wéi shǐ yuán liù nián, yǒu zhào shū shǐ chéng xiàng yù shǐ yǔ suǒ jǔ xián liáng wén xué yǔ. wèn mín jiān suǒ jí kǔ.
惟始元六年,有詔書使丞相、御史與所舉賢良、文學語。問民間所疾苦。
wén xué duì yuē: qiè wén zhì rén zhī dào, fáng yín yì zhī yuán, guǎng dào dé zhī duān, yì mò lì ér kāi rén yì, wú shì yǐ lì, rán hòu jiào huà kě xìng, ér fēng sú kě yí yě. jīn jùn guó yǒu yán tiě jiǔ què, jūn shū, yǔ mín zhēng lì. sàn dūn hòu zhī pǔ, chéng tān bǐ zhī huà. shì yǐ bǎi xìng jiù běn zhě guǎ, qū mò zhě zhòng. fū wén fán zé zhì shuāi, mò shèng zé zhì kuī. mò xiū zé mín yín, běn xiū zé mín què. mín què zé cái yòng zú, mín chǐ zé jī hán shēng. yuàn bà yán tiě jiǔ què jūn shū, suǒ yǐ jìn běn tuì mò, guǎng lì nóng yè, biàn yě.
文學對曰:「竊聞治人之道,防淫佚之原,廣道德之端,抑末利而開仁義,毋示以利,然後教化可興,而風俗可移也。今郡國有鹽、鐵、酒榷,均輸,與民爭利。散敦厚之朴,成貪鄙之化。是以百姓就本者寡,趨末者眾。夫文繁則質衰,末盛則質虧。末修則民淫,本修則民愨。民愨則財用足,民侈則饑寒生。願罷鹽、鐵、酒榷、均輸,所以進本退末,廣利農業,便也。」
dài fū yuē: xiōng nú bèi pàn bù chén, shù wèi kòu bào yú biān bǐ, bèi zhī zé láo zhōng guó zhī shì, bù bèi zé qīn dào bù zhǐ. xiān dì āi biān rén zhī jiǔ huàn, kǔ wèi lǔ suǒ xì huò yě, gù xiū zhàng sāi. chì fēng suì, tún shù yǐ bèi zhī. biān yòng dù bù zú, gù xìng yán tiě, shè jiǔ què, zhì jūn shū, fān huò zhǎng cái, yǐ zuǒ zhù biān fèi. jīn yì zhě yù bà zhī, nèi kōng fǔ kù zhī cáng, wài fá zhí bèi zhī yòng, shǐ bèi sāi chéng chéng zhī shì jī hán yú biān, jiāng hé yǐ shàn zhī? bà zhī, bù biàn yě.
大夫曰:「匈奴背叛不臣,數為寇暴於邊鄙,備之則勞中國之士,不備則侵盜不止。先帝哀邊人之久患,苦為虜所系獲也,故修障塞。飭烽燧,屯戍以備之。邊用度不足,故興鹽、鐵,設酒榷,置均輸,蕃貨長財,以佐助邊費。今議者欲罷之,內空府庫之藏,外乏執備之用,使備塞乘城之士饑寒於邊,將何以贍之?罷之,不便也。」
wén xué yuē: kǒng zǐ yuē: yǒu guó yǒu jiā zhě, bù huàn pín ér huàn bù jūn, bù huàn guǎ ér huàn bù ān. gù tiān zǐ bù yán duō shǎo, zhū hóu bù yán lì hài, dài fū bù yán dé sàng. chù rén yì yǐ fēng zhī, guǎng dé xíng yǐ huái zhī. shì yǐ jìn zhě qīn fù ér yuǎn zhě yuè fú. gù shàn kè zhě bù zhàn, shàn zhàn zhě bù shī, shàn shī zhě bù zhèn. xiū zhī yú miào táng, ér zhé chōng hái shī. wáng zhě xíng rén zhèng, wú dí yú tiān xià, è yòng fèi zāi?
文學曰:「孔子曰:『有國有家者,不患貧而患不均,不患寡而患不安。』故天子不言多少,諸侯不言利害,大夫不言得喪。畜仁義以風之,廣德行以懷之。是以近者親附而遠者悅服。故善克者不戰,善戰者不師,善師者不陣。修之於廟堂,而折衝還師。王者行仁政,無敵於天下,惡用費哉?」
dài fū yuē: xiōng nú jié xiá, shàn zì rù sāi, fàn lì zhōng guó, shā fá jùn xiàn shuò fāng dū wèi, shén bèi nì bù guǐ, yí zhū tǎo zhī rì jiǔ yǐ. bì xià chuí dà huì, āi yuán yuán zhī wèi shàn, bù rěn bào shì dài fū yú yuán yě zòng nán bèi jiān zhí ruì, yǒu běi miàn fù xiōng nú zhī zhì, yòu yù bà yán tiě jūn shū, rǎo biān yòng, sǔn wǔ lüè, wú yōu biān zhī xīn, yú qí yì wèi biàn yě.
大夫曰:「匈奴桀黠,擅恣入塞,犯厲中國,殺伐郡縣朔方都尉,甚悖逆不軌,宜誅討之日久矣。陛下垂大惠,哀元元之未贍,不忍暴士大夫於原野;縱難被堅執銳,有北面復匈奴之志,又欲罷鹽、鐵、均輸,擾邊用,損武略,無憂邊之心,於其義未便也。」
wén xué yuē: gǔ zhě, guì yǐ dé ér jiàn yòng bīng. kǒng zǐ yuē: yuǎn rén bù fú, zé xiū wén dé yǐ lái zhī. jì lái zhī, zé ān zhī. jīn fèi dào dé ér rèn bīng gé, xìng shī ér fá zhī, tún shù ér bèi zhī, bào bīng lù shī, yǐ zhī jiǔ zhǎng, zhuǎn shū liáng shí wú yǐ, shǐ biān jìng zhī shì jī hán yú wài, bǎi xìng láo kǔ yú nèi. lì yán tiě, shǐ zhāng lì guān yǐ gěi zhī, fēi zhǎng cè yě. gù yǐ bà zhī wèi biàn yě.
文學曰:「古者,貴以德而賤用兵。孔子曰:『遠人不服,則修文德以來之。既來之,則安之。』今廢道德而任兵革,興師而伐之,屯戍而備之,暴兵露師,以支久長,轉輸糧食無已,使邊境之士饑寒於外,百姓勞苦於內。立鹽、鐵,始張利官以給之,非長策也。故以罷之為便也。」
dài fū yuē: gǔ zhī lì guó jiā zhě, kāi běn mò zhī tú, tōng yǒu wú zhī yòng, shì cháo yǐ yī qí qiú, zhì shì mín, jù wàn huò, nóng shāng gōng shī gè dé suǒ yù, jiāo yì ér tuì. yì yuē: tōng qí biàn, shǐ mín bù juàn. gù gōng bù chū, zé nóng yòng fá shāng bù chū, zé bǎo huò jué. nóng yòng fá, zé gǔ bù zhí bǎo huò jué, zé cái yòng guì. gù yán tiě jūn shū, suǒ yǐ tōng wěi cái ér diào huǎn jí. bà zhī, bù biàn yě.
大夫曰:「古之立國家者,開本末之途,通有無之用,市朝以一其求,致士民,聚萬貨,農商工師各得所欲,交易而退。易曰:『通其變,使民不倦。』故工不出,則農用乏;商不出,則寶貨絕。農用乏,則谷不殖;寶貨絕,則財用匱。故鹽、鐵、均輸,所以通委財而調緩急。罷之,不便也。」
wén xué yuē: fū dǎo mín yǐ dé zé mín guī hòu shì mín yǐ lì, zé mín sú báo. sú báo zé bèi yì ér qū lì, qū lì zé bǎi xìng jiāo yú dào ér jiē yú shì. lǎo zǐ yuē: pín guó ruò yǒu yú. fēi duō cái yě, shì yù zhòng ér mín zào yě. shì yǐ wáng zhě chóng běn tuì mò, yǐ lǐ yì fáng mín yù, shí shū sù huò cái. shì, shāng bù tōng wú yòng zhī wù, gōng bù zuò wú yòng zhī qì. gù shāng suǒ yǐ tōng yù zhì, gōng suǒ yǐ bèi qì xiè, fēi zhì guó zhī běn wù yě.
