qǐ è féng yān mào, jǐn xuán yì zhí xú, fán shí jiǔ nián.
起閼逢閹茂,盡玄黓執徐,凡十九年。
strong shǐ huáng dì xià èr shí nián jiǎ xū, gōng yuán qián èr èr qī nián strong
始皇帝下二十年(甲戌,公元前二二七年)
jīng kē zhì xián yáng, yīn wáng chǒng chén méng jiā bēi cí yǐ qiú jiàn, wáng dà xǐ, cháo fú, shè jiǔ bīn ér jiàn zhī. jīng kē fèng tú yǐ jìn yú wáng, tú qióng ér bǐ shǒu jiàn, yīn bǎ wáng xiù ér zhèn zhī wèi zhì shēn, wáng jīng qǐ, xiù jué. jīng kē zhú wáng, wáng huán zhù ér zǒu. qún chén jiē è, zú qǐ bù yì, jǐn shī qí dù. ér qín fǎ, qún chén shì diàn shàng zhě bù dé cāo chǐ cùn zhī bīng, zuǒ yòu yǐ shǒu gòng bó zhī, qiě yuē: wáng fù jiàn! fù jiàn, wáng suì bá yǐ jī jīng kē, duàn qí zuǒ gǔ. jīng kē fèi, nǎi yǐn bǐ shǒu tī wáng, zhōng tóng zhù. zì zhī shì bù jiù, mà yuē: shì suǒ yǐ bù chéng zhě, yǐ yù shēng jié zhī, bì děi yuē qì yǐ bào tài zǐ yě! suì tǐ jiě jīng kē yǐ xùn. wáng yú shì dà nù, yì fā bīng yì zhào, jiù wáng jiǎn yǐ fá yàn, yǔ yàn shī dài shī zhàn yú yì shuǐ zhī xī, dà pò zhī.
荊軻至咸陽,因王寵臣蒙嘉卑辭以求見,王大喜,朝服,設九賓而見之。荊軻奉圖以進於王,圖窮而匕首見,因把王袖而揕之;未至身,王驚起,袖絕。荊軻逐王,王環柱而走。群臣皆愕,卒起不意,盡失其度。而秦法,群臣侍殿上者不得操尺寸之兵,左右以手共搏之,且曰:「王負劍!」負劍,王遂拔以擊荊軻,斷其左股。荊軻廢,乃引匕首擿王,中銅柱。自知事不就,罵曰:「事所以不成者,以欲生劫之,必得約契以報太子也!」遂體解荊軻以徇。王於是大怒,益發兵詣趙,就王翦以伐燕,與燕師、代師戰於易水之西,大破之。
strong shǐ huáng dì xià èr shí yī nián yǐ hài, gōng yuán qián èr èr liù nián strong
始皇帝下二十一年(乙亥,公元前二二六年)
dōng, shí yuè, wáng jiǎn bá jì, yàn wáng jí tài zǐ lǜ qí jīng bīng dōng bǎo liáo dōng, lǐ xìn jí zhuī zhī. dài wáng jiā yí yàn wáng shū, lìng shā tài zǐ dān yǐ xiàn. dān nì yǎn shuǐ zhōng, yàn wáng shǐ shǐ zhǎn dān, yù yǐ xiàn wáng, wáng fù jìn bīng gōng zhī.
冬,十月,王翦拔薊,燕王及太子率其精兵東保遼東,李信急追之。代王嘉遺燕王書,令殺太子丹以獻。丹匿衍水中,燕王使使斬丹,欲以獻王,王復進兵攻之。
wáng bì fá chǔ, qǔ shí yú chéng. wáng wèn yú jiāng jūn lǐ xìn yuē: wú yù qǔ jīng, yú jiāng jūn dù yòng jǐ hé rén ér zú? lǐ xìn yuē: bù guò yòng èr shí wàn. wáng yǐ wèn wáng jiǎn, wáng jiǎn yuē: fēi liù shí wàn rén bù kě. wáng yuē: wáng jiāng jūn lǎo yǐ, hé qiè yě! suì shǐ lǐ xìn méng tián jiāng èr shí wàn rén fá chǔ wáng jiǎn yīn xiè bìng guī pín yáng.
王賁伐楚,取十餘城。王問於將軍李信曰:「吾欲取荊,於將軍度用幾何人而足?」李信曰:「不過用二十萬。」王以問王翦,王翦曰:「非六十萬人不可。」王曰:「王將軍老矣,何怯也!」遂使李信、蒙恬將二十萬人伐楚;王翦因謝病歸頻陽。
strong shǐ huáng dì xià èr shí èr nián bǐng zǐ, gōng yuán qián èr èr wǔ nián strong
始皇帝下二十二年(丙子,公元前二二五年)
wáng bì fá wèi, yǐn hé gōu yǐ guàn dà liáng. sān yuè, chéng huài. wèi wáng jiǎ jiàng, shā zhī, suì miè wèi.
王賁伐魏,引河溝以灌大梁。三月,城壞。魏王假降,殺之,遂滅魏。
wáng shǐ rén wèi ān líng jūn yuē: guǎ rén yù yǐ wǔ bǎi lǐ dì yì ān líng. ān líng jūn yuē: dài wáng jiā huì, yǐ dà yì xiǎo, shén xìng. suī rán, chén shòu dì yú wèi zhī xiān wáng, yuàn zhōng shǒu zhī, fú gǎn yì. wáng yì ér xǔ zhī.
王使人謂安陵君曰:「寡人慾以五百里地易安陵。」安陵君曰:「大王加惠,以大易小,甚幸。雖然,臣受地於魏之先王,願終守之,弗敢易。」王義而許之。
lǐ xìn gōng píng yú, méng tián gōng qǐn, dà pò chǔ jūn. xìn yòu gōng yān yǐng, pò zhī, yú shì yǐn bīng ér xī, yǔ méng tián huì chéng fù, chǔ rén yīn suí zhī, sān rì sān yè bù dùn shě, dà bài lǐ xìn, rù liǎng bì, shā qī dū wèi lǐ xìn bēn hái.
李信攻平輿,蒙恬攻寢,大破楚軍。信又攻鄢郢,破之,於是引兵而西,與蒙恬會城父,楚人因隨之,三日三夜不頓舍,大敗李信,入兩壁,殺七都尉;李信奔還。
wáng wén zhī, dà nù, zì zhì pín yáng xiè wáng jiǎn yuē: guǎ rén bù yòng jiāng jūn móu, lǐ xìn guǒ rǔ qín jūn. jiāng jūn suī bìng, dú rěn qì guǎ rén hū! wáng jiǎn xiè bìng bù néng jiāng, wáng yuē: yǐ yǐ, wù fù yán! wáng jiǎn yuē: bì bù dé yǐ yòng chén, fēi liù shí wàn rén bù kě! wáng yuē: wèi tīng jiāng jūn jì ěr. yú shì wáng jiǎn jiāng liù shí wàn rén fá chǔ. wáng sòng zhì bà shàng, wáng jiǎn qǐng měi tián zhái shén zhòng. wáng yuē: jiāng jūn xíng yǐ, hé yōu pín hū! wáng jiǎn yuē: wèi dài wáng jiāng, yǒu gōng, zhōng bù dé fēng hóu, gù jí dài wáng zhī xiàng chén, yǐ qǐng tián zhái wèi zi sūn yè ěr. wáng dà xiào. wáng jiǎn jì xíng, zhì guān, shǐ shǐ hái qǐng shàn tián zhě wǔ bèi. huò yuē: jiāng jūn zhī qǐ dài yì yǐ shèn yǐ! wáng jiǎn yuē: bù rán. wáng jù zhōng ér bù xìn rén, jīn kōng guó zhōng zhī jiǎ shì ér zhuān wěi yú wǒ, wǒ bù duō qǐng tián zhái wèi zi sūn yè yǐ zì jiān, gù lìng wáng zuò ér yí wǒ yǐ.
