strong chóng lǐ dì sān shí qī strong
崇禮第三十七
dài fū yuē: shì jǐ zhàng, xiū zūn zǔ, wèi bīn, fēi wèi zhǔ yě. xuàn yào qí guài, suǒ yǐ chén sì yí, fēi wèi mín yě. fū jiā rén yǒu kè, shàng yǒu chàng yōu qí biàn zhī lè, ér kuàng xiàn guān hū? gù liè yǔ máo, chén róng mǎ, suǒ yǐ shì wēi wǔ, qí chóng zhēn guài, suǒ yǐ shì huái guǎng yuǎn míng shèng dé, yuǎn guó mò bù zhì yě.
大夫曰:「飾几杖,修樽俎,為賓,非為主也。炫耀奇怪,所以陳四夷,非為民也。夫家人有客,尚有倡優奇變之樂,而況縣官乎?故列羽旄,陳戎馬,所以示威武,奇蟲珍怪,所以示懷廣遠、明盛德,遠國莫不至也。」
xián liáng yuē: wáng zhě chóng lǐ shī dé, shàng rén yì ér jiàn guài lì, gù shèng rén jué ér bù yán. kǒng zǐ yuē: yán zhōng xìn, xíng dǔ jìng, suī mán mò zhī bāng, bù kě qì yě. jīn wàn fāng jué guó zhī jūn fèng zhì xiàn zhě, huái tiān zǐ zhī shèng dé, ér yù guān zhōng guó zhī lǐ yí, gù shè míng táng bì yōng yǐ shì zhī, yáng gàn qī zhāo yǎ sòng yǐ fēng zhī. jīn nǎi yǐ wán hǎo bù yòng zhī qì, qí chóng bù chù zhī shòu, jiǎo dǐ zhū xì, xuàn yào zhī wù chén kuā zhī, dài yǔ zhōu gōng zhī dài yuǎn fāng shū. xī zhōu gōng chù qiān yǐ bēi shì, zhí lǐ yǐ zhì tiān xià, cí yuè shang zhī zhì, jiàn gōng ràng zhī lǐ yě jì, yǔ rù wén wáng zhī miào, shì jiàn dà xiào zhī lǐ yě. mù dǔ wēi yí gàn qī zhī róng, ěr tīng qīng gē yǎ sòng zhī shēng, xīn chōng zhì dé, xīn rán yǐ guī, cǐ sì yí suǒ yǐ mù yì nèi fù, fēi zhòng yì dí dī lái guān měng shòu xióng pí yě. fū xī xiàng sì hǔ, nán yí zhī suǒ duō yě luó lǘ zhé tuó, běi dí zhī cháng chù yě. zhōng guó suǒ xiān, wài guó jiàn zhī, nán yuè yǐ kǒng què ěr mén hù, kūn shān zhī páng, yǐ yù pú dǐ wū què. jīn guì rén zhī suǒ jiàn, zhēn rén zhī suǒ ráo, fēi suǒ yǐ hòu zhōng guó, míng shèng dé yě. suí hé, shì zhī míng bǎo yě, ér bù néng ān wēi cún wáng. gù yù dé shì wēi, wéi xián chén liáng xiāng, bù zài quǎn mǎ zhēn guài. shì yǐ shèng wáng yǐ xián wèi bǎo, bù yǐ zhū yù wèi bǎo. xī yàn zǐ xiū zhī zūn zǔ zhī jiān, ér zhé chōng hū qiān lǐ bù néng zhě, suī suí hé mǎn qiè, wú yì yú cún wáng.
賢良曰:「王者崇禮施德,上仁義而賤怪力,故聖人絕而不言。孔子曰:『言忠信,行篤敬,雖蠻、貊之邦,不可棄也。』今萬方絕國之君奉贄獻者,懷天子之盛德,而欲觀中國之禮儀,故設明堂、辟雍以示之,揚干戚、昭雅、頌以風之。今乃以玩好不用之器,奇蟲不畜之獸,角牴諸戲,炫耀之物陳夸之,殆與周公之待遠方殊。昔周公處謙以卑士,執禮以治天下,辭越裳之贄,見恭讓之禮也;既,與入文王之廟,是見大孝之禮也。目睹威儀干戚之容,耳聽清歌雅、頌之聲,心充至德,欣然以歸,此四夷所以慕義內附,非重譯狄鞮來觀猛獸熊羆也。夫犀象兕虎,南夷之所多也;騾驢馲駝,北狄之常畜也。中國所鮮,外國賤之,南越以孔雀珥門戶,崑山之旁,以玉璞抵烏鵲。今貴人之所賤,珍人之所饒,非所以厚中國,明盛德也。隋、和,世之名寶也,而不能安危存亡。故喻德示威,惟賢臣良相,不在犬馬珍怪。是以聖王以賢為寶,不以珠玉為寶。昔晏子修之樽俎之間,而折衝乎千里;不能者,雖隋、和滿篋,無益於存亡。」
dài fū yuē: yàn zǐ xiāng qí sān jūn, cuī qìng wú dào, jié qí jūn, luàn qí guó, líng gōng guó wéi zhuāng gōng shì sǐ jǐng gōng zhī shí, jìn rén lái gōng, qǔ chuí dōu, jǔ lín zāi, biān yì xuē, chéng guō fén, gōng shì huī, bǎo qì jǐn, hé chōng zhī suǒ néng zhé hū? yóu cǐ guān zhī: xián liáng suǒ yán, xián rén wèi bǎo, zé sǔn yì wú qīng zhòng yě.
