xiàn zōng
◎憲宗
xiàn zōng huán sù huáng dì, huì méng gē, ruì zōng tuō léi zhī zhǎng zi yě. mǔ yuē zhuāng shèng tài hòu, qiè liè shì, huì suō lǔ hé tiē ní. suì wù chén, shí èr yuè sān rì shēng dì. shí yǒu huáng hū dá bù zhī tiān xiàng zhě, yán dì hòu bì dà guì, gù yǐ méng gē wèi míng. méng gē, huá yán zhǎng zi yě. tài zōng zài qián dǐ, yǎng yǐ wèi zi, shǔ áng huī huáng hòu fǔ yù zhī. jì zhǎng, wèi qǔ huǒ lǔ lá bù nǚ huǒ lǐ chà wèi fēi, fēn zhī bù mín. jí ruì zōng hōng, nǎi mìng guī fān dǐ. cóng zhēng fá, lǚ lì qí gōng. cháng gōng qīn chá bù, qí qiú bā chì mán táo yú hǎi dǎo. dì wén, jí jìn shī, zhì qí dì, shì dà fēng guā hǎi shuǐ qù, qí qiǎn kě dù. dì xǐ yuē: cǐ tiān kāi dào yǔ wǒ yě. suì jìn tú qí zhòng, qín bā chì mán, mìng zhī guì, bā chì mán yuē: wǒ wèi yī guó zhǔ, qǐ gǒu qiú shēng? qiě shēn fēi tuó, hé yǐ guì rén wèi? nǎi mìng qiú zhī. bā chì mán wèi shǒu zhě yuē: wǒ zhī cuàn rù yú hǎi, yǔ yú hé yì, rán zhōng jiàn qín, tiān yě. jīn shuǐ huí qī qiě zhì, jūn yí zǎo hái. dì wén zhī, jí bān shī, ér shuǐ yǐ zhì, hòu jūn yǒu fú dù zhě. fù yǔ zhū wáng bá dōu zhēng wò luó sī bù, zhì yě liè zàn chéng, gōng zì bó zhàn, pò zhī.
憲宗桓肅皇帝,諱蒙哥,睿宗拖雷之長子也。母曰莊聖太后,怯烈氏,諱唆魯禾帖尼。歲戊辰,十二月三日生帝。時有黃忽答部知天象者,言帝後必大貴,故以蒙哥為名。(蒙哥,華言長子也。)太宗在潛邸,養以為子,屬昂灰皇后撫育之。既長,為娶火魯剌部女火里差為妃,分之部民。及睿宗薨,乃命歸藩邸。從征伐,屢立奇功。嘗攻欽察部,其酋八赤蠻逃於海島。帝聞,亟進師,至其地,適大風颳海水去,其淺可渡。帝喜曰:「此天開道與我也。」遂進屠其眾,擒八赤蠻,命之跪,八赤蠻曰:「我為一國主,豈苟求生?且身非駝,何以跪人為?」乃命囚之。八赤蠻謂守者曰:「我之竄入於海,與魚何異,然終見擒,天也。今水回期且至,軍宜早還。」帝聞之,即班師,而水已至,後軍有浮渡者。復與諸王拔都征斡羅思部,至也烈贊城,躬自搏戰,破之。
suì wù shēn, dìng zōng bēng, cháo tíng jiǔ wèi lì jūn, zhōng wài xiōng xiōng, xián shǔ yì yú dì, ér jì yú zhě zhòng, yì wèi jué. zhū wáng bá dōu mù gē a lǐ bù gē suō yì gē tū tǎ chá ér, dà jiāng wù liáng hé tái sù nǐ dài tiē mù dié ér yě sù bù huā, xián huì yú ā lá tuō hū lá wù zhī dì, bá dōu shǒu jiàn yì tuī dài. shí dìng zōng huáng hòu hǎi mí shī suǒ qiǎn shǐ zhě bā lá zài zuò, yuē: xī tài zōng mìng yǐ huáng sūn shī liè mén wèi sì, zhū wáng bǎi guān jiē yǔ wén zhī. jīn shī liè mén gù zài, ér yì yù tā shǔ, jiāng zhì zhī hé dì yé? mù gē yuē: tài zōng yǒu mìng, shuí gǎn wéi zhī. rán qián yì lì dìng zōng, yóu huáng hòu tuō liè hū nǎi yǔ rǔ bèi wèi zhī, shì zé wéi tài zōng zhī mìng zhě, rǔ děng yě, jīn shàng shuí jiù yé? bā lá yǔ sāi. wù liáng hé tái yuē: méng gē cōng míng ruì zhī, rén xián zhī zhī, bá dōu zhī yì liáng shì. bá dōu jí shēn lìng yú zhòng, zhòng xī yīng zhī, yì suì dìng.