王聞之,大怒,自至頻陽謝王翦曰:「寡人不用將軍謀,李信果辱秦軍。將軍雖病,獨忍棄寡人乎!」王翦謝病不能將,王曰:「已矣,勿復言!」王翦曰:「必不得已用臣,非六十萬人不可!」王曰:「為聽將軍計耳。」於是王翦將六十萬人伐楚。王送至霸上,王翦請美田宅甚眾。王曰:「將軍行矣,何憂貧乎!」王翦曰:「為大王將,有功,終不得封侯,故及大王之向臣,以請田宅為子孫業耳。」王大笑。王翦既行,至關,使使還請善田者五輩。或曰:「將軍之乞貸亦已甚矣!」王翦曰:「不然。王怚中而不信人,今空國中之甲士而專委於我,我不多請田宅為子孫業以自堅,顧令王坐而疑我矣。」
strong shǐ huáng dì xià èr shí sān nián dīng chǒu, gōng yuán qián èr èr sì nián strong
始皇帝下二十三年(丁丑,公元前二二四年)
wáng jiǎn qǔ chén yǐ nán zhì píng yú. chǔ rén wén wáng jiǎn yì jūn ér lái, nǎi xī guó zhōng bīng yǐ yù zhī wáng jiǎn jiān bì bù yǔ zhàn. chǔ rén shù tiāo zhàn, zhōng bù chū. wáng jiǎn rì xiū shì xǐ mù, ér shàn yǐn shí, fǔ xún zhī qīn yǔ shì zú tóng shí. jiǔ zhī, wáng jiǎn shǐ rén wèn: jūn zhōng xì hū? duì yuē: fāng tóu shí chāo jù. wáng jiǎn yuē: kě yòng yǐ! chǔ jì bù dé zhàn, nǎi yǐn ér dōng. wáng jiǎn zhuī zhī, lìng zhuàng shì jī, dà pò chǔ shī, zhì qí nán, shā qí jiāng jūn xiàng yàn, chǔ shī suì bài zǒu. wáng jiǎn yīn chéng shèng lüè dìng chéng yì.
王翦取陳以南至平輿。楚人聞王翦益軍而來,乃悉國中兵以御之;王翦堅壁不與戰。楚人數挑戰,終不出。王翦日休士洗沐,而善飲食,撫循之;親與士卒同食。久之,王翦使人問:「軍中戲乎?」對曰:「方投石、超距。」王翦曰:「可用矣!」楚既不得戰,乃引而東。王翦追之,令壯士擊,大破楚師,至蘄南,殺其將軍項燕,楚師遂敗走。王翦因乘勝略定城邑。
strong shǐ huáng dì xià èr shí sì nián wù yín, gōng yuán qián èr èr sān nián strong
始皇帝下二十四年(戊寅,公元前二二三年)
wáng jiǎn méng wǔ lǔ chǔ wáng fù chú, yǐ qí dì zhì chǔ jùn.
王翦、蒙武虜楚王負芻,以其地置楚郡。
strong shǐ huáng dì xià èr shí wǔ nián jǐ mǎo, gōng yuán qián èr èr èr nián strong
始皇帝下二十五年(己卯,公元前二二二年)
dà xìng bīng, shǐ wáng bì gōng liáo dōng, lǔ yàn wáng xǐ.
大興兵,使王賁攻遼東,虜燕王喜。
chén guāng yuē: yàn dān bù shèng yī zhāo zhī fèn yǐ fàn hǔ láng zhī qín, qīng lǜ qiǎn móu, tiāo yuàn sù huò, shǐ zhào gōng zhī miào bù sì hū zhū, zuì shú dà yān! ér lùn zhě huò wèi zhī xián, qǐ bù guò zāi!
臣光曰:燕丹不勝一朝之忿以犯虎狼之秦,輕慮淺謀,挑怨速禍,使召公之廟不祀忽諸,罪孰大焉!而論者或謂之賢,豈不過哉!
fū wèi guó jiā zhě, rèn guān yǐ cái, lì zhèng yǐ lǐ, huái mín yǐ rén, jiāo lín yǐ xìn. shì yǐ guān dé qí rén, zhèng dé qí jié, bǎi xìng huái qí dé, sì lín qīn qí yì. fū rú shì, zé guó jiā ān rú pán shí, chì rú yàn huǒ. chù zhī zhě suì, fàn zhī zhě jiāo, suī yǒu qiáng bào zhī guó, shàng hé zú wèi zāi! dān shì cǐ bù wèi, gù yǐ wàn chéng zhī guó, jué pǐ fū zhī nù, chěng dào zéi zhī móu, gōng huī shēn lù, shè jì wèi xū, bù yì bēi zāi!
夫為國家者,任官以才,立政以禮,懷民以仁,交鄰以信。是以官得其人,政得其節,百姓懷其德,四鄰親其義。夫如是,則國家安如磐石,熾如焱火。觸之者碎,犯之者焦,雖有強暴之國,尚何足畏哉!丹釋此不為,顧以萬乘之國,決匹夫之怒,逞盜賊之謀,功隳身戮,社稷為墟,不亦悲哉!
fū qí xī xíng pú fú, fēi gōng yě fù yán zhòng nuò, fēi xìn yě mí jīn sàn yù, fēi huì yě wěn shǒu jué fù, fēi yǒng yě. yào zhī, móu bù yuǎn ér dòng bù yì, qí chǔ bái gōng shèng zhī liú hū!
夫其膝行、蒲伏,非恭也;復言、重諾,非信也;糜金、散玉,非惠也;刎首、決腹,非勇也。要之,謀不遠而動不義,其楚白公勝之流乎!
jīng kē huái qí huàn yǎng zhī sī, bù gù qī zú, yù yǐ chǐ bā bǐ shǒu qiáng yàn ér ruò qín, bù yì yú hū! gù yáng zi lùn zhī, yǐ yào lí wèi zhū máo zhī mí, niè zhèng wèi zhuàng shì zhī mí, jīng kē wèi cì kè zhī mí, jiē bù kě wèi zhī yì. yòu yuē: jīng kē, jūn zǐ dào zhū! shàn zāi!
荊軻懷其豢養之私,不顧七族,欲以尺八匕首強燕而弱秦,不亦愚乎!故揚子論之,以要離為蛛蝥之靡,聶政為壯士之靡,荊軻為刺客之靡,皆不可謂之義。又曰:「荊軻,君子盜諸!」善哉!
wáng bì gōng dài, lǔ dài wáng jiā.
王賁攻代,虜代王嘉。
wáng jiǎn xī dìng jīng jiāng nán dì, jiàng bǎi yuè zhī jūn, zhì huì jī jùn.
王翦悉定荊江南地,降百越之君,置會稽郡。
wǔ yuè, tiān xià dà pú.
五月,天下大酺。
chū, qí jūn wáng hòu xián, shì qín jǐn, yǔ zhū hóu xìn qí yì dōng biān hǎi shàng. qín rì yè gōng sān jìn yàn chǔ, wǔ guó gè zì jiù, yǐ gù qí wáng jiàn lì sì shí yú nián bù shòu bīng. jí jūn wáng hòu qiě sǐ, jiè wáng jiàn yuē: qún chén zhī kě yòng zhě mǒu. wáng yuē: qǐng shū zhī. jūn wáng hòu yuē: shàn! wáng qǔ bǐ dú shòu yán, jūn wáng hòu yuē lǎo fù yǐ wàng yǐ. jūn wáng hòu sǐ, hòu shèng xiāng qí, duō shòu qín jiān jīn. bīn kè rù qín, qín yòu duō yǔ jīn. kè jiē wèi fǎn jiān, quàn wáng cháo qín, bù xiū gōng zhàn zhī bèi, bù zhù wǔ guó gōng qín, qín yǐ gù dé miè wǔ guó.
初,齊君王后賢,事秦謹,與諸侯信;齊亦東邊海上。秦日夜攻三晉、燕、楚,五國各自救,以故齊王建立四十餘年不受兵。及君王后且死,戒王建曰:「群臣之可用者某。」王曰:「請書之。」君王后曰:「善!」王取筆牘受言,君王后曰;「老婦已忘矣。」君王后死,後勝相齊,多受秦間金。賓客入秦,秦又多與金。客皆為反間,勸王朝秦,不修攻戰之備,不助五國攻秦,秦以故得滅五國。
qí wáng jiāng rù cháo, yōng mén sī mǎ qián yuē: suǒ wèi lì wáng zhě, wèi shè jì yé, wèi wáng yé? wáng yuē: wèi shè jì. sī mǎ yuē: wèi shè jì lì wáng, wáng hé yǐ qù shè jì ér rù qín? qí wáng hái chē ér fǎn.
齊王將入朝,雍門司馬前曰:「所為立王者,為社稷耶,為王耶?」王曰:「為社稷。」司馬曰:「為社稷立王,王何以去社稷而入秦?」齊王還車而反。
jí mò dài fū wén zhī, jiàn qí wáng yuē: qí dì fāng sì qiān lǐ, dài jiǎ shù bǎi wàn. fū sān jìn dài fū jiē bù biàn qín, ér zài ā juàn zhī jiān zhě bǎi shù wáng shōu ér yǔ zhī bǎi wàn rén zhī zhòng, shǐ shōu sān jìn zhī gù dì, jí lín jìn zhī guān kě yǐ rù yǐ. yān yǐng dài fū bù yù wèi qín, ér zài chéng nán xià zhě bǎi shù, wáng shōu ér yǔ zhī bǎi wàn zhī shī, shǐ shōu chǔ gù dì, jí wǔ guān kě yǐ rù yǐ. rú cǐ, zé qí wēi kě lì, qín guó kě wáng, qǐ tè bǎo qí guó jiā ér yǐ zāi! qí wáng bù tīng.