大夫曰:「晏子相齊三君,崔慶無道,劫其君,亂其國,靈公國圍;莊公弒死;景公之時,晉人來攻,取垂都,舉臨菑,邊邑削,城郭焚,宮室隳,寶器盡,何沖之所能折乎?由此觀之:賢良所言,賢人為寶,則損益無輕重也。」
xián liáng yuē: guǎn zhòng qù lǔ rù qí, qí bà lǔ xuē, fēi chí qí zhòng ér guī qí yě. wǔ zǐ xū xié gōng gàn hé lǘ, pò chǔ rù yǐng, fēi fù qí bīng ér shì wú yě. gù xián zhě suǒ zài guó zhòng, suǒ qù guó qīng. chǔ yǒu zi yù dé chén, wén gōng cè xí yú yǒu gōng zhī qí, jìn xiàn bù mèi. fū xián chén suǒ zài, pì chú kāi sāi zhě yì yuǎn yǐ. gù chūn qiū yuē: shān yǒu hǔ bào, kuí huò wèi zhī bù cǎi guó yǒu xián shì, biān jìng wèi zhī bù hài yě.
賢良曰:「管仲去魯入齊,齊霸魯削,非持其眾而歸齊也。伍子胥挾弓干闔閭,破楚入郢,非負其兵而適吳也。故賢者所在國重,所去國輕。楚有子玉得臣,文公側席;虞有宮之奇,晉獻不寐。夫賢臣所在,辟除開塞者亦遠矣。故春秋曰:『山有虎豹,葵藿為之不採;國有賢士,邊境為之不害』也。」
strong bèi hú dì sān shí bā strong
備胡第三十八
dài fū yuē: bǐ yǔ yuē: xián zhě róng bù rǔ. yǐ shì sú yán zhī, xiāng qū yǒu jié, rén shàng pì zhī. jīn míng tiān zǐ zài shàng, xiōng nú gōng wèi kòu, qīn rǎo biān jìng, shì rén yì fàn ér lí huò cǎi. xī dí rén qīn tài wáng, kuāng rén wèi kǒng zǐ, gù bù rén zhě, rén zhī zéi yě. shì yǐ xiàn guān lì wǔ yǐ tǎo bù yì, shè jī xiè yǐ bèi bù rén.
大夫曰:「鄙語曰:『賢者容不辱。』以世俗言之,鄉曲有桀,人尚辟之。今明天子在上,匈奴公為寇,侵擾邊境,是仁義犯而藜藿采。昔狄人侵太王,匡人畏孔子,故不仁者,仁之賊也。是以縣官厲武以討不義,設機械以備不仁。」
xián liáng yuē: xiōng nú chù shā mò zhī zhōng, shēng bù shí zhī dì, tiān suǒ jiàn ér qì zhī, wú tán yǔ zhī jū, nán nǚ zhī bié, yǐ guǎng yě wèi lǘ lǐ, yǐ qióng lú wèi jiā shì, yī pí méng máo, shí ròu yǐn xuè, huì shì xíng, mù shù jū, rú zhōng guó zhī mí lù ěr. hǎo shì zhī chén, qiú qí yì, zé zhī lǐ, shǐ zhōng guó gān gē zhì jīn wèi xī, wàn lǐ shè bèi, cǐ tù jū zhī suǒ cì, gù xiǎo rén fēi gōng hóu fù xīn gān chéng yě.
賢良曰:「匈奴處沙漠之中,生不食之地,天所賤而棄之,無壇宇之居,男女之別,以廣野為閭里,以穹廬為家室,衣皮蒙毛,食肉飲血,會市行,牧豎居,如中國之麋鹿耳。好事之臣,求其義,責之禮,使中國干戈至今未息,萬里設備,此兔罝之所刺,故小人非公侯腹心干城也。」
dài fū yuē: tiān zǐ zhě, tiān xià zhī fù mǔ yě. sì fāng zhī zhòng, qí yì mò bù yuàn wèi chén qiè rán yóu xiū chéng guō, shè guān liáng, lì wǔ shì, bèi wèi yú gōng shì, suǒ yǐ yuǎn zhé nán ér bèi wàn fāng zhě yě. jīn xiōng nú wèi chén, suī wú shì, yù shì bèi, rú zhī hé?
大夫曰:「天子者,天下之父母也。四方之眾,其義莫不願為臣妾;然猶修城郭,設關梁,厲武士,備衛於宮室,所以遠折難而備萬方者也。今匈奴未臣,雖無事,欲釋備,如之何?」
xián liáng yuē: wú wáng suǒ yǐ jiàn qín yú yuè zhě, yǐ qí yuè jìn ér líng yuǎn yě. qín suǒ yǐ wáng zhě, yǐ wài bèi hú yuè ér nèi wáng qí zhèng yě. fū yòng jūn yú wài, zhèng bài yú nèi, bèi wèi suǒ huàn, zēng zhǔ suǒ yōu. gù rén zhǔ dé qí dào, zé xiá ěr xié xíng ér guī zhī, wén wáng shì yě bù dé qí dào, zé chén qiè wèi kòu, qín wáng shì yě. fū wén shuāi zé wǔ shèng, dé shèng zé bèi guǎ.
