strong yuán chí dì shí sān strong
園池第十三
dài fū yuē: zhū hóu yǐ guó wèi jiā, qí yōu zài nèi. tiān zǐ yǐ bā jí wèi jìng, qí lǜ zài wài. gù yǔ xiǎo zhě yòng fēi, gōng jù zhě yòng dà. shì yǐ xiàn guān kāi yuán chí, zǒng shān hǎi, zhì lì yǐ zhù gòng fù, xiū gōu qú, lì zhū nóng, guǎng tián mù, shèng yuàn yòu. tài pú shuǐ héng shào fǔ dà nóng, suì kè zhū rù tián mù zhī lì, chí zhī jiǎ, jí běi biān zhì rèn tián guān, yǐ shàn zhū yòng, ér yóu wèi zú. jīn yù bà zhī, jué qí yuán, dù qí liú, shàng xià jù dān, kùn fá zhī yīng yě, suī hǎo shěng shì jié yòng, rú zhī hé qí kě yě?
大夫曰:「諸侯以國為家,其憂在內。天子以八極為境,其慮在外。故宇小者用菲,功巨者用大。是以縣官開園池,總山海,致利以助貢賦,修溝渠,立諸農,廣田牧,盛苑囿。太僕、水衡、少府、大農,歲課諸入田牧之利,池之假,及北邊置任田官,以贍諸用,而猶未足。今欲罷之,絕其源,杜其流,上下俱殫,睏乏之應也,雖好省事節用,如之何其可也?」
wén xué yuē: gǔ zhě, zhì dì zú yǐ yǎng mín, mín zú yǐ chéng qí shàng. qiān shèng zhī guó, bǎi lǐ zhī dì, gōng hóu bó zǐ nán, gè chōng qí qiú shàn qí yù. qín jiān wàn guó zhī dì, yǒu sì hǎi zhī fù, ér yì bù shàn, fēi yǔ xiǎo ér yòng fēi, shì yù duō ér xià bù kān qí qiú yě. yǔ yuē: chú yǒu fǔ ròu, guó yǒu jī mín, jiù yǒu féi mǎ, lù yǒu wèi rén. jīn gǒu mǎ zhī yǎng, chóng shòu zhī shí, qǐ tè fǔ ròu féi mǎ zhī fèi zāi! wú yòng zhī guān, bù jí zhī zuò, fú yín chǐ zhī biàn, wú gōng ér yī shí xiàn guān zhě zhòng, shì yǐ shàng bù zú ér xià kùn fá yě. jīn bù jiǎn chú qí běn ér yù shàn qí mò, shè jī lì, zào tián chù, yǔ bǎi xìng zhēng jiàn cǎo, yǔ shāng jiǎ zhēng shì lì, fēi suǒ yǐ míng zhǔ dé ér xiāng guó jiā yě. fū nán gēng nǚ jī, tiān xià zhī dà yè yě. gù gǔ zhě fēn dì ér chù zhī, zhì tián mǔ ér shì zhī. shì yǐ yè wú bù shí zhī dì, guó wú fá zuò zhī mín. jīn xiàn guān zhī duō zhāng yuàn yòu gōng tián chí zé, gōng jiā yǒu zhāng jiǎ zhī míng, ér lì guī quán jiā. sān fǔ pò jìn yú shān hé, dì xiá rén zhòng, sì fāng bìng còu, sù mǐ xīn cài, bù néng xiāng shàn. gōng tián zhuǎn jiǎ, sāng yú cài guǒ bù zhí, dì lì bù jǐn. yú yǐ wèi fēi. xiān dì zhī kāi yuàn yòu chí, kě fù guī zhī yú mín, xiàn guān zū shuì ér yǐ. jiǎ shuì shū míng, qí shí yī yě. fū rú shì, pǐ fū zhī lì, jǐn yú nán mǔ, pǐ fù zhī lì, jǐn yú má xǐ. tián yě pì, má xǐ zhì, zé shàng xià jù yǎn, hé kùn fá zhī yǒu yǐ?
