kāng dìng yuán nián xià tiān shòu lǐ fǎ yán zuò sān nián xià sì yuè, xī fān mó zhān jiǎo móu gōng liáng zhōu.
康定元年、夏天授禮法延祚三年夏四月，西蕃磨氈角謀攻涼州。

mó zhān jiǎo yǔ fù jiǎo sī luó cāi zǔ, suī gè zhì yī chéng, bié lì wén fǎ, rán zhōng bù néng tǒng shè zhū fān. bǎo yuán zhōng, zhōng cháo yù jiān fǔ zhī, mìng wèi shùn zhōu tuán liàn shǐ, mó zhān jiǎo gǎn ēn shàng biǎo, yán yǒu bīng èr wàn, yuàn qǔ xī liáng, qǐng qiǎn shǐ hù, rén zōng zhào jiā zhī.
磨氈角與父角廝羅猜阻，雖各治一城，別立文法，然終不能統攝諸蕃。寶元中，中朝欲兼撫之，命為順州團練使，磨氈角感恩上表，言有兵二萬，願取西涼，請遣使護，仁宗詔嘉之。

wǔ yuè, qǔ sāi mén zhài, zhí zhài zhǔ gāo yán dé, suì pò ān yuǎn zhū zhài.
五月，取塞門寨，執寨主高延德，遂破安遠諸寨。

sāi mén, zhū bù jiù zhǐ, zài lú zi guān nán, jù jīn míng èr bǎi lǐ, xiàng shǔ xià zhōu. chún huà zhōng, jīn míng shǒu jiāng lǐ jì zhōu kāi zhì sāi mén yā ér liǎng lù, jiàn zhài qí dì. rán yǔ yán zhōu xiāng jù, lù wú rén yān, yī shuǐ qū qǔ, shè dù wǔ shí qī chù, shì shū gū jué. yuán hào yú èr yuè zhōng, zì yán zhōu tuì bīng jīn míng, qiǎn shǒu lǐng yuē yù méi wù děng bù fān qí qī bǎi yú, zài sāi mén páng jìn zhù pō, jǐ lǜ dà zhòng gōng zhī. zhài zhōng bīng cái qiān rén, jiān shǒu wǔ yuè, lǚ gào jí yú yán zǒng guǎn zhào zhèn zhèn qiǎn bǎi yú rén lái yuán. yuán hào jǐn jiān zhī. shēng yán zhōng guó yǐ qì cǐ zhài, lì pò zhī. shā bīng mǎ jiān yā wáng jì yuán, zhí zhài zhǔ nèi diàn chéng zhì gāo yán dé, xī qǔ qí liáng cǎo qì jiǎ.
塞門，諸部舊址，在盧子關南，距金明二百里，向屬夏州。淳化中，金明守將李繼周開治塞門、鴉兒兩路，建寨其地。然與延州相距，路無人煙，一水屈曲，涉渡五十七處，勢殊孤絕。元昊於二月中，自延州退兵金明，遣首領約遇、沒兀等部蕃騎七百餘，在塞門旁近駐泊，己率大眾攻之。寨中兵才千人，堅守五月，屢告急於延總管趙振；振遣百餘人來援。元昊盡殲之。聲言中國已棄此寨，力破之。殺兵馬監押王繼元，執寨主內殿承制高延德，悉取其糧草器甲。

chéng shèng wéi ān yuǎn, tiān fēng yǔ, lù ní nào, péng hāo shēn méi rén xī. yuán hào lǜ yán zhōu yuán shī zhì, fú bīng hún zhōu chuān yǐ yāo guī lù. ān yuǎn shī yuán, yì pò. yú shì, fēn bīng páng qǔ kǎo lǎo hēi shuǐ děng zhài, wǔ lóng chuān yī dài biān hù, fén lüè dài jǐn. ōu yáng xiū yuē: yuán hào jiǎ jiè míng hào yǐ wēi qí zhòng, xiān jī zhài bǎo zhī yì qǔ zhě yī èr. rán hòu xùn yǎng jīng ruì, wèi zhǎng jiǔ zhī móu. gù qí lái yě, suī shèng ér bù qián, bù bài ér zì tuì, suǒ yǐ yòu wú bīng ér láo zhī yě. huò shēng yán jī wú dōng ér jī xī, huò shēng yán jī wú xī ér jī dōng, zhà chū zhà rù, suǒ yǐ shǐ wǒ bīng fēn bèi duō ér bù dé jiǎn xī yě. wú yù sù zhàn, bǐ zé chí zhòng yǐ yǎng ruì zuò yǐ dài zhàn, bǐ zé liǎn bì ér bù lái. zhí dài zhōng guó yǐ kùn, mín lì yǐ pí, yòu huò zhōng yǒu shuǐ hàn zhī zāi, diào liǎn bù shèng, dào zéi sì qǐ, bǐ nǎi fèn qí quán lì, jǐn ruì shēn rù. guān qí shǐ gào chēng dì, qì shàng shū, yú nián bù chū, yī chū zé fēng bù kě dāng, zhí jié fān guān, qín huò jiāng shuài, duō lǐ bù shā, cǐ qí yīn móu suǒ xù, qǐ yī zhāo xī zhī gù zāi!
乘勝圍安遠，天風雨，路泥淖，蓬蒿深沒人膝。元昊慮延州援師至，伏兵渾州川以邀歸路。安遠失援，亦破。於是，分兵旁取栲栳、黑水等寨，五龍川一帶邊戶，焚掠殆盡。歐陽修曰：「元昊假借名號以威其眾，先擊寨堡之易取者一二。然後訓養精銳，為長久之謀。故其來也，雖勝而不前，不敗而自退，所以誘吾兵而勞之也。或聲言擊吾東而擊西，或聲言擊吾西而擊東，乍出乍入，所以使我兵分備多而不得減息也。吾欲速戰，彼則持重以養銳；坐以待戰，彼則斂避而不來。直待中國已困，民力已疲，又或中有水旱之災，調斂不勝，盜賊四起，彼乃奮其全力，盡銳深入。觀其始告稱帝，迄上書，逾年不出，一出則鋒不可當，執劫蕃官，擒獲將帥，多禮不殺，此其陰謀所蓄，豈伊朝夕之故哉！」

