strong sàn bù zú dì èr shí jiǔ strong
散不足第二十九
dài fū yuē: wú yǐ xián liáng wèi shǎo yù, nǎi fǎn qí yōu míng, ruò hú chē xiāng suí ér míng. zhū shēng dú bù jiàn jì xià zhī xī hū? yīn shēng rù ěr, qiū zhì ér shēng wú. zhě shēng wú yì yóu yán, bù gù qí huàn, huàn zhì ér hòu mò, wǎn yǐ.
大夫曰:「吾以賢良為少愈,乃反其幽明,若胡車相隨而鳴。諸生獨不見季夏之螇乎?音聲入耳,秋至而聲無。者生無易由言,不顧其患,患至而後默,晚矣。」
xián liáng yuē: kǒng zǐ dú shǐ jì, kuì rán ér tàn, shāng zhèng dé zhī fèi, jūn chén zhī wēi yě. fū xián rén jūn zǐ, yǐ tiān xià wèi rèn zhě yě. rèn dà zhě sī yuǎn, sī yuǎn zhě wàng jìn. chéng xīn mǐn dào, cè yǐn jiā ěr, gù zhōng xīn dú ér wú lèi. cǐ shī rén suǒ yǐ shāng ér zuò, bǐ gàn zǐ xū yí shēn wàng huò yě. qí è láo rén ruò sī zhī jí, ān néng mò hū? shī yún: yōu xīn rú tán, bù gǎn xì tán. kǒng zǐ qī qī, jí gù yě. mò zǐ huáng huáng, mǐn shì yě.
賢良曰:「孔子讀史記,喟然而嘆,傷正德之廢,君臣之危也。夫賢人君子,以天下為任者也。任大者思遠,思遠者忘近。誠心閔悼,惻隱加爾,故忠心獨而無累。此詩人所以傷而作,比干、子胥遺身忘禍也。其惡勞人若斯之急,安能默乎?詩云:『憂心如惔,不敢戲談。』孔子棲棲,疾固也。墨子遑遑,閔世也。」
dài fū mò rán.
大夫默然。
chéng xiàng yuē: yuàn wén sàn bù zú. xián liáng yuē: gōng shì yú mǎ, yī fú qì xiè, sàng jì shí yǐn, shēng sè wán hǎo, rén qíng zhī suǒ bù néng yǐ yě. gù shèng rén wèi zhī zhì dù yǐ fáng zhī. jiān zhě, shì dài fū wù yú quán lì, dài yú lǐ yì gù bǎi xìng fǎng xiào, pō yú zhì dù. jīn gù chén zhī, yuē:
丞相曰:「願聞散不足。」賢良曰:「宮室輿馬,衣服器械,喪祭食飲,聲色玩好,人情之所不能已也。故聖人為之制度以防之。間者,士大夫務於權利,怠於禮義;故百姓仿效,頗踰制度。今故陳之,曰:
gǔ zhě, gǔ wù cài guǒ, bù shí bù shí, niǎo shòu yú biē, bù zhōng shā bù shí. gù jiǎo wǎng bù rù yú zé, zá máo bù qǔ. jīn fù zhě zhú qū jiān wǎng jū, yǎn bǔ ní kòu, dān miǎn shěn jiǔ pù bǎi chuān. xiān gāo yáng zhào, jǐ tāi jiān, pí huáng kǒu. chūn é qiū chú, dōng kuí wēn jiǔ, jùn cí liǎo sū, fēng rú ěr cài, máo guǒ chóng háo.
「古者,穀物菜果,不時不食,鳥獸魚鱉,不中殺不食。故徼罔不入於澤,雜毛不取。今富者逐驅殲罔罝,掩捕麑鷇,耽湎沈酒鋪百川。鮮羔(羊兆),幾胎肩,皮黃口。春鵝秋鶵,冬葵溫韭,浚茈蓼蘇,豐薷耳菜,毛果蟲貉。
gǔ zhě, cǎi chuán máo cí, táo fú fù xué, zú yù hán shǔ bì fēng yǔ ér yǐ. jí qí hòu shì, cǎi chuán bù zhuó, máo cí bù jiǎn, wú zhuó xuē zhī shì, mó lóng zhī gōng. dài fū dá léng yíng, shì yǐng shǒu, shù rén fǔ chéng mù gòu ér yǐ. jīn fù zhě jǐng gàn zēng liáng, diāo wén kǎn dùn, è jīn kuí bì shì.
「古者,采椽茅茨,陶桴復穴,足禦寒暑、蔽風雨而已。及其後世,采椽不斲,茅茨不翦,無斲削之事,磨礱之功。大夫達棱楹,士穎首,庶人斧成木構而已。今富者井幹增梁,雕文檻楯,堊(巾夔)壁飾。
gǔ zhě, yī fú bù zhōng zhì, qì xiè bù zhōng yòng, bù zhōu yú shì. jīn mín jiān diāo zhuó bù zhōng zhī wù, kè huà wán hǎo wú yòng zhī qì. xuán huáng zá qīng, wǔ sè xiù yī, xì nòng pú rén zá fù, bǎi shòu mǎ xì dòu hǔ, táng tí zhuī rén, qí chóng hú dá.
「古者,衣服不中制,器械不中用,不粥於市。今民間雕琢不中之物,刻畫玩好無用之器。玄黃雜青,五色繡衣,戲弄蒲人雜婦,百獸馬戲斗虎,唐銻追人,奇蟲胡妲。
gǔ zhě, zhū hóu bù mò mǎ, tiān zǐ yǒu mìng, yǐ chē jiù mù. shù rén zhī chéng mǎ zhě, zú yǐ dài qí láo ér yǐ. gù xíng zé fú wéi, zhǐ zé jiù lí. jīn fù zhě lián chē liè qí, cān èr zī píng. zhōng zhě wēi yú duǎn gǔ, fán máo zhǎng tí. fū yī mǎ fú lì, dāng zhōng jiā liù kǒu zhī shí, wáng dīng nán yī rén zhī shì.
「古者,諸侯不秣馬,天子有命,以車就牧。庶人之乘馬者,足以代其勞而已。故行則服桅,止則就犁。今富者連車列騎,驂貳輜軿。中者微輿短轂,繁髦掌蹄。夫一馬伏櫪,當中家六口之食,亡丁男一人之事。
gǔ zhě, shù rén dié lǎo ér hòu yī sī, qí yú zé má xǐ ér yǐ, gù mìng yuē bù yī. jí qí hòu, zé sī lǐ xǐ biǎo, zhí lǐng wú huī, páo hé bù yuán. fū luó wán wén xiù zhě, rén jūn hòu fēi zhī fú yě. jiǎn chóu jiān liàn zhě, hūn yīn zhī jiā shì yě. shì yǐ wén zēng báo zhī, bù zhōu yú shì. jīn fù zhě rù xiù luó wán, zhōng zhě sù tí bīng jǐn. cháng mín ér bèi hòu fēi zhī fú, xiè rén ér jū hūn yīn zhī shì. fū wán sù zhī jiǎ bèi jiān, jiān zhī yòng bèi wán yě.
「古者,庶人耋老而後衣絲,其餘則麻枲而已,故命曰布衣。及其後,則絲里枲表,直領無褘,袍合不緣。夫羅紈文繡者,人君后妃之服也。繭紬縑練者,婚姻之嘉飾也。是以文繒薄織,不粥於市。今富者縟繡羅紈,中者素綈冰錦。常民而被后妃之服,褻人而居婚姻之飾。夫紈素之賈倍縑,縑之用倍紈也。
gǔ zhě, chuí chē wú róu, zhàn yú wú zhí. jí qí hòu, mù líng bù yī, zhǎng gǔ shù fú, pú jiàn lì gài, gài wú qī sī zhī shì. dài fū shì zé dān mù fù mù jù, pán wéi róu gé. cháng mín qī yú dà líng shǔ lún. jīn shù rén fù zhě yín huáng huá zuǒ sāo, jié suī tāo gàng. zhōng zhě cuò biāo tú cǎi, ěr jìn fēi líng.
「古者,椎車無柔,棧輿無植。及其後,木軨不衣,長轂數幅,蒲薦苙蓋,蓋無漆絲之飾。大夫士則單(木復)木具,盤韋柔革。常民漆輿大軨蜀輪。今庶人富者銀黃華左搔,結綏韜槓。中者錯鑣塗采,珥靳飛軨。
gǔ zhě, lù qiú pí mào, tí zú bù qù. jí qí hòu, dài fū shì hú háo fèng yè, gāo ní bào qū. shù rén zé máo tóng, dī fú pí. jīn fù zhě hún diāo, hú bái fú wēng. zhōng zhě jì yī jīn lǚ, yàn shǔ gè dài huáng.
