qǐ xuán yì tūn tān, jǐn róu zhào yān mào, fán shí wǔ nián.
起玄黓涒灘,盡柔兆閹茂,凡十五年。
strong tài zōng xiào wén huáng dì xià qián shí yī nián rén shēn, gōng yuán qián yī liù jiǔ nián strong
太宗孝文皇帝下前十一年(壬申,公元前一六九年)
dōng, shí yī yuè, shàng xíng xìng dài.
冬,十一月,上行幸代。
chūn, zhēng yuè, zì dài hái.
春,正月,自代還。
xià, liù yuè, liáng huái wáng yī hōng, wú zi. jiǎ yì fù shàng shū yuē: bì xià jí bù dìng zhì, rú jīn zhī shì, bù guò yī chuán zài chuán, zhū hóu yóu qiě rén zì ér bù zhì, háo zhí ér dà qiáng, hàn fǎ bù de xíng yǐ. bì xià suǒ yǐ wèi fān gǎn jí huáng tài zǐ zhī suǒ shì zhě, wéi huái yáng dài èr guó ěr. dài, běi biān xiōng nú, yǔ qiáng dí wèi lín, néng zì wán zé zú yǐ ér huái yáng zhī bǐ dà zhū hóu, jǐn rú hēi zǐ zhī zhe miàn, shì zú yǐ ěr dà guó, ér bù zú yǐ yǒu suǒ jìn yù. fāng jīn zhì zài bì xià, zhì guó ér lìng zǐ shì zú yǐ wèi ěr, qǐ kě wèi gōng zāi! chén zhī yú jì, yuàn jǔ huái nán dì yǐ yì huái yáng, ér wèi liáng wáng lì hòu, gē huái yáng běi biān èr sān liè chéng yǔ dōng jùn yǐ yì liáng. bù kě zhě, kě xǐ dài wáng ér dōu suī yáng. liáng qǐ yú xīn qī ér běi zhe zhī hé, huái yáng bāo chén ér nán qián zhī jiāng, zé dà zhū hóu zhī yǒu yì xīn zhě pò dǎn ér bù gǎn móu. liáng zú yǐ gǎn qí zhào, huái yáng zú yǐ jìn wú chǔ, bì xià gāo zhěn, zhōng wú shān dōng zhī yōu yǐ, cǐ èr shì zhī lì yě. dāng jīn tián rán, shì yù zhū hóu zhī jiē shǎo shù suì zhī hòu, bì xià qiě jiàn zhī yǐ. fū qín rì yè kǔ xīn láo lì yǐ chú liù guó zhī huò jīn bì xià lì zhì tiān xià, yí zhǐ rú yì, gāo gǒng yǐ chéng liù guó zhī huò, nán yǐ yán zhì, gǒu shēn wú shì, chù luàn, sù zhù, shú shì ér bù dìng wàn nián zhī hòu, chuán zhī lǎo mǔ ruò zi, jiāng shǐ bù níng, bù kě wèi rén. dì yú shì cóng yì jì, xǐ huái yáng wáng wǔ wèi liáng wáng, běi jiè tài shān, xī zhì gāo yáng, dé dà xiàn sì shí yú chéng. hòu suì yú, jiǎ yì yì sǐ, sǐ shí nián sān shí sān yǐ. xǐ chéng yáng wáng xǐ wèi huái nán wáng.
夏,六月,梁懷王揖薨,無子。賈誼復上疏曰:「陛下即不定製,如今之勢,不過一傳、再傳,諸侯猶且人恣而不制,豪植而大強,漢法不得行矣。陛下所以為籓扞及皇太子之所恃者,唯淮陽、代二國耳。代,北邊匈奴,與強敵為鄰,能自完則足矣;而淮陽之比大諸侯,廑如黑子之著面,適足以餌大國,而不足以有所禁御。方今制在陛下,制國而令子適足以為餌,豈可謂工哉!臣之愚計,願舉淮南地以益淮陽,而為梁王立後,割淮陽北邊二、三列城與東郡以益梁。不可者,可徙代王而都睢陽。梁起於新郪而北著之河,淮陽包陳而南揵之江,則大諸侯之有異心者破膽而不敢謀。梁足以扞齊、趙,淮陽足以禁吳、楚,陛下高枕,終無山東之憂矣,此二世之利也。當今恬然,適遇諸侯之皆少;數歲之後,陛下且見之矣。夫秦日夜苦心勞力以除六國之禍;今陛下力制天下,頤指如意,高拱以成六國之禍,難以言智,苟身無事,畜亂,宿祝,孰視而不定;萬年之後,傳之老母、弱子,將使不寧,不可謂仁。」帝於是從誼計,徙淮陽王武為梁王,北界泰山,西至高陽,得大縣四十餘城。後歲餘,賈誼亦死,死時年三十三矣。徙城陽王喜為淮南王。
xiōng nú kòu dí dào.
匈奴寇狄道。
shí xiōng nú shù wèi biān huàn, tài zǐ jiā lìng yǐng chuān cháo cuò shàng yán bīng shì yuē: bīng fǎ yuē: yǒu bì shèng zhī jiāng, wú bì shèng zhī mín. yóu cǐ guān zhī, ān biān jìng, lì gōng míng, zài yú liáng jiāng, bù kě bù zé yě.
時匈奴數為邊患,太子家令潁川晁錯上言兵事曰:「《兵法》曰:『有必勝之將,無必勝之民。』由此觀之,安邊境,立功名,在於良將,不可不擇也。
chén yòu wén, yòng bīng lín zhàn hé rèn zhī jí zhě sān: yī yuē de dì xíng, èr yuē zú fú xí, sān yuē qì yòng lì. bīng fǎ: bù bīng chē qí gōng nǔ zhǎng jǐ máo chán jiàn dùn zhī dì, gè yǒu suǒ yí bù dé qí yí zhě, huò shí bù dāng yī. shì bù xuǎn liàn, zú bù fú xí, qǐ jū bù jīng, dòng jìng bù jí, qū lì fú jí, bì nán bù bì, qián jī hòu jiě, yǔ jīn gǔ zhī zhǐ xiāng shī, cǐ bù xí lēi zú zhī guò yě, bǎi bù dāng shí. bīng bù wán lì, yǔ kōng shǒu tóng jiǎ bù jiān mì, yǔ tǎn xī tóng nǔ bù kě yǐ jí yuǎn, yǔ duǎn bīng tóng shè bù néng zhōng, yǔ wú shǐ tóng zhōng bù néng rù, yǔ wú zú tóng cǐ jiāng bù xǐng bīng zhī huò yě, wǔ bù dāng yī. gù bīng fǎ yuē: qì xiè bù lì, yǐ qí zú yǔ dí yě zú bù kě yòng, yǐ qí jiāng yǔ dí yě jiāng bù zhī bīng, yǐ qí zhǔ yǔ dí yě jūn bù zé jiāng, yǐ qí guó yǔ dí yě. sì zhě, bīng zhī zhì yào yě.
臣又聞,用兵臨戰合刃之急者三:一曰得地形,二曰卒服習,三曰器用利。兵法:步兵、車騎、弓弩、長戟、矛鋋、劍楯之地,各有所宜;不得其宜者,或十不當一。士不選練,卒不服習,起居不精,動靜不集,趨利弗及,避難不畢,前擊後解,與金鼓之指相失,此不習勒卒之過也,百不當十。兵不完利,與空手同;甲不堅密,與袒裼同;弩不可以及遠,與短兵同;射不能中,與無矢同;中不能入,與無鏃同;此將不省兵之禍也,五不當一。故《兵法》曰:『器械不利,以其卒予敵也;卒不可用,以其將予敵也;將不知兵,以其主予敵也;君不擇將,以其國予敵也。』四者,兵之至要也。
chén yòu wén: xiǎo dà yì xíng, qiáng ruò yì shì, xiǎn yì yì bèi. fū bēi shēn yǐ shì qiáng, xiǎo guó zhī xíng yě hé xiǎo yǐ gōng dà, dí guó zhī xíng yě yǐ mán yí gōng mán yí, zhōng guó zhī xíng yě. jīn xiōng nú dì xíng jì yì yǔ zhōng guó yì, shàng xià shān bǎn, chū rù xī jiàn, zhōng guó zhī mǎ fú yǔ yě xiǎn dào qīng zè, qiě chí qiě shè, zhōng guó zhī qí fú yǔ yě fēng yǔ bà láo, jī kě bù kùn, zhōng guó zhī rén fú yǔ yě cǐ xiōng nú zhī zhǎng jì yě. ruò fú píng yuán yì dì qīng chē tū qí, zé xiōng nú zhī zhòng yì náo luàn yě jìn nǔ zhǎng jǐ shè shū jí yuǎn, zé xiōng nú zhī gōng fú néng gé yě jiān jiǎ lì rèn, zhǎng duǎn xiāng zá, yóu nǔ wǎng lái, shén wǔ jù qián, zé xiōng nú zhī bīng fú néng dāng yě cái guān zōu fā, shǐ dào tóng de, zé xiōng nú zhī gé sì mù jiàn fú néng zhī yě xià mǎ dì dòu, jiàn jǐ xiāng jiē, qù jiù xiāng báo, zé xiōng nú zhī zú fú néng gěi yě cǐ zhōng guó zhī zhǎng jì yě. yǐ cǐ guān zhī, xiōng nú zhī zhǎng jì sān, zhōng guó zhī zhǎng jì wǔ. bì xià yòu xìng shù shí wàn zhī zhòng yǐ zhū shù wàn zhī xiōng nú, zhòng guǎ zhī jì, yǐ yī jī shí zhī shù yě.
臣又聞:小大異形,強弱異勢,險易異備。夫卑身以事強,小國之形也;合小以攻大,敵國之形也;以蠻夷攻蠻夷,中國之形也。今匈奴地形、技藝與中國異,上下山阪,出入溪澗,中國之馬弗與也;險道傾仄,且馳且射,中國之騎弗與也;風雨罷勞,饑渴不困,中國之人弗與也;此匈奴之長技也。若夫平原、易地、輕車、突騎,則匈奴之眾易撓亂也;勁弩、長戟、射疏、及遠,則匈奴之弓弗能格也;堅甲、利刃,長短相雜,游弩往來,什伍俱前,則匈奴之兵弗能當也;材官騶發,矢道同的,則匈奴之革笥、木薦弗能支也;下馬地斗,劍戟相接,去就相薄,則匈奴之足弗能給也;此中國之長技也。以此觀之,匈奴之長技三,中國之長技五。陛下又興數十萬之眾以誅數萬之匈奴,眾寡之計,以一擊十之術也。
suī rán, bīng, xiōng qì zhàn, wēi shì yě. gù yǐ dà wèi xiǎo, yǐ qiáng wèi ruò, zài fǔ yǎng zhī jiān ěr. fū yǐ rén zhī sǐ zhēng shèng, diē ér bù zhèn, zé huǐ zhī wú jí yě. dì wáng zhī dào, chū yú wàn quán. jīn jiàng hú yì qú mán yí zhī shǔ lái guī yì zhě, qí zhòng shù qiān, yǐn shí zhǎng jì yǔ xiōng nú tóng. kě cì zhī jiān jiǎ xù yī jìn gōng lì shǐ, yì yǐ biān jùn zhī liáng qí, lìng míng jiāng néng zhī qí xí sú hé jí qí xīn zhě, yǐ bì xià zhī míng yuē jiāng zhī. jí yǒu xiǎn zǔ, yǐ cǐ dāng zhī píng dì tōng dào, zé yǐ qīng chē cái guān zhì zhī liǎng jūn xiāng wèi biǎo lǐ, gè yòng qí zhǎng jì, héng jiā zhī yǐ zhòng, cǐ wàn quán zhī shù yě.
雖然,兵,兇器;戰,危事也。故以大為小,以強為弱,在俛仰之間耳。夫以人之死爭勝,跌而不振,則悔之無及也。帝王之道,出於萬全。今降胡、義渠、蠻夷之屬來歸誼者,其眾數千,飲食、長技與匈奴同。可賜之堅甲、絮衣、勁弓、利矢,益以邊郡之良騎,令明將能知其習俗、和輯其心者,以陛下之明約將之。即有險阻,以此當之;平地通道,則以輕車、材官制之;兩軍相為表里,各用其長技,衡加之以眾,此萬全之術也。」
dì jiā zhī, cì cuò shū, chǒng dá yān. cuò yòu shàng yán yuē: chén wén qín qǐ bīng ér gōng hú yuè zhě, fēi yǐ wèi biān dì ér jiù mín sǐ yě, tān lì ér yù guǎng dà yě, gù gōng wèi lì ér tiān xià luàn. qiě fú qǐ bīng ér bù zhī qí shì, zhàn zé wèi rén qín, tún zé zú jī sǐ. fū hú háo zhī rén, qí xìng nài hán yáng yuè zhī rén, qí xìng nài shǔ. qín zhī shù zú bù nài qí shuǐ tǔ, shù zhě sǐ yú biān, shū zhě fèn yú dào. qín mín jiàn xíng, rú wǎng qì shì, yīn yǐ zhé fā zhī, míng yuē zhé shù xiān fā lì yǒu zhé jí zhuì xù jiǎ rén, hòu yǐ cháng yǒu shì jí zhě, yòu hòu yǐ dà fù mǔ fù mǔ cháng yǒu shì jí zhě, hòu rù lǘ qǔ qí zuǒ. fā zhī bù shùn, xíng zhě fèn yuàn, yǒu wàn sǐ zhī hài ér wáng zhū liǎng zhī bào, sǐ shì zhī hòu, bù dé yī suàn zhī fù, tiān xià míng zhī huò liè jí jǐ yě. chén shèng xíng shù, zhì yú dà zé, wèi tiān xià xiān chàng, tiān xià cóng zhī rú liú shuǐ zhě, qín yǐ wēi jié ér xíng zhī zhī bì yě.
帝嘉之,賜錯書,寵答焉。錯又上言曰:「臣聞秦起兵而攻胡、粵者,非以衛邊地而救民死也,貪戾而欲廣大也,故功未立而天下亂。且夫起兵而不知其勢,戰則為人禽,屯則卒積死。夫胡、貉之人,其性耐寒;揚、粵之人,其性耐暑。秦之戍卒不耐其水土,戍者死於邊,輸者僨於道。秦民見行,如往棄市,因以謫發之,名曰『謫戍』;先發吏有謫及贅婿、賈人,後以嘗有市籍者,又後以大父母、父母嘗有市籍者,後入閭取其左。發之不順,行者憤怨,有萬死之害而亡銖兩之報,死事之後,不得一算之復,天下明知禍烈及己也。陳勝行戍,至於大澤,為天下先倡,天下從之如流水者,秦以威劫而行之之敝也。
hú rén yī shí zhī yè, bù zhe yú dì, qí shì yì yǐ rǎo luàn biān jìng, wǎng lái zhuǎn xǐ, shí zhì shí qù. cǐ hú rén zhī shēng yè, ér zhōng guó zhī suǒ yǐ lí nán mǔ yě. jīn hú rén shù zhuǎn mù xíng liè yú sāi xià, yǐ hòu bèi sāi zhī zú, zú shǎo zé rù. bì xià bù jiù, zé biān mín jué wàng ér yǒu jiàng dí zhī xīn jiù zhī, shǎo fā zé bù zú, duō fā, yuǎn xiàn cái zhì, zé hú yòu yǐ qù. jù ér bù bà, wèi fèi shén dà bà zhī, zé hú fù rù. rú cǐ lián nián, zé zhōng guó pín kǔ ér mín bù ān yǐ. bì xià xìng yōu biān jìng, qiǎn jiāng lì fā zú yǐ zhì sāi, shén dà huì yě. rán jīn yuǎn fāng zhī zú shǒu sāi, yī suì ér gèng, bù zhī hú rén zhī néng. bù rú xuǎn cháng jū zhě jiā shì tián zuò, qiě yǐ bèi zhī, yǐ biàn wèi zhī gāo chéng shēn qiàn yào hài zhī chù, tōng chuān zhī dào, diào lì chéng yì, wú xià qiān jiā. xiān wèi shì wū, jù tián qì, nǎi mù mín, miǎn zuì, bài jué, fù qí jiā, yǔ dōng xià yī bǐng shí, néng zì gěi ér zhǐ. sāi xià zhī mín, lù lì bù hòu, bù kě shǐ jiǔ jū wēi nán zhī dì. hú rén rù qū ér néng zhǐ qí suǒ qū zhě, yǐ qí bàn yǔ zhī, xiàn guān wèi shú. qí mín rú shì, zé yì lǐ xiāng jiù zhù, fù hú bù bì sǐ. fēi yǐ dé shàng yě, yù quán qīn qī ér lì qí cái yě cǐ yǔ dōng fāng zhī shù zú bù xí dì shì ér xīn wèi hú zhě gōng xiāng wàn yě. yǐ bì xià zhī shí, xǐ mín shí biān, shǐ yuǎn fāng wú tún shù zhī shì sāi xià zhī mín, fù zǐ xiāng bǎo, wú xì lǔ zhī huàn lì shī hòu shì, míng chēng shèng míng, qí yǔ qín zhī xíng yuàn mín, xiāng qù yuǎn yǐ.
胡人衣食之業,不著於地,其勢易以擾亂邊境,往來轉徙,時至時去。此胡人之生業,而中國之所以離南畮也。今胡人數轉牧、行獵於塞下,以候備塞之卒,卒少則入。陛下不救,則邊民絕望而有降敵之心;救之,少發則不足,多發,遠縣才至,則胡又已去。聚而不罷,為費甚大;罷之,則胡復入。如此連年,則中國貧苦而民不安矣。陛下幸憂邊境,遣將吏發卒以治塞,甚大惠也。然今遠方之卒守塞,一歲而更,不知胡人之能。不如選常居者家室田作,且以備之,以便為之高城深塹;要害之處,通川之道,調立城邑,毋下千家。先為室屋,具田器,乃募民,免罪,拜爵,復其家,予冬夏衣、稟食,能自給而止。塞下之民,祿利不厚,不可使久居危難之地。胡人入驅而能止其所驅者,以其半予之,縣官為贖。其民如是,則邑里相救助,赴胡不避死。非以德上也,欲全親戚而利其財也;此與東方之戍卒不習地勢而心畏胡者功相萬也。以陛下之時,徙民實邊,使遠方無屯戍之事;塞下之民,父子相保,無系虜之患;利施後世,名稱聖明,其與秦之行怨民,相去遠矣。」
shàng cóng qí yán, mù mín xǐ sāi xià.
上從其言,募民徙塞下。
cuò fù yán: bì xià xìng mù mín xǐ yǐ shí sāi xià, shǐ tún shù zhī shì yì shěng, shū jiāng zhī fèi yì guǎ, shén dà huì yě. xià lì chéng néng chēng hòu huì, fèng míng fǎ, cún xù suǒ xǐ zhī lǎo ruò, shàn yù qí zhuàng shì, hé jí qí xīn ér wù qīn kè, shǐ xiān zhì zhě ān lè ér bù sī gù xiāng, zé pín mín xiāng mù ér quàn wǎng yǐ. chén wén gǔ zhī xǐ mín zhě, xiāng qí yīn yáng zhī hé, cháng qí shuǐ quán zhī wèi, rán hòu yíng yì lì chéng zhì lǐ gē zhái, xiān wèi zhú shì jiā, zhì qì wù yān. mín zhì yǒu suǒ jū, zuò yǒu suǒ yòng. cǐ mín suǒ yǐ qīng qù gù xiāng ér quàn zhī xīn yì yě. wèi zhì yī wū yǐ jiù jí bìng, yǐ xiū jì sì, nán nǚ yǒu hūn, shēng sǐ xiāng xù, fén mù xiāng cóng, zhǒng shù chù zhǎng, shì wū wán ān. cǐ suǒ yǐ shǐ mín lè qí chù ér yǒu zhǎng jū zhī xīn yě.
錯復言:「陛下幸募民徙以實塞下,使屯戍之事益省,輸將之費益寡,甚大惠也。下吏誠能稱厚惠,奉明法,存恤所徙之老弱,善遇其壯士,和輯其心而勿侵刻,使先至者安樂而不思故鄉,則貧民相慕而勸往矣。臣聞古之徙民者,相其陰陽之和,嘗其水泉之味,然後營邑、立城、制里、割宅,先為築室家,置器物焉。民至有所居,作有所用。此民所以輕去故鄉而勸之新邑也。為置醫、巫以救疾病,以修祭祀,男女有昏,生死相恤,墳墓相從,種樹畜長,室屋完安。此所以使民樂其處而有長居之心也。
chén yòu wén gǔ zhī zhì biān xiàn yǐ bèi dí yě, shǐ wǔ jiā wèi wǔ, wǔ yǒu zhǎng shí zhǎng yī lǐ, lǐ yǒu jiǎ shì sì lǐ yī lián, lián yǒu jiǎ wǔ bǎi shí lián yī yì, yì yǒu jiǎ hòu. jiē zé qí yì zhī xián cái yǒu hù xí dì xíng zhī mín xīn zhě. jū zé xí mín yú shè fǎ, chū zé jiào mín yú yīng dí. gù zú wǔ chéng yú nèi, zé jūn zhèng dìng yú wài. fú xí yǐ chéng, wù lìng qiān xǐ, yòu zé tóng yóu, zhǎng zé gòng shì. yè zhàn shēng xiāng zhī, zé zú yǐ xiāng jiù zhòu zhàn mù xiāng jiàn, zé zú yǐ xiāng shí huān ài zhī xīn, zú yǐ xiāng sǐ. rú cǐ ér quàn yǐ hòu shǎng, wēi yǐ zhòng fá, zé qián sǐ bù hái zhǒng yǐ. suǒ xǐ zhī mín fēi zhuàng yǒu cái zhě, dàn fèi yī liáng, bù kě yòng yě suī yǒu cái lì, bù dé liáng lì, yóu wáng gōng yě.