賢良曰:「吳王所以見禽于越者,以其越近而陵遠也。秦所以亡者,以外備胡、越而內亡其政也。夫用軍於外,政敗於內,備為所患,增主所憂。故人主得其道,則遐邇偕行而歸之,文王是也;不得其道,則臣妾為寇,秦王是也。夫文衰則武勝,德盛則備寡。」
dài fū yuē: wǎng zhě, sì yí jù qiáng, bìng wèi kòu nüè: cháo xiān yú jiǎo, jié yàn zhī dōng dì dōng yuè yuè dōng hǎi, lüè zhè jiāng zhī nán nán yuè nèi qīn, huá fú lìng dī bó rǎn máng guī táng kūn míng zhī shǔ, rǎo lǒng xī bā shǔ. jīn sān chuí yǐ píng, wéi běi biān wèi dìng. fū yī jǔ zé xiōng nú zhèn jù, zhōng wài shì bèi, ér hé guǎ yě?
大夫曰:「往者,四夷俱強,並為寇虐:朝鮮踰徼,劫燕之東地;東越越東海,略浙江之南;南越內侵,滑服令;氐、僰、冉、駹、巂唐、昆明之屬,擾隴西、巴、蜀。今三垂已平,唯北邊未定。夫一舉則匈奴震懼,中外釋備,而何寡也?」
xián liáng yuē: gǔ zhě, jūn zǐ lì rén xiū yì, yǐ suī qí mín, gù ěr zhě xí shàn, yuǎn zhě shùn zhī. shì yǐ kǒng zǐ shì yú lǔ, qián shì sān yuè jí qí píng, hòu shì sān yuè jí zhèng píng, wù yǐ dé ān jìn ér suī yuǎn. dāng cǐ zhī shí, lǔ wú dí guó zhī nán, lín jìng zhī huàn. qiáng chén biàn jié ér zhōng shùn, gù jì huán huī qí dū chéng. dà guó wèi yì ér hé hǎo, qí rén lái guī yùn huān guī yīn zhī tián. gù wèi zhèng ér yǐ dé, fēi dú pì hài zhé chōng yě, suǒ yù bù qiú ér zì dé. jīn bǎi xìng suǒ yǐ xiāo xiāo, zhōng wài bù níng zhě, jiù zài xiōng nú. nèi wú shì yǔ zhī shǒu, wài wú tián chóu zhī jī, suí měi cǎo gān shuǐ ér qū mù, xiōng nú bù biàn yè, ér zhōng guó yǐ sāo dòng yǐ. fēng hé ér yún jiě, jiù zhī zé wáng, jī zhī zé sàn, wèi kě yī shì ér jǔ yě.
賢良曰:「古者,君子立仁修義,以綏其民,故邇者習善,遠者順之。是以孔子仕於魯,前仕三月及齊平,後仕三月及鄭平,務以德安近而綏遠。當此之時,魯無敵國之難,鄰境之患。強臣變節而忠順,故季桓隳其都城。大國畏義而合好,齊人來歸鄆、讙、龜陰之田。故為政而以德,非獨辟害折衝也,所欲不求而自得。今百姓所以囂囂,中外不寧者,咎在匈奴。內無室宇之守,外無田疇之積,隨美草甘水而驅牧,匈奴不變業,而中國以騷動矣。風合而雲解,就之則亡,擊之則散,未可一世而舉也。」
dài fū yuē: gǔ zhě, míng wáng tǎo bào wèi ruò, dìng qīng fú wēi. wèi ruò fú wēi, zé xiǎo guó zhī jūn yuè tǎo bào dìng qīng, zé wú zuì zhī rén fù. jīn bù zhēng fá, zé bào hài bù xī bù bèi, zé shì yǐ lí mín wěi dí yě. chūn qiū biǎn zhū hóu zhī hòu, cì bù zú shù. xíng yì shù bèi, zì gǔ yǒu zhī, fēi dú jīn yě.
