shì zǔ yī
◎世祖一
shì zǔ shèng dé shén gōng wén wǔ huáng dì, huì hū bì liè, ruì zōng huáng dì dì sì zǐ. mǔ zhuāng shèng tài hòu, qiè liè shì. yǐ yǐ hài suì bā yuè yǐ mǎo shēng. jí zhǎng, rén míng yīng ruì, shì tài hòu zhì xiào, yóu shàn fǔ xià. nà hóng jí lá shì wèi fēi.
世祖聖德神功文武皇帝,諱忽必烈,睿宗皇帝第四子。母莊聖太后,怯烈氏。以乙亥歲八月乙卯生。及長,仁明英睿,事太后至孝,尤善撫下。納弘吉剌氏為妃。
suì jiǎ chén, dì zài qián dǐ, sī dà yǒu wèi yú tiān xià, yán fān fǔ jiù chén jí sì fāng wén xué zhī shì, wèn yǐ zhì dào.
歲甲辰,帝在潛邸,思大有為於天下,延藩府舊臣及四方文學之士,問以治道。
suì xīn hài, liù yuè, xiàn zōng jí wèi, tóng mǔ dì wéi dì zuì zhǎng qiě xián, gù xiàn zōng jǐn shǔ yǐ mò nán hàn dì jūn guó shù shì, suì nán zhù guā hū dōu zhī dì.
歲辛亥,六月,憲宗即位,同母弟惟帝最長且賢,故憲宗盡屬以漠南漢地軍國庶事,遂南駐瓜忽都之地。
xíng zhōu yǒu liǎng dá lá hǎn yán yú dì yuē: xíng wú fēn dì yě, shòu fēng zhī chū, mín wàn yú hù, jīn rì jiǎn yuè xuē, cái wǔ qī bǎi hù ěr, yí xuǎn liáng lì fǔ xún zhī. dì cóng qí yán, chéng zhì yǐ tuō wù tuō jí zhāng gēng wèi xíng zhōu ān fǔ shǐ, liú sù wèi shāng què shǐ, xíng nǎi dà zhì.
邢州有兩答剌罕言於帝曰:「邢吾分地也,受封之初,民萬餘戶,今日減月削,才五七百戶耳,宜選良吏撫循之。」帝從其言,承制以脫兀脫及張耕為邢州安撫使,劉肅為商榷使,邢乃大治。
suì rén zǐ, dì zhù huán fǔ jiān. xiàn zōng lìng duàn shì guān yá lǔ wǎ chì yǔ bù zhǐ ér děng zǒng tiān xià cái fù yú yàn, shì shì yī rì, shā èr shí bā rén. qí yī rén dào mǎ zhě, zhàng ér shì zhī yǐ, ǒu yǒu xiàn huán dāo zhě, suì zhuī hái suǒ zhàng zhě, shǒu shì dāo zhǎn zhī. dì zé zhī yuē: fán sǐ zuì, bì xiáng yàn ér hòu xíng xíng, jīn yī rì shā èr shí bā rén, bì duō fēi gū. jì zhàng fù zhǎn, cǐ hé xíng yě? bù zhǐ ér cuò è bù néng duì. tài zōng cháo lì jūn chǔ suǒ yú xīn wèi, yǐ shōu shān dōng hé běi dīng liáng, hòu wéi jì zhí qǔ yín bó, jūn xíng zé yǐ zī zhī. dì qǐng yú xiàn zōng, shè guān zhú wǔ cāng yú hé shàng, shǐ lìng mín rù sù. sòng qiǎn bīng gōng guó zhī lú shì hé nán zhī yǒng níng wèi zhī bā liǔ dù, dì yán zhī xiàn zōng, lì jīng lüè sī yú biàn, yǐ máng gē shǐ tiān zé yáng wéi zhōng zhào bì wèi shǐ, chén jì yáng guǒ wèi cān yì, bǐ tún tián táng dèng děng zhōu, shòu zhī bīng niú, dí zhì zé yù, dí qù zé gēng, réng zhì tún tián wàn hù yú dèng, wán chéng yǐ bèi zhī. xià liù yuè, rù jìn xiàn zōng yú qū xiān nǎo ér zhī dì, fèng mìng shuài shī zhēng yún nán. qiū qī yuè bǐng wǔ, mà yá xī xíng.
歲壬子,帝駐桓、撫間。憲宗令斷事官牙魯瓦赤與不只兒等總天下財賦於燕,視事一日,殺二十八人。其一人盜馬者,杖而釋之矣,偶有獻環刀者,遂追還所杖者,手試刀斬之。帝責之曰:「凡死罪,必詳讞而後行刑,今一日殺二十八人,必多非辜。既杖復斬,此何刑也?」不只兒錯愕不能對。太宗朝立軍儲所於新衛,以收山東、河北丁糧,後惟計直取銀帛,軍行則以資之。帝請於憲宗,設官築五倉於河上,始令民入粟。宋遣兵攻虢之盧氏、河南之永寧、衛之八柳渡,帝言之憲宗,立經略司於汴,以忙哥、史天澤、楊惟中、趙璧為使,陳紀、楊果為參議,俾屯田唐、鄧等州,授之兵、牛,敵至則御,敵去則耕,仍置屯田萬戶於鄧,完城以備之。夏六月,入覲憲宗於曲先惱兒之地,奉命帥師征雲南。秋七月丙午,禡牙西行。
suì guǐ chǒu, shòu jīng zhào fēn dì. zhū jiāng jiē zhú dì jīng zhào, háo chǐ xiāng shàng, dì jí fēn qiǎn, shǐ shù xìng yuán zhū zhōu. yòu zòu gē hé dōng jiě zhōu yán chí yǐ gōng jūn shí, lì cóng yí fǔ yú jīng zhào, tún tián fèng xiáng, mù mín shòu yán rù sù, zhuǎn cáo jiā líng. xià, qiǎn wáng fǔ shàng shū yáo shū lì jīng zhào xuān fǔ sī, yǐ bèi lán jí yáng wéi zhōng wèi shǐ, guān lǒng dà zhì. yòu lì jiāo chāo tí jǔ sī, yìn chāo yǐ zuǒ jīng yòng. qiū bā yuè, shī cì lín táo. qiǎn yù lǜ shù wáng jūn hòu wáng jiàn yù dà lǐ, bù guǒ xíng. jiǔ yuè rén yín, shī cì tè lá, fēn sān dào yǐ jìn. dà jiāng wù liáng hé dài lǜ xī dào bīng, yóu yàn dāng lù zhū wáng chāo hé yě zhǐ liè shuài dōng dào bīng, yóu bái mán dì yóu zhōng dào. yǐ sì, zhì mǎn tuó chéng, liú zī zhòng. dōng shí yuè bǐng wǔ, guò dà dù hé, yòu jīng xíng shān gǔ èr qiān yú lǐ, zhì jīn shā jiāng, chéng gé náng jí fá yǐ dù. mó suō mán zhǔ yíng jiàng, qí dì zài dà lǐ běi sì bǎi yú lǐ. shí yī yuè xīn mǎo, fù qiǎn yù lǜ shù děng shǐ dà lǐ. dīng yǒu, shī zhì bái mán dǎ guō zhài, qí zhǔ jiāng chū jiàng, qí zhí jiān bì jù shǒu, gōng bá shā zhī, bù jí qí mín. gēng zǐ, cì sān diān. xīn chǒu, bái mán sòng kuǎn. shí èr yuè bǐng chén, jūn báo dà lǐ chéng. chū, dà lǐ zhǔ duàn shì wēi ruò, guó shì jiē jué yú gāo xiáng gāo hé xiōng dì, shì yè, xiáng lǜ zhòng dùn qù, mìng dà jiāng yě gǔ jí bá tū ér zhuī zhī. dì jì rù dà lǐ, yuē: chéng pò ér wǒ shǐ bù chū, jì bì sǐ yǐ. jǐ wèi, xī dào bīng yì zhì, mìng yáo shū děng sōu fǎng tú jí, nǎi dé sān shǐ shī. jì yì, mìng shū wèi wén jì zhī. xīn yǒu, nán chū lóng shǒu chéng, cì zhào jiǎn. guǐ hài, huò gāo xiáng, zhǎn yú yáo zhōu. liú dà jiāng wù liáng hé dài shù shǒu, yǐ liú shí zhōng wèi xuān fǔ shǐ, yǔ duàn shì tóng ān jí dà lǐ, suì bān shī.
歲癸丑,受京兆分地。諸將皆築第京兆,豪侈相尚,帝即分遣,使戍興元諸州。又奏割河東解州鹽池以供軍食,立從宜府於京兆,屯田鳳翔,募民受鹽入粟,轉漕嘉陵。夏,遣王府尚書姚樞立京兆宣撫司,以孛蘭及楊惟中為使,關隴大治。又立交鈔提舉司,印鈔以佐經用。秋八月,師次臨洮。遣玉律術、王君候、王鑑諭大理,不果行。九月壬寅,師次忒剌,分三道以進。大將兀良合帶率西道兵,由晏當路;諸王抄合、也只烈帥東道兵,由白蠻;帝由中道。乙巳,至滿陀城,留輜重。冬十月丙午,過大渡河,又經行山谷二千餘里,至金沙江,乘革囊及筏以渡。摩娑蠻主迎降,其地在大理北四百餘里。十一月辛卯,復遣玉律術等使大理。丁酉,師至白蠻打郭寨,其主將出降,其侄堅壁拒守,攻拔殺之,不及其民。庚子,次三甸。辛丑,白蠻送款。十二月丙辰,軍薄大理城。初,大理主段氏微弱,國事皆決於高祥、高和兄弟,是夜,祥率眾遁去,命大將也古及拔突兒追之。帝既入大理,曰:「城破而我使不出,計必死矣。」己未,西道兵亦至,命姚樞等搜訪圖籍,乃得三使屍。既瘞,命樞為文祭之。辛酉,南出龍首城,次趙瞼。癸亥,獲高祥,斬於姚州。留大將兀良合帶戍守,以劉時中為宣撫使,與段氏同安輯大理,遂班師。
suì jiǎ yín, xià wǔ yuè gēng zǐ, zhù liù pán shān. liù yuè, yǐ lián xī xiàn wèi guān xī dào xuān fǔ shǐ, yáo shū wèi quàn nóng shǐ. qiū bā yuè, zhì zì dà lǐ, zhù huán fǔ jiān, fù lì fǔ zhōu. dōng, zhù guā hū dōu zhī dì.
歲甲寅,夏五月庚子,駐六盤山。六月,以廉希憲為關西道宣撫使,姚樞為勸農使。秋八月,至自大理,駐桓、撫間,復立撫州。冬,駐瓜忽都之地。
suì yǐ mǎo, chūn, fù zhù huán fǔ jiān. dōng, zhù fèng shèng zhōu běi.
歲乙卯,春,復駐桓、撫間。冬,駐奉聖州北。
suì bǐng chén, chūn sān yuè, mìng sēng zi cōng bo dì yú huán zhōu dōng luán shuǐ běi, chéng kāi píng fǔ, jīng yíng gōng shì. dōng, zhù yú hé lá bā lá hé sūn zhī dì. xiàn zōng mìng yì huái zhōu wèi fēn dì.
歲丙辰,春三月,命僧子聰卜地於桓州東、灤水北,城開平府,經營宮室。冬,駐於合剌八剌合孫之地。憲宗命益懷州為分地。
suì dīng sì, chūn, xiàn zōng mìng ā lán dá ér liú tài píng huì jì jīng zhào hé nán cái fù, dà jiā gōu kǎo, qí pín bù néng shū zhě, dì wèi dài cháng zhī. dōng shí èr yuè, rù jìn yú yě kě dié liè sūn zhī dì, yì fēn dào gōng sòng, yǐ míng nián wèi qī.