huá zhōu shēng zhāng yuán wú hào lái tóu, guān zhī.
華州生張元、吳昊來投，官之。

huá zhōu shēng yuē zhāng yuē wú zhě, fù qì tì tǎng, yǒu zòng héng cái, lèi jǔ bù dì, báo yóu sāi shàng, chān lǎn shān chuān fēng sú, kǎi rán yǒu zhì jīng lüè, chǐ yú zì shòu, fàng yì shī jiǔ, chū yǔ jīng rén, ér biān shuài jiē mò zhī zhī, chàng wú suǒ shì. wén yuán hào lǚ kuī zhōng guó, suì xī zǒu. guò xiàng yǔ miào, gū yǐn jí hān, chóu jiǔ xiàng qián, bēi gē qín huáng cǎo mèi, liú xiàng qǐ tūn bìng zhī cí, dà tòng ér xíng. jì rù guó, èr rén zì niàn bù chū qí wú yǐ dòng tīng, gè gèng qí míng, xiāng yǔ yì jiǔ sì, jù yǐn zhōng rì, yǐn bǐ shū bì yuē zhāng yuán wú hào yǐn cǐ. luó zhě zhí zhī, yuán hào zé yǐ rù guó wèn huì zhī yì, èr rén dà yán yuē: xìng shàng wèi lǐ huì, nǎi lǐ huì míng yé? shí yuán hào shàng wèi gēng míng nǎng xiāo, suǒ shàng biǎo zòu, réng yòng zhōng guó cì xìng yě. wén yán sǒng rán, yì ér shì zhī, rì zūn chǒng yòng shì, hòu rù kòu fāng lüè duō èr rén dǎo zhī yún.
華州生曰張、曰吳者，負氣倜儻，有縱橫才，累舉不第，薄游塞上，覘覽山川風俗，慨然有志經略，恥於自售，放意詩酒，出語驚人，而邊帥皆莫之知，悵無所適。聞元昊屢窺中國，遂西走。過項羽廟，沽飲極酣，酬酒像前，悲歌「秦皇草昧，劉、項起吞併」之詞，大慟而行。既入國，二人自念不出奇無以動聽，各更其名，相與詣酒肆，劇飲終日，引筆書壁曰「張元、吳昊飲此」。邏者執之，元昊責以入國問諱之義，二人大言曰：「姓尚未理會，乃理會名耶？」時元昊尚未更名曩霄，所上表奏，仍用中國賜姓也。聞言竦然，異而釋之，日尊寵用事，後入寇方略多二人導之雲。

àn: xī wèi gōng shū cuó jiàn wèi yāng yú huì wáng yuē: bù yòng, jí shā zhī. wáng yǐ wèi bèi ér bù tīng. hòu yāng rù qín, suì qiáng qín ér ruò wèi. gài huái cái zhī shì, bù wèi wǒ yòng, jí wèi dí zī. kuàng fù qì tì tǎng, zòng héng bù jī, rú èr rén zhě hū! gù shì shí hán fàn zhǔ bīng xū cái kǒng jí, fán zhì néng zhī shì, wú bù wèi zhì yōu yí, qì shǐ gè dāng, ér dú yú èr rén shī zhī, qǐ fēi tiān zāi!
按：昔魏公叔痤薦衛鞅於惠王曰：「不用，即殺之。」王以為悖而不聽。後鞅入秦，遂強秦而弱魏。蓋懷才之士，不為我用，即為敵資。況負氣倜儻，縱橫不羈，如二人者乎！顧是時韓、范主兵需才孔亟，凡智能之士，無不位置攸宜，器使各當，而獨於二人失之，豈非天哉！

xià zhōu mín hán fú nèi fù.
夏州民韓福內附。

fú chū míng huái liàng, jiàn yuán hào jiàn chǐ rì shèng, zì xià zhōu nèi bēn, qǐng gǎi míng zì xiào. rén zōng zhào lì shén wèi jūn, hòu cóng rèn fú pò bái bào chéng yǒu gōng, bǔ chéng jú, xún qiān sān bān jiè zhí.
福初名懷亮，見元昊僭侈日盛，自夏州內奔，請改名自效。仁宗詔隸神衛軍，後從任福破白豹城有功，補承局，尋遷三班借職。

àn: zhāng wú yǐ zhōng guó shì rén gān tóu xià guó, lǜ yǐ chūn qiū qù xià jiù yí zhī yì, zuì qǐ néng cí? fú nǎi qiāng shǔ xiǎo mín, dú néng jié shēn mù yì, yì kě jiā yǐ, cǐ shū yú cè, shǐ hòu shì zhī shì yǒu rú zhāng, wú zhě, wén fú zhī fēng, huò kuì ér zhǐ yú!
按：張、吳以中國士人甘投夏國，律以《春秋》去夏就夷之義，罪豈能辭？福乃羌屬小民，獨能潔身慕義，亦可嘉矣，此書於冊，使後世之士有如張，吳者，聞福之風，或愧而止歟！

liù yuè, suì xīng fàn jǐng yuè. qiū qī yuè, yòu fàn dōng jǐng.
六月，歲星犯井鉞。秋七月，又犯東井。

zài jǐng shí sān dù.
在井十三度。

fēn bīng gōng jīn míng.
分兵攻金明。

yuán hào jiǔ zhù jīn míng, cháo tíng shǐ yán qián xiá zhāng kàng dōu jiān wáng dá lǜ bīng jī zhī, shǐ tuì. yán zhōu bīng mǎ dōu jiān zhōu měi, qǐng yú ān fǔ fù shǐ fàn zhòng yān yuē: xià rén xīn dé zhì, shì bì fù lái. jīn míng dāng biān chōng, ruò bù jí wán, jiāng suì shī zhī. zhòng yān yīn shǔ měi chéng yān. shù rì, yuán hào shǐ bīng gōng zhī, zhèn yú yán zhōu chéng běi sān shí lǐ, yǔ měi lì zhàn, dǐ mù bù jiě. měi xǐ jūn shān běi, duō shè yí bīng, jiāng shì wàng jiàn yǐ wèi jiù zhì, yǐn hái. jì ér fù chū ài hāo shān, zhì guō běi píng yǔ měi bīng yè dòu. měi lìng bù zú chí jù cóng jiān dào shàng shān, sì miàn dà zào, zhòng jù ér zǒu, shī niú yáng tuó tuó kǎi jiǎ shù qiān jì.
元昊久駐金明，朝廷使延鈐轄張亢、都監王達率兵擊之，始退。延州兵馬都監周美，請於安撫副使范仲淹曰：「夏人新得志，勢必復來。金明當邊沖，若不亟完，將遂失之。」仲淹因屬美城焉。數日，元昊使兵攻之，陣於延州城北三十里，與美力戰，抵暮不解。美徙軍山北，多設疑兵，將士望見以為救至，引還。既而復出艾蒿山，至郭北平與美兵夜斗。美令部卒持炬從間道上山，四面大噪，眾懼而走，失牛、羊、橐駝、鎧甲數千計。

