fán wáng guó zhī jūn, qí cháo wèi cháng wú zhì zhì zhī chén yě, qí fǔ wèi cháng wú xiān wáng zhī shū yě, rán ér bù miǎn hū wáng zhě, hé yě? qí xián bù yòng, qí fǎ bù xíng yě. gǒu shū fǎ ér bù xíng qí shì, jué xián ér bù yòng qí dào, zé fǎ wú yì hū lù shuō, ér xián wú yì hū mù zhǔ yě liǎng'" hū" zì zhì yào zuò" yú".
凡亡國之君,其朝未嘗無致治之臣也,其府未嘗無先王之書也,然而不免乎亡者,何也?其賢不用,其法不行也。苟書法而不行其事,爵賢而不用其道,則法無異乎路說,而賢無異乎木主也(兩'"乎"字《治要》作"於")。
xī jié bēn nán cháo, zhòu bó yú jīng, lì liú yú zhì, yōu miè yú xì. dāng shì shí yě, sān hòu zhī diǎn shàng zài, ér" ér" zì yuán tuō, jù zhì yào bǔ liáng móu zhī chén yóu cún yě. xià jí chūn qiū zhī shì, chǔ yǒu wǔ jǔ zuǒ shǐ yǐ xiāng yòu yǐn zi gé bái gōng zǐ zhāng zhì yào wú" bái gōng zǐ zhāng" sì zì ér líng wáng sàng shī, wèi yǒu tài shū yí gōng zǐ zhuān qú bó yù shǐ qiū zhì yào wú" shǐ qiū" èr zì ér xiàn gōng chū bēn, jìn yǒu zhào xuān zi zhì yào zuò" mèng" fàn wǔ zi tài shǐ dǒng hú zhì yào wú" tài shǐ dǒng hú" sì zì ér líng gōng bèi shā zhì yào zuò" shì", lǔ yǒu zi jiā jī shū sūn chuò ér zhāo gōng yě sǐ, qí yǒu yàn píng zhòng nán shǐ shì ér zhuāng gōng bù miǎn shì" shì" zì yuán tuō, jù zhì yào bǔ, yú guó yǒu gōng zhī qí zhōu zhī qiáo ér èr gōng jué sì: yóu shì guān zhī, gǒu bù yòng xián, suī yǒu wú yì yě.
昔桀奔南巢,紂踣於京,厲流於彘,幽滅於戱。當是時也,三後之典尚在,而("而"字原脫,據《治要》補)良謀之臣猶存也。下及春秋之世,楚有伍舉、左史倚相、右尹子革、白公子張(《治要》無"白公子張"四字)而靈王喪師,衛有太叔儀、公子鱄、蘧伯玉、史鰌(《治要》無"史鰌"二字)而獻公出奔,晉有趙宣子(《治要》作"孟")、范武子、太史董狐(《治要》無"太史董狐"四字)而靈公被殺(《治要》作"弒"),魯有子家覊、叔孫婼而昭公野死,齊有晏平仲、南史氏而荘公不免弒("弒"字原脫,據《治要》補),虞、虢有宮之奇、舟之僑而二公絶祀:由是觀之,苟不用賢,雖有無益也。
rán cǐ shù guó zhě, jiē xiān jūn jiù chén shì lù zhī shì, fēi yuǎn qiú yě. nǎi yǒu yuǎn qiú ér bù yòng zhī zhě. xī qí xuān wáng yuán zuò" huán gōng", jù sì kù běn gǎi. xú xiāng lín yuē:" qián xiào yún,' huán gōng' dāng zuò' xuān wáng'. àn, chén shì yuán mèng zǐ zá jì yún:' mèng zǐ, qí xuān wáng shí rén. xú gàn chēng huán gōng, wù.'" lì jì xià zhī gōng yuán zuò" guān", jù sì kù běn gǎi, shè dài fū zhī hào, zhāo zhì xián rén ér zūn chǒng zhī, zì mèng kē zhī tú