strong fēi yāng dì qī strong
非鞅第七
dài fū yuē: xī shāng jūn xiāng qín yě, nèi lì fǎ dù, yán xíng fá, chì zhèng jiào, jiān wěi wú suǒ róng. wài shè bǎi bèi zhī lì, shōu shān zé zhī shuì, guó fù mín qiáng, qì xiè wán shì, xù jī yǒu yú. shì yǐ zhēng dí fá guó, rǎng dì chì jìng, bù fù bǎi xìng ér shī yǐ shàn. gù lì yòng bù jié ér mín bù zhī, dì jǐn xī hé ér mín bù kǔ. yán tiě zhī lì, suǒ yǐ zuǒ bǎi xìng zhī jí, zú jūn lǚ zhī fèi, wù xù jī yǐ bèi fá jué, suǒ gěi shén zhòng, yǒu yì yú guó, wú hài yú rén. bǎi xìng hé kǔ ěr, ér wén xué hé yōu yě?
大夫曰:「昔商君相秦也,內立法度,嚴刑罰,飭政教,奸偽無所容。外設百倍之利,收山澤之稅,國富民強,器械完飾,蓄積有餘。是以征敵伐國,攘地斥境,不賦百姓而師以贍。故利用不竭而民不知,地盡西河而民不苦。鹽、鐵之利,所以佐百姓之急,足軍旅之費,務蓄積以備乏絕,所給甚眾,有益於國,無害於人。百姓何苦爾,而文學何憂也?」
wén xué yuē: xī wén dì zhī shí, wú yán tiě zhī lì ér mín fù jīn yǒu zhī ér bǎi xìng kùn fá, wèi jiàn lì zhī suǒ lì yě, ér jiàn qí hài yě. qiě lì bù cóng tiān lái, bù cóng dì chū, yī qǔ zhī mín jiān, wèi zhī bǎi bèi, cǐ jì zhī shī zhě yě. wú yì yú yú rén fǎn qiú ér fù xīn, ài qí máo, bù zhī qí pí jǐn yě. fū lǐ méi shí duō zhě, lái nián wèi zhī shuāi xīn gǔ shú ér jiù gǔ wèi zhī kuī. zì tiān dì bù néng liǎng yíng, ér kuàng yú rén shì hū? gù lì yú bǐ zhě bì hào yú cǐ, yóu yīn yáng zhī bù bìng yào, zhòu yè zhī yǒu zhǎng duǎn yě. shāng yāng qiào fǎ zhǎng lì, qín rén bù liáo shēng, xiāng yǔ kū xiào gōng. wú qǐ zhǎng bīng gōng qǔ, chǔ rén sāo dòng, xiāng yǔ qì dào wáng. qí hòu chǔ rì yǐ wēi, qín rì yǐ ruò. gù lì xù ér yuàn jī, dì guǎng ér huò gòu, è zài lì yòng bù jié ér mín bù zhī, dì jǐn xī hé ér rén bù kǔ yě? jīn shāng yāng zhī cè rèn yú nèi, wú qǐ zhī bīng yòng yú wài, xíng zhě qín yú lù, jū zhě guì yú shì, lǎo mǔ hào qì, yuàn nǚ tàn xī wén xué suī yù wú yōu, qí kě de yě?
文學曰:「昔文帝之時,無鹽、鐵之利而民富;今有之而百姓睏乏,未見利之所利也,而見其害也。且利不從天來,不從地出,一取之民間,謂之百倍,此計之失者也。無異於愚人反裘而負薪,愛其毛,不知其皮盡也。夫李梅實多者,來年為之衰;新谷熟而舊谷為之虧。自天地不能兩盈,而況於人事乎?故利於彼者必耗於此,猶陰陽之不並曜,晝夜之有長短也。商鞅峭法長利,秦人不聊生,相與哭孝公。吳起長兵攻取,楚人搔動,相與泣悼王。其後楚日以危,秦日以弱。故利蓄而怨積,地廣而禍構,惡在利用不竭而民不知,地盡西河而人不苦也?今商鞅之冊任於內,吳起之兵用於外,行者勤於路,居者匱於室,老母號泣,怨女嘆息;文學雖欲無憂,其可得也?」
dài fū yuē: qín rèn shāng jūn, guó yǐ fù qiáng, qí hòu zú bìng liù guó ér chéng dì yè. jí èr shì zhī shí, xié chén shàn duàn, gōng dào bù xíng, zhū hóu pàn chí, zōng miào huī wáng. chūn qiū yuē: mò yán ěr, jì zhòng wáng yě. fū shàn gē zhě shǐ rén xù qí shēng, shàn zuò zhě shǐ rén shào qí gōng. chuí chē zhī chán jué, xiāng tǔ zhī jiào yě. zhōu dào zhī chéng, zhōu gōng zhī lì yě. suī yǒu bì chén zhī cǎo chuàng, wú zi chǎn zhī rùn sè, yǒu wén wǔ zhī guī jǔ, ér wú zhōu lǚ zhī záo ruì, zé gōng yè bù chéng. jīn yǐ zhào gāo zhī wáng qín ér fēi shāng yāng, yóu yǐ chóng hǔ luàn yīn ér fēi yī yǐn yě.
大夫曰:「秦任商君,國以富強,其後卒幷六國而成帝業。及二世之時,邪臣擅斷,公道不行,諸侯叛弛,宗廟隳亡。春秋曰:『末言爾,祭仲亡也。』夫善歌者使人續其聲,善作者使人紹其功。椎車之蟬攫,相土之教也。周道之成,周公之力也。雖有裨諶之草創,無子產之潤色,有文、武之規矩,而無周、呂之鑿枘,則功業不成。今以趙高之亡秦而非商鞅,猶以崇虎亂殷而非伊尹也。」
wén xué yuē: shàn záo zhě jiàn zhōu ér bù bá, shàn jī zhě zhì gāo ér bù jué. yī yǐn yǐ yáo shùn zhī dào wèi yīn guó jī, zi sūn shào wèi, bǎi dài bù jué. shāng yāng yǐ zhòng xíng qiào fǎ wèi qín guó jī, gù èr shì ér duó. xíng jì yán jùn yǐ, yòu zuò wèi xiāng zuò zhī fǎ, zào fěi bàng, zēng ròu xíng, bǎi xìng zhāi lì, bù zhī suǒ cuò shǒu zú yě. fù liǎn jì fán shù yǐ, yòu wài jìn shān zé zhī yuán, nèi shè bǎi bèi zhī lì, mín wú suǒ kāi shuō róng yán. chóng lì ér jiǎn yì, gāo lì ér shàng gōng, fēi bù guǎng rǎng jìn dì yě, rán yóu rén zhī bìng shuǐ, yì shuǐ ér jí shēn, zhī qí wèi qín kāi dì yè, bù zhī qí wèi qín zhì wáng dào yě. hú cì zhī záo, suī gōng shū zi bù néng shàn qí ruì. běn tǔ zhī jī, suī liáng jiàng bù néng chéng qí gāo. pì ruò qiū péng bèi shuāng, zāo fēng zé líng luò, suī yǒu shí zi chǎn, rú zhī hé? gù biǎn què bù néng ròu bái gǔ, wēi jī bù néng cún wáng guó yě.