歲戊申,定宗崩,朝廷久未立君,中外洶洶,咸屬意於帝,而覬覦者眾,議未決。諸王拔都木哥、阿里不哥、唆亦哥禿、塔察兒,大將兀良合台、速你帶、帖木迭兒、也速不花,咸會於阿剌脫忽剌兀之地,拔都首建議推戴。時定宗皇后海迷失所遣使者八剌在坐,曰:「昔太宗命以皇孫失烈門為嗣,諸王百官皆與聞之。今失烈門故在,而議欲他屬,將置之何地耶?」木哥曰:「太宗有命,誰敢違之。然前議立定宗,由皇后脫列忽乃與汝輩為之,是則違太宗之命者,汝等也,今尚誰咎耶?」八剌語塞。兀良合台曰:「蒙哥聰明睿知,人咸知之,拔都之議良是。」拔都即申令於眾,眾悉應之,議遂定。
yuán nián xīn hài xià liù yuè, xī fāng zhū wáng bié ér gē tuō hā tiē mù ér, dōng fāng zhū wáng yě gǔ tuō hū yì sūn gē àn zhǐ dài tǎ chá ér bié lǐ gǔ dài, xī fāng zhū dà jiāng bān lǐ chì děng, dōng fāng zhū dà jiāng yě sù bù huā děng, fù dà huì yú kuò tiē wù ā lán zhī dì, gòng tuī dì jí huáng dì wèi yú wò nán hé. shī liè mén jí zhū dì nǎo hū děng xīn bù néng píng, yǒu hòu yán. dì qiǎn zhū wáng xù liè yǔ máng kě sā ér shuài bīng chān zhī. zhū wáng yě sù máng kě bù lǐ huǒ zhě děng hòu qī bù zhì, qiǎn bù lián jí lǜ bīng bèi zhī. suì gǎi gèng shù zhèng: mìng huáng dì hū bì liè lǐng zhì méng gǔ hàn dì mín hù qiǎn tǎ ér wò lǔ bù chá qǐ lá sài diǎn chì zhào bì děng yì yān jīng, fǔ yù jūn mín yǐ máng gē sā ér wèi duàn shì guān yǐ bèi lǔ hé zhǎng xuān fā hào lìng cháo jìn gòng xiàn jí nèi wài wén zòu zhū shì yǐ huǎng wù ér liú shǒu hé lín gōng què tǎng zàng, ā lán dá ér fù zhī yǐ yá lá wǎ chì bù zhǐ ér wò lǔ bù dǔ dá ér děng chōng yān jīng děng chù xíng shàng shū shěng shì, sài diǎn chì nì zǎn mǎ dīng zuǒ zhī yǐ nè huái tǎ lá hǎi má sù hū děng chōng bié shī bā lǐ děng chù xíng shàng shū shěng shì, àn dōu lá wù zūn ā hé mǎ yě de shā zuǒ zhī yǐ ā ér hún chōng ā wú hé děng chù xíng shàng shū shěng shì, fǎ hé lǔ dīng nì zhǐ mǎ dīng zuǒ zhī yǐ chá hán yè le gàn tǒng liǎng huái děng chù méng gǔ hàn jūn, yǐ dài dá ér tǒng sì chuān děng chù méng gǔ hàn jūn, yǐ hé lǐ tǒng tǔ fān děng chù méng gǔ hàn jūn, jiē réng qián zhēng jìn yǐ sēng hǎi yún zhǎng shì jiào shì, yǐ dào shì lǐ zhēn cháng zhǎng dào jiào shì. yè sūn tuō àn zhǐ chàng jí zhǎo nán hé dá qū lián a lǐ chū jí gāng gē da ā sàn hū dōu lǔ děng, wù chí liǎng duān, zuò yòu zhū wáng wèi luàn, bìng fú zhū. suì bān biàn yì shì yí yú guó zhōng: fán cháo tíng jí zhū wáng làn fā pái yìn zhào zhǐ xuān mìng, jǐn shōu zhī zhū wáng chí yì, xǔ chéng sān mǎ, yuǎn xíng yì bù guò sì zhū wáng bù dé shàn zhāo mín hù zhū guān shǔ bù dé yǐ cháo jìn wèi míng fù liǎn mín cái mín liáng yuǎn shū zhě, xǔ yú jìn cāng shū zhī. bà zhú hé lín chéng yì qiān wǔ bǎi rén. dōng, yǐ yàn zhǐ jí dài wéi mìng, qiǎn hé dān zhū zhī, réng jí qí jiā.
元年辛亥夏六月,西方諸王別兒哥、脫哈帖木兒,東方諸王也古、脫忽、亦孫哥、按只帶、塔察兒、別里古帶,西方諸大將班裡赤等,東方諸大將也速不花等,復大會於闊帖兀阿闌之地,共推帝即皇帝位於斡難河。失烈門及諸弟腦忽等心不能平,有後言。帝遣諸王旭烈與忙可撒兒帥兵覘之。諸王也速忙可、不里、火者等後期不至,遣不憐吉率兵備之。遂改更庶政:命皇弟忽必烈領治蒙古、漢地民戶;遣塔兒、斡魯不、察乞剌、賽典赤、趙璧等詣燕京,撫諭軍民;以忙哥撒兒為斷事官;以孛魯合掌宣發號令、朝覲貢獻及內外聞奏諸事;以晃兀兒留守和林宮闕、帑藏,阿藍答兒副之;以牙剌瓦赤、不只兒、斡魯不、睹答兒等充燕京等處行尚書省事,賽典赤、匿昝馬丁佐之;以訥懷、塔剌海、麻速忽等充別失八里等處行尚書省事,暗都剌兀尊、阿合馬、也的沙佐之;以阿兒渾充阿毋河等處行尚書省事,法合魯丁、匿只馬丁佐之;以茶寒、葉了干統兩淮等處蒙古、漢軍,以帶答兒統四川等處蒙古、漢軍,以和里統土蕃等處蒙古、漢軍,皆仍前征進;以僧海雲掌釋教事,以道士李真常掌道教事。葉孫脫、按只、暢吉、爪難、合答曲憐、阿里出及剛疙疸、阿散、忽都魯等,務持兩端,坐誘諸王為亂,並伏誅。遂頒便益事宜於國中:凡朝廷及諸王濫發牌印、詔旨、宣命,盡收之;諸王馳驛,許乘三馬,遠行亦不過四;諸王不得擅招民戶;諸官屬不得以朝覲為名賦斂民財;民糧遠輸者,許於近倉輸之。罷築和林城役千五百人。冬,以宴只吉帶違命,遣合丹誅之,仍籍其家。
èr nián rén zǐ chūn zhēng yuè, xìng shī huī zhī dì, qiǎn qǐ dōu bù huā gōng mò lái jí ér dōu qiè zhài. huáng tài hòu bēng. xià, zhù bì hé lín. fēn qiān zhū wáng yú gè suǒ: gè dān yú bié shí bā lǐ dì, miè lǐ yú yè ér de shí hé, hǎi dōu yú hǎi yā lì dì, bié ér gē yú qū ér zhǐ dì, tuō tuō yú yè mì lì dì, méng gē dōu jí tài zōng huáng hòu qǐ lǐ jí hū tiē ní yú kuò duān suǒ jū dì zhī xī. réng yǐ tài zōng zhū hòu fēi jiā zī fēn cì qīn wáng. dìng zōng hòu jí shī liè mén mǔ yǐ yàn ráng shì jué, bìng cì sǐ, zhé shī liè mén yě sù bèi lǐ děng yú méi tuō chì zhī dì, jìn gù hé zhǐ nà hū yě sūn tuō děng yú jūn yíng. qiū qī yuè, mìng hū bì liè zhēng dà lǐ, zhū wáng tū ér huā sā lì zhēng shēn dú, qiè de bù huā zhēng méi lǐ xī, xù liè zhēng xī yù sù dān zhū guó. zhào yù sòng jīng nán xiāng yáng fán chéng jūn zhōu zhū shǒu jiāng, shǐ qiú fù. bā yuè, hū bì liè cì lín táo, mìng zǒng shuài wāng tián gē yǐ chéng lì zhōu wén, yù wèi qǔ shǔ zhī jì. dōng shí yuè, mìng zhū wáng yě gǔ zhēng gāo lì. dì zhù bì yuè tiē gǔ hū lán zhī dì. shí dì yīn liè zhuì mǎ shāng bì, bù shì cháo bǎi yú rì.