jiē yóu yú qí chǔ chūn shēn jūn yì hǎo bīn kè, jìng dài háo jié, sì fāng bìng" bìng" zì xú běn é zuò" lì" jí, shí kè yíng guǎn, qiě pìn xún qīng, zhì zhū lán líng. rán qí bù yì qiáng, huáng xiē yù nán, bù yòng gù yě. fū yuǎn qiú xián ér bù yòng zhī, hé zāi? xián zhě zhī wèi wù yě, fēi ruò měi pín lì qiè zhī kě guān yú mù yě, fēi ruò duān miǎn dài shang zhī kě jiā yú shēn yě, fēi ruò jiā yáo shù xiū zhī kě shí yú kǒu yě. jiāng yǐ yán cè, cè bù yòng, suī duō yì xī yǐ wèi? ruò yù bèi bǎi liáo zhī míng, ér bù wèn dào dé zhī shí, zé mò ruò zhù jīn wèi rén ér liè yú cháo yě, qiě wú shí lù zhī fèi yǐ. rán bǐ yì zhī yǒu mǎ bì dài chéng zhī ér hòu zhì yuǎn sì zì zhì yào zuò" rán hòu yuǎn xíng", yǒu yī bì dài shǐ" shǐ" yuán zuò" xíng", jù zhì yào yì lín gǎi zhī ér hòu yù jí, zhì yú yǒu xián zé bù zhī bì dài yòng zhī ér hòu xìng zhì yì lín zuò" xìng lǐ" zhě zhì yào zuò" yě", hé zāi? xián zhě nán zhī yú? hé yǐ yuǎn qiú zhī yì zhī yú? hé yǐ bù néng yòng yě. qǐ wèi guǎ bù zú yòng, yù xiān yì zhī yú? cǐ yòu huò zhī shén yě. xián zhě chēng yú rén yě, fēi yǐ lì yě, lì zhě bì xū duō, ér zhī zhě bù dài zhòng yě. gù wáng zú yuán quē yī zì, zhū běn jiē rán. xú běn jù qián xiào zuò" zú", yòu yuē:" bǎi zǐ quán shū běn zuò' chén'." jīn jù qián xiào bǔ. qī wàn, ér fǔ zuǒ liù qīng yě. gù shùn yǒu chén wǔ rén ér tiān xià zhì, zhōu yǒu luàn chén shí rén ér sì hǎi fú, cǐ fēi yòng guǎ zhī yàn yú!
然此數國者,皆先君舊臣世祿之士,非遠求也。乃有遠求而不用之者。昔齊宣王(原作"桓公", 據四庫本改。徐湘琳曰:"錢校雲,'桓公'當作'宣王'。案,陳士元《孟子雜記》云:'孟子,齊宣王時人。徐幹稱桓公,誤。'")立稷下之宮(原作"官", 據四庫本改),設大夫之號,招致賢人而尊寵之,自孟軻之徒皆遊於齊;楚春申君亦好賓客,敬待豪傑,四方並("並"字徐本譌作"立")集,食客盈館,且聘荀卿,置諸蘭陵。然齊不益強,黃歇遇難,不用故也。夫遠求賢而不用之,何哉?賢者之爲物也,非若美嬪麗妾之可觀於目也,非若端冕帶裳之可加於身也,非若嘉肴庶羞之可實於口也。將以言策,策不用,雖多亦奚以爲?若欲備百僚之名,而不問道德之實,則莫若鑄金爲人而列於朝也,且無食祿之費矣。然彼亦知有馬必待乘之而後致遠(四字《治要》作"然後遠行"),有醫必待使("使"原作"行",據《治要》、《意林》改)之而後愈疾,至於有賢則不知必待用之而後興治(《意林》作"興理")者(《治要》作"也"),何哉?賢者難知歟?何以遠求之;易知歟?何以不能用也。豈爲寡不足用,欲先益之歟?此又惑之甚也。賢者稱於人也,非以力也,力者必須多,而知者不待衆也。故王卒(原缺一字,諸本皆然。徐本據錢校作"卒",又曰:"《百子全書》本作'臣'。"今據錢校補。)七萬,而輔佐六卿也。故舜有臣五人而天下治,周有亂臣十人而四海服,此非用寡之驗歟!