文學曰:「夫導民以德則民歸厚;示民以利,則民俗薄。俗薄則背義而趨利,趨利則百姓交於道而接於市。老子曰:『貧國若有餘。』非多財也,嗜欲眾而民躁也。是以王者崇本退末,以禮義防民欲,實菽粟貨財。市,商不通無用之物,工不作無用之器。故商所以通郁滯,工所以備器械,非治國之本務也。」
dài fū yuē: guǎn zǐ yún: guó yǒu wò yě zhī ráo ér mín bù zú yú shí zhě, qì xiè bù bèi yě. yǒu shān hǎi zhī huò ér mín bù zú yú cái zhě, shāng gōng bù bèi yě. lǒng shǔ zhī dān qī máo yǔ, jīng yáng zhī pí gé gǔ xiàng, jiāng nán zhī nán zǐ zhú jiàn, yàn qí zhī yú yán zhān qiú, yǎn yù zhī qī sī chī zhù, yǎng shēng sòng zhōng zhī jù yě, dài shāng ér tōng, dài gōng ér chéng. gù shèng rén zuò wèi zhōu jí zhī yòng, yǐ tōng chuān gǔ, fú niú jià mǎ, yǐ dá líng lù zhì yuǎn qióng shēn, suǒ yǐ jiāo shù wù ér biàn bǎi xìng. shì yǐ xiān dì jiàn tiě guān yǐ shàn nóng yòng, kāi jūn shū yǐ zú mín cái yán tiě jūn shū, wàn mín suǒ dài yǎng ér qǔ gěi zhě, bà zhī, bù biàn yě.
大夫曰:「管子云:『國有沃野之饒而民不足於食者,器械不備也。有山海之貨而民不足於財者,商工不備也。』隴、蜀之丹漆旄羽,荊、揚之皮革骨象,江南之楠梓竹箭,燕、齊之魚鹽旃裘,兗、豫之漆絲絺紵,養生送終之具也,待商而通,待工而成。故聖人作為舟楫之用,以通川谷,服牛駕馬,以達陵陸;致遠窮深,所以交庶物而便百姓。是以先帝建鐵官以贍農用,開均輸以足民財;鹽、鐵、均輸,萬民所戴仰而取給者,罷之,不便也。」
wén xué yuē: guó yǒu wò yě zhī ráo ér mín bù zú yú shí zhě, gōng shāng shèng ér běn yè huāng yě yǒu shān hǎi zhī huò ér mín bù zú yú cái zhě, bù wù mín yòng ér yín qiǎo zhòng yě. gù chuān yuán bù néng shí lòu zhī, shān hǎi bù néng shàn xī hè. shì yǐ pán gēng cuì jū, shùn cáng huáng jīn, gāo dì jìn shāng jiǎ bù dé shì huàn, suǒ yǐ è tān bǐ zhī sú, ér chún zhì chéng zhī fēng yě. pái kùn shì jǐng, fáng sāi lì mén, ér mín yóu wèi fēi yě, kuàng shàng zhī wèi lì hū? chuán yuē: zhū hóu hǎo lì zé dài fū bǐ, dài fū bǐ zé shì tān, shì tān zé shù rén dào. shì kāi lì kǒng wèi mín zuì tī yě.
文學曰:「國有沃野之饒而民不足於食者,工商盛而本業荒也;有山海之貨而民不足於財者,不務民用而淫巧眾也。故川源不能實漏卮,山海不能贍溪壑。是以盤庚萃居,舜藏黃金,高帝禁商賈不得仕宦,所以遏貪鄙之俗,而醇至誠之風也。排困市井,防塞利門,而民猶為非也,況上之為利乎?傳曰:『諸侯好利則大夫鄙,大夫鄙則士貪,士貪則庶人盜。』是開利孔為民罪梯也。」
dài fū yuē: wǎng zhě, jùn guó zhū hóu gè yǐ qí fāng wù gòng shū, wǎng lái fán zá, wù duō kǔ è, huò bù cháng qí fèi. gù jùn guó zhì shū guān yǐ xiāng gěi yùn, ér biàn yuǎn fāng zhī gòng, gù yuē jūn shū. kāi wěi fǔ yú jīng shī, yǐ lóng huò wù. jiàn jí mǎi, guì zé mài. shì yǐ xiàn guān bù shī shí, shāng jiǎ wú suǒ mào lì, gù yuē píng zhǔn. píng zhǔn zé mín bù shī zhí, jūn shū zé mín qí láo yì. gù píng zhǔn jūn shū, suǒ yǐ píng wàn wù ér biàn bǎi xìng, fēi kāi lì kǒng ér wèi mín zuì tī zhě yě.
大夫曰:「往者,郡國諸侯各以其方物貢輸,往來煩雜,物多苦惡,或不償其費。故郡國置輸官以相給運,而便遠方之貢,故曰均輸。開委府於京師,以籠貨物。賤即買,貴則賣。是以縣官不失實,商賈無所貿利,故曰平準。平準則民不失職,均輸則民齊勞逸。故平準、均輸,所以平萬物而便百姓,非開利孔而為民罪梯者也。」
wén xué yuē: gǔ zhě zhī fù shuì yú mín yě, yīn qí suǒ gōng, bù qiú suǒ zhuō. nóng rén nà qí huò, nǚ gōng xiào qí gōng. jīn shì qí suǒ yǒu, zé qí suǒ wú. bǎi xìng jiàn mài huò wù, yǐ biàn shàng qiú. jiān zhě, jùn guó huò lìng mín zuò bù xù, lì zì liú nán, yǔ zhī wèi shì. lì zhī suǒ rù, fēi dú qí ā zhī jiān, shǔ hàn zhī bù yě, yì mín jiān zhī suǒ wèi ěr. xíng jiān mài píng, nóng mín zhòng kǔ, nǚ gōng zài shuì, wèi jiàn shū zhī jūn yě. xiàn guān wěi fā, hé mén shàn shì, zé wàn wù bìng shōu. wàn wù bìng shōu, zé wù téng yuè. téng yuè, zé shāng jiǎ móu lì. zì shì, zé lì róng jiān. háo lì fù shāng jī huò chǔ wù yǐ dài qí jí, qīng jiǎ jiān lì shōu jiàn yǐ qǔ guì, wèi jiàn zhǔn zhī píng yě. gài gǔ zhī jūn shū, suǒ yǐ qí láo yì ér biàn gòng shū, fēi yǐ wèi lì ér jiǎ wàn wù yě.
文學曰:「古者之賦稅於民也,因其所工,不求所拙。農人納其獲,女工效其功。今釋其所有,責其所無。百姓賤賣貨物,以便上求。間者,郡國或令民作布絮,吏恣留難,與之為市。吏之所入,非獨齊、阿之縑,蜀、漢之布也,亦民間之所為耳。行奸賣平,農民重苦,女工再稅,未見輸之均也。縣官猥發,闔門擅市,則萬物幷收。萬物幷收,則物騰躍。騰躍,則商賈侔利。自市,則吏容奸。豪吏富商積貨儲物以待其急,輕賈奸吏收賤以取貴,未見准之平也。蓋古之均輸,所以齊勞逸而便貢輸,非以為利而賈萬物也。」
strong lì gēng dì èr strong
力耕第二
dài fū yuē: wáng zhě sāi tiān cái, jìn guān shì, zhí zhǔn shǒu shí, yǐ qīng zhòng yù mín. fēng nián suì dēng, zé chǔ jī yǐ bèi fá jué xiōng nián è suì, zé xíng bì wù liú yǒu yú ér diào bù zú yě. xī yǔ shuǐ tāng hàn, bǎi xìng guì fá, huò xiāng jiǎ yǐ jiē yī shí. yǔ yǐ lì shān zhī jīn, tāng yǐ zhuāng shān zhī tóng, zhù bì yǐ shú qí mín, ér tiān xià chēng rén. wǎng zhě cái yòng bù zú, zhàn shì huò bù dé lù, ér shān dōng bèi zāi, qí zhào dà jī, lài jūn shū zhī chù, cāng lǐn zhī jī, zhàn shì yǐ fèng, jī mín yǐ zhèn. gù jūn shū zhī wù, fǔ kù zhī cái, fēi suǒ yǐ jiǎ wàn mín ér zhuān fèng bīng shī zhī yòng, yì suǒ yǐ zhèn kùn fá ér bèi shuǐ hàn zhī zāi yě.