「古者,鹿裘皮冒,蹄足不去。及其後,大夫士狐貉縫腋,羔麑豹袪。庶人則毛彤,羝幞皮。今富者鼲貂,狐白鳧翁。中者罽衣金縷,燕(鼠各)代黃。
gǔ zhě, shù rén jiàn qí shéng kòng, gé dī pí jiàn ér yǐ. jí qí hòu, gé ān máo chéng, tiě biāo bù shì. jīn fù zhě gé zhēn ěr yín niè liè zú gǎi gé, huáng jīn láng lēi, jì xiù yǎn hàn, huá ěr míng xiān. zhōng zhě qī wéi shào xì, cǎi huà bào gàn.
「古者,庶人賤騎繩控,革鞮皮薦而已。及其後,革鞍氂成,鐵鑣不飾。今富者(革真)耳銀鑷躐(足改革),黃金琅勒,罽繡弇汗,華珥明鮮。中者漆韋紹系,采畫暴干。
gǔ zhě, wū zūn póu yǐn, gài wú jué shāng zūn zǔ. jí qí hòu, shù rén qì yòng jí zhú liǔ táo páo ér yǐ. wéi hú liǎn shāng dòu ér hòu diāo wén tóng qī. jīn fù zhě yín kǒu huáng ěr, jīn léi yù zhōng. zhōng zhě yě wáng zhù qì, jīn cuò shǔ bēi. fū yī wén bēi dé tóng bēi shí, jiǎ jiàn ér yòng bù shū. jī zǐ zhī jī, shǐ zài tiān zǐ, jīn zài pǐ fū.
「古者,污尊抔飲,蓋無爵觴樽俎。及其後,庶人器用即竹柳陶匏而已。唯瑚璉觴豆而後雕文彤漆。今富者銀口黃耳,金罍玉鍾。中者野王紵器,金錯蜀杯。夫一文杯得銅杯十,賈賤而用不殊。箕子之譏,始在天子,今在匹夫。
gǔ zhě, fán shǔ shí bài, ér bǎi tún yǐ xiāng xiǎng. qí hòu, xiāng rén yǐn jiǔ, lǎo zhě zhòng dòu, shǎo zhě lì shí, yī jiàng yī ròu, lǚ yǐn ér yǐ. jí qí hòu, bīn hūn xiāng zhào, zé dòu gēng bái fàn, qí kuài shú ròu. jīn mín jiān jiǔ shí, xiáo lǚ zhòng dié, fán zhì mǎn àn, nào biē kuài lǐ, ní luǎn chún yàn chéng gǒu, tái lǐ hǎi xī, zhòng wù zá wèi.
「古者,燔黍食稗,而捭豚以相饗。其後,鄉人飲酒,老者重豆,少者立食,一醬一肉,旅飲而已。及其後,賓婚相召,則豆羹白飯,綦膾熟肉。今民間酒食,殽旅重疊,燔炙滿案,臑鱉膾鯉,麑卵鶉鷃橙枸,鮐鱧醢醯,眾物雜味。
gǔ zhě, shù rén chūn xià gēng yún, qiū dōng shōu cáng, hūn chén lì zuò, yè yǐ jì rì. shī yún: zhòu ěr yú máo, xiāo ěr suǒ táo, jí qí chéng wū, qí shǐ bō bǎi gǔ. fēi lǘ là bù xiū xī, fēi jì sì wú jiǔ ròu. jīn bīn hūn jiǔ shí, jiē lián xiāng yīn, xī chéng shén bàn, qì shì xiāng suí, lǜ wú fá rì.
「古者,庶人春夏耕耘,秋冬收藏,昏晨力作,夜以繼日。詩云:『晝爾於茅,宵爾索綯,亟其乘屋,其始播百穀。』非膢臘不休息,非祭祀無酒肉。今賓昏酒食,接連相因,析酲什半,棄事相隨,慮無乏日。
gǔ zhě, shù rén lì shí lí huò, fēi xiāng yǐn jiǔ lǘ là jì sì wú jiǔ ròu. gù zhū hóu wú gù bù shā niú yáng, dài fū shì wú gù bù shā quǎn shǐ. jīn lǘ xiàng xiàn bǎi. qiān bó tú gū, wú gù pēng shā, xiāng jù yě wài. fù sù ér wǎng, qiè ròu ér guī. fū yī shǐ zhī ròu, dé zhòng nián zhī shōu, shí wǔ dǒu sù, dāng dīng nán bàn yuè zhī shí.
「古者,庶人糲食藜藿,非鄉飲酒膢臘祭祀無酒肉。故諸侯無故不殺牛羊,大夫士無故不殺犬豕。今閭巷縣佰。阡伯屠沽,無故烹殺,相聚野外。負粟而往,挈肉而歸。夫一豕之肉,得中年之收,十五斗粟,當丁男半月之食。
gǔ zhě, shù rén yú shū zhī jì, chūn qiū xiū qí zǔ cí. shì yī miào, dài fū sān, yǐ shí yǒu shì yú wǔ sì, gài wú chū mén zhī jì. jīn fù zhě qí míng yuè, wàng shān chuān, chuí niú jī gǔ, xì chàng wǔ xiàng. zhōng zhě nán jū dāng lù, shuǐ shàng yún tái, tú yáng shā gǒu, gǔ sè chuī shēng. pín zhě jī shǐ wǔ fāng, wèi bǎo sàn là, qīng gài shè chǎng.
「古者,庶人魚菽之祭,春秋修其祖祠。士一廟,大夫三,以時有事於五祀,蓋無出門之祭。今富者祈名岳,望山川,椎牛擊鼓,戲倡舞像。中者南居當路,水上雲台,屠羊殺狗,鼓瑟吹笙。貧者雞豕五芳,衛保散臘,傾蓋社場。
gǔ zhě, dé xíng qiú fú, gù jì sì ér kuān. rén yì qiú jí, gù bǔ shì ér xī. jīn shì sú kuān yú xíng ér qiú yú guǐ, dài yú lǐ ér dǔ yú jì, mān qīn ér guì shì, zhì wàng ér xìn rì, tīng yí yán ér xìng de, chū shí wù ér xiǎng xū fú.
「古者,德行求福,故祭祀而寬。仁義求吉,故卜筮而希。今世俗寬於行而求於鬼,怠於禮而篤於祭,嫚親而貴勢,至妄而信日,聽訑言而幸得,出實物而享虛福。
gǔ zhě, jūn zǐ sù yè zī zī sī qí dé xiǎo rén chén hūn zī zī sī qí lì. gù jūn zǐ bù sù cān, xiǎo rén bù kōng shí. jīn shì sú shì wěi xíng zhà, wèi mín wū zhù, yǐ qǔ lí xiè, jiān jiàn shé, huò yǐ chéng yè zhì fù, gù dàn shì zhī rén, shì běn xiàng xué. shì yǐ jiē xiàng yǒu wū, lǘ lǐ yǒu zhù.
「古者,君子夙夜孳孳思其德;小人晨昏孜孜思其力。故君子不素餐,小人不空食。今世俗飾偽行詐,為民巫祝,以取厘謝,堅健舌,或以成業致富,故憚事之人,釋本相學。是以街巷有巫,閭里有祝。
gǔ zhě, wú gàng mán zhī qǐn, chuáng yí zhī àn. jí qí hòu shì, shù rén jí cǎi mù zhī gàng, dié huà zhī mán. shì bù jīn chéng, dài fū wěi guǎn ér yǐ. jīn fù zhě fǔ xiù wéi wò, tú píng cuò fū. zhōng zhě jǐn tí gāo zhāng, cǎi huà dān qī.
「古者,無槓樠之寢,床栘之案。及其後世,庶人即采木之槓,牒樺之樠。士不斤成,大夫葦莞而已。今富者黼繡帷幄,塗屏錯跗。中者錦綈高張,采畫丹漆。
gǔ zhě, pí máo cǎo rù, wú yīn xí zhī jiā, zhān ruò zhī měi. jí qí hòu, dài fū shì fù jiàn cǎo yuán, pú píng dān guǎn. shù rén jí cǎo rù suǒ jīng, dān lìn qú chú ér yǐ. jīn fù zhě xiù yīn dí róu, pú zi lù chuáng. zhōng zhě tān pí dài zhān, tà zuò píng guǎn.
「古者,皮毛草蓐,無茵席之加,旃蒻之美。及其後,大夫士復薦草緣,蒲平單莞。庶人即草蓐索經,單藺蘧蒢而已。今富者繡茵翟柔,蒲子露床。中者灘皮代旃,闒坐平莞。
gǔ zhě bù zhōu rèn, bù shì shí. jí qí hòu, zé yǒu tú gū, gū jiǔ shì pú yú yán ér yǐ. jīn shú shí biàn liè, xiáo shī chéng shì, zuò yè duò dài, shí bì qù shí, yáng tún jiǔ luǎn, gǒu yuè xí mǎ zuī, jiān yú qiè gān, yáng yān jī hán, dòng mǎ lào jiǔ, jiǎn bǔ wèi pú, ér gāo dòu cì, kòu fèn yàn gēng, chòu bào gān hù, shú liáng mò zhì.