二年壬子春正月,幸失灰之地,遣乞都不花攻末來吉兒都怯寨。皇太后崩。夏,駐蹕和林。分遷諸王於各所:各丹於別石八里地,蔑里於葉兒的石河,海都於海押立地,別兒哥於曲兒只地,脫脫於葉密立地,蒙哥都及太宗皇后乞里吉忽帖尼於擴端所居地之西。仍以太宗諸后妃家貲分賜親王。定宗後及失烈門母以厭禳事覺,並賜死,謫失烈門、也速、孛里等於沒脫赤之地,禁錮和只、納忽、也孫脫等於軍營。秋七月,命忽必烈征大理,諸王禿兒花、撒立征身毒,怯的不花征沒里奚,旭烈征西域素丹諸國。詔諭宋荊南、襄陽、樊城、均州諸守將,使求附。八月,忽必烈次臨洮,命總帥汪田哥以城利州聞,欲為取蜀之計。冬十月,命諸王也古征高麗。帝駐蹕月帖古忽闌之地。時帝因獵墜馬傷臂,不視朝百餘日。
shí yuè wù wǔ, dà shè tiān xià. yǐ tiē gē kuò kuò shù děng zhǎng tǎng zàng bèi lán hé lá sūn zhǎng wò tuō ā hū chá zhǎng jì sì yī wū bǔ shì, ā lá bù huā fù zhī. zhū wáng hé lá hōng. yǐ zhǐ ér wò dài zhǎng chuán yì suǒ xū, bèi lǔ hé zhǎng bì dū chì xiě fā xuān zhào jí zhū sè mù guān zhí. xǐ zhū jiàng wǔ bǎi hù xiū xíng gōng. shì suì, jí hàn dì mín hù. zhū wáng xù liè hōng.
十月戊午,大赦天下。以帖哥、闊闊術等掌帑藏;孛闌合剌孫掌斡脫;阿忽察掌祭祀、醫巫、卜筮,阿剌不花副之。諸王合剌薨。以只兒斡帶掌傳驛所需,孛魯合掌必闍赤寫發宣詔及諸色目官職。徙諸匠五百戶修行宮。是歲,籍漢地民戶。諸王旭烈薨。
sān nián guǐ chǒu chūn zhēng yuè, wāng tián gē xiū zhì lì zhōu, qiě tún tián, shǔ rén mò gǎn qīn yì. dì liè yú qiè jiǎn yì hǎn zhī dì. zhū wáng yě gǔ yǐ yuàn xí zhū wáng tǎ lá ér yíng. dì suì huì zhū wáng yú wò nán hé běi, cì yǔ shén hòu. bà yě gǔ zhēng gāo lì bīng, yǐ zhá lá ér dài wèi zhēng dōng yuán shuài. qiǎn bì dū bié ér gē kuò wò luó sī hù kǒu. sān yuè, dà bīng gōng hǎi zhōu, shù jiāng wáng guó chāng nì zhàn yú chéng xià, bài zhī, huò dōu tǒng yī rén. xià liù yuè, mìng zhū wáng xù liè wù jí wù liáng hé tái děng shuài shī zhēng xī yù hā lǐ fā bā hā tǎ děng guó. yòu mìng tǎ tǎ ér dài sā lǐ tǔ lǔ huā děng zhēng xīn dōu sī qiè shī mí ér děng guó. dì xìng huǒ ér hū nà yào bù ér zhī dì. zhū wáng bá dōu qiǎn tuō bì chá yì xíng zài, qǐ mǎi zhū yín wàn dìng, yǐ qiān dìng shòu zhī, réng zhào yù zhī yuē: tài zǔ tài zōng zhī cái, ruò cǐ fèi yòng, hé yǐ gěi zhū wáng zhī cì! wáng yí xiáng shěn zhī. cǐ yín jiù chōng jīn hòu suì cì zhī shù. qiū, xìng jūn nǎo ér. yǐ máng kě sā ér wèi wàn hù, hā dān wèi zhá lǔ huā chì. jiǔ yuè, hū bì liè cì tè lá dì, fēn bīng sān dào yǐ jìn. dōng shí èr yuè, dà lǐ píng. dì zhù bì wāng jí dì. mìng zōng wáng yé hǔ yǔ hóng fú yuán tóng lǐng jūn zhēng gāo lì, gōng bá hé shān dōng zhōu chūn zhōu sān jiǎo shān yáng gēn tiān lóng děng chéng. shì suì, duàn shì guān máng gē sā ér zú.
