zǐ yuē: yuán zhě dòng, fāng zhě jìng. qí jiàn tiān dì zhī xīn hū?
子曰:「圓者動,方者靜。其見天地之心乎?」
zǐ yuē: zhì zhě lè, qí cún wù zhī suǒ wèi hū? rén zhě shòu, qí wàng wǒ zhī suǒ wèi hū?
子曰:「智者樂,其存物之所為乎?仁者壽,其忘我之所為乎?」
zǐ yuē: yì yě qīng ér zhuāng, jìng yě huì ér duàn, wēi yě hé ér bó, shōu yě kuàng ér sù, qióng yě míng ér yì, yān yě chéng ér lì, xuán líng zhì ér mì, zhēng yě zhí ér suì, dà yá shēn ér hóng, shū dá jiǎn ér zhèng. ruò féng qí shí, bù jiǎn qīng xiàng, rán lǐ lè zé wèi bèi.
子曰:「義也清而莊,靖也惠而斷,威也和而博,收也曠而肅,瓊也明而毅,淹也誠而厲,玄齡志而密,徵也直而遂,大雅深而弘,叔達簡而正。若逢其時,不減卿相,然禮樂則未備。」
huò yuē: dǒng cháng hé rén yě? zǐ yuē: qí dòng yě quán, qí jìng yě zhì. qí yán shì zhī liú hū?
或曰:「董常何人也?」子曰:「其動也權,其靜也至。其顏氏之流乎?」
shū tián yuē: shān tāo wèi lì bù, bá xián jìn shàn, shí wú zhī zhě. shēn mò zhī hòu, tiān zǐ chū qí zòu yú cháo, rán hòu zhī qún cái jiē tāo suǒ jìn. rú hé? zǐ yuē: mì yǐ. yuē: rén hū? zǐ yuē: wú bù zhī yě.
叔恬曰:「山濤為吏部,拔賢進善,時無知者。身歿之後,天子出其奏於朝,然後知群才皆濤所進。如何?子曰:「密矣。」曰:「仁乎?」子曰:「吾不知也。」
lǐ mì jiàn zi ér lùn bīng. zǐ yuē: lǐ xìn rén yì, zé wú lùn zhī gū xū zhà lì, wú bù yǔ yě.
李密見子而論兵。子曰:「禮信仁義,則吾論之;孤虛詐力,吾不與也。」
lǐ bó yào jiàn zi ér lùn shī. zi bù dá. bó yào tuì wèi xuē shōu yuē: wú shàng chén yīng liú, xià shù shěn xiè, fēn sì shēng bā bìng, gāng róu qīng zhuó, gè yǒu duān xù, yīn ruò xūn chí. ér fū zǐ bù yīng wǒ, qí wèi dá yú? xuē shōu yuē: wú cháng wén fū zǐ zhī lùn shī yǐ: shàng míng sān gāng, xià dá wǔ cháng. yú shì zhēng cún wáng, biàn dé shī. gù xiǎo rén gē zhī yǐ gòng qí sú, jūn zǐ fù zhī yǐ jiàn qí zhì, shèng rén cǎi zhī yǐ guān qí biàn. jīn zi yíng yíng chí chěng hū mò liú, shì fū zǐ zhī suǒ tòng yě, bù dá zé yǒu yóu yǐ.
李伯藥見子而論詩。子不答。伯藥退謂薛收曰:「吾上陳應、劉,下述沈、謝,分四聲八病,剛柔清濁,各有端序,音若塤篪。而夫子不應我,其未達歟?」薛收曰:「吾嘗聞夫子之論詩矣:上明三綱,下達五常。於是征存亡,辯得失。故小人歌之以貢其俗,君子賦之以見其志,聖人采之以觀其變。今子營營馳騁乎末流,是夫子之所痛也,不答則有由矣。」
zǐ yuē: xué zhě, bó sòng yún hū zāi? bì yě guàn hū dào. wén zhě, gǒu zuò yún hū zāi? bì yě jì hū yì.
子曰:「學者,博誦云乎哉?必也貫乎道。文者,苟作云乎哉?必也濟乎義。」
nèi shǐ xuē gōng jiàn zi yú zhǎng ān, tuì wèi zi shōu yuē: hé tú luò shū, jǐn zài shì yǐ. rǔ wǎng shì zhī, wú shī yě.