大夫曰:「王者塞天財,禁關市,執准守時,以輕重御民。豐年歲登,則儲積以備乏絕;凶年惡歲,則行幣物;流有餘而調不足也。昔禹水湯旱,百姓匱乏,或相假以接衣食。禹以歷山之金,湯以莊山之銅,鑄幣以贖其民,而天下稱仁。往者財用不足,戰士或不得祿,而山東被災,齊、趙大飢,賴均輸之畜,倉廩之積,戰士以奉,饑民以賑。故均輸之物,府庫之財,非所以賈萬民而專奉兵師之用,亦所以賑睏乏而備水旱之災也。」
wén xué yuē: gǔ zhě, shí yī ér shuì, zé liáng yǐ shí rù ér wú jìn, lí mín xián bèi nán mǔ ér bù shī qí wù. gù sān nián gēng ér yú yī nián zhī xù, jiǔ nián gēng yǒu sān nián zhī xù. cǐ yǔ tāng suǒ yǐ bèi shuǐ hàn ér ān bǎi xìng yě. cǎo lái bù pì, tián chóu bù zhì, suī shàn shān hǎi zhī cái, tōng bǎi mò zhī lì, yóu bù néng shàn yě. shì yǐ gǔ zhě shàng lì wù běn ér zhǒng shù fán, gōng gēng qù shí ér yī shí zú, suī lèi xiōng nián ér rén bù bìng yě. gù yī shí zhě mín zhī běn, jià sè zhě mín zhī wù yě. èr zhě xiū, zé guó fù ér mín ān yě. shī yún: bǎi shì yíng zhǐ, fù zi níng zhǐ yě. dài fū yuē: xián shèng zhì jiā fēi yī bǎo, fù guó fēi yī dào. xī guǎn zhòng yǐ quán jué bà, ér jì shì yǐ qiáng běn wáng. shǐ zhì jiā yǎng shēng bì yú nóng, zé shùn bù zhēn táo ér yī yǐn bù wèi páo. gù shàn wèi guó zhě, tiān xià zhī xià wǒ gāo, tiān xià zhī qīng wǒ zhòng. yǐ mò yì qí běn, yǐ xū dàng qí shí. jīn shān zé zhī cái, jūn shū zhī cáng, suǒ yǐ yù qīng zhòng ér yì zhū hóu yě. rǔ hàn zhī jīn, xiān wēi zhī gòng, suǒ yǐ yòu wài guó ér diào hú qiāng zhī bǎo yě. fū zhōng guó yī duān zhī màn, dé xiōng nú lèi jīn zhī wù, ér sǔn dí guó zhī yòng. shì yǐ luó lǘ zhé tuó, xián wěi rù sāi, tuó xí yuán mǎ, jǐn wèi wǒ chù, hún diāo hú háo, cǎi zhān wén jì, chōng yú nèi fǔ, ér bì yù shān hú liú lí, xián wèi guó zhī bǎo. shì zé wài guó zhī wù nèi liú, ér lì bù wài xiè yě. yì wù nèi liú zé guó yòng ráo, lì bù wài xiè zé mín yòng gěi yǐ. shī yuē: bǎi shì yíng zhǐ, fù zi níng zhǐ.
文學曰:「古者,十一而稅,澤梁以時入而無禁,黎民咸被南畝而不失其務。故三年耕而餘一年之蓄,九年耕有三年之蓄。此禹、湯所以備水旱而安百姓也。草萊不辟,田疇不治,雖擅山海之財,通百末之利,猶不能贍也。是以古者尚力務本而種樹繁,躬耕趣時而衣食足,雖累凶年而人不病也。故衣食者民之本,稼穡者民之務也。二者修,則國富而民安也。詩云:『百室盈止,婦子寧止』也。」大夫曰:「賢聖治家非一寶,富國非一道。昔管仲以權譎霸,而紀氏以強本亡。使治家養生必於農,則舜不甄陶而伊尹不為庖。故善為國者,天下之下我高,天下之輕我重。以末易其本,以虛盪其實。今山澤之財,均輸之藏,所以御輕重而役諸侯也。汝、漢之金,纖微之貢,所以誘外國而釣胡、羌之寶也。夫中國一端之縵,得匈奴累金之物,而損敵國之用。是以騾驢馲駝,銜尾入塞,驒騱騵馬,盡為我畜,鼲貂狐貉,采旃文罽,充於內府,而璧玉珊瑚琉璃,咸為國之寶。是則外國之物內流,而利不外泄也。異物內流則國用饒,利不外泄則民用給矣。詩曰:『百室盈止,婦子寧止。』」
wén xué yuē: gǔ zhě, shāng tōng wù ér bù yù, gōng zhì láo ér bù wěi. gù jūn zǐ gēng jià tián yú, qí shí yī yě. shāng zé zhǎng zhà, gōng zé shì mà, nèi huái kuī yú ér xīn bù zuò, shì yǐ báo fū qī ér dūn fū báo. xī jié nǚ lè chōng gōng shì, wén xiù yī shang, gù yī yǐn gāo shì yóu báo, ér nǚ lè zhōng fèi qí guó. jīn luó lǘ zhī yòng, bù zhōng niú mǎ zhī gōng, hún diāo zhān jì, bù yì jǐn tí zhī shí. měi yù shān hú chū yú kūn shān, zhū jī xī xiàng chū yú guì lín, cǐ jù hàn wàn yǒu yú lǐ. jì gēng sāng zhī gōng, zī cái zhī fèi, shì yī wù ér shòu bǎi bèi qí jià yě, yī yī ér zhōng wàn zhōng zhī sù yě. fū shàng hǎo zhēn guài, zé yín fú xià liú, guì yuǎn fāng zhī wù, zé huò cái wài chōng. shì yǐ wáng zhě bù zhēn wú yòng yǐ jié qí mín, bù ài qí huò yǐ fù qí guó. gù lǐ mín zhī dào, zài yú jié yòng shàng běn, fēn tǔ jǐng tián ér yǐ. dài fū yuē: zì jīng shī dōng xī nán běi, lì shān chuān, jīng jùn guó, zhū yīn fù dà dū, wú fēi jiē qú wǔ tòng, shāng jiǎ zhī suǒ còu, wàn wù zhī suǒ zhí zhě. gù shèng rén yīn tiān shí, zhì zhě yīn dì cái, shàng shì qǔ zhū rén, zhōng shì láo qí xíng. zhǎng jǔ jié nì, wú bǎi jīn zhī jī, zhí juē zhī tú, wú yī dùn zhī fù, wǎn zhōu qí lǔ, shāng biàn tiān xià. gù nǎi shāng jiǎ zhī fù, huò lèi wàn jīn, zhuī lì chéng xiàn zhī suǒ zhì yě. fù guó hé bì yòng běn nóng, zú mín hé bì jǐng tián yě?