三年癸丑春正月,汪田哥修治利州,且屯田,蜀人莫敢侵軼。帝獵於怯蹇義罕之地。諸王也古以怨襲諸王塔剌兒營。帝遂會諸王於斡難河北,賜予甚厚。罷也古征高麗兵,以札剌兒帶為征東元帥。遣必闍別兒哥括斡羅思戶口。三月,大兵攻海州,戍將王國昌逆戰於城下,敗之,獲都統一人。夏六月,命諸王旭烈兀及兀良合台等帥師征西域哈里發八哈塔等國。又命塔塔兒帶撒里、土魯花等征欣都思、怯失迷兒等國。帝幸火兒忽納要不兒之地。諸王拔都遣脫必察詣行在,乞買珠銀萬錠,以千錠授之,仍詔諭之曰:「太祖、太宗之財,若此費用,何以給諸王之賜!王宜詳審之。此銀就充今後歲賜之數。」秋,幸軍腦兒。以忙可撒兒為萬戶,哈丹為札魯花赤。九月,忽必烈次忒剌地,分兵三道以進。冬十二月,大理平。帝駐蹕汪吉地。命宗王耶虎與洪福源同領軍征高麗,攻拔禾山、東州、春州、三角山、楊根、天龍等城。是歲,斷事官忙哥撒兒卒。
sì nián jiǎ yín chūn, dì liè yú qiè jiǎn yì hǎn. xià, xìng yuè ér miè qiè tǔ zhī dì. qiǎn zhá lá yì ér bù rén huǒ ér chì zhēng gāo lì. qiū qī yuè, zhào guān lì zhī fù cháo lǐ suàn qián liáng zhě, xǔ zì shǒu bù gōng, réng jìn yǐ hòu fú fèi. dōng, dà liè yú yě miè gàn hā lǐ yì hǎi zhī dì. hū bì liè hái zì dà lǐ, liú wù liáng hé tái gōng zhū yí zhī wèi fù zhě, rù jìn yú liè suǒ. shì suì, huì zhū wáng yú kē kē nǎo ér zhī xī, nǎi jì tiān yú rì yuè shān. chū jí xīn jūn. dì wèi dà chén, qiú kě yǐ shèn gù fēng shǒu xián yú jiāng lüè zhě. zhuó shǐ shū zhēng xíng wàn hù, pèi yǐ zhēn dìng xiāng wèi huái mèng zhū jūn, zhù táng dèng. zhāng róu yí zhèn bó zhōu. quán wàn hù shǐ quán tún dèng zhōu. zhāng róu qiǎn zhāng xìn jiāng bā hàn jūn shù yǐng zhōu. wáng ān guó jiāng sì qiān hù dù hàn nán, shēn rù ér hái. zhāng róu yǐ lián suì qín bīng, liǎng huái jiān yú liáng yùn, zòu jù bó zhī lì. zhào róu lǜ shān qián bā jūn, chéng ér shù zhī. róu yòu yǐ wō shuǐ běi ài qiǎn bù kě zhōu, jūn jì bìng shè, cáo pú wèi bó sù jiē bù zhì, nǎi zhú yǒng lù zì bó dǐ biàn, dī bǎi èr shí lǐ, liú shēn ér bù néng zhú, fù wèi qiáo shí wǔ, huò guǎng bā shí chǐ, héng yǐ èr bǎo shù zhī. jūn zhōu zǒng guǎn sūn sì qiǎn rén jī là shū jiàng, qiě qǐ yuán, shǐ quán yǐ jīng jiǎ bèi sòng rén zhī yào, suì yuán sì ér lái. qí hòu xiāo jiāng zhōng xiǎn wáng méi dù róu yuán shī xìn gè shuài suǒ bù lái jiàng.
四年甲寅春,帝獵於怯蹇義罕。夏,幸月兒滅怯土之地。遣札剌亦兒部人火兒赤征高麗。秋七月,詔官吏之赴朝理算錢糧者,許自首不公,仍禁以後浮費。冬,大獵於也滅干哈里義海之地。忽必烈還自大理,留兀良合台攻諸夷之未附者,入覲於獵所。是歲,會諸王於顆顆腦兒之西,乃祭天於日月山。初籍新軍。帝謂大臣,求可以慎固封守、閒於將略者。擢史樞征行萬戶,配以真定、相、衛、懷、孟諸軍,駐唐、鄧。張柔移鎮亳州。權萬戶史權屯鄧州。張柔遣張信將八漢軍戍潁州。王安國將四千戶渡漢南,深入而還。張柔以連歲勤兵,兩淮艱於糧運,奏據亳之利。詔柔率山前八軍,城而戍之。柔又以渦水北隘淺不可舟,軍既病涉,曹、濮、魏、博粟皆不至,乃築甬路自亳抵汴,堤百二十里,流深而不能築,復為橋十五,或廣八十尺,橫以二堡戍之。均州總管孫嗣遣人齎蠟書降,且乞援,史權以精甲備宋人之要,遂援嗣而來。其後驍將鍾顯、王梅、杜柔、袁師信各帥所部來降。
wǔ nián yǐ mǎo chūn, zhào zhēng bū qiàn qián gǔ. xià, dì xìng yuè ér miè qiè tǔ. qiū jiǔ yuè, zhāng róu huì dà shuài yú fú lí. yǐ bǎi zhàng kǒu wèi sòng wǎng lái zhī dào, kě róng wàn sōu, suì zhú yǒng lù, zì bó ér nán liù shí yú lǐ, zhōng wèi héng jiāng bǎo. yòu yǐ lù dōng liù shí lǐ jiē shuǐ, kě zhì sòng zhōu, nǎi lì shān shuǐ zhōng, wéi mì zhì zhēn luó yú suǒ dá zhī lù, yóu shì lù yì níng líng kǎo zhè chǔ qiū nán dùn wú sòng huàn, chén cài yǐng xī jiē tōng yǐ. shì suì, gǎi mìng zhá lá yǔ hóng fú yuán tóng zhēng gāo lì. hòu cǐ yòu lián sān suì, gōng bá qí guāng zhōu ān chéng zhōng zhōu xuán fēng zhēn yuán jiǎ xiàng yù guǒ děng chéng.
