qǐ è féng kùn dūn, jǐn chóng guāng xié qià, fán bā nián.
起閼逢困敦,盡重光協洽,凡八年。
strong tài zōng xiào wén huáng dì zhōng qián sān nián jiǎ zǐ, gōng yuán qián yī qī qī nián strong
太宗孝文皇帝中前三年(甲子,公元前一七七年)
dōng, shí yuè, dīng yǒu huì, rì yǒu shí zhī.
冬,十月,丁酉晦,日有食之。
shí yī yuè, dīng mǎo huì, rì yǒu shí zhī.
十一月,丁卯晦,日有食之。
zhào yuē: qián qiǎn liè hóu zhī guó, huò cí wèi xíng. chéng xiàng, zhèn zhī suǒ zhòng, qí wèi zhèn lǜ liè hóu zhī guó!
詔曰:「前遣列侯之國,或辭未行。丞相,朕之所重,其為朕率列侯之國!」
shí èr yuè, miǎn chéng xiàng bó, qiǎn jiù guó. yǐ hài, yǐ tài wèi guàn yīng wèi chéng xiàng bà tài wèi guān, shǔ chéng xiàng.
十二月,免丞相勃,遣就國。乙亥,以太尉灌嬰為丞相;罷太尉官,屬丞相。
xià, sì yuè, chéng yáng jǐng wáng zhāng hōng.
夏,四月,城陽景王章薨。
chū, zhào wáng áo xiàn měi rén yú gāo zǔ, de xìng, yǒu shēn. jí guàn gāo shì fā, měi rén yì zuò xì hé nèi. měi rén mǔ dì zhào jiān yīn pì yáng hóu shěn shí qí yán lǚ hòu, lǚ hòu dù, fú kěn bái. měi rén yǐ shēng zǐ, huì, jí zì shā. lì fèng qí zi yì shàng, shàng huǐ, míng zhī yuē zhǎng, lìng lǚ hòu mǔ zhī, ér zàng qí mǔ zhēn dìng. hòu fēng zhǎng wèi huái nán wáng.
初,趙王敖獻美人於高祖,得幸,有娠。及貫高事發,美人亦坐系河內。美人母弟趙兼因辟陽侯審食其言呂后,呂后妒,弗肯白。美人已生子,恚,即自殺。吏奉其子詣上,上悔,名之曰長,令呂后母之,而葬其母真定。後封長為淮南王。
huái nán wáng zǎo shī mǔ, cháng fù lǚ hòu, gù xiào huì lǚ hòu shí dé wú huàn ér cháng xīn yuàn pì yáng hóu, yǐ wèi bù qiáng zhēng zhī yú lǚ hòu, shǐ qí mǔ hèn ér sǐ yě. jí dì jí wèi, huái nán wáng zì yǐ zuì qīn, jiāo jiǎn, shù bù fèng fǎ shàng cháng kuān jiǎ zhī. shì suì, rù cháo, cóng shàng rù yuàn yòu liè, yǔ shàng tóng chē, cháng wèi shàng dà xiōng. wáng yǒu cái lì, néng gāng dǐng. nǎi wǎng jiàn pì yáng hóu, zì xiù tiě chuí chuí pì yáng hóu, lìng cóng zhě wèi jìng jǐng zhī chí zǒu què xià, ròu tǎn xiè zuì. dì shāng qí zhì wèi qīn, gù shè fú zhì. dāng shì shí, báo tài hòu jí tài zǐ zhū dà chén jiē dàn huái nán wáng. huái nán wáng yǐ cǐ, guī guó yì jiāo zì, chū rù chēng jǐng bì, chēng zhì nǐ yú tiān zǐ. yuán àng jiàn yuē: zhū hóu tài jiāo, bì shēng huàn. shàng bù tīng.
淮南王蚤失母,常附呂后,故孝惠、呂后時得無患;而常心怨辟陽侯,以為不強爭之於呂后,使其母恨而死也。及帝即位,淮南王自以最親,驕蹇,數不奉法;上常寬假之。是歲,入朝,從上入苑囿獵,與上同車,常謂上「大兄」。王有材力,能扛鼎。乃往見辟陽侯,自袖鐵椎椎辟陽侯,令從者魏敬剄之;馳走闕下,肉袒謝罪。帝傷其志為親,故赦弗治。當是時,薄太后及太子、諸大臣皆憚淮南王。淮南王以此,歸國益驕恣,出入稱警蹕,稱制擬於天子。袁盎諫曰:「諸侯太驕,必生患。」上不聽。
wǔ yuè, xiōng nú yòu xián wáng rù jū hé nán dì, qīn dào shàng jùn bǎo sāi mán yí, shā lüè rén mín. shàng xìng gān quán. qiǎn chéng xiàng guàn yīng fā chē qí bā wàn wǔ qiān, yì gāo nú jī yòu xián wáng fā zhōng wèi cái guān shǔ wèi jiāng jūn, jūn zhǎng ān. yòu xián wáng zǒu chū sài.
五月,匈奴右賢王入居河南地,侵盜上郡保塞蠻夷,殺略人民。上幸甘泉。遣丞相灌嬰發車騎八萬五千,詣高奴擊右賢王;發中尉材官屬衛將軍,軍長安。右賢王走出塞。
shàng zì gān quán zhī gāo nú, yīn xìng tài yuán, jiàn gù qún chén, jiē cì zhī fù jìn yáng zhōng dōu mín sān suì zū. liú yóu tài yuán shí yú rì.
上自甘泉之高奴,因幸太原,見故群臣,皆賜之;復晉陽、中都民三歲租。留游太原十餘日。
chū, dà chén zhī zhū zhū lǚ yě, zhū xū hóu gōng yóu dà. dà chén xǔ jǐn yǐ zhào dì wáng zhū xū hóu, jǐn yǐ liáng dì wáng dōng móu hóu. jí dì lì, wén zhū xū dōng móu zhī chū yù lì qí wáng, gù chù qí gōng, jí wáng zhū zi, nǎi gē qí èr jùn yǐ wáng zhī. xìng jū zì yǐ shī zhí duó gōng, pō yàng yàng wén dì xìng tài yuán, yǐ wèi tiān zǐ qiě zì jī hú, suì fā bīng fǎn. dì wén zhī, bà chéng xiàng jí xíng bīng jiē guī zhǎng ān, yǐ jí pǔ hóu chái wǔ wèi dà jiāng jūn, jiāng sì jiāng jūn shí wàn zhòng jī zhī qí hóu zēng hè wèi jiāng jūn, jūn xíng yáng. qiū, qī yuè, shàng zì tài yuán zhì zhǎng ān. zhào: jì běi lì mín, bīng wèi zhì xiān zì dìng jí yǐ jūn chéng yì jiàng zhě, jiē shè zhī, fù guān jué yǔ wáng xìng jū qù lái zhě, shè zhī. bā yuè, jì běi wáng xìng jū bīng bài, zì shā.
初,大臣之誅諸呂也,硃虛侯功尤大。大臣許盡以趙地王硃虛侯,盡以梁地王東牟侯。及帝立,聞硃虛、東牟之初欲立齊王,故絀其功,及王諸子,乃割齊二郡以王之。興居自以失職奪功,頗怏怏;聞帝幸太原,以為天子且自擊胡,遂發兵反。帝聞之,罷丞相及行兵皆歸長安,以棘浦侯柴武為大將軍,將四將軍、十萬眾擊之;祁侯繒賀為將軍,軍滎陽。秋,七月,上自太原至長安。詔:「濟北吏民,兵未至先自定及以軍城邑降者,皆赦之,復官爵;與王興居去來者,赦之。」八月,濟北王興居兵敗,自殺。
chū, nán yáng zhāng shì zhī wèi qí láng, shí nián bù dé diào, yù miǎn guī. yuán àng zhī qí xián ér jiàn zhī, wèi yè zhě pú shè.
初,南陽張釋之為騎郎,十年不得調,欲免歸。袁盎知其賢而薦之,為謁者僕射。
shì zhī cóng xíng, dēng hǔ quān, shàng wèn shàng lín wèi zhū qín shòu bù. shí yú wèn, wèi zuǒ yòu shì, jǐn bù néng duì. hǔ quān sè fū cóng páng dài wèi duì. shàng suǒ wèn qín shòu bù shén xī, yù yǐ guān qí néng kǒu duì xiǎng yīng, wú qióng zhě. dì yuē: lì bù dāng ruò shì xié! wèi wú lài! nǎi zhào shì zhī bài sè fū wèi shàng lín lìng. shì zhī jiǔ zhī qián, yuē: bì xià yǐ jiàng hóu zhōu bó hé rú rén yě? shàng yuē: zhǎng zhě yě. yòu fù wèn: dōng yáng hóu zhāng xiàng rú hé rú rén yě? shàng fù yuē: zhǎng zhě. shì zhī yuē: fū jiàng hóu dōng yáng hóu chēng wèi zhǎng zhě, cǐ liǎng rén yán shì céng bù néng chū kǒu, qǐ xiào cǐ sè fū dié dié lì kǒu jié gěi zāi! qiě qín yǐ rèn dāo bǐ zhī lì, zhēng yǐ jí jí kē chá xiāng gāo. qí bì, tú wén jù ér wú shí, bù wén qí guò, líng chí zhì yú tǔ bēng. jīn bì xià yǐ sè fū kǒu biàn ér chāo qiān zhī, chén kǒng tiān xià suí fēng ér mí, zhēng wèi kǒu biàn ér wú qí shí. fū xià zhī huà shàng, jí yú jǐng xiǎng, jǔ cuò bù kě bù shěn yě. dì yuē: shàn! nǎi bù bài sè fū. shàng jiù chē, zhào shì zhī cān chéng. xú xíng, wèn shì zhī qín zhī bì, jù yǐ zhì yán. zhì gōng, shàng bài shì zhī wèi gōng chē lìng.