內史薛公見子於長安,退謂子收曰:「《河圖》、《洛書》,盡在是矣。汝往事之,無失也。」
zǐ yuē: shì yǒu mí yī xiān shí ér lè dào zhě, wú wèi zhī jiàn yě.
子曰:「士有靡衣鮮食而樂道者,吾未之見也。」
zi wèi wèi zhēng yuē: rǔ yǔ níng jiē tiān zhī zhí rén yě. zhēng yě suì, níng yě tǐng, ruò bìng xíng yú shí, yǒu yòng shě yān.
子謂魏徵曰:「汝與凝皆天之直人也。徵也遂,凝也挺,若並行於時,有用舍焉。」
zi wèi lǐ jìng yuē: níng yě ruò róng yú shí, zé wáng fǎ bù náo yǐ.
子謂李靖曰:「凝也若容於時,則王法不撓矣。」
lǐ jìng wèn rèn zhì rú hé, zǐ yuē: rén yǐ wèi jǐ rèn. xiǎo rén rèn zhì ér bèi rén wèi zéi, jūn zǐ rèn zhì ér bèi rén wèi luàn.
李靖問任智如何,子曰:「仁以為己任。小人任智而背仁為賊,君子任智而背仁為亂。」
xuē shōu wèn zhòng zhǎng zi guāng hé rén yě. zǐ yuē: tiān rén yě. shōu yuē: hé wèi tiān rén? zǐ yuē: miǎo rán xiǎo hū! suǒ yǐ shǔ yú rén kuàng zāi dà hū! dú néng chéng qí tiān.
薛收問仲長子光何人也。子曰:「天人也。」收曰:「何謂天人?」子曰:「眇然小乎!所以屬於人;曠哉大乎!獨能成其天。」
jiǎ qióng wèn jūn zǐ zhī dào. zǐ yuē: bì xiān shù hū? yuē: gǎn wèn shù zhī shuō. zǐ yuē: wèi rén zǐ zhě, yǐ qí fù zhī xīn wèi xīn wèi rén dì zhě, yǐ qí xiōng zhī xīn wèi xīn. tuī ér dá zhī yú tiān xià, sī kě yǐ.
賈瓊問君子之道。子曰:「必先恕乎?」曰:「敢問恕之說。」子曰:「為人子者,以其父之心為心;為人弟者,以其兄之心為心。推而達之於天下,斯可矣。」
zǐ yuē: jūn zǐ zhī xué jìn yú dào, xiǎo rén zhī xué jìn yú lì.
子曰:「君子之學進於道,小人之學進於利。」
chǔ nán zuò, shǐ shǐ zhào zi, zi bù wǎng. wèi shǐ zhě yuē: wèi wǒ xiè chǔ gōng. tiān xià bēng luàn, fēi wáng gōng xuè chéng bù néng ān. gǒu fēi qí dào, wú wèi huò xiān.
楚難作,使使召子,子不往。謂使者曰:「為我謝楚公。天下崩亂,非王公血誠不能安。苟非其道,無為禍先。」
lǐ mì wèn wáng bà zhī lüè. zǐ yuē: bù yǐ tiān xià yì yī mín zhī mìng. lǐ mì chū, zi wèi jiǎ qióng yuē: luàn tiān xià zhě bì shì fū yě. xìng zāi ér niàn huò, ài qiáng ér yuàn shèng, shén míng bù yǔ yě.
李密問王霸之略。子曰:「不以天下易一民之命。」李密出,子謂賈瓊曰:「亂天下者必是夫也。幸災而念禍,愛強而願勝,神明不與也。」
zi jū jiā, suī hái rú bì xiá. qí shǐ rén yě, suī tóng pú bì liǎn róng.
子居家,雖孩孺必狎。其使人也,雖童僕必斂容。
zǐ yuē: wǒ wèi jiàn zhī mìng zhě yě.
子曰:「我未見知命者也。」
zǐ yuē: bù jiù lì, bù wéi hài, bù qiáng jiāo, bù gǒu jué, wéi yǒu dào zhě néng zhī.