歲丁巳,春,憲宗命阿藍答兒、劉太平會計京兆、河南財賦,大加鈎考,其貧不能輸者,帝為代償之。冬十二月,入覲於也可迭烈孫之地,議分道攻宋,以明年為期。
suì wù wǔ, dōng shí yī yuè wù shēn, mà yá yú kāi píng dōng běi, shì rì qǐ xíng.
歲戊午,冬十一月戊申,禡牙於開平東北,是日啟行。
suì jǐ wèi, chūn èr yuè, huì zhū wáng yú xíng zhōu. xià wǔ yuè, zhù xiǎo pú zhōu. zhēng dōng píng sòng zǐ zhēn lǐ chǎng, fǎng wèn dé shī. qiū qī yuè jiǎ yín, cì rǔ nán, mìng dà jiāng bá dōu ér děng qián xíng, bèi liáng hàn shàng, jiè zhū jiāng wú wàng shā. mìng yáng wéi zhōng hǎo jīng xuān fǔ jiāng huái, bì dū chì sūn zhēn dū jūn xū cài zhōu. yǒu jūn shì fàn fǎ zhě, zhēn fù zhì yǒu sī, bái yú dì, mìng lù yǐ xùn, zhū jūn lǐn rán, wú gǎn fàn lìng zhě. bā yuè bǐng xū, dù huái. xīn mǎo, rù dà shèng guān, sòng shù bīng jiē dùn. rén chén, cì huáng bēi. jiǎ wǔ, qiǎn lián xī xiàn zhāo tái shān zhài, bǐ zhì, qiān hù dǒng wén bǐng děng yǐ pò zhī. shí huái mín bèi fú zhě zhòng, xī zòng zhī. gēng zǐ, xiān fēng chá hū dé sòng yán jiāng zhì zhì sī bǎng lái shàng, yǒu yún: jīn xià dié zhě wén běi bīng huì yì, qǔ huáng bēi mín chuán xì fá, yóu yáng luó bǎo yǐ dù, huì yú è zhōu. dì yuē: cǐ shì qián suǒ wèi yǒu, yuàn rú qí yán. xīn chǒu, shī cì jiāng běi. jiǔ yuè rén yín shuò, qīn wáng mù gē zì hé zhōu diào yú shān qiǎn shǐ yǐ xiàn zōng xiōng wèn lái gào, qiě qǐng běi guī yǐ xì tiān xià zhī wàng. dì yuē: wú fèng mìng nán lái, qǐ kě wú gōng jù hái? jiǎ chén, dēng xiāng lú shān, fǔ kàn dà jiāng, jiāng běi yuē wǔ hú, hú zhī dōng yuē yáng luó bǎo, qí nán àn jí hǔ huáng zhōu. sòng yǐ dà zhōu è jiāng dù, dì qiǎn bīng duó èr dà zhōu, shì yè, qiǎn mù lǔ huā chì zhāng wén qiān děng jù zhōu jí. yǐ sì chí míng, zhì jiāng àn, fēng yǔ huì míng, zhū jiāng jiē yǐ wèi wèi kě dù, dì bù cóng, suì shēn chì jiāng shuài yáng qí fá gǔ, sān dào bìng jìn, tiān wèi kāi jì. yǔ sòng shī jiē zhàn zhě sān, shā huò shén zhòng, jìng dá nán àn. jūn shì yǒu shàn rù mín jiā zhě, yǐ jūn fǎ cóng shì. fán suǒ fú huò, xī zòng zhī. dīng wèi, qiǎn wáng chōng dào lǐ zōng jié zī jiāo zhāo yù è chéng, bǐ zhì dōng mén, shǐ xià rú yǔ, chōng dào zhuì mǎ, wèi dí suǒ huò, zōng jié jiāo bēn hái. dì zhù hǔ huáng zhōu. jǐ yǒu, dǐ è, tún bīng jiào chǎng. gēng xū, wéi è. rén zǐ, dēng chéng dōng běi yā yún tíng, lì wàng lóu, gāo kě wǔ zhàng, wàng jiàn chéng zhōng chū bīng, qù bīng yíng jī, shēng qín èr rén, yún: jiǎ shì dào lǜ bīng jiù è, shì qǐ cāng zú, jiē fēi jīng ruì. suì mìng guān qǔ táo mín qì liáng, jù zhī jūn zhōng, wèi gōng qǔ jì. wù wǔ, shùn tiān wàn hù zhāng róu bīng zhì. dà jiāng bá tū ér děng yǐ zhōu shī qū yuè zhōu, yù sòng jiāng lǚ wén dé zì zhòng qìng lái, bá dōu ér děng yíng zhàn, wén dé chéng yè rù è chéng, shǒu yù jiān. dōng shí yuè xīn wèi shuò, yí zhù wū guī shān. jiǎ xū, bá tū ér hái zì yuè. shí yī yuè bǐng chén, yí zhù niú tóu shān. wù liáng hé dài lüè dì zhū mán, yóu jiāo zhǐ lì yōng guì, dǐ tán zhōu, wén dì zài è, qiǎn shǐ lái gào. shí xiān cháo zhū chén ā lán dá ér hún dōu hǎi tuō huǒ sī tuō lǐ chì děng móu lì a lǐ bù gē. a lǐ bù gē zhě, ruì zōng dì qī zǐ, dì zhī dì yě. yú shì ā lán dá ér fā bīng yú mò běi zhū bù, tuō lǐ chì kuò bīng yú mò nán zhū zhōu, ér ā lán dá ér chéng chuán diào bīng, qù kāi píng jǐn bǎi yú lǐ. huáng hòu wén zhī, shǐ rén wèi zhī yuē: fā bīng dà shì, tài zǔ huáng dì céng sūn zhēn jīn zài cǐ, hé gù bù lìng zhī zhī? ā lán dá ér bù néng dá. jì yòu wén tuō lǐ chì yì zhì yàn, hòu jí qiǎn tuō huān ài mò gàn chí zhì jūn qián mì bào, qǐng sù hái. dīng mǎo, fā niú tóu shān, shēng yán qù lín ān, liú dà jiāng bá tū ér děng shuài zhū jūn wéi è. rùn yuè gēng wǔ shuò, hái zhù qīng shān jī. xīn wèi, lín jiāng àn, qiǎn zhāng wén qiān hái yù zhū jiāng yuē: chí liù rì, dāng qù è tuì bǎo hǔ huáng zhōu. mìng wén qiān fā jiàng mín èr wàn běi guī. sòng jiǎ shì dào qiǎn sòng jīng qǐng hé, mìng zhào bì děng yǔ zhī yuē: rǔ yǐ shēng líng zhī gù lái qǐng hé hǎo, qí yì shén shàn, rán wǒ fèng mìng nán zhēng, qǐ néng zhōng zhǐ? guǒ yǒu shì dà zhī xīn, dāng qǐng yú cháo. shì rì, dà jūn běi hái. jǐ chǒu, zhì yàn. tuō lǐ chì fāng kuò mín bīng, mín shén kǔ zhī, dì jié qí yóu, tuō yǐ xiàn zōng lín zhōng zhī mìng. dì chá qí bāo cáng huò xīn, suǒ jí bīng jiē zòng zhī, rén xīn dà yuè. shì dōng, zhù yān jīng jìn jiāo.
歲己未,春二月,會諸王於邢州。夏五月,駐小濮州。征東平宋子貞、李昶,訪問得失。秋七月甲寅,次汝南,命大將拔都兒等前行,備糧漢上,戒諸將毋妄殺。命楊惟中、郝經宣撫江淮,必闍赤孫貞督軍須蔡州。有軍士犯法者,貞縛致有司,白於帝,命戮以徇,諸軍凜然,無敢犯令者。八月丙戌,渡淮。辛卯,入大勝關,宋戍兵皆遁。壬辰,次黃陂。甲午,遣廉希憲招台山寨,比至,千戶董文炳等已破之。時淮民被俘者眾,悉縱之。庚子,先鋒茶忽得宋沿江制置司榜來上,有云:「今夏諜者聞北兵會議,取黃陂民船系筏,由陽邏堡以渡,會於鄂州。」帝曰:「此事前所未有,願如其言。」辛丑,師次江北。九月壬寅朔,親王穆哥自合州釣魚山遣使以憲宗凶問來告,且請北歸以系天下之望。帝曰:「吾奉命南來,豈可無功遽還?「甲辰,登香爐山,俯瞰大江,江北曰武湖,湖之東曰陽邏堡,其南岸即滸黃洲。宋以大舟扼江渡,帝遣兵奪二大舟,是夜,遣木魯花赤、張文謙等具舟楫。乙巳遲明,至江岸,風雨晦冥,諸將皆以為未可渡,帝不從,遂申敕將帥揚旗伐鼓,三道並進,天為開霽。與宋師接戰者三,殺獲甚眾,徑達南岸。軍士有擅入民家者,以軍法從事。凡所俘獲,悉縱之。丁未,遣王沖道、李宗傑、訾郊招諭鄂城,比至東門,矢下如雨,沖道墜馬,為敵所獲,宗傑、郊奔還。帝駐滸黃洲。己酉,抵鄂,屯兵教場。庚戌,圍鄂。壬子,登城東北壓雲亭,立望樓,高可五丈,望見城中出兵,趣兵迎擊,生擒二人,云:「賈似道率兵救鄂,事起倉卒,皆非精銳。」遂命官取逃民棄糧,聚之軍中,為攻取計。戊午,順天萬戶張柔兵至。大將拔突兒等以舟師趨岳州,遇宋將呂文德自重慶來,拔都兒等迎戰,文德乘夜入鄂城,守愈堅。冬十月辛未朔,移駐烏龜山。甲戌,拔突兒還自岳。十一月丙辰,移駐牛頭山。兀良合帶略地諸蠻,由交趾歷邕、桂,抵潭州,聞帝在鄂,遣使來告。時先朝諸臣阿藍答兒、渾都海、脫火思、脫里赤等謀立阿里不哥。阿里不哥者,睿宗第七子,帝之弟也。於是阿藍答兒發兵於漠北諸部,脫里赤括兵於漠南諸州,而阿藍答兒乘傳調兵,去開平僅百餘里。皇后聞之,使人謂之曰:「發兵大事,太祖皇帝曾孫真金在此,何故不令知之?」阿藍答兒不能答。繼又聞脫里赤亦至燕,後即遣脫歡、愛莫干馳至軍前密報,請速還。丁卯,發牛頭山,聲言趣臨安,留大將拔突兒等帥諸軍圍鄂。閏月庚午朔,還駐青山磯。辛未,臨江岸,遣張文謙還諭諸將曰:「遲六日,當去鄂退保滸黃洲。」命文謙發降民二萬北歸。宋賈似道遣宋京請和,命趙璧等語之曰:「汝以生靈之故來請和好,其意甚善,然我奉命南征,豈能中止?果有事大之心,當請於朝。」是日,大軍北還。己丑,至燕。脫里赤方括民兵,民甚苦之,帝詰其由,托以憲宗臨終之命。帝察其包藏禍心,所集兵皆縱之,人心大悅。是冬,駐燕京近郊。
zhōng tǒng yuán nián chūn sān yuè wù chén shuò, chē jià zhì kāi píng. qīn wáng hé dān ā zhǐ jí lǜ xī dào zhū wáng, tǎ chá ér yě xiān gē hū lá hū ér zhǎo dōu lǜ dōng dào zhū wáng, jiē lái huì, yǔ zhū dà chén quàn jìn. dì sān ràng, zhū wáng dà chén gù qǐng. xīn mǎo, dì jí huáng dì wèi, yǐ mà mà zhào bì dǒng wén bǐng wèi yān jīng lù xuān wèi shǐ. shǎn xī xuān fǔ shǐ lián xī xiàn yán: gāo lì guó wáng cháng qiǎn qí shì zǐ tiǎn rù jìn, huì xiàn zōng jiāng bīng gōng sòng, tiǎn liú sān nián bù qiǎn. jīn wén qí fù yǐ sǐ, ruò lì tiǎn, qiǎn guī guó, bǐ bì huái dé yú wǒ, shì bù fán bīng ér dé yī guó yě. dì shì qí yán, gǎi guǎn tiǎn, yǐ bīng wèi sòng zhī, réng shè qí jìng nèi. xià sì yuè wù xū shuò, lì zhōng shū shěng, yǐ wáng wén tǒng wèi píng zhāng zhèng shì, zhāng wén qiān wèi zuǒ chéng. yǐ bā chūn lián xī xiàn shāng tǐng wèi shǎn xī sì chuān děng lù xuān fǔ shǐ, zhào liáng bì cān yì sī shì, nián hé nán hé zhāng qǐ yuán wèi xī jīng děng chù xuān fǔ shǐ. jǐ hài, zhào yù gāo lì guó wáng wáng tiǎn, réng guī suǒ fú mín jí qí táo hù, jìn biān jiāng wù shàn lüè. xīn chǒu, yǐ jí wèi zhào tiān xià. zhào yuē:
中統元年春三月戊辰朔,車駕至開平。親王合丹、阿只吉率西道諸王,塔察兒、也先哥、忽剌忽兒、爪都率東道諸王,皆來會,與諸大臣勸進。帝三讓,諸王大臣固請。辛卯,帝即皇帝位,以禡禡、趙璧、董文炳為燕京路宣慰使。陝西宣撫使廉希憲言:「高麗國王嘗遣其世子倎入覲,會憲宗將兵攻宋,倎留三年不遣。今聞其父已死,若立倎,遣歸國,彼必懷德於我,是不煩兵而得一國也。」帝是其言,改館倎,以兵衛送之,仍赦其境內。夏四月戊戌朔,立中書省,以王文統為平章政事,張文謙為左丞。以八春、廉希憲、商挺為陝西四川等路宣撫使,趙良弼參議司事,粘合南合、張啟元為西京等處宣撫使。己亥,詔諭高麗國王王倎,仍歸所俘民及其逃戶,禁邊將勿擅掠。辛丑,以即位詔天下。詔曰:
zhèn wéi zǔ zōng zhào zào qū yǔ, yǎn yǒu sì fāng, wǔ gōng dié xìng, wén zhì duō quē, wǔ shí yú nián yú cǐ yǐ. gài shí yǒu xiān hòu, shì yǒu huǎn jí, tiān xià dà yè, fēi yī shèng yī zhāo suǒ néng jiān bèi yě. xiān huáng dì jí wèi zhī chū, fēng fēi léi lì, jiāng dà yǒu wèi. yōu guó ài mín zhī xīn suī qiè yú jǐ, zūn xián shǐ néng zhī dào wèi dé qí rén. fāng dǒng kuí mén zhī shī, jù yí dǐng hú zhī qì. qǐ qī yí hèn, jìng wù kè zhōng.