釋之從行,登虎圈,上問上林尉諸禽獸簿。十餘問,尉左右視,盡不能對。虎圈嗇夫從旁代尉對。上所問禽獸簿甚悉,欲以觀其能;口對響應,無窮者。帝曰:「吏不當若是邪!尉無賴!」乃詔釋之拜嗇夫為上林令。釋之久之前,曰:「陛下以絳侯周勃何如人也?」上曰:「長者也。」又復問:「東陽侯張相如何如人也?」上復曰:「長者。」釋之曰:「夫絳侯、東陽侯稱為長者,此兩人言事曾不能出口,豈效此嗇夫喋喋利口捷給哉!且秦以任刀筆之吏,爭以亟疾苛察相高。其敝,徒文具而無實,不聞其過,陵遲至於土崩。今陛下以嗇夫口辨而超遷之,臣恐天下隨風而靡,爭為口辨而無其實。夫下之化上,疾於景響,舉錯不可不審也。」帝曰:「善!」乃不拜嗇夫。上就車,詔釋之參乘。徐行,問釋之秦之敝,具以質言。至宮,上拜釋之為公車令。
qǐng zhī, tài zǐ yǔ liáng wáng gòng chē rù cháo, bù xià sī mǎ mén. yú shì shì zhī zhuī zhǐ tài zǐ liáng wáng, wú dé rù diàn mén, suì hé bù xià gōng mén, bù jìng, zòu zhī. báo tài hòu wén zhī dì miǎn guān, xiè jiào ér zi bù jǐn. báo tài hòu nǎi shǐ shǐ chéng zhào shè tài zǐ liáng wáng, rán hòu dé rù. dì yóu shì qí shì zhī, bài wèi zhōng dài fū qǐng zhī, zhì zhōng láng jiāng.
頃之,太子與梁王共車入朝,不下司馬門。於是釋之追止太子、梁王,無得入殿門,遂劾「不下公門,不敬」,奏之。薄太后聞之;帝免冠,謝教兒子不謹。薄太后乃使使承詔赦太子、梁王,然後得入。帝由是奇釋之,拜為中大夫;頃之,至中郎將。
cóng xíng zhì bà líng, shàng wèi qún chén yuē: jiē hū! yǐ běi shān shí wèi guǒ, yòng zhù xù xī cuò chén qī qí jiān, qǐ kě dòng zāi! zuǒ yòu jiē yuē: shàn! shì zhī yuē: shǐ qí zhōng yǒu kě yù zhě, suī gù nán shān yóu yǒu xì shǐ qí zhōng wú kě yù zhě, suī wú shí guǒ, yòu hé qī yān! dì chēng shàn. shì suì, shì zhī wèi tíng wèi. shàng xíng chū zhōng wèi qiáo, yǒu yī rén cóng qiáo xià zǒu, chéng yú mǎ jīng. yú shì shǐ qí bǔ zhī, shǔ tíng wèi. shì zhī zòu dāng: cǐ rén fàn bì, dāng fá jīn. shàng nù yuē: cǐ rén qīn jīng wú mǎ, mǎ lài hé róu, lìng tā mǎ, gù bù bài shāng wǒ hū! ér tíng wèi nǎi dāng zhī fá jīn. shì zhī yuē: fǎ zhě, tiān xià gōng gòng yě. jīn fǎ rú shì, gèng zhòng zhī, shì fǎ bù xìn yú mín yě. qiě fāng qí shí, shàng shǐ shǐ zhū zhī zé yǐ. jīn yǐ xià tíng wèi. tíng wèi, tiān xià zhī píng yě, yī qīng, tiān xià yòng fǎ jiē wèi zhī qīng zhòng, mín ān suǒ cuò qí shǒu zú! wéi bì xià chá zhī. shàng liáng jiǔ yuē: tíng wèi dāng shì yě.
從行至霸陵,上謂群臣曰:「嗟乎!以北山石為槨,用紵絮昔斮陳漆其間,豈可動哉!」左右皆曰:「善!」釋之曰:「使其中有可欲者,雖錮南山猶有隙;使其中無可欲者,雖無石槨,又何戚焉!」帝稱善。是歲,釋之為廷尉。上行出中渭橋,有一人從橋下走,乘輿馬驚。於是使騎捕之,屬廷尉。釋之奏當:「此人犯蹕,當罰金。」上怒曰:「此人親驚吾馬,馬賴和柔,令它馬,固不敗傷我乎!而廷尉乃當之罰金。」釋之曰:「法者,天下公共也。今法如是,更重之,是法不信於民也。且方其時,上使使誅之則已。今已下廷尉。廷尉,天下之平也,壹傾,天下用法皆為之輕重,民安所錯其手足!唯陛下察之。」上良久曰:「廷尉當是也。」
qí hòu rén yǒu dào gāo miào zuò qián yù huán, dé dì nù, xià tíng wèi zhì. shì zhī àn dào zōng miào fú yù wù zhě wèi zòu dāng: qì shì. shàng dà nù yuē: rén wú dào, nǎi dào xiān dì qì! wú shǔ tíng wèi zhě, yù zhì zhī zú ér jūn yǐ fǎ zòu zhī, fēi wú suǒ yǐ gòng chéng zōng miào yì yě. shì zhī miǎn guān dùn shǒu xiè yuē: fǎ rú shì, zú yě. qiě zuì děng, rán yǐ nì shùn wèi chà. jīn dào zōng miào qì ér zú zhī, yǒu rú wàn fēn yī, jiǎ lìng yú mín qǔ zhǎng líng yī póu tǔ, bì xià qiě hé yǐ jiā qí fǎ hū? dì nǎi bái tài hòu xǔ zhī.
其後人有盜高廟坐前玉環,得;帝怒,下廷尉治。釋之按「盜宗廟服御物者」為奏當:棄市。上大怒曰:「人無道,乃盜先帝器!吾屬廷尉者,欲致之族;而君以法奏之,非吾所以共承宗廟意也。」釋之免冠頓首謝曰:「法如是,足也。且罪等,然以逆順為差。今盜宗廟器而族之,有如萬分一,假令愚民取長陵一抔土,陛下且何以加其法乎?」帝乃白太后許之。
strong tài zōng xiào wén huáng dì zhōng sì nián yǐ chǒu, gōng yuán qián yī qī liù nián strong
太宗孝文皇帝中四年(乙丑,公元前一七六年)
dōng, shí èr yuè, yǐng yīn yì hóu guàn yīng hōng.
冬,十二月,潁陰懿侯灌嬰薨。
chūn, zhēng yuè, jiǎ wǔ, yǐ yù shǐ dài fū yáng wǔ zhāng cāng wèi chéng xiàng. cāng hǎo shū, bó wén, yóu suì lǜ lì.
春,正月,甲午,以御史大夫陽武張蒼為丞相。蒼好書,博聞,尤邃律歷。
shàng zhào hé dōng shǒu jì bù, yù yǐ wèi yù shǐ dài fū. yǒu yán qí yǒng shǐ jiǔ nán jìn zhě zhì, liú dǐ yī yuè, jiàn bà. jì bù yīn jìn yuē: chén wú gōng qiè chǒng, dài zuì hé dōng, bì xià wú gù zhào chén, cǐ rén bì yǒu yǐ chén qī bì xià zhě. jīn chén zhì, wú suǒ shòu shì, bà qù, cǐ rén bì yǒu huǐ chén zhě. fū bì xià yǐ yī rén zhī yù ér zhào chén, yǐ yī rén zhī huǐ ér qù chén, chén kǒng tiān xià yǒu shí wén zhī, yǒu yǐ kuī bì xià zhī qiǎn shēn yě! shàng mò rán, cán, liáng jiǔ yuē: hé dōng, wú gǔ gōng jùn, gù tè zhào jūn ěr.
上召河東守季布,欲以為御史大夫。有言其勇、使酒、難近者;至,留邸一月,見罷。季布因進曰:「臣無功竊寵,待罪河東,陛下無故召臣,此人必有以臣欺陛下者。今臣至,無所受事,罷去,此人必有毀臣者。夫陛下以一人之譽而召臣,以一人之毀而去臣,臣恐天下有識聞之,有以窺陛下之淺深也!」上默然,慚,良久曰:「河東,吾股肱郡,故特召君耳。」
shàng yì yǐ jiǎ yì rèn gōng qīng zhī wèi. dà chén duō duǎn zhī yuē: luò yáng zhī rén, nián shào chū xué, zhuān yù shàn quán, fēn luàn zhū shì. yú shì tiān zǐ hòu yì shū zhī, bù yòng qí yì, yǐ wèi zhǎng shā wáng tài fù.
上議以賈誼任公卿之位。大臣多短之曰:「洛陽之人,年少初學,專欲擅權,紛亂諸事。」於是天子後亦疏之,不用其議,以為長沙王太傅。
jiàng hóu zhōu bó jì jiù guó, měi hé dōng shǒu wèi xíng xiàn zhì jiàng, bó zì wèi kǒng zhū, cháng bèi jiǎ, lìng jiā rén chí bīng yǐ jiàn zhī. qí hòu rén yǒu shàng shū gào bó yù fǎn, xià tíng wèi. tíng wèi dài bǔ bó, zhì zhī. bó kǒng, bù zhī zhì cí. lì shāo qīn rǔ zhī, bó yǐ qiān jīn yǔ yù lì, yù lì nǎi shū dú bèi shì zhī yuē: yǐ gōng zhǔ wèi zhèng. gōng zhǔ zhě, dì nǚ yě, bó tài zǐ shèng zhī shàng zhī. báo tài hòu yì yǐ wèi bó wú fǎn shì. dì cháo tài hòu, tài hòu yǐ mào xù tí dì yuē: jiàng hóu shǐ zhū zhū lǚ, wǎn huáng dì xǐ, jiāng bīng yú běi jūn, bù yǐ cǐ shí fǎn, jīn jū yī xiǎo xiàn, gù yù fǎn xié? dì jì jiàn jiàng hóu yù cí, nǎi xiè yuē: lì fāng yàn ér chū zhī. yú shì shǐ shǐ chí jié shè jiàng hóu, fù jué yì. jiàng hóu jì chū, yuē: wú cháng jiāng bǎi wàn jūn, rán ān zhī yù lì zhī guì hū!