五年乙卯春,詔征逋欠錢穀。夏,帝幸月兒滅怯土。秋九月,張柔會大帥於符離。以百丈口為宋往來之道,可容萬艘,遂築甬路,自亳而南六十餘里,中為橫江堡。又以路東六十里皆水,可致宋舟,乃立柵水中,惟密置偵邏於所達之路,由是鹿邑、寧陵、考、柘、楚丘、南頓無宋患,陳、蔡、潁、息皆通矣。是歲,改命札剌與洪福源同征高麗。後此又連三歲,攻拔其光州、安城、忠州、玄風、珍原、甲向、玉果等城。
liù nián bǐng chén chūn, dà fēng qǐ běi fāng, shā lì fēi yáng, bái rì huì míng. dì huì zhū wáng bǎi guān yú yù ér mò gē dōu zhī dì, shè yàn liù shí yú rì, cì jīn bó yǒu chà, réng dìng nǐ zhū wáng suì cì qián gǔ. hū bì liè qiǎn méi ér hé shí yì xíng zài suǒ, zòu qǐng xù qiān nèi jùn hàn jūn, cóng zhī. xià sì yuè, zhù bì yú tǎ mì ér. wǔ yuè, xìng xī lá wù lǔ duǒ. liù yuè, tài bái zhòu jiàn. xìng yì ér ā dá. zhū wáng yì sūn gē fù mǎ yě sù ér děng qǐng fá sòng. dì yì yǐ sòng rén wéi mìng qiú shǐ, huì yì fá zhī. qiū qī yuè, mìng zhū wáng gè hái suǒ bù yǐ jū. zhū wáng tǎ chá ér fù mǎ tiē lǐ gāi jūn guò dōng píng zhū chù, lüè mín yáng shǐ, dì wén, qiǎn shǐ wèn zuì, yóu shì zhū jūn wú fàn zhě. shì suì, bō lì guó wáng xì cuó fǔ yún nán qiú zhǎng mó hé luó cuó jí sù dān zhū guó lái jìn. wù liáng hé tái tǎo bái mán děng, kè zhī suì zì xī bā ér dì hái zhì zhòng qìng fǔ, bài sòng jiāng zhāng dōu tǒng. cì jīn lǚ zhī wén yī yī xí yín wǔ shí liǎng cǎi bó wàn èr bǎi pǐ, yǐ lài jūn shì. dōng, dì zhù bì ā tǎ hā tiē qǐ ér mán. yǐ ā mù hé huí huí jiàng mín fēn cì zhū wáng bǎi guān.
六年丙辰春,大風起北方,砂礫飛揚,白日晦冥。帝會諸王、百官於欲兒陌哥都之地,設宴六十餘日,賜金帛有差,仍定擬諸王歲賜錢穀。忽必烈遣沒兒合石詣行在所,奏請續簽內郡漢軍,從之。夏四月,駐蹕於塔密兒。五月,幸昔剌兀魯朵。六月,太白晝見。幸亦兒阿答。諸王亦孫哥、駙馬也速兒等請伐宋。帝亦以宋人違命囚使,會議伐之。秋七月,命諸王各還所部以居。諸王塔察兒、駙馬帖里垓軍過東平諸處,掠民羊豕,帝聞,遣使問罪,由是諸軍無犯者。是歲,波麗國王細嵯甫、雲南酋長摩合羅嵯及素丹諸國來覲。兀良合台討白蠻等,克之;遂自昔八兒地還至重慶府,敗宋將張都統。賜金縷織文衣一襲、銀五十兩、彩帛萬二百匹,以賚軍士。冬,帝駐蹕阿塔哈帖乞兒蠻。以阿木河回回降民分賜諸王百官。
qī nián dīng sì chūn, xìng hū lán yě ér jí. zhào zhū wáng chū shī zhēng sòng. qǐ dōu bù huā děng tǎo mò lái jí ér dōu qiè zhài, píng zhī. xià liù yuè, yè tài zǔ xíng gōng, jì qí gǔ, fù huì yú qiè lǔ lián zhī dì, hái xìng yuè ér miè qiè tǔ. qiū, zhù bì yú jūn nǎo ér, shāi mǎ rǔ jì tiān. jiǔ yuè, chū shī nán zhēng. yǐ fù mǎ lá zhēn zhī zǐ qǐ wèi dá lǔ huā chì, zhèn shǒu wò luó sī, réng cì mǎ sān bǎi yáng wǔ qiān. huí gú xiàn shuǐ jīng pén zhēn zhū sǎn děng wù, kě zhí yín sān wàn yú dìng. dì yuē: fāng jīn bǎi xìng pí bì, suǒ jí zhě qián ěr, zhèn dú yǒu cǐ hé wèi? què zhī. sài diǎn chì yǐ wèi yán, dì shāo cháng qí zhí, qiě jìn qí wù fù yǒu suǒ xiàn. zōng wáng tǎ chá ér lǜ zhū jūn nán zhēng, wéi fán chéng, lín yǔ lián yuè, nǎi bān shī. yuán shuài bo lín jí jūn zì dèng zhōu lüè dì, suì dù hàn jiāng. dōng shí yī yuè, wù liáng hé tái fá jiāo zhǐ, bài zhī, rù qí guó. ān nán zhǔ chén rì jiǒng cuàn hǎi dǎo, suì bān shī. qiǎn ā lán dá ér tuō yīn náng jiā tái děng yì shǎn xī děng chù lǐ suàn qián gǔ. dōng, dì dù mò nán, zhì yú yù lóng zhàn. hū bì liè jí zhū wáng a lǐ bù gē bā lǐ tǔ chū mù hā ér yù lóng tǎ shī xī liè jí gōng zhǔ tuō miè gān děng lái yíng, dà yàn, jì ér gè qiǎn guī suǒ bù.