即墨大夫聞之,見齊王曰:「齊地方四千里,帶甲數百萬。夫三晉大夫皆不便秦,而在阿、鄄之間者百數;王收而與之百萬人之眾,使收三晉之故地,即臨晉之關可以入矣。鄢郢大夫不欲為秦,而在城南下者百數,王收而與之百萬之師,使收楚故地,即武關可以入矣。如此,則齊威可立,秦國可亡,豈特保其國家而已哉!」齊王不聽。
strong shǐ huáng dì xià èr shí liù nián gēng chén, gōng yuán qián èr èr yī nián strong
始皇帝下二十六年(庚辰,公元前二二一年)
wáng bì zì yàn nán gōng qí, cù rù lín zī, mín mò gǎn gé zhě. qín shǐ rén yòu qí wáng, yuē fēng yǐ wǔ bǎi lǐ zhī dì. qí wáng suì jiàng, qín qiān zhī gòng, chù zhī sōng bǎi zhī jiān, è ér sǐ. qí rén yuàn wáng jiàn bù zǎo yǔ zhū hóu hé cóng, tīng jiān rén bīn kè yǐ wáng qí guó, gē zhī yuē: sōng yé, bǎi yé, zhù jiàn gòng zhě kè yé! jí jiàn yòng kè zhī bù xiáng yě.
王賁自燕南攻齊,猝入臨淄,民莫敢格者。秦使人誘齊王,約封以五百里之地。齊王遂降,秦遷之共,處之松柏之間,餓而死。齊人怨王建不早與諸侯合從,聽奸人賓客以亡其國,歌之曰:「松耶,柏耶,住建共者客耶!」疾建用客之不詳也。
chén guāng yuē: cóng héng zhī shuō suī fǎn fù bǎi duān, rán dà yào hé cóng zhě, liù guó zhī lì yě. xī xiān wáng jiàn wàn guó, qīn zhū hóu, shǐ zhī cháo pìn yǐ xiāng jiāo, xiǎng yàn yǐ xiāng lè, huì méng yǐ xiāng jié zhě, wú tā, yù qí tóng xīn lù lì yǐ bǎo guó jiā yě. xiàng shǐ liù guó néng yǐ xìn yì xiāng qīn, zé qín suī qiáng bào, ān dé ér wáng zhī zāi! fū sān jìn zhě, qí chǔ zhī fān bì qí chǔ zhě, sān jìn zhī gēn dǐ xíng shì xiāng zī, biǎo lǐ xiāng yī. gù yǐ sān jìn ér gōng qí chǔ, zì jué qí gēn dǐ yě yǐ qí chǔ ér gōng sān jìn, zì chè qí fān bì yě. ān yǒu chè qí fān bì yǐ mèi dào, yuē dào jiāng ài wǒ ér bù gōng, qǐ bù bèi zāi!
臣光曰:從衡之說雖反覆百端,然大要合從者,六國之利也。昔先王建萬國,親諸侯,使之朝聘以相交,饗宴以相樂,會盟以相結者,無他,欲其同心戮力以保國家也。向使六國能以信義相親,則秦雖強暴,安得而亡之哉!夫三晉者,齊、楚之籓蔽;齊、楚者,三晉之根柢;形勢相資,表里相依。故以三晉而攻齊、楚,自絕其根柢也;以齊、楚而攻三晉,自撤其籓蔽也。安有撤其籓蔽以媚盜,曰「盜將愛我而不攻」,豈不悖哉!
wáng chū bìng tiān xià, zì yǐ wèi dé jiān sān huáng, gōng guò wǔ dì, nǎi gèng hào yuē huáng dì, mìng wèi zhì, lìng wèi zhào, zì chēng yuē zhèn. zhuī zūn zhuāng xiāng wáng wèi tài shàng huáng. zhì yuē: sǐ ér yǐ xíng wèi shì, zé shì zi yì fù, chén yì jūn yě, shén wú wèi. zì jīn yǐ lái, chú shì fǎ. zhèn wèi shǐ huáng dì, hòu shì yǐ jì shù, èr shì sān shì zhì yú wàn shì, chuán zhī wú qióng.
王初並天下,自以為德兼三皇,功過五帝,乃更號曰「皇帝,命為「制」,令為「詔」,自稱曰「朕」。追尊莊襄王為太上皇。制曰:「死而以行為諡,則是子議父,臣議君也,甚無謂。自今以來,除諡法。朕為始皇帝,後世以計數,二世、三世至於萬世,傳之無窮。」
chū, qí wēi xuān zhī shí, zōu yǎn lùn zhe zhōng shǐ wǔ dé zhī yùn jí shǐ huáng bìng tiān xià, qí rén zòu zhī. shǐ huáng cǎi yòng qí shuō, yǐ wèi zhōu dé huǒ dé, qín dài zhōu, cóng suǒ bù shèng, wèi shuǐ dé. shǐ gǎi nián, cháo hè jiē zì shí yuè shuò yī fú jīng máo jié qí jiē shàng hēi, shù yǐ liù wèi jì.
初,齊威、宣之時,鄒衍論著終始五德之運;及始皇並天下,齊人奏之。始皇採用其說,以為周得火德,秦代周,從所不勝,為水德。始改年,朝賀皆自十月朔;衣服、旌旄、節旗皆尚黑,數以六為紀。
chéng xiàng wǎn děng yán: yàn qí jīng dì yuǎn, bù wèi zhì wáng, wú yǐ zhèn zhī. qǐng lì zhū zi. shǐ huáng xià qí yì. tíng wèi sī yuē: zhōu wén wǔ suǒ fēng zǐ dì tóng xìng shén zhòng, rán hòu shǔ shū yuǎn, xiāng gōng jī rú chóu chóu, zhōu tiān zǐ fú néng jìn zhǐ. jīn hǎi nèi lài bì xià shén líng yī tǒng, jiē wèi jùn xiàn, zhū zi gōng chén yǐ gōng fù shuì zhòng shǎng cì zhī, shén zú yì zhì, tiān xià wú yì yì, zé ān níng zhī shù yě. zhì zhū hóu bù biàn. shǐ huáng yuē: tiān xià gòng kǔ zhàn dòu bù xiū, yǐ yǒu hóu wáng. lài zōng miào, tiān xià chū dìng, yòu fù lì guó, shì shù bīng yě ér qiú qí níng xī, qǐ bù nán zāi! tíng wèi yì shì.
丞相綰等言:「燕、齊、荊地遠,不為置王,無以鎮之。請立諸子。」始皇下其議。廷尉斯曰:「周文、武所封子弟同姓甚眾,然後屬疏遠,相攻擊如仇讎,周天子弗能禁止。今海內賴陛下神靈一統,皆為郡、縣,諸子功臣以公賦稅重賞賜之,甚足易制,天下無異意,則安寧之術也。置諸侯不便。」始皇曰:「天下共苦戰鬥不休,以有侯王。賴宗廟,天下初定,又復立國,是樹兵也;而求其寧息,豈不難哉!廷尉議是。」
fēn tiān xià wèi sān shí liù jùn, jùn zhì shǒu wèi jiān.
分天下為三十六郡,郡置守、尉、監。
shōu tiān xià bīng jù xián yáng, xiāo yǐ wèi zhōng jù jīn rén shí èr, zhòng gè qiān dàn, zhì gōng tíng zhōng. yī fǎ dù héng shí zhàng chǐ. xǐ tiān xià háo jié yú xián yáng shí èr wàn hù.
收天下兵聚咸陽,銷以為鍾鐻、金人十二,重各千石,置宮廷中。一法度、衡、石、丈尺。徙天下豪傑於咸陽十二萬戶。
zhū miào jí zhāng tái shàng lín jiē zài wèi nán. měi pò zhū hóu, xiě fàng qí gōng shì, zuò zhī xián yáng běi bǎn shàng, nán lín wèi, zì yōng mén yǐ dōng zhì jīng wèi, diàn wū fù dào zhōu gé xiāng shǔ, suǒ de zhū hóu měi rén zhōng gǔ yǐ chōng rù zhī.
諸廟及章台、上林皆在渭南。每破諸侯,寫放其宮室,作之咸陽北阪上,南臨渭,自雍門以東至涇、渭,殿屋、復道、周閣相屬,所得諸侯美人、鐘鼓以充入之。
strong shǐ huáng dì xià èr shí qī nián xīn sì, gōng yuán qián èr èr líng nián strong
始皇帝下二十七年(辛巳,公元前二二零年)
shǐ huáng xún lǒng xī běi dì, zhì jī tóu shān, guò huí zhōng yān. zuò xìn gōng wèi nán, yǐ, gèng mìng yuē jí miào. zì jí miào dào tōng lí shān, zuò gān quán qián diàn, zhú yǒng dào zì xián yáng shǔ zhī, zhì chí dào yú tiān xià.
