wén zhōng zǐ yuē:" shén yǐ! wáng dào nán xíng yě. wú jiā qǐng tóng chuān liù shì yǐ, wèi cháng bù dǔ yú sī, rán yì wèi cháng dé xuān qí yòng, tuì ér xián yǒu shù yān, zé yǐ zhì qí dào yě." gài xiān shēng zhī shù, yuē shí biàn lùn liù piān, qí yán huà sú tuī yí zhī lǐ jié yǐ. jiāng zhōu fǔ jūn zhī shù, yuē wǔ jīng jué lù wǔ piān, qí yán shèng xián zhì shù zhī yì bèi yǐ. jìn yáng mù gōng zhī shù, yuē zhèng dà lùn bā piān, qí yán dì wáng zhī dào zhe yǐ. tóng zhōu fǔ jūn zhī shù, yuē zhèng xiǎo lùn bā piān, qí yán wáng bà zhī yè jǐn yǐ. ān kāng xiàn gōng zhī shù, yuē huáng jí dǎng yì jiǔ piān, qí yán sān cái zhī qù jiù shēn yǐ. tóng chuān fǔ jūn zhī shù, yuē xīng shuāi yào lùn qī piān, qí yán liù dài zhī dé shī míng yǐ. yú xiǎo zi huò dǔ chéng xùn, qín jiǔ zài yǐ. fú xiān rén zhī yì, jī zhòng ní zhī xīn, tiān rén zhī shì, dì wáng zhī dào, zhāo zhāo hū!
文中子曰:“甚矣!王道难行也。吾家顷铜川六世矣,未尝不笃于斯,然亦未尝得宣其用,退而咸有述焉,则以志其道也。”盖先生之述,曰《时变论》六篇,其言化俗推移之理竭矣。江州府君之述,曰《五经决录》五篇,其言圣贤制述之意备矣。晋阳穆公之述,曰《政大论》八篇,其言帝王之道著矣。同州府君之述,曰《政小论》八篇,其言王霸之业尽矣。安康献公之述,曰《皇极谠义》九篇,其言三才之去就深矣。铜川府君之述,曰《兴衰要论》七篇,其言六代之得失明矣。余小子获睹成训,勤九载矣。服先人之义,稽仲尼之心,天人之事,帝王之道,昭昭乎!
zi wèi dǒng cháng yuē:" wú yù xiū yuán jīng, jī zhū shǐ lùn, bù zú zhēng yě, wú dé huáng jí dǎng yì yān. wú yù xù shī, kǎo zhū jí jì, bù zú zhēng yě, wú de shí biàn lùn yān. wú yù xù shū, àn zhū zài lù, bù zú zhēng yě, wú dé zhèng dà lùn yān." dǒng cháng yuē:" fū zǐ zhī dé, gài qí zhì yān." zǐ yuē:" rán."
子谓董常曰:“吾欲修《元经》,稽诸史论,不足征也,吾得《皇极谠义》焉。吾欲续《诗》,考诸集记,不足征也,吾得《时变论》焉。吾欲续《书》,按诸载录,不足征也,吾得《政大论》焉。”董常曰:“夫子之得,盖其志焉。”子曰:“然。”
zi wèi xuē shōu yuē:" xī shèng rén shù shǐ sān yān: qí shù shū yě, dì wáng zhī zhì bèi yǐ, gù suǒ yān ér jiē huò qí shù shī yě, xīng shuāi zhī yóu xiǎn, gù jiū yān ér jiē dé qí shù chūn qiū yě, xié zhèng zhī jī míng, gù kǎo yān ér jiē dāng. cǐ sān zhě, tóng chū yú shǐ ér bù kě zá yě. gù shèng rén fēn yān."
子谓薛收曰:“昔圣人述史三焉:其述《书》也,帝王之制备矣,故索焉而皆获;其述《诗》也,兴衰之由显,故究焉而皆得;其述《春秋》也,邪正之迹明,故考焉而皆当。此三者,同出于史而不可杂也。故圣人分焉。”
wén zhōng zǐ yuē:" wú shì qiān gù ér xià, shù zuò hé qí fēn fēn hū! dì wáng zhī dào, qí àn ér bù míng hū? tiān rén zhī yì, qí fǒu ér bù jiāo hū? zhì lǐ zhě cān ér bù yī hū? chén shì zhě luàn ér wú xù hū?"