子曰:「不就利,不違害,不強交,不苟絕,惟有道者能之。」
zi gōng gēng. huò wèn yuē: bù yì láo hū? zǐ yuē: yī fū bù gēng, huò shòu qí jī, qiě shù rén zhī zhí yě. wáng zhí zhě, zuì wú suǒ táo tiān dì zhī jiān, wú dé táo hū?
子躬耕。或問曰:「不亦勞乎?」子曰:「一夫不耕,或受其飢,且庶人之職也。亡職者,罪無所逃天地之間,吾得逃乎?」
zi yì shǔ dēng chǎng, suì bù guò shù shí, yǐ gōng jì sì guān hūn bīn kè zhī jiǔ yě, chéng lǐ zé zhǐ. zi zhī shì, jiǔ bù jué.
子藝黍登場,歲不過數石,以供祭祀、冠婚、賓客之酒也,成禮則止。子之室,酒不絕。
xuē fāng shì wèn zàng. zǐ yuē: pín zhě liǎn shǒu zú, fù zhě jù guān guǒ, fēng yù zhī zhì wú guǎng yě, bù jū liáng tián. gǔ zhě bù yǐ sǐ shāng shēng, bù yǐ hòu wèi lǐ.
薛方士問葬。子曰:「貧者斂手足,富者具棺槨,封域之制無廣也,不居良田。古者不以死傷生,不以厚為禮。」
chén shū dá wèn shì guǐ shén zhī dào. zǐ yuē: jìng ér yuǎn zhī. wèn jì. zǐ yuē: hé dú jì yě, yì yǒu sì yān, yǒu jì yān, yǒu xiǎng yān. sān zhě bù tóng, gǔ xiān shèng rén suǒ yǐ jiē sān cái zhī ào yě. dá zī sān zhě zhī shuō, zé wú bù zhì yǐ. shū dá fǔ qí shǒu.
陳叔達問事鬼神之道。子曰:「敬而遠之。」問祭。子曰:「何獨祭也,亦有祀焉,有祭焉,有享焉。三者不同,古先聖人所以接三才之奧也。達茲三者之說,則無不至矣。」叔達俯其首。
zǐ yuē: wáng měng yǒu jūn zǐ zhī dé sān yān: qí shì shàng yě mì, qí jiē xià yě wēn, qí lín shì yě duàn. huò wèn sū chuò. zǐ yuē: jùn rén yě. yuē: qí dào hé rú? zǐ yuē: xíng yú zhàn guó kě yǐ qiáng, xíng yú tài píng zé luàn yǐ. wèn niú hóng. zǐ yuē: hòu rén yě.
子曰:「王猛有君子之德三焉:其事上也密,其接下也溫,其臨事也斷。」或問蘇綽。子曰:「俊人也。」曰:「其道何如?」子曰:「行於戰國可以強,行於太平則亂矣。」問牛弘。子曰:「厚人也。」
zi guān tián, wèi zhēng dù yān dǒng cháng zhì. zǐ yuē: gè yán zhì hū? zhēng yuē: yuàn shì míng wáng, jìn sī jǐn zhōng, tuì sī bǔ guò. yān yuē: yuàn zhí míng wáng zhī fǎ, shǐ tiān xià wú yuān rén. cháng yuē: yuàn shèng rén zhī dào héng yú shí, cháng yě wú shì yú chū chù. zǐ yuē: dà zāi! wú yǔ cháng yě.
子觀田,魏徵、杜淹、董常至。子曰:「各言志乎?」徵曰:「願事明王,進思盡忠,退思補過。」淹曰:「願執明王之法,使天下無冤人。」常曰:「願聖人之道行於時,常也無事於出處。」子曰:「大哉!吾與常也。」
zi zài zhǎng ān. yuē: guī lái hū! jīn zhī hǎo yì qīng jìn zhě, shuài rán ér zuò, wú suǒ qǔ yān.
子在長安。曰:「歸來乎!今之好異輕進者,率然而作,無所取焉。」
zi zài jiàng, chéng yuán zhě wéi wáng xuē shōu ér lái. zi yǔ zhī yán liù jīng. yuán tuì wèi shōu yuē: fū zǐ zài zào yí lún, yī kuāng huáng jí. wēi fū zǐ, wú qí shī dào zuǒ jiàn yǐ.