始皇巡隴西、北地,至雞頭山,過回中焉。作信宮渭南,已,更命曰極廟。自極廟道通驪山,作甘泉前殿,築甬道自咸陽屬之,治馳道於天下。
strong shǐ huáng dì xià èr shí bā nián rén wǔ, gōng yuán qián èr yī jiǔ nián strong
始皇帝下二十八年(壬午,公元前二一九年)
shǐ huáng dōng xíng jùn xiàn, shàng zōu yì shān, lì shí sòng gōng yè. yú shì zhào jí lǔ rú shēng qī shí rén, zhì tài shān xià, yì fēng chán. zhū rú huò yuē: gǔ zhě fēng chán, wèi pú chē, è shāng shān zhī tǔ shí cǎo mù sǎo dì ér jì, xí yòng jū jiē. yì gè guāi yì. shǐ huáng yǐ qí nán shī yòng, yóu cǐ chù rú shēng. ér suì chú chē dào, shàng zì tài shān yáng zhì diān, lì shí sòng dé cóng yīn dào xià, chán yú liáng fù. qí lǐ pō cǎi tài zhù zhī sì yōng shàng dì suǒ yòng, ér fēng cáng jiē mì zhī, shì bù dé ér jì yě.
始皇東行郡、縣,上鄒嶧山,立石頌功業。於是召集魯儒生七十人,至泰山下,議封禪。諸儒或曰:「古者封禪,為蒲車,惡傷山之土石、草木;掃地而祭,席用菹秸。」議各乖異。始皇以其難施用,由此絀儒生。而遂除車道,上自太山陽至顛,立石頌德;從陰道下,禪於梁父。其禮頗采太祝之祀雍上帝所用,而封藏皆秘之,世不得而記也。
yú shì shǐ huáng suì dōng yóu hǎi shàng, xíng lǐ cí míng shān dà chuān jí bā shén. shǐ huáng nán dēng láng yá, dà lè zhī, liú sān yuè, zuò láng yá tái, lì shí sòng dé, míng dé yì.
於是始皇遂東遊海上,行禮祠名山、大川及八神。始皇南登琅邪,大樂之,留三月,作琅邪台,立石頌德,明得意。
chū, yàn rén sòng wú jì xiàn mén zi gāo zhī tú chēng yǒu xiān dào xíng jiě xiāo huà zhī shù, yàn qí yū guài zhī shì jiē zhēng chuán xí zhī. zì qí wēi wáng xuān wáng yàn zhāo wáng jiē xìn qí yán, shǐ rén rù hǎi qiú péng lái fāng zhàng yíng zhōu, yún cǐ sān shén shān zài bó hǎi zhōng, qù rén bù yuǎn. huàn qiě zhì, zé fēng yǐn chuán qù. cháng yǒu zhì zhě, zhū xiān rén jí bù sǐ zhī yào jiē zài yān. jí shǐ huáng zhì hǎi shàng, zhū fāng shì qí rén xú shì děng zhēng shàng shū yán zhī, qǐng dé qí jiè yǔ tóng nán nǚ qiú zhī. yú shì qiǎn xú shì fā tóng nán nǚ shù qiān rén rù hǎi qiú zhī. chuán jiāo hǎi zhōng, jiē yǐ fēng jiě, yuē: wèi néng zhì, wàng jiàn zhī yān.
初,燕人宋毋忌、羨門子高之徒稱有仙道、形解銷化之術,燕、齊迂怪之士皆爭傳習之。自齊威王、宣王、燕昭王皆信其言,使人入海求蓬萊、方丈、瀛洲,雲此三神山在勃海中,去人不遠。患且至,則風引舡去。嘗有至者,諸仙人及不死之藥皆在焉。及始皇至海上,諸方士齊人徐市等爭上書言之,請得齊戒與童男女求之。於是遣徐市發童男女數千人入海求之。舡交海中,皆以風解,曰:「未能至,望見之焉。」
shǐ huáng hái, guò péng chéng, zhāi jiè dǎo cí, yù chū zhōu dǐng sì shuǐ, shǐ qiān rén méi shuǐ qiú zhī, fú dé. nǎi xī nán dù huái shuǐ, zhī héng shān nán jùn. fú jiāng zhì xiāng shān cí, féng dà fēng, jǐ bù néng dù. shàng wèn bó shì yuē: xiāng jūn hé shén? duì yuē: wén zhī: yáo nǚ, shùn zhī qī, zàng cǐ. shǐ huáng dà nù, shǐ xíng tú sān qiān rén jiē fá xiāng shān shù, zhě qí shān. suì zì nán jùn yóu guān wǔ guī.
始皇還,過彭城,齋戒禱祠,欲出周鼎泗水,使千人沒水求之,弗得。乃西南渡淮水,之衡山、南郡。浮江至湘山祠,逢大風,幾不能渡。上問博士曰:「湘君何神?」對曰:「聞之:堯女,舜之妻,葬此。」始皇大怒,使刑徒三千人皆伐湘山樹,赭其山。遂自南郡由關武歸。
chū, hán rén zhāng liáng, qí fù zǔ yǐ shàng wǔ shì xiàng hán. jí hán wáng, liáng sàn qiān jīn zhī chǎn, yù wèi hán bào chóu.
初,韓人張良,其父、祖以上五世相韓。及韓亡,良散千金之產,欲為韓報仇。
strong shǐ huáng dì xià èr shí jiǔ nián guǐ wèi, gōng yuán qián èr yī bā nián strong
始皇帝下二十九年(癸未,公元前二一八年)
shǐ huáng dōng yóu, zhì yáng wǔ bó làng shā zhōng, zhāng liáng lìng lì shì cāo tiě chuí jū jī shǐ huáng, wù zhōng fù chē. shǐ huáng jīng, qiú, fú de lìng tiān xià dà suǒ shí rì.
始皇東遊,至陽武博浪沙中,張良令力士操鐵椎狙擊始皇,誤中副車。始皇驚,求,弗得;令天下大索十日。
shǐ huáng suì dēng zhī fú, kè shí xuán, zhī láng yá, dào shàng dǎng rù.
始皇遂登之罘,刻石;旋,之琅邪,道上黨入。
strong shǐ huáng dì xià sān shí yī nián yǐ yǒu, gōng yuán qián èr yī liù nián strong
始皇帝下三十一年(乙酉,公元前二一六年)
shǐ qián shǒu zì shí tián.
使黔首自實田。
strong shǐ huáng dì xià sān shí èr nián bǐng xū, gōng yuán qián èr yī wǔ nián strong
始皇帝下三十二年(丙戌,公元前二一五年)
shǐ huáng zhī jié shí, shǐ yàn rén lú shēng qiú xiàn mén, kè jié shí mén. huài chéng guō, jué tōng dī fāng. shǐ huáng xún běi biān, cóng shàng jùn rù. lú shēng shǐ rù hǎi hái, yīn zòu lù tú shū yuē: wáng qín zhě hú yě. shǐ huáng nǎi qiǎn jiāng jūn méng tián fā bīng sān shí wàn rén, běi fá xiōng nú.
始皇之碣石,使燕人盧生求羨門,刻碣石門。壞城郭,決通堤坊。始皇巡北邊,從上郡入。盧生使入海還,因奏《錄圖書》曰:「亡秦者胡也。」始皇乃遣將軍蒙恬發兵三十萬人,北伐匈奴。
strong shǐ huáng dì xià sān shí sān nián dīng hài, gōng yuán qián èr yī sì nián strong
始皇帝下三十三年(丁亥,公元前二一四年)
fā zhū cháng bū wáng rén zhuì xù jiǎ rén wèi bīng, lüè qǔ nán yuè lù liáng dì, zhì guì lín nán hǎi xiàng jùn yǐ zhé xǐ mín wǔ shí wàn rén shù wǔ lǐng, yǔ yuè zá chù.
發諸嘗逋亡人、贅婿、賈人為兵,略取南越陸梁地,置桂林、南海、象郡;以謫徙民五十萬人戍五嶺,與越雜處。
méng tián chì zhú xiōng nú, shōu hé nán dì wèi sì shí sì xiàn. zhú zhǎng chéng, yīn dì xíng, yòng zhì xiǎn sāi. qǐ lín táo zhì liáo dōng, yán mào wàn yú lǐ. yú shì dù hé, jù yáng shān, wēi yí ér běi. bào shī yú wài shí yú nián. méng tián cháng jū shàng jùn tǒng zhì zhī, wēi zhèn xiōng nú.
蒙恬斥逐匈奴,收河南地為四十四縣。築長城,因地形,用制險塞。起臨洮至遼東,延袤萬餘里。於是渡河,據陽山,逶迤而北。暴師於外十餘年。蒙恬常居上郡統治之,威振匈奴。
strong shǐ huáng dì xià sān shí sì nián wù zǐ, gōng yuán qián èr yī sān nián strong
始皇帝下三十四年(戊子,公元前二一三年)
zhé zhì yù lì bù zhí jí fù yù gù shī zhě, zhú zhǎng chéng jí chù nán yuè dì.