fù: liáo shǐ dù fáng chuán: zhòng xī jiǔ nián, xià rén qīn sòng, sòng qiǎn guō zhēn lái gào, qǐng yǔ xià hé. shàng mìng fáng shǐ xià jiě zhī, rú yuē bà bīng, gè guī qīn dì. kǎo xìng zōng jì, jiǔ nián qiū qī yuè guǐ yǒu, sòng qiǎn guō zhēn yǐ fá xià lái bào, qiǎn shū mì shǐ dù fáng bào pìn, bù yán rú xià jiě hé, chuán yí wù.
附：《遼史·杜防傳》：重熙九年，夏人侵宋，宋遣郭禎來告，請與夏和。上命防使夏解之，如約罷兵，各歸侵地。考《興宗紀》，九年秋七月癸酉，宋遣郭禎以伐夏來報，遣樞密使杜防報聘，不言如夏解和，《傳》疑誤。

jiǔ yuè, gōng sān chuān zhài, wéi zhèn róng jūn, dà jīng.
九月，攻三川寨，圍鎮戎軍，大驚。

jīng yuán sù chēng chōng yào, zì zhèn róng zhì wèi zhōu, yán jīng hé dà chuān zhí dǐ jīng, lüè wú xiǎn zǔ, suī yǒu chéng chí, jǐn jù píng dì, yǔ xià guó lù jìng jiāo zá. yuán hào lǜ bīng jìng gōng sān chuān zhài, shā xī lù dōu xún jiǎn shǐ yáng bǎo jí, bài dōu jiān liú jì zōng lǐ wěi děng bīng. jìn gōng dìng chuān bǎo, shǒu jiāng sān bān jiè zhí guō lún gù shǒu, bù néng xià. lüè liú bǎo, jiàng zhǐ huī wáng yù dōu yú hòu liú yòng. lián pò gān hé gān gōu zhào fú sān bǎo, wéi zhèn róng. jīng zhōu zhù pō dōu jiān wáng, yǐ sān qiān qí yóu wǎ tíng lái yuán, yù yú shī zi bǎo, huī bīng wéi zhī shù zhòng, fèn lì dòu, pò wéi chū. huì rì mù, yǔ qí xià yuē: bīng fǎ yǐ guǎ jī zhòng, lì zài mù. fù rù zhèn suǒ zhàn, yǒu xiāo jiāng chí zào qí chū qiāng zhí xiōng, shāng qí yòu bì. yǐ zuǒ shǒu chǔ nǎo suì zhī. yòu yī jiāng yǐ qiāng jìn, fù bì zhī. xià bīng dà jīng, jiāng yǐn hái, huì yǐ mǎ zhōng liú shǐ tuì. yuán hào liú jūn dà lüè sān rì, wén jīng yuán qián xiá guō zhì gāo lǜ dà bīng qū sān chuān, nǎi hái.
涇原素稱衝要，自鎮戎至渭州，沿涇河大川直抵、涇，略無險阻，雖有城池，盡據平地，與夏國路徑交雜。元昊率兵徑攻三川寨，殺西路都巡檢使楊保吉，敗都監劉繼宗、李緯等兵。進攻定川堡，守將三班借職郭綸固守，不能下。掠劉堡，降指揮王遇、都虞候劉用。連破乾河、乾溝、趙福三堡，圍鎮戎。涇州駐泊都監王，以三千騎由瓦亭來援，遇於獅子堡，揮兵圍之數重，奮力斗，破圍出。會日暮，語其下曰：「兵法以寡擊眾，利在暮。」復入陣索戰，有驍將持皂旗出槍直胸，傷其右臂。以左手杵腦碎之。又一將以槍進，復斃之。夏兵大驚，將引還，會以馬中流矢退。元昊留軍大掠三日，聞涇原鈐轄郭志高率大兵趨三川，乃還。

huán qìng guān jūn rù bái bào chéng, shī hái fù zhī.
環慶官軍入白豹城，師還復之。

yuán hào zhī wéi zhèn róng yě, ān fǔ fù shǐ hán qí shǐ huán qìng fù zǒng guǎn rèn fú lǜ bīng qī qiān, shēng yán xún biān, zì qìng zhōu dōng lù huá chí fèng chuān zhèn, qū qī shí lǐ zhì róu yuǎn zhài, dà kào fān bù, jí xí bù fèn zhū jiāng yè dǐ bái bào chéng píng míng kè zhī, pò dàng gǔ miē děng sì shí yī zú, qín tuán liàn shǐ yī rén fān guān sì rén, fān bù zǒu nì tǔ kōng zhōng, fú fén shā zhī. yòu shāo jī jù cāng chǎng jiǔ wù jí tài wèi yá. yuán hào kǒng yán qìng hé bīng, xìng zhōu yǒu shī, jí huí shī yuán, guān jūn yǐ tuì. lìng qí niè qí hòu, shén mù běi lù dōu xún jiǎn fàn kè, yǐn bīng fú yá xiǎn, qí bàn dù yāo jī, yuán hào yǔ zhàn bù shèng nǎi hái. chéng zhōng fén huǐ yī kōng, lìng fān zhòng xiū qì jū zhī, yì bīng wèi shǒu, yú shì bái bào fù gù. zhōu lǐ yuē: yuán hào bīng kòu sān chuān, guān jūn bù néng yù, qí shǐ rèn fú yè gōng bái bào, pò qí zú shǔ, fén qí jī jù. cǐ suǒ wèi gōng qí suǒ bì jiù, xíng gé shì jìn zhī dào yě.
元昊之圍鎮戎也，安撫副使韓琦使環慶副總管任福率兵七千，聲言巡邊，自慶州東路華池、鳳川鎮，趨七十里至柔遠寨，大犒蕃部，即席部分諸將夜抵白豹城平明克之，破盪骨咩等四十一族，擒團練使一人、蕃官四人，蕃部走匿土空中，福焚殺之。又燒積聚倉場、酒務及太尉衙。元昊恐延、慶合兵，興州有失，急回師援，官軍已退。令騎躡其後，神木北路都巡檢范恪，引兵伏崖險，俟半渡邀擊，元昊與戰不勝乃還。城中焚毀一空，令蕃眾修葺居之，益兵為守，於是白豹復固。周禮曰：「元昊兵寇三川，官軍不能御，琦使任福夜攻白豹，破其族屬，焚其積聚。此所謂攻其所必救，形格勢禁之道也。」