朕惟祖宗肇造區宇,奄有四方,武功迭興,文治多缺,五十餘年於此矣。蓋時有先後,事有緩急,天下大業,非一聖一朝所能兼備也。先皇帝即位之初,風飛雷厲,將大有為。憂國愛民之心雖切於己,尊賢使能之道未得其人。方董夔門之師,遽遺鼎湖之泣。豈期遺恨,竟勿克終。
sì yǔ chōng rén, dù jiāng zhī hòu, gài jiāng shēn rù yān, nǎi wén guó zhōng zhòng yǐ qiān jūn zhī rǎo, lí mín jīng hài, ruò bù néng yī zhāo jū zhě. yǔ wèi cǐ jù, yì qí chí guī. mù qián zhī jí suī shū, jìng wài zhī bīng wèi jí. nǎi huì qún yì, yǐ jí liáng guī. bù yì zōng méng, zhé xiān tuī dài. zuǒ yòu wàn lǐ, míng wáng jù chén, bù zhào ér lái zhě yǒu zhī, bù móu ér tóng zhě jiē shì, xián wèi guó jiā zhī dà tǒng bù kě jiǔ kuàng, shén rén zhī zhòng jì bù kě zàn xū. qiú zhī jīn rì, tài zǔ dí sūn zhī zhōng, xiān huáng mǔ dì zhī liè, yǐ xián yǐ zhǎng, zhǐ yǔ yī rén. suī zài zhēng fá zhī jiān, měi cún rén ài zhī niàn, bó shī jì zhòng, shí kě wèi tiān xià zhǔ. tiān zhàn dào zhù shùn, rén mó yǔ néng. zǔ xùn chuán guó dà diǎn, yú shì hū zài, shú gǎn bù cóng. zhèn jùn cí gù ràng, zhì yú zài sān, qí kěn yì jiān, shì yǐ sǐ qǐng. yú shì fǔ xùn yú qíng, miǎn dēng dà bǎo. zì wéi guǎ mèi, shǔ shí duō jiān, ruò shè yuān bīng, wǎng zhī yōu jì. yuán dāng lín yù zhī shǐ, yí xīn hóng yuǎn zhī guī. zǔ shù biàn tōng, zhèng zài jīn rì. wù shī shí dé, bù shàng xū wén. suī chéng píng wèi yì jù zhēn, ér jī kě suǒ dāng xiān wù. wū hū! lì shù yōu guī, qīn yīng shàng tiān zhī mìng xūn qīn sī tuō, gǎn wàng liè zǔ zhī guī? jiàn jí tǐ yuán, yǔ mín gēng shǐ. zhèn suǒ bù dǎi, gèng lài wǒ yuǎn jìn zōng zú zhōng wài wén wǔ, tóng xīn xié lì, xiàn kě tì fǒu zhī zhù yě. dàn gào duō fāng, tǐ yǔ zhì yì!
肆予沖人,渡江之後,蓋將深入焉,乃聞國中重以僉軍之擾,黎民驚駭,若不能一朝居者。予為此懼,驛騎馳歸。目前之急雖紓,境外之兵未戢。乃會群議,以集良規。不意宗盟,輒先推戴。左右萬里,名王巨臣,不召而來者有之,不謀而同者皆是,咸謂國家之大統不可久曠,神人之重寄不可暫虛。求之今日,太祖嫡孫之中,先皇母弟之列,以賢以長,止予一人。雖在征伐之間,每存仁愛之念,博施濟眾,實可為天下主。天驏道助順,人謨與能。祖訓傳國大典,於是乎在,孰敢不從。朕峻辭固讓,至於再三,祈懇益堅,誓以死請。於是俯徇輿情,勉登大寶。自惟寡昧,屬時多艱,若涉淵冰,罔知攸濟。爰當臨御之始,宜新弘遠之規。祖述變通,正在今日。務施實德,不尚虛文。雖承平未易遽臻,而饑渴所當先務。嗚呼!歷數攸歸,欽應上天之命;勛親斯托,敢忘烈祖之規?建極體元,與民更始。朕所不逮,更賴我遠近宗族、中外文武,同心協力,獻可替否之助也。誕告多方,體予至意!
dīng wèi, yǐ hàn lín shì dú xué shì hǎo jīng wèi guó xìn shǐ, hàn lín dài zhì hé yuán lǐ bù láng zhōng liú rén jié fù zhī, shǐ yú sòng. bǐng chén, shōu jí zhōng wài guān lì xuān zhá pái miàn. qiǎn tiē mù ér lǐ shùn qīn děng xíng bù, kǎo kè gè lù zhū sè gōng jiàng. zhì jí dì pù. yǐ chǒu, zhēng zhū dào bīng liù qiān wǔ bǎi rén fù jīng shī sù wèi. zhì hù shì yú lián shuǐ jūn, jìn sī shāng bù dé yuè jìng, fàn zhě sǐ. shì yuè, a lǐ bù gē tiě hào yú hé lín chéng xī àn tǎn hé. zhào jiǎ jū zhēn zhāng jǐng wáng huàn wán yán yù chéng chuán fù què. wǔ yuè wù chén shuò, zhào yàn tiē mù ér máng gǔ dài jié dù huáng hé yǐ xī zhū jūn. bǐng xū, jiàn yuán zhōng tǒng, zhào yuē:
丁未,以翰林侍讀學士郝經為國信使,翰林待制何源、禮部郎中劉人傑副之,使於宋。丙辰,收輯中外官吏宣札牌面。遣帖木兒、李舜欽等行部,考課各路諸色工匠。置急遞鋪。乙丑,征諸道兵六千五百人赴京師宿衛。置互市於漣水軍,禁私商不得越境,犯者死。是月,阿里不哥僣號於和林城西按坦河。召賈居貞、張儆、王煥、完顏愈乘傳赴闕。五月戊辰朔,詔燕貼木兒、忙古帶節度黃河以西諸軍。丙戌,建元中統,詔曰:
zǔ zōng yǐ shén wǔ dìng sì fāng, chún dé yù qún xià. cháo tíng cǎo chuàng, wèi huáng rùn sè zhī wén zhèng shì biàn tōng, jiàn yǒu gāng wéi zhī mù. zhèn huò zuǎn jiù fú, zài kuò pī tú, jī liè shèng zhī hóng guī, jiǎng qián dài zhī dìng zhì. jiàn yuán biǎo suì, shì rén jūn wàn shì zhī chuán jì shí shū wáng, jiàn tiān xià yī jiā zhī yì. fǎ chūn qiū zhī zhèng shǐ, tǐ dà yì zhī qián yuán. bǐng huàn huáng yóu, quán yú zhì dào. kě zì gēng shēn nián wǔ yuè shí jiǔ rì, jiàn yuán wèi zhōng tǒng yuán nián. wéi jí wèi tǐ yuán zhī shǐ, bì lì jīng chén jì wèi xiān. gù nèi lì dōu shěng, yǐ zǒng hóng gāng wài shè zǒng sī, yǐ píng shù zhèng. réng yǐ xìng lì chú hài zhī shì bǔ piān jiù bì zhī fāng, suí zhào yǐ sòng. yú xì! bǐng lù wò shū, bì yīn shí ér jiàn hào shī rén fā zhèng, qī yǔ wù yǐ gēng xīn. fū xuān kěn cè zhī cí, biǎo zhe yōu láo zhī yì. fán zài chén shù, tǐ yǔ zhì huái!