謫治獄吏不直及覆獄故、失者,築長城及處南越地。
chéng xiàng lǐ sī shàng shū yuē: yì shí zhū hóu bìng zhēng, hòu zhāo yóu xué. jīn tiān xià yǐ dìng, fǎ lìng chū yī, bǎi xìng dāng jiā zé lì nóng gōng, shì zé xué xí fǎ lìng. jīn zhū shēng bù shī jīn ér xué gǔ, yǐ fēi dāng shì, huò luàn qián shǒu, xiāng yǔ fēi fǎ jiào. rén wén lìng xià, zé gè yǐ qí xué yì zhī, rù zé xīn fēi, chū zé xiàng yì, kuā zhǔ yǐ wèi míng, yì qù yǐ wèi gāo, lǜ qún xià yǐ zào bàng. rú cǐ fú jìn, zé zhǔ shì jiàng hū shàng, dǎng yǔ chéng hū xià. jìn zhī biàn! chén qǐng shǐ guān fēi qín jì jiē shāo zhī fēi bó shì guān suǒ zhí, tiān xià yǒu cáng shī shū bǎi jiā yǔ zhě, jiē yì shǒu wèi zá shāo zhī. yǒu gǎn ǒu yǔ shī shū, qì shì yǐ gǔ fēi jīn zhě zú lì jiàn zhī bù jǔ, yǔ tóng zuì. lìng xià sān shí rì, bù shāo, qián wèi chéng dàn. suǒ bù qù zhě, yī yào bǔ shì zhǒng shù zhī shū. ruò yù yǒu xué fǎ lìng, yǐ lì wèi shī. zhì yuē: kě.
丞相李斯上書曰:「異時諸侯並爭,厚招遊學。今天下已定,法令出一,百姓當家則力農工,士則學習法令。今諸生不師今而學古,以非當世,惑亂黔首,相與非法教。人聞令下,則各以其學議之,入則心非,出則巷議,夸主以為名,異趣以為高,率群下以造謗。如此弗禁,則主勢降乎上,黨與成乎下。禁之便!臣請史官非秦記皆燒之;非博士官所職,天下有藏《詩》、《書》、百家語者,皆詣守、尉雜燒之。有敢偶語《詩》、《書》,棄市;以古非今者族;吏見知不舉,與同罪。令下三十日,不燒,黔為城旦。所不去者,醫藥、卜筮、種樹之書。若欲有學法令,以吏為師。」制曰:「可。」
wèi rén chén yú wèi kǒng fù yuē: qín jiāng miè xiān wáng zhī jí, ér zi wèi shū jí zhī zhǔ, qí wēi zāi! zi yú yuē: wú wèi wú yòng zhī xué, zhī wú zhě wéi yǒu. qín fēi wú yǒu, wú hé wēi zāi! wú jiāng cáng zhī yǐ dài qí qiú qiú zhì, wú huàn yǐ.
魏人陳餘謂孔鮒曰:「秦將滅先王之籍,而子為書籍之主,其危哉!」子魚曰:「吾為無用之學,知吾者惟友。秦非吾友,吾何危哉!吾將藏之以待其求;求至,無患矣。」
strong shǐ huáng dì xià sān shí wǔ nián jǐ chǒu, gōng yuán qián èr yī èr nián strong
始皇帝下三十五年(己丑,公元前二一二年)
shǐ méng tián chú zhí dào, dào jiǔ yuán, dǐ yún yáng, qiàn shān yīn gǔ qiān bā bǎi lǐ, shù nián bù jiù.
使蒙恬除直道,道九原,抵雲陽,塹山堙谷千八百里,數年不就。
shǐ huáng yǐ wèi xián yáng rén duō, xiān wáng zhī gōng tíng xiǎo, nǎi yíng zuò cháo gōng wèi nán shàng lín yuàn zhōng, xiān zuò qián diàn ē páng, dōng xī wǔ bǎi bù, nán běi wǔ shí zhàng, shàng kě yǐ zuò wàn rén, xià kě yǐ jiàn wǔ zhàng qí, zhōu chí wèi gé dào, zì diàn xià zhí dǐ nán shān, biǎo nán shān zhī diān yǐ wèi què. wèi yī fù dào, zì ē páng dù wèi, shǔ zhī xián yáng, yǐ xiàng tiān jí gé dào jué hàn dǐ yíng shì yě. yǐn gōng tú xíng zhě qī shí yú wàn rén, nǎi fēn zuò ē páng gōng huò zuò lí shān. fā běi shān shí guǒ, xiě shǔ jīng dì cái, jiē zhì guān zhōng jì gōng sān bǎi, guān wài sì bǎi yú. yú shì lì shí dōng hǎi shàng qú jiè zhōng, yǐ wèi qín dōng mén. yīn xǐ sān wàn jiā lí yì, wǔ wàn jiā yún yáng, jiē fù bù shì shí suì.
始皇以為咸陽人多,先王之宮廷小,乃營作朝宮渭南上林苑中,先作前殿阿房,東西五百步,南北五十丈,上可以坐萬人,下可以建五丈旗,周馳為閣道,自殿下直抵南山,表南山之顛以為闕。為衤復道,自阿房渡渭,屬之咸陽,以象天極閣道、絕漢抵營室也。隱宮、徒刑者七十餘萬人,乃分作阿房宮或作驪山。發北山石槨,寫蜀、荊地材,皆至;關中計宮三百,關外四百餘。於是立石東海上朐界中,以為秦東門。因徙三萬家驪邑,五萬家雲陽,皆復不事十歲。
lú shēng shuō shǐ huáng yuē: fāng zhōng: rén zhǔ shí wèi wēi xíng yǐ pì è guǐ. è guǐ pì, zhēn rén zhì. yuàn shàng suǒ jū gōng wú lìng rén zhī, rán hòu bù sǐ zhī yào dài kě de yě. shǐ huáng yuē: wú mù zhēn rén. zì wèi zhēn rén, bù chēng zhèn. nǎi lìng xián yáng zhī páng èr bǎi lǐ nèi gōng guān èr bǎi qī shí, yī fù dào yǒng dào xiāng lián, wéi zhàng zhōng gǔ měi rén chōng zhī, gè àn shǔ bù yí xǐ. xíng suǒ xìng, yǒu yán qí chù zhě, zuì sǐ. shǐ huáng xìng liáng shān gōng, cóng shān shàng jiàn chéng xiàng chē qí zhòng, fú shàn yě. zhōng rén huò gào chéng xiàng, chéng xiàng hòu sǔn chē qí. shǐ huáng nù yuē: cǐ zhōng rén xiè wú yǔ! àn wèn, mò fú, bǔ shí zài páng zhě, jǐn shā zhī. zì shì hòu, mò zhī xíng zhī suǒ zài. qún chén shòu jué shì zhě, xī yú xián yáng gōng.
盧生說始皇曰:「方中:人主時為微行以辟惡鬼。惡鬼辟,真人至。願上所居宮毋令人知,然後不死之藥殆可得也。」始皇曰:「吾慕真人。」自謂「真人」,不稱「朕」。乃令咸陽之旁二百里內宮觀二百七十,衤復道、甬道相連,帷帳、鐘鼓、美人充之,各案署不移徙。行所幸,有言其處者,罪死。始皇幸梁山宮,從山上見丞相車騎眾,弗善也。中人或告丞相,丞相後損車騎。始皇怒曰:「此中人泄吾語!」案問,莫服,捕時在旁者,盡殺之。自是後,莫知行之所在。群臣受決事者,悉於咸陽宮。
hóu shēng lú shēng xiàng yǔ jī yì shǐ huáng, yīn wáng qù. shǐ huáng wén zhī, dà nù yuē: lú shēng děng, wú zūn cì zhī shén hòu, jīn nǎi fěi bàng wǒ! zhū shēng zài xián yáng zhě, wú shǐ rén lián wèn, huò wèi yāo yán yǐ luàn qián shǒu. yú shì yù shǐ xī àn wèn zhū shēng. zhū shēng chuán xiāng gào yǐn, nǎi zì chú fàn jìn zhě sì bǎi liù shí yú rén, jiē kēng zhī xián yáng, shǐ tiān xià zhī zhī, yǐ chéng hòu yì fā zhé xǐ biān. shǐ huáng zhǎng zi fú sū jiàn yuē: zhū shēng jiē sòng fǎ kǒng zǐ. jīn shàng jiē zhòng fǎ shéng zhī, chén kǒng tiān xià bù ān. shǐ huáng nù, shǐ fú sū běi jiān méng tián jūn yú shàng jùn.