文學曰:「古者,制地足以養民,民足以承其上。千乘之國,百里之地,公侯伯子男,各充其求贍其欲。秦兼萬國之地,有四海之富,而意不贍,非宇小而用菲,嗜欲多而下不堪其求也。語曰:『廚有腐肉,國有饑民,廄有肥馬,路有餧人。』今狗馬之養,蟲獸之食,豈特腐肉肥馬之費哉!無用之官,不急之作,服淫侈之變,無功而衣食縣官者眾,是以上不足而下睏乏也。今不減除其本而欲贍其末,設機利,造田畜,與百姓爭薦草,與商賈爭市利,非所以明主德而相國家也。夫男耕女績,天下之大業也。故古者分地而處之,制田畝而事之。是以業無不食之地,國無乏作之民。今縣官之多張苑囿、公田、池澤,公家有鄣假之名,而利歸權家。三輔迫近於山、河,地狹人眾,四方並湊,粟米薪菜,不能相贍。公田轉假,桑榆菜果不殖,地力不盡。愚以為非。先帝之開苑囿、池,可賦歸之於民,縣官租稅而已。假稅殊名,其實一也。夫如是,匹夫之力,盡於南畝,匹婦之力,盡於麻枲。田野辟,麻枲治,則上下俱衍,何睏乏之有矣?」
dài fū mò rán, shì qí chéng xiàng yù shǐ.
大夫默然,視其丞相、御史。
strong qīng zhòng dì shí sì strong
輕重第十四
yù shǐ jìn yuē: xī tài gōng fēng yú yíng qiū, pì cǎo lái ér jū yān. dì báo rén shǎo, yú shì tōng lì mò zhī dào, jí nǚ gōng zhī qiǎo. shì yǐ lín guó jiāo yú qí, cái chù huò zhí, shì wèi qiáng guó. guǎn zhòng xiāng huán gōng, xí xiān jūn zhī yè, xíng qīng zhòng zhī biàn, nán fú qiáng chǔ ér bà zhū hóu. jīn dài fū jūn xiū tài gōng huán guǎn zhī shù, zǒng yī yán tiě, tōng shān chuān zhī lì ér wàn wù zhí. shì yǐ xiàn guān yòng ráo zú, mín bù kùn fá, běn mò bìng lì, shàng xià jù zú, cǐ chóu jì zhī suǒ zhì, fēi dú gēng sāng nóng yě.
御史進曰:「昔太公封於營丘,辟草萊而居焉。地薄人少,於是通利末之道,極女工之巧。是以鄰國交於齊,財畜貨殖,世為強國。管仲相桓公,襲先君之業,行輕重之變,南服強楚而霸諸侯。今大夫君修太公、桓、管之術,總一鹽、鐵,通山川之利而萬物殖。是以縣官用饒足,民不睏乏,本末並利,上下俱足,此籌計之所致,非獨耕桑農也。」
wén xué yuē: lǐ yì zhě, guó zhī jī yě, ér quán lì zhě, zhèng zhī cán yě. kǒng zǐ yuē: néng yǐ lǐ ràng wèi guó hū? hé yǒu. yī yǐn tài gōng yǐ bǎi lǐ xìng qí jūn, guǎn zhòng zhuān yú huán gōng, yǐ qiān shèng zhī qí, ér bù néng zhì yú wáng, qí suǒ wù fēi yě. gù gōng míng huī huài ér dào bù jì. dāng cǐ zhī shí, zhū hóu mò néng yǐ dé, ér zhēng yú gōng lì, gù yǐ quán xiāng qīng. jīn tiān xià hé wèi yī jiā, lì mò è yù xíng? yín qiǎo è yù shī? dài fū jūn yǐ xīn jì cè guó yòng, gòu zhū hóu, cān yǐ jiǔ què, xián yáng kǒng jǐn zēng yǐ yán tiě, jiāng chōng yáng kě zhī děng, gè yǐ fēng ruì, yán lì mò zhī shì xī qiū háo, kě wèi wú jiān yǐ. fēi tè guǎn zhòng shè jiǔ fǔ, jiǎo shān hǎi yě. rán ér guó jiā shuāi hào, chéng guō kōng xū. gù fēi tè chóng rén yì wú yǐ huà mín, fēi lì běn nóng wú yǐ fù bāng yě.