祖宗以神武定四方,淳德御群下。朝廷草創,未遑潤色之文;政事變通,漸有綱維之目。朕獲纘舊服,載擴丕圖,稽列聖之洪規,講前代之定製。建元表歲,示人君萬世之傳;紀時書王,見天下一家之義。法《春秋》之正始,體大《易》之乾元。炳煥皇猷,權輿治道。可自庚申年五月十九日,建元為中統元年。惟即位體元之始,必立經陳紀為先。故內立都省,以總宏綱;外設總司,以平庶政。仍以興利除害之事、補偏救弊之方,隨詔以頌。於戲!秉籙握樞,必因時而建號;施仁發政,期與物以更新。敷宣懇惻之辭,表著憂勞之意。凡在臣庶,體予至懷!
zhào ān fǔ shòu chūn fǔ jūn mín. jiǎ wǔ, yǐ a lǐ bù gē fǎn, zhào shè tiān xià. yǐ wèi, lì shí lù xuān fǔ sī: yǐ sài diǎn chì lǐ dé huī wèi yān jīng lù xuān fǔ shǐ, xú shì lóng fù zhī sòng zǐ zhēn wèi yì dōu jì nán děng lù xuān fǔ shǐ, wáng pán fù zhī hé nán lù jīng lüè shǐ shǐ tiān zé wèi hé nán xuān fǔ shǐ yáng guǒ wèi běi jīng děng lù xuān fǔ shǐ, zhào bǐng fù zhī zhāng dé huī wèi píng yáng tài yuán lù xuān fǔ shǐ, xiè xuān fù zhī bèi lǔ hǎi yá liú sù bìng wèi zhēn dìng lù xuān fǔ shǐ yáo shū wèi dōng píng lù xuān fǔ shǐ, zhāng sù fù zhī zhōng shū zuǒ chéng zhāng wén qiān wèi dà míng zhāng dé děng lù xuān fǔ shǐ, yóu xiǎn fù zhī nián hé nán hé wèi xī jīng lù xuān fǔ shǐ, cuī jù jì fù zhī lián xī xiàn wèi jīng zhào děng lù xuān fǔ shǐ. yǐ wāng wéi zhèng wèi gǒng chāng děng chù pián yí dōu zǒng shuài, hǔ lán jī wèi gǒng chāng lù yuán shuài. zhào yù chéng dū lù shì láng zhāng wēi ān fǔ yuán zhōng mián zī qióng péng děng zhōu, xī chuān tóng chuān lóng qìng shùn qìng děng fǔ jí gè chù shān zhài guī fù guān lì, jiē gěi xuān mìng jīn fú yǒu chà. zhào píng yáng jīng zhào liǎng lù xuān fǔ sī qiān bīng qī qiān rén, yú yán ān děng chù shǒu ài, yǐ wàn hù zhèng dǐng xī lá máng gǔ dài lǐng zhī, pín bù néng yīng yì zhě, guān wèi zī gěi. zhēng zhū lù bīng sān wàn zhù yān jīng jìn dì, mìng zhū lù shì mǎ wàn pǐ sòng kāi píng fǔ. yǐ zǒng shuài wāng liáng chén tǒng shǎn xī hàn jūn yú yán hé shǒu ài. lì wàng yún yì, fēi jūn shì wú dé zhé rù. yíng huò rù nán dòu, liú wǔ shí yú rì.
詔安撫壽春府軍民。甲午,以阿里不哥反,詔赦天下。乙未,立十路宣撫司:以賽典赤、李德輝為燕京路宣撫使,徐世隆副之;宋子貞為益都濟南等路宣撫使,王磐副之;河南路經略使史天澤為河南宣撫使;楊果為北京等路宣撫使,趙昞副之;張德輝為平陽太原路宣撫使,謝瑄副之;孛魯海牙、劉肅並為真定路宣撫使;姚樞為東平路宣撫使,張肅副之;中書左丞張文謙為大名彰德等路宣撫使,游顯副之;粘合南合為西京路宣撫使,崔巨濟副之;廉希憲為京兆等路宣撫使。以汪惟正為鞏昌等處便宜都總帥,虎闌箕為鞏昌路元帥。詔諭成都路侍郎張威安撫元、忠、綿、資、邛、彭等州,西川、潼川、隆慶、順慶等府及各處山寨歸附官吏,皆給宣命、金符有差。詔平陽、京兆兩路宣撫司僉兵七千人,於延安等處守隘,以萬戶鄭鼎、昔剌忙古帶領之,貧不能應役者,官為資給。征諸路兵三萬駐燕京近地,命諸路市馬萬匹送開平府。以總帥汪良臣統陝西漢軍於沿河守隘。立望雲驛,非軍事毋得輒入。熒惑入南斗,留五十餘日。
liù yuè wù xū, zhào yān jīng xī jīng běi jīng sān lù xuān fǔ sī yùn mǐ shí wàn shí, shū kāi píng fǔ jí fǔ zhōu shā jǐng jìng zhōu yú ér luò, yǐ bèi jūn chǔ. yǐ lǐ tǎn wèi jiāng huái dà dū dū. liú tài píng děng móu fǎn, shì jué fú zhū, bìng zhū qǐ dài bù huā yú dōng chuān, míng lǐ huǒ zhě yú xī chuān. hún dōu hǎi fǎn. yǐ sì, lǐ tǎn yán: huò sòng dié zhě, yán jiǎ shì dào diào bīng, shēng yán gōng lián zhōu, qiǎn rén chān zhī, jiàn xǔ pǔ jiāng kǒu jí shè yáng hú bīng chuán èr qiān sōu, yí shàn lǐ chéng qiàn yǐ bèi. bà ā lán dài ér suǒ qiān jiě yán hù jūn bǎi rén. rén zǐ, zhào shǎn xī sì chuān xuān fǔ sī bā chūn jié zhì zhū jūn. yǐ mǎo, zhào dōng píng lù wàn hù yán zhōng jì děng fā jīng bīng yī wàn wǔ qiān rén fù kāi píng. yǐ chǒu, yǐ shí zhǎng bù wèi dà lǐ guó zǒng guǎn, pèi hǔ fú. zhào shí lù xuān fǔ sī zào zhàn ǎo qiú mào, gè yǐ wàn jì, shū kāi píng. shì yuè, zhào zhēn dìng liú yù, xíng zhōu hǎo zǐ míng, zhāng dé hú zhī yù, yān jīng féng wèi wáng guāng yì yáng shù lǐ yàn tōng zhào hé zhī, dōng píng hán wén xiàn zhāng fǎng děng, chéng chuán fù què. gāo lì guó wáng wáng tiǎn qiǎn qí zi yǒng ān gōng xī pàn sī zǎi shì hán jí lái hè jí wèi, yǐ guó wáng fēng cè wáng yìn jí hǔ fú cì zhī.
六月戊戌,詔燕京、西京、北京三路宣撫司運米十萬石,輸開平府及撫州、沙井、淨州、魚兒濼,以備軍儲。以李璮為江淮大都督。劉太平等謀反,事覺伏誅,並誅乞帶不花於東川,明里火者於西川。渾都海反。乙巳,李璮言:「獲宋諜者,言賈似道調兵,聲言攻漣州,遣人覘之,見許浦江口及射陽湖兵船二千艘,宜繕理城塹以備。」罷阿藍帶兒所簽解鹽戶軍百人。壬子,詔陝西四川宣撫司八春節制諸軍。乙卯,詔東平路萬戶嚴忠濟等發精兵一萬五千人赴開平。乙丑,以石長不為大理國總管,佩虎符。詔十路宣撫司造戰襖、裘、帽,各以萬計,輸開平。是月,召真定劉郁,邢州郝子明,彰德胡祗遹,燕京馮渭、王光益、楊恕、李彥通、趙和之,東平韓文獻、張昉等,乘傳赴闕。高麗國王王倎遣其子永安公僖、判司宰事韓即來賀即位,以國王封冊、王印及虎符賜之。
qiū qī yuè wù chén, chì yān jīng běi jīng xī jīng zhēn dìng píng yáng dà míng dōng píng yì dōu děng lù xuān fǔ sī, zào yáng qiú pí mào kù xuē, jiē yǐ wàn jì, shū kāi píng. jǐ sì, yǐ wàn hù shǐ tiān zé hù cóng xiān dì yǒu gōng, cì yín wàn wǔ qiān liǎng. qiǎn líng zhōu zhǒng tián mín hái jīng zhào. gēng wǔ, cì shān dōng xíng shěng dà dū dū lǐ tǎn jīn fú èr shí yín fú wǔ, bǐ gěi suǒ bù yǒu gōng jiāng shì. guǐ yǒu, yǐ yān jīng lù xuān wèi shǐ mà mà xíng zhōng shū shěng shì, yān jīng lù xuān wèi shǐ zhào bì píng zhāng zhèng shì, zhāng qǐ yuán cān zhī zhèng shì, wáng è hàn lín xué shì chéng zhǐ jiān xiū guó shǐ, hé nán lù xuān fǔ shǐ shǐ tiān zé jiān jiāng huái zhū yì jūn mǎ jīng lüè shǐ. bǐng zǐ, zhào zhōng shū shěng gěi zhū wáng tǎ chá ér yì dōu píng zhōu fēng yì suì fù jīn bó, bìng yǐ zhū wáng bái hǔ xí lá mén suǒ shǔ mín hù rén jiàng suì fù gěi zhī. zhào zào zhōng tǒng yuán bǎo jiāo chāo. lì hù shì yú yǐng zhōu lián shuǐ guāng huà jūn. běi jīng lù dōu yuán shuài ā hǎi qǐ miǎn suǒ bù jūn shì zhēng yáo, cóng zhī. sòng bīng gōng biān chéng, zhào qiǎn tài yǐn qiè liè máng gǔ dài lǜ suǒ bù, hé bīng jī zhī. xià zhào bāo shǎng xíng shěng dà dū dū lǐ tǎn. dì zì jiāng tǎo a lǐ bù gē. chì liú tiān lín guī cuò zhōng dōu xī jīn yì chuán mǎ.
秋七月戊辰,敕燕京、北京、西京、真定、平陽、大名、東平、益都等路宣撫司,造羊裘、皮帽、褲、靴,皆以萬計,輸開平。己巳,以萬戶史天澤扈從先帝有功,賜銀萬五千兩。遣靈州種田民還京兆。庚午,賜山東行省大都督李璮金符二十、銀符五,俾給所部有功將士。癸酉,以燕京路宣慰使禡禡行中書省事,燕京路宣慰使趙璧平章政事,張啟元參知政事,王鶚翰林學士承旨兼修國史,河南路宣撫使史天澤兼江淮諸翼軍馬經略使。丙子,詔中書省給諸王塔察兒益都、平州封邑歲賦、金帛,並以諸王白虎、襲剌門所屬民戶、人匠、歲賦給之。詔造中統元寶交鈔。立互市於潁州、漣水、光化軍。北京路都元帥阿海乞免所部軍士征徭,從之。宋兵攻邊城,詔遣太尹、怯列、忙古帶率所部,合兵擊之。下詔褒賞行省大都督李璮。帝自將討阿里不哥。敕劉天麟規措中都析津驛傳馬。
bā yuè bǐng wǔ, shòu zhōng shū zuǒ chéng xíng dà míng děng lù xuān fǔ shǐ zhāng wén qiān hǔ fú. dīng wèi, zhào dōu yuán shuài niǔ lín suǒ guò wú shàn chuí lüè guān lì. jǐ yǒu, lì qín shǔ xíng zhōng shū shěng, yǐ jīng zhào děng lù xuān fǔ shǐ lián xī xiàn wèi zhōng shū shěng yòu chéng, xíng shěng shì. sòng bīng lín lián zhōu, lǐ tǎn qǐ zhū dào yuán bīng. guǐ chǒu, cì bì xiáng chì tǎ lá hún yín èr qiān wǔ bǎi liǎng. lǐ tǎn qǐ qiǎn jiāng yì bīng, dù huái gōng sòng, yǐ fāng qiǎn shǐ xiū hǎo, bù cóng. guǐ hài, zé zhōu lù zhōu hàn, mín jī, chì zhèn zhī.
八月丙午,授中書左丞、行大名等路宣撫使張文謙虎符。丁未,詔都元帥紐璘所過毋擅捶掠官吏。己酉,立秦蜀行中書省,以京兆等路宣撫使廉希憲為中書省右丞,行省事。宋兵臨漣州,李璮乞諸道援兵。癸丑,賜必庠赤塔剌渾銀二千五百兩。李璮乞遣將益兵,渡淮攻宋,以方遣使修好,不從。癸亥,澤州、潞州旱,民飢,敕賑之。
jiǔ yuè dīng mǎo, dì zài zhuǎn dōu ér gē zhī dì, yǐ a lǐ bù gē yí mìng, xià zhào yù zhōng wài. yǐ hài, lǐ tǎn fù qǐng gōng sòng, fù yù zhǐ zhī. rén wǔ, chū zhì gǒng wèi yí zhàng. shì yuè, ā lán dá ér lǜ bīng zhì xī liáng fǔ, yǔ hún dōu hǎi jūn hé, zhào zhū wáng hé dān hé bì chì yǔ zǒng shuài wāng liáng chén děng lǜ shī tǎo zhī. bǐng xū, dà bài qí jūn yú gū zāng, zhǎn ā lán dá ér jí hún dōu hǎi, xī tǔ xī píng.