shè tiě yě wù yú xià zhōu. dōng shí yuè, guān jūn fēn dào lái gōng, jù què zhī.
設鐵冶務於夏州。冬十月，官軍分道來攻，拒卻之。

xià zhòng jiǎ zhòu jiē lěng duàn ér chéng, jiān huá guāng yíng, fēi jìn nǔ kě rù. gài xià zhōu duō tiě, zhōu dōng shè tiě yě wù, qù hé dōng lín fǔ jiè huáng hé xī yuē bā shí lǐ. xiān shì bù shǔ gé huái mǐn chū bǎo ān jūn běi mù chǎng gǔ, yóu wéi nián lǐng xí pò xià bīng shù qiān rén, zhú zhī, zhí bī xià zhōu ér hái. yú shì, zhī yán zhōu fàn zhòng yān móu qǔ tiě yě wù, yǐ tú xià zhōu. fù qiǎn huái mǐn yǔ lín fǔ dōu jiān zhū guān, lǜ bīng fēn liù dào yǎn xí. guān děng rù jiè, pò yī shí yú zhài zú zhàng èr shí yú chù, dǐ hóng zhōu. xià rén jié zhài hàn jù, yīn lìng héng shān fān bù jǐn jù xiǎn yào, chū yāo guān jūn hòu, huái mǐn děng zhàn bù shèng, zài sù ér tuì. tián kuàng yuē: xià jiè zhū chù shè bèi shén yán, guān bīng rù jiè, wèi zhī dǎ lǔ, suǒ huò wú jǐ, xiàn méi jí duō. rú hǎo rén yǔ dǎ wǎ é zú, wáng sān bǎi sì rén, wú suǒ huò rèn zhèng dǎ nào é bǎo, wáng bǎi jiǔ shí sān rén, qín fèng bù shǔ sī dǎ lǒng bō zú, wáng jiǔ shí liù rén, gè huò shǒu yī jí qí yú dà wáng xiǎo huò, wú zú yán zhě. zhì yú liú qiān, gāo jì sōng děng pò páng qīng zhū zú, zhū guān děng rù hóng zhōu qiān zhì, jiē wèi yǒu gōng zhě yě. rán wú bù shā lù lǎo ruò, yǐ zēng shǒu jí. cǐ jiē wú mín, jì lún yú yì yù, ér yòu wú gū bèi qiāng, fǎn shǐ yí mín chēng yuān xī jiè, yǐ qiú fù chóu. xū, kě kuì yě yǐ!
夏眾甲冑皆冷鍛而成，堅滑光瑩，非勁弩可入。蓋夏州多鐵，州東設鐵冶務，去河東麟、府界黃河西約八十里。先是部署葛懷敏出保安軍北木場谷，由嵬年嶺襲破夏兵數千人，逐之，直逼夏州而還。於是，知延州范仲淹謀取鐵冶務，以圖夏州。復遣懷敏與麟府都監朱觀，率兵分六道掩襲。觀等入界，破一十餘寨、族帳二十餘處，抵洪州。夏人結寨捍拒，陰令橫山蕃部盡據險要，出邀官軍後，懷敏等戰不勝，再宿而退。田況曰：「夏界諸處設備甚嚴，官兵入界，謂之『打虜』，所獲無幾，陷沒極多。如郝仁禹打瓦娥族，亡三百四人，無所獲；任政打鬧訛堡，亡百九十三人，秦鳳部署司打隴波族，亡九十六人，各獲首一級；其餘大亡小獲，無足言者。至於劉謙，高繼嵩等破龐、青諸族，朱觀等入洪州牽制，皆為有功者也。然無不殺戮老弱，以增首級。此皆吾民，既淪於異域，而又無辜被戕，反使遺民稱冤西界，以求復仇。吁，可愧也已！」

jìn bīng zhēng qīng jiàn chéng, bài yú guī niáng gǔ.
進兵爭青澗城，敗于歸娘谷。

xià guó lú zǐ píng è jīn míng yào lù, yuán hào liú bīng shù shǒu, fàn zhòng yān qiǎn shì jìn huáng shì níng gōng pò zhī, rán dì yuǎn bù néng shǒu, yán zhōu dōng lù xiān fān lí. zhōu pàn guān zhǒng shì héng yán: yán ān dōng běi èr bǎi lǐ yǒu gù kuān zhōu, qǐng yīn qí fèi lěi xìng zhī, yǐ dāng dí chōng, yòu kě gù yán ān zhī jìng, zuǒ kě zhì hé dōng zhī sù, běi kě tú yín xià zhī jiù. zhòng yān wèi qǐng yú cháo, lìng shì héng dǒng qí yì, chéng chéng, cì míng qīng jiàn, yǐ shì héng zhī chéng shì, yuán hào gōng zhī bù néng kè, tuì zhù guī niáng gǔ. zhòng yān qiǎn gé mén zhī hòu zhāng jì xūn, gēng fān xí jī, xià bīng lǚ bài, xiāng jiè yuē: wú yǐ yán zhōu wèi yì, jīn xiǎo fàn lǎo zi fù zhōng zì yǒu shù wàn jiǎ bīng, bù bǐ dà fàn lǎo zi kě qī yě!
夏國盧子平扼金明要路，元昊留兵戍守，范仲淹遣侍禁黃世寧攻破之，然地遠不能守，延州東路鮮藩籬。州判官種世衡言：「延安東北二百里有故寬州，請因其廢壘興之，以當敵沖，右可固延安之境，左可致河東之粟，北可圖銀、夏之舊。」仲淹為請於朝，令世衡董其役，城成，賜名「青澗」，以世衡知城事，元昊攻之不能克，退駐歸娘谷。仲淹遣閤門祗候張繼勛，更番襲擊，夏兵屢敗，相戒曰：「無以延州為意，今小范老子腹中自有數萬甲兵，不比大范老子可欺也！」