子在絳,程元者〈囗亡〉薛收而來。子與之言六經。元退謂收曰:「夫子載造彝倫,一匡皇極。微夫子,吾其失道左見矣。」
zǐ yuē: gài yǒu mù míng ér zuò zhě, wú bù wèi yě.
子曰:「蓋有慕名而作者,吾不為也。」
shū tián yuē: wén zhōng zǐ zhī jiào xìng, qí dāng suí zhī jì shì, huáng jiā zhī wèi zào hū? jiāng bài zhě wú shāng qí bù de yòng, jiāng xìng zhě wú xī qí bù dé jiàn. qí zhì qín, qí yán zhēng, qí shì yǐ cāng shēng wèi xīn hū?
叔恬曰:「文中子之教興,其當隋之季世,皇家之未造乎?將敗者吾傷其不得用,將興者吾惜其不得見。其志勤,其言征,其事以蒼生為心乎?」
wén zhōng zǐ yuē: èr dì sān wáng, wú bù dé ér jiàn yě, shě liǎng hàn jiāng ān zhī hū? dà zāi qī zhì zhī zhǔ! qí yǐ rén yì gōng shù tǒng tiān xià hū? qí yì jiǎn, qí xíng qīng, jūn zǐ lè qí dào, xiǎo rén huái qí shēng. sì bǎi nián jiān, tiān xià wú èr zhì, qí yǒu yǐ jié rén xīn hū? zhōng zhī yǐ lǐ lè, zé sān wáng zhī jǔ yě.
文中子曰:「二帝三王,吾不得而見也,舍兩漢將安之乎?大哉七制之主!其以仁義公恕統天下乎?其役簡,其刑清,君子樂其道,小人懷其生。四百年間,天下無二志,其有以結人心乎?終之以禮樂,則三王之舉也。」
zǐ yuē: wáng dào zhī bó jiǔ yǐ, lǐ lè kě yǐ bù zhèng hū? dà yì zhī wú shén yǐ, shī shū kě yǐ bù xù hū?
子曰:「王道之駁久矣,禮樂可以不正乎?大義之蕪甚矣,《詩》《書》可以不續乎?」
zǐ yuē: táng yú zhī dào zhí yǐ dà, gù yǐ yī ràng zhōng yān. bì yě yǒu shèng rén chéng zhī, hé bì dìng fǎ? qí dào shén kuò, bù kě gé yú hòu. xià shāng zhī dào zhí yǐ jiǎn, gù yǐ fàng shì zhōng yān. bì yě yǒu shèng rén fú zhī, hé bì zài wǒ? qí dào yì kuàng, bù kě zhì yú xià. rú yǒu yòng wǒ zhě, wú qí wèi zhōu gōng suǒ wèi hū?
子曰:「唐虞之道直以大,故以揖讓終焉。必也有聖人承之,何必定法?其道甚闊,不可格於後。夏、商之道直以簡,故以放弒終焉。必也有聖人扶之,何必在我?其道亦曠,不可制於下。如有用我者,吾其為周公所為乎?」
zi yàn jū, dǒng cháng dòu wēi shì. zǐ yuē: wú shì qiān zài yǐ shàng, shèng rén zài shàng zhě, wèi yǒu ruò zhōu gōng yān. qí dào zé yī, ér jīng zhì dà bèi, hòu zhī wèi zhèng, yǒu suǒ chí xún. wú shì qiān zài ér xià, wèi yǒu ruò zhòng ní yān, qí dào zé yī, ér shù zuò dà míng, hòu zhī xiū wén zhě, yǒu suǒ zhé zhōng yǐ. qiān zài ér xià, yǒu shēn zhōu gōng zhī shì zhě, wú bù dé ér jiàn yě. qiān zài ér xià, yǒu shào xuān ní zhī yè zhě, wú bù dé ér ràng yě.