大夫曰:「古者,明王討暴衛弱,定傾扶危。衛弱扶危,則小國之君悅;討暴定傾,則無罪之人附。今不征伐,則暴害不息;不備,則是以黎民委敵也。春秋貶諸侯之後,刺不卒戍。行役戍備,自古有之,非獨今也。」
xián liáng yuē: xiōng nú zhī dì guǎng dà, ér róng mǎ zhī zú qīng lì, qí shì yì sāo dòng yě. lì zé hǔ yè, bìng zé niǎo zhé, pì fēng ruì ér qǔ bà jí shǎo fā zé bù zú yǐ gèng shì, duō fā zé mín bù kān qí yì. yì fán zé lì bà, yòng duō zé cái fá. èr zhě bù xī, zé mín yí yuàn. cǐ qín zhī suǒ yǐ shī mín xīn yǔn shè jì yě. gǔ zhě, tiān zǐ fēng jī qiān lǐ, yáo yì wǔ bǎi lǐ, shèng shēng xiāng wén, jí bìng xiāng xù. wú guò shí zhī shī, wú yú shí zhī yì. nèi jié yú mín xīn, ér shì shì qí lì. shì yǐ xíng zhě quàn wù, ér zhǐ zhě ān yè. jīn shān dōng zhī róng mǎ jiǎ shì shù biān jùn zhě, jué shū liáo yuǎn, shēn zài hú yuè xīn huái lǎo mǔ. lǎo mǔ chuí qì, shì fù bēi hèn, tuī qí jī kě, niàn qí hán kǔ. shī yún: xī wǒ wǎng yǐ, yáng liǔ yī yī. jīn wǒ lái sī, yǔ xuě fēi fēi. háng dào chí chí, zài kě zài jī. wǒ xīn shāng bēi, mò zhī wǒ āi. gù shèng rén lián qí rú cǐ, mǐn qí jiǔ qù fù mǔ qī zǐ, bào lù zhōng yě, jū hán kǔ zhī dì, gù chūn shǐ shǐ zhě láo cì, jǔ shī zhí zhě, suǒ yǐ āi yuǎn mín ér wèi fǔ lǎo mǔ yě. dé huì shén hòu, ér lì wèi chēng fèng zhí chéng zhào yǐ cún xù, huò qīn wǔ shì zú, xìng zhī wèi shì, bìng lì jiān zuò, shǐ zhī bù yǐ lǐ. gù shì zú shī zhí, ér lǎo mǔ qī zǐ gǎn hèn yě. sòng bó jī chóu sī ér sòng guó huǒ, lǔ qiè bù dé yì ér lǔ qǐn zāi. jīn tiān xià bù dé qí yì zhě, fēi dú xī gōng zhī nǚ. sòng zhī lǎo mǔ yě. chūn qiū dòng zhòng zé shū, zhòng mín yě. sòng rén wéi zhǎng gé, jī jiǔ yì yě. jūn zǐ zhī yòng xīn bì ruò shì.
賢良曰:「匈奴之地廣大,而戎馬之足輕利,其勢易騷動也。利則虎曳,病則鳥折,辟鋒銳而取罷極;少發則不足以更適,多發則民不堪其役。役煩則力罷,用多則財乏。二者不息,則民遺怨。此秦之所以失民心、隕社稷也。古者,天子封畿千里,繇役五百里,勝聲相聞,疾病相恤。無過時之師,無踰時之役。內節於民心,而事適其力。是以行者勸務,而止者安業。今山東之戎馬甲士戍邊郡者,絕殊遼遠,身在胡、越、心懷老母。老母垂泣,室婦悲恨,推其饑渴,念其寒苦。詩云:『昔我往矣,楊柳依依。今我來思,雨雪霏霏。行道遲遲,載渴載飢。我心傷悲,莫之我哀。』故聖人憐其如此,閔其久去父母妻子,暴露中野,居寒苦之地,故春使使者勞賜,舉失職者,所以哀遠民而慰撫老母也。德惠甚厚,而吏未稱奉職承詔以存恤,或侵侮士卒,興之為市,並力兼作,使之不以理。故士卒失職,而老母妻子感恨也。宋伯姬愁思而宋國火,魯妾不得意而魯寢災。今天下不得其意者,非獨西宮之女。宋之老母也。春秋動眾則書,重民也。宋人圍長葛,譏久役也。君子之用心必若是。」
dài fū mò rán bù duì.
大夫默然不對。
strong zhí wù dì sān shí jiǔ strong
執務第三十九
chéng xiàng yuē: xiān wáng zhī dào, yì jiǔ ér nán fù, xián liáng wén xué zhī yán, shēn yuǎn ér nán xíng. fū chēng shàng shèng zhī gāo xíng, dào zhì dé zhī měi yán, fēi dāng shì zhī suǒ néng jí yě. yuàn wén fāng jīn zhī jí wù, kě fù xíng yú zhèng: shǐ bǎi xìng xián zú yú yī shí, wú fá kùn zhī yōu fēng yǔ shí, wǔ gǔ shú, míng tè bù shēng tiān xià ān lè, dào zéi bù qǐ liú rén hái guī, gè fǎn qí tián lǐ lì jiē lián zhèng, jìng yǐ fèng zhí, yuán yuán gè dé qí lǐ yě.