shí yī yuè, zhú zhē lù zhài, yǐ suī zhōu gǒu ér xiāng zhǔ shǒu zhī, yǐ ér zhàn mò.
十一月，築遮鹿寨，以綏州狗兒廂主守之，已而戰歿。

yuán hào jiàn yán zhōu zhú qīng jiàn chéng, yòu wén dōu jiān zhū jí zhù yán ān zhài, fáng dōng lù zhǐ huī wáng xìn zhāng jiàn hóu huáng shì níng zhù bǎo ān jūn, è zhōng lù xún jiǎn liú zhèng zhù dé jìng zhài, kòng xī lù zhǐ huī zhāng zōng wǔ děng fēn tún fū zhèng zhū yào hài, mì bù bīng mǎ, shēng shì rì shèng. nǎi yú suī zhōu jiè wài xiū zhú zhē lù yào cè èr zhài, shǐ gǒu ér xiāng zhǔ shù bīng yù zhī. fàn zhòng yān qiǎn bīng mǎ jiān yā mǎ huái dé yǐ suǒ bù yǎn xí, xiāng zhǔ dū bīng chū zhàn, huái dé shè shā zhī. yú shì yào cè hǎi gōu chá shān lóng bǎi ān huà děng zhài jiē bù shǒu.
元昊見延州築青澗城，又聞都監朱吉駐延安寨，防東路；指揮王信、張建侯、黃世寧駐保安軍，扼中路；巡檢劉政駐德靖寨，控西路；指揮張宗武等分屯敷政諸要害，密布兵馬，聲勢日盛。乃於綏州界外修築遮鹿、要冊二寨，使狗兒廂主戍兵御之。范仲淹遣兵馬監押馬懷德以所部掩襲，廂主督兵出戰，懷德射殺之。於是要冊、海溝、茶山、龍柏、安化等寨皆不守。

qīn lǒng gān chéng.
侵隴干城。

chū, cáo wěi zhī wèi zhōu, yú liù pán shān wài lǒng gàn chuān zhú lǒng gān chéng, yǐ bì xiāo guān míng shā zhū lù, hòu jí tǔ bīng shǒu zhī, yuē: yì rì qín wèi yǒu jǐng, cǐ bì zhēng zhī dì yě. yuán hào gōng yán jīng yuán bù dé zhì, móu fàn qín wèi, yóu shēng qiāng tóng jiā bǎo rù, wéi lǒng gàn. tí diǎn shǎn xī xíng yù liú jiān jì, jiāng qiān yú qí yù yú hēi sōng lín, xià bīng bù néng jìn. jiān jì, píng zhī dì yě.
初，曹瑋知渭州，於六盤山外隴干川築隴干城，以蔽蕭關、鳴沙諸路，厚集土兵守之，曰：「異日秦、渭有警，此必爭之地也。元昊攻延、涇原不得志，謀犯秦、渭，由生羌同家堡入，圍隴干。提點陝西刑獄劉兼濟，將千餘騎御於黑松林，夏兵不能進。兼濟，平之弟也。

shí èr yuè, qìng zhōu guān bīng rù shí èr pán, duō dāng mí zi èr zhài kuì.
十二月，慶州官兵入十二盤，咄當、迷子二寨潰。

yuán hào jì shù xiá, shǎng fá míng, fān bù shòu yuē shù zhě wú bù jǐn lì wèi yòng. qìng zhōu jiè běi shí èr pán jí duō dāng mí zi èr zhài, bìng róng rén bǎo jù chù, yuán hào rù biān zhé jǔ fēng yáng chén zuò yuán yīng shì. qìng zhōu jiāng fàn kè huì zhū dào bīng gōng zhī, dǐ shí èr pán, fān zhòng jù zhàn shén lì, kè zhōng liú shǐ, bù gù jǐ, shì pào shí zhōng yǒu huǒ cuàn zhě, kè qǔ hào yú zhòng yuē: xià bīng shǐ jǐn, yòng zào xià pì yǐ. shì zú wén zhī, zhēng fèn pò shí èr pán. yú shì duō dāng mí zi zú hù, jiē wěi zhài xǐ zhàng ér běi.
元昊計數黠，賞罰明，蕃部受約束者無不盡力為用。慶州界北十二盤及咄當、迷子二寨，並戎人保聚處，元昊入邊輒舉烽揚塵作援應勢。慶州將范恪會諸道兵攻之，抵十二盤，蕃眾拒戰甚力，恪中流矢，不顧己，視炮石中有火爨者，恪取號於眾曰：「夏兵矢盡，用灶下甓矣。」士卒聞之，爭奮破十二盤。於是咄當、迷子族戶，皆委寨徙帳而北。

qìng lì yuán nián xià tiān shòu lǐ fǎ yán zuò sì nián chūn zhēng yuè, jīng yuán guān jūn xí wēi fú jūn, qiǎn fān guān gǔ pī děng wěi jiàng, bù nà.
慶曆元年、夏天授禮法延祚四年春正月，涇原官軍襲威福軍，遣蕃官骨披等偽降，不納。

hēi shān wēi fú jūn zhù huáng hé xī, jīng yuán dōu jiān sāng yì lǜ bīng xí zhī, fén zú zhàng, lüè mǎ tuó shén zhòng. yuán hào qiǎn zhǐ huī gǔ pī děng sì rén zhà tóu yì jūn, shè shì yuàn wèi zhōng guó xiào lì. yì yǐ gào ān fǔ shǐ hán qí. qí bù kě.
黑山威福軍駐黃河西，涇原都監桑懌率兵襲之，焚族帳，掠馬駝甚眾。元昊遣指揮骨披等四人詐投懌軍，設誓願為中國效力。懌以告安撫使韓琦。琦不可。