文學曰:「古者,商通物而不豫,工致牢而不偽。故君子耕稼田魚,其實一也。商則長詐,工則飾罵,內懷窺窬而心不怍,是以薄夫欺而敦夫薄。昔桀女樂充宮室,文繡衣裳,故伊尹高逝游薄,而女樂終廢其國。今騾驢之用,不中牛馬之功,鼲貂旃罽,不益錦綈之實。美玉珊瑚出於崑山,珠璣犀象出於桂林,此距漢萬有餘里。計耕桑之功,資財之費,是一物而售百倍其價也,一揖而中萬鍾之粟也。夫上好珍怪,則淫服下流,貴遠方之物,則貨財外充。是以王者不珍無用以節其民,不愛奇貨以富其國。故理民之道,在於節用尚本,分土井田而已。」大夫曰:「自京師東西南北,歷山川,經郡國,諸殷富大都,無非街衢五通,商賈之所湊,萬物之所殖者。故聖人因天時,智者因地財,上士取諸人,中士勞其形。長沮、桀溺,無百金之積,跖蹻之徒,無猗頓之富,宛、周、齊、魯,商遍天下。故乃商賈之富,或累萬金,追利乘羨之所致也。富國何必用本農,足民何必井田也?」
wén xué yuē: hóng shuǐ tāo tiān, ér yǒu yǔ zhī jī, hé shuǐ fàn làn, ér yǒu xuān fáng zhī gōng. shāng zhòu bào nüè, ér yǒu mèng jīn zhī móu, tiān xià fán rǎo, ér yǒu chéng xiàn zhī fù. fū shàng gǔ zhì zhì, mín pǔ ér guì běn ān yú ér guǎ qiú. dāng cǐ zhī shí, dào lù hǎn xíng, shì cháo shēng cǎo. gù gēng bù qiáng zhě wú yǐ chōng xū, zhī bù qiáng zhě wú yǐ yǎn xíng. suī yǒu còu huì zhī yào, táo wǎn zhī shù, wú suǒ shī qí qiǎo. zì gǔ jí jīn, bù shī ér dé bào, bù láo ér yǒu gōng zhě, wèi zhī yǒu yě.
文學曰:「洪水滔天,而有禹之績,河水泛濫,而有宣房之功。商紂暴虐,而有孟津之謀,天下煩擾,而有乘羨之富。夫上古至治,民朴而貴本、安愉而寡求。當此之時,道路罕行,市朝生草。故耕不強者無以充虛,織不強者無以掩形。雖有湊會之要,陶、宛之術,無所施其巧。自古及今,不施而得報,不勞而有功者,未之有也。」
strong tōng yǒu dì sān strong
通有第三
dài fū yuē: yàn zhī zhuō jì, zhào zhī hán dān, wèi zhī wēn zhǐ, hán zhī xíng yáng, qí zhī lín zī, chǔ zhī wǎn chén, zhèng zhī yáng dí, sān chuān zhī èr zhōu, fù guān hǎi nèi, jiē wèi tiān xià míng dōu, fēi yǒu zhù zhī gēng qí yě ér tián qí dì zhě yě, jū wǔ zhū zhī chōng, kuà jiē qú zhī lù yě. gù wù fēng zhě mín yǎn, zhái jìn shì zhě jiā fù. fù zài shù shù, bù zài láo shēn lì zài shì jū, bù zài lì gēng yě.
大夫曰:「燕之涿、薊,趙之邯鄲,魏之溫軹,韓之滎陽,齊之臨淄,楚之宛、陳,鄭之陽翟,三川之二周,富冠海內,皆為天下名都,非有助之耕其野而田其地者也,居五諸之沖,跨街衢之路也。故物豐者民衍,宅近市者家富。富在術數,不在勞身;利在勢居,不在力耕也。
wén xué yuē: jīng yáng nán yǒu guì lín zhī ráo, nèi yǒu jiāng hú zhī lì, zuǒ líng yáng zhī jīn, yòu shǔ hàn zhī cái, fá mù ér shù gǔ, fán lái ér bō sù, huǒ gēng ér shuǐ nòu, dì guǎng ér ráo cái rán mín cǐ yǔ tōu shēng, hǎo yī gān shí, suī bái wū cǎo lú, gē ōu gǔ qín, rì gěi yuè dān, zhāo gē mù qī. zhào zhōng shān dài dà hé, zuǎn sì tòng shén qú, dāng tiān xià zhī qī, shāng jiǎ cuò yú lù, zhū hóu jiāo yú dào rán mín yín hǎo mò, chǐ mí ér bù wù běn, tián chóu bù xiū, nán nǚ jīn shì, jiā wú dǒu shāo, míng qín zài shì. shì yǐ chǔ zhào zhī mín, jūn pín ér guǎ fù. sòng wèi hán liáng, hǎo běn jià sè, biān hù qí mín, wú bù jiā yǎn rén gěi. gù lì zài zì xī, bù zài shì jū jiē qú fù zài jiǎn lì qù shí, bù zài suì sī yǔ jiū yě.
文學曰:「荊、揚南有桂林之饒,內有江、湖之利,左陵陽之金,右蜀、漢之材,伐木而樹谷,燔萊而播粟,火耕而水耨,地廣而饒財;然民鮆窳偷生,好衣甘食,雖白屋草廬,歌謳鼓琴,日給月單,朝歌暮戚。趙、中山帶大河,纂四通神衢,當天下之蹊,商賈錯於路,諸侯交於道;然民淫好末,侈靡而不務本,田疇不修,男女矜飾,家無斗筲,鳴琴在室。是以楚、趙之民,均貧而寡富。宋、衛、韓、梁,好本稼穡,編戶齊民,無不家衍人給。故利在自惜,不在勢居街衢;富在儉力趣時,不在歲司羽鳩也。」
dài fū yuē: wǔ xíng: dōng fāng mù, ér dān zhāng yǒu jīn tóng zhī shān nán fāng huǒ, ér jiāo zhǐ yǒu dà hǎi zhī chuān xī fāng jīn, ér shǔ lǒng yǒu míng cái zhī lín běi fāng shuǐ, ér yōu dōu yǒu jī shā zhī dì. cǐ tiān dì suǒ yǐ jūn yǒu wú ér tōng wàn wù yě. jīn wú yuè zhī zhú, suí táng zhī cái, bù kě shèng yòng, ér cáo wèi liáng sòng, cǎi guān zhuǎn shī jiāng hú zhī yú, lái huáng zhī tái, bù kě shèng shí, ér zōu lǔ zhōu hán, lí huò shū shí. tiān dì zhī lì wú bù shàn, ér shān hǎi zhī huò wú bù fù yě rán bǎi xìng guì fá, cái yòng bù zú, duō guǎ bù diào, ér tiān xià cái bù sàn yě.
大夫曰:「五行:東方木,而丹、章有金銅之山;南方火,而交趾有大海之川;西方金,而蜀、隴有名材之林;北方水,而幽都有積沙之地。此天地所以均有無而通萬物也。今吳、越之竹,隋、唐之材,不可勝用,而曹、衛、梁、宋,采棺轉屍;江、湖之魚,萊、黃之鮐,不可勝食,而鄒、魯、周、韓,藜藿蔬食。天地之利無不贍,而山海之貨無不富也;然百姓匱乏,財用不足,多寡不調,而天下財不散也。」
wén xué yuē: gǔ zhě, cǎi chuán bù zhuó, máo cí bù jiǎn, yī bù hè, fàn tǔ xíng, zhù jīn wèi chú, shān zhí wèi qì, gōng bù zào qí qiǎo, shì bù bǎo bù kě yī shí zhī wù, gè ān qí jū, lè qí sú, gān qí shí, biàn qí qì. shì yǐ yuǎn fāng zhī wù bù jiāo, ér kūn shān zhī yù bù zhì. jīn shì sú huài ér jìng yú yín mǐ, nǚ jí xiān wēi, gōng jí jì qiǎo, diāo sù pǔ ér shàng zhēn guài, zuān shān shí ér qiú jīn yín, méi shēn yuān qiú zhū jī, shè jī xiàn qiú xī xiàng, zhāng wǎng luó qiú fěi cuì, qiú mán háo zhī wù yǐ xuàn zhōng guó, xǐ qióng zuó zhī huò, zhì zhī dōng hǎi, jiāo wàn lǐ zhī cái, kuàng rì fèi gōng, wú yì yú yòng. shì yǐ hè fū pǐ fù, láo pí lì qū, ér yī shí bù zú yě. gù wáng zhě jìn yì lì, jié lòu fèi. yì lì jìn zé fǎn běn, lòu fèi jié zé mín yòng gěi. shì yǐ shēng wú fá zī, sǐ wú zhuǎn shī yě.