文中子曰:“吾视迁、固而下,述作何其纷纷乎!帝王之道,其暗而不明乎?天人之意,其否而不交乎?制理者参而不一乎?陈事者乱而无绪乎?”
zi bù yù, wén jiāng dū yǒu biàn, xuàn rán ér xìng yuē:" shēng mín yàn luàn jiǔ yǐ, tiān qí huò zhě jiāng qǐ yáo shùn zhī yùn, wú bù yǔ yān, mìng yě."
子不豫,闻江都有变,泫然而兴曰:“生民厌乱久矣,天其或者将启尧、舜之运,吾不与焉,命也。”
wén zhōng zǐ yuē:" dào zhī bù shèng shí jiǔ yǐ, wú jiāng ruò zhī hé?" dǒng cháng yuē:" fū zǐ zì qín guī jìn, zhái jū fén yáng, rán hòu sān cái wǔ cháng, gè dé qí suǒ."
文中子曰:“道之不胜时久矣,吾将若之何?”董常曰:“夫子自秦归晋,宅居汾阳,然后三才五常,各得其所。”
xuē shōu yuē:" gǎn wèn xù shū zhī shǐ yú hàn, hé yě?" zǐ yuē:" liù guó zhī bì, wáng qín zhī kù, wú bù rěn wén yě, yòu yān qǔ huáng gāng hū? hàn zhī tǒng tiān xià yě, qí chú cán huì, yǔ rén gēng shǐ, ér xìng qí shì tīng hū?" xuē shōu yuē:" gǎn wèn xù shī zhī bèi liù dài, hé yě?" zǐ yuē:" qí yǐ zhòng ní sān bǎi shǐ zhōng yú zhōu hū?" shōu yuē:" rán." zǐ yuē:" yú ān gǎn wàng zhòng ní! rán zhì xīng shuāi zhī jì, wèi cháng bù zài sān yān. gù jù liù dài shǐ zhōng, suǒ yǐ gào yě."
薛收曰:“敢问《续书》之始于汉,何也?”子曰:“六国之弊,亡秦之酷,吾不忍闻也,又焉取皇纲乎?汉之统天下也,其除残秽,与民更始,而兴其视听乎?”薛收曰:“敢问《续诗》之备六代,何也?”子曰:“其以仲尼《三百》始终于周乎?”收曰:“然。”子曰:“余安敢望仲尼!然至兴衰之际,未尝不再三焉。故具六代始终,所以告也。”
wén zhōng zǐ yuē:" tiān xià wú shǎng fá sān bǎi zài yǐ, yuán jīng kě dé bù xīng hū?" xuē shōu yuē:" shǐ yú jìn huì, hé yě?" zǐ yuē:" xī zhě míng wáng zài shàng, shǎng fá qí yǒu chà hū? yuán jīng bāo biǎn, suǒ yǐ dài shǎng fá zhě yě. qí yǐ tiān xià wú zhǔ, ér shǎng fá bù míng hū?" xuē shōu yuē:" rán zé chūn qiū zhī shǐ zhōu píng lǔ yǐn, qí zhì yì ruò sī hū?" zǐ yuē:" qí rán hū? ér rén mò zhī zhī yě." xuē shōu yuē:" jīn nǎi zhī tiān xià zhī zhì, shèng rén sī zài shàng yǐ tiān xià zhī luàn, shèng rén sī zài xià yǐ. shèng rén dá ér shǎng fá xíng, shèng rén qióng ér bāo biǎn zuò. huáng jí suǒ yǐ fù jiàn, ér sī wén bù sàng yě. bù qí shēn hū?" zài bài ér chū, yǐ gào dǒng shēng. dǒng shēng yuē:" zhòng ní méi ér wén zài zī hū?"