fù: lǐ shì zhǎng biān: zhēng yuè yǐ hài, bìng dài bù shǔ sī yán xī bīng kòu lín fǔ èr zhōu, qǐng fā yán děng lù bīng mǎ rù xī jiè, yǐ qiān zhì qí shì. kǎo sòng shǐ xià guó chuán, shì shí yuán hào shàng wèi gōng lín fǔ, zhǎng biān bù zhī hé jù.
附：李氏《長編》：正月乙亥，並代部署司言西兵寇麟、府二州，請發延等路兵馬入西界，以牽制其勢。考《宋史·夏國傳》，是時元昊尚未攻麟、府，《長編》不知何據。

guī sāi mén zhài zhǔ gāo yán dé yú yán zhōu qǐng hé, ān fǔ fù shǐ fàn zhòng yān shǐ yǐ shū lái.
歸塞門寨主高延德於延州請和，安撫副使范仲淹使以書來。

yuán hào zhī gǔ pī děng jì bù xíng, guī yán dé yì yán zhōu yǔ fàn zhòng yān yuē hé. zhòng yān jiàn wèi jù biǎo zòu, qiě shū yǒu jiàn hào, bù kě yǐ wén. nǎi zì wèi shū, qiǎn jiān yā hán zhōu zhāng zōng yǒng tóng yán dé hái. zhì yuán hào yuē: gāo yán dé zhì, chuán dài wáng zhī yán, yǐ xiū bīng xī mín zhī yì qǐng yú zhōng guó, shén shàn. yòu wèi qián zhě xíng rén bù dá ér guī, gù wèi qiǎn qīn xìn, bù wèi shū hàn, rán cí yì zhāo zhāo, yǒu zú xìn yǐ, wéi jūn zǐ wèi néng tōng tiān xià zhī zhì, gù dāng jǐn chéng fèng dá. nǎng zhě jǐng dé chū, liǎng hé xiū xī, zhōng wài shàng yán, yǐ líng xià shù zhōu běn wèi nèi dì, qǐng hé shuò zhī bīng, hé guān zhōng zhī lì, yǐ tú shōu fù. wǒ zhēn zōng huáng dì wén dé róu yuǎn, ér xiān dài wáng guī xiàng cháo tíng, xīn rú jīn shí, yán xī chuí zhě yī qiè bù xíng, dài xiān dài wáng yǐ gǔ ròu zhī qīn, mìng wèi tóng xìng, fēng wèi xià wáng, jīng qí chē fú, jí wáng gōng zhī guì, ēn xìn chóng hòu, shǐ zhōng bù shuāi. cǐ zhēn zōng huáng dì zhī zhì huà, yì xiān dài wáng zhōng shùn zhī gōng suǒ zhì yě. zì xiān dài wáng hōng bèi, jīn huáng dì zhèn dào lèi rì, qiǎn shǐ diào fù yǒu jiā lǐ, yǐ dài wáng sì shǒu qí guó, jué mìng lóng zhòng, yī rú xiān dài wáng. dài wáng yǐ qīng chūn xí jué, bù zhī zhēn zōng yǒu tiān dì zhī zào, wéi xiān jūn zhī shì shū, suì jiàn wèi hào, lèi qiǎn rén gào yú cháo tíng, guī qí jīng jié, zhōng wài jīng fèn, qǐng shōu xíng rén, lù yú dū shì. huáng dì fēi bù néng yǐ sì hǎi zhī lì zhī chí yī fāng, niàn xiān dì suì hán zhī běn yì, gù xià wáng zhōng shùn zhī dà gōng, qǐ yī zhāo zhī shī ér zhòu jué zhī, nǎi bù shā ér hái. jiǎ yǒu běn guó zhū fān zhī zhǎng, kàng mìng yú dài wáng, ér néng hán róng ruò cǐ hū? shěng chū niàn zhōng, tiān zǐ hé fù yú dài wáng? qián dài gù shì, zhū hóu gàn jì, jí rì zhuī duó jué mìng, gòu qiú zuì shǒu. cháo tíng kuān dà, zhì yú bàn nián, yǒu sī lǚ gào, fāng lìng xià zhào, cǐ guó jiā jiù zhāng, bù huò yǐ ér xíng yě. èr nián yǐ lái, jiāng shì fēn qǐ, gēng zhě fèi lěi, zhī zhě fèi zhù, qiě shǐ zhàn shǒu zhī rén, rì yè jìng wèi chái hǔ tūn shì, biān jiè xiāo rán, qǐ dú hàn mín zhī láo bì yé? tiān zǐ qiǎn zhòng yān jīng dù xī shì, mìng zhī yuē yǒu zhēng wú zhàn, bù shā wú gū, wáng zhě zhī shī yě. zhòng yān bài shǒu qǐ shǒu, gǎn bù sù yè yú huái? zhì biān zhī rì, zhū jiāng shì duō wù xiǎo gōng bù wèi dà lüè. wèi fù tiān zǐ zhī yì. zhòng yān yǔ dài wáng suī wèi cháng gāo huì, xiàng zhě tóng shì cháo tíng, yú tiān zǐ zé fù mǔ yě, yú dài wáng zé xiōng dì yě, qǐ yǒu xiào yú fù mǔ ér yù hài yú xiōng dì zāi? kě bù wèi dài wáng yī èr chén zhī. dài wáng shì jū xī tǔ, yì guān yǔ yán jiē cóng běn sú, ér chēng hào dú yǔ zhōng cháo móu, qǐ yù yǐ qì dān zì dì bǐ hū? fū qì dān zì shí jìn cháo yǒu yuán lì zhī gōng, jiǔ jiàn zūn hào ruò dài wáng zé shì shòu tiān zǐ hòu ēn, rú zhū fān yǒu pàn zhě, dài wáng dāng wèi bà zhǔ, lǜ zhū hóu fá zhī, zé shì shì yǒu gōng, wáng wáng bù jué, nǎi yù nǐ qì dān zhī chēng, jiū qí tǐ shì, zhāo rán bù tóng yě. xī zài wǔ dài, qún xióng páo xiào, shēng líng tú tàn, hòu táng míng zōng qí tiān shēng shèng rén, yǐ jiù tiān xià. shì nián, wǒ tài zǔ huáng dì yīng yùn ér shēng, jí lì shì zhū jiān, zhōng wài xīn dài, shòu dàn yú zhōu, bù xuè yī rèn, sì hǎi dà dìng, qǐ fēi yīng tiān shùn rén zhī zhì hū! tài zōng huáng dì shèng wén shén wǔ, biǎo zhèng wàn bāng. zhēn zōng huáng dì fèng tiān tǐ dào, qīng jìng wú wèi, yǔ qì dān tōng hǎo, shòu xiān dài wáng gòng lǐ, zì zī tiān xià xī rán tóng chūn. jīn huáng dì zǎo cháo zhì yàn, cóng jiàn rú liú, yǒu wǔ léi tíng, suī sǐ bì shè. gù sì hǎi wàng rú fù mǔ, zhēn chuán suǒ wèi yǐ rén huò zhī, yǐ rén shǒu zhī, bǎi shì zhī cháo yě. zhòng yān liào dài wáng jiàn yì zhī chū, rén bì wèi biān chéng shǎo bèi, shì xīn bù qí, zhǎng qū lái, suǒ xiàng