文學曰:「善鑿者建周而不拔,善基者致高而不蹶。伊尹以堯、舜之道為殷國基,子孫紹位,百代不絕。商鞅以重刑峭法為秦國基,故二世而奪。刑既嚴峻矣,又作為相坐之法,造誹謗,增肉刑,百姓齋栗,不知所措手足也。賦斂既煩數矣,又外禁山澤之原,內設百倍之利,民無所開說容言。崇利而簡義,高力而尚功,非不廣壤進地也,然猶人之病水,益水而疾深,知其為秦開帝業,不知其為秦致亡道也。狐刺之鑿,雖公輸子不能善其枘。畚土之基,雖良匠不能成其高。譬若秋蓬被霜,遭風則零落,雖有十子產,如之何?故扁鵲不能肉白骨,微、箕不能存亡國也。」
dài fū yuē: yán zhī fēi nán, xíng zhī wèi nán. gù xián zhě chù shí ér xiào gōng, yì fēi tú chén kōng wén ér yǐ. xī shāng jūn míng yú kāi sāi zhī shù, jiǎ dāng shì zhī quán, wèi qín zhì lì chéng yè, shì yǐ zhàn shèng gōng qǔ, bìng jìn miè yuǎn, chéng yàn zhào, líng qí chǔ, zhū hóu liǎn rèn, xī miàn ér xiàng fēng. qí hòu, méng tián zhēng hú, chì dì qiān lǐ, yú zhī hé běi, ruò huài xiǔ zhé fǔ. hé zhě? shāng jūn zhī yí móu, bèi chì sù xiū yě. gù jǔ ér yǒu lì, dòng ér yǒu gōng. fū chù jī chóu cè, guó jiā zhī suǒ yǐ qiáng yě. gù chí fèi ér guī zhī mín, wèi dǔ jù jì ér shè dà dào yě.
大夫曰:「言之非難,行之為難。故賢者處實而效功,亦非徒陳空文而已。昔商君明於開塞之術,假當世之權,為秦致利成業,是以戰勝攻取,幷近滅遠,乘燕、趙,陵齊、楚,諸侯斂衽,西面而向風。其後,蒙恬征胡,斥地千里,踰之河北,若壞朽折腐。何者?商君之遺謀,備飭素修也。故舉而有利,動而有功。夫畜積籌策,國家之所以強也。故弛廢而歸之民,未睹巨計而涉大道也。」
wén xué yuē: shāng yāng zhī kāi sāi, fēi bù xíng yě méng tián què hú qiān lǐ, fēi wú gōng yě wēi zhèn tiān xià, fēi bù qiáng yě zhū hóu suí fēng xī miàn, fēi bù cóng yě rán ér jiē qín zhī suǒ yǐ wáng yě. shāng yāng yǐ quán shù wēi qín guó, méng tián yǐ dé qiān lǐ wáng qín shè jì: cǐ èr zi zhě, zhī lì ér bù zhī hài, zhī jìn ér bù zhī tuì, gù guǒ shēn sǐ ér zhòng bài. cǐ suǒ wèi liàn qú zhī zhì, ér yú rén zhī jì yě, fū hé dà dào zhī yǒu? gù yuē: xiǎo rén xiān hé ér hòu wǔ, chū suī chéng mǎ, zú bì qì xuè. cǐ zhī wèi yě.
文學曰:「商鞅之開塞,非不行也;蒙恬卻胡千里,非無功也;威震天下,非不強也;諸侯隨風西面,非不從也;然而皆秦之所以亡也。商鞅以權數危秦國,蒙恬以得千里亡秦社稷:此二子者,知利而不知害,知進而不知退,故果身死而眾敗。此所謂戀朐之智,而愚人之計也,夫何大道之有?故曰:『小人先合而後忤,初雖乘馬,卒必泣血。』此之謂也。」
dài fū yuē: shū hǎo zhī rén, qī shī zhī suǒ dù yě xián zhī zhī shì, tà rōng zhī suǒ è yě. shì yǐ shàng guān dài fū duǎn qū yuán yú qǐng xiāng, gōng bó liáo sù zǐ lù yú jì sūn. fū shāng jūn qǐ bù yī, zì wèi rù qín, qī nián ér xiāng zhī, gé fǎ míng jiào, ér qín rén dà zhì. gù bīng dòng ér dì gē, bīng xiū ér guó fù. xiào gōng dà shuō, fēng zhī yú shāng zhī dì fāng wǔ bǎi lǐ, gōng rú qiū shān, míng chuán hòu shì. shì rén bù néng wèi, shì yǐ xiāng yǔ jí qí néng ér cī qí gōng yě.
大夫曰:「淑好之人,戚施之所妒也;賢知之士,闒茸之所惡也。是以上官大夫短屈原於頃襄,公伯寮愬子路於季孫。夫商君起布衣,自魏入秦,期年而相之,革法明教,而秦人大治。故兵動而地割,兵休而國富。孝公大說,封之於、商之地方五百里,功如丘山,名傳後世。世人不能為,是以相與嫉其能而疵其功也。」
wén xué yuē: jūn zǐ jìn bì yǐ dào, tuì bù shī yì, gāo ér wù jīn, láo ér bù fá, wèi zūn ér xíng gōng, gōng dà ér lǐ shùn gù sú bù jí qí néng, ér shì bù dù qí yè. jīn shāng yāng qì dào ér yòng quán, fèi dé ér rèn lì, qiào fǎ shèng xíng, yǐ nüè lì wèi sú, qī jiù jiāo yǐ wèi gōng, xíng gōng zú yǐ lì wēi, wú ēn yú bǎi xìng, wú xìn yú zhū hóu, rén yǔ zhī wèi yuàn, jiā yǔ zhī wèi chóu, suī yǐ huò gōng jiàn fēng, yóu shí dú ròu yú bǎo ér lí qí jiù yě. sū qín hé zòng lián héng, tǒng lǐ liù guó, yè fēi bù dà yě jié zhòu yǔ yáo shùn bìng chēng, zhì jīn bù wáng, míng fēi bù zhǎng yě rán fēi zhě bù zú guì. gù shì bù gǒu duō, míng bù gǒu chuán yě.
文學曰:「君子進必以道,退不失義,高而勿矜,勞而不伐,位尊而行恭,功大而理順;故俗不疾其能,而世不妒其業。今商鞅棄道而用權,廢德而任力,峭法盛刑,以虐戾為俗,欺舊交以為功,刑公族以立威,無恩於百姓,無信於諸侯,人與之為怨,家與之為讎,雖以獲功見封,猶食毒肉愉飽而罹其咎也。蘇秦合縱連橫,統理六國,業非不大也;桀、紂與堯、舜並稱,至今不亡,名非不長也;然非者不足貴。故事不苟多,名不苟傳也。」
dài fū yuē: gǎo sù bù néng zì fēn yú zī mò, xián shèng bù néng zì lǐ yú luàn shì. shì yǐ jī zǐ zhí qiú, bǐ gàn bèi xíng. wǔ yuán xiāng hé lǘ yǐ bà, fū chāi bù dào, liú ér shā zhī. lè yì xìn gōng yú yàn zhāo, ér jiàn yí yú huì wáng. rén chén jǐn jié yǐ xùn míng, zāo shì zhǔ zhī bù yòng. dài fū zhǒng fǔ yì yuè wáng, wèi zhī shēn móu, zú qín qiáng wú, jù yǒu dōng yí, zhōng cì shǔ lòu ér sǐ. jiāo zhǔ bèi ēn dé, tīng liú shuō, bù jì qí gōng gù yě, qǐ shēn zhī zuì zāi?
大夫曰:「縞素不能自分於緇墨,賢聖不能自理於亂世。是以箕子執囚,比干被刑。伍員相闔閭以霸,夫差不道,流而殺之。樂毅信功於燕昭,而見疑於惠王。人臣盡節以徇名,遭世主之不用。大夫種輔翼越王,為之深謀,卒擒強吳,據有東夷,終賜屬鏤而死。驕主背恩德,聽流說,不計其功故也,豈身之罪哉?」
wén xué yuē: bǐ gàn pōu xīn, zi xū chī yí, fēi qīng fàn jūn yǐ wēi shēn, qiáng jiàn yǐ gàn míng yě. cǎn dá zhī zhōng chéng, xīn dòng yú nèi, wàng huò huàn zhī fā yú wài, zhì zài kuāng jūn jiù mín, gù shēn sǐ ér bù yuàn. jūn zǐ néng xíng shì bù néng yù fēi, suī zài xíng lù zhī zhōng, fēi qí zuì yě. shì yǐ bǐ gān sǐ ér yīn rén yuàn, zi xū sǐ ér wú rén hèn. jīn qín yuàn dú shāng yāng zhī fǎ, shén yú sī chóu, gù xiào gōng zú zhī rì, jǔ guó ér gōng zhī, dōng xī nán běi mò kě bēn zǒu, yǎng tiān ér tàn yuē: jiē hū, wèi zhèng zhī bì, zhì yú sī jí yě! zú chē liè zú yí, wèi tiān xià xiào. sī rén zì shā, fēi rén shā zhī yě.