文學曰:「禮義者,國之基也,而權利者,政之殘也。孔子曰:『能以禮讓為國乎?何有。』伊尹、太公以百里興其君,管仲專於桓公,以千乘之齊,而不能至於王,其所務非也。故功名隳壞而道不濟。當此之時,諸侯莫能以德,而爭於公利,故以權相傾。今天下合為一家,利末惡欲行?淫巧惡欲施?大夫君以心計策國用,構諸侯,參以酒榷,咸陽、孔僅增以鹽、鐵,江充、楊可之等,各以鋒銳,言利末之事析秋毫,可為無間矣。非特管仲設九府,徼山海也。然而國家衰耗,城郭空虛。故非特崇仁義無以化民,非力本農無以富邦也。」
yù shǐ yuē: shuǐ yǒu jiān tǎ ér chí yú láo, guó yǒu qiáng yù ér qí mín xiāo. gù mào lín zhī xià wú fēng cǎo, dà kuài zhī jiān wú měi miáo. fū lǐ guó zhī dào, chú huì chú háo, rán hòu bǎi xìng jūn píng, gè ān qí yǔ. zhāng tíng wèi lùn dìng lǜ lìng, míng fǎ yǐ shéng tiān xià, zhū jiān huá, jué bìng jiān zhī tú, ér qiáng bù líng ruò, zhòng bù bào guǎ. dài fū jūn yùn chóu cè, jiàn guó yòng, lóng tiān xià yán tiě zhū lì, yǐ pái fù shāng dà jiǎ, mǎi guān shú zuì, sǔn yǒu yú, bǔ bù zú, yǐ qí lí mín. shì yǐ bīng gé dōng xī zhēng fá, fù hān bù zēng ér yòng zú. fū sǔn yì zhī shì, xián zhě suǒ dǔ, fēi zhòng rén zhī suǒ zhī yě.
御史曰:「水有猏\獺而池魚勞,國有強御而齊民消。故茂林之下無豐草,大塊之間無美苗。夫理國之道,除穢鋤豪,然後百姓均平,各安其宇。張廷尉論定律令,明法以繩天下,誅奸猾,絕幷兼之徒,而強不凌弱,眾不暴寡。大夫君運籌策,建國用,籠天下鹽、鐵諸利,以排富商大賈,買官贖罪,損有餘,補不足,以齊黎民。是以兵革東西征伐,賦歛不增而用足。夫損益之事,賢者所睹,非眾人之所知也。」
wén xué yuē: biǎn què fǔ xī mài ér zhī jí suǒ yóu shēng, yáng qì shèng, zé sǔn zhī ér diào yīn, hán qì shèng, zé sǔn zhī ér diào yáng, shì yǐ qì mài diào hé, ér xié qì wú suǒ liú yǐ. fū zhuō yī bù zhī mài lǐ zhī còu, xuè qì zhī fēn, wàng cì ér wú yì yú jí, shāng jī fū ér yǐ yǐ. jīn yù sǔn yǒu yú, bǔ bù zú, fù zhě yù fù, pín zhě yù pín yǐ. yán fǎ rèn xíng, yù yǐ jìn bào zhǐ jiān, ér jiān yóu bù zhǐ, yì zhě fēi biǎn què zhī yòng zhēn shí, gù zhòng rén wèi dé qí zhí yě.