九月丁卯,帝在轉都兒哥之地,以阿里不哥遺命,下詔諭中外。乙亥,李璮復請攻宋,復諭止之。壬午,初置拱衛儀仗。是月,阿藍答兒率兵至西涼府,與渾都海軍合,詔諸王合丹、合必赤與總帥汪良臣等率師討之。丙戌,大敗其軍於姑臧,斬阿藍答兒及渾都海,西土悉平。
dōng shí yuè dīng wèi, lǐ tǎn yán sòng bīng fù jūn yú lián zhōu. guǐ chǒu, chū xíng zhōng tǒng bǎo chāo. wù wǔ, chē jià zhù xī guāng zhī dì, mìng gěi guān qián, gù zài jīng tuó tuó, yùn mǐ wàn shí, shū xíng zài suǒ.
冬十月丁未,李璮言宋兵復軍於漣州。癸丑,初行中統寶鈔。戊午,車駕駐昔光之地,命給官錢,雇在京橐駝,運米萬石,輸行在所。
shí yī yuè wù zǐ, fā cháng píng cāng zhèn yì dōu jì nán bīn dì jī mín.
十一月戊子,發常平倉賑益都、濟南、濱棣饑民。
shí èr yuè bǐng shēn, yǐ lǐ bù láng zhōng mèng jiǎ lǐ bù yuán wài láng lǐ wén jùn shǐ ān nán dà lǐ. yǐ sì, lǐ tǎn shàng jiāng shì gōng, mìng tǎn yǐ yì dōu guān yín shǎng zhī. dì zhì zì hé lín, zhù bì yān jīng jìn jiāo. shǐ zhì jì xiǎng tài miào jì qì fǎ fú. yǐ fàn sēng bā hé sī bā wèi dì shī, shòu yǐ yù yìn, tǒng shì jiào. lì xiān yīn yuàn, fù gǎi wèi yù chén yuàn, kuò lè gōng. lì yí fèng sī, yòu lì fú bǎo jú jí yù jiǔ kù qún mù suǒ. shēng wèi huī wèi zǒng guǎn fǔ. cì qīn wáng mù gē yín èr qiān wǔ bǎi liǎng zhū wáng àn zhǐ dài hū lá hū ér hé dān hū lá chū shèng nà hé ér yín gè wǔ qiān liǎng, wén qǐ bó gè sān bǎi pǐ, jīn sù bàn zhī zhū wáng tǎ chá ā shù lǔ chāo gè wǔ shí jiǔ dìng yǒu qí, mián wǔ qiān jiǔ shí bā jīn, juàn wǔ qiān jiǔ shí bā pǐ, wén qǐ sān bǎi pǐ, jīn sù bàn zhī hǎi dōu yín bā bǎi sān shí sān liǎng, wén qǐ wǔ shí pǐ, jīn sù bàn zhī dǔ ér chì yě bù gàn yín bā bǎi wǔ shí liǎng wù lǔ hū dài yín wǔ qiān liǎng, wén qǐ sān bǎi pǐ, jīn sù bàn zhī zhǐ bì tiē mù ér yín bā bǎi sān shí sān liǎng zhǎo dōu bó mù ér yín wǔ qiān liǎng, wén qǐ sān bǎi pǐ, jīn sù bàn zhī dōu lǔ yá hū yín bā bǎi sān shí sān liǎng, tè cì mián wǔ shí jīn ā zhǐ jí yín wǔ qiān liǎng, wén qǐ sān bǎi, jīn sù bàn zhī xiān cháo huáng hòu tiē gǔ lún yín èr qiān wǔ bǎi liǎng, luó róng děng zhé bǎo chāo èr shí sān dìng yǒu qí huáng hòu wò zhě sī yín èr qiān wǔ bǎi liǎng wù lǔ hū nǎi fēi zǐ yín wǔ qiān liǎng. zì shì suì yǐ wèi cháng.
十二月丙申,以禮部郎中孟甲、禮部員外郎李文俊使安南、大理。乙巳,李璮上將士功,命璮以益都官銀賞之。帝至自和林,駐蹕燕京近郊。始制祭享太廟祭器、法服。以梵僧八合思八為帝師,授以玉印,統釋教。立仙音院,復改為玉宸院,括樂工。立儀鳳司,又立符寶局及御酒庫、群牧所。升衛輝為總管府。賜親王穆哥銀二千五百兩;諸王按只帶、忽剌忽兒、合丹、忽剌出、勝納合兒銀各五千兩,文綺帛各三百匹,金素半之;諸王塔察、阿術魯鈔各五十九錠有奇,綿五千九十八斤,絹五千九十八匹,文綺三百匹,金素半之;海都銀八百三十三兩,文綺五十匹,金素半之;睹兒赤、也不干銀八百五十兩;兀魯忽帶銀五千兩,文綺三百匹,金素半之;只必帖木兒銀八百三十三兩;爪都、伯木兒銀五千兩,文綺三百匹,金素半之;都魯、牙忽銀八百三十三兩,特賜綿五十斤;阿只吉銀五千兩,文綺三百,金素半之;先朝皇后怗古倫銀二千五百兩,羅絨等折寶鈔二十三錠有奇;皇后斡者思銀二千五百兩;兀魯忽乃妃子銀五千兩。自是歲以為常。
èr nián chūn zhēng yuè xīn wèi yè, dōng běi chì qì zhào rén, dà rú xí. yǐ yǒu, sòng bīng wéi lián zhōu. jǐ chǒu, lǐ tǎn lǜ jiāng shì yíng zhàn, bài zhī, cì zhào jiǎng yù, gěi jīn yín fú yǐ shǎng jiāng shì. gēng yín, tǎn shàn fā bīng xiū yì dū chéng qiàn.
二年春正月辛未夜,東北赤氣照人,大如席。乙酉,宋兵圍漣州。己丑,李璮率將士迎戰,敗之,賜詔獎諭,給金銀符以賞將士。庚寅,璮擅發兵修益都城塹。
èr yuè dīng yǒu, tài yīn yǎn mǎo. jǐ hài, sòng bīng gōng lián shuǐ, mìng ā shù děng shuài bīng fù zhī. bǐng wǔ, chē jià xìng kāi píng. zhào jiǎn miǎn mín jiān chà fā, bà shǒu ài zhū jūn. qín shǔ xíng shěng jiè mín qián gěi jūn, yǐ jīn nián shuì fù cháng zhī. miǎn píng yáng tài yuán jūn zhàn hù zhòng kē zū shuì. dīng wèi, zhào xíng zhōng shū shěng píng zhāng mà mà jí wáng wén tǒng děng lǜ gè lù xuān fǔ shǐ fù què. dīng sì, lǐ tǎn pò sòng bīng yú shā hú yàn.
二月丁酉,太陰掩昴。己亥,宋兵攻漣水,命阿術等帥兵赴之。丙午,車駕幸開平。詔減免民間差發,罷守隘諸軍。秦蜀行省借民錢給軍,以今年稅賦償之。免平陽、太原軍站戶重科租稅。丁未,詔行中書省平章禡禡及王文統等率各路宣撫使赴闕。丁巳,李璮破宋兵於沙湖堰。
sān yuè rén xū shuò, rì yǒu shí zhī. xià sì yuè bǐng wǔ, zhào jūn zhōng suǒ fú rú shì tīng shú wèi mín. xīn hài, qiǎn gōng gōng wǎng jiào shàn chǎn rén wèi gōng. yǐ mǎo, zhào shí lù xuān fǔ shǐ liàng miǎn mín jiān kè chéng. mìng xuān fǔ sī guān quàn nóng sāng, yì yóu duò, lǐ gāo nián, wèn mín jí kǔ, jǔ wén xué cái shí kě yǐ cóng zhèng jí mào cái yì děng, liè míng shàng wén, yǐ tīng zhuó yòng qí zhí guān wū làn jí mín bù xiào tì zhě, liàng qīng zhòng yì fá. xīn yǒu, zhào tài kāng nǔ jūn èr qiān bā bǎi rén shù cài zhōu. yǐ lǐ bù láng zhōng liú fāng shǐ dà lǐ děng guó.
三月壬戌朔,日有食之。夏四月丙午,詔軍中所俘儒士聽贖為民。辛亥,遣弓工往教鄯闡人為弓。乙卯,詔十路宣撫使量免民間課程。命宣撫司官勸農桑,抑游惰,禮高年,問民疾苦,舉文學才識可以從政及茂才異等,列名上聞,以聽擢用;其職官污濫及民不孝悌者,量輕重議罰。辛酉,詔太康弩軍二千八百人戍蔡州。以禮部郎中劉芳使大理等國。
wǔ yuè yǐ chǒu, jìn shǐ chén wú rù mín jiā, lìng zhǐ dùn xī jīn yì. qiǎn cuī míng dào lǐ quán yì wèi xiáng wèn guān, yì sòng huái dōng zhì sī, fǎng wèn guó xìn shǐ hǎo jīng děng suǒ zài, réng yǐ jī liú xìn shǐ qīn rǎo jiāng chǎng jié zhī. gēng chén, chì shǐ chén jí jūn shì suǒ guò chéng yì, guān gěi lǐn xì, wú rǎo yú mín. dīng hài, shēn yán yán biān jūn mín yuè jìng sī shāng zhī jìn. táng qìng zi zhèng chén rù jiàn, zhào fù qí jiā. chí zhū lù shān zé zhī jìn. jìn sī shā mǎ niú. shēn yán yuè jìng sī shāng, fàn mǎ pǐ zhě zuì sǐ. yǐ hé nán jīng lüè xuān fǔ shǐ shǐ tiān zé wèi zhōng shū yòu chéng xiàng, hé nán jūn mín bìng tīng jié zhì. zhào chéng dū lù zhì huì mín yào jú. qiǎn wáng yòu yú xī chuān děng lù cǎi fǎng yī rú sēng dào.