文學曰:「比干剖心,子胥鴟夷,非輕犯君以危身,強諫以干名也。憯怛之忠誠,心動於內,忘禍患之發於外,志在匡君救民,故身死而不怨。君子能行是不能御非,雖在刑戮之中,非其罪也。是以比乾死而殷人怨,子胥死而吳人恨。今秦怨毒商鞅之法,甚於私仇,故孝公卒之日,舉國而攻之,東西南北莫可奔走,仰天而嘆曰:『嗟乎,為政之弊,至於斯極也!』卒車裂族夷,為天下笑。斯人自殺,非人殺之也。」
strong cháo cuò dì bā strong
晁錯第八
dài fū yuē: chūn qiū zhī fǎ, jūn qīn wú jiāng, jiāng ér bì zhū. gù chén zuì mò zhòng yú shì jūn, zi zuì mò zhòng yú shì fù. rì zhě, huái nán héng shān xiū wén xué, zhāo sì fāng yóu shì, shān dōng rú mò xián jù yú jiāng huái zhī jiān, jiǎng yì jí lùn, zhe shū shù shí piān. rán zú yú bèi yì bù chén, shǐ móu pàn nì, zhū jí zōng zú. cháo cuò biàn fǎ yì cháng, bù yòng zhì dù, pò cù zōng shì, qīn xuē zhū hóu, fān chén bù fù, gǔ ròu bù qīn, wú chǔ jī yuàn, zhǎn cuò dōng shì, yǐ wèi sān jūn zhī shì ér xiè zhū hóu. sī yì shuí shā zhī hū?
大夫曰:「春秋之法,君親無將,將而必誅。故臣罪莫重於弒君,子罪莫重於弒父。日者,淮南、衡山修文學,招四方游士,山東儒、墨咸聚於江、淮之間,講議集論,著書數十篇。然卒於背義不臣,使謀叛逆,誅及宗族。晁錯變法易常,不用制度,迫蹙宗室,侵削諸侯,蕃臣不附,骨肉不親,吳、楚積怨,斬錯東市,以慰三軍之士而謝諸侯。斯亦誰殺之乎?」
wén xué yuē: kǒng zǐ bù yǐn dào quán zhī liú, zēng zǐ bù rù shèng mǔ zhī lǘ. míng qiě è zhī, ér kuàng wèi bù chén bù zǐ hū? shì yǐ kǒng zǐ mù yù ér cháo, gào zhī āi gōng. chén wén zi yǒu mǎ shí chéng, qì ér wéi zhī. chuán yuē: jūn zǐ kě guì kě jiàn, kě xíng kě shā, ér bù kě shǐ wèi luàn. ruò fú wài shì qí mào ér nèi wú qí shí, kǒu sòng qí wén ér xíng bù yóu qí dào, shì dào, gù yǔ dào ér bù róng yú jūn zǐ zhī yù. chūn qiū bù yǐ guǎ fàn zhòng, zhū jué zhī yì yǒu suǒ zhǐ, bù jiān yuàn è yě. gù shùn zhī zhū, zhū gǔn qí jǔ, jǔ yǔ. fū yǐ yú fán zhī cǐ, ér qì qí pú, yǐ yī rén zhī zuì, ér jiān qí zhòng, zé tiān xià wú měi bǎo xìn shì yě. cháo shēng yán zhū hóu zhī dì dà, fù zé jiāo shē, jí jí hé cóng. gù yīn wú zhī guò ér xuē zhī huì jī, yīn chǔ zhī zuì ér duó zhī dōng hǎi, suǒ yǐ jūn qīng zhòng, fēn qí quán, ér wèi wàn shì lǜ yě. xián gāo dàn yú qín ér xìn yú zhèng, cháo shēng zhōng yú hàn ér chóu yú zhū hóu. rén chén gè sǐ qí zhǔ, wèi qí guó yòng, cǐ jiě yáng zhī suǒ yǐ hòu yú jìn ér báo yú jīng yě.
文學曰:「孔子不飲盜泉之流,曾子不入勝母之閭。名且惡之,而況為不臣不子乎?是以孔子沐浴而朝,告之哀公。陳文子有馬十乘,棄而違之。傳曰:『君子可貴可賤,可刑可殺,而不可使為亂。』若夫外飾其貌而內無其實,口誦其文而行不猶其道,是盜,固與盜而不容於君子之域。春秋不以寡犯眾,誅絕之義有所止,不兼怨惡也。故舜之誅,誅鯀;其舉,舉禹。夫以璵璠之玼,而棄其璞,以一人之罪,而兼其眾,則天下無美寶信士也。晁生言諸侯之地大,富則驕奢,急即合從。故因吳之過而削之會稽,因楚之罪而奪之東海,所以均輕重,分其權,而為萬世慮也。弦高誕於秦而信於鄭,晁生忠於漢而讎於諸侯。人臣各死其主,為其國用,此解楊之所以厚於晉而薄於荊也。」
strong cì quán dì jiǔ strong
刺權第九
dài fū yuē: jīn fū yuè zhī jù qū, chǔ zhī yún mèng, sòng zhī jù yě, qí zhī mèng zhū, yǒu guó zhī fù ér bà wáng zhī zī yě. rén jūn tǒng ér shǒu zhī zé qiáng, bù jīn zé wáng. qí yǐ qí cháng wèi yǔ rén, jiā qiáng ér bù zhì, zhī dà ér shé qián, yǐ zhuān jù hǎi zhī fù ér shàn yú yán zhī lì yě. shì zú yǐ shǐ zhòng, ēn zú yǐ xù xià, shì yǐ qí guó nèi bèi ér wài fù. quán yí yú chén, zhèng zhuì yú jiā, gōng shì bēi ér tián zōng qiáng, zhuǎn gǔ yóu hǎi zhě gài sān qiān shèng, shī zhī yú běn ér mò bù kě jiù. jīn shān chuān hǎi zé zhī yuán, fēi dú yún mèng mèng zhū yě. gǔ zhù zhǔ yán, qí shì bì shēn jū yōu gǔ, ér rén mín suǒ hǎn zhì. jiān huá jiāo tōng shān hǎi zhī jì, kǒng shēng dà jiān. chéng lì jiāo yì, sàn pǔ zī wěi, zé rén zhī guì běn zhě guǎ. dà nóng yán tiě chéng xián yáng kǒng jǐn děng shàng qǐng: yuàn mù mín zì gěi fèi, yīn xiàn guān qì, zhǔ yán yǔ yòng, yǐ dù fú wěi zhī lù. yóu cǐ guān zhī: lìng yì suǒ jìn wēi, yǒu sī zhī lǜ yì yuǎn yǐ.