子燕居,董常、竇威侍。子曰:「吾視千載已上,聖人在上者,未有若周公焉。其道則一,而經制大備,後之為政,有所持循。吾視千載而下,未有若仲尼焉,其道則一,而述作大明,後之修文者,有所折中矣。千載而下,有申周公之事者,吾不得而見也。千載而下,有紹宣尼之業者,吾不得而讓也。」
zǐ yuē: cháng yě qí dài zuò wàng hū? jìng bù zhèng lǐ ér zú yòng yān, sī zé huò miào.
子曰:「常也其殆坐忘乎?靜不證理而足用焉,思則或妙。」
lǐ jìng wèn shèng rén zhī dào. zǐ yuē: wú suǒ yóu, yì bù zhì yú bǐ. mén rén yuē: zhēng yě zhì. huò yuē: wèi yě. mén rén huò. zǐ yuē: zhēng yě qù cǐ yǐ, ér wèi zhì yú bǐ. huò wèn bǐ zhī shuō. zǐ yuē: bǐ, dào zhī fāng yě. bì yě wú zhì hū? dǒng cháng wén zhī yuè, mén rén bù dá. dǒng cháng yuē: fū zǐ zhī dào, yǔ wù ér lái, yǔ wù ér qù. lái wú suǒ cóng, qù wú suǒ shì. xuē shōu yuē: dà zāi, fū zǐ zhī dào! yī ér yǐ yǐ.
李靖問聖人之道。子曰:「無所由,亦不至於彼。」門人曰:「徵也至。」或曰:「未也。」門人惑。子曰:「徵也去此矣,而未至於彼。」或問彼之說。子曰:「彼,道之方也。必也無至乎?」董常聞之悅,門人不達。董常曰:「夫子之道,與物而來,與物而去。來無所從,去無所視。」薛收曰:「大哉,夫子之道!一而已矣。」
zi wèi chéng yuán yuē: rǔ yǔ dǒng cháng hé rú? chéng yuán yuē: bù gǎn qǐ cháng. cháng yě yí dào dé, yuán yě zhì rén yì. zǐ yuē: cháng zé rán yǐ, ér rǔ yú rén yì, wèi shù shù rán yě. qí yú bǐ yǒu suǒ zhì hū?
子謂程元曰:「汝與董常何如?」程元曰:「不敢企常。常也遺道德,元也志仁義。」子曰:「常則然矣,而汝於仁義,未數數然也。其於彼有所至乎?」
zǐ yuē: dǒng cháng shí yǒu lǜ yān, qí yú zé dòng jìng lǜ yǐ.
子曰:「董常時有慮焉,其餘則動靜慮矣。」
zǐ yuē: xiào zāi, xuē shōu! xíng wú fù yú yōu míng.
子曰:「孝哉,薛收!行無負於幽明。」
zi yú shì rì diào jì, zé zhōng rì bù xiào.
子於是日弔祭,則終日不笑。
huò wèn wáng yǐn. zǐ yuē: mǐn rén yě. qí qì míng, qí cái fù, qí xué shàn. huò wèn qí dào. zǐ yuē: shù zuò duō ér jīng zhì qiǎn, qí dào bù zú chēng yě.
或問王隱。子曰:「敏人也。其器明,其才富,其學贍。」或問其道。子曰:「述作多而經制淺,其道不足稱也。」
zi wèi chén shòu yǒu zhì yú shǐ, yī dà yì ér xuē yì duān. wèi fàn níng yǒu zhì yú chūn qiū, zhēng shèng jīng ér jié zhòng chuán. zǐ yuē: shǐ chén shòu bù měi yú shǐ, qiān gù zhī zuì yě. shǐ fàn níng bù jǐn měi yú chūn qiū, xīn xiàng zhī zuì yě. péi xī yuē: hé wèi yě? zǐ yuē: shǐ zhī shī, zì qiān gù shǐ yě, jì fán ér zhì guǎ. chūn qiū zhī shī, zì xīn xiàng shǐ yě, qì jīng ér rèn chuán.