「古者不粥飪,不市食。及其後,則有屠沽,沽酒市脯魚鹽而已。今熟食遍列,殽施成市,作業墮怠,食必趣時,楊豚韭卵,狗(月習)馬朘,煎魚切肝,羊淹雞寒,挏馬酪酒,蹇捕胃脯,胹羔豆賜,鷇膹鴈羹,臭鮑甘瓠,熟梁貊炙。
gǔ zhě, tǔ gǔ kuài bāo, jī mù fǔ shí, yǐ jǐn qí huān. jí qí hòu, qīng dài fū yǒu guǎn qìng, shì yǒu qín sè. wǎng zhě, mín jiān jiǔ huì, gè yǐ dǎng sú, dàn zhēng gǔ fǒu ér yǐ. wú yào miào zhī yīn, biàn yǔ zhī zhuǎn. jīn fù zhě zhōng gǔ wǔ lè, gē ér shù cáo. zhōng zhě míng yú diào sè, zhèng wǔ zhào ōu.
「古者,土鼓塊枹,擊木拊石,以盡其歡。及其後,卿大夫有管磬,士有琴瑟。往者,民間酒會,各以黨俗,彈箏鼓缶而已。無要妙之音,變羽之轉。今富者鐘鼓五樂,歌兒數曹。中者鳴竽調瑟,鄭舞趙謳。
gǔ zhě, wǎ guān róng shī, mù bǎn cí zhōu, zú yǐ shōu xíng hái, cáng fā chǐ ér yǐ. jí qí hòu, tóng guān bù yī, cǎi guǒ bù zhuó. jīn fù zhě xiù qiáng tí còu. zhōng zhě zǐ guān pián guǒ, pín zhě huà huāng yī páo, zēng náng tí tuó.
「古者,瓦棺容屍,木板堲周,足以收形骸,藏發齒而已。及其後,桐棺不衣,采槨不斲。今富者繡牆題湊。中者梓棺楩槨,貧者畫荒衣袍,繒囊緹橐。
gǔ zhě, míng qì yǒu xíng wú shí, shì mín bù kě yòng yě. jí qí hòu, zé yǒu hǎi zhī cáng, tóng mǎ ǒu rén mí jì, qí wù bù bèi. jīn hòu zī duō cáng, qì yòng rú shēng rén. jùn guó yáo lì, sù sāng rǒu ǒu chē lǔ lún, pǐ fū wú mào lǐng, tóng rén yī wán tí.
「古者,明器有形無實,示民不可用也。及其後,則有醢之藏,桐馬偶人彌祭,其物不備。今厚資多藏,器用如生人。郡國繇吏,素桑楺偶車櫓輪,匹夫無貌領,桐人衣紈綈。
gǔ zhě, bù fēng bù shù, fǎn yú jì yú qǐn, wú tán yǔ zhī jū, miào táng zhī wèi. jí qí hòu, zé fēng zhī, shù rén zhī fén bàn rèn, qí gāo kě yǐn. jīn fù zhě jī tǔ chéng shān, liè shù chéng lín, tái xiè lián gé, jí guān zēng lóu. zhōng zhě cí táng píng hé, yuán què fú sī.
「古者,不封不樹,反虞祭於寢,無壇宇之居,廟堂之位。及其後,則封之,庶人之墳半仞,其高可隱。今富者積土成山,列樹成林,台榭連閣,集觀增樓。中者祠堂屏合,垣闕罘罳。
gǔ zhě, lín yǒu sàng, chōng bù xiāng chǔ, xiàng bù gē yáo. kǒng zǐ shí yú yǒu sàng zhě zhī cè, wèi cháng bǎo yě, zi yú shì rì kū, zé bù gē. jīn sú yīn rén zhī sàng yǐ qiú jiǔ ròu, xìng yǔ xiǎo zuò ér zé biàn, gē wǔ pái yōu, lián xiào jì xì.
「古者,鄰有喪,舂不相杵,巷不歌謠。孔子食於有喪者之側,未嘗飽也,子於是日哭,則不歌。今俗因人之喪以求酒肉,幸與小坐而責辨,歌舞俳優,連笑伎戲。
gǔ zhě, nán nǚ zhī jì shàng yǐ, jià qǔ zhī fú, wèi zhī yǐ jì. jí yú xià zhī hòu, gài biǎo bù nèi sī, gǔ jī xiàng ěr, fēng jūn fū rén jiā jǐn shàng jiǒng ér yǐ. jīn fù zhě pí yī zhū háo, fán lù huán pèi. zhōng zhě zhǎng jū jiāo huī, bì ruì zān ěr.
「古者,男女之際尚矣,嫁娶之服,未之以記。及虞、夏之後,蓋表布內絲,骨笄象珥,封君夫人加錦尚褧而已。今富者皮衣朱貉,繁露環佩。中者長裾交褘,璧瑞簪珥。
gǔ zhě, shì shēng jǐn ài, sòng sǐ jǐn āi. gù shèng rén wèi zhì jié, fēi xū jiā zhī. jīn shēng bù néng zhì qí ài jìng, sǐ yǐ shē chǐ xiāng gāo suī wú āi qī zhī xīn, ér hòu zàng zhòng bì zhě, zé chēng yǐ wèi xiào, xiǎn míng lì yú shì, guāng róng zhe yú sú. gù lí mín xiāng mù xiào, zhì yú fà wū mài yè.
「古者,事生盡愛,送死盡哀。故聖人為制節,非虛加之。今生不能致其愛敬,死以奢侈相高;雖無哀戚之心,而厚葬重幣者,則稱以為孝,顯名立於世,光榮着於俗。故黎民相慕效,至於髮屋賣業。
gǔ zhě, fū fù zhī hǎo, yī nán yī nǚ, ér chéng jiā shì zhī dào. jí hòu, shì yī qiè, dài fū èr, zhū hóu yǒu zhí dì jiǔ nǚ ér yǐ. jīn zhū hóu bǎi shù, qīng dài fū shí shù, zhōng zhě shì yù, fù zhě yíng shì. shì yǐ nǚ huò kuàng yuàn shī shí, nán huò fàng sǐ wú pǐ.
「古者,夫婦之好,一男一女,而成家室之道。及後,士一妾,大夫二,諸侯有侄娣九女而已。今諸侯百數,卿大夫十數,中者侍御,富者盈室。是以女或曠怨失時,男或放死無匹。
gǔ zhě, xiōng nián bù bèi, fēng nián bǔ bài, réng jiù guàn ér bù gǎi zuò. jīn gōng yì biàn ér lì shū xīn, huài bài chéng gōng, yǐ nì jué yì. yì jí hū gōng yè, wù cún hū miàn mù. jī gōng yǐ shì yù, bù xù mín zhī jí. tián yě bù pì, ér shì tíng luò, yì jū qiū xū, ér gāo qí guō.
「古者,凶年不備,豐年補敗,仍舊貫而不改作。今工異變而吏殊心,壞敗成功,以匿厥意。意極乎功業,務存乎面目。積功以市譽,不恤民之急。田野不辟,而飾亭落,邑居丘墟,而高其郭。
gǔ zhě, bù yǐ rén lì xùn yú qín shòu, bù duó mín cái yǐ yǎng gǒu mǎ, shì yǐ cái yǎn ér lì yǒu yú. jīn měng shòu qí chóng bù kě yǐ gēng yún, ér lìng dāng gēng yún zhě yǎng shí zhī. bǎi xìng huò duǎn hè bù wán, ér quǎn mǎ yī wén xiù, lí mín huò zāo kāng bù jiē, ér qín shòu shí liáng ròu.
「古者,不以人力徇於禽獸,不奪民財以養狗馬,是以財衍而力有餘。今猛獸奇蟲不可以耕耘,而令當耕耘者養食之。百姓或短褐不完,而犬馬衣文繡,黎民或糟糠不接,而禽獸食粱肉。
gǔ zhě, rén jūn jìng shì ài xià, shǐ mín yǐ shí, tiān zǐ yǐ tiān xià wèi jiā, chén qiè gè yǐ qí shí gōng gōng zhí, gǔ jīn zhī tōng yì yě. jīn xiàn guān duō chù nú bì, zuò bǐng yī shí, sī zuò chǎn yè, wèi jiān lì, lì zuò bù jǐn, xiàn guān shī shí. bǎi xìng huò wú dǒu shāo zhī chǔ, guān nú lèi bǎi jīn lí mín hūn chén bù shì shì, nú bì chuí gǒng áo yóu yě.
「古者,人君敬事愛下,使民以時,天子以天下為家,臣妾各以其時供公職,古今之通義也。今縣官多畜奴婢,坐稟衣食,私作產業,為奸利,力作不盡,縣官失實。百姓或無斗筲之儲,官奴累百金;黎民昏晨不釋事,奴婢垂拱遨遊也。
gǔ zhě, qīn jìn ér shū yuǎn, guì suǒ tóng ér jiàn fēi lèi. bù shǎng wú gōng, bù yǎng wú yòng. jīn mán mò wú gōng, xiàn guān jū sì, guǎng wū dà dì, zuò bǐng yī shí. bǎi xìng huò dàn mù bù shàn, mán yí huò yàn jiǔ ròu. lí mín pàn hàn lì zuò, mán yí jiāo jìng sì jù.