文學曰:「古者,采椽不斲,茅茨不翦,衣布褐,飯土硎,鑄金為鉏,埏埴為器,工不造奇巧,世不寶不可衣食之物,各安其居,樂其俗,甘其食,便其器。是以遠方之物不交,而崑山之玉不至。今世俗壞而競於淫靡,女極纖微,工極技巧,雕素樸而尚珍怪,鑽山石而求金銀,沒深淵求珠璣,設機陷求犀象,張網羅求翡翠,求蠻、貉之物以眩中國,徙邛、筰之貨,致之東海,交萬里之財,曠日費功,無益於用。是以褐夫匹婦,勞疲力屈,而衣食不足也。故王者禁溢利,節漏費。溢利禁則反本,漏費節則民用給。是以生無乏資,死無轉屍也。」
dài fū yuē: gǔ zhě, gōng shì yǒu dù, yú fú yǐ yōng cǎi chuán máo cí, fēi xiān wáng zhī zhì yě. jūn zǐ jié shē cì jiǎn, jiǎn zé gù. xī sūn shū áo xiāng chǔ, qī bù yī bó, mǎ bù mò sù. kǒng zǐ yuē: bù kě, dà jiǎn jí xià. cǐ xī shuài suǒ wèi zuò yě. guǎn zǐ yuē: bù shì gōng shì, zé cái mù bù kě shèng yòng, bù chōng páo chú, zé qín shòu bù sǔn qí shòu. wú mò lì, zé běn yè wú suǒ chū, wú fǔ fú, zé nǚ gōng bù shī. gù gōng shāng zǐ jiàng, bāng guó zhī yòng, qì xiè zhī bèi yě. zì gǔ yǒu zhī, fēi dú yú cǐ. xián gāo fàn niú yú zhōu, wǔ gǔ lìn chē rù qín, gōng shū zi yǐ guī jǔ, ōu yě yǐ róng zhù. yǔ yuē: bǎi gōng jū sì, yǐ zhì qí shì. nóng shāng jiāo yì, yǐ lì běn mò. shān jū zé chù, péng hāo yáo què, cái wù liú tōng, yǒu yǐ jūn zhī. shì yǐ duō zhě bù dú yǎn, shǎo zhě bù dú jǐn. ruò gè jū qí chù, shí qí shí, zé shì jú yòu bù yù, qú lǔ zhī yán bù chū, zhān jì bù shì, ér wú táng zhī cái bù yòng yě.
大夫曰:「古者,宮室有度,輿服以庸;采椽茅茨,非先王之制也。君子節奢刺儉,儉則固。昔孫叔敖相楚,妻不衣帛,馬不秣粟。孔子曰:『不可,大儉極下。』此蟋蟀所為作也。管子曰:『不飾宮室,則材木不可勝用,不充庖廚,則禽獸不損其壽。無末利,則本業無所出,無黼黻,則女工不施。』故工商梓匠,邦國之用,器械之備也。自古有之,非獨於此。弦高販牛於周,五羖賃車入秦,公輸子以規矩,歐冶以鎔鑄。語曰:『百工居肆,以致其事。』農商交易,以利本末。山居澤處,蓬蒿堯埆,財物流通,有以均之。是以多者不獨衍,少者不獨饉。若各居其處,食其食,則是橘柚不鬻,朐鹵之鹽不出,旃罽不市,而吳、唐之材不用也。」
wén xué yuē: mèng zǐ yún: bù wéi nóng shí, gǔ bù kě shèng shí. cán má yǐ shí, bù bó bù kě shèng yī yě. fǔ jīn yǐ shí, cái mù bù kě shèng yòng. tián yú yǐ shí, yú ròu bù kě shèng shí. ruò zé shì gōng shì, zēng tái xiè, zǐ jiàng zhuó jù wèi xiǎo, yǐ yuán wèi fāng, shàng chéng yún qì, xià chéng shān lín, zé cái mù bù zú yòng yě. nán zǐ qù běn wèi mò, diāo wén kè lòu, yǐ xiàng qín shòu, qióng wù jiū biàn, zé gǔ bù zú shí yě. fù nǚ shì wēi zhì xì, yǐ chéng wén zhāng, jí jì jǐn qiǎo, zé sī bù bù zú yī yě. páo zǎi pēng shā tāi luǎn, jiān zhì qí hé, qióng jí wǔ wèi, zé yú ròu bù zú shí yě. dāng jīn shì, fēi huàn qín shòu bù sǔn, cái mù bù shèng, huàn jiàn chǐ zhī wú qióng yě fēi huàn wú zhān jì jú yòu, huàn wú xiá lú kāng zāo yě.
文學曰:「孟子云:『不違農時,谷不可勝食。蠶麻以時,布帛不可勝衣也。斧斤以時,材木不可勝用。田漁以時,魚肉不可勝食。』若則飾宮室,增台榭,梓匠斲巨為小,以圓為方,上成雲氣,下成山林,則材木不足用也。男子去本為末,雕文刻鏤,以象禽獸,窮物究變,則谷不足食也。婦女飾微治細,以成文章,極伎盡巧,則絲布不足衣也。庖宰烹殺胎卵,煎炙齊和,窮極五味,則魚肉不足食也。當今世,非患禽獸不損,材木不勝,患僭侈之無窮也;非患無旃罽橘柚,患無狹廬糠糟也。」
strong cuò bì dì sì strong
錯幣第四
dài fū yuē: jiāo bì tōng shī, mín shì bù jí, wù yǒu suǒ bìng yě. jì běn liàng wěi, mín yǒu jī zhě, gǔ yǒu suǒ cáng yě. zhì zhě yǒu bǎi rén zhī gōng, yú zhě yǒu bù gēng běn zhī shì. rén jūn bù diào, mín yǒu xiāng wàn zhī fù yě. cǐ qí suǒ yǐ huò chǔ bǎi nián zhī yú, huò bù yàn zāo kāng yě. mín dà fù, zé bù kě yǐ lù shǐ yě dà qiáng, zé bù kě yǐ fá wēi yě. fēi sàn jù jūn lì zhě bù qí. gù rén zhǔ jī qí shí, shǒu qí yòng, zhì qí yǒu yú, diào qí bù zú, jìn yì xiàn, è lì tú, rán hòu bǎi xìng kě jiā gěi rén zú yě.
大夫曰:「交幣通施,民事不及,物有所幷也。計本量委,民有飢者,谷有所藏也。智者有百人之功,愚者有不更本之事。人君不調,民有相萬之富也。此其所以或儲百年之餘,或不厭糟糠也。民大富,則不可以祿使也;大強,則不可以罰威也。非散聚均利者不齊。故人主積其食,守其用,制其有餘,調其不足,禁溢羨,厄利塗,然後百姓可家給人足也。」
wén xué yuē: gǔ zhě, guì dé ér jiàn lì, zhòng yì ér qīng cái. sān wáng zhī shí, dié shèng dié shuāi. shuāi zé fú zhī, qīng zé dìng zhī. shì yǐ xià zhōng yīn jìng zhōu wén, xiáng xù zhī jiào, gōng ràng zhī lǐ, càn rán kě dé ér guān yě. jí qí hòu, lǐ yì chí bēng, fēng sú miè xī, gù zì shí lù zhī jūn zǐ, wéi yú yì ér jìng yú cái, dà xiǎo xiāng tūn, lèi zhuǎn xiāng qīng. cǐ suǒ yǐ huò chǔ bǎi nián zhī yú, huò wú yǐ chōng xū bì xíng yě. gǔ zhī shì zhě bù sè, tián zhě bù yú, bào guān jī tuò, jiē yǒu cháng zhì, bù de jiān lì jǐn wù. rú cǐ, zé yú zhì tóng gōng, bù xiāng qīng yě. shī yún: bǐ yǒu yí bǐng, cǐ yǒu zhì suì, yī guǎ fù zhī lì. yán bù jǐn wù yě.