qiě liù guó zhī jūn suī bù yòng xián, jí qí zhì rén yě, yóu xiū lǐ jǐn yì, bù gǎn wǔ màn yě. zhì yú wáng mǎng, jì bù néng yòng, jí qí zhì zhī" zhī" zì yuán tuō, jù zhì yào bǔ yě, shàng bù néng yán. mǎng zhī wèi rén yě zhì yào wú" yě" zì, nèi shí jiān xié, wài mù gǔ yì, yì pìn qiú míng rú, zhēng mìng shù shì, zhèng fán jiào nüè, wú yǐ zhì zhī, yú shì xié zhī yǐ jùn xíng, wēi zhī yǐ zhòng lù, xián zhě kǒng jù, mò gǎn bù zhì. tú zhāng shè xū míng, yǐ kuā hǎi nèi, mǎng yì zú yǐ miè wáng. qiě mǎng zhī jué rén yě" yě" zì yuán tuō, jù zhì yào bǔ, qí shí qiú zhī yě. qiú rén zhě, fēi bì zhe zhī zhì yào wú" zhī" zì zhì gù ér zhì zhī líng yǔ zhī wèi yě, jū xì zhī chóu yōu zhī zhī wèi yě. shǐ zài cháo zhī rén, yù jìn zé bù dé chén qí móu, yù tuì zé bù dé ān qí shēn, shì zé yǐ lún zǔ wèi shéng suǒ, yǐ yìn pèi wèi qián tiě yě yuán zhù: yī zuò" yǐ yìn shòu wèi qián tiě yě".. xiǎo rén suī lè zhī, jūn zǐ zé yǐ wèi rǔ yǐ" yǐ" zì yuán tuō, jù zhì yào bǔ. gù míng wáng zhī dé xián yě, dé qí xīn yě, fēi wèi dé qí qū yě. gǒu dé qí qū ér bù lùn qí xīn yě zhì yào wú" yě" zì, sī yǔ lóng niǎo kǎn shòu wú yǐ yì yě zhì yào wú" wèi yǒu yì yě". zé xián zhě zhī yú wǒ yě, yì yóu yuàn chóu yě zhì yào wú" yě" zì, qǐ wèi wǒ yòng zāi! suī rì" rì" zì wù yuán zuò" yuē", jù zhì yào gǎi. cǐ èr zì zhì yào zuò" rì suī" bān wàn zhōng zhī lù, jiāng hé yì yú! gù gǒu dé qí xīn, wàn lǐ yóu jìn gǒu shī qí xīn, tóng qīn wèi yuǎn. jīn bù xiū suǒ yǐ dé xián zhě zhī xīn, ér wù xún zhì yào zuò" xiū" suǒ yǐ zhí xián zhě zhī shēn, zhì yú shè jì diān fù, zōng miào fèi jué, qǐ bù āi zāi!
且六國之君雖不用賢,及其致人也,猶脩禮盡意,不敢侮慢也。至於王莽,旣不能用,及其致之("之"字原脫,據《治要》補)也,尚不能言。莽之爲人也(《治要》無"也"字),內實姦邪,外慕古義,亦聘求名儒,徴命術士,政煩敎虐,無以致之,於是脅之以峻刑,威之以重戮,賢者恐懼,莫敢不至。徒張設虛名,以夸海內,莽亦卒以滅亡。且莽之爵人也("也"字原脫,據《治要》補),其實囚之也。囚人者,非必著之(《治要》無"之"字)桎梏而置之囹圄之謂也,拘係之愁憂之之謂也。使在朝之人,欲進則不得陳其謀,欲退則不得安其身,是則以綸組爲繩索,以印佩爲鉗鐡也(原註:一作"以印綬爲鉗鐡也"。)。小人雖樂之,君子則以爲辱矣("矣"字原脫,據《治要》補)。故明王之得賢也,得其心也,非謂得其軀也。苟得其軀而不論其心也(《治要》無"也"字),斯與籠鳥檻獸無以異也(《治要》無"未有異也")。則賢者之於我也,亦猶怨讐也(《治要》無"也"字),豈爲我用哉!雖日("日"字誤原作"曰",據《治要》改。此二字《治要》作"日雖")班萬鍾之祿,將何益歟!故苟得其心,萬里猶近;苟失其心,同衾爲遠。今不脩所以得賢者之心,而務循(《治要》作"脩")所以執賢者之身,至於社稷顛覆,宗廟廢絶,豈不哀哉!