「古者,親近而疏遠,貴所同而賤非類。不賞無功,不養無用。今蠻、貊無功,縣官居肆,廣屋大第,坐稟衣食。百姓或旦暮不贍,蠻、夷或厭酒肉。黎民泮汗力作,蠻、夷交脛肆踞。
gǔ zhě, shù rén fēi cǎo jì, suō sī shàng wéi ér yǐ. jí qí hòu, zé qí xià bù jiè, wǎn dī gé xì. jīn fù zhě gé zhōng míng gōng, qīng mí shǐ róng, wán lǐ xún xià, yuè duān zòng yuán. zhōng zhě dèng lǐ xián zuò kuǎi jū. chǔn shù bì qiè, wéi dá sī lǚ. zǒu zhě rōng jì qú wǎn.
「古者,庶人菲草芰,縮絲尚韋而已。及其後,則綦下不借,挽鞮革舄。今富者革中名工,輕靡使容,紈里紃下,越端縱緣。中者鄧里閒作蒯苴。蠢豎婢妾,韋沓絲履。走者茸芰絇綰。
gǔ shèng rén láo gōng yǎng shén, jié yù shì qíng, zūn tiān jìng dì, lǚ dé xíng rén. shì yǐ shàng tiān xīn yān, yǒng qí shì ér fēng qí nián. gù yáo xiù méi gāo cǎi, xiǎng guó bǎi zài. jí qín shǐ huáng lǎn guài yū, xìn jī xiáng, shǐ lú shēng qiú xiàn mén gāo, xú shì děng rù hǎi qiú bù sǐ zhī yào. dāng cǐ zhī shí, yàn qí zhī shì, shì chú lěi, zhēng yán shén xiān. fāng shì yú shì qù xián yáng zhě yǐ qiān shù, yán xiān rén shí jīn yǐn zhū, rán hòu shòu yǔ tiān dì xiāng bǎo. yú shì shù xún shòu wǔ yuè bīn hǎi zhī guǎn, yǐ qiú shén xiān péng lái zhī shǔ. shù xìng zhī jùn xiàn, fù rén yǐ zī zuǒ, pín zhě zhú dào páng. qí hòu, xiǎo zhě wáng táo, dà zhě cáng nì lì bǔ suǒ chè dùn, bù yǐ dào lǐ. míng gōng zhī páng, lú shě qiū luò, wú shēng miáo lì shù bǎi xìng lí xīn, yuàn sī zhě shí yǒu bàn. shū yuē: xiǎng duō yí, yí bù jí wù yuē bù xiǎng. gù shèng rén fēi rén yì bù zài yú jǐ, fēi zhèng dào bù yù yú qián. shì yǐ xiān dì zhū wén chéng wǔ lì děng, xuān dì jiàn xué guān, qīn jìn zhōng liáng, yù yǐ jué guài è zhī duān, ér zhāo zhì dé zhī tú yě.
「古聖人勞躬養神,節慾適情,尊天敬地,履德行仁。是以上天歆焉,永其世而豐其年。故堯秀眉高彩,享國百載。及秦始皇覽怪迂,信禨祥,使盧生求羨門高,徐市等入海求不死之藥。當此之時,燕、齊之士,釋鋤耒,爭言神仙。方士於是趣咸陽者以千數,言仙人食金飲珠,然後壽與天地相保。於是數巡狩五嶽、濱海之館,以求神仙蓬萊之屬。數幸之郡縣,富人以貲佐,貧者築道旁。其後,小者亡逃,大者藏匿;吏捕索掣頓,不以道理。名宮之旁,廬舍丘落,無生苗立樹;百姓離心,怨思者十有半。書曰:『享多儀,儀不及物曰不享。』故聖人非仁義不載於己,非正道不御於前。是以先帝誅文成、五利等,宣帝建學官,親近忠良,欲以絕怪惡之端,而昭至德之塗也。
gōng shì shē chǐ, lín mù zhī dù yě. qì xiè diāo zhuó, cái yòng zhī dù yě. yī fú mí lì, bù bó zhī dù yě. gǒu mǎ shí rén zhī shí, wǔ gǔ zhī dù yě. kǒu fù cóng zì, yú ròu zhī dù yě. yòng fèi bù jié, fǔ kù zhī dù yě. lòu jī bù jīn, tián yě zhī dù yě. sàng jì wú dù, shāng shēng zhī dù yě. duò chéng biàn gù shāng gōng, gōng shāng shàng tōng shāng nóng. gù yī bēi juàn yòng bǎi rén zhī lì, yī píng fēng jiù wàn rén zhī gōng, qí wèi hài yì duō yǐ! mù xiū yú wǔ sè, ěr yíng yú wǔ yīn, tǐ jí qīng báo, kǒu jí gān cuì, gōng jī yú wú yòng, cái jǐn yú bù jí, kǒu fù bù kě wèi duō. gù guó bìng jù bù zú jí zhèng dài, rén bìng jù bù zú zé shēn wēi.
「宮室奢侈,林木之蠹也。器械雕琢,財用之蠹也。衣服靡麗,布帛之蠹也。狗馬食人之食,五穀之蠹也。口腹從恣,魚肉之蠹也。用費不節,府庫之蠹也。漏積不禁,田野之蠹也。喪祭無度,傷生之蠹也。墮成變故傷功,工商上通傷農。故一杯桊用百人之力,一屏風就萬人之功,其為害亦多矣!目修於五色,耳營於五音,體極輕薄,口極甘脆,功積於無用,財盡於不急,口腹不可為多。故國病聚不足即政怠,人病聚不足則身危。」
chéng xiàng yuē: zhì jù bù zú nài hé?
丞相曰:「治聚不足奈何?」
strong jiù guì dì sān shí strong
救匱第三十
xián liáng yuē: gài ráo wǎng zhě yǐ zhí, jiù wén zhě yǐ zhì. xī zhě, yàn zǐ xiāng qí, yī hú qiú sān shí zài. gù mín shē, shì zhī yǐ jiǎn mín jiǎn, shì zhī yǐ lǐ. fāng jīn gōng qīng dài fū zi sūn, chéng néng jié chē yú, shì yī fú, gōng qīn jié jiǎn, lǜ yǐ dūn pǔ, bà yuán chí, sǔn tián zhái, nèi wú shì hū shì liè, wài wú shì hū shān zé, nóng fū yǒu suǒ shī qí gōng, nǚ gōng yǒu suǒ zhōu qí yè rú shì, zé qì mài hé píng, wú jù bù zú zhī bìng yǐ.
賢良曰:「蓋橈枉者以直,救文者以質。昔者,晏子相齊,一狐裘三十載。故民奢,示之以儉;民儉,示之以禮。方今公卿大夫子孫,誠能節車輿,適衣服,躬親節儉,率以敦樸,罷園池,損田宅,內無事乎市列,外無事乎山澤,農夫有所施其功,女工有所粥其業;如是,則氣脈和平,無聚不足之病矣。」
dài fū yuē: gū zǐ yǔ xiào, bì zhě yǔ zhàng, pín zhě yǔ rén, jiàn zhě yǔ zhì. yì bù zài jǐ zhě yì chēng, cóng páng yì zhě yì shì, qí dāng jú zé luàn. gù gōng sūn hóng bù bèi, ní kuān liàn páo, yī ruò pū qiè, shí ruò yōng fū. huái nán nì yú nèi, mán yí bào yú wài, dào zéi bù wèi jìn, shē chǐ bù wèi jié ruò yì suì zhī wū, tú néng gǔ kǒu ěr, hé sàn bù zú zhī néng zhì hū?
大夫曰:「孤子語孝,躄者語杖,貧者語仁,賤者語治。議不在己者易稱,從旁議者易是,其當局則亂。故公孫弘布被,倪寬練袍,衣若仆妾,食若庸夫。淮南逆於內,蠻、夷暴於外,盜賊不為禁,奢侈不為節;若疫歲之巫,徒能鼓口耳,何散不足之能治乎?」
xián liáng yuē: gāo huáng dì zhī shí, xiāo cáo wèi gōng, téng guàn zhī shǔ wèi qīng, jì jì rán sī zé xián yǐ. wén jǐng zhī jì, jiàn yuán zhī shǐ, dà chén shàng yǒu zhēng yǐn shǒu zhèng zhī yì. zì cǐ zhī hòu, duō chéng yì cóng yù, shǎo gǎn zhí yán miàn yì ér zhèng cì, yīn gōng ér xùn sī. gù wǔ ān chéng xiàng sòng yuán tián, zhēng qū zhí rén zhǔ zhī qián. fū jiǔ céng zhī tái yī qīng, gōng shū zi bù néng zhèng běn cháo yī xié, yī wàng bù néng fù. gù gōng sūn chéng xiàng ní dài fū cè shēn háng dào, fēn lù yǐ yǎng xián, bēi jǐ yǐ xià shì, gōng yè xiǎn lì, rì lì bù zú, wú xíng rén zǐ chǎn zhī jì. ér gé yì péng hóu zhī děng, huī huài qí xù, pī luàn qí jì, huǐ qí kè guǎn yì táng, yǐ wèi mǎ jiù fù shě, wú yǎng shì zhī lǐ, ér shàng jiāo jīn zhī sè, lián chǐ líng chí ér zhēng yú lì yǐ. gù liáng tián guǎng zhái, mín wú suǒ zhī bù chǐ wèi lì zhě mǎn cháo shì, liè tián chù zhě mí jùn guó, héng bào chè dùn, dà dì jù shě zhī páng, dào lù qiě bù tōng, cǐ gù nán yī ér bù kě wèi gōng.