文學曰:「扁鵲撫息脈而知疾所由生,陽氣盛,則損之而調陰,寒氣盛,則損之而調陽,是以氣脈調和,而邪氣無所留矣。夫拙醫不知脈理之腠,血氣之分,妄刺而無益於疾,傷肌膚而已矣。今欲損有餘,補不足,富者愈富,貧者愈貧矣。嚴法任刑,欲以禁暴止奸,而奸猶不止,意者非扁鵲之用針石,故眾人未得其職也。」
yù shǐ yuē: zhōu zhī jiàn guó yě, gài qiān bā bǎi zhū hóu. qí hòu, qiáng tūn ruò, dà jiān xiǎo, bìng wèi liù guó. liù guó lián bīng jié nán shù bǎi nián, nèi jù dí guó, wài rǎng sì yí. yóu cǐ guān zhī: bīng jiǎ bù xiū, zhàn fá bù fá, jūn lǚ wài fèng, cāng kù nèi shí. jīn yǐ tiān xià zhī fù, hǎi nèi zhī cái, bǎi jùn zhī gòng, fēi tè qí chǔ zhī chù, zhào wèi zhī kù yě. jì wěi liàng rù, suī jí yòng zhī, yí wú fá jué zhī shí. gù dà nóng děng yǐ shù tǐ gōng jià, zé hòu jì zhī liè, jūn sì chū ér yòng bù jì, fēi tiān zhī cái shǎo yě? yòng zhēn shí, diào yīn yáng, jūn yǒu wú, bǔ bù zú, yì fēi yě? shàng dài fū jūn yǔ zhì sù dū wèi guǎn lǐng dà nóng shì, jiǔ cì jī zhì, kāi lì bǎi mài, shì yǐ wàn wù liú tōng, ér xiàn guān fù shí. dāng cǐ zhī shí, sì fāng zhēng bào luàn, chē jiǎ zhī fèi, kè huò zhī shǎng, yǐ yì wàn jì, jiē shàn dà sī nóng. cǐ zhě biǎn què zhī lì, ér yán tiě zhī fú yě.
御史曰:「周之建國也,蓋千八百諸侯。其後,強吞弱,大兼小,幷為六國。六國連兵結難數百年,內拒敵國,外攘四夷。由此觀之:兵甲不休,戰伐不乏,軍旅外奉,倉庫內實。今以天下之富,海內之財,百郡之貢,非特齊、楚之畜,趙、魏之庫也。計委量入,雖急用之,宜無乏絕之時。顧大農等以術體躬稼,則后稷之烈,軍四出而用不繼,非天之財少也?用針石,調陰陽,均有無,補不足,亦非也?上大夫君與治粟都尉管領大農事,灸刺稽滯,開利百脈,是以萬物流通,而縣官富實。當此之時,四方征暴亂,車甲之費,克獲之賞,以億萬計,皆贍大司農。此者扁鵲之力,而鹽、鐵之福也。」
wén xué yuē: biān jùn shān jū gǔ chù, yīn yáng bù hé, hán dòng liè dì, chōng fēng piāo lǔ, shā shí níng jī, dì shì wú suǒ yí. zhōng guó, tiān dì zhī zhōng, yīn yáng zhī jì yě, rì yuè jīng qí nán, dòu jí chū qí běi, hán zhòng hé zhī qì, chǎn yù shù wù. jīn qù ér qīn biān, duō chì bù máo hán kǔ zhī dì, shì yóu qì jiāng gāo hé bīn, ér tián yú lǐng bǎn jū zé yě. zhuǎn cāng lǐn zhī wěi, fēi fǔ kù zhī cái, yǐ gěi biān mín. zhōng guó kùn yú yáo fù, biān mín kǔ yú shù yù. lì gēng bù biàn zhǒng dí, wú sāng má zhī lì, yǎng zhōng guó sī xù ér hòu yī zhī, pí qiú méng máo, céng bù zú gài xíng, xià bù shī fù, dōng bù lí kū, fù zǐ fū fù nèi cáng yú zhuān shì tǔ huán zhī zhōng. zhōng wài kōng xū, biǎn què hé lì? ér yán tiě hé fú yě?