丞相曰:「先王之道,軼久而難復,賢良、文學之言,深遠而難行。夫稱上聖之高行,道至德之美言,非當世之所能及也。願聞方今之急務,可復行於政:使百姓咸足於衣食,無乏困之憂;風雨時,五穀熟,螟螣不生;天下安樂,盜賊不起;流人還歸,各反其田裡;吏皆廉正,敬以奉職,元元各得其理也。」
xián liáng yuē: mèng zǐ yuē: yáo shùn zhī dào, fēi yuǎn rén yě, ér rén bù sī zhī ěr. shī yún: qiú zhī bù dé, wù mèi sī fú. yǒu qiú rú guān suī, hǎo dé rú hé guǎng, hé bù jì bù dé zhī yǒu? gù gāo shān yǎng zhǐ, jǐng xíng xíng zhǐ, suī bù néng jí, lí dào bù yuǎn yě. yán yuān yuē: shùn dú hé rén yě, huí hé rén yě? fū sī xián mù néng, cóng shàn bù xiū, zé chéng kāng zhī sú kě zhì, ér táng yú zhī dào kě jí. gōng qīng wèi sī yě, xiān wáng zhī dào, hé yuǎn zhī yǒu? qí huán gōng yǐ zhū hóu sī wáng zhèng, yōu zhōu shì, kuāng zhū xià zhī nán, píng yí dí zhī luàn, cún wáng jiē jué, xìn yì dà xíng, zhe yú tiān xià. shào líng zhī huì, yǔ zhī wèi zhǔ. chuán yuē: yǔ jī yě. gù tǔ jī ér chéng shān fù, shuǐ jī ér chéng jiāng hǎi, xíng jī ér chéng jūn zǐ. kǒng zǐ yuē: wú yú hé guǎng, zhī dé zhī zhì yě. ér yù de zhī, gè fǎn qí běn, fù zhū gǔ ér yǐ. gǔ zhě, xíng yì bù yú shí, chūn xíng qiū fǎn, qiū xíng chūn lái, hán shǔ wèi biàn, yī fú bù yì, gù yǐ hái yǐ. fū fù bù shī shí, rén ān hé rú shì. yù sòng píng, xíng fá dé, zé yīn yáng diào, fēng yǔ shí. shàng bù kē rǎo, xià bù fán láo, gè xiū qí yè, ān qí xìng, zé míng tè bù shēng, ér shuǐ hàn bù qǐ. fù liǎn shěng ér nóng bù shī shí, zé bǎi xìng zú, ér liú rén guī qí tián lǐ. shàng qīng jìng ér bù yù, zé xià lián ér bù tān. ruò jīn zé yáo yì jí yuǎn, jǐn hán kǔ zhī dì, wēi nán zhī chù, shè hú yuè zhī yù, jīn zī wǎng ér lái suì xuán, fù mǔ yán jǐng ér xī wàng, nán nǚ yuàn kuàng ér xiāng sī, shēn zài dōng chǔ, zhì zài xī hé, gù yī rén xíng ér xiāng qū hèn, yī rén sǐ ér wàn rén bēi. shī yún: wáng shì mí gǔ, bù néng yì jì shǔ, fù mǔ hé hù? niàn bǐ gōng rén, tì líng rú yǔ. qǐ bù huái guī? wèi cǐ zuì gǔ. lì bù fèng fǎ yǐ cún fǔ, bèi gōng rèn sī, gè yǐ qí quán chōng qí shì yù, rén chóu kǔ ér yuàn sī, shàng bù xù lǐ, zé è zhèng xíng ér xié qì zuò xié qì zuò, zé chóng míng shēng ér shuǐ hàn qǐ. ruò cǐ, suī dǎo sì yú zhù, yòng shì bǎi shén wú shí, qǐ néng diào yīn yáng ér xī dào zéi yǐ?
賢良曰:「孟子曰:『堯、舜之道,非遠人也,而人不思之耳。』詩云:『求之不得,寤寐思服。』有求如關睢,好德如河廣,何不濟不得之有?故高山仰止,景行行止,雖不能及,離道不遠也。顏淵曰:『舜獨何人也,回何人也?』夫思賢慕能,從善不休,則成、康之俗可致,而唐、虞之道可及。公卿未思也,先王之道,何遠之有?齊桓公以諸侯思王政,憂周室,匡諸夏之難,平夷、狄之亂,存亡接絕,信義大行,着於天下。邵陵之會,予之為主。傳曰:『予積也。』故土積而成山阜,水積而成江海,行積而成君子。孔子曰:『吾於河廣,知德之至也。』而欲得之,各反其本,復諸古而已。古者,行役不踰時,春行秋反,秋行春來,寒暑未變,衣服不易,固已還矣。夫婦不失時,人安和如適。獄訟平,刑罰得,則陰陽調,風雨時。上不苛擾,下不煩勞,各修其業,安其性,則螟螣不生,而水旱不起。賦斂省而農不失時,則百姓足,而流人歸其田裡。上清靜而不欲,則下廉而不貪。若今則繇役極遠,盡寒苦之地,危難之處,涉胡、越之域,今茲往而來歲旋,父母延頸而西望,男女怨曠而相思,身在東楚,志在西河,故一人行而鄉曲恨,一人死而萬人悲。詩云:『王事靡盬,不能藝稷黍,父母何怙?』『念彼恭人,涕零如雨。豈不懷歸?畏此罪罟。』吏不奉法以存撫,倍公任私,各以其權充其嗜欲,人愁苦而怨思,上不恤理,則惡政行而邪氣作;邪氣作,則蟲螟生而水旱起。若此,雖禱祀雩祝,用事百神無時,豈能調陰陽而息盜賊矣?」
strong néng yán dì sì shí strong
能言第四十
dài fū yuē: máng zhě kǒu néng yán bái hēi, ér wú mù yǐ bié zhī. rú zhě kǒu néng yán zhì luàn, ér wú néng yǐ xíng zhī. fū zuò yán bù xíng, zé mù tóng jiān wū huò zhī lì, péng tóu bāo yáo shùn zhī dé. gù shǐ yán ér jìn, zé rú zhě hé huàn yú zhì luàn, ér máng rén hé huàn yú bái hēi zāi? yán zhī bù chū, chǐ gōng zhī bù dǎi. gù bēi ér yán gāo, néng yán ér bù néng xíng zhě, jūn zǐ chǐ zhī yǐ.