賢良曰:「高皇帝之時,蕭、曹為公,滕、灌之屬為卿,濟濟然斯則賢矣。文、景之際,建元之始,大臣尚有爭引守正之義。自此之後,多承意從欲,少敢直言面議而正刺,因公而徇私。故武安丞相訟園田,爭曲直人主之前。夫九層之台一傾,公輸子不能正;本朝一邪,伊、望不能復。故公孫丞相、倪大夫側身行道,分祿以養賢,卑己以下士,功業顯立,日力不足,無行人子產之繼。而葛繹、彭侯之等,隳壞其緒,紕亂其紀,毀其客館議堂,以為馬廄婦舍,無養士之禮,而尚驕矜之色,廉恥陵遲而爭於利矣。故良田廣宅,民無所之;不恥為利者滿朝市,列田畜者彌郡國,橫暴掣頓,大第巨舍之旁,道路且不通,此固難醫而不可為工。」
dài fū bó rán zuò sè, mò ér bù yīng.
大夫勃然作色,默而不應。
strong zhēn shí dì sān shí yī strong
箴石第三十一
chéng xiàng yuē: wú wén zhū zhèng zhǎng zhě yuē: jūn zǐ zhèng yán sè, zé yuǎn bào mān chū cí qì, zé yuǎn bǐ bèi yǐ. gù yán kě shù, xíng kě zé. cǐ yǒu sī sù xī suǒ yuàn dǔ yě. ruò fú jiàn kè lùn bó yì biàn, shèng sè ér xiāng sū, lì quán yǐ bù xiāng jiǎ, shǐ yǒu sī bù néng qǔ xián liáng zhī yì, ér xián liáng wén xué bèi bù xùn zhī míng, qiè wèi zhū shēng bù qǔ yě. gōng sūn lóng yǒu yán: lùn zhī wèi dào biàn, gù bù kě yǐ bù shǔ yì, shǔ yì xiāng kuān, xiāng kuān qí guī zhēng, zhēng ér bù ràng, zé rù yú bǐ. jīn yǒu sī yǐ bù rén, yòu méng sù cān, wú yǐ gèng zé xuě chǐ yǐ. xiàn guān suǒ zhāo jǔ xián liáng wén xué, ér jí qīn mín wěi shì, yì wèi jiàn qí néng yòng zhēn shí ér yī bǎi xìng zhī jí yě.
丞相曰:「吾聞諸鄭長者曰:『君子正顏色,則遠暴嫚;出辭氣,則遠鄙倍矣。』故言可述,行可則。此有司夙昔所願睹也。若夫劍客論、博奕辯,盛色而相蘇,立權以不相假,使有司不能取賢良之議,而賢良、文學被不遜之名,竊為諸生不取也。公孫龍有言:『論之為道辯,故不可以不屬意,屬意相寬,相寬其歸爭,爭而不讓,則入於鄙。』今有司以不仁,又蒙素餐,無以更責雪恥矣。縣官所招舉賢良、文學,而及親民偉仕,亦未見其能用箴石而醫百姓之疾也。」
xián liáng yuē: jiǎ shēng yǒu yán: kěn yán zé cí qiǎn ér bù rù, shēn yán zé nì ěr ér shī zhǐ. gù yuē: tán hé róng yì. tán qiě bù yì, ér kuàng xíng zhī hū? cǐ hú jiàn suǒ yǐ bù dé qí sǐ, ér wú dé jǐ bù miǎn yú huàn yě. yǔ yuē: wǔ dào zhí yī liáng rén, wǎng mù è zhí shéng. jīn yù xià zhēn shí, tōng guān gé, zé kǒng yǒu shèng hú zhī lèi, huái zhēn tuó ài, zé bèi bù gōng zhī míng. láng bá qí hú, zài jié qí wěi. jūn zǐ zhī lù, xíng zhǐ zhī dào gù xiá ěr. cǐ zi shí suǒ yǐ tàn xī yě.
賢良曰:「賈生有言:『懇言則辭淺而不入,深言則逆耳而失指。』故曰:『談何容易。』談且不易,而況行之乎?此胡建所以不得其死,而吳得幾不免於患也。語曰:『五盜執一良人,枉木惡直繩。』今欲下箴石,通關鬲,則恐有盛、胡之累,懷箴橐艾,則被不工之名。『狼跋其胡,載踕其尾。』君子之路,行止之道固狹耳。此子石所以嘆息也。」
strong chú xiá dì sān shí èr strong
除狹第三十二
dài fū yuē: xián zhě chù dà lín, zāo fēng léi ér bù mí. yú zhě suī chù píng chǎng dà lù, yóu àn huò yān. jīn shǒu xiāng qīn pōu fú zàn bài, lì yī jùn zhī zhòng, gǔ fāng bó zhī wèi yě. shòu mìng zhuān zhì, zǎi gē qiān lǐ, bù yù yú nèi shàn è zài yú jǐ, jǐ bù néng gù ěr, dào hé xiá zhī yǒu zāi?
大夫曰:「賢者處大林,遭風雷而不迷。愚者雖處平敞大路,猶暗惑焉。今守、相親剖符贊拜,蒞一郡之眾,古方伯之位也。受命專制,宰割千里,不御於內;善惡在於己,己不能故耳,道何狹之有哉?」
xián liáng yuē: gǔ zhī jìn shì yě, xiāng zé ér lǐ xuǎn, lùn qí cái néng, rán hòu guān zhī, shèng zhí rèn rán hòu jué ér lù zhī. gù shì xiū zhī xiāng qū, shēng zhū cháo tíng, xíng zhī yōu yǐn, míng zú xiǎn zhe. shū yuǎn wú shī shì, xiǎo dà wú yí gōng. shì yǐ xián zhě jìn yòng, bù xiào zhě jiǎn chù. jīn lì dào zá ér bù xuǎn, fù zhě yǐ cái jiǎ guān, yǒng zhě yǐ sǐ shè gōng. xì chē dǐng yuè, xián chū bǔ lì, lèi gōng jī rì, huò zhì qīng xiàng. chuí qīng shéng, huàn yín guī, shàn shā shēng zhī bǐng, zhuān wàn mín zhī mìng. ruò zhě, yóu shǐ láng jiāng yáng yě, qí luàn bì yǐ. qiáng zhě, zé shì yǔ kuáng fū lì jiàn yě, bì wàng shā shēng yě. shì yǐ wǎng zhě, jùn guó lí mín xiāng chéng ér bù néng lǐ, huò zhì jù jǐng shā bù gū ér bù néng zhèng. zhí gāng jì fēi qí dào, gài bó luàn yù shén. gǔ zhě, fēng xián lù néng, bù guò bǎi lǐ bǎi lǐ zhī zhōng ér wèi dōu, jiāng chuí bù guò wǔ shí, yóu yǐ wèi yī rén zhī shēn, míng bù néng zhào, cōng bù dé dá, gù lì qīng dài fū shì yǐ zuǒ zhī, ér zhèng zhì nǎi bèi. jīn shǒu xiāng huò wú gǔ zhū hóu zhī xián, ér lì qiān lǐ zhī zhèng, zhǔ yī jùn zhī zhòng, shī shèng zhǔ zhī dé, shàn shēng shā zhī fǎ, zhì zhòng yě. fēi rén rén bù néng rèn, fēi qí rén bù néng xíng. yī rén zhī shēn, zhì luàn zài jǐ, qiān lǐ yǔ zhī zhuǎn huà, bù kě bù shú zé yě. gù rén zhǔ yǒu sī rén yǐ cái, bù sī rén yǐ guān, xuán shǎng yǐ dài gōng, xù jué yǐ qí xián, jǔ shàn ruò bù zú, chù è ruò chóu chóu, gù wèi qí fēi gōng ér cán bǎi xìng yě. fū fǔ zhǔ dé, kāi chén tú, zài yú xuǎn xián ér qì shǐ zhī, zé liàn shǒu xiāng rán hòu rèn zhī.