文學曰:「邊郡山居谷處,陰陽不和,寒凍裂地,衝風飄鹵,沙石凝積,地勢無所宜。中國,天地之中,陰陽之際也,日月經其南,斗極出其北,含眾和之氣,產育庶物。今去而侵邊,多斥不毛寒苦之地,是猶棄江皋河濱,而田於嶺阪菹澤也。轉倉廩之委,飛府庫之財,以給邊民。中國困於繇賦,邊民苦於戍御。力耕不便種糴,無桑麻之利,仰中國絲絮而後衣之,皮裘蒙毛,曾不足蓋形,夏不失復,冬不離窟,父子夫婦內藏於專室土圜之中。中外空虛,扁鵲何力?而鹽、鐵何福也?」
strong wèi tōng dì shí wǔ strong
未通第十五
yù shǐ yuē: nèi jùn rén zhòng, shuǐ quán jiàn cǎo, bù néng xiāng shàn, dì shì wēn shī, bù yí niú mǎ mín zhí lěi ér gēng, fù yán ér xíng, láo bà ér guǎ gōng. shì yǐ bǎi xìng pín kǔ, ér yī shí bù zú, lǎo ruò fù hé yú lù, ér liè qīng dài fū, huò chéng niú chē. xiào wǔ huáng dì píng bǎi yuè yǐ wèi yuán pǔ, què qiāng hú yǐ wèi yuàn yòu, shì yǐ zhēn guài yì wù, chōng yú hòu gōng, táo tú jué tí, shí yú wài jiù, pǐ fū mò bù chéng jiān liáng, ér mín jiān yàn jú yòu. yóu cǐ guān zhī: biān jùn zhī lì yì ráo yǐ! ér yuē hé fú zhī yǒu? wèi tōng yú jì yě.
御史曰:「內郡人眾,水泉薦草,不能相贍,地勢溫濕,不宜牛馬;民跖耒而耕,負檐而行,勞罷而寡功。是以百姓貧苦,而衣食不足,老弱負輅於路,而列卿大夫,或乘牛車。孝武皇帝平百越以為園圃,卻羌、胡以為苑囿,是以珍怪異物,充於後宮,騊駼駃騠,實於外廄,匹夫莫不乘堅良,而民間厭橘柚。由此觀之:邊郡之利亦饒矣!而曰『何福之有?』未通於計也。」
wén xué yuē: yǔ píng shuǐ tǔ, dìng jiǔ zhōu, sì fāng gè yǐ tǔ dì suǒ shēng gòng xiàn, zú yǐ chōng gōng shì, gōng rén zhǔ zhī yù, gāo rǎng wàn lǐ, shān chuān zhī lì, zú yǐ fù bǎi xìng, bù dài mán mò zhī dì, yuǎn fāng zhī wù ér yòng zú. wén wǎng zhě wèi fá hú yuè zhī shí, yáo fù shěng ér mín fù zú, wēn yī bǎo shí, cáng xīn shí chén, bù bó chōng yòng, niú mǎ chéng qún. nóng fū yǐ mǎ gēng zài, ér mín mò bù qí chéng dāng cǐ zhī shí, què zǒu mǎ yǐ fèn. qí hòu, shī lǚ shù fā, róng mǎ bù zú, zì pìn rù zhèn, gù jū dú shēng yú zhàn dì. liù chù bù yù yú jiā, wǔ gǔ bù zhí yú yě, mín bù zú yú zāo kāng, hé jú yòu zhī suǒ yàn? chuán yuē: dà jūn zhī hòu, lěi shì bù fù. fāng jīn jùn guó, tián yě yǒu lǒng ér bù kěn, chéng guō yǒu yǔ ér bù shí, biān jùn hé ráo zhī yǒu hū?