絳侯周勃既就國,每河東守、尉行縣至絳,勃自畏恐誅,常被甲,令家人持兵以見之。其後人有上書告勃欲反,下廷尉。廷尉逮捕勃,治之。勃恐,不知置辭。吏稍侵辱之,勃以千金與獄吏,獄吏乃書牘背示之曰:「以公主為證。」公主者,帝女也,勃太子勝之尚之。薄太后亦以為勃無反事。帝朝太后,太后以冒絮提帝曰:「絳侯始誅諸呂,綰皇帝璽,將兵於北軍,不以此時反,今居一小縣,顧欲反邪?」帝既見絳侯獄辭,乃謝曰:「吏方驗而出之。」於是使使持節赦絳侯,復爵邑。絳侯既出,曰:「吾嘗將百萬軍,然安知獄吏之貴乎!」
zuò gù chéng miào.
作顧成廟。
strong tài zōng xiào wén huáng dì zhōng wǔ nián bǐng yín, gōng yuán qián yī qī wǔ nián strong
太宗孝文皇帝中五年(丙寅,公元前一七五年)
chūn, èr yuè, dì zhèn.
春,二月,地震。
chū, qín yòng bàn liǎng qián, gāo zǔ xián qí zhòng, nán yòng, gèng zhù jiá qián. yú shì wù jià téng yǒng, mǐ zhì shí wàn qián. xià, sì yuè, gèng zào sì zhū qián, chú dào zhù qián lìng, shǐ mín dé zì zhù.
初,秦用半兩錢,高祖嫌其重,難用,更鑄莢錢。於是物價騰踴,米至石萬錢。夏,四月,更造四銖錢,除盜鑄錢令,使民得自鑄。
jiǎ yì jiàn yuē: fǎ shǐ tiān xià gōng dé gù zū zhù tóng xī wèi qián, gǎn zá yǐ qiān tiě wèi tā qiǎo zhě, qí zuì qíng. rán zhù qián zhī qíng, fēi xiáo zá wèi qiǎo, zé bù kě dé yíng ér xiáo zhī shèn wēi, wèi lì qí hòu. fū shì yǒu zhào huò ér fǎ yǒu qǐ jiān jīn lìng xì mín rén cāo zào bì zhī shì, gè yǐn píng ér zhù zuò, yīn yù jìn qí hòu lì wēi jiān, suī qíng zuì rì bào, qí shì bù zhǐ. nǎi zhě, mín rén dǐ zuì duō zhě yī xiàn bǎi shù, jí lì zhī suǒ yí bàng chī bēn zǒu zhě shén zhòng. fū xiàn fǎ yǐ yòu mín, shǐ rù yǐn jǐng, shú duō yú cǐ! yòu mín yòng qián, jùn xiàn bù tóng: huò yòng qīng qián, bǎi jiā ruò gān huò yòng zhòng qián, píng chēng bù shòu. fǎ qián bù lì, lì jí ér yī zhī hū? zé dà wèi fán kē ér lì bù néng shèng zòng ér fú ā hū? zé shì sì yì yòng, qián wén dà luàn gǒu fēi qí shù, hé xiāng ér kě zāi! jīn nóng shì qì juān ér cǎi tóng zhě rì fān, shì qí lěi nòu, yě róng chuī tàn jiān qián rì duō, wǔ gǔ bù wèi duō. shàn rén chù ér wèi jiān xié, yuàn mín xiàn ér zhī xíng lù xíng lù jiāng shén bù xiáng, nài hé ér hū! guó zhī huàn cǐ, lì yì bì yuē jìn zhī. jìn zhī bù dé qí shù, qí shāng bì dà. lìng jìn zhù qián, zé qián bì chóng chóng zé qí lì shēn, dào zhù rú yún ér qǐ, qì shì zhī zuì yòu bù zú yǐ jìn yǐ. jiān shù bù shèng ér fǎ jìn shù kuì, tóng shǐ zhī rán yě. tóng bù yú tiān xià, qí wèi huò bó yǐ, gù bù rú shōu zhī. jiǎ shān yì shàng shū jiàn, yǐ wèi: qián zhě, wáng yòng qì yě, ér kě yǐ yì fù guì. fù guì zhě, rén zhǔ zhī cāo bǐng yě lìng mín wèi zhī, shì yǔ rén zhǔ gòng cāo bǐng, bù kě zhǎng yě. shàng bù tīng.
賈誼諫曰:「法使天下公得雇租鑄銅、錫為錢,敢雜以鉛、鐵為它巧者,其罪黥。然鑄錢之情,非殽雜為巧,則不可得贏;而殽之甚微,為利其厚。夫事有召禍而法有起奸;今令細民人操造幣之勢,各隱屏而鑄作,因欲禁其厚利微奸,雖黥罪日報,其勢不止。乃者,民人抵罪多者一縣百數,及吏之所疑搒笞奔走者甚眾。夫縣法以誘民,使入隱阱,孰多於此!又民用錢,郡縣不同:或用輕錢,百加若干;或用重錢,平稱不受。法錢不立,吏急而壹之乎?則大為煩苛而力不能勝;縱而弗呵乎?則市肆異用,錢文大亂;苟非其術,何鄉而可哉!今農事棄捐而采銅者日蕃,釋其耒耨,冶熔炊炭;奸錢日多,五穀不為多。善人怵而為奸邪,願民陷而之刑戮;刑戮將甚不詳,奈何而忽!國知患此,吏議必曰『禁之』。禁之不得其術,其傷必大。令禁鑄錢,則錢必重;重則其利深,盜鑄如雲而起,棄市之罪又不足以禁矣。奸數不勝而法禁數潰,銅使之然也。銅布於天下,其為禍博矣,故不如收之。」賈山亦上書諫,以為:「錢者,亡用器也,而可以易富貴。富貴者,人主之操柄也;令民為之,是與人主共操柄,不可長也。」上不聽。
shì shí, tài zhōng dài fū dèng tōng fāng chǒng xìng, shàng yù qí fù, cì zhī shǔ yán dào tóng shān, shǐ zhù qián. wú wáng bì yǒu yù zhāng tóng shān, zhāo zhì tiān xià wáng mìng zhě yǐ zhù qián dōng zhǔ hǎi shuǐ wèi yán yǐ gù wú fù ér guó yòng ráo zú. yú shì wú dèng qián bù tiān xià.
是時,太中大夫鄧通方寵幸,上欲其富,賜之蜀嚴道銅山,使鑄錢。吳王濞有豫章銅山,招致天下亡命者以鑄錢;東煮海水為鹽;以故無賦而國用饒足。於是吳、鄧錢布天下。
chū, dì fēn dài wèi èr guó, lì huáng zǐ wǔ wèi dài wáng, cān wèi tài yuán wáng. shì suì, xǐ dài wáng wǔ wèi huái yáng wáng yǐ tài yuán wáng cān wèi dài wáng, jǐn dé gù dì.
初,帝分代為二國,立皇子武為代王,參為太原王。是歲,徙代王武為淮陽王;以太原王參為代王,盡得故地。
strong tài zōng xiào wén huáng dì zhōng liù nián dīng mǎo, gōng yuán qián yī qī sì nián strong
太宗孝文皇帝中六年(丁卯,公元前一七四年)
dōng, shí yuè, táo lǐ huá.
冬,十月,桃、李華。
huái nán lì wáng zhǎng zì zuò fǎ lìng xíng yú qí guó, zhú hàn suǒ zhì lì, qǐng zì zhì xiāng èr qiān dàn dì qū yì cóng zhī. yòu shàn xíng shā bù gū jí jué rén zhì guān nèi hóu shù shàng shū bù xùn shùn. dì zhòng zì qiè zé zhī, nǎi lìng báo zhāo yǔ shū fēng yù zhī, yǐn guǎn cài jí dài qǐng wáng jì běi wáng xìng jū yǐ wèi jǐng jiè.
淮南厲王長自作法令行於其國,逐漢所置吏,請自置相、二千石;帝曲意從之。又擅刑殺不辜及爵人至關內侯;數上書不遜順。帝重自切責之,乃令薄昭與書風諭之,引管、蔡及代頃王、濟北王興居以為儆戒。
wáng bù shuō, lìng dài fū dàn shì wǔ kāi zhāng děng qī shí rén yǔ jí pú hóu chái wǔ tài zǐ qí móu yǐ niǎn chē sì shí chéng fǎn gǔ kǒu lìng rén shǐ mǐn yuè xiōng nú. shì jué, yǒu sī zhì zhī. shǐ shǐ zhào huái nán wáng. wáng zhì zhǎng ān, chéng xiàng zhāng cāng diǎn kè féng jìng xíng yù shǐ dài fū shì, yǔ zōng zhèng tíng wèi zòu: zhǎng zuì dāng qì shì. zhì yuē: qí shè zhǎng sǐ zuì, fèi, wù wáng xǐ chù shǔ jùn yán dào qióng yóu. jǐn zhū suǒ yǔ móu zhě. zài zhǎng yǐ zī chē, lìng xiàn yǐ cì chuán zhī.
王不說,令大夫但、士伍開章等七十人與棘蒲侯柴武太子奇謀以輦車四十乘反谷口;令人使閩越、匈奴。事覺,有司治之。使使召淮南王。王至長安,丞相張蒼、典客馮敬行御史大夫事,與宗正、廷尉奏:「長罪當棄市。」制曰:「其赦長死罪,廢,勿王;徙處蜀郡嚴道邛郵。」盡誅所與謀者。載長以輜車,令縣以次傳之。
yuán àng jiàn yuē: shàng sù jiāo huái nán wáng, fú wèi zhì yán fù xiāng, yǐ gù zhì cǐ. huái nán wáng wèi rén gāng, jīn bào cuī shé zhī, chén kǒng zú féng wù lù bìng sǐ, bì xià yǒu shā dì zhī míng, nài hé? shàng yuē: wú tè kǔ zhī ěr, jīn fù zhī.