七年丁巳春,幸忽闌也兒吉。詔諸王出師征宋。乞都不花等討末來吉兒都怯寨,平之。夏六月,謁太祖行宮,祭旗鼓,復會於怯魯連之地,還幸月兒滅怯土。秋,駐蹕於軍腦兒,釃馬乳祭天。九月,出師南征。以駙馬剌真之子乞為達魯花赤,鎮守斡羅思,仍賜馬三百、羊五千。回鶻獻水精盆、珍珠傘等物,可直銀三萬餘錠。帝曰:「方今百姓疲弊,所急者錢爾,朕獨有此何為?」卻之。賽典赤以為言,帝稍償其直,且禁其勿復有所獻。宗王塔察兒率諸軍南征,圍樊城,霖雨連月,乃班師。元帥卜鄰吉軍自鄧州略地,遂渡漢江。冬十一月,兀良合台伐交趾,敗之,入其國。安南主陳日煚竄海島,遂班師。遣阿藍答兒、脫因、囊加台等詣陝西等處理算錢穀。冬,帝度漠南,至於玉龍棧。忽必烈及諸王阿里不哥、八里土、出木哈兒、玉龍塔失、昔烈吉、公主脫滅乾等來迎,大燕,既而各遣歸所部。
bā nián wù wǔ chūn zhēng yuè shuò, xìng yě lǐ běn duǒ hā zhī dì, shòu cháo hè. èr yuè, chén rì jiǒng chuán guó yú zhǎng zi guāng bǐng. guāng bǐng qiǎn xù yǔ qí guó rén yǐ fāng wù lái jiàn, wù liáng hé tái sòng yì xíng zài suǒ. zhū wáng xù liè wù tǎo huí huí hā lǐ fā, píng zhī, qín qí wáng, qiǎn shǐ lái xiàn jié. dì liè yú yě lǐ hǎi yá zhī dì. shī nán zhēng, cì yú hé. shì bīng hé, yǐ tǔ fù zhī ér dù. dì zì jiāng fá sòng, yóu xī shǔ yǐ rù. mìng zhāng róu cóng hū bì liè zhēng è, qū háng zhōu. mìng tǎ chá gōng jīng shān, fēn sòng bīng lì. sòng sì chuān zhì zhì shǐ pú zé zhī gōng chéng dū, niǔ lín lǜ shī yǔ zhàn, bài zhī jìn gōng yún dǐng shān, shǒu jiāng yáo mǒu děng yǐ zhòng xiāng jì lái jiàng. zhào yǐ niǔ lín wèi dōu yuán shuài. dì yóu dōng shèng dù hé. qiǎn cān zhī zhèng shì liú tài píng kuò xìng yuán hù kǒu. sān yuè, mìng hóng chá qiū lǜ shī cóng zhá lá tóng zhēng gāo lì. xià sì yuè, zhù bì liù pán shān, zhū jùn xiàn shǒu lìng lái jìn. fēng zhōu qiān hù guō suì zòu qǐng xù qiān jūn qiān rén xiū zhì jīn zhōu, cóng zhī. shì shí, jūn sì wàn, hào shí wàn, fēn sān dào ér jìn: dì yóu lǒng zhōu rù sàn guān, zhū wáng mò gē yóu yáng zhōu rù mǐ cāng guān, bèi lǐ yì wàn hù yóu yú guān rù miǎn zhōu. yǐ míng ān dá ér wèi tài fù, shǒu jīng zhào. zhào zhēng yì dōu xíng shěng lǐ tǎn bīng, tǎn lái yán: yì dōu nán běi yào chōng, bīng bù kě chè. cóng zhī. tǎn hái, jī hǎi zhōu lián shuǐ děng chù. wǔ yuè, huáng zǐ ā sù dài yīn liè dú qí shāng mín jià, dì jiàn ràng zhī, suì tà jìn shì shù rén. shì zú yǒu bá mín cōng zhě, jí zhǎn yǐ xùn. yóu shì qiū háo mò gǎn fàn. réng cì suǒ jīng jùn shǒu gè yǒu chà. qiū qī yuè, liú zī zhòng yú liù pán shān, lǜ bīng yóu bǎo jī gōng zhòng guì shān, suǒ zhì zhé píng. bā yuè xīn chǒu, tǎn yǔ sòng rén zhàn, shā sòng shī dài jǐn. jiǔ yuè, zhù bì hàn zhōng. dōu yuán shuài niǔ lín liú mì lǐ huǒ zhě liú hēi mǎ děng shǒu chéng dū, xī lǜ yú bīng dù mǎ hú, qín sòng zhì zhì shǐ zhāng shí, suì qiǎn shí zhāo yù kǔ zhú ài, shí dùn. dōng shí yuè rén wǔ, dì cì bǎo fēng. guǐ wèi, rú lì zhōu, guān qí chéng chí bìng fēi shēn gù, yǐ wāng tián gē néng shǒu, shǔ bù gǎn fàn, cì zhī jiǔ jiǎng yù zhī. dì dù jiā líng jiāng, zhì bái shuǐ jiāng, mìng tián gē zào fú liáng yǐ jì, liáng chéng, cì tián gē děng jīn bó yǒu chà. dì zhù bì jiàn mén. wù zǐ, gōng kǔ zhú ài, bì jiāng zhào zhòng qiè xiàn dōng nán mén, shī rù, yǔ qí shǒu jiāng yáng lì zhàn, bài zhī, shā lì, zhòng jiē bēn kuì. zhào wú fàn zhào zhòng jiā shǔ, réng cì zhòng yī mào, xǐ yú lóng qìng. jǐ hài, huò zhāng shí, zhī jiě zhī. cì tián gē yù dài jí kào shǎng shì zú, liú jīng bīng wǔ bǎi shǒu zhī. qiǎn shǐ zhāo yù lóng zhōu. dì zhì gāo fēng. gēng zǐ, wéi zhǎng níng shān, shǒu jiāng wáng zuǒ bì jiāng xú xīn děng lǜ bīng chū zhàn, bài zhī. shí yī yuè jǐ yǒu, dì dū jūn xiān