文學曰:「禹平水土,定九州,四方各以土地所生貢獻,足以充宮室,供人主之欲,膏壤萬里,山川之利,足以富百姓,不待蠻、貊之地,遠方之物而用足。聞往者未伐胡、越之時,繇賦省而民富足,溫衣飽食,藏新食陳,布帛充用,牛馬成群。農夫以馬耕載,而民莫不騎乘;當此之時,卻走馬以糞。其後,師旅數發,戎馬不足,牸牝入陣,故駒犢生於戰地。六畜不育於家,五穀不殖於野,民不足於糟糠,何橘柚之所厭?傳曰:『大軍之後,累世不復。』方今郡國,田野有隴而不墾,城郭有宇而不實,邊郡何饒之有乎?」
yù shǐ yuē: gǔ zhě, zhì tián bǎi bù wèi mǔ, mín jǐng tián ér gēng, shén ér jí yī. yì xiān gōng ér hòu jǐ, mín chén zhī zhí yě. xiān dì āi lián bǎi xìng zhī chóu kǔ, yī shí bù zú, zhì tián èr bǎi sì shí bù ér yī mǔ, lǜ sān shí ér shuì yī. duò mín bù wù tián zuò, jī hán jí jǐ, gù qí lǐ yě. qí bù gēng ér yù bō, bù zhǒng ér yù huò, yán tiě yòu hé guò hū?
御史曰:「古者,制田百步為畝,民井田而耕,什而籍一。義先公而後己,民臣之職也。先帝哀憐百姓之愁苦,衣食不足,制田二百四十步而一畝,率三十而稅一。墮民不務田作,饑寒及己,固其理也。其不耕而欲播,不種而欲獲,鹽、鐵又何過乎?」
wén xué yuē: shén yī ér jí, mín zhī lì yě. fēng hào měi è, yǔ mín gòng zhī. mín qín, jǐ bù dú yǎn mín yǎn, jǐ bù dú qín. gù yuē: shén yī zhě, tiān xià zhī zhōng zhèng yě. tián suī sān shí, ér yǐ qǐng mǔ chū shuì, lè suì lì mǐ láng lì ér guǎ qǔ zhī, xiōng nián jī jǐn ér bì qiú zú. jiā zhī yǐ kǒu fù gèng yáo zhī yì, lǜ yī rén zhī zuò, zhōng fēn qí gōng. nóng fū xī qí suǒ de, huò jiǎ dài ér yì zhī. shì yǐ bǎi xìng jí gēng lì zuò, ér jī hán suì jí jǐ yě. zhú chéng zhě xiān hòu qí jī ér hòu qiú qí gāo, chù mín zhě xiān hòu qí yè ér hòu qiú qí shàn. lùn yǔ yuē: bǎi xìng zú, jūn shú yǔ bù zú hū?
文學曰:「什一而籍,民之力也。豐耗美惡,與民共之。民勤,己不獨衍;民衍,己不獨勤。故曰:『什一者,天下之中正也。』田雖三十,而以頃畝出稅,樂歲粒米狼戾而寡取之,凶年饑饉而必求足。加之以口賦更繇之役,率一人之作,中分其功。農夫悉其所得,或假貸而益之。是以百姓疾耕力作,而饑寒遂及己也。築城者先厚其基而後求其高,畜民者先厚其業而後求其贍。論語曰:『百姓足,君孰與不足乎?』」
yù shǐ yuē: gǔ zhě, zhū hóu zhēng qiáng, zhàn guó bìng qǐ, jiǎ bīng bù xiū, mín kuàng yú tián chóu, shén yī ér jí, bù wéi qí zhí. jīn lài bì xià shén líng, jiǎ bīng bù dòng jiǔ yǐ, rán zé mín bù qí chū yú nán mǔ, yǐ kǒu lǜ bèi kěn tián ér bù zú, kōng cāng lǐn ér zhèn pín fá, qīn yì rì shén, shì yǐ yù duò ér yǎng lì xiàn guān yě. wèi sī jūn zhě yì bìng yǐ, fǎn yǐ shēn láo mín mín yóu bèi ēn qì yì ér yuǎn liú wáng, bì nì shàng gōng zhī shì. mín xiāng fǎng xiào tián dì rì wú, zū fù bù rù, dǐ gǎn xiàn guān. jūn suī yù zú, shuí yǔ zhī zú hū?