大夫曰:「盲者口能言白黑,而無目以別之。儒者口能言治亂,而無能以行之。夫坐言不行,則牧童兼烏獲之力,蓬頭苞堯、舜之德。故使言而近,則儒者何患於治亂,而盲人何患於白黑哉?言之不出,恥躬之不逮。故卑而言高,能言而不能行者,君子恥之矣。」
xián liáng yuē: néng yán ér bù néng xíng zhě, guó zhī bǎo yě. néng xíng ér bù néng yán zhě, guó zhī yòng yě. jiān cǐ èr zhě, jūn zǐ yě. wú yī zhě, mù tóng péng tóu yě. yán mǎn tiān xià, dé fù sì hǎi, zhōu gōng shì yě. kǒu yán zhī, gōng xíng zhī, qǐ ruò mò rán zài shī qí xíng ér yǐ. zé zhí shì yì hé huàn hé chǐ zhī yǒu? jīn dào bù jǔ ér wù xiǎo lì, mù yú bù jí yǐ luàn qún yì, jūn zǐ suī pín, wù wèi kě yě. yào jiǔ, bìng zhī lì yě zhèng yán, zhì zhī yào yě. gōng qīng chéng néng zì qiáng zì rěn, shí wén xué zhī zhì yán, qù quán guǐ, bà lì guān, yī guī zhī yú mín, qīn yǐ zhōu gōng zhī dào, zé tiān xià zhì ér sòng shēng zuò. rú zhě ān dé zhì luàn ér huàn zhī hū?
賢良曰:「能言而不能行者,國之寶也。能行而不能言者,國之用也。兼此二者,君子也。無一者,牧童、蓬頭也。言滿天下,德覆四海,周公是也。口言之,躬行之,豈若默然載施其行而已。則執事亦何患何恥之有?今道不舉而務小利,慕於不急以亂群意,君子雖貧,勿為可也。藥酒,病之利也;正言,治之藥也。公卿誠能自強自忍,食文學之至言,去權詭,罷利官,一歸之於民,親以周公之道,則天下治而頌聲作。儒者安得治亂而患之乎?」
strong qǔ xià dì sì shí yī strong
取下第四十一
dài fū yuē: bù guǐ zhī mín, kùn ráo gōng lì, ér yù shàn shān zé. cóng wén xué xián liáng zhī yì, zé lì guī yú xià, ér xiàn guān wú kě wèi zhě. shàng zhī suǒ xíng zé fēi zhī, shàng zhī suǒ yán zé jī zhī, zhuān yù sǔn shàng xùn xià, kuī zhǔ ér shì chén, shàng ān dé shàng xià zhī yì, jūn chén zhī lǐ? ér hé sòng shēng néng zuò yě?
大夫曰:「不軌之民,困橈公利,而欲擅山澤。從文學、賢良之意,則利歸於下,而縣官無可為者。上之所行則非之,上之所言則譏之,專欲損上徇下,虧主而適臣,尚安得上下之義,君臣之禮?而何頌聲能作也?」
xián liáng yuē: gǔ zhě, shàng qǔ yǒu liàng, zì yǎng yǒu dù, lè suì bù dào, nián jī zé sì, yòng mín zhī lì, bù guò suì sān rì, jí liǎn, bù guò shí yī. jūn dǔ ài, chén jǐn lì, shàng xià jiāo ràng, tiān xià píng. jùn fā ěr sī, shàng ràng xià yě. suì jí wǒ sī, xiān gōng zhí yě. mèng zǐ yuē: wèi yǒu rén ér yí qí qīn, yì ér hòu qí jūn yě. jūn jūn chén chén, hé wèi qí wú lǐ yì hū? jí zhōu zhī mò tú, dé huì sāi ér shì yù zhòng, jūn shē chǐ ér shàng qiú duō, mín kùn yú xià, dài yú shàng gōng, shì yǐ yǒu lǚ mǔ zhī shuì, shuò shǔ zhī shī zuò yě. wèi líng gōng dāng lóng dōng xìng zhòng chuān chí, hǎi chūn jiàn yuē: tiān hán, bǎi xìng dòng něi, yuàn gōng zhī bà yì yě. gōng yuē: tiān hán zāi? wǒ hé bù hán zāi? rén zhī yán yuē: ān zhě bù néng xù wēi, bǎo zhě bù néng shí jī. gù yú liáng ròu zhě nán wèi yán yǐn yuē, chù yì lè zhě nán wèi yán qín kǔ. fū gāo táng suì yǔ guǎng shà dòng fáng zhě, bù zhī zhuān wū xiá lú shàng lòu xià shī zhě zhī liù yě . xì mǎ bǎi sì huò cái chōng nèi chǔ chén nà xīn zhě, bù zhī yǒu dàn wú mù chēng dài zhě zhī jí yě. guǎng dì táng yuán liáng tián lián bǐ zhě, bù zhī wú yùn zhǒng zhī yè cuàn tóu zhái zhě zhī yì yě. yuán mǎ bèi shān, niú yáng mǎn gǔ zhě, bù zhī wú gū tún jí dú zhě zhī jù yě. gāo zhěn tán wò wú jiào hào zhě, bù zhī yōu sī zé yǔ lì zhèng qī zhě zhī chóu yě. bèi wán niè wéi bó liáng niè féi zhě, bù zhī duǎn hè zhī hán kāng mǐ shé zhī kǔ yě. cóng róng fáng wéi zhī jiān chuí gǒng chí àn shí zhě, bù zhī zhí lěi gōng gēng zhě zhī qín yě. chéng jiān qū liáng liè qí chéng háng zhě, bù zhī fù yán bù xíng zhě zhī láo yě. kuāng chuáng zhān xí shì yù mǎn cè zhě, bù zhī fù hé wǎn chuán dēng gāo jué liú zhě zhī nán yě. yī qīng nuǎn bèi měi qiú chù wēn shì zài ān chē zhě, bù zhī chéng biān chéng piāo hú dài xiāng qīng fēng zhě zhī wēi hán yě. qī zǐ hǎo hé. zi sūn bǎo zhī zhě, bù zhī lǎo mǔ zhī qiáo cuì pǐ fù zhī bēi hèn yě. ěr tīng wǔ yīn mù shì nòng yōu zhě, bù zhī méng liú shǐ jù dí fāng wài zhě zhī sǐ yě. dōng xiàng fú jǐ zhèn bǐ rú diào wén zhě, bù zhī mù suǒ zhī jí chuí chǔ zhě zhī tòng yě. zuò zhān yīn zhī shàng, ān tú jí zhī yán ruò yì rán, yì bù zhī bù shè zhě zhī nán yě. xī shāng yāng zhī rèn qín yě, xíng rén ruò yì jiān máo, yòng shī ruò dàn wán cóng jūn zhě bào gǔ zhǎng chéng, shù cáo zhě niǎn chē xiāng wàng, shēng ér wǎng, sǐ ér xuán, bǐ dú fēi rén zǐ yé? gù jūn zǐ rén yǐ shù, yì yǐ dù, suǒ hǎo è yǔ tiān xià gòng zhī, suǒ bù shī bù rén zhě. gōng liú hǎo huò, jū zhě yǒu jī, xíng zhě yǒu náng. tài wáng hào sè, nèi wú yuàn nǚ, wài wú kuàng fū. wén wáng zuò xíng, guó wú yuàn yù. wǔ wáng xíng shī, shì lè wèi zhī sǐ, mín lè wèi zhī yòng. ruò sī, zé mín hé kǔ ér yuàn, hé qiú ér jī?
賢良曰:「古者,上取有量,自養有度,樂歲不盜,年飢則肆,用民之力,不過歲三日,籍斂,不過十一。君篤愛,臣盡力,上下交讓,天下平。『浚發爾私』,上讓下也。『遂及我私』,先公職也。孟子曰:『未有仁而遺其親,義而後其君也。』君君臣臣,何為其無禮義乎?及周之末塗,德惠塞而嗜欲眾,君奢侈而上求多,民困於下,怠於上公,是以有履畝之稅,碩鼠之詩作也。衛靈公當隆冬興眾穿池,海春諫曰:『天寒,百姓凍餒,願公之罷役也。』公曰:『天寒哉?我何不寒哉?』人之言曰:『安者不能恤危,飽者不能食飢。』故余粱肉者難為言隱約,處佚樂者難為言勤苦。夫高堂邃宇、廣廈洞房者,不知專屋狹廬、上漏下濕者之廇也 。系馬百駟、貨財充內、儲陳納新者,不知有旦無暮、稱貸者之急也。廣第唐園、良田連比者,不知無運踵之業、竄頭宅者之役也。原馬被山,牛羊滿谷者,不知無孤豚瘠犢者之窶也。高枕談臥、無叫號者,不知憂私責與吏正戚者之愁也。被紈躡韋、搏粱齧肥者,不知短褐之寒、糠(米舌)之苦也。從容房闈之間、垂拱持案食者,不知跖耒躬耕者之勤也。乘堅驅良、列騎成行者,不知負檐步行者之勞也。匡床旃席、侍御滿側者,不知負輅挽船、登高絕流者之難也。衣輕暖、被美裘、處溫室、載安車者,不知乘邊城、飄胡、代、鄉清風者之危寒也。妻子好合。子孫保之者,不知老母之憔悴、匹婦之悲恨也。耳聽五音、目視弄優者,不知蒙流矢、距敵方外者之死也。東向伏几、振筆如調文者,不知木索之急、棰楚者之痛也。坐旃茵之上,安圖籍之言若易然,亦不知步涉者之難也。昔商鞅之任秦也,刑人若刈菅茅,用師若彈丸;從軍者暴骨長城,戍漕者輦車相望,生而往,死而旋,彼獨非人子耶?故君子仁以恕,義以度,所好惡與天下共之,所不施不仁者。公劉好貨,居者有積,行者有囊。太王好色,內無怨女,外無曠夫。文王作刑,國無怨獄。武王行師,士樂為之死,民樂為之用。若斯,則民何苦而怨,何求而譏?」
gōng qīng qiǎo rán, jì ruò wú rén. yú shì suì bà yì zhǐ cí.
公卿愀然,寂若無人。於是遂罷議止詞。
zòu yuē: xián liáng wén xué bù míng xiàn guān shì, wěi yǐ yán tiě wèi bù biàn. qǐng qiě bà jùn guó què gū guān nèi tiě guān.
奏曰:「賢良、文學不明縣官事,猥以鹽、鐵為不便。請且罷郡國榷沽、關內鐵官。」
zòu yuē kě.
奏曰︰「可。」
strong jī zhī dì sì shí èr strong
擊之第四十二
xián liáng wén xué jì bài, xián qǔ liè dài fū, cí chéng xiàng yù shǐ.