臣又聞古之制邊縣以備敵也,使五家為伍,伍有長;十長一里,里有假士;四里一連,連有假五百;十連一邑,邑有假候。皆擇其邑之賢材有護、習地形、知民心者。居則習民於射法,出則教民於應敵。故卒伍成於內,則軍政定於外。服習以成,勿令遷徙,幼則同游,長則共事。夜戰聲相知,則足以相救;晝戰目相見,則足以相識;歡愛之心,足以相死。如此而勸以厚賞,威以重罰,則前死不還踵矣。所徙之民非壯有材者,但費衣糧,不可用也;雖有材力,不得良吏,猶亡功也。
bì xià jué xiōng nú bù yǔ hé qīn, chén qiè yì qí dōng lái nán yě yī dà zhì, zé zhōng shēn chuàng yǐ. yù lì wēi zhě, shǐ yú zhé jiāo lái ér bù néng kùn, shǐ de qì qù, hòu wèi yì fú yě.
陛下絕匈奴不與和親,臣竊意其冬來南也;壹大治,則終身創矣。欲立威者,始於折膠;來而不能困,使得氣去,後未易服也。」
cuò wèi rén qiào zhí kè shēn, yǐ qí biàn de xìng tài zǐ, tài zǐ jiā hào yuē zhì náng.
錯為人峭直刻深,以其辯得幸太子,太子家號曰「智囊」。
strong tài zōng xiào wén huáng dì xià shí èr nián guǐ yǒu, gōng yuán qián yī liù bā nián strong
太宗孝文皇帝下十二年(癸酉,公元前一六八年)
dōng, shí èr yuè, hé jué suān zǎo, dōng kuì jīn dī, dōng jùn dà xìng zú sāi zhī.
冬,十二月,河決酸棗,東潰金堤,東郡大興卒塞之。
chūn, sān yuè, chú guān, wú yòng chuán.
春,三月,除關,無用傳。
cháo cuò yán yú shàng yuē: shèng wáng zài shàng ér mín bù dòng jī zhě, fēi néng gēng ér shí zhī, zhī ér yī zhī yě, wèi kāi qí zī cái zhī dào yě. gù yáo yǒu jiǔ nián zhī shuǐ, tāng yǒu qī nián zhī hàn, ér guó wáng juān jí zhě, yǐ chù jī duō ér bèi xiān jù yě. jīn hǎi nèi wèi yī, tǔ dì rén mín zhī zhòng bù jiǎn tāng yǔ, jiā yǐ wú tiān zāi shù nián zhī shuǐ hàn, ér chù jī wèi jí zhě, hé yě? dì yǒu yí lì, mín yǒu yú lì shēng gǔ zhī tǔ wèi jǐn kěn, shān zé zhī lì wèi jǐn chū, yóu shí zhī mín wèi jǐn guī nóng yě.
晁錯言於上曰:「聖王在上而民不凍飢者,非能耕而食之,織而衣之也,為開其資財之道也。故堯有九年之水,湯有七年之旱,而國亡捐瘠者,以畜積多而備先具也。今海內為一,土地、人民之眾不減湯、禹,加以無天災數年之水旱,而畜積未及者,何也?地有遺利,民有餘力;生谷之土未盡墾,山澤之利未盡出,游食之民未盡歸農也。
fū hán zhī yú yī, bù dài qīng nuǎn jī zhī yú shí, bù dài gān zhǐ jī hán zhì shēn, bù gù lián chǐ. rén qíng, yī rì bù zài shí zé jī, zhōng suì bù zhì yī zé hán. fū fù jī bù dé shí, fū hán bù dé yī, suī cí mǔ bù néng bǎo qí zi, jūn ān néng yǐ yǒu qí mín zāi! míng zhǔ zhī qí rán yě, gù wù mín yú nóng sāng, báo fù liǎn, guǎng chù jī, yǐ shí cāng lǐn, bèi shuǐ hàn, gù mín kě dé ér yǒu yě. mín zhě, zài shàng suǒ yǐ mù zhī mín zhī qū lì, rú shuǐ zǒu xià, sì fāng wú zé yě.
夫寒之於衣,不待輕暖;飢之於食,不待甘旨;饑寒至身,不顧廉恥。人情,一日不再食則飢,終歲不製衣則寒。夫腹飢不得食,膚寒不得衣,雖慈母不能保其子,君安能以有其民哉!明主知其然也,故務民於農桑,薄賦斂,廣畜積,以實倉廩,備水旱,故民可得而有也。民者,在上所以牧之;民之趨利,如水走下,四方無擇也。
fū zhū yù jīn yín, jī bù kě shí, hán bù kě yī rán ér zhòng guì zhī zhě, yǐ shàng yòng zhī gù yě. qí wèi wù qīng wēi yì cáng, zài yú bǎ wò, kě yǐ zhōu hǎi nèi ér wú jī hán zhī huàn. cǐ lìng chén qīng bèi qí zhǔ, ér mín yì qù qí xiāng, dào zéi yǒu suǒ quàn, wáng táo zhě dé qīng zī yě. sù mǐ bù bó, shēng yú dì, zhǎng yú shí, jù yú lì, fēi kě yī rì chéng yě shù shí zhī zhòng, zhōng rén fú shèng, bù wèi jiān xié suǒ lì, yī rì fú dé ér jī hán zhì. shì gù míng jūn guì wǔ gǔ ér jiàn jīn yù.
夫珠、玉、金、銀,飢不可食,寒不可衣;然而眾貴之者,以上用之故也。其為物輕微易藏,在於把握,可以周海內而無饑寒之患。此令臣輕背其主,而民易去其鄉,盜賊有所勸,亡逃者得輕資也。粟、米、布、帛,生於地,長於時,聚於力,非可一日成也;數石之重,中人弗勝,不為奸邪所利,一日弗得而饑寒至。是故明君貴五穀而賤金玉。
jīn nóng fū wǔ kǒu zhī jiā, qí fú yì zhě bù xià èr rén, qí néng gēng zhě bù guò bǎi mǔ, bǎi mǔ zhī shōu bù guò bǎi shí. chūn gēng, xià yún, qiū huò, dōng cáng, fá xīn qiáo, zhì guān fǔ, gěi yáo yì chūn bù dé bì fēng chén, xià bù dé bì shǔ rè, qiū bù dé bì yīn yǔ, dōng bù dé bì hán dòng, sì shí zhī jiān wáng rì xiū xī yòu sī zì sòng wǎng yíng lái diào sǐ wèn jí yǎng gū zhǎng yòu zài qí zhōng. qín kǔ rú cǐ, shàng fù bèi shuǐ hàn zhī zāi, jí zhèng bào fù, fù liǎn bù shí, cháo lìng ér mù gǎi. yǒu zhě bàn jiǎ ér mài, wú zhě qǔ bèi chēng zhī xī, yú shì yǒu mài tián zhái yù zi sūn yǐ cháng zé zhě yǐ. ér shāng jiǎ dà zhě jī zhù bèi xī, xiǎo zhě zuò liè fàn mài, cāo qí qí yíng, rì yóu dū shì, chéng shàng zhī jí, suǒ mài bì bèi. gù qí nán bù gēng yún, nǚ bù cán zhī, yī bì wén cǎi, shí bì liáng ròu wú nóng fū zhī kǔ, yǒu qiān bó zhī dé. yīn qí fù hòu, jiāo tōng wáng hóu, lì guò lì shì, yǐ lì xiāng qīng qiān lǐ yóu áo, guān gài xiāng wàng, chéng jiān cè féi, lǚ sī yè gǎo. cǐ shāng rén suǒ yǐ jiān bìng nóng rén, nóng rén suǒ yǐ liú wáng zhě yě. fāng jīn zhī wù, mò ruò shǐ mín wù nóng ér yǐ yǐ. yù mín wù nóng, zài yú guì sù. guì sù zhī dào, zài yú shǐ mín yǐ sù wèi shǎng fá. jīn mù tiān xià rù sù xiàn guān, dé yǐ bài jué, dé yǐ chú zuì. rú cǐ, fù rén yǒu jué, nóng mín yǒu qián, sù yǒu suǒ xiè. fū néng rù sù yǐ shòu jué, jiē yǒu yú zhě yě. qǔ yú yǒu yú yǐ gōng shàng yòng, zé pín mín zhī fù kě sǔn, suǒ wèi sǔn yǒu yú, bǔ bù zú, lìng chū ér mín lì zhě yě. jīn lìng mín yǒu chē qí mǎ yī pǐ zhě, fù zú sān rén chē qí zhě, tiān xià wǔ bèi yě, gù wèi fù zú. shén nóng zhī jiào yuē: yǒu shí chéng shí rèn, tāng chí bǎi bù, dài jiǎ bǎi wàn, ér wú sù, fú néng shǒu yě. yǐ shì guān zhī, sù zhě, wáng zhě dà yòng, zhèng zhī běn wù. lìng mín rù sù shòu jué zhì wǔ dài fū yǐ shàng, nǎi fù yī rén ěr, cǐ qí yǔ qí mǎ zhī gōng xiāng qù yuǎn yǐ. jué zhě, shàng zhī suǒ shàn, chū yú kǒu ér wú qióng sù zhě, mín zhī suǒ zhǒng, shēng yú dì ér bù fá. fū dé gāo jué yǔ miǎn zuì, rén zhī suǒ shén yù yě shǐ tiān xià rén rù sù yú biān yǐ shòu jué miǎn zuì, bù guò sān suì, sāi xià zhī sù bì duō yǐ.