御史曰:「古者,諸侯爭強,戰國並起,甲兵不休,民曠于田疇,什一而籍,不違其職。今賴陛下神靈,甲兵不動久矣,然則民不齊出於南畝,以口率被墾田而不足,空倉廩而賑貧乏,侵益日甚,是以愈惰而仰利縣官也。為斯君者亦病矣,反以身勞民;民猶背恩棄義而遠流亡,避匿上公之事。民相仿效田地日蕪,租賦不入,抵扞縣官。君雖欲足,誰與之足乎?」
wén xué yuē: shù mù shù xǐ zé wēi, chóng shòu xǐ jū zé huài. gù dài mǎ yī běi fēng, fēi niǎo xiáng gù cháo, mò bù āi qí shēng. yóu cǐ guān zhī, mín fēi lì bì shàng gōng zhī shì ér lè liú wáng yě. wǎng zhě, jūn zhèn shù qǐ, yòng dù bù zú, yǐ zī zhēng fù, cháng qǔ gěi jiàn mín, tián jiā yòu bèi qí láo, gù bù qí chū yú nán mǔ yě. dà dǐ bū liú, jiē zài dà jiā, lì zhèng wèi dàn, bù gǎn dǔ zé, kè jí xì mín, xì mín bù kān, liú wáng yuǎn qù zhōng jiā wèi zhī jué chū, hòu wáng zhě wèi xiān wáng zhě fú shi lù mín shù chuàng yú è lì, gù xiāng fǎng xiào, qù yóu shèn ér jiù shǎo yù zhě duō. chuán yuē: zhèng kuān zhě mín sǐ zhī, zhèng jí zhě fù zǐ lí. shì yǐ tián dì rì huāng, chéng guō kōng xū. fū mù mín zhī dào, chú qí suǒ jí, shì qí suǒ ān, ān ér bù rǎo, shǐ ér bù láo, shì yǐ bǎi xìng quàn yè ér lè gōng fù. ruò cǐ, zé jūn wú zhèn yú mín, mín wú lì yú shàng, shàng xià xiāng ràng ér sòng shēng zuò. gù qǔ ér mín bù yàn, yì ér mín bù kǔ. líng tái zhī shī, fēi huò shǐ zhī, mín zì wèi zhī. ruò sī, zé jūn hé bù zú zhī yǒu hū?
文學曰:「樹木數徙則萎,蟲獸徙居則壞。故『代馬依北風,飛鳥翔故巢』,莫不哀其生。由此觀之,民非利避上公之事而樂流亡也。往者,軍陣數起,用度不足,以訾征賦,常取給見民,田家又被其勞,故不齊出於南畝也。大抵逋流,皆在大家,吏正畏憚,不敢篤責,刻急細民,細民不堪,流亡遠去;中家為之絕出,後亡者為先亡者服事;錄民數創於惡吏,故相仿效,去尤甚而就少愈者多。傳曰:「政寬者民死之,政急者父子離。』是以田地日荒,城郭空虛。夫牧民之道,除其所疾,適其所安,安而不擾,使而不勞,是以百姓勸業而樂公賦。若此,則君無賑於民,民無利於上,上下相讓而頌聲作。故取而民不厭,役而民不苦。靈台之詩,非或使之,民自為之。若斯,則君何不足之有乎?」
yù shǐ yuē: gǔ zhě, shí wǔ rù dà xué, yǔ xiǎo yì èr shí guān ér chéng rén, yǔ róng wǔ shí yǐ shàng, xuè mài yì gāng, yuē ài zhuàng. shī yuē: fāng shū yuán lǎo, kè zhuàng qí yóu. gù shāng shī ruò wū, zhōu shī ruò tú. jīn bì xià āi lián bǎi xìng, kuān lì yì zhī zhèng, èr shí sān shǐ fù, wǔ shí liù ér miǎn, suǒ yǐ fǔ qí zhuàng ér xī lǎo ài yě. dīng zhě zhì qí tián lǐ, lǎo zhě xiū qí táng yuán, jiǎn lì qù shí, wú jī hán zhī huàn. bù zhì qí jiā ér sòng xiàn guān, yì bèi yǐ.