大夫曰:「今夫越之具區,楚之雲夢,宋之鉅野,齊之孟諸,有國之富而霸王之資也。人君統而守之則強,不禁則亡。齊以其腸胃予人,家強而不制,枝大而折干,以專巨海之富而擅魚鹽之利也。勢足以使眾,恩足以恤下,是以齊國內倍而外附。權移於臣,政墜於家,公室卑而田宗強,轉轂游海者蓋三千乘,失之於本而末不可救。今山川海澤之原,非獨雲夢、孟諸也。鼓鑄煮鹽,其勢必深居幽谷,而人民所罕至。奸猾交通山海之際,恐生大奸。乘利驕溢,散朴滋偽,則人之貴本者寡。大農鹽鐵丞咸陽、孔僅等上請:『願募民自給費,因縣官器,煮鹽予用,以杜浮偽之路。』由此觀之:令意所禁微,有司之慮亦遠矣。」
wén xué yuē: yǒu sī zhī lǜ yuǎn, ér quán jiā zhī lì jìn lìng yì suǒ jìn wēi, ér jiàn shē zhī dào zhe. zì lì hài zhī shè, sān yè zhī qǐ, guì rén zhī jiā, yún xíng yú tú, gǔ jī yú dào, rǎng gōng fǎ, shēn sī lì, kuà shān zé, shàn guān shì, fēi tè jù hǎi yú yán yě zhí guó jiā zhī bǐng, yǐ xíng hǎi nèi, fēi tè tián cháng zhī shì péi chén zhī quán yě wēi zhòng yú liù qīng, fù lèi yú táo wèi, yú fú jiàn yú wáng gōng, gōng shì yì yú zhì dù, bìng jiān liè zhái, gé jué lǘ xiàng, gé dào cuò lián, zú yǐ yóu guān, záo chí qū dào, zú yǐ chěng wù, lín yuān diào yú, fàng quǎn zǒu tù, lóng chái dǐng lì, tà jū dòu jī, zhōng shān sù nǚ fǔ liú zhēng yú táng shàng, míng gǔ bā yú zuò yú táng xià, fù nǚ bèi luó wán, bì qiè yè chī zhù, zi sūn lián chē liè qí, tián liè chū rù, bì yì jié jiàn. shì yǐ gēng zhě shì lěi ér bù qín, bǎi xìng bīng shì ér xiè dài. hé zhě? jǐ wèi zhī ér bǐ qǔ zhī, jiàn chǐ xiāng xiào, shàng shēng ér bù xī, cǐ bǎi xìng suǒ yǐ zī wěi ér hǎn guī běn yě.
文學曰:「有司之慮遠,而權家之利近;令意所禁微,而僭奢之道着。自利害之設,三業之起,貴人之家,雲行於塗,轂擊於道,攘公法,申私利,跨山澤,擅官市,非特巨海魚鹽也;執國家之柄,以行海內,非特田常之勢、陪臣之權也;威重於六卿,富累於陶、衛,輿服僭於王公,宮室溢於制度,幷兼列宅,隔絕閭巷,閣道錯連,足以游觀,鑿池曲道,足以騁騖,臨淵釣魚,放犬走兔,隆豺鼎力,蹋鞠鬥雞,中山素女撫流徵於堂上,鳴鼓巴俞作於堂下,婦女被羅紈,婢妾曳絺紵,子孫連車列騎,田獵出入,畢弋捷健。是以耕者釋耒而不勤,百姓冰釋而懈怠。何者?己為之而彼取之,僭侈相效,上升而不息,此百姓所以滋偽而罕歸本也。」
dài fū yuē: guān zūn zhě lù hòu, běn měi zhě zhī mào. gù wén wáng dé ér zi sūn fēng, zhōu gōng xiāng ér bó qín fù. shuǐ guǎng zhě yú dà, fù zūn zhě zi guì. chuán yuē: hé hǎi rùn qiān lǐ. shèng dé jí sì hǎi, kuàng zhī qī zǐ hū? gù fū guì yú cháo, qī guì yú shì, fù yuē gǒu měi, gǔ zhī dào yě. mèng zǐ yuē: wáng zhě yǔ rén tóng, ér rú bǐ zhě, jū shǐ rán yě. jū biān hù zhī liè, ér wàng qīng xiàng zhī zǐ sūn, shì yǐ bǒ fū zhī yù jí lóu jì yě, wú qián ér yù qiān jīn zhī bǎo, bù yì xū wàng zāi!
大夫曰:「官尊者祿厚,本美者枝茂。故文王德而子孫封,周公相而伯禽富。水廣者魚大,父尊者子貴。傳曰:『河、海潤千里。』盛德及四海,況之妻子乎?故夫貴於朝,妻貴於室,富曰苟美,古之道也。孟子曰:『王者與人同,而如彼者,居使然也。』居編戶之列,而望卿相之子孫,是以跛夫之欲及樓季也,無錢而欲千金之寶,不亦虛望哉!」
wén xué yuē: yǔ jì zì bù yī, sī tiān xià yǒu bù dé qí suǒ zhě, ruò jǐ tuī ér nà zhī gōu zhōng, gù qǐ ér zuǒ yáo, píng zhì shuǐ tǔ, jiào mín jià sè. qí zì rèn tiān xià rú cǐ qí zhòng yě, qǐ yún shí lù yǐ yǎng qī zǐ ér yǐ hū? fū shí wàn rén zhī lì zhě, méng qí yōu, rèn qí láo. yī rén shī zhí, yī guān bù zhì, jiē gōng qīng zhī lèi yě. gù jūn zǐ zhī shì, xíng qí yì, fēi lè qí shì yě. shòu lù yǐ rùn xián, fēi sī qí lì. jiàn xián bù yǐn, shí lù bù zhuān, cǐ gōng shū zhī suǒ yǐ wèi wén, wèi chéng zi suǒ yǐ wèi xián yě. gù wén wáng dé chéng ér hòu fēng zǐ sūn, tiān xià bù yǐ wèi dǎng, zhōu gōng gōng chéng ér hòu shòu fēng, tiān xià bù yǐ wèi tān. jīn zé bù rán. qīn qī xiāng tuī, péng dǎng xiāng jǔ, fù zūn yú wèi, zi yì yú nèi, fū guì yú cháo, qī yè xíng yú wài. wú zhōu gōng zhī dé ér yǒu qí fù, wú guǎn zhòng zhī gōng ér yǒu qí chǐ, gù biān hù bǒ fū ér wàng jí bù yě.
文學曰:「禹、稷自布衣,思天下有不得其所者,若己推而納之溝中,故起而佐堯,平治水土,教民稼穡。其自任天下如此其重也,豈雲食祿以養妻子而已乎?夫食萬人之力者,蒙其憂,任其勞。一人失職,一官不治,皆公卿之累也。故君子之仕,行其義,非樂其勢也。受祿以潤賢,非私其利。見賢不隱,食祿不專,此公叔之所以為文,魏成子所以為賢也。故文王德成而後封子孫,天下不以為黨,周公功成而後受封,天下不以為貪。今則不然。親戚相推,朋黨相舉,父尊於位,子溢於內,夫貴於朝,妻謁行於外。無周公之德而有其富,無管仲之功而有其侈,故編戶跛夫而望疾步也。」
strong cì fù dì shí strong
刺復第十
dài fū yuē wèi sè jīn ér xīn bù yì, yuē: dàn jū zhě bù zhī fù zài zhī láo, cóng páng yì zhě yǔ dāng jú zhě yì yōu. fāng jīn wèi tiān xià fù jū jùn, zhū hóu bìng zhēn, zhōng wài wèi rán, xīn chōng chōng ruò shè dà chuān, zāo fēng ér wèi báo. shì yǐ sù yè sī niàn guó jiā zhī yòng, qǐn ér wàng mèi, jī ér wàng shí, jì shù bù lí yú qián, wàn shì jiǎn yuè yú xīn. chéng shǐ qì xiǎo, bù zú yǔ móu, dú yù dà dào, sī dǔ wén xué, ruò qí zhōu shào ér wàng gāo zi. yù shǐ àn shì jùn guó, chá lián jǔ xián cái, suì bù fá yě. jīn xián liáng wén xué zhēn zhě liù shí yú rén, huái liù yì zhī shù, chěng yì jí lùn, yí ruò kāi guāng fā méng xìn wǎng ér guāi yú jīn, dào gǔ ér bù hé yú shì wù. yì zhě bù zú yǐ zhī shì yě? jiāng duō shì wén wū néng yǐ luàn shí xié? hé xián shì zhī nán dǔ yě! zì qiān shèng ní kuān yǐ zhì shàng shū wèi guān jiǔ qīng, jí suǒ wén dǔ xuǎn jǔ zhī shì, zhuó shēng zàn xiàn shén xiǎn, rán wèi jiàn jué lún bǐ, ér wèi xiàn guān xìng zhì lì gōng yě.