今農夫五口之家,其服役者不下二人,其能耕者不過百畮,百畮之收不過百石。春耕,夏耘,秋獲,冬藏,伐薪樵,治官府,給繇役;春不得避風塵,夏不得避暑熱,秋不得避陰雨,冬不得避寒凍,四時之間亡日休息;又私自送往迎來、吊死問疾、養孤長幼在其中。勤苦如此,尚復被水旱之災,急政暴賦,賦斂不時,朝令而暮改。有者半賈而賣,無者取倍稱之息,於是有賣田宅、鬻子孫以償責者矣。而商賈大者積貯倍息,小者坐列販賣,操其奇贏,日游都市,乘上之急,所賣必倍。故其男不耕耘,女不蠶織,衣必文采,食必粱肉;無農夫之苦,有仟伯之得。因其富厚,交通王侯,力過吏勢,以利相傾;千里游敖,冠蓋相望,乘堅、策肥,履絲、曳縞。此商人所以兼併農人,農人所以流亡者也。方今之務,莫若使民務農而已矣。欲民務農,在於貴粟。貴粟之道,在於使民以粟為賞罰。今募天下入粟縣官,得以拜爵,得以除罪。如此,富人有爵,農民有錢,粟有所渫。夫能入粟以受爵,皆有餘者也。取於有餘以供上用,則貧民之賦可損,所謂損有餘,補不足,令出而民利者也。今令民有車騎馬一匹者,復卒三人;車騎者,天下武備也,故為復卒。神農之教曰:『有石城十仞,湯池百步,帶甲百萬,而無粟,弗能守也。』以是觀之,粟者,王者大用,政之本務。令民入粟受爵至五大夫以上,乃復一人耳,此其與騎馬之功相去遠矣。爵者,上之所擅,出於口而無窮;粟者,民之所種,生於地而不乏。夫得高爵與免罪,人之所甚欲也;使天下人入粟於邊以受爵、免罪,不過三歲,塞下之粟必多矣。」
dì cóng zhī, lìng mín rù sù biān, bài jué gè yǐ duō shǎo jí shù wèi chà.
帝從之,令民入粟邊,拜爵各以多少級數為差。
cuò fù zòu yán: bì xià xìng shǐ tiān xià rù sù sāi xià yǐ bài jué, shén dà huì yě. qiè kǒng sāi zú zhī shí bù zú yòng, dà xiè tiān xià sù. biān shí zú yǐ zhī wǔ suì, kě lìng rù sù jùn xiàn yǐ jùn xiàn zú zhī yī suì yǐ shàng, kě shí shè, wù shōu nóng mín zū. rú cǐ, dé zé jiā yú wàn mín, mín yù qín nóng, dà fù lè yǐ.
錯復奏言:「陛下幸使天下入粟塞下以拜爵,甚大惠也。竊恐塞卒之食不足用,大渫天下粟。邊食足以支五歲,可令入粟郡縣矣;郡縣足支一歲以上,可時赦,勿收農民租。如此,德澤加於萬民,民愈勤農,大富樂矣。」
shàng fù cóng qí yán, zhào yuē: dào mín zhī lù, zài yú wù běn. zhèn qīn lǜ tiān xià nóng, shí nián yú jīn, ér yě bù jiā pì, suì yī bù dēng, mín yǒu jī sè shì cóng shì yān shàng guǎ ér lì wèi jiā wù. wú zhào shū shù xià, suì quàn mín zhǒng shù ér gōng wèi xìng, shì lì fèng wú zhào bù qín ér quàn mín bù míng yě. qiě wú nóng mín shén kǔ ér lì mò zhī shěng, jiāng hé yǐ gōng yān! qí cì nóng mín jīn nián zū shuì zhī bàn.
上復從其言,詔曰:「道民之路,在於務本。朕親率天下農,十年於今,而野不加辟,歲一不登,民有飢色;是從事焉尚寡而吏未加務。吾詔書數下,歲勸民種樹而功未興,是吏奉吾詔不勤而勸民不明也。且吾農民甚苦而吏莫之省,將何以功焉!其賜農民今年租稅之半。」
strong tài zōng xiào wén huáng dì xià shí sān nián jiǎ xū, gōng yuán qián yī liù qī nián strong
太宗孝文皇帝下十三年(甲戌,公元前一六七年)
chūn, èr yuè, jiǎ yín, zhào rì zhèn qīn lǜ tiān xià nóng gēng yǐ gōng zī shèng, huáng hòu qīn sāng yǐ gōng jì fú qí jù lǐ yí.
春,二月,甲寅,詔日;「朕親率天下農耕以供粢盛,皇后親桑以供祭服;其具禮儀。」
chū, qín shí zhù guān yǒu bì zhù, jí yǒu zāi xiáng, zhé yí guò yú xià. xià, zhào yuē: gài wén tiān dào, huò zì yuàn qǐ ér fú yáo dé xìng, bǎi guān zhī fēi, yí yóu zhèn gōng. jīn bì zhù zhī guān yí guò yú xià, yǐ zhāng wú zhī bù dé, zhèn shén fú qǔ. qí chú zhī!
初,秦時祝官有袐祝,即有災祥,輒移過於下。夏,詔曰:「蓋聞天道,禍自怨起而福繇德興,百官之非,宜由朕躬。今袐祝之官移過於下,以彰吾之不德,朕甚弗取。其除之!」
qí tài cāng lìng chún yú yì yǒu zuì, dāng xíng, zhào yù dǎi xì zhǎng ān. qí shào nǚ tí yíng shàng shū yuē: qiè fù wèi lì, qí zhōng jiē chēng qí lián píng jīn zuò fǎ dāng xíng. qiè shāng fū sǐ zhě bù kě fù shēng, xíng zhě bù kě fù shǔ, suī hòu yù gǎi guò zì xīn, qí dào wú yáo yě. qiè yuàn méi rù wèi guān bì, yǐ shú fù xíng zuì, shǐ de zì xīn.
齊太倉令淳于意有罪,當刑,詔獄逮系長安。其少女緹縈上書曰:「妾父為吏,齊中皆稱其廉平;今坐法當刑。妾傷夫死者不可復生,刑者不可復屬,雖後欲改過自新,其道無繇也。妾願沒入為官婢,以贖父刑罪,使得自新。」
tiān zǐ lián bēi qí yì, wǔ yuè, zhào yuē: shī yuē: kǎi dì jūn zǐ, mín zhī fù mǔ. jīn rén yǒu guò, jiào wèi shī ér xíng yǐ jiā yān, huò yù gǎi háng wèi shàn ér dào wú yáo zhì, zhèn shén lián zhī! fū xíng zhì duàn zhī tǐ, kè jī fū, zhōng shēn bù xī, hé qí xíng zhī tòng ér bù dé yě! qǐ wèi mín fù mǔ zhī yì zāi! qí chú ròu xíng, yǒu yǐ yì zhī jí lìng zuì rén gè yǐ qīng zhòng, bù jì táo, yǒu nián ér miǎn. jù wèi lìng! chéng xiàng zhāng cāng yù shǐ dài fū féng jìng zòu qǐng dìng lǜ yuē: zhū dāng kūn zhě wèi chéng dàn chōng dāng qíng zhě kūn qián wèi chéng dàn chōng dāng yì zhě chī sān bǎi dāng zhǎn zuǒ zhǐ zhě chī wǔ bǎi dāng zhǎn yòu zhǐ jí shā rén xiān zì gào jí lì zuò shòu qiú wǎng fǎ shǒu xiàn guān cái wù ér jí dào zhī yǐ lùn ér fù yǒu chī zuì jiē qì shì. zuì rén yù yǐ jué wèi chéng dàn chōng zhě, gè yǒu suì shù yǐ miǎn. zhì yuē: kě. shì shí, shàng jì gōng xiū xuán mò, ér jiāng xiāng jiē jiù gōng chén, shǎo wén duō zhì. chéng è wáng qín zhī zhèng, lùn yì wù zài kuān hòu, chǐ yán rén zhī guò shī, huà xíng tiān xià, gào jié zhī sú yì. lì ān qí guān, mín lè qí yè, chù jī suì zēng, hù kǒu jìn xī. fēng liú dǔ hòu, jìn wǎng shū kuò, zuì yí zhě yǔ mín, shì yǐ xíng fá dà shěng, zhì yú duàn yù sì bǎi, yǒu xíng cuò zhī fēng yān.
天子憐悲其意,五月,詔曰:「《詩》曰:『愷弟君子,民之父母。』今人有過,教未施而刑已加焉,或欲改行為善而道無繇至,朕甚憐之!夫刑至斷支體,刻肌膚,終身不息,何其刑之痛而不德也!豈為民父母之意哉!其除肉刑,有以易之;及令罪人各以輕重,不記逃,有年而免。具為令!」丞相張蒼、御史大夫馮敬奏請定律曰:「諸當髡者為城旦、舂;當黥者髡鉗為城旦、舂;當劓者笞三百;當斬左止者笞五百;當斬右止及殺人先自告及吏坐受賕、枉法、守縣官財物而即盜之、已論而復有笞罪皆棄市。罪人獄已決為城旦、舂者,各有歲數以免。」制曰:「可。」是時,上既躬修玄默,而將相皆舊功臣,少文多質。懲惡亡秦之政,論議務在寬厚,恥言人之過失,化行天下,告訐之俗易。吏安其官,民樂其業,畜積歲增,戶口浸息。風流篤厚,禁罔疏闊,罪疑者予民,是以刑罰大省,至於斷獄四百,有刑錯之風焉。
liù yuè, zhào yuē: nóng, tiān xià zhī běn, wù mò dà yān. jīn qín shēn cóng shì ér yǒu zū shuì zhī fù, shì wèi běn mò zhě wú yǐ yì yě, qí yú quàn nóng zhī dào wèi bèi. qí chú tián zhī zū shuì.
六月,詔曰:「農,天下之本,務莫大焉。今勤身從事而有租稅之賦,是為本末者無以異也,其於勸農之道未備。其除田之租稅。」
strong tài zōng xiào wén huáng dì xià shí sì nián yǐ hài, gōng yuán qián yī liù liù nián strong
太宗孝文皇帝下十四年(乙亥,公元前一六六年)
dōng, xiōng nú lǎo shàng dān yú shí sì wàn qí rù cháo nà xiāo guān, shā běi dì dū wèi áng, lǔ rén mín chù chǎn shén duō suì zhì péng yáng, shǐ qí bīng rù shāo huí zhōng gōng, hòu qí zhì yōng gān quán. dì yǐ zhōng wèi zhōu shě láng zhōng lìng zhāng wǔ wèi jiāng jūn, fā chē qiān shèng qí zú shí wàn jūn zhǎng ān páng, yǐ bèi hú kòu ér bài chāng hóu lú qīng wèi shàng jùn jiāng jūn, níng hóu wèi wèi běi dì jiāng jūn, lóng lǜ hóu zhōu zào wèi lǒng xī jiāng jūn, tún sān jùn. shàng qīn láo jūn, lè bīng, shēn jiào lìng, cì lì zú, zì yù zhēng xiōng nú. qún chén jiàn, bù tīng huáng tài hòu gù yào, shàng nǎi zhǐ. yú shì yǐ dōng yáng hóu zhāng xiàng rú wèi dà jiāng jūn, chéng hóu dǒng chì nèi shǐ luán bù jiē wèi jiāng jūn, jī xiōng nú. dān yú liú sāi nèi yuè yú, nǎi qù. hàn zhú chū sài jí hái, bù néng yǒu suǒ shā.