袁盎諫曰:「上素驕淮南王,弗為置嚴傅、相,以故至此。淮南王為人剛,今暴摧折之,臣恐卒逢霧露病死,陛下有殺弟之名,奈何?」上曰:「吾特苦之耳,今復之。」
huái nán wáng guǒ fèn huì bù shí sǐ. xiàn chuán zhì yōng, yōng lìng fā fēng, yǐ sǐ wén. shàng kū shén bēi, wèi yuán àng yuē wú bù tīng gōng yán, zú wáng huái nán wáng! jīn wèi nài hé? àng yuē: dú zhǎn chéng xiàng yù shǐ yǐ xiè tiān xià nǎi kě. shàng jí lìng chéng xiàng yù shǐ dǎi kǎo zhū xiàn chuán sòng huái nán wáng bù fā fēng kuì shì zhě, jiē qì shì yǐ liè hóu zàng huái nán wáng yú yōng, zhì shǒu zhǒng sān shí hù.
淮南王果憤恚不食死。縣傳至雍,雍令發封,以死聞。上哭甚悲,謂袁盎曰「吾不聽公言,卒亡淮南王!今為奈何?」盎曰:「獨斬丞相、御史以謝天下乃可。」上即令丞相、御史逮考諸縣傳送淮南王不發封饋侍者,皆棄市;以列侯葬淮南王於雍,置守冢三十戶。
xiōng nú dān yú qiǎn hàn shū yuē: qián shí, huáng dì yán hé qīn shì, chēng shū yì, hé huān. hàn biān lì qīn wǔ yòu xián wáng yòu xián wáng bù qǐng, tīng hòu yì lú hóu nán zhī děng jì, yǔ hàn lì xiāng jù. jué èr zhǔ zhī yuē, lí xiōng dì zhī qīn, gù fá yòu xián wáng, shǐ zhī xī qiú ròu zhī jī zhī. yǐ tiān zhī fú, lì zú liáng, mǎ lì qiáng, yǐ yí miè ròu zhī, jǐn zhǎn shā jiàng xià, dìng zhī lóu lán wū sūn hū jiē jí qí páng èr shí liù guó, jiē yǐ wèi xiōng nú, zhū yǐn gōng zhī mín bìng wèi yī jiā, běi zhōu yǐ dìng. yuàn qǐn bīng, xiū shì zú, yǎng mǎ, chú qián shì, fù gù yuē, yǐ ān biān mín. huáng dì jí bù yù xiōng nú jìn sāi, zé qiě zhào lì mín yuǎn shě. dì bào shū yuē: dān yú yù chú qián shì, fù gù yuē, zhèn shén jiā zhī. cǐ gǔ shèng wáng zhī zhì yě. hàn yǔ xiōng nú yuē wèi xiōng dì, suǒ yǐ yí dān yú shén hòu bèi yuē lí xiōng dì zhī qīn zhě, cháng zài xiōng nú. rán yòu xián wáng shì yǐ zài shè qián, dān yú wù shēn zhū! dān yú ruò chēng shū yì, míng gào zhū lì, shǐ wú fù yuē, yǒu xìn, jìng rú dān yú shū.
匈奴單于遣漢書曰:「前時,皇帝言和親事,稱書意,合歡。漢邊吏侵侮右賢王;右賢王不請,聽後義盧侯難支等計,與漢吏相距。絕二主之約,離兄弟之親,故罰右賢王,使之西求月氏擊之。以天之福,吏卒良,馬力強,以夷滅月氏,盡斬殺、降下,定之;樓蘭、烏孫、呼揭及其旁二十六國,皆已為匈奴,諸引弓之民併為一家,北州以定。願寢兵,休士卒,養馬,除前事,復故約,以安邊民。皇帝即不欲匈奴近塞,則且詔吏民遠舍。」帝報書曰:「單于欲除前事,復故約,朕甚嘉之。此古聖王之志也。漢與匈奴約為兄弟,所以遺單于甚厚;倍約、離兄弟之親者,常在匈奴。然右賢王事已在赦前,單于勿深誅!單于若稱書意,明告諸吏,使無負約,有信,敬如單于書。」
hòu qǐng zhī, mào dùn sǐ, zi jī zhōu lì, hào yuē lǎo shàng dān yú. lǎo shàng dān yú chū lì, dì fù qiǎn zōng shì nǚ wēng zhǔ wèi dān yú è shì, shǐ huàn zhě yàn rén zhōng xíng shuō fù wēng zhǔ. shuō bù yù xíng, hàn qiáng shǐ zhī. shuō yuē: bì wǒ yě, wèi hàn huàn zhě! zhōng xíng shuō jì zhì, yīn jiàng dān yú, dān yú shén qīn xìng zhī.
後頃之,冒頓死,子稽粥立,號曰老上單于。老上單于初立,帝復遣宗室女翁主為單于閼氏,使宦者燕人中行說傅翁主。說不欲行,漢強使之。說曰:「必我也,為漢患者!」中行說既至,因降單于,單于甚親幸之。
chū, xiōng nú hǎo hàn zēng xù shí wù. zhōng xíng shuō yuē: xiōng nú rén zhòng bù néng dāng hàn zhī yī jùn, rán suǒ yǐ qiáng zhě, yǐ yī shí yì, wú yǎng yú hàn yě. jīn dān yú biàn sú, hǎo hàn wù hàn wù bù guò shén èr, zé xiōng nú jǐn guī yú hàn yǐ. qí dé hàn zēng xù, yǐ chí cǎo jí zhōng, yī kù jiē liè bì, yǐ shì bù rú zhān qiú zhī wán shàn yě de hàn shí wù, jiē qù zhī, yǐ shì bù rú dòng lào zhī biàn měi yě. yú shì shuō jiào dān yú zuǒ yòu shū jì, yǐ jì kè qí rén zhòng xù mù. qí yí hàn shū dú jí yìn fēng, jiē lìng zhǎng dà, jù ào qí cí, zì chēng tiān dì suǒ shēng rì yuè suǒ zhì xiōng nú dà dān yú.
初,匈奴好漢繒絮、食物。中行說曰:「匈奴人眾不能當漢之一郡,然所以強者,以衣食異,無仰於漢也。今單于變俗,好漢物;漢物不過什二,則匈奴盡歸於漢矣。」其得漢繒絮,以馳草棘中,衣袴皆裂敝,以示不如旃裘之完善也;得漢食物,皆去之,以示不如湩酪之便美也。於是說教單于左右疏記,以計課其人眾、畜牧。其遺漢書牘及印封,皆令長大,倨傲其辭,自稱「天地所生、日月所置匈奴大單于」。
hàn shǐ huò zī xiào xiōng nú sú wú lǐ yì zhě, zhōng xíng shuō zhé qióng hàn shǐ yuē: xiōng nú yuē shù jìng, yì xíng jūn chén jiǎn, kě jiǔ yī guó zhī zhèng, yóu yī tǐ yě. gù xiōng nú suī luàn, bì lì zōng zhǒng. jīn zhōng guó suī yún yǒu lǐ yì, jí qīn shǔ yì shū zé xiāng shā duó, yǐ zhì yì xìng, jiē cóng cǐ lèi yě. jiē! tǔ shì zhī rén, gù wú duō cí, dié dié zhàn zhàn! gù hàn suǒ shū xiōng nú zēng xù mǐ niè, lìng qí liàng zhōng, bì shàn měi ér yǐ yǐ, hé yǐ yán wèi hū! qiě suǒ gěi, bèi shàn, zé yǐ bù bèi kǔ è, zé hòu qiū shú, yǐ qí chí róu ér jià sè ěr!
漢使或訾笑匈奴俗無禮義者,中行說輒窮漢使曰:「匈奴約束徑,易行;君臣簡,可久;一國之政,猶一體也。故匈奴雖亂,必立宗種。今中國雖雲有禮義,及親屬益疏則相殺奪,以至易姓,皆從此類也。嗟!土室之人,顧無多辭,喋喋占占!顧漢所輸匈奴繒絮、米糵,令其量中,必善美而已矣,何以言為乎!且所給,備、善,則已;不備、苦惡,則候秋熟,以騎馳蹂而稼穡耳!」
liáng tài fù jiǎ yì shàng shū yuē: chén qiè wéi jīn zhī shì shì, kě wèi tòng kū zhě yī, kě wèi liú tì zhě èr, kě wèi zhǎng tài xī zhě liù ruò qí tā bèi lǐ ér shāng dào zhě, nán biàn yǐ shū jǔ. jìn yán zhě jiē yuē: tiān xià yǐ ān yǐ zhì yǐ, chén dú yǐ wèi wèi yě. yuē ān qiě zhì zhě, fēi yú zé yú, jiē fēi shì shí zhī zhì luàn zhī tǐ zhě yě. fū bào huǒ cuò zhī jī xīn zhī xià ér qǐn qí shàng, huǒ wèi jí rán, yīn wèi zhī ān fāng jīn zhī shì, hé yǐ yì cǐ! bì xià hé bù yī lìng chén dé shú shù zhī yú qián, yīn chén zhì ān zhī cè, shì xiáng zé yān! shǐ wèi zhì, láo zhì lǜ, kǔ shēn tǐ, fá zhōng gǔ zhī lè, wù wèi kě yě. lè yǔ jīn tóng, ér jiā zhī zhū hóu guǐ dào, bīng gé bù dòng, xiōng nú bīn fú, bǎi xìng sù pǔ, shēng wèi míng dì, méi wèi míng shén, míng yù zhī měi chuí yú wú qióng, shǐ gù chéng zhī miào chēng wèi tài zōng, shàng pèi tài zǔ, yǔ hàn wáng jí, lì jīng chén jì, wèi wàn shì fǎ. suī yǒu yú yòu bù xiào zhī sì, yóu dé méng yè ér ān. yǐ bì xià zhī míng dá, yīn shǐ shǎo zhī zhì tǐ zhě dé zuǒ xià fēng, zhì cǐ fēi nán yě.