文中子曰:“天下无赏罚三百载矣,《元经》可得不兴乎?”薛收曰:“始于晋惠,何也?”子曰:“昔者明王在上,赏罚其有差乎?《元经》褒贬,所以代赏罚者也。其以天下无主,而赏罚不明乎?”薛收曰:“然则《春秋》之始周平、鲁隐,其志亦若斯乎?”子曰:“其然乎?而人莫之知也。”薛收曰:“今乃知天下之治,圣人斯在上矣;天下之乱,圣人斯在下矣。圣人达而赏罚行,圣人穷而褒贬作。皇极所以复建,而斯文不丧也。不其深乎?”再拜而出,以告董生。董生曰:“仲尼没而文在兹乎?”
wén zhōng zǐ yuē:" zhuō zāi, zhōu kǒng zhī dào! qí shén zhī suǒ wéi hū? shùn zhī zé jí, nì zhī zé xiōng."
文中子曰:“卓哉,周、孔之道!其神之所为乎?顺之则吉,逆之则凶。”
zi shù yuán jīng huáng shǐ zhī shì, tàn yān. mén rén wèi dá, shū tián yuē:" fū zǐ zhī tàn, gài tàn mìng yǐ. shū yún: tiān mìng bù yú cháng, wéi guī nǎi yǒu dé. róng dí zhī dé, lí mín huái zhī, sān cái qí shě zhū?" zi wén zhī yuē:" níng, ěr zhī mìng zāi!"
子述《元经》皇始之事,叹焉。门人未达,叔恬曰:“夫子之叹,盖叹命矣。《书》云:天命不于常,惟归乃有德。戎狄之德,黎民怀之,三才其舍诸?”子闻之曰:“凝,尔知命哉!”
zi zài cháng ān, yáng sù sū kuí lǐ dé lín jiē qǐng jiàn. zi yǔ zhī yán, guī ér yǒu yōu sè. mén rén wèn zi, zǐ yuē:" sù yǔ wú yán zhōng rì, yán zhèng ér bù jí huà. kuí yǔ wú yán zhōng rì, yán shēng ér bù jí yǎ. dé lín yǔ wú yán zhōng rì, yán wén ér bù jí lǐ." mén rén yuē:" rán zé hé yōu?" zǐ yuē:" fēi ěr suǒ zhī yě. èr sān zi jiē cháo zhī yù yì zhě yě, jīn yán zhèng ér bù jí huà, shì tiān xià wú lǐ yě yán shēng ér bù jí yǎ shì tiān xià wú lè yě yán wén ér bù jí lǐ, shì tiān xià wú wén yě. wáng dào cóng hé ér xìng hū? wú suǒ yǐ yōu yě." mén rén tuì. zi yuán qín gǔ dàng zhī shén, mén rén jiē zhān jīn yān.
子在长安,杨素、苏夔、李德林皆请见。子与之言,归而有忧色。门人问子,子曰:“素与吾言终日,言政而不及化。夔与吾言终日,言声而不及雅。德林与吾言终日,言文而不及理。”门人曰:“然则何忧?”子曰:“非尔所知也。二三子皆朝之预议者也,今言政而不及化,是天下无礼也;言声而不及雅;是天下无乐也;言文而不及理,是天下无文也。王道从何而兴乎?吾所以忧也。”门人退。子援琴鼓《荡》之什,门人皆沾襟焉。
zǐ yuē:" huò ān ér xíng zhī, huò lì ér xíng zhī, huò wèi ér xíng zhī, jí qí chéng gōng, yī yě. jī dé zé yuǎn."
子曰:“或安而行之,或利而行之,或畏而行之,及其成功,一也。稽德则远。”
jiǎ qióng xí shū zhì huán róng zhī mìng, yuē:" yáng yáng hū! guāng míng zhī yè. tiān shí jiān ěr, néng bù yǐ yī ràng zhōng hū!"
贾琼习《书》至《桓荣之命》,曰:“洋洋乎!光明之业。天实监尔,能不以揖让终乎!”
fán shī xuán jiāng zhe běi qí lù, yǐ gào zi. zǐ yuē:" wú gǒu zuò yě."
繁师玄将著《北齐录》,以告子。子曰:“无苟作也。”
yuè gōng yǐ shí jīng yí zi, zi bù shòu. yuē:" gēng lí hán qiǔ, wú suǒ yòng yě." dá zhī yǐ jiǔ gào jí hóng fàn" sān dé".