冬,匈奴老上單于十四萬騎入朝那、蕭關,殺北地都尉卬,虜人民畜產甚多;遂至彭陽,使奇兵入燒回中宮,候騎至雍甘泉。帝以中尉周舍、郎中令張武為將軍,發車千乘、騎卒十萬軍長安旁,以備胡寇;而拜昌侯盧卿為上郡將軍,甯侯魏為北地將軍,隆慮侯周灶為隴西將軍,屯三郡。上親勞軍,勒兵,申教令,賜吏卒,自欲征匈奴。群臣諫,不聽;皇太后固要,上乃止。於是以東陽侯張相如為大將軍,成侯董赤、內史欒布皆為將軍,擊匈奴。單于留塞內月餘,乃去。漢逐出塞即還,不能有所殺。
shàng niǎn guò láng shǔ, wèn láng shǔ zhǎng féng táng yuē: fù jiā ān zài? duì yuē: chén dà fù zhào rén, fù xǐ dài. shàng yuē: wú jū dài shí, wú shàng shí jiān gāo qū shù wèi wǒ yán zhào jiāng lǐ qí zhī xián, zhàn yú jù lù xià. jīn wú měi fàn yì wèi cháng bù zài jù lù yě. fù zhī zhī hū? táng duì yuē: shàng bù rú lián pō lǐ mù zhī wèi jiāng yě. shàng bó bì yuē: jiē hū! wú dú bù dé lián pō lǐ mù wèi jiāng! wú qǐ yōu xiōng nú zāi! táng yuē: bì xià suī dé lián pō lǐ mù, fú néng yòng yě. shàng nù, qǐ, rù jìn zhōng, liáng jiǔ, zhào táng, ràng yuē: gōng nài hé zhòng rǔ wǒ, dú wú jiān chù hū! táng xiè yuē: bǐ rén bù zhī jì huì. shàng fāng yǐ hú kòu wèi yì, nǎi zú fù wèn táng yuē: gōng hé yǐ zhī wú bù néng yòng lián pō lǐ mù yě? táng duì yuē: chén wén shàng gǔ wáng zhě zhī qiǎn jiāng yě, guì ér tuī gǔ, yuē: kǔn yǐ nèi zhě, guǎ rén zhì zhī kǔn yǐ wài zhě, jiāng jūn zhì zhī. jūn gōng jué shǎng jiē jué yú wài, guī ér zòu zhī, cǐ fēi xū yán yě. chén dà fù yán: lǐ mù wèi zhào jiāng, jū biān, jūn shì zhī zū, jiē zì yòng xiǎng shì shǎng cì jué yú wài, bù cóng zhōng fù yě. wěi rèn ér zé chéng gōng, gù lǐ mù nǎi dé jǐn qí zhì néng xuǎn chē qiān sān bǎi chéng, gòu qí wàn sān qiān, bǎi jīn zhī shì shí wàn, shì yǐ běi zhú dān yú, pò dōng hú, miè dàn lín, xī yì qiáng qín, nán zhī hán wèi. dāng shì zhī shí, zhào jǐ bà. qí hòu huì zhào wáng qiān lì, yòng guō kāi chán, zú zhū lǐ mù, lìng yán jù dài zhī shì yǐ bīng pò shì běi, wèi qín suǒ qín miè. jīn chén qiè wén wèi shàng wèi yún zhōng shǒu, qí jūn shì zū jǐn yǐ xiǎng shì zú, sī yǎng qián wǔ rì yī chuí niú, zì xiǎng bīn kè jūn lì shè rén, shì yǐ xiōng nú yuǎn bì, bù jìn yún zhōng zhī sāi. lǔ céng yī rù, shàng lǜ chē qí jī zhī, suǒ shā shén zhòng. fū shì zú jǐn jiā rén zǐ, qǐ tián zhōng cóng jūn, ān zhī chǐ jí wǔ fú! zhōng rì lì zhàn, zhǎn shǒu bǔ lǔ, shàng gōng mù fǔ, yī yán bù xiāng yīng, wén lì yǐ fǎ shéng zhī, qí shǎng bù xíng, ér lì fèng fǎ bì yòng. chén yú yǐ wèi bì xià shǎng tài qīng, fá tài zhòng. qiě yún zhōng shǒu wèi shàng zuò shàng gōng shǒu lǔ chà liù jí, bì xià xià zhī lì, xuē qí jué, fá zuò zhī. yóu cǐ yán zhī, bì xià suī dé lián pō lǐ mù, fú néng yòng yě! shàng shuō. shì rì, lìng táng chí jié shè wèi shàng, fù yǐ wèi yún zhōng shǒu, ér bài táng wèi chē qí dū wèi. chūn, zhào guǎng zēng zhū sì tán chǎng guī bì, qiě yuē: wú wén cí guān zhù lí, jiē guī fú yú zhèn gōng, bù wèi bǎi xìng, zhèn shén kuì zhī. fū yǐ zhèn zhī bù dé, ér zhuān xiǎng dú měi qí fú, bǎi xìng bù yǔ yān, shì zhòng wú bù dé yě. qí lìng cí guān zhì jìng, wú yǒu suǒ qí!
上輦過郎署,問郎署長馮唐曰:「父家安在?」對曰:「臣大父趙人,父徙代。」上曰:「吾居代時,吾尚食監高祛數為我言趙將李齊之賢,戰於巨鹿下。今吾每飯意未嘗不在巨鹿也。父知之乎?」唐對曰:「尚不如廉頗、李牧之為將也。」上搏髀曰:「嗟乎!吾獨不得廉頗、李牧為將!吾豈憂匈奴哉!」唐曰:「陛下雖得廉頗、李牧,弗能用也。」上怒,起,入禁中,良久,召唐,讓曰:「公奈何眾辱我,獨無間處乎!」唐謝曰:「鄙人不知忌諱。」上方以胡寇為意,乃卒復問唐曰:「公何以知吾不能用廉頗、李牧也?」唐對曰:「臣聞上古王者之遣將也,跪而推轂,曰:『閫以內者,寡人制之;閫以外者,將軍制之。』軍功爵賞皆決於外,歸而奏之,此非虛言也。臣大父言:李牧為趙將,居邊,軍市之租,皆自用饗士;賞賜決於外,不從中覆也。委任而責成功,故李牧乃得盡其智能;選車千三百乘,彀騎萬三千,百金之士十萬,是以北逐單于,破東胡,滅澹林,西抑強秦,南支韓、魏。當是之時,趙幾霸。其後會趙王遷立,用郭開讒,卒誅李牧,令顏聚代之;是以兵破士北,為秦所禽滅。今臣竊聞魏尚為雲中守,其軍市租盡以饗士卒,私養錢五日一椎牛,自饗賓客、軍吏、舍人,是以匈奴遠避,不近雲中之塞。虜曾一入,尚率車騎擊之,所殺甚眾。夫士卒盡家人子,起田中從軍,安知尺籍、伍符!終日力戰,斬首捕虜,上功幕府,一言不相應,文吏以法繩之,其賞不行,而吏奉法必用。臣愚以為陛下賞太輕,罰太重。且雲中守魏尚坐上功首虜差六級,陛下下之吏,削其爵,罰作之。由此言之,陛下雖得廉頗、李牧,弗能用也!」上說。是日,令唐持節赦魏尚,復以為雲中守,而拜唐為車騎都尉。春,詔廣增諸祀壇場、珪幣,且曰:「吾聞祠官祝釐,皆歸福於朕躬,不為百姓,朕甚愧之。夫以朕之不德,而專饗獨美其福,百姓不與焉,是重吾不德也。其令祠官致敬,無有所祈!」
shì suì, hé jiān wén wáng pì qiáng hōng.
是歲,河間文王辟強薨。
chū, chéng xiàng zhāng cāng yǐ wèi hàn dé shuǐ dé, lǔ rén gōng sūn chén yǐ wèi hàn dāng tǔ dé, qí yīng, huáng lóng jiàn cāng yǐ wèi fēi shì, bà zhī.
初,丞相張蒼以為漢得水德,魯人公孫臣以為漢當土德,其應,黃龍見;蒼以為非是,罷之。
strong tài zōng xiào wén huáng dì xià shí wǔ nián bǐng zǐ, gōng yuán qián yī liù wǔ nián strong
太宗孝文皇帝下十五年(丙子,公元前一六五年)
chūn, huáng lóng jiàn chéng jì. dì zhào gōng sūn chén, bài wèi bó shì, yǔ zhū shēng shēn míng tǔ dé, cǎo gǎi lì fú sè shì. zhāng cāng yóu cǐ zì chù.
春,黃龍見成紀。帝召公孫臣,拜為博士,與諸生申明土德,草改歷、服色事。張蒼由此自絀。
xià, sì yuè, shàng shǐ xìng yōng, jiāo jiàn wǔ dì, shè tiān xià.
夏,四月,上始幸雍,郊見五帝,赦天下。
jiǔ yuè, zhào zhū hóu wáng gōng qīng jùn shǒu jǔ xián liáng néng zhí yán jí jiàn zhě, shàng qīn cè zhī. tài zǐ jiā lìng cháo cuò duì cè gāo dì, zhuó wèi zhōng dài fū. cuò yòu shàng yán yí xuē zhū hóu jí fǎ lìng kě gēng dìng zhě shū fán sān shí piān. shàng suī bù jǐn tīng, rán qí qí cái.
九月,詔諸侯王、公卿、郡守舉賢良、能直言極諫者,上親策之。太子家令晁錯對策高第,擢為中大夫。錯又上言宜削諸侯及法令可更定者書凡三十篇。上雖不盡聽,然奇其材。
shì suì, qí wén wáng zé hé jiān āi wáng fú jiē hōng, wú zi, guó chú.
是歲,齊文王則、河間哀王福皆薨,無子,國除。
zhào rén xīn yuán píng yǐ wàng qì jiàn shàng, yán zhǎng ān dōng běi yǒu shén qì, chéng wǔ cǎi, yú shì zuò wèi yáng wǔ dì miào.
趙人新垣平以望氣見上,言長安東北有神氣,成五采,於是作渭陽五帝廟。
strong tài zōng xiào wén huáng dì xià shí liù nián dīng chǒu, gōng yuán qián yī liù sì nián strong
太宗孝文皇帝下十六年(丁丑,公元前一六四年)
xià, sì yuè, shàng jiāo sì shàng dì yú wèi yáng wǔ dì miào. yú shì guì xīn yuán píng zhì shàng dài fū, cì lèi qiān jīn ér shǐ bó shì zhū shēng cì liù jīng zhōng zuò wáng zhì, móu yì xún shòu fēng chán shì. yòu yú zhǎng mén dào běi lì wǔ dì tán.