gōng é dǐng bǎo. rén zǐ, lì zhàn yú wàng xǐ mén. bó mù, sòng zhī xiàn wáng zhòng yóu é dǐng bǎo chū jiàng. shì yè pò qí chéng, wáng zuǒ sǐ yān. guǐ chǒu, zhū zuǒ zhī zǐ jí xú xīn děng sì shí yú rén. yǐ péng tiān xiáng wèi dá lǔ huā chì zhì qí shì, wáng zhòng fù zhī. bǐng chén, jìn gōng dà huò shān, shǒu jiāng yáng dà yuān jiàng, mìng dà yuān wèi sì chuān shì láng, réng yǐ qí bīng cóng. gēng wǔ, cì hé xī kǒu, qiǎn xiāo qí lüè qīng jū shān. shì yuè, lóng zhōu wáng zhī fǔ jiàng. zhū wáng mò gē dōu gōng lǐ yì shān bù kè, zhū wáng tǎ chá ér lüè dì zhì jiāng ér hái, bìng huì yú xíng zài suǒ. mìng hū bì liè tǒng zhū lù méng gǔ hàn jūn fá sòng. shí èr yuè rén wǔ, yáng dà yuān lǜ suǒ bù bīng yǔ wāng tián gē fēn jī xiàng rú děng xiàn. dōu yuán shuài niǔ lín gōng jiǎn zhōu, yǐ sòng jiàng jiāng zhāng wēi lǜ zhòng wèi xiān fēng. yǐ yǒu, dì cì yú yùn shān. dà yuān qiǎn rén zhāo xiáng qí shǒu jiāng zhāng dà yuè, réng yǐ dà yuè wèi yuán shuài. shī zhì qīng jū shān, bì jiāng liú yuān děng shā dōu tǒng duàn yuán jiàn jiàng. gēng yín, qiǎn shǐ zhāo yù wèi fù. dīng yǒu, lóng zhōu shǒu xiàn jiàng. jǐ hài, dà liáng shān shǒu jiāng pú yuán guī jiàng. zhào zhū jūn wú fú lüè. guǐ mǎo, gōng yǎ zhōu, bá zhī. shí quán shǒu jiāng zhào shùn jiàng. jiǎ chén, qiǎn sòng rén jìn guó bǎo zhāo yù hé zhōu shǒu jiāng wáng jiān, jiān cí zhī, guó bǎo suì guī. shì suì, huáng zǐ biàn dōu hōng yú jí hé zhī nán.
八年戊午春正月朔,幸也里本朵哈之地,受朝賀。二月,陳日煚傳國於長子光昺。光昺遣婿與其國人以方物來見,兀良合台送詣行在所。諸王旭烈兀討回回哈里發,平之,禽其王,遣使來獻捷。帝獵於也裏海牙之地。師南征,次於河。適冰合,以土覆之而渡。帝自將伐宋,由西蜀以入。命張柔從忽必烈征鄂,趨杭州。命塔察攻荊山,分宋兵力。宋四川制置使蒲澤之攻成都,紐鄰率師與戰,敗之;進攻雲頂山,守將姚某等以眾相繼來降。詔以紐鄰為都元帥。帝由東勝渡河。遣參知政事劉太平括興元戶口。三月,命洪茶丘率師從札剌同征高麗。夏四月,駐蹕六盤山,諸郡縣守令來覲。豐州千戶郭燧奏請續簽軍千人修治金州,從之。是時,軍四萬,號十萬,分三道而進:帝由隴州入散關,諸王莫哥由洋州入米倉關,孛里義萬戶由漁關入沔州。以明安答兒為太傅,守京兆。詔征益都行省李璮兵,璮來言:「益都南北要衝,兵不可撤。」從之。璮還,擊海州、漣水等處。五月,皇子阿速帶因獵獨騎傷民稼,帝見讓之,遂撻近侍數人。士卒有拔民蔥者,即斬以徇。由是秋毫莫敢犯。仍賜所經郡守各有差。秋七月,留輜重於六盤山,率兵由寶雞攻重貴山,所至輒平。八月辛丑,璮與宋人戰,殺宋師殆盡。九月,駐蹕漢中。都元帥紐鄰留密里火者、劉黑馬等守成都,悉率余兵渡馬湖,禽宋制置使張實,遂遣實招諭苦竹隘,實遁。冬十月壬午,帝次寶峰。癸未,如利州,觀其城池並非深固,以汪田哥能守,蜀不敢犯,賜卮酒獎諭之。帝渡嘉陵江,至白水江,命田哥造浮梁以濟,梁成,賜田哥等金帛有差。帝駐蹕劍門。戊子,攻苦竹隘,裨將趙仲竊獻東南門,師入,與其守將楊立戰,敗之,殺立,眾皆奔潰。詔毋犯趙仲家屬,仍賜仲衣帽,徙於隆慶。己亥,獲張實,支解之。賜田哥玉帶及犒賞士卒,留精兵五百守之。遣使招諭龍州。帝至高峰。庚子,圍長寧山,守將王佐、裨將徐昕等率兵出戰,敗之。十一月己酉,帝督軍先攻鵝頂堡。壬子,力戰於望喜門。薄暮,宋知縣王仲由鵝頂堡出降。是夜破其城,王佐死焉。癸丑,誅佐之子及徐昕等四十餘人。以彭天祥為達魯花赤治其事,王仲副之。丙辰,進攻大獲山,守將楊大淵降,命大淵為四川侍郎,仍以其兵從。庚午,次和溪口,遣驍騎略青居山。是月,龍州王知府降。諸王莫哥都攻禮義山不克,諸王塔察兒略地至江而還,並會於行在所。命忽必烈統諸路蒙古、漢軍伐宋。十二月壬午,楊大淵率所部兵與汪田哥分擊相如等縣。都元帥紐鄰攻簡州,以宋降將張威率眾為先鋒。乙酉,帝次於運山。大淵遣人招降其守將張大悅,仍以大悅為元帥。師至青居山,裨將劉淵等殺都統段元鑒降。庚寅,遣使招諭未附。丁酉,隆州守縣降。己亥,大良山守將蒲元圭降。詔諸軍毋俘掠。癸卯,攻雅州,拔之。石泉守將趙順降。甲辰,遣宋人晉國寶招諭合州守將王堅,堅辭之,國寶遂歸。是歲,皇子辨都薨于吉河之南。
jiǔ nián jǐ wèi chūn zhēng yuè yǐ sì shuò, zhù bì zhòng guì shān běi, zhì jiǔ dà huì, yīn wèn zhū wáng fù mǎ bǎi guān yuē: jīn zài sòng jìng, xià shǔ qiě zhì, rǔ děng qí wèi kě jū fǒu hū? zhá lá yì ér bù rén tuō huān yuē: nán tǔ zhàng lì, shàng yí běi hái, suǒ huò rén mín, wěi lì zhì zhī biàn. ā ér lá bù rén bā lǐ chì yuē: tuō huān qiè, chén yuàn wǎng jū yān. dì shàn zhī. wù shēn, jìn guó bǎo guī cì xiá kǒu, wáng jiān zhuī hái shā zhī. zhū wáng mò gē dōu fù gōng qú zhōu lǐ yì shān, yè lá tū lǔ xióng gōng bā zhōu píng liáng shān. dīng mǎo, dà yuān qǐng gōng hé zhōu, fú nán nǚ bā wàn yú.