五月乙丑,禁使臣毋入民家,令止頓析津驛。遣崔明道、李全義為詳問官,詣宋淮東制司,訪問國信使郝經等所在,仍以稽留信使、侵擾疆場詰之。庚辰,敕使臣及軍士所過城邑,官給廩餼,毋擾於民。丁亥,申嚴沿邊軍民越境私商之禁。唐慶子政臣入見,詔復其家。弛諸路山澤之禁。禁私殺馬牛。申嚴越境私商,販馬匹者罪死。以河南經略宣撫使史天澤為中書右丞相,河南軍民並聽節制。詔成都路置惠民藥局。遣王祐於西川等路採訪醫、儒、僧、道。
liù yuè guǐ sì, kuò lòu jí lǎo yòu děng hù, xié jì biān hù fù shuì. bǐng shēn, cì xīn fù rén wáng xiǎn zhōng wáng yì děng yī wù yǒu chà. lǐ tǎn qiǎn rén xiàn lián shuǐ jié. bà zhū lù jū shōu bèi lán xī. jìn zhū wáng shàn qiǎn shǐ zhāo mín jí zhēng sī qián. wù xū, tài yīn fàn jiǎo. zhào yù shí lù xuān fǔ sī bìng guǎn mín guān, dìng yán jiǔ shuì kè děng fǎ. guǐ mǎo, yǐ yán zhōng fàn wèi dōng píng lù xíng jūn wàn hù jiān guǎn mín zǒng guǎn, réng yù dōng píng lù dá lǔ huā chì děng guān bìng tīng jié zhì. zhào dìng zhōng wài guān suǒ chéng mǎ shù gè yǒu chà. yǐ sì, zhèn huǒ shǎo lǐ yì hù zhī fá shí zhě. shǎng qīn chá suǒ bù jiāng xiào yǒu gōng zhě yín èr qiān wǔ bǎi liǎng jí bì bó yǒu chà. jǐ yǒu, mìng dòu mò réng hàn lín shì jiǎng xué shì. mò yǔ wáng è miàn lùn wáng wén tǒng bù yí zài xiàng wèi, jiàn xǔ héng dài zhī, dì bù yì ér bà. xīn hài, zhuǎn yì zhōu mǐ wàn shí zhèn qīn wáng tǎ chá ér suǒ bù jī mín. cì qīn wáng hé dān suǒ bù jūn bì bó jiǔ bǎi pǐ bù qiān jiǔ bǎi pǐ. yǐ mǎo, chì píng yáng lù ān yì xiàn pú táo jiǔ zì jīn wú gòng. zhào: xuān shèng miào jí guǎn nèi shū yuàn, yǒu sī suì shí zhì jì, yuè shuò shì diàn, jìn zhū guān yuán shǐ chén jūn mǎ, wú dé qīn rǎo xiè dú, wéi zhě jiā zuì. bǐng chén, yǐ wāng liáng chén tóng qiān gǒng chāng lù pián yí dōu zǒng shuài, fán jūn mín guān bìng tīng liáng chén jié zhì. dīng sì, chì zhū lù zào rén mǎ jiǎ jí tiě zhuāng jù wàn èr qiān, shū kāi píng. wù wǔ, zhào wú shōu wèi huī huái mèng fù shuì, yǐ cháng qí suǒ jiè chú sù. gēng shēn, sòng lú zhōu ān fǔ shǐ liú zhěng jǔ chéng jiàng, yǐ zhěng xíng kuí fǔ lù zhōng shū shěng jiān ān fǔ shǐ, pèi hǔ fú. réng yù dōu yuán shuài niǔ lín děng shǐ cún xù qí mín. cì gù jīn hàn lín xiū zhuàn wèi fán shì jìng sù. qín shǔ xíng shěng yán qīng jū shān dōu yuán shuài qīn chá děng suǒ bù jiāng xiào yǒu gōng, zhào jiàng hǔ fú yī jīn fú wǔ yín fú wǔ shí qī, lìng xíng shěng quán dìng zhí míng gěi zhī. chéng lín táo. shēng zhēn dìng gǔ chéng xiàn wèi jìn zhōu, yǐ gǔ chéng ān píng wǔ qiáng ráo yáng lì yān. cì sēng zi cōng huái mèng xíng zhōu tián gè wǔ shí qǐng. bà jīn yín tóng tiě dān fěn xī lù kēng yě suǒ yì mín fū jí hé nán wǔ yáng jiāng hù téng huā hù, hái zhī zhōu xiàn. cì dà lǐ guó zhǔ duàn shí hǔ fú, yōu zhào fǔ yù zhī. mìng lǐ tǎn lǐng yì dōu lù yán kè. chū gōng jú xiù nǚ, tīng qí hūn jià. huái mèng guǎng jì qú tí jǔ wáng yǔn zhōng dà shǐ yáng duān rén záo qìn hé qú chéng, gài tián sì bǎi liù shí yú suǒ. gāo lì guó wáng tiǎn gēng míng zhí, qiǎn qí shì zǐ chén fèng biǎo lái cháo, mìng sù wèi jiāng jūn bèi lǐ chá lǐ bù láng zhōng gāo yì mín chí zhào wǎng yù, réng yǐ yù dài cì zhī. yǐ bù huā wèi zhōng shū yòu chéng xiàng, yē lǜ zhù wèi zhōng shū zuǒ chéng xiàng, zhāng qǐ yuán wèi zhōng shū yòu chéng. shòu guǎn lǐng chóng qìng fǔ lí yǎ wēi mào qióng guàn qī chù jūn mín xiǎo tài wèi hǔ fú.
六月癸巳,括漏籍老幼等戶,協濟編戶賦稅。丙申,賜新附人王顯忠、王誼等衣物有差。李璮遣人獻漣水捷。罷諸路拘收孛蘭奚。禁諸王擅遣使招民及征私錢。戊戌,太陰犯角。詔諭十路宣撫司並管民官,定鹽酒稅課等法。癸卯,以嚴忠范為東平路行軍萬戶兼管民總管,仍諭東平路達魯花赤等官並聽節制。詔定中外官所乘馬數各有差。乙巳,賑火少里驛戶之乏食者。賞欽察所部將校有功者銀二千五百兩及幣帛有差。己酉,命竇默仍翰林侍講學士。默與王鶚面論王文統不宜在相位,薦許衡代之,帝不懌而罷。辛亥,轉懿州米萬石賑親王塔察兒所部饑民。賜親王合丹所部軍幣帛九百匹、布千九百匹。乙卯,敕平陽路安邑縣蒲萄酒自今毋貢。詔:「宣聖廟及管內書院,有司歲時致祭,月朔釋奠,禁諸官員使臣軍馬,毋得侵擾褻瀆,違者加罪。」丙辰,以汪良臣同簽鞏昌路便宜都總帥,凡軍民官並聽良臣節制。丁巳,敕諸路造人馬甲及鐵裝具萬二千,輸開平。戊午,詔毋收衛輝、懷孟賦稅,以償其所借芻粟。庚申,宋瀘州安撫使劉整舉城降,以整行夔府路中書省兼安撫使,佩虎符。仍諭都元帥紐璘等使存恤其民。賜故金翰林修撰魏璠諡靖肅。秦蜀行省言青居山都元帥欽察等所部將校有功,詔降虎符一、金符五、銀符五十七,令行省銓定職名給之。城臨洮。升真定鼓城縣為晉州,以鼓城、安平、武強、饒陽隸焉。賜僧子聰懷孟、邢州田各五十頃。罷金、銀、銅、鐵、丹粉、錫碌坑冶所役民夫及河南舞陽姜戶、藤花戶,還之州縣。賜大理國主段實虎符,優詔撫諭之。命李璮領益都路鹽課。出工局繡女,聽其婚嫁。懷孟廣濟渠提舉王允中、大使楊端仁鑿沁河渠成,溉田四百六十餘所。高麗國王倎更名禃,遣其世子愖奉表來朝,命宿衛將軍孛里察、禮部郎中高逸民持詔往諭,仍以玉帶賜之。以不花為中書右丞相,耶律鑄為中書左丞相,張啟元為中書右丞。授管領崇慶府、黎、雅、威、茂、邛、灌七處軍民小太尉虎符。
qiū qī yuè xīn yǒu shuò, lì jūn chǔ dōu zhuǎn yùn shǐ sī, yǐ mǎ yuè hé nǎi wèi shǐ, zhōu kǎi wèi fù shǐ. guǐ hài, chū lì hàn lín guó shǐ yuàn. wáng è qǐng xiū liáo jīn èr shǐ, yòu yán: táng tài zōng zhì hóng wén guǎn, sòng tài zōng shè nèi wài xué shì yuàn. jīn yí chú bài xué shì yuàn guān, zuò yǎng rén cái. qǐ yǐ yòu chéng xiàng shǐ tiān zé jiān xiū guó shǐ, zuǒ chéng xiàng yē lǜ zhù píng zhāng zhèng shì wáng wén tǒng jiān xiū liáo jīn shǐ, réng cǎi fǎng yí shì. bìng cóng zhī. zhèn hé lín jī mín. shǎng gǒng chāng lù zǒng shuài wāng wéi zhèng jiāng xiào zhǎn hún dōu hǎi gōng yín èr qiān wǔ bǎi liǎng mǎ jià yín sì qiān jiǔ bǎi liǎng. zhū wáng chāng tóng zhāo hé nán lòu jí hù wǔ bǎi, mìng fù zhī yǒu sī. mìng zǒng guǎn wáng qīng zhì shén bì gōng zhù zi gōng. yù hé nán guǎn jūn guān yú jìn chéng dì liàng cún mù chǎng, yú tīng mín gēng. bā sī dá ér qǐ yú gāo lì yā lǜ jiāng xī lì hù shì, cóng zhī. yǐ chǒu, qiǎn shǐ chí xiāng bì sì yuè dú. dīng chǒu, dù jiāng xīn fù mín liú tún cài zhōu zhě, xǐ jū huái mèng, dài qí zhǒng shí. yǐ wàn jiā nú wèi ān fǔ gāo lì jūn mín dá lǔ huā chì, cì hǔ fú. gēng chén, xī jīng xuān dé yǔn shuāng shā jià. xīn sì, zhào xǔ héng jí qí jiā jiào huái mèng shēng tú. mìng xī jīng xuān fǔ sī zào chuán bèi xī xià cáo yùn. rén wǔ, qiǎn nà sù lá dīng mèng jiǎ děng shǐ ān nán. yǐ yǒu, yǐ niú yì yǔ xuě, dào tú ní nìng, gǎi lì shuǐ yì. jǐ chǒu, mìng liàn shī wáng dào fù yú zhēn dìng zhú dào guān, cì míng yù huá. yù jiāng shì jǔ bīng gōng sòng, zhào yuē: zhèn jí wèi zhī hòu, shēn yǐ jí bīng wèi niàn, gù nián qián qiǎn shǐ yú sòng yǐ tōng hé hǎo. sòng rén bù wù yuǎn tú, cì wǒ xiǎo xì, fǎn qǐ biān xìn, dōng piāo xī lüè, céng wú níng rì. zhèn jīn chūn hái gōng, zhū dà chén jiē yǐ jǔ bīng nán fá wèi qǐng, zhèn zhòng yǐ liǎng guó shēng líng zhī gù, yóu dài xìn shǐ hái guī, shù yǒu quān xīn, yǐ chéng hé yì, liú ér bù zhì zhě, jīn yòu bàn zài yǐ. wǎng lái zhī lǐ jù jué, qīn rǎo zhī bào bù yǐ. bǐ cháng yǐ yì guān lǐ lè zhī guó zì jū, lǐ dāng rú shì hū? qū zhí zhī fēn, zhuó rán kě jiàn. jīn qiǎn wáng dào zhēn wǎng yù. qīng děng dāng zhěng ěr shì zú, lì ěr gē máo, jiǎo ěr gōng shǐ, yuē huì zhū jiāng, qiū gāo mǎ féi, shuǐ lù fēn dào ér jìn, yǐ wèi wèn zuì zhī jǔ. shàng lài zōng miào shè jì zhī líng, qí kè yǒu xūn. qīng děng dāng xuān bù zhèn xīn, míng yù jiāng shì, gè dāng zì miǎn, wú tì zhèn mìng. è zhōu qīng shān jī hǔ huáng zhōu suǒ zhāo xīn mín qiān zhì jiāng běi zhě, shè guān lǐng zhī. chì huái mèng mù dì tīng mín gēng kěn.