夏,四月,上郊祀上帝於渭陽五帝廟。於是貴新垣平至上大夫,賜累千金;而使博士、諸生刺《六經》中作《王制》,謀議巡狩、封禪事。又於長門道北立五帝壇。
xǐ huái nán wáng xǐ fù wèi chéng yáng wáng, yòu fēn qí wèi liù guó bǐng yín, lì qí dào huì wáng zǐ zài zhě liù rén: yáng xū hóu jiāng lǘ wèi qí wáng, ān dōu hóu zhì wèi jì běi wáng, wǔ chéng hóu xián wèi zāi chuān wáng, bái shí hóu xióng qú wèi jiāo dōng wáng, píng chāng hóu áng wèi jiāo xī wáng, lè hóu pì guāng wèi jì nán wáng. huái nán lì wáng zǐ zài zhě sān rén: fù líng ān wèi huái nán wáng, ān yáng hóu bó wèi héng shān wáng, yáng zhōu hóu cì wèi lú jiāng wáng.
徙淮南王喜復為城陽王,又分齊為六國;丙寅,立齊悼惠王子在者六人:楊虛侯將閭為齊王,安都侯志為濟北王,武成侯賢為菑川王,白石侯雄渠為膠東王,平昌侯卬為膠西王,扐侯辟光為濟南王。淮南厲王子在者三人:阜陵安為淮南王,安陽侯勃為衡山王,陽周侯賜為廬江王。
qiū, jiǔ yuè, xīn yuán píng shǐ rén chí yù bēi shàng shū què xià xiàn zhī. píng yán shàng yuē: què xià yǒu bǎo yù qì lái zhě. yǐ, shì zhī, guǒ yǒu xiàn yù bēi zhě, kè yuē rén zhǔ yán shòu. píng yòu yán: chén hóu rì zài zhōng. jū qǐng zhī, rì què, fù zhōng. yú shì shǐ gèng yǐ shí qī nián wèi yuán nián, lìng tiān xià dà pú. píng yán yuē: zhōu dǐng wáng zài sì shuǐ zhōng. jīn hé jué, tōng yú sì, chén wàng dōng běi fén yīn zhí yǒu jīn bǎo qì, yì zhōu dǐng qí chū hū! zhào jiàn, bù yíng zé bù zhì. yú shì shàng shǐ shǐ zhì miào fén yīn nán, lín hé, yù cí chū zhōu dǐng.
秋,九月,新垣平使人持玉杯上書闕下獻之。平言上曰:「闕下有寶玉氣來者。」已,視之,果有獻玉杯者,刻曰「人主延壽」。平又言:「臣侯日再中。」居頃之,日卻,復中。於是始更以十七年為元年,令天下大酺。平言曰:「周鼎亡在泗水中。今河決,通於泗,臣望東北汾陰直有金寶氣,意周鼎其出乎!兆見,不迎則不至。」於是上使使治廟汾陰南,臨河,欲祠出周鼎。
strong tài zōng xiào wén huáng dì xià hòu yuán nián wù yín, gōng yuán qián yī liù sān nián strong
太宗孝文皇帝下後元年(戊寅,公元前一六三年)
dōng, shí yuè, rén yǒu shàng shū gào xīn yuán píng suǒ yán xié zhà yě xià lì zhì, zhū yí píng. shì hòu, shàng yì dài yú gǎi zhèng fú guǐ shén zhī shì, ér wèi yáng zhǎng mén wǔ dì, shǐ cí guān lǐng, yǐ shí zhì lǐ, bù wǎng yān.
冬,十月,人有上書告新垣平「所言諧詐也」;下吏治,誅夷平。是後,上亦怠於改正、服、鬼神之事,而渭陽、長門五帝,使祠官領,以時致禮,不往焉。
chūn, sān yuè, xiào huì huáng hòu zhāng shì hōng. zhào yuē: jiān zhě shù nián bù dēng, yòu yǒu shuǐ hàn jí yì zhī zāi, zhèn shén yōu zhī. yú ér bù míng, wèi dá qí jiù: yì zhě zhèn zhī zhèng yǒu suǒ shī ér xíng yǒu guò yǔ? nǎi tiān dào yǒu bù shùn, dì lì huò bù dé, rén shì duō shī hé, guǐ shén fèi bù xiǎng yǔ? hé yǐ zhì cǐ? jiāng bǎi guān zhī fèng yǎng huò fèi, wú yòng zhī shì huò duō yǔ? hé qí mín shí zhī guǎ fá yě? fū dù tián fēi yì guǎ, ér jì mín wèi jiā yì, yǐ kǒu liàng dì, qí yú gǔ yóu yǒu yú, ér shí zhī shén bù zú zhě, qí jiù ān zài? wú nǎi bǎi xìng zhī cóng shì yú mò yǐ hài nóng zhě fān, wèi jiǔ láo yǐ mí gǔ zhě duō, liù chù zhī shí yān zhě zhòng yǔ? xì dà zhī yì, wú wèi dé qí zhōng, qí yǔ chéng xiàng liè hóu lì èr qiān dàn bó shì yì zhī. yǒu kě yǐ zuǒ bǎi xìng zhě, shuài yì yuǎn sī, wú yǒu suǒ yǐn!
春,三月,孝惠皇后張氏薨。詔曰:「間者數年不登,又有水旱、疾疫之災,朕甚憂之。愚而不明,未達其咎:意者朕之政有所失而行有過與?乃天道有不順,地利或不得,人事多失和,鬼神廢不享與?何以致此?將百官之奉養或廢,無用之事或多與?何其民食之寡乏也?夫度田非益寡,而計民未加益,以口量地,其於古猶有餘,而食之甚不足者,其咎安在?無乃百姓之從事於末以害農者蕃,為酒醪以靡谷者多,六畜之食焉者眾與?細大之義,吾未得其中,其與丞相、列侯、吏二千石、博士議之。有可以佐百姓者,率意遠思,無有所隱!」
strong tài zōng xiào wén huáng dì xià èr nián jǐ mǎo, gōng yuán qián yī liù èr nián strong
太宗孝文皇帝下二年(己卯,公元前一六二年)
xià, shàng xíng xìng yōng yù yáng gōng.
夏,上行幸雍棫陽宮。
liù yuè, dài xiào wáng cān hōng.
六月,代孝王參薨。
xiōng nú lián suì rù biān, shā lüè rén mín chù chǎn shén duō yún zhōng liáo dōng zuì shén, jùn wàn yú rén. shàng huàn zhī, nǎi shǐ shǐ yí xiōng nú shū. dān yú yì shǐ dāng hù bào xiè, fù yǔ xiōng nú hé qīn.
匈奴連歲入邊,殺略人民、畜產甚多;雲中、遼東最甚,郡萬餘人。上患之,乃使使遺匈奴書。單于亦使當戶報謝,復與匈奴和親。
bā yuè, wù xū, chéng xiàng zhāng cāng miǎn. dì yǐ huáng hòu dì dòu guǎng guó xián, yǒu xíng, yù xiāng zhī, yuē: kǒng tiān xià yǐ wú sī guǎng guó, jiǔ niàn bù kě. ér gāo dì shí dà chén, yú jiàn wú kě zhě. yù shǐ dài fū liáng guó shēn tú jiā, gù yǐ cái guān jué zhāng cóng gāo dì, fēng guān nèi hóu gēng wǔ, yǐ jiā wèi chéng xiàng, fēng gù ān hóu. jiā wèi rén lián zhí, mén bù shòu sī yè. shì shí, tài zhōng dài fū dèng tōng fāng ài xìng, shǎng cì lèi jù wàn. dì cháng yàn yǐn tōng jiā, qí chǒng xìng wú bǐ. jiā cháng rù cháo, ér tōng jū shàng páng, yǒu dài màn zhī lǐ, jiā zòu shì bì, yīn yán yuē: bì xià xìng ài qún chén, zé fù guì zhī zhì yú cháo tíng zhī lǐ, bù kě yǐ bù sù. shàng yuē: jūn wù yán, wú sī zhī. bà cháo, zuò fǔ zhōng, jiā wèi xí zhào tōng yì chéng xiàng fǔ, bù lái, qiě zhǎn tōng. tōng kǒng, rù yán shàng shàng yuē: rǔ dì wǎng, wú jīn shǐ rén zhào ruò. tōng yì chéng xiàng, miǎn guān tú xiǎn, dùn shǒu xiè jiā. jiā zuò zì rú, fú wèi lǐ, zé yuē: fū cháo tíng zhě, gāo dì zhī cháo tíng yě. tōng xiǎo chén, xì diàn shàng, dà bù jìng, dāng zhǎn. lì! jīn xíng zhǎn zhī! tōng dùn shǒu, shǒu jǐn chū xuè, bù jiě. shàng dù chéng xiàng yǐ kùn tōng, shǐ shǐ chí jié zhào tōng ér xiè chéng xiàng: cǐ wú nòng chén, jūn shì zhī! dèng tōng jì zhì, wèi shàng qì yuē: chéng xiàng jǐ shā chén!
八月,戊戌,丞相張蒼免。帝以皇后弟竇廣國賢,有行,欲相之,曰:「恐天下以吾私廣國,久念不可。」而高帝時大臣,餘見無可者。御史大夫梁國申屠嘉,故以材官蹶張從高帝,封關內侯;庚午,以嘉為丞相,封故安侯。嘉為人廉直,門不受私謁。是時,太中大夫鄧通方愛幸,賞賜累巨萬。帝嘗燕飲通家,其寵幸無比。嘉嘗入朝,而通居上旁,有怠慢之禮,嘉奏事畢,因言曰:「陛下幸愛群臣,則富貴之;至於朝廷之禮,不可以不肅。」上曰:「君勿言,吾私之。」罷朝,坐府中,嘉為檄召通詣丞相府,不來,且斬通。通恐,入言上;上曰:「汝第往,吾今使人召若。」通詣丞相,免冠、徒跣,頓首謝嘉。嘉坐自如,弗為禮,責曰:「夫朝廷者,高帝之朝廷也。通小臣,戲殿上,大不敬,當斬。吏!今行斬之!」通頓首,首盡出血,不解。上度丞相已困通,使使持節召通而謝丞相:「此吾弄臣,君釋之!」鄧通既至,為上泣曰:「丞相幾殺臣!」
strong tài zōng xiào wén huáng dì xià sān nián gēng chén, gōng yuán qián yī liù yī nián strong
太宗孝文皇帝下三年(庚辰,公元前一六一年)
chūn, èr yuè, shàng xíng xìng dài.
春,二月,上行幸代。
shì suì, xiōng nú lǎo shàng dān yú sǐ, zi jūn chén dān yú lì.
是歲,匈奴老上單于死,子軍臣單于立。
strong tài zōng xiào wén huáng dì xià sì nián xīn sì, gōng yuán qián yī liù líng nián strong
太宗孝文皇帝下四年(辛巳,公元前一六零年)
xià, sì yuè, bǐng yín huì, rì yǒu shí zhī. wǔ yuè, shè tiān xià.