侯生、盧生相與譏議始皇,因亡去。始皇聞之,大怒曰:「盧生等,吾尊賜之甚厚,今乃誹謗我!諸生在咸陽者,吾使人廉問,或為妖言以亂黔首。」於是御史悉案問諸生。諸生傳相告引,乃自除犯禁者四百六十餘人,皆坑之咸陽,使天下知之,以懲後;益發謫徙邊。始皇長子扶蘇諫曰:「諸生皆誦法孔子。今上皆重法繩之,臣恐天下不安。」始皇怒,使扶蘇北監蒙恬軍於上郡。
strong shǐ huáng dì xià sān shí liù nián gēng yín, gōng yuán qián èr yī yī nián strong
始皇帝下三十六年(庚寅,公元前二一一年)
yǒu yǔn shí yú dōng jùn. huò kè qí shí yuē: shǐ huáng sǐ ér dì fēn. shǐ hòu shǐ yù shǐ zhú wèn, mò fú jǐn qǔ shí páng jū rén zhū zhī, fán qí shí.
有隕石於東郡。或刻其石曰:「始皇死而地分。」始後使御史逐問,莫服;盡取石旁居人誅之,燔其石。
qiān hé běi yú zhōng sān wàn jiā cì jué yī jí.
遷河北榆中三萬家;賜爵一級。
strong shǐ huáng dì xià sān shí qī nián xīn mǎo, gōng yuán qián èr yī líng nián strong
始皇帝下三十七年(辛卯,公元前二一零年)
dōng, shí yuè, guǐ chǒu, shǐ huáng chū yóu zuǒ chéng xiàng sī cóng, yòu chéng xiàng qù jí shǒu. shǐ huáng èr shí yú zi, shǎo zǐ hú hài zuì ài, qǐng cóng shàng xǔ zhī.
冬,十月,癸丑,始皇出遊;左丞相斯從,右丞相去疾守。始皇二十餘子,少子胡亥最愛,請從;上許之。
shí yī yuè, xíng zhì yún mèng, wàng sì yú shùn yú jiǔ yí shān. fú jiāng xià, guān jí kē, dù hǎi zhǔ, guò dān yáng, zhì qián táng, lín zhè jiāng. shuǐ bō è, nǎi xī bǎi èr shí lǐ, cóng xiá zhōng dù. shàng huì jī, jì dà yǔ, wàng yú nán hǎi lì shí sòng dé. hái, guò wú, cóng jiāng chéng dù. bìng hǎi shàng, běi zhì láng yá fú. jiàn jù yú, shè shā zhī. suì bìng hǎi xī, zhì píng yuán jīn ér bìng.
十一月,行至雲夢,望祀虞舜於九疑山。浮江下,觀藉柯,渡海渚,過丹楊,至錢唐,臨浙江。水波惡,乃西百二十里,從峽中渡。上會稽,祭大禹,望於南海;立石頌德。還,過吳,從江乘渡。並海上,北至琅邪、罘。見巨魚,射殺之。遂並海西,至平原津而病。
shǐ huáng è yán sǐ, qún chén mò gǎn yán sǐ shì. bìng yì shén, nǎi lìng zhōng jūn fǔ lìng xíng fú xǐ shì zhào gāo wèi shū cì fú sū yuē: yǔ sàng, huì xián yáng ér zàng. shū yǐ fēng, zài zhào gāo suǒ, wèi fù shǐ zhě. qiū, qī yuè, bǐng yín, shǐ huáng bēng yú shā qiū píng tái. chéng xiàng sī wèi shàng bēng zài wài, kǒng zhū gōng zǐ jí tiān xià yǒu biàn, nǎi mì zhī bù fā sàng, guān zài wēn liáng chē zhōng, gù xìng huàn zhě cān chéng. suǒ zhì, shàng shí bǎi guān zòu shì rú gù, huàn zhě zhé cóng chē zhōng kě qí zòu shì. dú hú hài zhào gāo jí xìng huàn zhě wǔ liù rén zhī zhī.
始皇惡言死,群臣莫敢言死事。病益甚,乃令中軍府令行符璽事趙高為書賜扶蘇曰:「與喪,會咸陽而葬。」書已封,在趙高所,未付使者。秋,七月,丙寅,始皇崩於沙丘平台。丞相斯為上崩在外,恐諸公子及天下有變,乃秘之不發喪,棺載轀涼車中,故幸宦者驂乘。所至,上食、百官奏事如故,宦者輒從車中可其奏事。獨胡亥、趙高及幸宦者五六人知之。
chū, shǐ huáng zūn chǒng méng shì, xìn rèn zhī. méng tián rèn zài wài jiāng, méng yì cháng jū zhōng cān móu yì, míng wèi zhōng xìn, gù suī zhū jiāng xiāng mò gǎn yǔ zhī zhēng. zhào gāo zhě, shēng ér yǐn gōng, shǐ huáng wén qí qiáng lì, tōng yú yù fǎ, jǔ yǐ wèi zhōng chē fǔ lìng, shǐ jiào hú hài jué yù, hú hài xìng zhī. zhào gāo yǒu zuì, shǐ huáng shǐ méng yì zhì zhī yì dāng gāo fǎ yīng sǐ. shǐ huáng yǐ gāo mǐn yú shì, shè zhī, fù qí guān. zhào gāo jì yǎ de xìng yú hú hài, yòu yuàn méng shì, nǎi shuō hú hài, qǐng zhà yǐ shǐ huáng mìng zhū fú sū ér lì hú hài wèi tài zǐ. hú hài rán qí jì. zhào gāo yuē: bù yǔ chéng xiàng móu, kǒng shì bù néng chéng. nǎi jiàn chéng xiàng sī yuē: shàng cì zhǎng zi shū jí fú xǐ, jiē zài hú hài suǒ. dìng tài zǐ, zài jūn hóu yǔ gāo zhī kǒu ěr. shì jiāng hé rú? sī yuē: ān dé wáng guó zhī yán! cǐ fēi rén chén suǒ dāng yì yě! gāo yuē: jūn hóu cái néng móu lǜ gōng gāo wú yuàn zhǎng zi xìn zhī, cǐ wǔ zhě jiē shú yǔ méng tián? sī yuē: bù jí yě. gāo yuē: rán zé zhǎng zi jí wèi, bì yòng méng tián wèi chéng xiàng, jūn hóu zhōng bù huái tōng hóu zhī yìn guī xiāng lǐ míng yǐ! hú hài cí rén dǔ hòu, kě yǐ wèi sì. yuàn jūn shěn jì ér dìng zhī! chéng xiàng sī yǐ wèi rán, nǎi xiāng yǔ móu, zhà wèi shòu shǐ huáng zhào, lì hú hài wèi tài zǐ. gèng wèi shū cì fú sū, shù yǐ bù néng pì dì lì gōng, shì zú duō hào, fǎn shù shàng shū, zhí yán fěi bàng, rì yè yuàn wàng bù dé bà guī wèi tài zǐ, jiāng jūn tián bù jiǎo zhèng, zhī qí móu, jiē cì sǐ, yǐ bīng shǔ bì jiāng wáng lí.
初,始皇尊寵蒙氏,信任之。蒙恬任在外將,蒙毅常居中參謀議,名為忠信,故雖諸將相莫敢與之爭。趙高者,生而隱宮,始皇聞其強力,通於獄法,舉以為中車府令,使教胡亥決獄,胡亥幸之。趙高有罪,始皇使蒙毅治之;毅當高法應死。始皇以高敏於事,赦之,復其官。趙高既雅得幸於胡亥,又怨蒙氏,乃說胡亥,請詐以始皇命誅扶蘇而立胡亥為太子。胡亥然其計。趙高曰:「不與丞相謀,恐事不能成。」乃見丞相斯曰:「上賜長子書及符璽,皆在胡亥所。定太子,在君侯與高之口耳。事將何如?」斯曰:「安得亡國之言!此非人臣所當議也!」高曰:「君侯材能、謀慮、功高、無怨、長子信之,此五者皆孰與蒙恬?」斯曰:「不及也。」高曰:「然則長子即位,必用蒙恬為丞相,君侯終不懷通侯之印歸鄉里明矣!胡亥慈仁篤厚,可以為嗣。願君審計而定之!」丞相斯以為然,乃相與謀,詐為受始皇詔,立胡亥為太子。更為書賜扶蘇,數以不能闢地立功,士卒多耗,反數上書,直言誹謗,日夜怨望不得罷歸為太子,將軍恬不矯正,知其謀,皆賜死,以兵屬裨將王離。
fú sū fā shū, qì, rù nèi shě, yù zì shā. méng tián yuē: bì xià jū wài, wèi lì tài zǐ shǐ chén jiāng sān shí wàn zhòng shǒu biān, gōng zǐ wèi jiān, cǐ tiān xià zhòng rèn yě. jīn yī shǐ zhě lái, jí zì shā, ān zhī qí fēi zhà! fù qǐng ér hòu sǐ, wèi mù yě. shǐ zhě shù qù zhī. fú sū wèi méng tián yuē: fù cì zi sǐ, shàng ān fù qǐng! jí zì shā. méng tián bù kěn sǐ, shǐ zhě yǐ shǔ lì, xì zhū yáng zhōu. gèng zhì lǐ sī shè rén wèi hù jūn, hái bào. hú hài yǐ wén fú sū sǐ, jí yù shì méng tián. huì méng yì wèi shǐ huáng chū dǎo shān chuān, hái zhì. zhào gāo yán yú hú hài yuē: xiān dì yù jǔ xián lì tài zǐ jiǔ yǐ, ér yì jiàn yǐ wèi bù kě, bù ruò zhū zhī! nǎi xì zhū dài. suì cóng jǐng xíng dǐ jiǔ yuán. huì shǔ, wēn chē chòu, nǎi zhào cóng guān lìng chē zài yī shí bào yú yǐ luàn zhī. cóng zhí dào zhì xián yáng, fā sàng. tài zǐ hú hài xí wèi.