梁太傅賈誼上疏曰:「臣竊惟今之事勢,可為痛哭者一,可為流涕者二,可為長太息者六;若其它背理而傷道者,難遍以疏舉。進言者皆曰:『天下已安已治矣,』臣獨以為未也。曰安且治者,非愚則諛,皆非事實知治亂之體者也。夫抱火厝之積薪之下而寢其上,火未及然,因謂之安;方今之勢,何以異此!陛下何不壹令臣得孰數之於前,因陳治安之策,試詳擇焉!使為治,勞智慮,苦身體,乏鍾、鼓之樂,勿為可也。樂與今同,而加之諸侯軌道,兵革不動,匈奴賓服,百姓素樸,生為明帝,沒為明神,名譽之美垂於無窮,使顧成之廟稱為太宗,上配太祖,與漢亡極,立經陳紀,為萬世法。雖有愚幼、不肖之嗣,猶得蒙業而安。以陛下之明達,因使少知治體者得佐下風,致此非難也。
fū shù guó gù bì xiāng yí zhī shì, xià shù bèi qí yāng, shàng shù shuǎng qí yōu, shén fēi suǒ yǐ ān shàng ér quán xià yě. jīn huò qīn dì móu wèi dōng dì, qīn xiōng zhī zǐ xī xiāng ér jī, jīn wú yòu jiàn gào yǐ. tiān zǐ chūn qiū dǐng shèng, xíng yì wèi guò, dé zé yǒu jiā yān, yóu shàng rú shì kuàng mò dà zhū hóu, quán lì qiě shí cǐ zhě hū!
「夫樹國固必相疑之勢,下數被其殃,上數爽其憂,甚非所以安上而全下也。今或親弟謀為東帝,親兄之子西鄉而擊,今吳又見告矣。天子春秋鼎盛,行義未過,德澤有加焉,猶尚如是;況莫大諸侯,權力且十此者虖!
rán ér tiān xià shǎo ān, hé yě? dà guó zhī wáng yòu ruò wèi zhuàng, hàn zhī suǒ zhì fù xiāng fāng wò qí shì. shù nián zhī hòu, zhū hóu zhī wáng dà dǐ jiē guān, xuè qì fāng gāng hàn zhī fù xiāng chēng bìng ér cì bà, bǐ zì chéng wèi yǐ shàng biàn zhì sī rén. rú cǐ, yǒu yì huái nán jì běi zhī wèi xié? cǐ shí ér yù wèi zhì ān, suī yáo shùn bù zhì.
然而天下少安,何也?大國之王幼弱未壯,漢之所置傅、相方握其事。數年之後,諸侯之王大抵皆冠,血氣方剛;漢之傅、相稱病而賜罷,彼自丞、尉以上遍置私人。如此,有異淮南、濟北之為邪?此時而欲為治安,雖堯、舜不治。
huáng dì yuē: rì zhōng bì cao wèi, cāo dāo bì gē! jīn lìng cǐ dào shùn ér quán ān shén yì, bù kěn zǎo wèi, yǐ nǎi duò gǔ ròu zhī shǔ ér kàng jǐng zhī, qǐ yǒu yì qín zhī jì shì hū! qí yì xìng fù qiáng ér dòng zhě, hàn yǐ xìng ér shèng zhī yǐ, yòu bù yì qí suǒ yǐ rán tóng xìng xí shì jī ér dòng, jì yǒu zhēng yǐ, qí shì jǐn yòu fù rán. yāng huò zhī biàn, wèi zhī suǒ yí, míng dì chù zhī shàng bù néng yǐ ān, hòu shì jiāng rú zhī hé!
黃帝曰:『日中必{艹熭},操刀必割!』今令此道順而全安甚易,不肯蚤為,已乃墮骨肉之屬而抗剄之,豈有異秦之季世虖!其異姓負強而動者,漢已幸而勝之矣,又不易其所以然;同姓襲是跡而動,既有徵矣,其勢盡又復然。殃禍之變,未知所移,明帝處之尚不能以安,後世將如之何!
chén qiè jī qián shì, dà dǐ qiáng zhě xiān fǎn. zhǎng shā nǎi èr wàn wǔ qiān hù ěr, gōng shǎo ér zuì wán, shì shū ér zuì zhōng, fēi dú xìng yì rén yě, yì xíng shì rán yě. nǎng lìng fán lì jiàng guàn jù shù shí chéng ér wáng, jīn suī yǐ cán wáng kě yě lìng xìn yuè zhī lún liè wèi chè hóu ér jū, suī zhì jīn cún kě yě. rán zé tiān xià zhī dà jì kě zhī yǐ: yù zhū wáng zhī jiē zhōng fù, zé mò ruò lìng rú zhǎng shā wáng yù chén zǐ wù zū hǎi, zé mò ruò lìng rú fán lì děng yù tiān xià zhī zhì ān, mò ruò zhòng jiàn zhū hóu ér shǎo qí lì. lì shǎo zé yì shǐ yǐ yì, guó xiǎo zé wáng xié xīn. lìng hǎi nèi zhī shì, rú shēn zhī shǐ bì, bì zhī shǐ zhǐ, mò bù zhì cóng, zhū hóu zhī jūn bù gǎn yǒu yì xīn, fú còu bìng jìn ér guī mìng tiān zǐ. gē dì dìng zhì, lìng qí zhào chǔ gè wèi ruò gān guó, shǐ dào huì wáng yōu wáng yuán wáng zhī zǐ sūn bì yǐ cì gè shòu zǔ zhī fēn dì, dì jǐn ér zhǐ qí fēn dì zhòng ér zi sūn shǎo zhě, jiàn yǐ wèi guó, kōng ér zhì zhī, xū qí zi sūn shēng zhě jǔ shǐ jūn zhī yī cùn zhī dì, yī rén zhī zhòng, tiān zǐ wáng suǒ lì yān, chéng yǐ dìng zhì ér yǐ. rú cǐ, zé wò chì zǐ tiān xià zhī shàng ér ān, zhí yí fù, cháo wěi qiú ér tiān xià bù luàn dāng shí dà zhì, hòu shì sòng shèng. bì xià shuí dàn ér jiǔ bù wèi cǐ!
「臣竊跡前事,大抵強者先反。長沙乃二萬五千戶耳,功少而最完,勢疏而最忠,非獨性異人也,亦形勢然也。曩令樊、酈、絳、灌據數十城而王,今雖以殘亡可也;令信、越之倫列為徹侯而居,雖至今存可也。然則天下之大計可知已:欲諸王之皆忠附,則莫若令如長沙王;欲臣子勿菹醢,則莫若令如樊、酈等;欲天下之治安,莫若眾建諸侯而少其力。力少則易使以義,國小則亡邪心。令海內之勢,如身之使臂,臂之使指,莫不制從,諸侯之君不敢有異心,輻湊並進而歸命天子。割地定製,令齊、趙、楚各為若干國,使悼惠王、幽王、元王之子孫畢以次各受祖之分地,地盡而止;其分地眾而子孫少者,建以為國,空而置之,須其子孫生者舉使君之;一寸之地,一人之眾,天子亡所利焉,誠以定治而已。如此,則臥赤子天下之上而安,植遺腹,朝委裘而天下不亂;當時大治,後世誦聖。陛下誰憚而久不為此!
tiān xià zhī shì fāng bìng dà zhǒng, yī jìng zhī dà jǐ rú yào, yī zhǐ zhī dà jǐ rú gǔ, píng jū bù kě qū shēn, yī èr zhǐ xù, shēn lǜ wáng liáo. shī jīn bù zhì, bì wèi gù jí, hòu suī yǒu biǎn què, bù néng wèi yǐ. bìng fēi tú zhǒng yě. yòu kǔ zhì lì. yuán wáng zhī zǐ, dì zhī cóng dì yě jīn zhī wáng zhě, cóng dì zhī zǐ yě. huì wáng zhī zǐ, qīn xiōng zi yě, jīn zhī wáng zhě, xiōng zi zhī zǐ yě. qīn zhě huò wáng fēn dì yǐ ān tiān xià, shū zhě huò zhì dà quán yǐ bī tiān zǐ, chén gù yuē fēi tú bìng zhǒng yě, yòu kǔ zhì lì. kě tòng kū zhě, cǐ bìng shì yě.
「天下之勢方病大瘇,一脛之大幾如要,一指之大幾如股,平居不可屈伸,一二指慉,身慮亡聊。失今不治,必為錮疾,後雖有扁鵲,不能為已。病非徒瘇也。又苦炙盭。元王之子,帝之從弟也;今之王者,從弟之子也。惠王之子,親兄子也,今之王者,兄子之子也。親者或亡分地以安天下,疏者或制大權以逼天子,臣故曰非徒病瘇也,又苦炙盭。可痛哭者,此病是也。
tiān xià zhī shì fāng dào xuán. fán tiān zǐ zhě, tiān xià zhī shǒu. hé yě? shàng yě. mán yí zhě, tiān xià zhī zú. hé yě? xià yě. jīn xiōng nú mān wǔ qīn lüè, zhì bù jìng yě ér hàn suì zhì jīn xù cǎi zēng yǐ fèng zhī. zú fǎn jū shàng, shǒu gù jū xià, dào xiàn rú cǐ, mò zhī néng jiě, yóu wèi guó yǒu rén hū? kě wèi liú tì zhě cǐ yě. jīn bù liè měng dí ér liè tián zhì, bù bó fǎn kòu ér bó chù tú, wán xì yú ér bù tú dà huàn, dé kě yuǎn jiā ér zhí shù bǎi lǐ wài, wēi lìng bù shēn, kě wèi liú tì zhě cǐ yě.