賢良曰:「古之進士也,鄉擇而里選,論其才能,然後官之,勝職任然後爵而祿之。故士修之鄉曲,升諸朝廷,行之幽隱,明足顯著。疏遠無失士,小大無遺功。是以賢者進用,不肖者簡黜。今吏道雜而不選,富者以財賈官,勇者以死射功。戲車鼎躍,咸出補吏,累功積日,或至卿相。垂青繩,擐銀龜,擅殺生之柄,專萬民之命。弱者,猶使狼將羊也,其亂必矣。強者,則是予狂夫利劍也,必妄殺生也。是以往者,郡國黎民相乘而不能理,或至鋸頸殺不辜而不能正。執綱紀非其道,蓋博亂愈甚。古者,封賢祿能,不過百里;百里之中而為都,疆垂不過五十,猶以為一人之身,明不能照,聰不得達,故立卿、大夫、士以佐之,而政治乃備。今守、相或無古諸侯之賢,而蒞千里之政,主一郡之眾,施聖主之德,擅生殺之法,至重也。非仁人不能任,非其人不能行。一人之身,治亂在己,千里與之轉化,不可不熟擇也。故人主有私人以財,不私人以官,懸賞以待功,序爵以俟賢,舉善若不足,黜惡若仇讎,固為其非功而殘百姓也。夫輔主德,開臣途,在於選賢而器使之,擇練守、相然後任之。」
strong span style" fontfamily: SimSun" jí tān dì sān shí sān span strong
疾貪第三十三
dài fū yuē: rán. wèi yī yǐ zhuō yǐ, yòu duō qiú xiè. wèi lì jì duō bù liáng yǐ, yòu qīn yú bǎi xìng. zhǎng lì lì zhū xiǎo lì, xiǎo lì lì zhū bǎi xìng. gù bù huàn zé zhī bù shú, ér huàn qiú zhī yǔ dé yì yě bù huàn qí bù zú yě, huàn qí tān ér wú yàn yě.
大夫曰:「然。為醫以拙矣,又多求謝。為吏既多不良矣,又侵漁百姓。長吏厲諸小吏,小吏厲諸百姓。故不患擇之不熟,而患求之與得異也;不患其不足也,患其貪而無厭也。」
xián liáng yuē: gǔ zhī zhì jué lù yě, qīng dài fū zú yǐ rùn xián hòu shì, shì zú yǐ yōu shēn jí dǎng, shù rén wèi guān zhě, zú yǐ dài qí gēng ér shí qí lù. jīn xiǎo lì lù báo, jùn guó yáo yì, yuǎn zhì sān fǔ, sù mǐ guì, bù zú xiāng shàn. cháng jū zé guì yú yī shí, yǒu gù zé mài chù zhōu yè. fēi tú shì yě, yáo shǐ xiāng qiǎn, guān tíng shè zhuī, xiǎo jì quán lì, xíng shī qǐ dài, zhǎng lì qīn yú, shàng fǔ xià qiú zhī xiàn, xiàn qiú zhī xiāng, xiāng ān qǔ zhī zāi? yǔ yuē: huò lù xià liú, yóu shuǐ zhī fù xià, bù jié bù zhǐ. jīn dà chuān jiāng hé yǐn jù hǎi, jù hǎi shòu zhī, ér yù xī gǔ zhī ràng liú lǎo bǎi guān zhī lián, bù kě de yě. fū yù yǐng zhèng zhě duān qí biǎo, yù xià lián zhě xiān zhī shēn. gù tān bǐ zài lǜ bù zài xià, jiào xùn zài zhèng bù zài mín yě.
賢良曰:「古之制爵祿也,卿大夫足以潤賢厚士,士足以優身及黨,庶人為官者,足以代其耕而食其祿。今小吏祿薄,郡國繇役,遠至三輔,粟米貴,不足相贍。常居則匱於衣食,有故則賣畜粥業。非徒是也,繇使相遣,官庭攝追,小計權吏,行施乞貸,長吏侵漁,上府下求之縣,縣求之鄉,鄉安取之哉?語曰:『貨賂下流,猶水之赴下,不竭不止。』今大川江河飲巨海,巨海受之,而欲溪谷之讓流潦;百官之廉,不可得也。夫欲影正者端其表,欲下廉者先之身。故貪鄙在率不在下,教訓在政不在民也。」
dài fū yuē: xián bù xiào yǒu zhì, ér tān bǐ yǒu xìng, jūn zǐ nèi jié jǐ ér bù néng chún jiào yú bǐ. gù zhōu gōng fēi bù zhèng guǎn cài zhī xié, zi chǎn fēi bù zhèng dèng xī zhī wěi yě. fū nèi bù cóng fù xiōng zhī jiào, wài bù wèi xíng fǎ zhī zuì, zhōu gōng zǐ chǎn bù néng huà, bì yě. jīn yī yī zé zé zhī yǒu sī, yǒu sī qǐ néng fù qí shǒu zú ér shǐ zhī wú wèi fēi zāi?
大夫曰:「賢不肖有質,而貪鄙有性,君子內潔己而不能純教於彼。故周公非不正管、蔡之邪,子產非不正鄧皙之偽也。夫內不從父兄之教,外不畏刑法之罪,周公、子產不能化,必也。今一一則責之有司,有司豈能縛其手足而使之無為非哉?」
xián liáng yuē: sì mǎ bù xún, yù zhě zhī guò yě. bǎi xìng bù zhì, yǒu sī zhī zuì yě. chūn qiū cì jī bù jí shù rén, zé qí lǜ yě. gù gǔ zhě dài fū jiāng lín xíng, shēng sè bù yù, xíng yǐ dāng yǐ, yóu sān xún ér jiē tàn zhī. qí chǐ bù néng yǐ huà ér shāng qí bù quán yě. zhèng jiào àn ér bù zháo, bǎi xìng diān jué ér bù fú, yóu chì zǐ lín jǐng yān, tīng qí rù yě. ruò cǐ, zé hé yǐ wèi mín fù mǔ? gù jūn zǐ jí yú jiào, huǎn yú xíng. xíng yī ér zhèng bǎi, shā yī ér shèn wàn. shì yǐ zhōu gōng zhū guǎn cài, ér zi chǎn zhū dèng xī yě. xíng zhū yī shī, mín zūn lǐ yì yǐ. fū shàng zhī huà xià, ruò fēng zhī mí cǎo, wú bù cóng jiào. hé yī yī ér fù zhī yě?
賢良曰:「駟馬不馴,御者之過也。百姓不治,有司之罪也。春秋刺譏不及庶人,責其率也。故古者大夫將臨刑,聲色不御,刑以當矣,猶三巡而嗟嘆之。其恥不能以化而傷其不全也。政教闇而不着,百姓顛蹶而不扶,猶赤子臨井焉,聽其入也。若此,則何以為民父母?故君子急於教,緩於刑。刑一而正百,殺一而慎萬。是以周公誅管、蔡,而子產誅鄧皙也。刑誅一施,民遵禮義矣。夫上之化下,若風之靡草,無不從教。何一一而縛之也?」
strong hòu xíng dì sān shí sì strong
後刑第三十四
dài fū yuē: gǔ zhī jūn zǐ, shàn shàn ér è è. rén jūn bù chù è mín, nóng fū bù chù wú yòng zhī miáo. wú yòng zhī miáo, miáo zhī hài yě wú yòng zhī mín, mín zhī zéi yě. chú yī hài ér zhòng miáo chéng, xíng yī è ér wàn mín yuè. suī zhōu gōng kǒng zǐ bù néng shì xíng ér yòng è. jiā zhī yǒu jiě zi, qì mǐn bù jū, kuàng jiě mín hū! mín zhě áo yú ài ér tīng xíng. gù xíng suǒ yǐ zhèng mín, chú suǒ yǐ bié miáo yě.
大夫曰:「古之君子,善善而惡惡。人君不畜惡民,農夫不畜無用之苗。無用之苗,苗之害也;無用之民,民之賊也。鉏一害而眾苗成,刑一惡而萬民悅。雖周公、孔子不能釋刑而用惡。家之有姐子,器皿不居,況姐民乎!民者敖於愛而聽刑。故刑所以正民,鉏所以別苗也。」
xián liáng yuē: gǔ zhě, dǔ jiào yǐ dǎo mín, míng pì yǐ zhèng xíng. xíng zhī yú zhì, yóu cè zhī yú yù yě. liáng gōng bù néng wú cè ér yù yǒu cè ér wù yòng. shèng rén jiǎ fǎ yǐ chéng jiào, jiào chéng ér xíng bù shī. gù wēi lì ér bù shā, xíng shè ér bù fàn. jīn fèi qí jì gāng ér bù néng zhāng, huài qí lǐ yì ér bù néng fáng. mín xiàn yú wǎng, cóng ér liè zhī yǐ xíng, shì yóu kāi qí lán láo, fā yǐ dú shǐ yě, bù jǐn bù zhǐ. zēng zǐ yuē: shàng shī qí dào, mín sàn jiǔ yǐ. rú dé qí qíng, jí āi jīn ér wù xǐ. fū bù shāng mín zhī bù zhì, ér fá jǐ zhī néng dé jiān, yóu yì zhě dǔ niǎo shòu guà wèi luó ér xǐ yě. jīn tiān xià zhī bèi zhū zhě, bù bì yǒu guǎn cài zhī xié dèng xī zhī wěi, kǒng miáo jǐn ér bù bié, mín qī ér bù zhì yě. kǒng zǐ yuē: rén ér bù rén, jí zhī yǐ shèn, luàn yě. gù mín luàn fǎn zhī zhèng, zhèng luàn fǎn zhī shēn, shēn zhèng ér tiān xià dìng. shì yǐ jūn zǐ jiā shàn ér jīn bù néng, ēn jí xíng rén, dé rùn qióng fū, shī huì yuè ěr, xíng xíng bù lè yě.