文學曰:「古者,貴德而賤利,重義而輕財。三王之時,迭盛迭衰。衰則扶之,傾則定之。是以夏忠、殷敬、周文,庠序之教,恭讓之禮,粲然可得而觀也。及其後,禮義弛崩,風俗滅息,故自食祿之君子,違於義而競於財,大小相吞,淚轉相傾。此所以或儲百年之餘,或無以充虛蔽形也。古之仕者不穡,田者不漁,抱關擊柝,皆有常秩,不得兼利盡物。如此,則愚智同功,不相傾也。詩云:『彼有遺秉,此有滯穗,伊寡婦之利。』言不盡物也。」
dài fū yuē: tāng wén jì shuāi, hàn xìng chéng bì. yī zhì yī wén, fēi gǒu yì cháng yě. sú bì gèng fǎ, fēi wù biàn gǔ yě, yì suǒ yǐ jiù shī fú shuāi yě. gù jiào yǔ sú gǎi, bì yǔ shì yì. xià hòu yǐ xuán bèi, zhōu rén yǐ zǐ shí, hòu shì huò jīn qián dāo bù. wù jí ér shuāi, zhōng shǐ zhī yùn yě. gù shān zé wú zhēng, zé jūn chén tóng lì, dāo bì wú jìn, zé jiān zhēn bìng xíng. fū chén fù zé xiāng chǐ, xià zhuān lì zé xiāng qīng yě. wén xué yuē: gǔ zhě, shì cháo ér wú diāo bì, gè yǐ qí suǒ yǒu yì suǒ wú, bào bù mào sī ér yǐ. hòu shì jí yǒu guī bèi jīn qián, jiāo shī zhī yě. bì shù biàn ér mín zī wěi. fū jiù wěi yǐ zhì, fáng shī yǐ lǐ. tāng wén jì shuāi, gé fǎ yì huà, ér yīn zhōu dào xìng. hàn chū chéng bì, ér bù gǎi yì, chù lì biàn bì, yù yǐ fǎn běn, shì yóu yǐ jiān zhǐ fán, yǐ huǒ zhǐ fèi yě. shàng hǎo lǐ zé mín àn shì, shàng hǎo huò zé xià sǐ lì yě. dài fū yuē: wén dì zhī shí, zòng mín dé zhù qián yě tiě zhǔ yán. wú wáng shàn zhāng hǎi zé, dèng tōng zhuān xī shān. shān dōng jiān huá, xián jù wú guó, qín yōng hàn shǔ yīn dèng shì. wú dèng qián bù tiān xià, gù yǒu zhù qián zhī jìn. jìn yù zhī fǎ lì, ér jiān wěi xī, jiān wěi xī, zé mín bù qī yú wàng dé, ér gè wù qí zhí bù fǎn běn hé wèi? gù tǒng yī, zé mín bù èr yě bì yóu shàng, zé xià bù yí yě.
大夫曰:「湯、文繼衰,漢興乘弊。一質一文,非苟易常也。俗弊更法,非務變古也,亦所以救失扶衰也。故教與俗改,弊與世易。夏後以玄貝,周人以紫石,後世或金錢刀布。物極而衰,終始之運也。故山澤無征,則君臣同利,刀幣無禁,則奸貞並行。夫臣富則相侈,下專利則相傾也。」文學曰:「古者,市朝而無刁幣,各以其所有易所無,抱布貿絲而已。後世即有龜貝金錢,交施之也。幣數變而民滋偽。夫救偽以質,防失以禮。湯、文繼衰,革法易化,而殷、周道興。漢初乘弊,而不改易,畜利變幣,欲以反本,是猶以煎止燔,以火止沸也。上好禮則民闇飾,上好貨則下死利也。」大夫曰:「文帝之時,縱民得鑄錢、冶鐵、煮鹽。吳王擅鄣海澤,鄧通專西山。山東奸猾,咸聚吳國,秦、雍、漢、蜀因鄧氏。吳、鄧錢布天下,故有鑄錢之禁。禁御之法立,而奸偽息,奸偽息,則民不期於妄得,而各務其職;不反本何為?故統一,則民不二也;幣由上,則下不疑也。」
wén xué yuē: wǎng gǔ, bì zhòng cái tōng ér mín lè. qí hòu, shāo qù jiù bì, gēng xíng bái jīn guī lóng, mín duō qiǎo xīn bì. bì shù yì ér mín yì yí. yú shì fèi tiān xià zhū qián, ér zhuān mìng shuǐ héng sān guān zuò. lì jiàng qīn lì, huò bù zhōng shì, gù yǒu bó hòu qīng zhòng. nóng rén bù xí, wù mó nǐ zhī, xìn gù yí xīn, bù zhī jiān zhēn. shāng jiǎ yǐ měi mào è, yǐ bàn yì bèi. mǎi zé shī shí, mài zé shī lǐ, qí yí huò zī yì shén. fū zhù wěi jīn qián yǐ yǒu fǎ, ér qián zhī shàn è wú zēng sǔn yú gù. zé qián zé wù jī zhì, ér yòng rén yóu bèi qí kǔ. chūn qiū yuē: suàn bù jí mán yí zé bù xíng. gù wáng zhě wài bù zhāng hǎi zé yǐ biàn mín yòng, nèi bù jīn dāo bì yǐ tōng mín shī.
文學曰:「往古,幣眾財通而民樂。其後,稍去舊幣,更行白金龜龍,民多巧新幣。幣數易而民益疑。於是廢天下諸錢,而專命水衡三官作。吏匠侵利,或不中式,故有薄厚輕重。農人不習,物模擬之,信故疑新,不知奸貞。商賈以美貿惡,以半易倍。買則失實,賣則失理,其疑或滋益甚。夫鑄偽金錢以有法,而錢之善惡無增損於故。擇錢則物稽滯,而用人尤被其苦。春秋曰:『算不及蠻、夷則不行。』故王者外不鄣海澤以便民用,內不禁刀幣以通民施。」
strong jìn gēng dì wǔ strong
禁耕第五
dài fū yuē: jiā rén yǒu bǎo qì, shàng hán xiá ér cáng zhī, kuàng rén zhǔ zhī shān hǎi hū? fū quán lì zhī chù, bì zài shēn shān qióng zé zhī zhōng, fēi háo mín bù néng tōng qí lì. yì shí, yán tiě wèi lóng, bù yī yǒu qú bǐng, rén jūn yǒu wú wáng, jiē yán tiě chū yì yě. wú wáng zhuān shān zé zhī ráo, báo fù qí mín, zhèn shàn qióng fá, yǐ chéng sī wēi. sī wēi jī ér nì jié zhī xīn zuò. fū bù zǎo jué qí yuán ér yōu qí mò, ruò jué lǚ liáng, pèi rán, qí suǒ shāng bì duō yǐ. tài gōng yuē: yī jiā hài bǎi jiā, bǎi jiā hài zhū hóu, zhū hóu hài tiān xià, wáng fǎ jìn zhī. jīn fàng mín yú quán lì, bà yán tiě yǐ zī bào qiáng, suì qí tān xīn, zhòng xié qún jù, sī mén chéng dǎng, zé qiáng yù rì yǐ bù zhì, ér bìng jiān zhī tú jiān xíng chéng yě.