扶蘇發書,泣,入內舍,欲自殺。蒙恬曰:「陛下居外,未立太子;使臣將三十萬眾守邊,公子為監,此天下重任也。今一使者來,即自殺,安知其非詐!復請而後死,未暮也。」使者數趣之。扶蘇謂蒙恬曰:「父賜子死,尚安復請!」即自殺。蒙恬不肯死,使者以屬吏,系諸陽周。更置李斯舍人為護軍,還報。胡亥已聞扶蘇死,即欲釋蒙恬。會蒙毅為始皇出禱山川,還至。趙高言於胡亥曰:「先帝欲舉賢立太子久矣,而毅諫以為不可,不若誅之!」乃係諸代。遂從井陘抵九原。會暑,轀車臭,乃詔從官令車載一石鮑魚以亂之。從直道至咸陽,發喪。太子胡亥襲位。
jiǔ yuè, zàng shǐ huáng yú lí shān, xià gù sān quán qí qì zhēn guài, xǐ cáng mǎn zhī. lìng jiàng zuò jī nǔ, yǒu chuān jìn zhě zhé shè zhī. yǐ shuǐ yín wèi bǎi chuān jiāng hé dà hǎi, jī xiāng guàn shū. shàng jù tiān wén, xià jù dì lǐ. hòu gōng wú zi zhě, jiē lìng cóng sǐ. zàng jì yǐ xià, huò yán gōng jiàng wèi jī cáng, jiē zhī zhī, cáng zhòng jí xiè. dà shì jǐn, bì zhī mù zhōng.
九月,葬始皇於驪山,下錮三泉;奇器珍怪,徙藏滿之。令匠作機弩,有穿近者輒射之。以水銀為百川、江河、大海,機相灌輸。上具天文,下具地理。後宮無子者,皆令從死。葬既已下,或言工匠為機藏,皆知之,藏重即泄。大事盡,閉之墓中。
èr shì yù zhū méng tián xiōng dì. èr shì xiōng zi zi yīng jiàn yuē: zhào wáng qiān shā lǐ mù ér yòng yán jù, qí wáng jiàn shā qí gù shì zhōng chén ér yòng hòu shèng, zú jiē wáng guó. méng shì, qín zhī dà chén móu shì yě, ér bì xià yù yī dàn qì qù zhī. zhū shā zhōng chén ér lì wú jié xíng zhī rén, shì nèi shǐ qún chén bù xiāng xìn, ér wài shǐ dòu shì zhī yì lí yě. èr shì fú tīng, suì shā méng yì jí nèi shǐ tián. tián yuē: zì wú xiān rén jí zhì zi sūn, jī gōng xìn yú qín sān shì yǐ. jīn chén jiāng bīng sān shí yú wàn, shēn suī qiú xì, qí shì zú yǐ bèi pàn. rán zì zhī bì sǐ ér shǒu yì zhě, bù gǎn rǔ xiān rén zhī jiào, yǐ bù wàng xiān dì yě. nǎi tūn yào zì shā.
二世欲誅蒙恬兄弟。二世兄子子嬰諫曰:「趙王遷殺李牧而用顏聚,齊王建殺其故世忠臣而用後勝,卒皆亡國。蒙氏,秦之大臣謀士也,而陛下欲一旦棄去之。誅殺忠臣而立無節行之人,是內使群臣不相信,而外使鬥士之意離也。」二世弗聽,遂殺蒙毅及內史恬。恬曰:「自吾先人及至子孫,積功信於秦三世矣。今臣將兵三十餘萬,身雖囚系,其勢足以倍畔。然自知必死而守義者,不敢辱先人之教,以不忘先帝也。」乃吞藥自殺。
yáng zi fǎ yán yuē: huò wèn: méng tián zhōng ér bèi zhū, zhōng xī kě wèi yě? yuē: qiàn shān, yīn gǔ, qǐ lín táo, jī liáo shuǐ, lì bù zú ér shī yǒu yú, zhōng bù zú xiāng yě.
揚子《法言》曰:或問:「蒙恬忠而被誅,忠奚可為也?」曰:「壍山,堙谷,起臨洮,擊遼水,力不足而屍有餘,忠不足相也。」
chén guāng yuē: qín shǐ huáng fāng dú tiān xià ér méng tián wèi zhī shǐ, tián bù rén kě zhī yǐ. rán tián míng yú wèi rén chén zhī yì, suī wú zuì jiàn zhū, néng shǒu sǐ bù èr, sī yì zú chēng yě.
臣光曰:秦始皇方毒天下而蒙恬為之使,恬不仁可知矣。然恬明於為人臣之義,雖無罪見誅,能守死不貳,斯亦足稱也。
èr shì huáng dì shàng
二世皇帝上
strong shǐ huáng dì xià yuán nián rén chén, gōng yuán qián èr líng jiǔ nián strong
始皇帝下元年(壬辰,公元前二零九年)
dōng, shí yuè, wù yín, dà shè.
冬,十月,戊寅,大赦。
chūn, èr shì dōng xíng jùn xiàn, lǐ sī cóng dào jié shí, bìng hǎi, nán zhì huì jī ér jǐn kè shǐ huáng suǒ lì kè shí, páng zhe dà chén cóng zhě míng, yǐ zhāng xiān dì chéng gōng shèng dé ér hái.
春,二世東行郡縣,李斯從;到碣石,並海,南至會稽;而盡刻始皇所立刻石,旁著大臣從者名,以章先帝成功盛德而還。
xià, sì yuè, èr shì zhì xián yáng, wèi zhào gāo yuē: fū rén shēng jū shì jiān yě, pì yóu chěng liù jì guò jué xì yě. wú jì yǐ lín tiān xià yǐ, yù xī ěr mù zhī suǒ hǎo, qióng xīn zhì zhī suǒ lè, yǐ zhōng wú nián shòu, kě hū? gāo yuē: cǐ xián zhǔ zhī suǒ néng xíng, ér hūn luàn zhǔ zhī suǒ jìn yě. suī rán, yǒu suǒ wèi kě. chén qǐng yán zhī: fū shā qiū zhī móu, zhū gōng zǐ jí dà chén jiē yí yān ér zhū gōng zǐ jǐn dì xiōng, dà chén yòu xiān dì zhī suǒ zhì yě. jīn bì xià chū lì, cǐ qí shǔ yì yàng yàng jiē bù fú, kǒng wèi biàn. chén zhàn zhàn lì lì, wéi kǒng bù zhōng, bì xià ān dé wèi cǐ lè hū! èr shì yuē: wèi zhī nài hé? zhào gāo yuē: bì xià yán fǎ ér kè xíng, lìng yǒu zuì zhě xiāng zuò, zhū miè dà chén jí zōng shì rán hòu shōu jǔ yí mín, pín zhě fù zhī, jiàn zhě guì zhī. jǐn chú qù xiān dì zhī gù chén, gèng zhì bì xià zhī suǒ qīn xìn zhě, cǐ zé yīn dé guī bì xià, hài chú ér jiān móu sāi, qún chén mò bù bèi rùn zé, méng hòu dé, bì xià zé gāo zhěn sì zhì chǒng lè yǐ. jì mò chū yú cǐ. èr shì rán zhī. nǎi gèng wèi fǎ lǜ, wù yì kè shēn, dà chén zhū gōng zǐ yǒu zuì, zhé xià gāo lìng jū zhì zhī. yú shì gōng zǐ shí èr rén lù sǐ xián yáng shì, shí gōng zhǔ zhé sǐ yú dù, cái wù rù yú xiàn guān, xiāng lián dǎi zhě bù kě shèng shù.