xún zǐ zhì yào zuò" sūn zi" yuē:" rén zhǔ zhī huàn xún zǐ zhì shì piān zuò" hài", bù zài hu zhì yào zuò" yú" yán bù yòng xián, ér zài hu zhì yào zuò" yú" chéng bù yòng xián èr jù xún zǐ zuò" bù zài hu bù yán yòng xián, ér zài hu bù chéng bì yòng xián", qián xián duō yí qí wù. yán yòng xián zhě xún zǐ jù duān yǒu" fū" zì, kǒu yě xì xián zhě, xíng yě. èr jù yuán zuò" yán xián zhě kǒu yě, zhī xián zhě xíng yě", jù zhì yào jí xún zǐ gǎi bǔ." xì" zì xú běn é zuò" yù", kǒu xíng xiāng fǎn zhì yào wú" xiāng" zì, xún zǐ yǒu, ér yù xián zhě zhī jìn xún zǐ zuò" zhì", bù xiào zhě zhī tuì èr" zhī" zì jù zhì yào jí xún zǐ bǔ, xún zǐ jù mò yǒu" yě" zì, bù yì nán hū! fū zhào xún zǐ zuò" yào" chán zhě, wù míng qí huǒ xún zǐ" wù" xià yǒu" zài" zì, zhèn qí shù ér yǐ huǒ bù míng, suī zhèn qí shù wú yì yě. rén zhǔ yǒu néng míng qí dé zhě xún zǐ jù duān yǒu" jīn" zì, zé tiān xià qí guī zhī xún zǐ wú" qí" zì, ruò chán zhī guī huǒ yě xún zǐ" huǒ" qián yǒu" míng" zì." shàn zāi yán hū zhì yào zuò" yě"! xī yī yǐn zài tián mǔ zhī zhōng, yǐ lè yáo shùn zhī dào, wén chéng tāng zuò xìng, ér zì xià rú shāng tài gōng bì zhòu zhī è, jū yú dōng hǎi zhī bīn, wén wén wáng zuò xìng, yì zì shāng rú zhōu qí cì zé níng qī rú qí, bǎi lǐ xī rù qín, fàn lǐ rú yuè, lè yì yóu yàn. gù rén jūn gǒu xiū qí dào yì, zhāo qí dé yīn, shèn qí wēi yí, shěn qí jiào lìng, xíng wú pō pì zhì yào zuò" lèi", yù wú fàng cán, rén ài pǔ yīn, huì zé liú bō, bǎi guān lè zhí, wàn mín dé suǒ, zé xián zhě yǎng zhī rú tiān dì, ài zhī rú qīn qī zhì yào zuò" qí qīn", lè zhī rú xūn chí, xīn zhī rú lán fāng, gù qí guī wǒ yě, yóu jué yōng dǎo zhì zhù zhī dà hè" zhì" xià yuán yǎn yī" shuǐ" zì, jù zhì yào shān, hé bù zhì zhī yǒu hū" hū" zì yuán tuō, jù zhì yào bǔ? gǒu cū huì bào nüè, xīn xiāng bù dēng, chán xié zài cè, nìng mèi chōng cháo, shā lù bù gū, xíng fá làn hài, gōng shì chóng chǐ, qī qiè wú dù, zhuàng zhōng wǔ nǚ, yín lè rì zòng, fù shuì zhì yào zuò" zhēng shuì" fán duō, cái lì guì jié, bǎi xìng dòng è, sǐ fú zhì yào zuò" yuàn sàng" yíng yě, jīn jǐ zì dé, jiàn zhě bèi zhū, nèi wài zhèn hài zhì yào zuò" sāo", yuǎn jìn yuàn bēi, zé xián zhě zhī shì wǒ róng mào yě rú wǎng liǎng zhì yào zuò" wǎng liǎng", tái diàn yě rú bì àn zhì yào zuò" bì láo", cǎi fú yě rú shuāi dié, xián gē yě rú hào kū, jiǔ lǐ yě rú xiǔ dí, yáo zhuàn yě rú fèn tǔ cǐ liù jù zhì yào jūn wú zhōng jiān zhī" yě" zì. cóng zhì yào zuò" zhòng" shì jǔ cuò, měi wú yī shàn, bǐ zhī è wǒ yě rú shì, qí kěn zhì zāi! jīn bù wù míng qí yì, ér tú shè qí lù, kě yǐ huò xiǎo rén, nán yǐ dé jūn zǐ. jūn zǐ zhě, xíng bù tōu zhì yào zuò" gǒu" hé, lì bù yì fāng, bù yǐ tiān xià wǎng dào, bù yǐ lè shēng hài rén, ān kě yǐ lù yòu zāi! suī qiáng bó zhí zhī ér bù huò yǐ, yì dù kǒu yáng yú, gǒu miǎn bù xiá, guó zhī ān wēi jiāng hé lài yān zhì yào wú" yān" zì. gù shī yuē:" wēi yí zú mí, shàn rén zài shī." cǐ zhī wèi yě.