夏,四月,丙寅晦,日有食之。五月,赦天下。
shàng xíng xìng yōng.
上行幸雍。
strong tài zōng xiào wén huáng dì xià wǔ nián rén wǔ, gōng yuán qián yī wǔ jiǔ nián strong
太宗孝文皇帝下五年(壬午,公元前一五九年)
chūn, zhēng yuè, shàng xíng xìng lǒng xī sān yuè, xíng xìng yōng qiū, qī yuè, xíng xìng dài.
春,正月,上行幸隴西;三月,行幸雍;秋,七月,行幸代。
strong tài zōng xiào wén huáng dì xià liù nián guǐ wèi, gōng yuán qián yī wǔ bā nián strong
太宗孝文皇帝下六年(癸未,公元前一五八年)
dōng, xiōng nú sān wàn qí rù shàng jùn, sān wàn qí rù yún zhōng, suǒ shā lüè shén zhòng, fēng huǒ tōng yú gān quán zhǎng ān. yǐ zhōng dài fū lìng miǎn wèi chē qí jiāng jūn, tún fēi hú gù chǔ xiāng sū yì wèi jiāng jūn, tún jù zhù jiāng jūn zhāng wǔ tún běi dì hé nèi tài shǒu zhōu yà fū wèi jiāng jūn, cì xì liǔ zōng zhèng liú lǐ wèi jiāng jūn, cì bà shàng, zhù zī hóu xú lì wèi jiāng jūn, cì jí mén yǐ bèi hú.
冬,匈奴三萬騎入上郡,三萬騎入雲中,所殺略甚眾,烽火通於甘泉、長安。以中大夫令免為車騎將軍,屯飛狐;故楚相蘇意為將軍,屯句注;將軍張武屯北地;河內太守周亞夫為將軍,次細柳;宗正劉禮為將軍,次霸上,祝茲侯徐厲為將軍,次棘門;以備胡。
shàng zì láo jūn, zhì bà shàng jí jí mén jūn, zhí chí rù, jiāng yǐ xià qí sòng yíng. yǐ ér zhī xì liǔ jūn, jūn shì lì bèi jiǎ, ruì bīng rèn, gòu gōng nǔ chí mǎn, tiān zǐ xiān qū zhì, bù dé rù. xiān qū yuē: tiān zǐ qiě zhì! jūn mén dū wèi yuē jiāng jūn lìng yuē: jūn zhōng wén jiāng jūn lìng, bù wén tiān zǐ zhī zhào! jū wú hé, shàng zhì, yòu bù dé rù. yú shì shàng nǎi shǐ shǐ chí jié zhào jiāng jūn: wú yù rù yíng láo jūn. yà fū nǎi chuán yán kāi bì mén. bì mén shì qǐng chē qí yuē: jiāng jūn yuē: jūn zhōng bù dé qū chí. yú shì tiān zǐ nǎi àn pèi xú xíng. zhì yíng, jiāng jūn yà fū chí bīng yī yuē: jiè zhòu zhī shì bù bài, qǐng yǐ jūn lǐ jiàn. tiān zǐ wèi dòng, gǎi róng, shì chē, shǐ rén chēng xiè: huáng dì jìng láo jiāng jūn. chéng lǐ ér qù. jì chū jūn mén, qún chén jiē jīng. shàng yuē: jiē hū, cǐ zhēn jiāng jūn yǐ! nǎng zhě bà shàng jí mén jūn ruò ér xì ěr, qí jiāng gù kě xí ér lǔ yě. zhì yú yà fū, kě dé ér fàn yé! chēng shàn zhě jiǔ zhī. yuè yú, hàn hòu zhì biān, xiōng nú yì yuǎn sāi, hàn bīng yì bà. nǎi bài zhōu yà fū wèi zhōng wèi.
上自勞軍,至霸上及棘門軍,直馳入,將以下騎送迎。已而之細柳軍,軍士吏被甲,銳兵刃,彀弓弩持滿,天子先驅至,不得入。先驅曰:「天子且至!」軍門都尉曰;「將軍令曰:『軍中聞將軍令,不聞天子之詔!』」居無何,上至,又不得入。於是上乃使使持節詔將軍:「吾欲入營勞軍。」亞夫乃傳言「開壁門」。壁門士請車騎曰:「將軍約:軍中不得驅馳。」於是天子乃按轡徐行。至營,將軍亞夫持兵揖曰:「介冑之士不拜,請以軍禮見。」天子為動,改容,式車,使人稱謝:「皇帝敬勞將軍。」成禮而去。既出軍門,群臣皆驚。上曰:「嗟乎,此真將軍矣!曩者霸上、棘門軍若兒戲耳,其將固可襲而虜也。至於亞夫,可得而犯耶!」稱善者久之。月餘,漢後至邊,匈奴亦遠塞,漢兵亦罷。乃拜周亞夫為中尉。
xià, sì yuè, dà hàn, huáng. lìng zhū hóu wú rù gòng chí shān zé, jiǎn zhū fú yù, sǔn láng lì yuán fā cāng yǔ yǐ zhèn mín mín dé mài jué.
夏,四月,大旱,蝗。令諸侯無入貢;弛山澤,減諸服御,損郎吏員;發倉庾以振民;民得賣爵。
strong tài zōng xiào wén huáng dì xià qī nián jiǎ shēn, gōng yuán qián yī wǔ qī nián strong
太宗孝文皇帝下七年(甲申,公元前一五七年)
xià, liù yuè, yǐ hài, dì bēng yú wèi yāng gōng. yí zhào yuē: zhèn wén zhī: gài tiān xià wàn wù zhī méng shēng, mí yǒu bù sǐ. sǐ zhě, tiān dì zhī lǐ, wù zhī zì rán, xī kě shén āi! dāng jīn zhī shì, xián jiā shēng ér è sǐ, hòu zàng yǐ pò yè, zhòng fú yǐ shāng shēng, wú shén bù qǔ. qiě zhèn jì bù dé, wú zài zuǒ bǎi xìng jīn bēng, yòu shǐ zhòng fú jiǔ lín yǐ lí hán shǔ zhī shù, āi rén fù zǐ, shāng zhǎng lǎo zhī zhì, sǔn qí yǐn shí, jué guǐ shén zhī jì sì, yǐ zhòng wú bù dé, wèi tiān xià hé! zhèn huò bǎo zōng miào, yǐ miǎo miǎo zhī shēn tuō yú tiān xià jūn wáng zhī shàng, èr shí yǒu yú nián yǐ. lài tiān zhī líng, shè jì zhī fú, fāng nèi ān níng, mí yǒu bīng gé. zhèn jì bù mǐn, cháng wèi guò xíng yǐ xiū xiān dì zhī yí dé, wéi nián zhī jiǔ zhǎng, jù yú bù zhōng. jīn nǎi xìng yǐ tiān nián dé fù gōng yǎng yú gāo miào, qí xī āi niàn zhī yǒu! qí lìng tiān xià lì mín: lìng dào, chū lín sān rì, jiē shì fú wú jìn qǔ fù jià nǚ cí sì yǐn jiǔ shí ròu, zì dāng gěi sàng shì fú lín zhě, jiē wú xiǎn dié dài wú guò sān cùn wú bù chē jí bīng qì wú fā mín kū lín gōng diàn zhōng diàn zhōng dāng lín zhě, jiē yǐ dàn xī gè shí wǔ jǔ yīn, lǐ bì bà fēi dàn xī lín shí, jìn wú dé shàn kū lín yǐ xià guān, fú dà gōng shí wǔ rì, xiǎo gōng shí sì rì, xiān qī rì, shì fú. tā bù zài lìng zhōng zhě, jiē yǐ cǐ lìng bǐ lèi cóng shì. bù gào tiān xià, shǐ míng zhī zhèn yì. bà líng shān chuān yīn qí gù, wú yǒu suǒ gǎi. guī fū yǐ xià zhì shǎo shǐ. yǐ sì, zàng bà líng. dì jí wèi èr shí sān nián, gōng shì yuàn yòu chē qí fú yù, wú suǒ zēng yì yǒu bù biàn, zhé chí yǐ lì mín. cháng yù zuò lù tái, zhào jiàng jì zhī, zhí bǎi jīn. shàng yuē: bǎi jīn, zhōng rén shí jiā zhī chǎn yě. wú fèng xiān dì gōng shì, cháng kǒng xiū zhī, hé yǐ tái wèi! shēn yī yì tí suǒ xìng shèn fū rén, yī bù yè dì wéi zhàng wú wén xiù yǐ shì dūn pǔ, wèi tiān xià xiān. zhì bà líng, jiē wǎ qì, bù dé yǐ jīn yín tóng xī wèi shì, yīn qí shān, bù qǐ fén. wú wáng zhà bìng bù cháo, cì yǐ jǐ zhàng. qún chén yuán àng děng jiàn shuō suī qiè, cháng jiǎ jiè nà yòng yān. zhāng wǔ děng shòu lù jīn qián, jué, gèng jiā shǎng cì yǐ kuì qí xīn zhuān wù yǐ dé huà mín. shì yǐ hǎi nèi ān níng, jiā gěi rén zú, hòu shì xiān néng jí zhī. dīng wèi, tài zǐ jí huáng dì wèi, zūn huáng tài hòu báo shì yuē tài huáng tài hòu, huáng hòu yuē huáng tài hòu.
夏,六月,已亥,帝崩於未央宮。遺詔曰:「朕聞之:蓋天下萬物之萌生,靡有不死。死者,天地之理,物之自然,奚可甚哀!當今之世,咸嘉生而惡死,厚葬以破業,重服以傷生,吾甚不取。且朕既不德,無在佐百姓;今崩,又使重服久臨以罹寒暑之數,哀人父子,傷長老之志,損其飲食,絕鬼神之祭祀,以重吾不德,謂天下何!朕獲保宗廟,以眇眇之身托於天下君王之上,二十有餘年矣。賴天之靈,社稷之福,方內安寧,靡有兵革。朕既不敏,常畏過行以羞先帝之遺德,惟年之久長,懼於不終。今乃幸以天年得復供養於高廟,其奚哀念之有!其令天下吏民:令到,出臨三日,皆釋服;毋禁取婦、嫁女、祠祀、飲酒、食肉,自當給喪事服臨者,皆無跣;絰帶毋過三寸;毋布車及兵器;毋發民哭臨宮殿中;殿中當臨者,皆以旦夕各十五舉音,禮畢罷;非旦夕臨時,禁毋得擅哭臨;已下棺,服大功十五日,小功十四日,纖七日,釋服。它不在令中者,皆以此令比類從事。布告天下,使明知朕意。霸陵山川因其故,毋有所改。歸夫以下至少使。」乙巳,葬霸陵。帝即位二十三年,宮室、苑囿、車騎、服御,無所增益;有不便,輒馳以利民。嘗欲作露台,召匠計之,直百金。上曰:「百金,中人十家之產也。吾奉先帝宮室,常恐羞之,何以台為!」身衣弋綈;所幸慎夫人,衣不曳地;帷帳無文繡;以示敦樸,為天下先。治霸陵,皆瓦器,不得以金、銀、銅、錫為飾,因其山,不起墳。吳王詐病不朝,賜以几杖。群臣袁盎等諫說雖切,常假借納用焉。張武等受賂金錢,覺,更加賞賜以愧其心;專務以德化民。是以海內安寧,家給人足,後世鮮能及之。丁未,太子即皇帝位,尊皇太后薄氏曰太皇太后,皇后曰皇太后。
jiǔ yuè, yǒu xīng bèi yú xī fāng.