「天下之勢方倒懸。凡天子者,天下之首。何也?上也。蠻夷者,天下之足。何也?下也。今匈奴嫚侮侵掠,至不敬也;而漢歲致金絮采繒以奉之。足反居上,首顧居下,倒縣如此,莫之能解,猶為國有人乎?可為流涕者此也。今不獵猛敵而獵田彘,不搏反寇而搏畜菟,玩細娛而不圖大患,德可遠加而直數百里外,威令不伸,可為流涕者此也。
jīn shù rén wū bì dé wèi dì fú, chàng yōu xià jiàn dé wèi hòu shì qiě dì zhī shēn zì yī zào tí, ér fù mín qiáng wū bèi wén xiù tiān zǐ zhī hòu yǐ yuán qí lǐng, shù rén niè qiè yǐ yuán qí lǚ cǐ chén suǒ wèi chuǎn yě. fū bǎi rén zuò zhī bù néng yī yī rén, yù tiān xià wáng hán, hú kě de yě yī rén gēng zhī, shí rén jù ér shí zhī, yù tiān xià wáng jī, bù kě de yě jī hán qiè yú mín zhī jī fū, yù qí wáng wèi jiān xié, bù kě de yě. kě wèi zhǎng tài xī zhě cǐ yě.
「今庶人屋壁得為帝服,倡優下賤得為後飾;且帝之身自衣皁綈,而富民牆屋被文繡;天子之後以緣其領,庶人孽妾以緣其履;此臣所謂舛也。夫百人作之不能衣一人,欲天下亡寒,胡可得也;一人耕之,十人聚而食之,欲天下亡飢,不可得也;饑寒切於民之肌膚,欲其亡為奸邪,不可得也。可為長太息者此也。
shāng jūn yí lǐ yì, qì rén ēn, bìng xīn yú jìn qǔ xíng zhī èr suì, qín sú rì bài. gù qín rén jiā fù zi zhuàng zé chū fēn, jiā pín zi zhuàng zé chū zhuì jiè fù yōu chú, lǜ yǒu dé sè mǔ qǔ jī zhǒu, lì ér suì yǔ bào bǔ qí zi, yǔ gōng bìng jū fù gū bù xiāng shuō, zé fǎn chún ér xiāng jī qí cí zi qí lì, bù tóng qín shòu zhě wáng jǐ ěr. jīn qí yí jiàn yú sú, yóu shàng wèi gǎi, qì lǐ yì, juān lián chǐ rì shén, kě wèi yuè yì ér suì bù tóng yǐ. zhú lì bù ěr, lǜ fēi gù xíng yě jīn qí shèn zhě shā fù xiōng yǐ. ér dà chén tè yǐ bù shū bù bào qī huì zhī jiān yǐ wèi dà gù, zhì yú sú liú shī, shì huài bài, yīn tián ér bù zhī guài, lǜ bù dòng yú ěr mù, yǐ wèi shì shì rán ěr. fū yí fēng yì sú, shǐ tiān xià huí xīn ér xiāng dào, lèi fēi sú lì zhī suǒ néng wèi yě. sú lì zhī suǒ wù, zài yú dāo bǐ kuāng qiè ér bù zhī dà tǐ. bì xià yòu bù zì yōu, qiè wèi bì xià xī zhī! qǐ rú jīn dìng jīng zhì, lìng jūn jūn chén chén, shàng xià yǒu chà, fù zǐ liù qīn gè dé qí yí. cǐ yè yī dìng, shì shì cháng ān, ér hòu yǒu suǒ chí xún yǐ ruò fú jīng zhì bù dìng, shì yóu dù jiāng hé wáng wéi jí, zhōng liú ér yù fēng bō, chuán bì fù yǐ. kě wèi zhǎng tài xī zhě cǐ yě.
「商君遺禮義,棄仁恩,並心於進取;行之二歲,秦俗日敗。故秦人家富子壯則出分,家貧子壯則出贅;借父櫌鉏,慮有德色;母取箕帚,立而誶語;抱哺其子,與公並居;婦姑不相說,則反脣而相稽;其慈子、耆利,不同禽獸者亡幾耳。今其遺見餘俗,猶尚未改,棄禮誼,捐廉恥日甚,可謂月異而歲不同矣。逐利不耳,慮非顧行也;今其甚者殺父兄矣。而大臣特以簿書不報、期會之間以為大故,至於俗流失,世壞敗,因恬而不知怪,慮不動於耳目,以為是適然耳。夫移風易俗,使天下回心而鄉道,類非俗吏之所能為也。俗吏之所務,在於刀筆、筐篋而不知大體。陛下又不自憂,竊為陛下惜之!豈如今定經制,令君君、臣臣,上下有差,父子六親各得其宜。此業壹定,世世常安,而後有所持循矣;若夫經制不定,是猶渡江河亡維楫,中流而遇風波,船必覆矣。可為長太息者此也。
xià yīn zhōu wèi tiān zǐ jiē shù shí shì, qín wèi tiān zǐ èr shì ér wáng. rén xìng bù shèn xiāng yuǎn yě, hé sān dài zhī jūn yǒu dào zhī zhǎng ér qín wú dào zhī bào yě? qí gù kě zhī yě. gǔ zhī wáng zhě, tài zǐ nǎi shēng, gù jǔ yǐ lǐ, yǒu sī qí sù duān miǎn, jiàn zhī nán jiāo, guò què zé xià, guò miào zé qū, gù zì wèi chì zǐ, ér jiào gù yǐ xíng yǐ. hái tí yǒu shí, sān gōng sān shǎo míng xiào rén lǐ yì yǐ dào xí zhī, zhú qù xié rén, bù shǐ jiàn è xíng, yú shì jiē xuǎn tiān xià zhī duān shì xiào tì bó wén yǒu dào shù zhě yǐ wèi yì zhī, shǐ yǔ tài zǐ jū chù chū rù. gù tài zǐ nǎi shēng ér jiàn zhèng shì, wén zhèng yán, xíng zhèng dào, zuǒ yòu qián hòu jiē zhèng rén yě. fū xí yǔ zhèng rén jū zhī bù néng wú zhèng, yóu shēng zhǎng yú qí bù néng bù qí yán yě xí yǔ bù zhèng rén jū zhī bù néng wú bù zhèng, yóu shēng zhǎng yú chǔ zhī dì bù néng bù chǔ yán yě. kǒng zǐ yuē: shào chéng ruò tiān xìng, xí guàn rú zì rán. xí yǔ zhì zhǎng, gù qiè ér bù kuì huà yǔ xīn chéng, gù zhōng dào ruò xìng. fū sān dài zhī suǒ yǐ zhǎng jiǔ zhě, yǐ qí fǔ yì tài zǐ yǒu cǐ jù yě. jí qín ér bù rán, shǐ zhào gāo fù hú hài ér jiào zhī yù, suǒ xí zhě fēi zhǎn yì rén, zé yí rén zhī sān zú yě. hú hài jīn rì jí wèi ér míng rì shè rén, zhōng jiàn zhě wèi zhī fěi bàng, shēn jì zhě wèi zhī yāo yán, qí shì shā rén ruò ài cǎo jiān rán. qǐ wéi hú hài zhī xìng è zāi? bǐ qí suǒ yǐ dào zhī zhě fēi qí lǐ gù yě. bǐ yàn yuē: qián chē fù, hòu chē jiè. qín shì zhī suǒ yǐ jí jué zhě, qí zhé jī kě jiàn yě rán ér bù bì, shì hòu chē yòu jiāng fù yě. tiān xià zhī mìng, xiàn yú tài zǐ, tài zǐ zhī shàn, zài yú zǎo yù jiào yǔ xuǎn zuǒ yòu. fū xīn wèi làn ér xiān yù dōu, zé huà yì chéng yě kāi yú dào shù zhì yì zhī zhǐ, zé jiào zhī lì yě ruò qí fú xí jī guàn, zé zuǒ yòu ér yǐ. fū hú yuè zhī rén, shēng ér tóng shēng, shì yù bù yì jí qí zhǎng ér chéng sú, lèi shù yì ér bù néng xiāng tōng, yǒu suī sǐ ér bù xiāng wèi zhě, zé jiào xí rán yě. chén gù yuē xuǎn zuǒ yòu zǎo yù jiào zuì jí. fū jiào dé ér zuǒ yòu zhèng, zé tài zǐ zhèng yǐ, tài zǐ zhèng ér tiān xià dìng yǐ. shū yuē: yī rén yǒu qìng, zhào mín lài zhī. cǐ shí wù yě.