九年己未春正月乙巳朔,駐蹕重貴山北,置酒大會,因問諸王、駙馬、百官曰:「今在宋境,夏暑且至,汝等其謂可居否乎?」札剌亦兒部人脫歡曰:「南土瘴癘,上宜北還,所獲人民,委吏治之便。」阿兒剌部人八里赤曰:「脫歡怯,臣願往居焉。」帝善之。戊申,晉國寶歸次峽口,王堅追還殺之。諸王莫哥都復攻渠州禮義山,曳剌禿魯雄攻巴州平梁山。丁卯,大淵請攻合州,俘男女八萬餘。
èr yuè bǐng zǐ, dì xī lǜ zhū bīng dù jī zhǎo tān, zhì shí zǐ shān. dīng chǒu, dū zhū jūn zhàn chéng xià. xīn sì, gōng yī zì chéng. guǐ wèi, gōng zhèn xī mén. sān yuè, gōng dōng xīn mén qí shèng mén zhèn xī mén xiǎo bǎo. xià sì yuè bǐng zǐ, dà léi yǔ fán èr shí rì. yǐ wèi, gōng hù guó mén. dīng yǒu, yè dēng wài chéng, shā sòng bīng shén zhòng. wǔ yuè, lǚ gōng bù kè. liù yuè dīng sì, wāng tián gē fù xuǎn bīng yè dēng wài chéng mǎ jūn zhài, shā zhài zhǔ jí shǒu chéng zhě. wáng jiān lǜ bīng lái zhàn. chí míng, yù yǔ, tī zhé, hòu jūn bù kè jìn ér zhǐ. shì yuè, dì bù yù. qiū qī yuè xīn hài, liú jīng bīng sān qiān shǒu zhī, yú xī gōng zhòng qìng. guǐ hài, dì bēng yú diào yú shān, shòu wǔ shí yǒu èr, zài wèi jiǔ nián. zhuī shì huán sù huáng dì, miào hào xiàn zōng.
二月丙子,帝悉率諸兵渡雞爪灘,至石子山。丁丑,督諸軍戰城下。辛巳,攻一字城。癸未,攻鎮西門。三月,攻東新門、奇勝門、鎮西門小堡。夏四月丙子,大雷雨凡二十日。乙未,攻護國門。丁酉,夜登外城,殺宋兵甚眾。五月,屢攻不克。六月丁巳,汪田哥複選兵夜登外城馬軍寨,殺寨主及守城者。王堅率兵來戰。遲明,遇雨,梯折,後軍不克進而止。是月,帝不豫。秋七月辛亥,留精兵三千守之,余悉攻重慶。癸亥,帝崩於釣魚山,壽五十有二,在位九年。追諡桓肅皇帝,廟號憲宗。
dì gāng míng xióng yì, chén duàn ér guǎ yán, bù lè yàn yǐn, bù hǎo chǐ mí, suī hòu fēi bù xǔ zhī guò zhì. chū, tài zōng cháo, qún chén shàn quán, zhèng chū duō mén. zhì shì, fán yǒu zhào zhǐ, dì bì qīn qǐ cǎo, gēng yì shù sì, rán hòu xíng zhī. yù qún chén shén yán, cháng yù zhǐ yuē: ěr bèi ruò dé zhèn jiǎng yù zhī yán, jí zhì qì jiāo yì, zhì qì jiāo yì, ér zāi huò yǒu bù suí zhì zhě hū? ěr bèi qí jiè zhī. xìng xǐ tián liè, zì wèi zūn zǔ zōng zhī fǎ, bù dǎo xí tā guó suǒ wèi. rán kù xìn wū xí bǔ shì zhī shù, fán xíng shì bì jǐn kòu zhī, dài wú xū rì, zhōng bù zì yàn yě.
帝剛明雄毅,沉斷而寡言,不樂燕飲,不好侈靡,雖后妃不許之過制。初,太宗朝,群臣擅權,政出多門。至是,凡有詔旨,帝必親起草,更易數四,然後行之。御群臣甚嚴,嘗諭旨曰:「爾輩若得朕獎諭之言,即志氣驕逸,志氣驕逸,而災禍有不隨至者乎?爾輩其戒之。」性喜畋獵,自謂遵祖宗之法,不蹈襲他國所為。然酷信巫覡卜筮之術,凡行事必謹叩之,殆無虛日,終不自厭也。