bì kè. jīn qiáng rén měng mǎ, bēn chōng hàn dì èr nián yú zī, hàn zhī bīng mín, gài yǒu xuè zhàn ér sǐ zhě, wú yī chéng yī jiāng kěn guī dài wáng, cǐ kě jiàn shèng sòng rén jí tiān xià, bāng běn bù yáo zhī yàn yě. jīn biān shì xùn liàn rì jīng, ēn wēi yǐ lì, jiāng shuài ér xià, mò bù xiào mìng, zhēng yì jìn bīng. zhāo tǎo sī xiàn tǒng bīng sì shí wàn, yuē wǔ lù rù jiè, zhe lǜ yuē shēng jiàng zhě shǎng, shā jiàng zhě zhǎn huò jīng qiáng zhě shǎng, hài lǎo ruò fù nǚ zhě zhǎn yù jiān zé zhàn, yù xiǎn zé duó kě qǔ zé qǔ, kě chéng zé chéng. zòng wèi néng rù hè lán zhī jū, bǐ zhī bīng mín jiàng zhě, sǐ zhě, suǒ shī duō yǐ, shì dài wáng zì huò qí mín, ér guān jūn zhī shì bù huò yǐ yě. zhòng yān yòu niàn huáng dì yǒu zhēng wú zhàn, bù shā wú gū zhī xùn, cháng yǔ zhāo tǎo tài wèi xià gōng, jīng lüè shū mì hán gōng qiè yì qí shì, mò ruò tōng wèn dài wáng, yǐ xī bīng zhēng, yǐ zhòng mín mìng, qí měi lì shén zhòng yě. gài dài wáng néng yǐ ài mín wèi yì, lǐ xià cháo tíng, fù qí wáng jué, chéng xiān wáng zhī zhì, tiān xià shú bù chēng xián, yī yě. tǎng zhòng duō zhī qíng, sān ràng bù huò, zé rú hàn táng gù shì, dān yú kè hán zhī chēng shàng yǒu kě jī, yú běn guó yǔ yán wèi biàn, fù bù shī qí zūn dà, èr yě. dàn chén gòng shàng guó, cún zhōng wài zhī tǐ, bù zhào tiān xià zhī yuàn, bù wéi tiān xià zhī bīng, shǐ fān hàn zhī rén, fù zhēn kāng tài, wú sǐ shāng xiāng zhěn kū qì xiāng wén zhī cǎn, sān yě. yòu, dài wáng zhī fǔ yòng huò què, cháo tíng měi suì bì yǒu wù bó hòu cì, wèi dài wáng zhù, sì yě. yòu, cóng lái rù gòng, shǐ rén zhǐ chēng fān lì zhī zhí, yǐ bì zhōng cháo zhī zūn, àn hàn zhū hóu wáng xiāng, jiē chū zhēn bài yòu wú yuè wáng qián shì yǒu chéng zhì bǔ guān gù shì, gōng gāo zhě shòu cháo tíng zhī mìng, yì zú lóng dài wáng zhī tǐ, wǔ yě, zuó yǒu biān chén shàng yán, qǐ yǐ guān jué jīn bó zhāo zhì fān bù shǒu lǐng, zhòng yān yì yǐ qǐng bà, dài wáng gào yù zhū fān shǒu lǐng, bù xū qù fù mǔ zhī bāng, dàn huí yì zhōng cháo, zé xiá ěr tóng tài píng zhī lè, liù yě. guó jiā yǐ sì hǎi zhī guǎng, qǐ wú yí cái zài dài wáng zhī guó zhě, cháo tíng bù lù qí jiā, ān quán rú gù, yí shàn shì zhǔ, yǐ bào guó shì zhī zhī, wéi tóng xīn xiàng shùn, zì bù shī fù guì, ér zōng zú bì gèng yōu xù, qī yě. yòu mǎ tuó niú yáng zhī chǎn, jīn yín zēng bó zhī huò, yǒu wú jiāo yì, gè dé qí suǒ, bā yě. dài wáng rú yǐ zhòng yān wèi kě cóng, zé jūn chén tóng lì bù cóng, zé bǐ cǐ xiāng shāng, yōu huàn hé shí xī zāi? wéi rén rén zé yān.
元昊知骨披等計不行，歸延德詣延州與范仲淹約和。仲淹見未具表奏，且書有僭號，不可以聞。乃自為書，遣監押韓周、張宗永同延德還。致元昊曰：「高延德至，傳大王之言，以休兵息民之意請於中國，甚善。又為前者行人不達而歸，故未遣親信，不為書翰，然詞意昭昭，有足信矣，惟君子為能通天下之志，固當盡誠奉答。曩者景德初，兩河休息，中外上言，以靈、夏數州本為內地，請河朔之兵，合關中之力，以圖收復。我真宗皇帝文德柔遠，而先大王歸向朝廷，心如金石，言西陲者一切不行，待先大王以骨肉之親，命為同姓，封為夏王，旌旗車服，極王公之貴，恩信崇厚，始終不衰。此真宗皇帝之至化，亦先大王忠順之功所致也。自先大王薨背，今皇帝震悼累日，遣使吊賻有加禮，以大王嗣守其國，爵命隆重，一如先大王。大王以青春襲爵，不知真宗有天地之造，違先君之誓書，遂僭位號，累遣人告於朝廷，歸其旌節，中外驚憤，請收行人，戮於都市。皇帝非不能以四海之力支持一方，念先帝歲寒之本意，故夏王忠順之大功，豈一朝之失而驟絕之，乃不殺而還。假有本國諸蕃之長，抗命於大王，而能含容若此乎？省初念終，天子何負於大王？前代故事，諸侯干紀，即日追奪爵命，購求罪首。朝廷寬大，至於半年，有司屢告，方令下詔，此國家舊章，不獲已而行也。二年以來，疆事紛起，耕者廢耒，織者廢杼，且使戰守之人，日夜競為豺虎吞噬，邊界蕭然，豈獨漢民之勞敝耶？天子遣仲淹經度西事，命之曰「有徵無戰，不殺無辜，王者之師也。」仲淹拜手稽首，敢不夙夜於懷？至邊之日，諸將士多務小功；不為大略。未副天子之意。仲淹與大王雖未嘗高會，向者同事朝廷，於天子則父母也，於大王則兄弟也，豈有孝於父母而欲害於兄弟哉？可不為大王一二陳之。大王世居西土，衣冠、語言皆從本俗，而稱號獨與中朝侔，豈欲以契丹自帝比乎？夫契丹自石晉朝有援立之功，久僭尊號；若大王則世受天子厚恩，如諸蕃有叛者，大王當為霸主，率諸侯伐之，則世世有功，王王不絕，乃欲擬契丹之稱，究其體勢，昭然不同也。昔在五代，群雄咆哮，生靈塗炭，後唐明宗祈天生聖人，以救天下。是年，我太祖皇帝應運而生，及歷試諸艱，中外欣戴，受憚於周，不血一刃，四海大定，豈非應天順人之至乎！太宗皇帝聖文神武，表正萬邦。真宗皇帝奉天體道，清淨無為，與契丹通好，受先大王貢禮，自茲天下熙然同春。今皇帝早朝至晏，從諫如流，有忤雷霆，雖死必赦。故四海望如父母，真傳所謂以仁獲之，以仁守之，百世之朝也。仲淹料大王建議之初，人必謂邊城少備，士心不齊，長驅來，所向必克。今強人猛馬，奔沖漢地二年於茲，漢之兵民，蓋有血戰而死者，無一城一將肯歸大王，此可見聖宋仁及天下，邦本不搖之驗也。今邊士訓練日精，恩威已立，將帥而下，莫不效命，爭議進兵。招討司現統兵四十萬，約五路入界，著律曰「生降者賞，殺降者斬；獲精強者賞，害老弱婦女者斬；遇堅則戰，遇險則奪；可取則取，可城則城」。縱未能入賀蘭之居，彼之兵民降者，死者，所失多矣，是大王自禍其民，而官軍之勢不獲已也。仲淹又念皇帝『有徵無戰，不殺無辜』之訓，嘗與招討太尉夏公，經略樞密韓公竊議其事，莫若通問大王，以息兵爭，以重民命，其美利甚眾也。蓋大王能以愛民為意，禮下朝廷，復其王爵，承先王之志，天下孰不稱賢，一也。倘眾多之情，三讓不獲，則如漢、唐故事，單于、可汗之稱尚有可稽，於本國語言為便，復不失其尊大，二也。但臣貢上國，存中外之體，不召天下之怨，不違天下之兵，使蕃、漢之人，復臻康泰，無死傷相枕、哭泣相聞之慘，三也。又，大王之府用或闕，朝廷每歲必有物帛厚賜，為大王助，四也。又，從來入貢，使人止稱蕃吏之職，以避中朝之尊，按漢諸侯、王相，皆出真拜；又吳越王錢氏有承制補官故事，功高者受朝廷之命，亦足隆大王之體，五也，昨有邊臣上言，乞以官爵、金帛招致蕃部首領，仲淹亦已請罷，大王告諭諸蕃首領，不須去父母之邦，但回意中朝，則遐邇同太平之樂，六也。國家以四海之廣，豈無遺才在大王之國者，朝廷不戮其家，安全如故，宜善事主，以報國士之知，惟同心向順，自不失富貴，而宗族必更優恤，七也。又馬駝牛羊之產，金銀繒帛之貨，有無交易，各得其所，八也。大王如以仲淹為可從，則君臣同利；不從，則彼此相傷，憂患何時息哉？惟仁人擇焉。