子謂陳壽有志於史,依大義而削異端。謂范寧有志於《春秋》,徵聖經而詰眾傳。子曰:「使陳壽不美於史,遷、固之罪也。使范寧不盡美於《春秋》,歆、向之罪也。」裴晞曰:「何謂也?」子曰:「史之失,自遷、固始也,記繁而志寡。《春秋》之失,自歆、向始也,棄經而任傳。」
zǐ yuē: gài jiǔ shī xìng ér yì dào wēi, sān chuán zuò ér chūn qiū sàn. jiǎ qióng yuē: hé wèi yě? zǐ yuē: bái hēi xiāng yú, néng wú wēi hū? shì fēi xiāng rǎo, néng wú sàn hū? gù qí hán máo zhèng, shī zhī mò yě dà dài xiǎo dài, lǐ zhī shuāi yě. shū cán yú gǔ jīn, shī shī yú qí lǔ. rǔ zhī zhī hū? jiǎ qióng yuē: rán zé wú shī wú chuán kě hū? zǐ yuē: shén ér míng zhī, cún hū qí rén. gǒu fēi qí rén, dào bù xū xíng. bì yě chuán, yòu bù kě fèi yě.
子曰:「蓋九師興而《易》道微,三《傳》作而《春秋》散。」賈瓊曰:「何謂也?」子曰:「白黑相渝,能無微乎?是非相擾,能無散乎?故齊韓毛鄭,《詩》之末也;大戴小戴,《禮》之衰也。《書》殘於古、今,《詩》失於齊魯。汝知之乎?」賈瓊曰:「然則無師無傳可乎?」子曰:「神而明之,存乎其人。苟非其人,道不虛行。必也傳,又不可廢也。」
zi wèi shū tián yuē: rǔ bù wèi xù shī hū? zé qí shì qī dài sǔn yì, zhōng mèn rán yě.
子謂叔恬曰:「汝不為《續詩》乎?則其視七代損益,終懣然也。」
zi wèi: xù shī kě yǐ fěng, kě yǐ dá, kě yǐ dàng, kě yǐ dú chù chū zé tì, rù zé xiào duō jiàn zhì luàn zhī qíng.
子謂:「《續詩》可以諷,可以達,可以盪,可以獨處;出則悌,入則孝;多見治亂之情。」
wén zhōng zǐ yuē: wú shī yě, cí dá ér yǐ yǐ.
文中子曰:「吾師也,詞達而已矣。」
huò wèn yáng xióng zhāng héng. zǐ yuē: gǔ zhī zhèn qí rén yě, qí sī kǔ, qí yán jiān. yuē: qí dào hé rú? zǐ yuē: jìng yǐ.
或問揚雄、張衡。子曰:「古之振奇人也,其思苦,其言艱。」曰:「其道何如?」子曰:「靖矣。」
zǐ yuē: guò ér bù wén, fàn ér bù jiào, yǒu gōng ér bù fá, jūn zǐ rén zāi!
子曰:「過而不文,犯而不校,有功而不伐,君子人哉!」
zǐ yuē: wǒ wèi jiàn jiàn bàng ér xǐ, wén yù ér jù zhě.
子曰:「我未見見謗而喜,聞譽而懼者。」
zǐ yuē: fù guān qí suǒ yǔ, pín guān qí suǒ qǔ, dá guān qí suǒ hǎo, qióng guān qí suǒ wèi, kě yě.
子曰:「富觀其所與,貧觀其所取,達觀其所好,窮觀其所為,可也。」
huò wèn wèi xiào wén. zǐ yuē: kě yǔ xìng huà.
或問魏孝文。子曰:「可與興化。」
tóng chuān fū rén hǎo yào, zi shǐ shù fāng. ruì chéng fǔ jūn zhòng yīn yáng, zi shǐ zhe lì rì. qiě yuē: wú jù lǎn zhě huò fèi rì yě.
銅川夫人好藥,子始述方。芮城府君重陰陽,子始著曆日。且曰:「吾懼覽者或費日也。」
zi wèi xuē zhī rén shàn chù sú, yǐ ruì chéng zhī zǐ qī zhī.
子謂薛知仁善處俗,以芮城之子妻之。
zǐ yuē: nèi nán ér néng zhèng qí zhì, tóng zhōu fǔ jūn yǐ zhī.
子曰:「內難而能正其志,同州府君以之。」
zǐ yuē: wú yú tiān xià, wú qù yě, wú jiù yě, wéi dào zhī cóng.
子曰:「吾於天下,無去也,無就也,惟道之從。」