秋七月辛酉朔,立軍儲都轉運使司,以馬月合乃為使,周鍇為副使。癸亥,初立翰林國史院。王鶚請修遼、金二史,又言:「唐太宗置弘文館,宋太宗設內外學士院。今宜除拜學士院官,作養人才。乞以右丞相史天澤監修國史,左丞相耶律鑄、平章政事王文統監修《遼》、《金史》,仍採訪遺事。」並從之。賑和林饑民。賞鞏昌路總帥汪惟正將校斬渾都海功銀二千五百兩、馬價銀四千九百兩。諸王昌童招河南漏籍戶五百,命付之有司。命總管王青制神臂弓、柱子弓。諭河南管軍官於近城地量存牧場,余聽民耕。巴思答兒乞於高麗鴨綠江西立互市,從之。乙丑,遣使持香幣祀岳瀆。丁丑,渡江新附民留屯蔡州者,徙居懷孟,貸其種食。以萬家奴為安撫高麗軍民達魯花赤,賜虎符。庚辰,西京、宣德隕霜殺稼。辛巳,詔許衡即其家教懷孟生徒。命西京宣撫司造船備西夏漕運。壬午,遣納速剌丁、孟甲等使安南。乙酉,以牛驛雨雪,道途泥濘,改立水驛。己丑,命鍊師王道婦於真定築道觀,賜名玉華。諭將士舉兵攻宋,詔曰:「朕即位之後,深以戢兵為念,故年前遣使於宋以通和好。宋人不務遠圖,伺我小隙,反啟邊釁,東剽西掠,曾無寧日。朕今春還宮,諸大臣皆以舉兵南伐為請,朕重以兩國生靈之故,猶待信使還歸,庶有悛心,以成和議,留而不至者,今又半載矣。往來之禮遽絕,侵擾之暴不已。彼嘗以衣冠禮樂之國自居,理當如是乎?曲直之分,灼然可見。今遣王道貞往諭。卿等當整爾士卒,礪爾戈矛,矯爾弓矢,約會諸將,秋高馬肥,水陸分道而進,以為問罪之舉。尚賴宗廟社稷之靈,其克有勛。卿等當宣布朕心,明諭將士,各當自勉,毋替朕命。」鄂州青山磯、滸黃洲所招新民遷至江北者,設官領之。敕懷孟牧地聽民耕墾。
bā yuè rén chén, cì gù jīn bǔ què lǐ dà jié shì zhēn sù. dīng yǒu, mìng kāi píng shǒu chén shì diàn yú xuān shèng miào. wù xū, yǐ yān jīng děng lù xuān fǔ shǐ sài diǎn chì wèi píng zhāng zhèng shì, chì yǐ hè tiān jué wèi jīn chǐ děng guó ān fǔ shǐ, hū lín bó fù zhī, réng zhāo yù shǐ ān qí mín. jǐ hài, yù wǔ wèi jūn dōu zhǐ huī shǐ lǐ bó yòu tài běn jūn pí lǎo zhě, xuǎn jīng ruì dài zhī, gěi hǎi qīng yín fú yī, yǒu zòu, chí yì yǐ wén. xīn chǒu, yǐ xuān fǔ shǐ nián hé nán hé wèi zhōng shū yòu chéng, kuò kuò wèi zhōng shū zuǒ chéng, jiǎ wén bèi wèi kāi yuán nǚ zhí shuǐ dá dá děng chù xuān fǔ shǐ, cì hǔ fú. yǐ sòng jiàng jiāng wáng qīng wèi zǒng guǎn, jiào wǔ wèi jūn xí shè. yǐ sì, jìn yǐ fú lüè fù nǚ wèi chāng. bǐng wǔ, tài bái fàn suì xīng. yǐ xǔ héng wèi guó zi jì jiǔ. dīng wèi, yǐ yáo shū wèi dà sī nóng, dòu mò réng hàn lín shì jiǎng xué shì. xiān shì, yǐ shū wèi tài zǐ tài shī, héng wèi tài zǐ tài fù, mò wèi tài zǐ tài bǎo, shū děng yǐ bù gǎn dāng shī fù lǐ, jiē cí bù bài, gù fù yǒu shì mìng. chū lì quàn nóng sī, yǐ chén suì cuī bīn chéng zhòng kuān nián hé cóng zhōng wèi bīn dì píng yáng jì nán hé jiān quàn nóng shǐ, lǐ shì miǎn chén tiān xī chén yīng wǔ máng gǔ dài wèi xíng míng hé nán dōng píng zhuō zhōu quàn nóng shǐ. jǐ yǒu, mìng dà míng děng lù xuān fǔ shǐ suì gěi hàn lín shì jiǎng xué shì dòu mò tài yī fù shǐ wáng ān rén yī liáng, cì tián yǐ wèi yǒng yè. jiǎ yín, shǎng dǒng wén bǐng suǒ jiāng dù jiāng jí běi zhēng yǒu gōng zhě èr shí èr rén, yín gè wǔ shí liǎng. fēng shùn tiān děng lù wàn hù zhāng róu wèi ān sù gōng, jì nán lù wàn hù zhāng róng wèi jì nán gōng. shǎn xī sì chuān xíng shěng qǐ jiù jué biān fāng zhòng xíng, bù yǔn. zhào shǎn xī sì chuān xíng shěng cún xù guī fù jūn mín. zhào: zì jīn shǐ chén yǒu jiǎo chēng shàng mìng zhě, yǒu sī bù dé tīng shòu. zhū wáng hòu fēi gōng zhǔ fù mǎ fēi wén zòu, bù xǔ shàn qǔ guān wù. cì qìng shòu sì hǎi yún sì lù dì wǔ bǎi qǐng. chì xī jīng yùn liáng yú shā jǐng, běi jīng yùn liáng yú yú ér pō. lì tán zhōu yì. bān dòu hú quán héng. zhèn huán zhōu jī mín. cì zhū wáng tǎ chá ér jīn qiān liǎng yín wǔ qiān liǎng bì sān bǎi pǐ. gěi ā shí hán jiǎ jià yín qiān èr bǎi liǎng. hé shí xīn zēng hù kǒu, cuò zhì zhū lù zhuǎn shū fǎ. mìng liú zhěng zhāo huái kuí fǔ jiā dìng děng chù mín hù. sòng sī shāng qī shí wǔ rén rù sù zhōu, yì zhì yú fǎ, zhào yòu zhī, hái qí huò, tīng què chǎng mào yì. réng xí sòng biān jiāng hái běi rén zhī liú nán zhě.
八月壬辰,賜故金補闕李大節諡貞肅。丁酉,命開平守臣釋奠於宣聖廟。戊戌,以燕京等路宣撫使賽典赤為平章政事,敕以賀天爵為金齒等國安撫使,忽林伯副之,仍招諭使安其民。己亥,諭武衛軍都指揮使李伯祐汰本軍疲老者,選精銳代之,給海青銀符一,有奏,馳驛以聞。辛丑,以宣撫使粘合南合為中書右丞,闊闊為中書左丞,賈文備為開元女直水達達等處宣撫使,賜虎符。以宋降將王青為總管,教武衛軍習射。乙巳,禁以俘掠婦女為娼。丙午,太白犯歲星。以許衡為國子祭酒。丁未,以姚樞為大司農,竇默仍翰林侍講學士。先是,以樞為太子太師,衡為太子太傅,默為太子太保,樞等以不敢當師傅禮,皆辭不拜,故復有是命。初立勸農司,以陳邃、崔斌、成仲寬、粘合從中為濱棣、平陽、濟南、河間勸農使,李士勉、陳天錫、陳膺武、忙古帶為邢洺、河南、東平、涿州勸農使。己酉,命大名等路宣撫使歲給翰林侍講學士竇默、太醫副使王安仁衣糧,賜田以為永業。甲寅,賞董文炳所將渡江及北征有功者二十二人,銀各五十兩。封順天等路萬戶張柔為安肅公,濟南路萬戶張榮為濟南公。陝西四川行省乞就決邊方重刑,不允。詔陝西四川行省存恤歸附軍民。詔:「自今使臣有矯稱上命者,有司不得聽受。諸王、后妃、公主、駙馬非聞奏,不許擅取官物。」賜慶壽寺、海雲寺陸地五百頃。敕西京運糧於沙井,北京運糧於魚兒泊。立檀州驛。頒斗斛權衡。賑桓州饑民。賜諸王塔察兒金千兩、銀五千兩、幣三百匹。給阿石寒甲價銀千二百兩。核實新增戶口,措置諸路轉輸法。命劉整招懷夔府、嘉定等處民戶。宋私商七十五人入宿州,議置於法,詔宥之,還其貨,聽榷場貿易。仍檄宋邊將還北人之留南者。
jiǔ yuè gēng shēn shuò, zhào yǐ hū tū huā zhái wèi zhōng shū shěng shǔ. fèng qiān zǔ zōng shén zhǔ yú shèng ān sì. guǐ hài, xíng zhōu ān fǔ shǐ zhāng gēng gào lǎo, zhào yǐ qí zi péng yì dài zhī. wǔ wèi qīn jūn dōu zhǐ huī shǐ lǐ bó yòu dǒng wén bǐng yán: wǔ wèi jūn pí lǎo zhě, qǐ bǔ huàn, réng cún xù qí jiā. cóng zhī. bǐng yín, zhào yǐ nián hé nán hé xíng zhōng xìng fǔ zhōng shū shěng. wù chén, dà sī nóng yáo shū qǐng yǐ rú rén yáng yōng jiào kǒng yán mèng sān shì zi sūn, dōng píng fǔ xiáng yì guān wáng yōng jiān chōng lǐ lè tí jǔ. zhào yǐ yōng wèi jiào shòu, yǐ yōng tè jiān tài cháng shǎo qīng. xīn wèi, yǐ qīng cāng yán kè yín cháng wǎng suì suǒ dài mín qián gěi gōng fèi zhě. zhì hé dí suǒ yú kāi píng, yǐ hù bù láng zhōng sòng shào zǔ wèi tí jǔ hé dí guān. bǐng zǐ, yù zhū wáng fù mǎ, fán mín jiān cí sòng wú dé sī zì duàn jué, jiē tīng cháo tíng chù zhì. hé nán mín wáng sì qī jìn shì yī chǎn sān nán, mìng yǒu sī liàng gěi shàn yǎng. chì jīn suì tián zū shū yán hé jìn cāng, guān wèi zhuǎn cáo, bù kě láo mín. guǐ wèi, yǐ gān sù děng chù xīn lí bīng gé, mín wù nóng ān yè zhě wèi shù bīng suǒ rǎo, qiǎn ā shā jiāo duān yì wǎng fǔ zhì zhī. yǐ hǎi qīng yín fú èr jīn fú shí gěi zhōng shū shěng, liàng jūn guó shì qíng huǎn jí, fù chéng yì zhě pèi zhī. yǐ kāi yuán lù lì běi jīng xuān fǔ sī. zhēn dìng lù guān mín suǒ dài guān qián, pín bù néng cháng, zhào miǎn zhī. wáng è qǐng yú gè lù xuǎn wěi bó xué lǎo rú yī rén, tí jǔ běn lù xué xiào, tè zhào lì zhū lù tí jǔ xué xiào guān, yǐ wáng wàn qìng jìng xuàn děng sān shí rén chōng zhī. chì yān jīng shùn tiān děng lù xù zhì rén jiǎ wǔ qiān mǎ jiǎ jí tiě zhuāng jù gè èr qiān.