大夫曰為色矜而心不懌,曰:「但居者不知負載之勞,從旁議者與當局者異憂。方今為天下腹居郡,諸侯並臻,中外未然,心憧憧若涉大川,遭風而未薄。是以夙夜思念國家之用,寢而忘寐,飢而忘食,計數不離於前,萬事簡閱於心。丞史器小,不足與謀,獨郁大道,思睹文學,若俟周、邵而望高子。御史案事郡國,察廉舉賢才,歲不乏也。今賢良、文學臻者六十餘人,懷六藝之術,騁意極論,宜若開光發蒙;信往而乖於今,道古而不合於世務。意者不足以知士也?將多飾文誣能以亂實邪?何賢士之難睹也!自千乘倪寬以治尚書位冠九卿,及所聞睹選舉之士,擢升贊憲甚顯,然未見絕倫比,而為縣官興滯立功也。」
wén xué yuē: shū zi zhī zhì cái mù yě, zhèng qí guī jǔ ér záo ruì diào. shī kuàng zhī xié wǔ yīn yě, zhèng qí liù lǜ ér gōng shāng diào. dāng shì zhī gōng jiàng, bù néng diào qí záo ruì, zé gǎi guī jǔ, bù néng xié shēng yīn, zé biàn jiù lǜ. shì yǐ záo ruì cì lì ér bù hé, shēng yīn fàn yuè ér bù hé. fū jǔ guī jǔ ér zhī yí, chuī lǜ ér zhī biàn, shàng yě yīn xún ér bù zuò, yǐ qí qí rén, cì yě. shì yǐ cáo chéng xiàng rì yǐn chún jiǔ, ní dài fū bì kǒu bù yán. gù zhì dà zhě bù kě yǐ fán, fán zé luàn zhì xiǎo zhě bù kě yǐ dài, dài zé fèi. chūn qiū yuē: qí zhèng huī zhuō, huī zhuō kě yǐ wèi qīng xiàng. qí zhèng chá chá, chá chá kě yǐ wèi pǐ fū. fū wéi gāng bù zhāng, lǐ yì bù xíng, gōng qīng zhī yōu yě. àn shàng zhī wén, qī huì zhī shì, chéng shǐ zhī rèn yě. shàng shū yuē: jùn yì zài guān, bǎi liáo shī shī, bǎi gōng wéi shí, shù yǐn yǔn xié. yán guān dé qí rén, rén rèn qí shì, gù guān zhì ér bù luàn, shì qǐ ér bù fèi, shì shǒu qí zhí, dài fū lǐ qí wèi, gōng qīng zǒng yào zhí fán ér yǐ. gù rèn néng zhě zé chéng ér bù láo, rèn jǐ zhě shì fèi ér wú gōng. huán gōng zhī yú guǎn zhòng, ěr ér mù zhī. gù jūn zǐ láo yú qiú xián, yì yú yòng zhī, qǐ yún dài zāi? xī zhōu gōng zhī xiāng yě, qiān bēi ér bù lín, yǐ láo tiān xià zhī shì, shì yǐ jùn yòu mǎn cháo, xián zhì chōng mén. kǒng zǐ wú jué wèi, yǐ bù yī cóng cái shì qī shí yǒu yú rén, jiē zhū hóu qīng xiàng zhī rén yě, kuàng chù sān gōng zhī zūn yǐ yǎng tiān xià zhī shì zāi? jīn yǐ gōng qīng zhī shàng wèi, jué lù zhī měi, ér bù néng zhì shì, zé wèi yǒu jìn xián zhī dào. yáo zhī jǔ shùn yě, bīn ér qī zhī. huán gōng jǔ guǎn zhòng yě, bīn ér shī zhī. yǐ tiān zǐ ér qī pǐ fū, kě wèi qīn xián yǐ. yǐ zhū hóu ér shī pǐ fū, kě wèi jìng bīn yǐ. shì yǐ xián zhě cóng zhī ruò liú, guī zhī bù yí. jīn dāng shì zài wèi zhě, jì wú yàn zhāo zhī xià shì, lù míng zhī lè yì, ér xíng zāng wén zi jiāo zhī yì, bì xián dù néng, zì gāo qí zhì, zī rén zhī cái, zú jǐ ér bù wèn, bēi shì ér bù yǒu, yǐ wèi shàng xián, yǐ lù jiāo shì, ér qiú shì zhī yòng, yì nán yǐ!
文學曰:「輸子之制材木也,正其規矩而鑿枘調。師曠之諧五音也,正其六律而宮商調。當世之工匠,不能調其鑿枘,則改規矩,不能協聲音,則變舊律。是以鑿枘刺戾而不合,聲音泛越而不和。夫舉規矩而知宜,吹律而知變,上也;因循而不作,以俟其人,次也。是以曹丞相日飲醇酒,倪大夫閉口不言。故治大者不可以煩,煩則亂;治小者不可以怠,怠則廢。春秋曰:『其政恢卓,恢卓可以為卿相。其政察察,察察可以為匹夫。』夫維綱不張,禮義不行,公卿之憂也。案上之文,期會之事,丞史之任也。尚書曰:『俊乂在官,百僚師師,百工惟時,庶尹允諧。』言官得其人,人任其事,故官治而不亂,事起而不廢,士守其職,大夫理其位,公卿總要執凡而已。故任能者責成而不勞,任己者事廢而無功。桓公之於管仲,耳而目之。故君子勞於求賢,逸於用之,豈雲殆哉?昔周公之相也,謙卑而不鄰,以勞天下之士,是以俊又滿朝,賢智充門。孔子無爵位,以布衣從才士七十有餘人,皆諸侯卿相之人也,況處三公之尊以養天下之士哉?今以公卿之上位,爵祿之美,而不能致士,則未有進賢之道。堯之舉舜也,賓而妻之。桓公舉管仲也,賓而師之。以天子而妻匹夫,可謂親賢矣。以諸侯而師匹夫,可謂敬賓矣。是以賢者從之若流,歸之不疑。今當世在位者,既無燕昭之下士,鹿鳴之樂贀,而行臧文、子椒之意,蔽賢妒能,自高其智,訾人之才,足己而不問,卑士而不友,以位尚賢,以祿驕士,而求士之用,亦難矣!」
dài fū móu rán bù yán, gài xián liáng zhǎng tàn xī yān.
大夫繆然不言,蓋賢良長嘆息焉。
yù shǐ jìn yuē: tài gōng xiāng wén wǔ yǐ wáng tiān xià, guǎn zhòng xiāng huán gōng yǐ bà zhū hóu. gù xián zhě de wèi, yóu lóng dé shuǐ, téng shé yóu wù yě. gōng sūn chéng xiàng yǐ chūn qiū shuō xiān dì, jù jí sān gōng, chù zhōu shào zhī liè, jù wàn lǐ zhī shì, wèi tiān xià zhǔn shéng, yī bù zhòng cǎi, shí bù jiān wèi, yǐ xiān tiān xià, ér wú yì yú zhì. bó shì chǔ tài xú yǎn děng, chéng míng zhào, jiàn jié chí chuán, xún shěng jùn guó, jǔ xiào lián, quàn yuán yuán, ér liú sú bù gǎi. zhāo jǔ xián liáng fāng zhèng wén xué zhī shì, chāo qiān guān jué, huò zhì qīng dài fū, fēi yàn zhāo zhī jiàn shì, wén wáng zhī guǎng xián yě? rán ér wèi dǔ gōng yè suǒ chéng. dài fēi lóng shé zhī cái, ér lù míng zhī suǒ lè xián yě.