賢良曰:「古者,篤教以導民,明辟以正刑。刑之於治,猶策之於御也。良工不能無策而御、有策而勿用。聖人假法以成教,教成而刑不施。故威厲而不殺,刑設而不犯。今廢其紀綱而不能張,壞其禮義而不能防。民陷於網,從而獵之以刑,是猶開其闌牢,發以毒矢也,不盡不止。曾子曰:『上失其道,民散久矣。如得其情,即哀矜而勿喜。』夫不傷民之不治,而伐己之能得奸,猶弋者睹鳥獸掛罻羅而喜也。今天下之被誅者,不必有管、蔡之邪、鄧皙之偽,恐苗盡而不別,民欺而不治也。孔子曰:『人而不仁,疾之已甚,亂也。』故民亂反之政,政亂反之身,身正而天下定。是以君子嘉善而矜不能,恩及刑人,德潤窮夫,施惠悅爾,行刑不樂也。」
strong shòu shí dì sān shí wǔ strong
授時第三十五
dài fū yuē: gòng qí dì, jū shì shì yě, fēi yǒu zāi hài jí yì, dú yǐ pín qióng, fēi duò zé shē yě wú qí yè páng rù, ér yóu yǐ fù gěi, fēi jiǎn zé lì yě. jīn yuē shī huì yuè ěr, xíng xíng bù lè zé shì mǐn wú xíng zhī rén, ér yǎng duò shē zhī mín yě. gù wàng yǔ bù wèi huì, huì è zhě bù wèi rén.
大夫曰:「共其地,居是世也,非有災害疾疫,獨以貧窮,非惰則奢也;無奇業旁入,而猶以富給,非儉則力也。今曰施惠悅爾,行刑不樂;則是閔無行之人,而養惰奢之民也。故妄予不為惠,惠惡者不為仁。」
xián liáng yuē: sān dài zhī shèng wú luàn méng, jiào yě xià shāng zhī jì shì wú shùn mín, sú yě. shì yǐ wáng zhě shè xiáng xù, míng jiào huà, yǐ fáng dào qí mín, jí zhèng jiào zhī qià, xìng rén ér yù shàn. gù lǐ yì lì, zé gēng zhě ràng yú yě lǐ yì huài, zé jūn zǐ zhēng yú cháo. rén zhēng zé luàn, luàn zé tiān xià bù jūn, gù huò pín huò fù. fù zé rén shēng, shàn zé zhēng zhǐ. hūn mù kòu rén mén hù, qiú shuǐ huǒ, tān fū bù lìn, hé zé? suǒ ráo yě. fū wèi zhèng ér shǐ shū sù rú shuǐ huǒ, mín ān yǒu bù rén zhě hū!
賢良曰:「三代之盛無亂萌,教也;夏、商之季世無順民,俗也。是以王者設庠序,明教化,以防道其民,及政教之洽,性仁而喻善。故禮義立,則耕者讓於野;禮義壞,則君子爭於朝。人爭則亂,亂則天下不均,故或貧或富。富則仁生,贍則爭止。昏暮叩人門戶,求水火,貪夫不吝,何則?所饒也。夫為政而使菽粟如水火,民安有不仁者乎!」
dài fū yuē: bó xì chí zhú zhī tú, jiē fù rén zǐ dì, fēi bù zú zhě yě. gù mín ráo zé jiàn chǐ, fù zé jiāo shē, zuò ér wēi yí, qǐ ér wèi fēi, wèi jiàn qí rén yě. fū jū shì bù lì, yòng cái bù jié, suī yǒu cái rú shuǐ huǒ, qióng fá kě lì ér dài yě. yǒu mín bù chù, yǒu sī suī zhù zhī gēng zhī, qí néng zú zhī hū?
大夫曰:「博戲馳逐之徒,皆富人子弟,非不足者也。故民饒則僭侈,富則驕奢,坐而委蛇,起而為非,未見其仁也。夫居事不力,用財不節,雖有財如水火,窮乏可立而待也。有民不畜,有司雖助之耕織,其能足之乎?」
xián liáng yuē: zhōu gōng zhī xiāng chéng wáng yě, bǎi xìng ráo lè, guó wú qióng rén, fēi dài zhī gēng zhī yě. yì qí tián chóu, báo qí shuì liǎn, zé mín fù yǐ. shàng yǐ fèng jūn qīn, xià wú jī hán zhī yōu, zé jiào kě chéng yě. yǔ yuē: jì fù yǐ, yòu hé jiā yān? yuē, jiào zhī. jiào zhī yǐ dé, qí zhī yǐ lǐ, zé mín xǐ yì ér cóng shàn, mò bù rù xiào chū tì, fū hé shē chǐ bào màn zhī yǒu? guǎn zǐ yuē: cāng lǐn shí ér zhī lǐ jié, bǎi xìng zú ér zhī róng rǔ. gù fù mín yì yǔ shì lǐ.
賢良曰:「周公之相成王也,百姓饒樂,國無窮人,非代之耕織也。易其田疇,薄其稅斂,則民富矣。上以奉君親,下無饑寒之憂,則教可成也。語曰:『既富矣,又何加焉?曰,教之。』教之以德,齊之以禮,則民徙義而從善,莫不入孝出悌,夫何奢侈暴慢之有?管子曰:『倉廩實而知禮節,百姓足而知榮辱。』故富民易與適禮。」
dài fū yuē: xiàn guān zhī yú bǎi xìng, ruò cí fù zhī yú zi yě: zhōng yān néng wù huì hū? ài zhī ér wù láo hū? gù chūn qīn gēng yǐ quàn nóng, zhèn dài yǐ shàn bù zú, tōng chù shuǐ, chū qīng xì, shǐ mín wù shí yě. méng ēn bèi zé, ér zhì jīn yóu yǐ pín kùn, qí nán yǔ shì dào ruò shì fū!
大夫曰:「縣官之於百姓,若慈父之於子也:忠焉能勿誨乎?愛之而勿勞乎?故春親耕以勸農,賑貸以贍不足,通滀水,出輕系,使民務時也。蒙恩被澤,而至今猶以貧困,其難與適道若是夫!」
xián liáng yuē: gǔ zhě, chūn shěng gēng yǐ bǔ bù zú, qiū shěng liǎn yǐ zhù bù gěi. mín qín yú cái zé gòng fù shěng, mín qín yú lì zé gōng zhú hǎn. wèi mín ài lì, bù duó xū yú. gù zhào bó tīng duàn yú gān táng zhī xià, wèi fáng nóng yè zhī wù yě. jīn shí yǔ shù zé, zhǒng xuán ér bù dé bō, qiū jià líng luò hū yě ér bù dé shōu. tián chóu chì dì, ér tíng luò chéng shì, fā chūn ér hòu, xuán qīng fān ér cè tǔ niú, dài fēi míng zhǔ quàn gēng jià zhī yì, ér chūn lìng zhī suǒ wèi yě. shuǐ hàn dì sān shí liù
賢良曰:「古者,春省耕以補不足,秋省斂以助不給。民勤於財則貢賦省,民勤於力則功築罕。為民愛力,不奪須臾。故召伯聽斷於甘棠之下,為妨農業之務也。今時雨澍澤,種懸而不得播,秋稼零落乎野而不得收。田疇赤地,而停落成市,發春而後,懸青幡而策土牛,殆非明主勸耕稼之意,而春令之所謂也。」水旱第三十六
dài fū yuē: yǔ tāng shèng zhǔ, hòu jì yī yǐn xián xiāng yě, ér yǒu shuǐ hàn zhī zāi. shuǐ hàn, tiān zhī suǒ wèi, jī ráng, yīn yáng zhī yùn yě, fēi rén lì. gù tài suì zhī shù, zài yáng wèi hàn, zài yīn wèi shuǐ. liù suì yī jī, shí èr suì yī huāng. tiān dào rán, dài fēi dú yǒu sī zhī zuì yě.