御史曰:「古者,十五入大學,與小役;二十冠而成人,與戎;五十以上,血脈溢剛,曰艾壯。詩曰:『方叔元老,克壯其猷。』故商師若烏,周師若荼。今陛下哀憐百姓,寬力役之政,二十三始傅,五十六而免,所以輔耆壯而息老艾也。丁者治其田裡,老者修其唐園,儉力趣時,無饑寒之患。不治其家而訟縣官,亦悖矣。」
wén xué yuē: shí jiǔ nián yǐ xià wèi shāng, wèi chéng rén yě èr shí ér guān sān shí ér qǔ, kě yǐ cóng róng shì wǔ shí yǐ shàng yuē ài lǎo, zhàng yú jiā, bù cóng lì yì, suǒ yǐ fú bù zú ér xī gāo nián yě xiāng yǐn jiǔ zhī lǐ, qí lǎo yì zhuàn, suǒ yǐ yōu qí mào ér míng yǎng lǎo yě. gù lǎo zhě fēi ròu bù bǎo, fēi bó bù nuǎn, fēi zhàng bù xíng. jīn wǔ shí yǐ shàng zhì liù shí, yǔ zi sūn fú wǎn shū, bìng gěi yáo yì, fēi yǎng lǎo zhī yì yě. gǔ yǒu dà sàng zhě, jūn sān nián bù hū qí mén, tōng qí xiào dào, suì qí āi qī zhī xīn yě. jūn zǐ zhī suǒ zhòng ér zì jǐn zhě, qí wéi qīn zhī sàng hū! jīn huò jiāng shī, qì shuāi dié ér cóng róng shì, fēi suǒ yǐ zi bǎi xìng, shùn xiào tì zhī xīn yě. zhōu gōng bào chéng wáng tīng tiān xià, ēn sāi hǎi nèi, zé bèi sì biǎo, shěn wéi rén miàn, hán rén bǎo dé, mí bù dé qí suǒ. shī yún: sù yè jī mìng yòu mì. bì xià fù yú chūn qiū, wěi rèn dà chén, gōng qīng fǔ zhèng, zhèng jiào wèi jūn, gù shù rén yì yě.
文學曰:「十九年已下為殤,未成人也;二十而冠;三十而娶,可以從戎事;五十已上曰艾老,杖於家,不從力役,所以扶不足而息高年也;鄉飲酒之禮,耆老異饌,所以優耆耄而明養老也。故老者非肉不飽,非帛不暖,非杖不行。今五十已上至六十,與子孫服輓輸,並給繇役,非養老之意也。古有大喪者,君三年不呼其門,通其孝道,遂其哀戚之心也。君子之所重而自盡者,其惟親之喪乎!今或殭屍,棄衰絰而從戎事,非所以子百姓,順孝悌之心也。周公抱成王聽天下,恩塞海內,澤被四表,矧惟人面,含仁保德,靡不得其所。詩云:『夙夜基命宥密。』陛下富於春秋,委任大臣,公卿輔政,政教未均,故庶人議也。」
yù shǐ mò bù dá yě.
御史默不答也。