越公以《食经》遗子,子不受。曰:“羹藜含糗,无所用也。”答之以《酒诰》及《洪范》“三德”。
zǐ yuē:" xiǎo rén bù jī bù lì, bú jiàn lì bù quàn."
子曰:“小人不激不励,不见利不劝。”
jìng jūn liàng wèn rǔ. zǐ yuē:" yán bù zhōng, xíng bù jǐn, rǔ yě."
靖君亮问辱。子曰:“言不中,行不谨,辱也。”
zǐ yuē:" huà zhì jiǔ biàn, wáng dào qí míng hū? gù lè zhì jiǔ biàn, ér chún qì qià yǐ." péi xī yuē:" hé wèi yě?" zǐ yuē:" fū lè, xiàng chéng zhě yě. xiàng chéng mò dà yú xíng, ér liú yú shēng, wáng huà shǐ zhōng suǒ kě jiàn yě. gù sháo zhī chéng yě, yú shì zhī ēn bèi dòng zhí yǐ, wū què zhī cháo, kě fǔ ér kuī yě, fèng huáng hé wéi ér cáng hū?"
子曰:“化至九变,王道其明乎?故乐至九变,而淳气洽矣。”裴晞曰:“何谓也?”子曰:“夫乐,象成者也。象成莫大于形,而流于声,王化始终所可见也。故《韶》之成也,虞氏之恩被动植矣,乌鹊之巢,可俯而窥也,凤皇何为而藏乎?”
zǐ yuē:" fēng shàn zhī fèi, fēi gǔ yě, tú yǐ kuā tiān xià, qí qín hàn zhī chǐ xīn hū?"
子曰:“封禅之费,非古也,徒以夸天下,其秦、汉之侈心乎?”
zǐ yuē:" yì lè zhě bì duō āi, qīng shī zhě bì hǎo duó."
子曰:“易乐者必多哀,轻施者必好夺。”
zǐ yuē:" wú shè zhī guó, qí xíng bì píng duō liǎn zhī guó, qí cái bì xuē."
子曰:“无赦之国,其刑必平;多敛之国,其财必削。”
zǐ yuē:" lián zhě cháng lè wú qiú, tān zhě cháng yōu bù zú."
子曰:“廉者常乐无求,贪者常忧不足。”
zǐ yuē:" dù rú huì ruò féng qí míng wáng, yú wàn mín qí yóu tiān hū?" dǒng cháng fáng yuán líng jiǎ qióng wèn yuē:" hé wèi yě?" zǐ yuē:" chūn shēng zhī, xià zhǎng zhī, qiū chéng zhī, dōng liǎn zhī. fù dé qí wèi fù, zi dé qí wèi zi, jūn dé qí wèi jūn, chén dé qí wèi chén, wàn lèi xián yí. bǎi xìng rì yòng ér bù zhī zhě, dù shì zhī rèn, bù wèi qí yóu tiān hū? wú chá zhī jiǔ yǐ, mù guāng hū rán, xīn shén hū rán. cǐ qí shí shí yùn zhě, yōu bù féng zhēn zhǔ yǐ rán zāi!"
子曰:“杜如晦若逢其明王,于万民其犹天乎?”董常、房元龄、贾琼问曰:“何谓也?”子曰:“春生之,夏长之,秋成之,冬敛之。父得其为父,子得其为子,君得其为君,臣得其为臣,万类咸宜。百姓日用而不知者,杜氏之任,不谓其犹天乎?吾察之久矣,目光惚然,心神忽然。此其识时运者,忧不逢真主以然哉!”
shū tián yuē:" shùn yī suì ér xún wǔ yuè, guó bù fèi ér mín bù láo, hé yě?" zǐ yuē:" wú tā, dào yě. bīng wèi shǎo ér zhēng qiú guǎ yě."
叔恬曰:“舜一岁而巡五岳,国不费而民不劳,何也?”子曰:“无他,道也。兵卫少而征求寡也。”
zǐ yuē:" wáng guó zhī yǒu fēng, tiān zǐ yǔ zhū hóu yí hū? shuí jū hū? yōu wáng zhī zuì yě. gù shǐ zhī yǐ shǔ lí, yú shì yǎ dào xī yǐ."