九月庚申朔,詔以忽突花宅為中書省署。奉遷祖宗神主於聖安寺。癸亥,邢州安撫使張耕告老,詔以其子鵬翼代之。武衛親軍都指揮使李伯祐、董文炳言:「武衛軍疲老者,乞補換,仍存恤其家。」從之。丙寅,詔以粘合南合行中興府中書省。戊辰,大司農姚樞請以儒人楊庸教孔、顏、孟三氏子孫,東平府詳議官王鏞兼充禮樂提舉。詔以庸為教授,以鏞特兼太常少卿。辛未,以清、滄鹽課銀償往歲所貸民錢給公費者。置和糴所於開平,以戶部郎中宋紹祖為提舉和糴官。丙子,諭諸王、駙馬,凡民間詞訟無得私自斷決,皆聽朝廷處置。河南民王四妻靳氏一產三男,命有司量給贍養。敕今歲田租輸沿河近倉,官為轉漕,不可勞民。癸未,以甘肅等處新罹兵革,民務農安業者為戍兵所擾,遣阿沙、焦端義往撫治之。以海青銀符二、金符十給中書省,量軍國事情緩急,付乘驛者佩之。以開元路隸北京宣撫司。真定路官民所貸官錢,貧不能償,詔免之。王鶚請於各路選委博學老儒一人,提舉本路學校,特詔立諸路提舉學校官,以王萬慶、敬鉉等三十人充之。敕燕京、順天等路續制人甲五千、馬甲及鐵裝具各二千。
dōng shí yuè gēng yín shuò, zhào fèng xiáng fǔ zhǒng tián hù lì píng yáng bīng jí, wú lìng chū zhēng, wù gēng tún yǐ gěi jūn xiǎng. xīn mǎo, shǎn xī sì chuān xíng shěng shàng yán: jūn wù jí sù, ruò dài zòu bào, kǒng shī shì jī. zhào yǔ dōu yuán shuài niǔ lín huì yì xíng zhī. qiǎn dào shì zī dòng chūn dài sì dōng hǎi guǎng dé wáng miào. rén chén, chì huǒ ér chì nú huái lǜ suǒ bù lüè dì huái xī. dīng yǒu, chì ài yì bó děng jí shǎn xī xuān fǔ sī jiào hé bù lǔ huān ā lán tǎ ér suǒ dài guān yín. gēng zǐ, yǐ yòu chéng zhāng qǐ yuán xíng zhōng shū shěng yú píng yáng tài yuán děng lù. kuò xī jīng liǎng lù guān mín, yǒu zhuàng mǎ jiē cóng jūn, lìng xuān dé zhōu yáng tíng xùn tǒng zhī, yǒu lì zhě zì bèi jiǎ zhàng, wú lì zhě guān yǔ gōng gěi. liǎng lù ào lǔ guān bìng zài jiā jūn rén, fán yǒu mǎ zhě bìng fù xīn jūn liú zǒng guǎn tǒng lǐng. áng jí suǒ guǎn xī xià jūn, bìng fēng zhōu qián má lín xià shuǐ ā lá hún jiē bèi ān mǎ jiǎ zhàng, jí bèi lǔ huān suǒ guǎn bīng, fán tú xíng zhě shì mǎ gěi zhī, bìng lìng cóng jūn, wéi zhě yǐ shī wù jūn qī lùn. xiū yān jīng jiù chéng. mìng píng zhāng zhèng shì zhào bì zuǒ sān bù shàng shū qiè liè mén lǜ méng gǔ hàn jūn zhù yān jīng jìn jiāo tài xíng yī dài, dōng zhì píng luán, xī kòng guān shǎn, yīng yǒu xiǎn zǔ, yú fù jìn mín nèi xuǎn ān wǔ shì zhě, xiū lì bǎo zhài shǒu yù. yǐ hé nán tún tián wàn hù shǐ quán wèi jiāng hàn dà dū dū, yī jiù shù shǒu. yòu xuǎn ruì zú sān qiān fù shǐ shū guǎn lǐng, yú yān jīng jìn jiāo tún zhù. rén yín, mìng bó zhōu zhāng róu guī dé dǐ jiā suī zhōu wáng wén gàn shuǐ jūn jiě chéng zhāng róng shí dōng píng yán zhōng sì jì nán zhāng hóng qī wàn hù, yǐ suǒ bù bīng lái huì. bà dōng píng huì jì qián rèn guān qīn yòng cái fù. jiǎ chén, sòng bīng gōng lú zhōu, liú zhěng jī bài zhī. zhào shǎng zhěng yín wǔ qiān liǎng, bì bó èr qiān pǐ. shī lǐ dá liú yuán zhèn shǒu yù yǒu gōng, gè shǎng yín wǔ bǎi liǎng, jiāng shì yín wàn liǎng bì bó qiān pǐ. yǐ sì, zhào zhǐ huī fù shǐ zhèng jiāng jiāng qiān rén fù kāi píng, zhǐ huī shǐ dǒng wén bǐng lǜ shàn shè zhě qiān rén yóu yú ér pō fù xíng zài suǒ, zhǐ huī shǐ lǐ bó yòu lǜ yú bīng tún cháo hé chuān. rén zǐ, zhào huò mù hǎi qǐ dài děng zì dé shèng kǒu zhì zhōng dōu yù bèi liáng xiǎng chú sù. bǐng chén, zhào píng zhāng zhèng shì tǎ chá ér lǜ jūn shì wàn rén, yóu gǔ běi kǒu xī biàn dào fù xíng zài suǒ.
冬十月庚寅朔,詔鳳翔府種田戶隸平陽兵籍,毋令出征,務耕屯以給軍餉。辛卯,陝西四川行省上言:「軍務急速,若待奏報,恐失事機。」詔與都元帥紐璘會議行之。遣道士訾洞春代祀東海廣德王廟。壬辰,敕火兒赤、奴懷率所部略地淮西。丁酉,敕愛亦伯等及陝西宣撫司校核不魯歡、阿藍塔兒所貸官銀。庚子,以右丞張啟元行中書省於平陽、太原等路。括西京兩路官民,有壯馬皆從軍,令宣德州楊庭訓統之,有力者自備甲仗,無力者官與供給。兩路奧魯官並在家軍人,凡有馬者並付新軍劉總管統領。昂吉所管西夏軍,並豐州、蕁麻林、夏水阿剌渾皆備鞍馬甲仗,及孛魯歡所管兵,凡徒行者市馬給之,並令從軍,違者以失誤軍期論。修燕京舊城。命平章政事趙璧、左三部尚書怯烈門率蒙古、漢軍駐燕京近郊、太行一帶,東至平灤,西控關陝,應有險阻,於附近民內選諳武事者,修立堡寨守御。以河南屯田萬戶史權為江漢大都督,依舊戍守。又選銳卒三千付史樞管領,於燕京近郊屯駐。壬寅,命亳州張柔、歸德邸浹、睢州王文干、水軍解成、張榮實、東平嚴忠嗣、濟南張宏七萬戶,以所部兵來會。罷東平會計前任官侵用財賦。甲辰,宋兵攻瀘州,劉整擊敗之。詔賞整銀五千兩,幣帛二千匹。失里答、劉元振守御有功,各賞銀五百兩,將士銀萬兩、幣帛千匹。乙巳,詔指揮副使鄭江將千人赴開平,指揮使董文炳率善射者千人由魚兒泊赴行在所,指揮使李伯祐率余兵屯潮河川。壬子,詔霍木海、乞帶等自得勝口至中都預備糧餉芻粟。丙辰,詔平章政事塔察兒率軍士萬人,由古北口西便道赴行在所。
shí yī yuè rén xū, dà bīng yǔ a lǐ bù gē yù yú xī mù tǔ nǎo ér zhī dì, zhū wáng hé dān děng zhǎn qí jiāng hé dān huǒ ér chì jí qí bīng sān qiān rén, tǎ chá ér yǔ hé bì chì děng fù fēn bīng fèn jī, dà pò zhī, zhuī běi wǔ shí yú lǐ. dì qīn lǜ zhū jūn yǐ niè qí hòu, qí bù jiāng ā tuō děng jiàng, a lǐ bù gē běi dùn. gēng wǔ, tài yīn fàn mǎo. rén shēn, zhào miǎn jīn nián fù shuì. guǐ yǒu, zhù bì tiē mǎi hé lái zhī dì. yǐ shàng shū qiè liè mén píng zhāng zhào bì jiān dà dū dū, lǜ zhū jūn cóng tǎ chá ér běi shàng. fēn méng gǔ jūn wèi èr, qiè liè mén cóng mài xiào chū jū yōng kǒu, zhù xuān dé dé xìng fǔ nè huái cóng ā hū dài chū gǔ běi kǒu, zhù xìng zhōu. dì qīn jiāng zhū wàn hù hàn jūn jí wǔ wèi jūn, yóu tán shùn zhōu zhù cháo hé chuān. chì guān gěi chú liáng, wú rǎo jū mín. bà shí lù xuān fǔ sī, zhǐ cún kāi yuán lù. mìng zhū lù shì mǎ èr wàn wǔ qiān yú pǐ, shòu méng gǔ jūn zhī wú mǎ zhě. dīng chǒu, zhēng zhū lù xuān fǔ sī guān fù zhōng dōu. yí bì yú sù mù hé dǎ zhī dì. zhào hàn jūn tún huái lái jìn shān. yīng fāng a lǐ shā jí ā sàn xiōng dì èr rén yǐ shàn lí hù cóng fú zhū.
十一月壬戌,大兵與阿里不哥遇於昔木土腦兒之地,諸王合丹等斬其將合丹火兒赤及其兵三千人,塔察兒與合必赤等復分兵奮擊,大破之,追北五十餘里。帝親率諸軍以躡其後,其部將阿脫等降,阿里不哥北遁。庚午,太陰犯昴。壬申,詔免今年賦稅。癸酉,駐蹕帖買和來之地。以尚書怯烈門、平章趙璧兼大都督,率諸軍從塔察兒北上。分蒙古軍為二,怯烈門從麥肖出居庸口,駐宣德德興府;訥懷從阿忽帶出古北口,駐興州。帝親將諸萬戶漢軍及武衛軍,由檀、順州駐潮河川。敕官給芻糧,毋擾居民。罷十路宣撫司,止存開元路。命諸路市馬二萬五千餘匹,授蒙古軍之無馬者。丁丑,征諸路宣撫司官赴中都。移蹕於速木合打之地。詔漢軍屯懷來、縉山。鷹坊阿里沙及阿散兄弟二人以擅離扈從伏誅。
shí èr yuè gēng yín, zhào fēng huáng zǐ zhēn jīn wèi yàn wáng, lǐng zhōng shū shěng shì. xīn mǎo, yíng huò fàn fáng. rén chén, yíng huò fàn gōu qián. guǐ sì, yǐ chāng fǔ gài lì pō děng chù jiàn lí bīng gé, miǎn jīn suì zū fù. jiǎ wǔ, shī hái, zhào chè suǒ zài shù bīng, fàng mín jiān xīn qiān jūn. mìng tài cháng shǎo qīng wáng yōng jiào xí dà lè. rén yín, yǐ lóng hán mìng zhū wáng hé bì chì suǒ bù jūn shì wú xíng zhàng zhě, tīng shě mín jū. mìng shǎn shǔ xíng zhōng shū shěng gěi suī dé zhōu děng chù tún tián niú zhǒng nóng jù. chū lì gōng diàn fǔ, zhì zhèng sì pǐn, zhuān zhí yíng shàn. lì shàng shí jú shàng yào jú. chū shè kòng hè wǔ bǎi sì rén, yǐ liú dé wèi jūn shǐ lǐng zhī. lì yì yàng jú dá lǔ huā chì, zhǎng yù yòng zhī zào, zhì zhèng sān pǐn, gěi yín yìn. cì zhū wáng jīn yín bì bó rú suì lì. shì suì, tiān xià hù yī bǎi sì shí yī wàn bā qiān sì bǎi jiǔ shí yǒu jiǔ, duàn sǐ zuì sì shí liù rén.
十二月庚寅,詔封皇子真金為燕王,領中書省事。辛卯,熒惑犯房。壬辰,熒惑犯鈎鈐。癸巳,以昌、撫、蓋利泊等處薦罹兵革,免今歲租賦。甲午,師還,詔撤所在戍兵,放民間新簽軍。命太常少卿王鏞教習大樂。壬寅,以隆寒命諸王合必赤所部軍士無行帳者,聽舍民居。命陝蜀行中書省給綏德州等處屯田牛、種、農具。初立宮殿府,秩正四品,專職營繕。立尚食局、尚藥局。初設控鶴五百四人,以劉德為軍使領之。立異樣局達魯花赤,掌御用織造,秩正三品,給銀印。賜諸王金銀幣帛如歲例。是歲,天下戶一百四十一萬八千四百九十有九,斷死罪四十六人。