「夏、殷、周為天子皆數十世,秦為天子二世而亡。人性不甚相遠也,何三代之君有道之長而秦無道之暴也?其故可知也。古之王者,太子乃生,固舉以禮,有司齊肅端冕,見之南郊,過闕則下,過廟則趨,故自為赤子,而教固已行矣。孩提有識,三公、三少明孝仁禮義以道習之,逐去邪人,不使見惡行,於是皆選天下之端士、孝悌博聞有道術者以衛翼之,使與太子居處出入。故太子乃生而見正事,聞正言,行正道,左右前後皆正人也。夫習與正人居之不能毋正,猶生長於齊不能不齊言也;習與不正人居之不能毋不正,猶生長於楚之地不能不楚言也。孔子曰:『少成若天性,習貫如自然。』習與智長,故切而不愧;化與心成,故中道若性。夫三代之所以長久者,以其輔翼太子有此具也。及秦而不然,使趙高傅胡亥而教之獄,所習者非斬、劓人,則夷人之三族也。胡亥今日即位而明日射人,忠諫者謂之誹謗,深計者謂之妖言,其視殺人若艾草菅然。豈惟胡亥之性惡哉?彼其所以道之者非其理故也。鄙諺曰:『前車覆,後車誡。』秦世之所以亟絕者,其轍跡可見也;然而不避,是後車又將覆也。天下之命,縣於太子,太子之善,在於早諭教與選左右。夫心未濫而先諭都,則化易成也;開於道術智誼之指,則教之力也;若其服習積貫,則左右而已。夫胡、粵之人,生而同聲,嗜欲不異;及其長而成俗,累數譯而不能相通,有雖死而不相為者,則教習然也。臣故曰選左右、早諭教最急。夫教得而左右正,則太子正矣,太子正而天下定矣。《書》曰:『一人有慶,兆民賴之。』此時務也。
fán rén zhī zhì, néng jiàn yǐ rán, bù néng jiàn jiāng rán. fū lǐ zhě jìn yú jiāng rán zhī qián, ér fǎ zhě jìn yú yǐ rán zhī hòu, shì gù fǎ zhī suǒ wèi yòng yì jiàn ér lǐ zhī suǒ wèi shēng nán zhī yě. ruò fú qìng shǎng yǐ quàn shàn, xíng fá yǐ chéng è, xiān wáng zhí cǐ zhī zhèng, jiān rú jīn shí xíng cǐ zhī lìng, xìn rú sì shí jù cǐ zhī gōng, wú sī rú tiān dì, qǐ gù bù yòng zāi? rán ér yuē lǐ yún lǐ yún zhě, guì jué è yú wèi méng ér qǐ jiào yú wēi miǎo, shǐ mín rì qiān shàn yuǎn zuì ér bù zì zhī yě. kǒng zǐ yuē: tīng sòng, wú yóu rén yě bì yě shǐ wú sòng hū! wèi rén zhǔ jì zhě, mò rú xiān shěn qǔ shě, qǔ shě zhī jí dìng yú nèi ér ān wēi zhī méng yīng yú wài yǐ. qín wáng zhī yù zūn zōng miào ér ān zǐ sūn, yǔ tāng wǔ tóng. rán ér tāng wǔ guǎng dà qí dé xíng, liù qī bǎi suì ér fú shī, qín wáng zhì tiān xià shí yú suì zé dà bài. cǐ wáng tā gù yǐ: tāng wǔ zhī dìng qǔ shě shěn ér qín wáng zhī dìng qǔ shě bù shěn yǐ. fū tiān xià, dà qì yě jīn rén zhī zhì qì, zhì zhū ān chù zé ān, zhì zhū wēi chù zé wēi. tiān xià zhī qíng, yǔ qì wú yǐ yì, zài tiān zǐ zhī suǒ zhì zhī. tāng wǔ zhì tiān xià yú rén yì lǐ lè, lèi zi sūn shù shí shì, cǐ tiān xià suǒ gòng wén yě qín wáng zhì tiān xià yú fǎ lìng xíng fá, huò jǐ jí shēn, zi sūn zhū jué, cǐ tiān xià zhī suǒ gòng jiàn yě. shì fēi qí míng xiào dà yàn xié! rén zhī yán yuē: tīng yán zhī dào, bì yǐ qí shì guān zhī, zé yán zhě mò gǎn wàng yán. jīn huò yán lǐ yì zhī bù rú fǎ lìng, jiào huà zhī bù rú xíng fá, rén zhǔ hú bù yǐn yīn zhōu qín shì yǐ guān zhī yě! rén zhǔ zhī zūn pì rú táng, qún chén rú bì, zhòng shù rú dì. gù bì jiǔ jí shàng, lián yuǎn dì, zé táng gāo bì wú jí, lián jìn dì, zé táng bēi. gāo zhě nán pān, bēi zhě yì líng, lǐ shì rán yě. gù gǔ zhě shèng wáng zhì wèi děng liè, nèi yǒu gōng qīng dài fū shì, wài yǒu gōng hóu bó zǐ nán, rán hòu yǒu guān shī xiǎo lì, yán jí shù rén, děng jí fēn míng ér tiān zǐ jiā yān, gù qí zūn bù kě jí yě.
「凡人之智,能見已然,不能見將然。夫禮者禁於將然之前,而法者禁於已然之後,是故法之所為用易見而禮之所為生難知也。若夫慶賞以勸善,刑罰以懲惡,先王執此之政,堅如金石;行此之令,信如四時;據此之公,無私如天地,豈顧不用哉?然而曰禮雲、禮雲者,貴絕惡於未萌而起教於微眇,使民日遷善、遠罪而不自知也。孔子曰:『聽訟,吾猶人也;必也使毋訟乎!』為人主計者,莫如先審取捨,取捨之極定於內而安危之萌應於外矣。秦王之欲尊宗廟而安子孫,與湯、武同。然而湯、武廣大其德行,六七百歲而弗失,秦王治天下十餘歲則大敗。此亡他故矣:湯、武之定取捨審而秦王之定取捨不審矣。夫天下,大器也;今人之置器,置諸安處則安,置諸危處則危。天下之情,與器無以異,在天子之所置之。湯、武置天下於仁、義、禮、樂,累子孫數十世,此天下所共聞也;秦王置天下於法令、刑罰,禍幾及身,子孫誅絕,此天下之所共見也。是非其明效大驗邪!人之言曰:『聽言之道,必以其事觀之,則言者莫敢妄言。』今或言禮誼之不如法令,教化之不如刑罰,人主胡不引殷、周、秦事以觀之也!人主之尊譬如堂,群臣如陛,眾庶如地。故陛九級上,廉遠地,則堂高;陛無級,廉近地,則堂卑。高者難攀,卑者易陵,理勢然也。故古者聖王制為等列,內有公、卿、大夫、士,外有公、侯、伯、子、男,然後有官師、小吏,延及庶人,等級分明而天子加焉,故其尊不可及也。
lǐ yàn yuē: yù tóu shǔ ér jì qì. cǐ shàn yù yě. shǔ jìn yú qì, shàng dàn bù tóu, kǒng shāng qí qì, kuàng yú guì chén zhī jìn zhǔ hū! lián chǐ jié lǐ yǐ zhì jūn zǐ, gù yǒu cì sǐ ér wáng lù rǔ. shì yǐ qíng yì zhī zuì bù jí dài fū, yǐ qí lí zhǔ shàng bù yuǎn yě. lǐ: bù gǎn chǐ jūn zhī lù mǎ, cù qí chú zhě yǒu fá, suǒ yǐ wèi zhǔ shàng yù yuǎn bù jìng yě. jīn zì wáng hóu sān gōng zhī guì, jiē tiān zǐ zhī suǒ gǎi róng ér lǐ zhī yě, gǔ tiān zǐ zhī suǒ wèi bó fù bó jiù yě ér lìng yǔ zhòng shù tóng qíng yì kūn yuè chī mà qì shì zhī fǎ, rán zé táng bù wú bì hū! bèi lù rǔ zhě bù tài pò hū! lián chǐ bù xíng, dà chén wú nǎi wò zhòng quán dà guān ér yǒu tú lì wú chǐ zhī xīn hū! fū wàng yí zhī shì, èr shì jiàn dāng yǐ zhòng fǎ zhě, tóu shǔ ér bù jì qì zhī xí yě. chén wén zhī: lǚ suī xiān bù jiā yú zhěn, guān suī bì bù yǐ jū lǚ. fū cháng yǐ zài guì chǒng zhī wèi, tiān zǐ gǎi róng ér lǐ mào zhī yǐ, lì mín cháng fǔ fú yǐ jìng wèi zhī yǐ jīn ér yǒu guò, dì lìng fèi zhī kě yě, tuì zhī kě yě, cì zhī sǐ kě yě, miè zhī kě yě ruò fú shù fù zhī, xì xiè zhī, shū zhī sī kòu, biān zhī tú guān, sī kòu xiǎo lì lì mà ér bàng chī zhī, dài fēi suǒ yǐ lìng zhòng shù jiàn yě. fū bēi jiàn zhě xí zhī zūn guì zhě zhī yī dàn wú yì nǎi kě yǐ jiā cǐ yě, fēi suǒ yǐ zūn zūn guì guì zhī huà yě. gǔ zhě dà chén yǒu zuò bù lián ér fèi zhě, bù wèi bù lián, yuē fǔ guǐ bù shì zuò wū huì yín luàn nán nǚ wú bié zhě, bù yuē wū huì, yuē wéi bó bù xiū zuò bà ruǎn bù shèng rèn zhě, bù wèi bà ruǎn, yuē xià guān bù zhí. gù guì dà chén dìng yǒu qí zuì yǐ, yóu wèi chì rán zhèng yǐ hū zhī yě, shàng qiān jiù ér wèi zhī huì yě. gù qí zài dà qiǎn dà hé zhī yù zhě, wén qiǎn hé zé bái guān máo yīng, pán shuǐ jiā jiàn, zào qǐng shì ér qǐng zuì ěr, shàng bù zhí fù xì yǐn ér xíng yě qí yǒu zhōng zuì zhě, wén mìng ér zì chí, shàng bù shǐ rén jǐng lì ér jiā yě qí yǒu dà zuì zhě, wén mìng zé běi miàn zài bài, guì ér zì cái, shàng bù shǐ rén zuó yì ér xíng zhī yě. yuē: zǐ dài fū zì yǒu guò ěr, wú yù zi yǒu lǐ yǐ. yù zhī yǒu lǐ, gù qún chén zì xī yīng yǐ lián chǐ, gù rén jīn jié xíng. shàng shè lián chǐ lǐ yì yǐ yù qí chén bù yǐ jié xíng bào qí shàng zhě, zé fēi rén lèi yě. gù huà chéng sú dìng, zé wèi rén chén zhě jiē gù xíng ér wàng lì, shǒu jié ér fú yì, gù kě yǐ tuō bù yù zhī quán, kě yǐ jì liù chǐ zhī gū, cǐ lì lián chǐ xíng lǐ yì zhī suǒ zhì yě, zhǔ shàng hé sàng yān! cǐ zhī bù wèi ér gù bǐ zhī jiǔ xíng, gù yuē kě wèi zhǎng tài xī zhě cǐ yě.