子曰:“王国之有风,天子与诸侯夷乎?谁居乎?幽王之罪也。故始之以《黍离》,于是雅道息矣。”
zǐ yuē:" wǔ xíng bù xiāng lì, zé wáng zhě kě yǐ zhì lǐ yǐ sì líng wèi chù, zé wáng zhě kě yǐ zuò yuè yǐ."
子曰:“五行不相沴,则王者可以制礼矣;四灵为畜,则王者可以作乐矣。”
zi yóu kǒng zǐ zhī miào. chū ér gē yuē:" dà zāi hū. jūn jūn chén chén, fù fù zǐ zi, xiōng xiōng dì di, fú fū fù fù! fū zǐ zhī lì yě, qí yǔ tài jí hé dé, shén dào bìng xíng hū?" wáng xiào yì yuē:" fū zǐ zhī dào, qǐ shǎo shì hū?" zǐ yuē:" zi wèi sān fù bái guī hū? tiān dì shēng wǒ ér bù néng jū wǒ, fù mǔ jū wǒ ér bù néng chéng wǒ, chéng wǒ zhě fū zǐ yě. dào bù chì tiān dì fù mǔ, tōng yú fū zǐ, shòu wǎng jí zhī ēn. wú zi gǔ yí lún hū?" xiào yì zài bài xiè zhī, zhōng shēn bù gǎn zāng pǐ.
子游孔子之庙。出而歌曰:“大哉乎。君君臣臣,父父子子,兄兄弟弟,夫夫妇妇!夫子之力也,其与太极合德,神道并行乎?”王孝逸曰:“夫子之道,岂少是乎?”子曰:“子未三复白圭乎?天地生我而不能鞠我,父母鞠我而不能成我,成我者夫子也。道不啻天地父母,通于夫子,受罔极之恩。吾子汩彝伦乎?”孝逸再拜谢之,终身不敢臧否。
wéi dǐng qǐng jiàn. zi sān jiàn ér sān bù yǔ, gōng gōng ruò bù zú. dǐng chū wèi mén rén yuē:" fū zǐ dé zhì yú cháo tíng, yǒu bù yán zhī huà, bù shā zhī yán yǐ."
韦鼎请见。子三见而三不语,恭恭若不足。鼎出谓门人曰:“夫子得志于朝廷,有不言之化,不杀之严矣。”
yáng sù wèi zǐ yuē:" tiān zǐ qiú shàn yù biān zhě, sù wén wéi xián zhī xián, gǎn wèn fū zǐ." zǐ yuē:" yáng hù lù xùn, rén rén yě, kě shǐ." sù yuē:" yǐ sǐ yǐ, hé kě fù shǐ?" zǐ yuē:" jīn gōng néng wéi yáng lù zhī shì zé kě, rú bù néng, guǎng qiú hé yì? tōng wén: ěr zhě yuè, yuǎn zhě lái, zhé chōng zūn zǔ kě yǐ. hé bì lín biān yě?"
杨素谓子曰:“天子求善御边者,素闻惟贤知贤,敢问夫子。”子曰:“羊祜、陆逊,仁人也,可使。”素曰:“已死矣,何可复使?”子曰:“今公能为羊、陆之事则可,如不能,广求何益?通闻:迩者悦,远者来,折冲樽俎可矣。何必临边也?”
zi zhī jiā, liù jīng bì bèi, cháo fú jì qì bù jiǎ. yuē:" sān gāng wǔ cháng, zì kě chū yě."
子之家,《六经》毕备,朝服祭器不假。曰:“三纲五常,自可出也。”
zǐ yuē:" yōu yōu sù cān zhě, tiān xià jiē shì, wáng dào cóng hé ér xìng hū?"
子曰:“悠悠素餐者,天下皆是,王道从何而兴乎?”
zǐ yuē:" qī zhì zhī zhǔ, qí rén kě yǐ jí róng yǐ."
子曰:“七制之主,其人可以即戎矣。”
dǒng cháng sǐ, zi kū yú qǐn mén zhī wài, bài ér shòu diào.