大夫曰:「家人有寶器,尚函匣而藏之,況人主之山海乎?夫權利之處,必在深山窮澤之中,非豪民不能通其利。異時,鹽鐵未籠,布衣有朐邴,人君有吳王,皆鹽鐵初議也。吳王專山澤之饒,薄賦其民,賑贍窮乏,以成私威。私威積而逆節之心作。夫不蚤絕其源而憂其末,若決呂梁,沛然,其所傷必多矣。太公曰:『一家害百家,百家害諸侯,諸侯害天下,王法禁之。』今放民於權利,罷鹽鐵以資暴強,遂其貪心,眾邪群聚,私門成黨,則強御日以不制,而幷兼之徒奸形成也。」
wén xué yuē: mín rén cáng yú jiā, zhū hóu cáng yú guó, tiān zǐ cáng yú hǎi nèi. gù mín rén yǐ yuán qiáng wèi cáng bì, tiān zǐ yǐ sì hǎi wèi xiá guì. tiān zǐ shì zhū hóu, shēng zì zuò jiē, zhū hóu nà guǎn jiàn, zhí cè ér tīng mìng, shì mò wèi zhǔ yě. shì yǐ wáng zhě bù chù jù, xià cáng yú mín, yuǎn fú lì, wù mín zhī yì yì lǐ lì, zé mín huà shàng. ruò shì, suī tāng wǔ shēng cún yú shì, wú suǒ róng qí lǜ. gōng shāng zhī shì, ōu yě zhī rèn, hé jiān zhī néng chéng? sān huán zhuān lǔ, liù qīng fēn jìn, bù yǐ yán tiě. gù quán lì shēn zhě, bù zài shān hǎi, zài cháo tíng yī jiā hài bǎi jiā, zài xiāo qiáng, ér bù zài qú bǐng yě. dài fū yuē: shān hǎi yǒu jìn, ér mín bù qīng guì jiàn yǒu píng, ér mín bù yí. xiàn guān shè héng lì zhǔn, rén cóng suǒ yù, suī shǐ wǔ chǐ tóng zǐ shì shì, mò zhī néng qī. jīn bà qù zhī, zé háo mín shàn qí yòng ér zhuān qí lì. jué shì lǘ xiàng, gāo xià zài kǒu wěn, guì jiàn wú cháng, duān zuò ér mín háo, shì yǐ yǎng qiáng yì ruò ér cáng yú zhí yě. qiáng yǎng ruò yì, zé qí mín xiāo ruò zhòng huì zhī shèng ér hài wǔ gǔ. yī jiā hài bǎi jiā, bù zài qú bǐng, rú hé yě? wén xué yuē: shān hǎi zhě, cái yòng zhī bǎo lù yě. tiě qì zhě, nóng fū zhī sǐ shì yě. sǐ shì yòng, zé chóu chóu miè, chóu chóu miè, zé tián yě pì, tián yě pì ér wǔ gǔ shú. bǎo lù kāi, zé bǎi xìng shàn ér mín yòng gěi, mín yòng gěi zé guó fù. guó fù ér jiào zhī yǐ lǐ, zé háng dào yǒu ràng, ér gōng shāng bù xiāng yù, rén huái dūn pǔ yǐ xiāng jiē, ér mò xiāng lì. fū qín chǔ yàn qí, tǔ lì bù tóng, gāng róu yì shì, jù xiǎo zhī yòng, jū jù zhī yí, dǎng shū sú yì, gè yǒu suǒ biàn. xiàn guān lóng ér yī zhī, zé tiě qì shī qí yí, ér nóng mín shī qí biàn. qì yòng bù biàn, zé nóng fū bà yú yě ér cǎo lái bù pì. cǎo lái bù pì, zé mín kùn fá. gù yán yě zhī chù, dà ào jiē yī shān chuān, jìn tiě tàn, qí shì xián yuǎn ér zuò jù. jùn zhōng zú jiàn gèng zhě, duō bù kān, zé qǔ yōng dài. xiàn ba huò yǐ hù kǒu fù tiě, ér jiàn píng qí zhǔn. liáng jiā yǐ dào cì fā jiù yùn yán tiě, fán fèi, bǎi xìng bìng kǔ zhī. yú qiè jiàn yī guān zhī shāng qiān lǐ, wèi dǔ qí zài qú bǐng yě.
文學曰:「民人藏於家,諸侯藏於國,天子藏於海內。故民人以垣牆為藏閉,天子以四海為匣匱。天子適諸侯,升自阼階,諸侯納管鍵,執策而聽命,示莫為主也。是以王者不畜聚,下藏於民,遠浮利,務民之義;義禮立,則民化上。若是,雖湯、武生存於世,無所容其慮。工商之事,歐冶之任,何奸之能成?三桓專魯,六卿分晉,不以鹽鐵。故權利深者,不在山海,在朝廷;一家害百家,在蕭牆,而不在朐邴也。」大夫曰:「山海有禁,而民不傾;貴賤有平,而民不疑。縣官設衡立准,人從所欲,雖使五尺童子適市,莫之能欺。今罷去之,則豪民擅其用而專其利。決市閭巷,高下在口吻,貴賤無常,端坐而民豪,是以養強抑弱而藏於跖也。強養弱抑,則齊民消;若眾穢之盛而害五穀。一家害百家,不在朐邴,如何也?」文學曰:「山海者,財用之寶路也。鐵器者,農夫之死士也。死士用,則仇讎滅,仇讎滅,則田野辟,田野辟而五穀熟。寶路開,則百姓贍而民用給,民用給則國富。國富而教之以禮,則行道有讓,而工商不相豫,人懷敦樸以相接,而莫相利。夫秦、楚、燕、齊,土力不同,剛柔異勢,巨小之用,居句之宜,黨殊俗易,各有所便。縣官籠而一之,則鐵器失其宜,而農民失其便。器用不便,則農夫罷於野而草萊不辟。草萊不辟,則民睏乏。故鹽冶之處,大傲皆依山川,近鐵炭,其勢咸遠而作劇。郡中卒踐更者,多不勘,責取庸代。縣吧或以戶口賦鐵,而賤平其准。良家以道次發僦運鹽、鐵,煩費,百姓病苦之。愚竊見一官之傷千里,未睹其在朐邴也。」
strong fù gǔ dì liù strong
復古第六
dài fū yuē: gù shàn shuǐ dū wèi péng zǔ níng guī, yán: yán tiě lìng pǐn, lìng pǐn shén míng. zú tú yī shí xiàn guān, zuò zhù tiě qì, gěi yòng shén zhòng, wú fáng yú mín. ér lì huò bù liáng, jìn lìng bù xíng, gù mín fán kǔ zhī. lìng yì zǒng yī yán tiě, fēi dú wèi lì rù yě, jiāng yǐ jiàn běn yì mò, lí péng dǎng, jìn yín chǐ, jué bìng jiān zhī lù yě. gǔ zhě, míng shān dà zé bù yǐ fēng, wèi xià zhī zhuān lì yě. shān hǎi zhī lì, guǎng zé zhī chù, tiān dì zhī cáng yě, jiē yí shǔ shào fǔ bì xià bù sī, yǐ shǔ dà sī nóng, yǐ zuǒ zhù bǎi xìng. fú shí qí mín, hǎo yù shàn shān hǎi zhī huò, yǐ zhì fù yè, yì lì xì mín, gù jǔ shì yì zhě zhòng. tiě qì bīng rèn, tiān xià zhī dà yòng yě, fēi zhòng shù suǒ yí shì yě. wǎng zhě, háo qiáng dà jiā, dé guǎn shān hǎi zhī lì, cǎi tiě shí gǔ zhù, zhǔ hǎi wèi yán. yī jiā jù zhòng, huò zhì qiān yú rén, dà dǐ jǐn shōu fàng liú rén mín yě. yuǎn qù xiāng lǐ, qì fén mù, yī yǐ dà jiā, jù shēn shān qióng zé zhī zhōng, chéng jiān wěi zhī yè, suì péng dǎng zhī quán, qí qīng wèi fēi yì dà yǐ! jīn zhě, guǎng jìn xián zhī tú, liàn zé shǒu wèi, bù dài qù yán tiě ér ān mín yě.