àn: shì shí jīng lüè xī shì, hán zhǔ yòng bīng, fàn zhǔ zhāo nà. cháng yǒu xià rén dù wén guǎng zhì yán zhōu, yán xī jiè wén huì bīng rù tǎo, guó zhōng hū jí diǎn pèi, qiān xǐ jīng rǎo. shǐ chéng cǐ shí lìng zhū jiāng zhí dǎo xìng líng, jí léi bù jí yǎn ěr, yuán hào shàn móu, yì nán wèi bèi. nǎi cháo yì qiān yán, yuán hào yīn shùn zhòng yān zhī shuō, qiǎn shǐ yuē hé, gài qí zhì fàn qín wèi, wéi kǒng yán zhōu fù yuán, jí cǐ wèi kuǎn bīng jì ěr. zhòng yān yí shū dá zhī, duò qí shù zhōng yǐ.
按：是時經略西事，韓主用兵，范主招納。嘗有夏人杜文廣至延州，言西界聞會兵入討，國中呼集點配，遷徙驚擾。使乘此時令諸將直搗興、靈，疾雷不及掩耳，元昊善謀，亦難為備。乃朝議遷延，元昊因順仲淹之說，遣使約和，蓋其志犯秦、渭，惟恐延州赴援，籍此為款兵計耳。仲淹遺書答之，墮其術中矣。