御史進曰:「太公相文、武以王天下,管仲相桓公以霸諸侯。故賢者得位,猶龍得水,騰蛇游霧也。公孫丞相以春秋說先帝,遽即三公,處周、邵之列,據萬里之勢,為天下準繩,衣不重彩,食不兼味,以先天下,而無益於治。博士褚泰、徐偃等,承明詔,建節馳傳,巡省郡國,舉孝、廉,勸元元,而流俗不改。招舉賢良、方正、文學之士,超遷官爵,或至卿大夫,非燕昭之薦士,文王之廣賢也?然而未睹功業所成。殆非龍蛇之才,而鹿鳴之所樂賢也。」
wén xué yuē: bīng tàn bù tóng qì, rì yuè bù bìng míng. dāng gōng sūn hóng zhī shí, rén zhǔ fāng shè móu chuí yì yú sì yí, gù quán jué zhī móu jìn, jīng chǔ zhī shì yòng, jiāng shuài huò zhì fēng hóu shí yì, ér kè huò zhě xián méng hòu shǎng, shì yǐ fèn jī zhī shì yóu cǐ xìng. qí hòu, gān gē bù xiū, jūn lǚ xiāng wàng, jiǎ shì mí bì, xiàn guān yòng bù zú, gù shè xiǎn xìng lì zhī chén qǐ, pán xī xióng pí zhī shì yǐn. jīng wèi zào qú yǐ tōng cáo yùn, dōng guō xián yáng kǒng jǐn jiàn yán tiě, cè zhū lì, fù zhě mǎi jué fàn guān, miǎn xíng chú zuì, gōng yòng mí duō ér wèi zhě xùn sī, shàng xià jiān qiú, bǎi xìng bù kān, wán bì ér cóng fǎ, gù cǎn jí zhī chén jìn, ér jiàn zhī fèi gé zhī fǎ qǐ. dù zhōu xián xuān zhī shǔ, yǐ jùn wén jué lǐ guì, ér wáng wēn shū zhī tú yǐ yīng sǔn jī shā xiǎn. qí yù jù rén yì yǐ dào shì jūn zhě guǎ, tōu hé qǔ róng zhě zhòng. dú yǐ yī gōng sūn hóng, rú zhī hé?
文學曰:「冰炭不同器,日月不並明。當公孫弘之時,人主方設謀垂意於四夷,故權譎之謀進,荊、楚之士用,將帥或至封侯食邑,而勀獲者咸蒙厚賞,是以奮擊之士由此興。其後,干戈不休,軍旅相望,甲士糜弊,縣官用不足,故設險興利之臣起,磻溪熊羆之士隱。涇、渭造渠以通漕運,東郭咸陽、孔僅建鹽、鐵,策諸利,富者買爵販官,免刑除罪,公用彌多而為者徇私,上下兼求,百姓不堪,抏弊而從法,故憯急之臣進,而見知、廢格之法起。杜周、咸宣之屬,以峻文決理貴,而王溫舒之徒以鷹隼擊殺顯。其欲據仁義以道事君者寡,偷合取容者眾。獨以一公孫弘,如之何?」
strong lùn rú dì shí yī strong
論儒第十一
yù shǐ yuē: wén xué zǔ shù zhòng ní, chēng sòng qí dé, yǐ wèi zì gǔ jí jīn, wèi zhī yǒu yě. rán kǒng zǐ xiū dào lǔ wèi zhī jiān, jiào huà zhū sì zhī shàng, dì zǐ bù wèi biàn, dāng shì bù wèi zhì, lǔ guó zhī xuē zī shén. qí xuān wáng bāo rú zūn xué, mèng kē chún yú kūn zhī tú, shòu shàng dài fū zhī lù, bù rèn zhí ér lùn guó shì, gài qí jì xià xiān shēng qiān yǒu yú rén. dāng cǐ zhī shí, fēi yī gōng sūn hóng yě. ruò yàn gōng qí, zhǎng qū zhì lín zī, mǐn wáng dùn táo, sǐ yú jǔ ér bù néng jiù wáng jiàn qín yú qín, yǔ zhī jù lǔ ér bù néng cún. ruò cǐ, rú zhě zhī ān guó zūn jūn, wèi shǐ yǒu xiào yě.
御史曰:「文學祖述仲尼,稱誦其德,以為自古及今,未之有也。然孔子修道魯、衛之間,教化洙、泗之上,弟子不為變,當世不為治,魯國之削滋甚。齊宣王褒儒尊學,孟軻、淳于髡之徒,受上大夫之祿,不任職而論國事,蓋齊稷下先生千有餘人。當此之時,非一公孫弘也。弱燕攻齊,長驅至臨淄,愍王遁逃,死於莒而不能救;王建禽於秦,與之俱虜而不能存。若此,儒者之安國尊君,未始有效也。」
wén xué yuē: wú biān cè, suī zào fù bù néng diào sì mǎ. wú shì wèi, suī shùn yǔ bù néng zhì wàn mín. kǒng zǐ yuē: fèng niǎo bù zhì, hé bù chū tú, wú yǐ yǐ fū! gù yáo chē liáng mǎ, wú yǐ chí zhī shèng dé rén yì, wú suǒ shī zhī. qí wēi xuān zhī shí, xiǎn xián jìn shì, guó jiā fù qiáng, wēi xíng dí guó. jí mǐn wáng, fèn èr shì zhī yú liè, nán jǔ chǔ huái, běi bìng jù sòng, bāo shí èr guó, xī cuī sān jìn, què qiáng qín, wǔ guó bīn cóng, zōu lǔ zhī jūn, sì shàng zhū hóu jiē rù chén. jīn gōng bù xiū, bǎi xìng bù kān. zhū rú jiàn bù cóng, gè fēn sǎn, shèn dào jié zi wáng qù, tián pián rú xuē, ér sūn qīng shì chǔ. nèi wú liáng chén, gù zhū hóu hé móu ér fá zhī. wáng jiàn tīng liú shuō, xìn fǎn jiān, yòng hòu shèng zhī jì, bù yǔ zhū hóu cóng qīn, yǐ wáng guó. wèi qín suǒ qín, bù yì yí hū?