賢良、文學既拜,咸取列大夫,辭丞相、御史。
dài fū yuē: qián yì gōng shì, xián liáng wén xué chēng yǐn wǎng gǔ, pō guāi shì wù. lùn zhě bù bì xiāng fǎn, qī yú kě xíng. wǎng zhě, xiàn guān wèi shì hú yuè zhī shí, biān chéng sì miàn shòu dí, běi biān yóu bèi qí kǔ. xiān dì jué sān fāng zhī nán, fǔ cóng fāng guó, yǐ wèi fān bì, qióng jí jùn guó, yǐ tǎo xiōng nú. xiōng nú rǎng jiè shòu quān, gū ruò wú yǔ, cǐ kùn wáng zhī shí yě. liáo yuǎn bù suí, shǐ de fù chuǎn xī, xiū yǎng shì mǎ, fù dài xī yù. xī yù pò jìn hú kòu, jǔ xīn nèi jiě, bì wèi jù huàn. shì yǐ zhǔ shàng yù sǎo chú, fán cāng lǐn zhī fèi yě. zhōng rì zhú qín, bà ér shì zhī, zé fēi jì yě. gài shùn shào xù, yǔ chéng gōng. jīn yù yǐ jūn xìng jī zhī, hé rú?
大夫曰:「前議公事,賢良、文學稱引往古,頗乖世務。論者不必相反,期於可行。往者,縣官未事胡、越之時,邊城四面受敵,北邊尤被其苦。先帝絕三方之難,撫從方國,以為蕃蔽,窮極郡國,以討匈奴。匈奴壤界獸圈,孤弱無與,此困亡之時也。遼遠不遂,使得復喘息,休養士馬,負紿西域。西域迫近胡寇,沮心內解,必為巨患。是以主上欲掃除,煩倉廩之費也。終日逐禽,罷而釋之,則非計也。蓋舜紹緒,禹成功。今欲以軍興擊之,何如?」
wén xué yuē: yì shí, xiàn guān xiū qīng fù, gōng yòng ráo, rén fù gěi. qí hòu, bǎo hú yuè, tōng sì yí, fèi yòng bù zú. yú shì xìng lì hài, suàn chē chuán, yǐ zī zhù biān, shú zuì gào mín, yǔ rén yǐ huàn yǐ. jiǎ shì sǐ yú jūn lǚ, zhōng shì bà yú zhuǎn cáo, réng zhī yǐ kē shì, lì zhēng fā jí yǐ. fū láo ér xī zhī, jí ér fǎn běn, gǔ zhī dào yě, suī shùn yǔ xìng, bù néng yì yě.
文學曰:「異時,縣官修輕賦,公用饒,人富給。其後,保胡、越,通四夷,費用不足。於是興利害,算車舡,以訾助邊,贖罪告緡,與人以患矣。甲士死於軍旅,中士罷於轉漕,仍之以科適,吏徵發極矣。夫勞而息之,極而反本,古之道也,雖舜、禹興,不能易也。」
dài fū yuē: xī xià hòu dǐ hóng shuǐ zhī zāi, bǎi xìng kǒng qín, bà yú lóng chā, jí zhì qí hòu, xián xiǎng qí gōng. xiān dì zhī shí, jùn guó pō fán yú róng shì, rán yì kuān sān chuí zhī yì. yǔ yuē: jiàn jī bù suí zhě yǔn gōng. yī rì wéi dí, lěi shì wèi huàn. xiū láo yòng gōng, yīn bì chéng shí. dì wáng zhī dào, shèng xián zhī suǒ bù néng shī yě. gōng yè yǒu xù, è láo ér bù zú, yóu gēng zhě juàn xiū ér kùn zhǐ yě. fū shì chuò zhě wú gōng, gēng dài zhě wú huò yě.
大夫曰:「昔夏後底洪水之災,百姓孔勤,罷於籠臿,及至其後,咸享其功。先帝之時,郡國頗煩於戎事,然亦寬三陲之役。語曰:『見機不遂者隕功。』一日違敵,累世為患。休勞用供,因弊乘時。帝王之道,聖賢之所不能失也。功業有緒,惡勞而不卒,猶耕者倦休而困止也。夫事輟者無功,耕怠者無獲也。」
wén xué yuē: dì guǎng ér bù dé zhě guó wēi, bīng qiáng ér líng dí zhě shēn wáng. hǔ sì xiāng jù, ér lóu yǐ dé zhì. liǎng dí xiāng kàng, ér pǐ fū chéng xián. shì yǐ shèng wáng jiàn lì lǜ hài, jiàn yuǎn cún jìn. fāng jīn wèi xiàn guān jì zhě, mò ruò yǎn bīng xiū shì, hòu bì jié hé qīn, xiū wén dé ér yǐ. ruò bù xù rén zhī jí, bù jì qí nán, bì suǒ shì yǐ qióng wú yòng zhī dì, wáng shí huò yī, fēi wén xué zhī suǒ zhī yě.
文學曰:「地廣而不德者國危,兵強而凌敵者身亡。虎兕相據,而螻蟻得志。兩敵相抗,而匹夫乘閒。是以聖王見利慮害,見遠存近。方今為縣官計者,莫若偃兵休士,厚幣結和親,修文德而已。若不恤人之急,不計其難,弊所恃以窮無用之地,亡十獲一,非文學之所知也。」