董常死,子哭于寝门之外,拜而受吊。
péi xī wèn yuē:" wèi jiè chēng rén yǒu bù jí, kě yǐ qíng shù, fēi yì xiāng gān, kě yǐ lǐ qiǎn. hé rú?" zǐ yuē:" kuān yǐ." yuē:" rén hū?" zǐ yuē:" bù zhī yě." ruǎn sì zōng yú rén tán, zé jí xuán yuǎn, wèi cháng zāng pǐ rén wù, hé rú?" zǐ yuē:" shèn yǐ." yuē:" rén hū?" zǐ yuē:" bù zhī yě."
裴晞问曰:“卫玠称人有不及,可以情恕,非意相干,可以理遣。何如?”子曰:“宽矣。”曰:“仁乎?”子曰:“不知也。”阮嗣宗与人谈,则及玄远,未尝臧否人物,何如?”子曰:“慎矣。”曰:“仁乎?”子曰:“不知也。”
zǐ yuē:" shù zāi, líng jìng! shì rén zhī gū yóu jǐ yě."
子曰:“恕哉,凌敬!视人之孤犹己也。”
zǐ yuē:" rén zhě, wú bù dé ér jiàn yě, dé jiàn zhì zhě, sī kě yǐ. zhì zhě, wú bù dé ér jiàn yě, dé jiàn yì zhě, sī kě yǐ. rú bù dé jiàn, bì yě gāng jiè hū? gāng zhě hǎo duàn, jiè zhě shū sú."
子曰:“仁者,吾不得而见也,得见智者,斯可矣。智者,吾不得而见也,得见义者,斯可矣。如不得见,必也刚介乎?刚者好断,介者殊俗。”
xuē shōu wèn zhì dé yào dào. zǐ yuē:" zhì dé, qí dào zhī běn hū? yào dào, qí dé zhī xíng hū? lǐ bù yún hū, zhì dé wèi dào běn. yì bù yún hū, xiǎn dào shén dé xíng." zǐ yuē:" dà zāi shén hū! suǒ zì chū yě. zhì zāi, yì yě! qí zhī shén zhī suǒ wéi hū?"
薛收问至德要道。子曰:“至德,其道之本乎?要道,其德之行乎?《礼》不云乎,至德为道本。《易》不云乎,显道神德行。”子曰:“大哉神乎!所自出也。至哉,《易》也!其知神之所为乎?”
zǐ yuē:" wǒ wèi jiàn shì yì rú shì lì zhě yě."
子曰:“我未见嗜义如嗜利者也。”
zi dēng yún zhōng zhī chéng, wàng lóng mén zhī guān. yuē:" zhuàng zāi, shān hé zhī gù!" jiǎ qióng yuē:" jì zhuàng yǐ, yòu hé jiā yān?" zǐ yuē:" shǒu zhī yǐ dào." jiàng ér sù yú yǔ miào, guān qí bēi shǒu yuē:" xiān jūn xiàn gōng zhī suǒ zuò yě, qí wén diǎn yǐ dá."
子登云中之城,望龙门之关。曰:“壮哉,山河之固!”贾琼曰:“既壮矣,又何加焉?”子曰:“守之以道。”降而宿于禹庙,观其碑首曰:“先君献公之所作也,其文典以达。”
zi jiàn liú xiào biāo jué jiāo lùn, yuē:" xī hū, jǔ rèn gōng ér huǐ yě. rèn gōng yú shì hū bù kě wèi zhī rén yǐ." jiàn biàn mìng lùn, yuē:" rén dào fèi yǐ."
子见刘孝标《绝交论》,曰:“惜乎,举任公而毁也。任公于是乎不可谓知人矣。”见《辩命论》,曰:“人道废矣。”
zǐ yuē:" shǐ zhū gě liàng ér wú sǐ, lǐ yuè qí yǒu xìng hū?"
子曰:“使诸葛亮而无死,礼乐其有兴乎?”
zi dú lè yì lùn, yuē:" rén zāi, lè yì! shàn cáng qí yòng. zhì zāi, tài chū! shàn fā qí yùn."
子读《乐毅论》,曰:“仁哉,乐毅!善藏其用。智哉,太初!善发其蕴。”
zi dú wú guǐ lùn, yuē:" wèi zhī rén, yān zhī guǐ?"
子读《无鬼论》,曰:“未知人,焉知鬼?”