荀子(《治要》作"孫子")曰:"人主之患(《荀子·致士篇》作"害"),不在乎(《治要》作"於")言不用賢,而在乎(《治要》作"於")誠不用賢(二句《荀子》作"不在乎不言用賢,而在乎不誠必用賢",前賢多疑其誤)。言用賢者(《荀子》句端有"夫"字),口也;郤賢者,行也。(二句原作"言賢者口也,知賢者行也", 據《治要》及《荀子》改補。"郤"字徐本譌作"欲"),口行相反(《治要》無"相"字,《荀子》有),而欲賢者之進(《荀子》作"至"),不肖者之退(二"之"字據《治要》及《荀子》補,《荀子》句末有"也"字),不亦難乎!夫照(《荀子》作"耀")蟬者,務明其火(《荀子》"務"下有"在"字),振其樹而已;火不明,雖振其樹無益也。人主有能明其德者(《荀子》句端有"今"字),則天下其)歸之(《荀子》無"其"字,若蟬之歸火也(《荀子》"火"前有"明"字)。"善哉言乎(《治要》作"也")!昔伊尹在田畝之中,以樂堯、舜之道,聞成湯作興,而自夏如商;太公避紂之惡,居於東海之濱,聞文王作興,亦自商如周;其次則寗戚如齊,百里奚入秦,范蠡如越,樂毅逰燕。故人君苟脩其道義,昭其德音,愼其威儀,審其敎令,刑無頗僻(《治要》作"類"),獄無放殘,仁愛普殷,惠澤流播,百官樂職,萬民得所,則賢者仰之如天地,愛之如親戚(《治要》作"其親"),樂之如塤箎,歆之如蘭芳,故其歸我也,猶決壅導滯注之大壑("滯"下原衍一"水"字,據《治要》刪),何不至之有乎("乎"字原脫,據《治要》補)?苟麤穢暴虐,馨香不登,讒邪在側,佞媚充朝,殺戮不辜,刑罰濫害,宮室崇侈,妻妾無度,撞鐘舞女,淫樂日縱,賦稅(《治要》作"征稅")繁多,財力匱竭,百姓凍餓,死莩(《治要》作"怨喪")盈野,矜己自得,諫者被誅,內外震駭(《治要》作"騷"),遠近怨悲,則賢者之視我容貌也如魍魎(《治要》作"蝄蜽"),臺殿也如狴犴(《治要》作"狴牢"),采服也如衰絰,絃歌也如號哭,酒醴也如滫滌,餚饌也如糞土(此六句《治要》均無中間之"也"字)。從(《治要》作"衆")事舉錯,每無一善,彼之惡我也如是,其肯至哉!今不務明其義,而徒設其祿,可以獲小人,難以得君子。君子者,行不媮(《治要》作"苟")合,立不易方,不以天下枉道,不以樂生害仁,安可以祿誘哉!雖強搏執之而不獲已,亦杜口佯愚,苟免不暇,國之安危將何頼焉(《治要》無"焉"字)。故《詩》曰:"威儀卒迷,善人載屍。"此之謂也。