文學曰:「無鞭策,雖造父不能調駟馬。無勢位,雖舜、禹不能治萬民。孔子曰:「鳳鳥不至,河不出圖,吾已矣夫!」故軺車良馬,無以馳之;聖德仁義,無所施之。齊威、宣之時,顯賢進士,國家富強,威行敵國。及愍王,奮二世之餘烈,南舉楚、淮,北幷巨宋,苞十二國,西摧三晉,卻強秦,五國賓從,鄒、魯之君,泗上諸侯皆入臣。矜功不休,百姓不堪。諸儒諫不從,各分散,慎到、捷子亡去,田駢如薛,而孫卿適楚。內無良臣,故諸侯合謀而伐之。王建聽流說,信反間,用後勝之計,不與諸侯從親,以亡國。為秦所禽,不亦宜乎?」
yù shǐ yuē: yī yǐn yǐ gē pēng shì tāng, bǎi lǐ yǐ fàn niú yào mù gōng, shǐ wèi gǒu hé, xìn rán yǔ zhī bà wáng. rú cǐ, hé yán bù cóng? hé dào bù xíng? gù shāng jūn yǐ wáng dào shuō xiào gōng, bù yòng, jí yǐ qiáng guó zhī dào, zú yǐ jiù gōng. zōu zi yǐ rú shù gàn shì zhǔ, bù yòng, jí yǐ biàn huà shǐ zhōng zhī lùn, zú yǐ xiǎn míng. gù mǎ xiào qiān lǐ, bù bì hú dài shì guì chéng gōng, bù bì wén cí. mèng kē shǒu jiù shù, bù zhī shì wù, gù kùn yú liáng sòng. kǒng zǐ néng fāng bù néng yuán, gù jī yú lí qiū. jīn wǎn shì zhī rú qín dé, shí yǒu fá guì, yán yǐ wèi fēi, kùn cǐ bù xíng. zì zhōu shì yǐ lái, qiān yǒu yú suì, dú yǒu wén, wǔ chéng kāng, rú yán bì cān yī yān, qǔ suǒ bù néng jí ér chēng zhī, yóu bì zhě néng yán yuǎn bù néng xíng yě. shèng rén yì tú tóng guī, huò xíng huò zhǐ, qí qù yī yě. shāng jūn suī gé fǎ gǎi jiào, zhì cún yú qiáng guó lì mín. zōu zi zhī zuò, biàn huà zhī shù, yì guī yú rén yì. jì zhòng zì biǎn sǔn yǐ xíng quán, shí yě. gù xiǎo wǎng dà zhí, jūn zǐ wèi zhī. jīn kēng kēng rán shǒu yī dào, yǐn wěi shēng zhī yì, jí jìn wén zhī jué zhū hóu yǐ zūn zhōu shì bù zú dào, ér guǎn zhòng méng chǐ rǔ yǐ cún wáng bù zú chēng yě.
御史曰:「伊尹以割烹事湯,百里以飯牛要穆公,始為苟合,信然與之霸王。如此,何言不從?何道不行?故商君以王道說孝公,不用,即以強國之道,卒以就功。鄒子以儒術干世主,不用,即以變化始終之論,卒以顯名。故馬效千里,不必胡、代;士貴成功,不必文辭。孟軻守舊術,不知世務,故困於梁宋。孔子能方不能圓,故飢於黎丘。今晚世之儒勤德,時有乏匱,言以為非,困此不行。自周室以來,千有餘歲,獨有文,武、成、康,如言必參一焉,取所不能及而稱之,猶躄者能言遠不能行也。聖人異塗同歸,或行或止,其趣一也。商君雖革法改教,志存於強國利民。鄒子之作,變化之術,亦歸於仁義。祭仲自貶損以行權,時也。故小枉大直,君子為之。今硜硜然守一道,引尾生之意,即晉文之譎諸侯以尊周室不足道,而管仲蒙恥辱以存亡不足稱也。」
wén xué yuē: yī yǐn zhī gàn tāng, zhī shèng zhǔ yě. bǎi lǐ zhī guī qín, zhī míng jūn yě. èr jūn zhī néng zhī bà zhǔ, qí cè sù xíng yú jǐ, fēi àn ér yǐ míng míng jué shì yě. kǒng zǐ yuē: míng bù zhèng zé yán bù shùn, yán bù shùn zé shì bù chéng. rú hé qí gǒu hé ér yǐ chéng bà wáng yě? jūn zǐ zhí dé bǐng yì ér xíng, gù zào cì bì yú shì, diān pèi bì yú shì. mèng zǐ yuē: jū jīn zhī cháo, bù yì qí sú, ér chéng qiān shèng zhī shì, bù néng yī zhāo jū yě. níng qióng jī jū yú lòu xiàng, ān néng biàn jǐ ér cóng sú huà? hé lú shā liáo, gōng zǐ zhá qù ér zhī yán líng, zhōng shēn bù rù wú guó. lǔ gōng shā zi chì, shū miǎn tuì ér yǐn chù, bù shí qí lù. kuī yì dé zūn, wǎng dào qǔ róng, xiào sǐ bù wèi yě. wén zhèng dào bù xíng, shì shì ér tuì, wèi wén wǎng dào yǐ qiú róng yě.
文學曰:「伊尹之干湯,知聖主也。百里之歸秦,知明君也。二君之能知霸主,其冊素形於己,非暗而以冥冥決事也。孔子曰:『名不正則言不順,言不順則事不成。』如何其苟合而以成霸王也?君子執德秉義而行,故造次必於是,顛沛必於是。孟子曰:『居今之朝,不易其俗,而成千乘之勢,不能一朝居也。』寧窮飢居於陋巷,安能變己而從俗化?闔廬殺僚,公子札去而之延陵,終身不入吳國。魯公殺子赤,叔眄退而隱處,不食其祿。虧義得尊,枉道取容,效死不為也。聞正道不行,釋事而退,未聞枉道以求容也。」
yù shǐ yuē: lùn yǔ: qīn yú qí shēn wèi bù shàn zhě, jūn zǐ bù rù yě. yǒu shì yán ér xíng bù zú cóng yě. jì shì wèi wú dào, zhú qí jūn, duó qí zhèng, ér rǎn qiú zhòng yóu chén yān. lǐ: nán nǚ bù shòu shòu, bù jiāo jué. kǒng zǐ shì wèi, yīn bì chén mí zi xiá yǐ jiàn wèi fū rén, zǐ lù bù shuō. zi xiá, nìng chén yě, fū zǐ yīn zhī, fēi zhèng yě. nán nǚ bù jiāo, kǒng zǐ jiàn nán zǐ, fēi lǐ yě. lǐ yì yóu kǒng shì, qiě biǎn dào yǐ qiú róng, è zài qí shì shì ér tuì yě?
御史曰:「論語:『親於其身為不善者,君子不入也。』有是言而行不足從也。季氏為無道,逐其君,奪其政,而冉求、仲由臣焉。禮:『男女不授受,不交爵。』孔子適衛,因嬖臣彌子瑕以見衛夫人,子路不說。子瑕,佞臣也,夫子因之,非正也。男女不交,孔子見南子,非禮也。禮義由孔氏,且貶道以求容,惡在其釋事而退也?」
wén xué yuē: tiān xià bù píng, shù guó bù níng, míng wáng zhī yōu yě. shàng wú tiān zǐ, xià wú fāng bó, tiān xià fán luàn, xián shèng zhī yōu yě. shì yǐ yáo yōu hóng shuǐ, yī yǐn yōu mín, guǎn zhòng shù fù, kǒng zǐ zhōu liú, yōu bǎi xìng zhī huò ér yù ān qí wēi yě. shì yǐ fù dǐng zǔ qiú jū pú fú yǐ jiù zhī. gù zhuī wáng zhě qū, zhěng nì zhě rú. jīn mín xiàn gōu hè, suī yù wú rú, qǐ dé yǐ zāi?
文學曰:「天下不平,庶國不寧,明王之憂也。上無天子,下無方伯,天下煩亂,賢聖之憂也。是以堯憂洪水,伊尹憂民,管仲束縛,孔子周流,憂百姓之禍而欲安其危也。是以負鼎俎、囚拘、匍匐以救之。故追亡者趨,拯溺者濡。今民陷溝壑,雖欲無濡,豈得已哉?」
yù shǐ mò bù duì.
御史默不對。
strong yōu biān dì shí èr strong
憂邊第十二
dài fū yuē: wén xué yán: tiān xià bù píng, shù guó bù níng, míng wáng zhī yōu yě. gù wáng zhě zhī yú tiān xià, yóu yī shì zhī zhōng yě, yǒu yī rén bù dé qí suǒ, zé wèi zhī bù lè. gù mín liú nì ér fú jiù, fēi huì jūn yě. guó jiā yǒu nán ér bù yōu, fēi zhōng chén yě. fū shǒu jié sǐ nán zhě, rén chén zhī zhí yě yī shí jī hán zhě, cí fù zhī dào yě. jīn zǐ dì yuǎn láo yú wài, rén zhǔ wèi zhī sù yè bù níng, qún chén jǐn lì bì yì, cè zī guó yòng. gù shào fǔ chéng lìng qǐng jiàn jiǔ què, yǐ shàn biān, gěi zhàn shì, zhěng mín yú nán yě. wèi rén fù xiōng zhě, qǐ kě yǐ yǐ hū! nèi shěng yī shí yǐ xù zài wài zhě, yóu wèi zú, jīn yòu yù bà zhū yòng, jiǎn fèng biān zhī fèi, wèi kě wèi cí fù xián xiōng yě.