「里諺曰:『欲投鼠而忌器。』此善諭也。鼠近於器,尚憚不投,恐傷其器,況於貴臣之近主乎!廉恥節禮以治君子,故有賜死而亡戮辱。是以黥、劓之罪不及大夫,以其離主上不遠也。禮:不敢齒君之路馬,蹴其芻者有罰,所以為主上豫遠不敬也。今自王、侯、三公之貴,皆天子之所改容而禮之也,古天子之所謂伯父、伯舅也;而令與眾庶同黥、劓、髡、刖、笞、傌、棄市之法,然則堂不無陛虖!被戮辱者不泰迫虖!廉恥不行,大臣無乃握重權、大官而有徒隸無恥之心虖!夫望夷之事,二世見當以重法者,投鼠而不忌器之習也。臣聞之:履雖鮮不加於枕,冠雖敝不以苴履。夫嘗已在貴寵之位,天子改容而禮貌之矣,吏民嘗俯伏以敬畏之矣;今而有過,帝令廢之可也,退之可也,賜之死可也,滅之可也;若夫束縛之,系緤之,輸之司寇,編之徒官,司寇小吏詈罵而榜笞之,殆非所以令眾庶見也。夫卑賤者習知尊貴者之一旦吾亦乃可以加此也,非所以尊尊、貴貴之化也。古者大臣有坐不廉而廢者,不謂不廉,曰簠簋不飾』;坐污穢淫亂、男女無別者,不曰污穢,曰『帷薄不修』;坐罷軟不勝任者,不謂罷軟,曰『下官不職』。故貴大臣定有其罪矣,猶未斥然正以呼之也,尚遷就而為之諱也。故其在大譴、大何之域者,聞譴、何則白冠氂纓,盤水加劍,造請室而請罪耳,上不執縛系引而行也;其有中罪者,聞命而自弛,上不使人頸盭而加也;其有大罪者,聞命則北面再拜,跪而自裁,上不使人捽抑而刑之也。曰:『子大夫自有過耳,吾遇子有禮矣。』遇之有禮,故群臣自熹;嬰以廉恥,故人矜節行。上設廉恥、禮義以遇其臣不以節行報其上者,則非人類也。故化成俗定,則為人臣者皆顧行而忘利,守節而伏義,故可以托不御之權,可以寄六尺之孤,此厲廉恥、行禮誼之所致也,主上何喪焉!此之不為而顧彼之久行,故曰可為長太息者此也。」
yì yǐ jiàng hóu qián dǎi xì yù, zú wú shì, gù yǐ cǐ jī shàng. shàng shēn nà qí yán, yǎng chén xià yǒu jié, shì hòu dà chén yǒu zuì, jiē zì shā, bù shòu xíng.
誼以絳侯前逮系獄,卒無事,故以此譏上。上深納其言,養臣下有節,是後大臣有罪,皆自殺,不受刑。
strong tài zōng xiào wén huáng dì zhōng qī nián wù chén, gōng yuán qián yī qī sān nián strong
太宗孝文皇帝中七年(戊辰,公元前一七三年)
dōng, shí yuè, lìng liè hóu tài fū rén fū rén zhū hóu wáng zǐ jí lì èr qiān dàn wú dé shàn zhēng bǔ.
冬,十月,令列侯太夫人、夫人、諸侯王子及吏二千石無得擅征捕。
xià, sì yuè, shè tiān xià.
夏,四月,赦天下。
liù yuè, guǐ yǒu, wèi yāng gōng dōng què fú sī zāi.
六月,癸酉,未央宮東闕罘罳災。
mín yǒu gē huái nán wáng zhě yuē: yī chǐ bù, shàng kě fèng yī dòu sù, shàng kě chōng xiōng dì èr rén bù xiāng róng! dì wén ér bìng zhī.
民有歌淮南王者曰:「一尺布,尚可縫;一斗粟,尚可舂;兄弟二人不相容!」帝聞而病之。
strong tài zōng xiào wén huáng dì zhōng bā nián jǐ sì, gōng yuán qián yī qī èr nián strong
太宗孝文皇帝中八年(己巳,公元前一七二年)
xià, fēng huái nán lì wáng zǐ ān děng sì rén wèi liè hóu. jiǎ yì zhī shàng bì jiāng fù wáng zhī yě, shàng shū jiàn yuē: huái nán wáng zhī bèi nì wú dào, tiān xià shú bù zhī qí zuì! bì xià xìng ér shè qiān zhī, zì jí ér sǐ, tiān xià shú yǐ wáng sǐ zhī bù dāng! jīn fèng zūn zuì rén zhī zǐ, shì zú yǐ fù bàng yú tiān xià ěr. cǐ rén shǎo zhuàng, qǐ néng wàng qí fù zāi! bái gōng shèng suǒ wèi fù bào chóu zhě, dà fù yǔ shū fù yě. bái gōng wèi luàn, fēi yù qǔ guó dài zhǔ, fā fèn kuài zhì, shàn shǒu yǐ chōng chóu rén zhī xiōng, gù wèi jù mí ér yǐ. huái nán suī xiǎo, qíng bù cháng yòng zhī yǐ, hàn cún, tè xìng ěr. fū shàn chóu rén zú yǐ wēi hàn zhī zī, yú cè bù biàn. yǔ zhī zhòng, jī zhī cái, cǐ fēi yǒu zi xū bái gōng bào yú guǎng dōu zhī zhōng, jí yí yǒu zhuān zhū jīng kē qǐ yú liǎng zhù zhī jiān, suǒ wèi jiǎ zéi bīng, wèi hǔ yì zhě yě. yuàn bì xià shǎo liú jì! shàng fú tīng.
夏,封淮南厲王子安等四人為列侯。賈誼知上必將復王之也,上疏諫曰:「淮南王之悖逆無道,天下孰不知其罪!陛下幸而赦遷之,自疾而死,天下孰以王死之不當!今奉尊罪人之子,適足以負謗於天下耳。此人少壯,豈能忘其父哉!白公勝所為父報仇者,大父與叔父也。白公為亂,非欲取國代主,發忿快志,剡手以沖仇人之匈,固為俱靡而已。淮南雖小,黥布嘗用之矣,漢存,特幸耳。夫擅仇人足以危漢之資,於策不便。予之眾,積之財,此非有子胥、白公報於廣都之中,即疑有專諸、荊軻起於兩柱之間,所謂假賊兵,為虎翼者也。願陛下少留計!」上弗聽。
yǒu zhǎng xīng chū yú dōng fāng.
有長星出於東方。
strong tài zōng xiào wén huáng dì zhōng jiǔ nián gēng wǔ, gōng yuán qián yī qī yī nián strong
太宗孝文皇帝中九年(庚午,公元前一七一年)
chūn, dà hàn.
春,大旱。
strong tài zōng xiào wén huáng dì zhōng shí nián xīn wèi, gōng yuán qián yī qī líng nián strong
太宗孝文皇帝中十年(辛未,公元前一七零年)
dōng, shàng xíng xìng gān quán.
冬,上行幸甘泉。
jiāng jūn báo zhāo shā hàn shǐ zhě. dì bù rěn jiā zhū, shǐ gōng qīng cóng zhī yǐn jiǔ. yù lìng zì yǐn fēn, zhāo bù kěn shǐ qún chén sàng fú wǎng kū zhī, nǎi zì shā.
將軍薄昭殺漢使者。帝不忍加誅,使公卿從之飲酒。欲令自引分,昭不肯;使群臣喪服往哭之,乃自殺。
chén guāng yuē: lǐ dé yù yǐ wèi: hàn wén dì zhū báo zhāo, duàn zé míng yǐ, yú yì zé wèi ān yě. qín kāng sòng jìn wén, xìng rú cún zhī gǎn kuàng tài hòu shàng cún, wéi yī dì báo zhāo, duàn zhī bù yí, fēi suǒ yǐ wèi mǔ shì zhī xīn yě. chén yú yǐ wèi fǎ zhě tiān xià zhī gōng qì, wéi shàn chí fǎ zhě, qīn shū rú yī, wú suǒ bù xíng, zé rén mò gǎn yǒu suǒ shì ér fàn zhī yě. fū báo zhāo suī sù chēng zhǎng zhě, wén dì bù wèi zhì xián shī fù ér yòng zhī diǎn bīng jiāo ér fàn shàng, zhì yú shā hàn shǐ zhě, fēi yǒu shì ér rán hū! ruò yòu cóng ér shè zhī, zé yǔ chéng āi zhī shì hé yì zāi! wèi wén dì cháng chēng hàn wén dì zhī měi, ér bù qǔ qí shā báo zhāo, yuē: jiù hòu zhī jiā, dàn dāng yǎng yù yǐ ēn ér bù dāng jiǎ jiè yǐ quán, jì chù zuì fǎ, yòu bù dé bù hài. jī wén dì zhī shǐ bù fáng xián zhāo yě, sī yán dé zhī yǐ. rán zé yù wèi mǔ xīn zhě, jiāng shèn zhī yú shǐ hū!
臣光曰:李德裕以為:「漢文帝誅薄昭,斷則明矣,於義則未安也。秦康送晉文,興如存之感;況太后尚存,唯一弟薄昭,斷之不疑,非所以慰母氏之心也。」臣愚以為法者天下之公器,惟善持法者,親疏如一,無所不行,則人莫敢有所恃而犯之也。夫薄昭雖素稱長者,文帝不為置賢師傅而用之典兵;驕而犯上,至於殺漢使者,非有恃而然乎!若又從而赦之,則與成、哀之世何異哉!魏文帝嘗稱漢文帝之美,而不取其殺薄昭,曰:「舅後之家,但當養育以恩而不當假藉以權,既觸罪法,又不得不害。」譏文帝之始不防閒昭也,斯言得之矣。然則欲慰母心者,將慎之於始乎!