九月,有星孛於西方。
shì suì, zhǎng shā wáng wú zhe hōng, wú zi, guó chú.
是歲,長沙王吳著薨,無子,國除。
chū, gāo zǔ xián wén wáng ruì, zhì gào yù shǐ: zhǎng shā wáng zhōng, qí lìng zhe lìng. zhì xiào huì gāo hòu shí, fēng ruì shù zǐ èr rén wèi liè hóu, chuán guó shù shì jué.
初,高祖賢文王芮,制誥御史:「長沙王忠,其令著令。」至孝惠、高后時,封芮庶子二人為列侯,傳國數世絕。
strong xiào jǐng huáng dì shàng strong
孝景皇帝上
yuán nián yǐ yǒu, gōng yuán qián yī wǔ liù nián
元年乙酉,公元前一五六年
dōng, shí yuè, chéng xiàng jiā děng zòu: gōng mò dà yú gāo huáng dì, dé mò shèng yú xiào wén huáng dì. gāo huáng dì miào, yí wèi dì zhě tài zǔ zhī miào xiào wén huáng dì miào, yí wèi dì zhě tài zōng zhī miào. tiān zǐ yí shì shì xiàn zǔ zōng zhī miào, jùn guó zhū hóu yí gè wèi xiào wén huáng dì lì tài zōng zhī miào. zhì yuē: kě.
冬,十月,丞相嘉等奏:「功莫大於高皇帝,德莫盛於孝文皇帝。高皇帝廟,宜為帝者太祖之廟;孝文皇帝廟,宜為帝者太宗之廟。天子宜世世獻祖宗之廟,郡國諸侯宜各為孝文皇帝立太宗之廟。」制曰:「可。」
xià, sì yuè, yǐ mǎo, shè tiān xià.
夏,四月,乙卯,赦天下。
qiǎn yù shǐ dài fū qīng zhì dài xià yǔ xiōng nú hé qīn.
遣御史大夫青至代下與匈奴和親。
wǔ yuè, fù shōu mín tián bàn zū, sān shí ér shuì yī.
五月,復收民田半租,三十而稅一。
chū, wén dì chú ròu xíng, wài yǒu qīng xíng zhī míng, nèi shí shā rén zhǎn yòu zhǐ zhě yòu dāng sǐ zhǎn zuǒ zhǐ zhě chī wǔ bǎi, dāng yì zhě chī sān bǎi, lǜ duō sǐ. shì suì, xià zhào yuē: jiā chī zhòng zuì wú yì xìng ér bù sǐ, bù kě wèi rén. qí dìng lǜ: chī wǔ bǎi yuē sān bǎi, chī sān bǎi yuē èr bǎi.
初,文帝除肉刑,外有輕刑之名,內實殺人;斬右止者又當死;斬左止者笞五百,當劓者笞三百,率多死。是歲,下詔曰:「加笞、重罪無異;幸而不死,不可為人。其定律:笞五百曰三百,笞三百曰二百。」
yǐ tài zhōng dài fū zhōu rén wèi láng zhōng lìng, zhāng ōu wèi tíng wèi, chǔ yuán wáng zǐ píng lù hóu lǐ wèi zōng zhèng, zhōng dài fū cháo cuò wèi zuǒ nèi shǐ. rén shǐ wèi tài zǐ shè rén, yǐ lián jǐn de xìng. zhāng ōu yì shì dì yú tài zǐ gōng, suī zhì xíng míng jiā, wèi rén zhǎng zhě, dì yóu shì zhòng zhī, yòng wèi jiǔ qīng. ōu wèi lì wèi cháng yán àn rén, zhuān yǐ chéng zhǎng zhě chù guān guān shǔ yǐ wèi zhǎng zhě, yì bù gǎn dà qī.
以太中大夫周仁為郎中令,張歐為廷尉,楚元王子平陸侯禮為宗正,中大夫晁錯為左內史。仁始為太子舍人,以廉謹得幸。張歐亦事帝於太子宮,雖治刑名家,為人長者,帝由是重之,用為九卿。歐為吏未嘗言按人,專以誠長者處官;官屬以為長者,亦不敢大欺。
èr nián bǐng xū, gōng yuán qián yī wǔ wǔ nián
二年丙戌,公元前一五五年
dōng, shí èr yuè, yǒu xīng bèi yú xī nán.
冬,十二月,有星孛於西南。
lìng tiān xià nán zǐ nián èr shí shǐ fù.
令天下男子年二十始傅。
chūn, sān yuè, jiǎ yín, lì huáng zǐ dé wèi hé jiān wáng, è wèi lín jiāng wáng, yú wèi huái yáng wáng, fēi wèi rǔ nán wáng, péng zǔ wèi guǎng chuān wáng, fā wèi zhǎng shā wáng.
春,三月,甲寅,立皇子德為河間王,閼為臨江王,餘為淮陽王,非為汝南王,彭祖為廣川王,發為長沙王。
xià, sì yuè, rén wǔ, tài huáng tài hòu báo shì bēng.
夏,四月,壬午,太皇太后薄氏崩。
liù yuè, chéng xiàng shēn tú jiā hōng. shí nèi shǐ cháo cuò shù qǐng jiān yán shì, zhé tīng, chǒng xìng qīng jiǔ qīng, fǎ lìng duō suǒ gēng dìng. chéng xiàng jiā zì chù suǒ yán bù yòng, jí cuò. cuò wèi nèi shǐ, dōng chū bù biàn, gèng chuān yī mén nán chū. nán chū zhě, tài shàng huáng miào ruán yuán yě. jiā wén cuò chuān zōng miào yuán, wèi zòu, qǐng zhū cuò. kè yǒu yǔ cuò, cuò kǒng, yè rù gōng shàng yè, zì guī shàng. zhì cháo, jiā qǐng zhū nèi shǐ cuò. shàng yuē: cuò suǒ chuān fēi zhēn miào yuán, nǎi wài ruǎn yuán, gù rǒng guān jū qí zhōng qiě yòu wǒ shǐ wèi zhī, cuò wú zuì. chéng xiàng jiā xiè. bà cháo, jiā wèi zhǎng shǐ yuē: wú huǐ bù xiān zhǎn cuò nǎi qǐng zhī, wèi cuò suǒ mài. zhì shě, yīn ōu xuè ér sǐ. cuò yǐ cǐ yù guì.
六月,丞相申屠嘉薨。時內史晁錯數請間言事,輒聽,寵幸傾九卿,法令多所更定。丞相嘉自絀所言不用,疾錯。錯為內史,東出不便,更穿一門南出。南出者,太上皇廟堧垣也。嘉聞錯穿宗廟垣,為奏,請誅錯。客有語錯,錯恐,夜入宮上謁,自歸上。至朝,嘉請誅內史錯。上曰:「錯所穿非真廟垣,乃外耎垣,故冗官居其中;且又我使為之,錯無罪。」丞相嘉謝。罷朝,嘉謂長史曰:「吾悔不先斬錯乃請之,為錯所賣。」至舍,因歐血而死。錯以此愈貴。
qiū, yǔ xiōng nú hé qīn.
秋,與匈奴和親。
bā yuè, dīng wèi, yǐ yù shǐ dài fū kāi fēng hóu táo qīng wèi chéng xiàng. dīng sì, yǐ nèi shǐ cháo cuò wèi yù shǐ dài fū.
八月,丁未,以御史大夫開封侯陶青為丞相。丁巳,以內史晁錯為御史大夫。
huì xīng chū dōng běi.
彗星出東北。
qiū, héng shān yǔ báo, dà zhě wǔ cùn, shēn zhě èr chǐ.
秋,衡山雨雹,大者五寸,深者二尺。
yíng huò nì xíng shǒu běi chén, yuè chū běi chén jiān suì xīng nì xíng tiān tíng zhōng.
熒惑逆行守北辰,月出北辰間;歲星逆行天廷中。
liáng xiào wáng yǐ dòu tài hòu shǎo zǐ gù, yǒu chǒng, wáng sì shí yú chéng, jū tiān xià gāo yú dì. shǎng cì bù kě shèng dào, fǔ kù jīn qián qiě bǎi jù wàn, zhū yù bǎo qì duō yú jīng shī. zhú dōng yuàn, fāng sān bǎi yú lǐ, guǎng suī yáng chéng qī shí lǐ, dà zhì gōng shì, wèi fù dào, zì gōng lián shǔ yú píng tái sān shí yú lǐ. zhāo yán sì fāng háo jùn zhī shì, rú wú rén méi chéng yán jì, qí rén yáng shèng gōng sūn guǐ zōu yáng, shǔ rén sī mǎ xiàng rú zhī shǔ jiē cóng zhī yóu. měi rù cháo, shàng shǐ shǐ chí jié yǐ chéng yú sì mǎ yíng liáng wáng yú guān xià. jì zhì, chǒng xìng wú bǐ, rù zé shì shàng tóng niǎn, chū zé tóng chē, shè liè shàng lín zhōng. yīn shàng shū qǐng liú, qiě bàn suì. liáng shì zhōng láng yè zhě zhe jí yǐn chū rù tiān zǐ diàn mén, yǔ hàn huàn guān wú yì.
梁孝王以竇太后少子故,有寵,王四十餘城,居天下膏腴地。賞賜不可勝道,府庫金錢且百巨萬,珠玉寶器多於京師。築東苑,方三百餘里,廣睢陽城七十里,大治宮室,為復道,自宮連屬於平台三十餘里。招延四方豪俊之士,如吳人枚乘、嚴忌,齊人羊勝、公孫詭、鄒陽,蜀人司馬相如之屬皆從之游。每入朝,上使使持節以乘輿駟馬迎梁王於關下。既至,寵幸無比,入則侍上同輦,出則同車,射獵上林中。因上疏請留,且半歲。梁侍中、郎、謁者著籍引出入天子殿門,與漢宦官無異。