng yù róng zhāng yán shòu wèi guān jì shòu nà zhū sī, zhǔ wén shū yǐ yě lì wàng róng yě lì yù qǐ chéng bū kè chéng shǎng dōu wò zhě duō rú dìng duō duō mǎ dòu wéi jí fēn zhù shí èr jiān jūn sī dì, zhǔ bīng mǎ qí yú bài shòu yǒu chà.
元昊稱兀卒已數年，兀卒者，華言青天子，謂中國為黃天子也。至是，與野利仁榮、楊守素等謀稱帝號，於是月十一日築台興慶府南，受冊即皇帝位，改大慶二年曰天授禮法延祚元年，以野利仁榮。嵬名守全、張陟、張絳、楊廓、徐敏宗、張文顯為中書、樞密、侍中等官，專主謀議；以楊守素、鐘鼎臣、嵬名聿榮、張延壽為官計、受納諸司，主文書；以野利旺榮、野利遇乞、成逋克成、賞都臥〈者多〉、如定多多馬、竇維吉分駐十二監軍司地，主兵馬；其餘拜授有差。

shàng shì hào.
上諡號。

yuán hào lìng qún chén fèng cè shì zǔ bǎo jí yuē shén wǔ huáng dì, miào hào tài zǔ bǐ yě lì shì yuē shùn chéng yì xiào huáng hòu fù dé míng yuē guāng shèng huáng dì, miào hào tài zōng bǐ wèi mù shì yuē huì cí dūn ài huáng hòu. yǐ, lì fēi yě lì shì wèi xiàn chéng huáng hòu, zi níng míng wèi huáng tài zǐ.
元昊令群臣奉冊諡祖保吉曰神武皇帝，廟號太祖；妣野利氏曰順成懿孝皇后；父德明曰光聖皇帝，廟號太宗；妣衛慕氏曰惠慈敦愛皇后。已，立妃野利氏為憲成皇后，子寧明為皇太子。

shí yī yuè, sì shén xī liáng fǔ, suì bù qiǎn hè jiāo rén shǐ.
十一月，祀神西涼府，遂不遣賀郊人使。

yuán hào qiǎn pān qī bù chāng lǐ mǎ qǐ diǎn bīng jí péng zi shān, zì yì xī liáng fǔ sì shén. shí, zhōng guó nán jiāo. gù shì, zhū fān yǒu gòng. yuán hào yīn zì dì, bù fù shǐ hè. rén zōng zhào shǎn xī hé dōng jiù yǔ yuán hào jiè hù shì zhě, suǒ zài jìn jué zhī.
元昊遣潘七布、昌里馬乞點兵集蓬子山，自詣西涼府祀神。時，中國南郊。故事，諸蕃有貢。元昊因自帝，不復使賀。仁宗詔陝西、河東舊與元昊界互市者，所在禁絕之。