大夫曰:「故扇水都尉彭祖寧歸,言:『鹽、鐵令品,令品甚明。卒徒衣食縣官,作鑄鐵器,給用甚眾,無妨於民。而吏或不良,禁令不行,故民煩苦之。』令意總一鹽、鐵,非獨為利入也,將以建本抑末,離朋黨,禁淫侈,絕幷兼之路也。古者,名山大澤不以封,為下之專利也。山海之利,廣澤之畜,天地之藏也,皆宜屬少府;陛下不私,以屬大司農,以佐助百姓。浮食奇民,好欲擅山海之貨,以致富業,役利細民,故沮事議者眾。鐵器兵刃,天下之大用也,非眾庶所宜事也。往者,豪強大家,得管山海之利,採鐵石鼓鑄,煮海為鹽。一家聚眾,或至千餘人,大抵盡收放流人民也。遠去鄉里,棄墳墓,依倚大家,聚深山窮澤之中,成奸偽之業,遂朋黨之權,其輕為非亦大矣!今者,廣進賢之途,練擇守尉,不待去鹽、鐵而安民也。」
wén xué yuē: shàn shuǐ dū wèi suǒ yán, dāng shí zhī quán, yī qiè zhī shù yě, bù kě yǐ jiǔ xíng ér chuán shì, cǐ fēi míng wáng suǒ yǐ jūn guó zǐ mín zhī dào yě. shī yún: āi zāi wèi yóu, fěi xiān mín shì chéng, fěi dà yóu shì jīng, wéi ěr yán shì tīng. cǐ shī rén cì bù tōng yú wáng dào, ér shàn wèi quán lì zhě. xiào wǔ huáng dì rǎng jiǔ yí, píng bǎi yuè, shī lǚ shù qǐ, liáng shí bù zú. gù lì tián guān, zhì qián, rù gǔ shè guān, jiù jí shàn bù gěi. jīn bì xià jì dà gōng zhī qín, yǎng láo juàn zhī mín, cǐ yòng mí yù zhī shí gōng qīng yí sī suǒ yǐ ān jí bǎi xìng, zhì lì chú hài, fǔ míng zhǔ yǐ rén yì, xiū rùn hóng yè zhī dào. míng zhǔ jí wèi yǐ lái, liù nián yú zī, gōng qīng wú qǐng jiǎn chú bù jí zhī guān, shěng bà jī lì zhī rén. rén quán xiàn tài jiǔ, mín liáng wàng yú shàng. bì xià xuān shèng dé, zhāo míng guāng, lìng jùn guó xián liáng wén xué zhī shì, chéng chuán yì gōng chē, yì wǔ dì sān wáng zhī dào, liù yì zhī fēng, cè chén ān wēi lì hài zhī fēn, zhǐ yì càn rán. jīn gōng qīng biàn yì, wèi yǒu suǒ dìng, cǐ suǒ wèi shǒu xiǎo jié ér yí dà tǐ, bào xiǎo lì ér wàng dà lì zhě yě. dài fū yuē: yǔ dòng zhī nèi, yàn què bù zhī tiān dì zhī gāo kǎn jǐng zhī wā, bù zhī jiāng hǎi zhī dà qióng fū fǒu fù, bù zhī guó jiā zhī lǜ fù hé zhī shāng, bù zhī yī dùn zhī fù. xiān dì jì wài guó zhī lì, liào hú yuè zhī bīng, bīng dí ruò ér yì zhì, yòng lì shǎo ér gōng dà, gù yīn shì biàn yǐ zhǔ sì yí, dì bīn shān hǎi, yǐ shǔ zhǎng chéng, běi lüè hé wài, kāi lù xiōng nú zhī xiāng, gōng wèi zú. gài wén wáng shòu mìng fá chóng, zuò ba yú fēng wǔ wáng jì zhī, zài shī yǐ xíng, pò shāng qín zhòu, suì chéng wáng yè. cáo mèi qì sān běi zhī chǐ, ér fù qīn dì guǎn zhòng fù dāng shì zhī lèi, ér lì bà gōng. gù zhì dà zhě yí xiǎo, yòng quán zhě lí sú. yǒu sī sī shī wàng zhī jì, suì xiān dì zhī yè, zhì zài jué hú háo, qín dān yú, gù wèi huáng kòu jiōng zhī yì, ér lù jū rú zhī lùn.
文學曰:「扇水都尉所言,當時之權,一切之術也,不可以久行而傳世,此非明王所以君國子民之道也。詩云:『哀哉為猶,匪先民是程,匪大猶是經,維邇言是聽。』此詩人刺不通於王道,而善為權利者。孝武皇帝攘九夷,平百越,師旅數起,糧食不足。故立田官,置錢,入谷射官,救急贍不給。今陛下繼大功之勤,養勞倦之民,此用麋鬻之時;公卿宜思所以安集百姓,致利除害,輔明主以仁義,修潤洪業之道。明主即位以來,六年於茲,公卿無請減除不急之官,省罷機利之人。人權縣太久,民良望於上。陛下宣聖德,昭明光,令郡國賢良、文學之士,乘傳詣公車,議五帝、三王之道,六藝之風,冊陳安危利害之分,指意粲然。今公卿辨議,未有所定,此所謂守小節而遺大體,抱小利而忘大利者也。」大夫曰:「宇棟之內,燕雀不知天地之高;坎井之蛙,不知江海之大;窮夫否婦,不知國家之慮;負荷之商,不知猗頓之富。先帝計外國之利,料胡、越之兵,兵敵弱而易制,用力少而功大,故因勢變以主四夷,地濱山海,以屬長城,北略河外,開路匈奴之鄉,功未卒。蓋文王受命伐崇,作吧於豐;武王繼之,載屍以行,破商擒紂,遂成王業。曹沬棄三北之恥,而復侵地;管仲負當世之累,而立霸功。故志大者遺小,用權者離俗。有司思師望之計,遂先帝之業,志在絕胡、貉,擒單于,故未遑扣扃之義,而錄拘儒之論。」
wén xué yuē: yàn què lí cháo yǔ ér yǒu yīng sǔn zhī yōu, kǎn jǐng zhī wā lí qí jū ér yǒu shé shǔ zhī huàn, kuàng áo xiáng qiān rèn ér yóu sì hǎi hū? qí huò bì dà yǐ! cǐ lǐ sī suǒ yǐ shé yì, ér zhào gāo méi yuān yě. wén wén wǔ shòu mìng, fá bù yì yǐ ān zhū hóu dài fū, wèi wén bì zhū xià yǐ yì yí dí yě. xī qín cháng jǔ tiān xià zhī lì yǐ shì hú yuè, jié tiān xià zhī cái yǐ fèng qí yòng, rán zhòng bù néng bì ér yǐ bǎi wàn zhī shī, wèi yī fū zhī rèn, cǐ tiān xià gòng wén yě. qiě shù zhàn zé mín láo, jiǔ shī zé bīng bì, cǐ bǎi xìng suǒ jí kǔ, ér jū rú zhī suǒ yōu yě.
文學曰:「燕雀離巢宇而有鷹隼之憂,坎井之蛙離其居而有蛇鼠之患,況翱翔千仞而游四海乎?其禍必大矣!此李斯所以折翼,而趙高沒淵也。聞文、武受命,伐不義以安諸侯大夫,未聞弊諸夏以役夷、狄也。昔秦常舉天下之力以事胡、越,竭天下之財以奉其用,然眾不能畢;而以百萬之師,為一夫之任,此天下共聞也。且數戰則民勞,久師則兵弊,此百姓所疾苦,而拘儒之所憂也。」