大夫曰:「文學言:『天下不平,庶國不寧,明王之憂也。』故王者之於天下,猶一室之中也,有一人不得其所,則謂之不樂。故民流溺而弗救,非惠君也。國家有難而不憂,非忠臣也。夫守節死難者,人臣之職也;衣食饑寒者,慈父之道也。今子弟遠勞於外,人主為之夙夜不寧,群臣盡力畢議,冊滋國用。故少府丞令請建酒榷,以贍邊,給戰士,拯民於難也。為人父兄者,豈可以已乎!內省衣食以恤在外者,猶未足,今又欲罷諸用,減奉邊之費,未可為慈父賢兄也。」
wén xué yuē: zhōu zhī jì mò, tiān zǐ wēi ruò, zhū hóu lì zhèng, gù guó jūn bù ān, móu chén bēn chí. hé zhě? dí guó zhòng ér shè jì wēi yě. jīn jiǔ zhōu tóng yù, tiān xià yī tǒng, bì xià yōu yóu yán láng, lǎn qún chén jí yán zhì lùn, nèi yǒng yǎ sòng, wài míng hé luán, chún dé càn rán, bìng yú táng yú, gōng liè liú yú zi sūn. fū mán mò zhī rén, bù shí zhī dì, hé zú yǐ fán lǜ, ér yǒu zhàn guó zhī yōu zāi? ruò bì xià bù qì, jiā zhī yǐ dé, shī zhī yǐ huì, běi yí bì nèi xiàng, kuǎn sāi zì zhì, rán hòu yǐ wèi hú zhì yú wài chén, jí xiōng nú méi chǐ bù shí qí suǒ yòng yǐ.
文學曰:「周之季末,天子微弱,諸侯力政,故國君不安,謀臣奔馳。何者?敵國眾而社稷危也。今九州同域,天下一統,陛下優遊岩廊,覽群臣極言至論,內詠雅、頌,外鳴和鑾,純德粲然,並於唐、虞,功烈流於子孫。夫蠻、貊之人,不食之地,何足以煩慮,而有戰國之憂哉?若陛下不棄,加之以德,施之以惠,北夷必內向,款塞自至,然後以為胡制於外臣,即匈奴沒齒不食其所用矣。」
dài fū yuē: shèng zhǔ sī zhōng guó zhī wèi níng, běi biān zhī wèi ān, shǐ gù tíng wèi píng děng wèn rén jiān suǒ jí kǔ. zhěng xù pín jiàn, zhōu shàn bù zú. qún chén suǒ xuān míng wáng zhī dé, ān yǔ nèi zhě, wèi dé qí jì, gù wèn zhū shēng. zhū shēng yì bù gàn tiān zé rù yuān, nǎi yù yǐ lǘ lǐ zhī zhì, ér kuàng guó jiā zhī dà shì, yì bù jǐ yǐ! fā yú quǎn mǔ, chū yú qióng xiàng, bù zhī bīng shuǐ zhī hán, ruò zuì ér xīn wù, shū bù zú yǔ yán yě.
大夫曰:「聖主思中國之未寧,北邊之未安,使故廷尉評等問人間所疾苦。拯恤貧賤,周贍不足。群臣所宣明王之德,安宇內者,未得其紀,故問諸生。諸生議不干天則入淵,乃欲以閭里之治,而況國家之大事,亦不幾矣!發於畎畝,出於窮巷,不知冰水之寒,若醉而新寤,殊不足與言也。」
wén xué yuē: fū yù ān mín fù guó zhī dào, zài yú fǎn běn, běn lì ér dào shēng. shùn tiān zhī lǐ, yīn dì zhī lì, jí bù láo ér gōng chéng. fū bù xiū qí yuán ér shì qí liú, wú běn yǐ tǒng zhī, suī jié jīng shén, jǐn sī lǜ, wú yì yú zhì. yù ān zhī shì zú yǐ wēi zhī, yù jiù zhī shì zú yǐ bài zhī. fū zhì luàn zhī duān, zài yú běn mò ér yǐ, bù zhì láo qí xīn ér dào kě de yě. kǒng zǐ yuē: bù tōng yú lùn zhě nán yú yán zhì, dào bù tóng zhě, bù xiāng yǔ móu. jīn gōng qīng yì yǒu suǒ yǐ, gù wén xué zhī yán, bù kě yòng yě.
文學曰:「夫欲安民富國之道,在於反本,本立而道生。順天之理,因地之利,即不勞而功成。夫不修其源而事其流,無本以統之,雖竭精神,盡思慮,無益於治。欲安之適足以危之,欲救之適足以敗之。夫治亂之端,在於本末而已,不至勞其心而道可得也。孔子曰:『不通於論者難於言治,道不同者,不相與謀。』今公卿意有所倚,故文學之言,不可用也。」
dài fū yuē: wú wén wèi rén chén zhě jǐn zhōng yǐ shùn zhí, wèi rén zǐ zhě zhì xiào yǐ chéng yè. jūn yǒu fēi, zé chén fù gài zhī. fù yǒu fēi, zé zi nì táo zhī. gù jūn hōng, chén bù biàn jūn zhī zhèng, fù méi, zé zi bù gǎi fù zhī dào yě. chūn qiū jī huǐ quán tái, wèi qí huī xiān zǔ zhī suǒ wèi, ér yáng jūn fù zhī è yě. jīn yán tiě jūn shū, suǒ cóng lái jiǔ yǐ, ér yù bà zhī, dé wú hài xiān dì zhī gōng, ér fáng shèng zhǔ zhī dé hū? yǒu sī yǐ yú zhōng xiào zhī lù, shì dào shū ér bù tóng yú wén xué zhī móu yě.
大夫曰:「吾聞為人臣者盡忠以順職,為人子者致孝以承業。君有非,則臣覆蓋之。父有非,則子匿逃之。故君薨,臣不變君之政,父沒,則子不改父之道也。春秋譏毀泉台,為其隳先祖之所為,而揚君父之惡也。今鹽、鐵、均輸,所從來久矣,而欲罷之,得無害先帝之功,而妨聖主之德乎?有司倚於忠孝之路,是道殊而不同於文學之謀也。」
wén xué yuē: míng zhě yīn shí ér biàn, zhī zhě suí shì ér zhì. kǒng zǐ yuē: má miǎn, lǐ yě, jīn yě chún, jiǎn, wú cóng zhòng. gù shèng rén shàng xián bù lí gǔ, shùn sú ér bù piān yí. lǔ dìng gōng xù zhāo mù, shùn zǔ mí, zhāo gōng fèi qīng shì, yǐ shěng shì jié yòng, bù kě wèi biàn zǔ zhī suǒ wèi, ér gǎi fù zhī dào yě? èr shì chōng dà ē páng yǐ chóng xù, zhào gāo zēng lèi qín fǎ yǐ guǎng wēi, ér wèi kě wèi zhōng chén xiào zǐ yě.
文學曰:「明者因時而變,知者隨世而制。孔子曰:『麻冕,禮也,今也純,儉,吾從眾。』故聖人上賢不離古,順俗而不偏宜。魯定公序昭穆,順祖禰,昭公廢卿士,以省事節用,不可謂變祖之所為,而改父之道也?二世充大阿房以崇緒,趙高增累秦法以廣威,而未可謂忠臣孝子也。」