大夫曰:「禹、湯聖主,后稷、伊尹賢相也,而有水旱之災。水旱,天之所為,飢穰,陰陽之運也,非人力。故太歲之數,在陽為旱,在陰為水。六歲一飢,十二歲一荒。天道然,殆非獨有司之罪也。」
xián liáng yuē: gǔ zhě, zhèng yǒu dé, zé yīn yáng diào, xīng chén lǐ, fēng yǔ shí. gù xíng xiū yú nèi, shēng wén yú wài, wèi shàn yú xià, fú yīng yú tiān. zhōu gōng zài jì ér tiān xià tài píng, guó wú yāo shāng, suì wú huāng nián. dāng cǐ zhī shí, ér bù pò kuài, fēng bù míng tiáo, xún ér yī yǔ, ér bì yǐ yè. wú qiū líng gāo xià jiē shú. shī yuē: yǒu yǎn qī qī, xìng yǔ qí qí. jīn bù xǐng qí suǒ yǐ rán, ér yuē yīn yáng zhī yùn yě, fēi suǒ wén yě. mèng zǐ yuē: yě yǒu è piǎo, bù zhī shōu yě gǒu shǐ shí rén shí, bù zhī jiǎn yě wèi mín fù mǔ, mín jī ér sǐ, zé yuē, fēi wǒ yě, suì yě, hé yì hū yǐ rèn shā zhī, zé yuē, fēi wǒ yě, bīng yě? fāng jīn zhī wù, zài chú jī hán zhī huàn, bà yán tiě, tuì quán lì, fēn tǔ dì, qù běn yè, yǎng sāng má, jǐn dì lì yě. guǎ gōng jié yòng, zé mín zì fù. rú shì, zé shuǐ hàn bù néng yōu, xiōng nián bù néng lèi yě.
賢良曰:「古者,政有德,則陰陽調,星辰理,風雨時。故行修於內,聲聞於外,為善於下,福應於天。周公載紀而天下太平,國無夭傷,歲無荒年。當此之時,而不破塊,風不鳴條,旬而一雨,而必以夜。無丘陵高下皆熟。詩曰:『有渰萋萋,興雨祁祁。』今不省其所以然,而曰『陰陽之運也』,非所聞也。孟子曰:『野有餓殍,不知收也;狗豕食人食,不知檢也;為民父母,民飢而死,則曰,非我也,歲也,何異乎以刃殺之,則曰,非我也,兵也?』方今之務,在除饑寒之患,罷鹽、鐵,退權利,分土地,趣本業,養桑麻,盡地力也。寡功節用,則民自富。如是,則水旱不能憂,凶年不能累也。」
dài fū yuē: yì zhě guì qí cí yuē ér zhǐ míng, kě yú zhòng rén zhī tīng, bù zhì fán wén chóu cí, duō yán hài yǒu sī huà sú zhī jì, ér jiā rén yǔ. táo zhū wèi shēng, běn mò yì jìng, yī jiā shù shì, ér zhì shēng zhī dào nǎi bèi. jīn xiàn guān zhù nóng qì, shǐ mín wù běn, bù yíng yú mò, zé wú jī hán zhī lèi. yán tiě hé hài ér bà?
大夫曰:「議者貴其辭約而指明,可於眾人之聽,不至繁文稠辭,多言害有司化俗之計,而家人語。陶朱為生,本末異徑,一家數事,而治生之道乃備。今縣官鑄農器,使民務本,不營於末,則無饑寒之累。鹽、鐵何害而罷?」
xián liáng yuē: nóng, tiān xià zhī dà yè yě, tiě qì, mín zhī dà yòng yě. qì yòng biàn lì, zé yòng lì shǎo ér dé zuò duō, nóng fū lè shì quàn gōng. yòng bù jù, zé tián chóu huāng, gǔ bù zhí, yòng lì xiān, gōng zì bàn. qì biàn yǔ bù biàn, qí gōng xiāng shén ér bèi yě. xiàn guān gǔ zhù tiě qì, dà dǐ duō wèi dà qì, wù yīng yuán chéng, bù gěi mín yòng. mín yòng dùn bì, gē cǎo bù tòng, shì yǐ nóng fū zuò jù, dé huò zhě shǎo, bǎi xìng kǔ zhī yǐ.
賢良曰:「農,天下之大業也,鐵器,民之大用也。器用便利,則用力少而得作多,農夫樂事勸功。用不具,則田疇荒,谷不殖,用力鮮,功自半。器便與不便,其功相什而倍也。縣官鼓鑄鐵器,大抵多為大器,務應員程,不給民用。民用鈍弊,割草不痛,是以農夫作劇,得獲者少,百姓苦之矣。」
dài fū yuē: zú tú gōng jiàng, yǐ xiàn guān rì zuò gōng shì, cái yòng ráo, qì yòng bèi. jiā rén hé huì, biǎn yú rì ér qín yú yòng, tiě lì bù xiāo liàn, jiān róu bù hé. gù yǒu sī qǐng zǒng yán tiě, yī qí yòng, píng qí jiǎ, yǐ biàn bǎi xìng gōng sī. suī yú xià zhī wèi zhì, bù yì yú cǐ. lì míng qí jiào, gōng zhì qí shì, zé gāng róu hé, qì yòng biàn. cǐ zé bǎi xìng hé kǔ? ér nóng fū hé jí?
大夫曰:「卒徒工匠,以縣官日作公事,財用饒,器用備。家人合會,褊於日而勤於用,鐵力不銷煉,堅柔不和。故有司請總鹽、鐵,一其用,平其賈,以便百姓公私。雖虞、夏之為治,不易於此。吏明其教,工致其事,則剛柔和,器用便。此則百姓何苦?而農夫何疾?」
xián liáng yuē: zú tú gōng jiàng! gù mín dé zhàn zū gǔ zhù zhǔ yán zhī shí, yán yǔ wǔ gǔ tóng jiǎ, qì hé lì ér zhōng yòng. jīn xiàn guān zuò tiě qì, duō kǔ è, yòng fèi bù xǐng, zú tú fán ér lì zuò bù jǐn. jiā rén xiāng yī, fù zǐ lù lì, gè wù wèi shàn qì, qì bù shàn zhě bù jí. nóng shì jí, wǎn yùn yǎn zhī qiān mò zhī jiān. mín xiāng yǔ shì mǎi, dé yǐ cái huò wǔ gǔ xīn bì yì huò huò shí shì mín, bù qì zuò yè. zhì tián qì, gè dé suǒ yù. gèng yáo shěng yuē, xiàn guān yǐ tú fù zuò shàn zhì dào qiáo zhū fā, mín biàn zhī. jīn zǒng qí yuán, yī qí jiǎ, qì duō jiān , shàn è wú suǒ zé. lì shù bù zài, qì nán dé. jiā rén bù néng duō chǔ, duō chǔ zé zhèn shēng. qì gāo yú zhī rì, yuǎn shì tián qì, zé hòu liáng shí. yán tiě jiǎ guì, bǎi xìng bù biàn. pín mín huò mù gēng shǒu nòu, tǔ yōu dàn shí. tiě guān mài qì bù shòu huò pō fù yǔ mín. zú tú zuò bù zhōng chéng, shí mìng zhù zhī. fā zhēng wú xiàn, gèng yáo yǐ jūn jù, gù bǎi xìng jí kǔ zhī. gǔ zhě, qiān shì zhī yì, bǎi chéng zhī jiā, táo yě gōng shāng, sì mín zhī qiú, zú yǐ xiāng gèng. gù nóng mín bù lí qí mǔ, ér zú hū tián qì, gōng rén bù zhǎn fá ér zú hū cái mù, táo yě bù gēng tián ér zú hū sù mǐ, bǎi xìng gè dé qí biàn, ér shàng wú shì yān. shì yǐ wáng zhě wù běn bù zuò mò, qù xuàn yào, chú diāo zhuó, zhàn mín yǐ lǐ, shì mín yǐ pǔ, shì yǐ bǎi xìng wù běn ér bù yíng yú mò.
賢良曰:「卒徒工匠!故民得占租鼓鑄、煮鹽之時,鹽與五穀同賈,器和利而中用。今縣官作鐵器,多苦惡,用費不省,卒徒煩而力作不盡。家人相一,父子戮力,各務為善器,器不善者不集。農事急,挽運衍之阡陌之間。民相與市買,得以財貨五穀新幣易貨;或時貰民,不棄作業。置田器,各得所欲。更繇省約,縣官以徒復作繕治道橋諸發,民便之。今總其原,壹其賈,器多堅 ,善惡無所擇。吏數不在,器難得。家人不能多儲,多儲則鎮生。棄膏腴之日,遠市田器,則後良時。鹽、鐵賈貴,百姓不便。貧民或木耕手耨,土耰淡食。鐵官賣器不售或頗賦與民。卒徒作不中呈,時命助之。發征無限,更繇以均劇,故百姓疾苦之。古者,千室之邑,百乘之家,陶冶工商,四民之求,足以相更。故農民不離畦畝,而足乎田器,工人不斬伐而足乎材木,陶冶不耕田而足乎粟米,百姓各得其便,而上無事焉。是以王者務本不作末,去炫耀,除雕琢,湛民以禮,示民以朴,是以百姓務本而不營於末。」