夏,四月,二世至咸陽,謂趙高曰:「夫人生居世間也,譬猶騁六驥過決隙也。吾既已臨天下矣,欲悉耳目之所好,窮心志之所樂,以終吾年壽,可乎?」高曰:「此賢主之所能行,而昏亂主之所禁也。雖然,有所未可。臣請言之:夫沙丘之謀,諸公子及大臣皆疑焉;而諸公子盡帝兄,大臣又先帝之所置也。今陛下初立,此其屬意怏怏皆不服,恐為變。臣戰戰慄栗,唯恐不終,陛下安得為此樂乎!」二世曰:「為之奈何?」趙高曰:「陛下嚴法而刻刑,令有罪者相坐,誅滅大臣及宗室;然後收舉遺民,貧者富之,賤者貴之。盡除去先帝之故臣,更置陛下之所親信者,此則陰德歸陛下,害除而奸謀塞,群臣莫不被潤澤,蒙厚德,陛下則高枕肆志寵樂矣。計莫出於此。」二世然之。乃更為法律,務益刻深,大臣、諸公子有罪,輒下高令鞠治之。於是公子十二人僇死咸陽市,十公主矺死於杜,財物入於縣官,相連逮者不可勝數。
gōng zǐ jiāng lǘ kūn dì sān rén qiú yú nèi gōng, yì qí zuì dú hòu. èr shì shǐ shǐ lìng jiāng lǘ yuē: gōng zǐ bù chén, zuì dāng sǐ! lì zhì fǎ yān. jiāng lǘ yuē: què tíng zhī lǐ, wú wèi cháng gǎn bù cóng bīn zàn yě, láng miào zhī wèi, wú wèi cháng gǎn shī jié yě, shòu mìng yīng duì, wú wèi cháng gǎn shī cí yě, hé wèi bù chén? yuàn wén zuì ér sǐ! shǐ zhě yuē: chén bù dé yǔ móu, fèng shū cóng shì. jiāng lǘ nǎi yǎng tiān dà hū tiān zhě sān, yuē: wú wú zuì! kūn dì sān rén jiē liú tì, bá jiàn zì shā. zōng shì zhèn kǒng. gōng zǐ gāo yù bēn, kǒng shōu zú, nǎi shàng shū yuē: xiān dì wú yàng shí, chén rù zé cì shí, chū zé chéng yú, yù fǔ zhī yī, chén dé cì zhī, zhōng jiù zhī bǎo mǎ, chén dé cì zhī. chén dāng cóng sǐ ér bù néng, wèi rén zǐ bù xiào, wèi rén chén bù zhōng. bù xiào bù zhōng zhě, wú míng yǐ lì yú shì, chén qǐng cóng sǐ, yuàn zàng lí shān zhī zú. wéi shàng xìng āi lián zhī! shū shàng, èr shì dà shuō, zhào zhào gāo ér shì zhī, yuē: cǐ kě wèi jí hū? zhào gāo yuē: rén chén dāng yōu sǐ ér bù xiá, hé biàn zhī dé móu! èr shì kě qí shū, cì qián shí wàn yǐ zàng.
公子將閭昆弟三人囚於內宮,議其罪獨後。二世使使令將閭曰:「公子不臣,罪當死!吏致法焉。」將閭曰:「闕廷之禮,吾未嘗敢不從賓贊也,廊廟之位,吾未嘗敢失節也,受命應對,吾未嘗敢失辭也,何謂不臣?願聞罪而死!」使者曰:「臣不得與謀,奉書從事。」將閭乃仰天大呼「天」者三,曰:「吾無罪!」昆弟三人皆流涕,拔劍自殺。宗室振恐。公子高欲奔,恐收族,乃上書曰:「先帝無恙時,臣入則賜食,出則乘輿,御府之衣,臣得賜之,中廄之寶馬,臣得賜之。臣當從死而不能,為人子不孝,為人臣不忠。不孝不忠者,無名以立於世,臣請從死,願葬驪山之足。唯上幸哀憐之!」書上,二世大說,召趙高而示之,曰:「此可謂急乎?」趙高曰:「人臣當憂死而不暇,何變之得謀!」二世可其書,賜錢十萬以葬。
fù zuò ē páng gōng. jǐn zhēng cái shì wǔ wàn rén wèi tún wèi xián yáng, lìng jiào shè. gǒu mǎ qín shòu dāng shí zhě duō, dù bù zú, xià diào jùn xiàn, zhuǎn shū shū sù chú gǎo. jiē lìng zì jī liáng shí xián yáng sān bǎi lǐ nèi bù dé shí qí gǔ.
復作阿房宮。盡征材士五萬人為屯衛咸陽,令教射。狗馬禽獸當食者多,度不足,下調郡縣,轉輸菽粟、芻稿。皆令自齎糧食;咸陽三百里內不得食其谷。
qiū, qī yuè, yáng chéng rén chén shèng yáng xià rén wú guǎng qǐ bīng yú qí. shì shí, fā lǘ zuǒ shù yú yáng, jiǔ bǎi rén tún dà zé xiāng, chén shèng wú guǎng jiē wèi tún zhǎng. huì tiān dà yǔ, dào bù tōng, dù yǐ shī qī. shī qī, fǎ jiē zhǎn. chén shèng wú guǎng yīn tiān xià zhī chóu yuàn, nǎi shā jiāng wèi, zhào lìng tú shǔ yuē gōng děng jiē shī qī dāng zhǎn, jiǎ lìng wú zhǎn, ér shù sǐ zhě gù shén liù qī. qiě zhuàng shì bù sǐ zé yǐ, sǐ zé jǔ dà míng ěr! wáng hóu jiāng xiāng níng yǒu zhǒng hū! zhòng jiē cóng zhī. nǎi zhà chēng gōng zǐ fú sū xiàng yàn, wèi tán ér méng, chēng dà chǔ chén shèng zì lì wèi jiāng jūn, wú guǎng wèi dū wèi. gōng dà zé xiāng, bá zhī. shōu ér gōng qí, qí xià. nǎi lìng fú lí rén gé yīng jiāng bīng xùn qí yǐ dōng, gōng zhì zàn kǔ zhè qiào, jiē xià zhī. xíng shōu bīng, bǐ zhì chén, chē liù qī bǎi chéng, qí qiān yú, zú shù wàn rén. gōng chén, chén shǒu wèi jiē bù zài, dú shǒu chéng yǔ zhàn qiào mén zhōng, bù shèng shǒu chéng sǐ, chén shèng nǎi rù jù chén.
秋,七月,陽城人陳勝、陽夏人吳廣起兵於蘄。是時,發閭左戍漁陽,九百人屯大澤鄉,陳勝、吳廣皆為屯長。會天大雨,道不通,度已失期。失期,法皆斬。陳勝、吳廣因天下之愁怨,乃殺將尉,召令徒屬曰;「公等皆失期當斬,假令毋斬,而戍死者固什六七。且壯士不死則已,死則舉大名耳!王侯將相寧有種乎!」眾皆從之。乃詐稱公子扶蘇、項燕,為壇而盟,稱大楚;陳勝自立為將軍,吳廣為都尉。攻大澤鄉,拔之。收而攻蘄,蘄下。乃令符離人葛嬰將兵徇蘄以東,攻銍、酇、苦、柘、譙,皆下之。行收兵,比至陳,車六七百乘,騎千餘,卒數萬人。攻陳,陳守、尉皆不在,獨守丞與戰譙門中,不勝;守丞死,陳勝乃入據陳。
chū, dà liáng rén zhāng ěr chén yú xiāng yǔ wèi wěn jǐng jiāo. qín miè wèi, wén èr rén wèi zhī míng shì, zhòng shǎng gòu qiú zhī. zhāng ěr chén yú nǎi biàn míng xìng, jù zhī chén, wèi lǐ jiān mén yǐ zì shí. lǐ lì cháng yǐ guò chī chén yú, chén yú yù qǐ, zhāng ěr niè zhī, shǐ shòu chī. lì qù, zhāng ěr nǎi yǐn chén yú zhī sāng xià, shù zhī yuē: shǐ wú yǔ gōng yán hé rú? jīn jiàn xiǎo rǔ ér yù sǐ yī lì hū! chén yú xiè zhī. chén shè jì rù chén, zhāng ěr chén yú yì mén shàng yè. chén shè sù wén qí xián, dà xǐ. chén zhōng háo jié fù lǎo qǐng lì shè wèi chǔ wáng, shè yǐ wèn zhāng ěr chén yú. ěr yú duì yuē: qín wèi wú dào, miè rén shè jì, bào nüè bǎi xìng. jiāng jūn chū wàn sǐ zhī jì, wèi tiān xià chú cán yě. jīn shǐ zhì chén ér wáng zhī, shì tiān xià sī. yuàn jiāng jūn wú wáng, jí yǐn bīng ér xī. qiǎn rén lì liù guó hòu, zì wèi shù dǎng, wèi qín yì dí. dí duō zé lì fēn, yǔ zhòng zé bīng qiáng. rú cǐ, zé yě wú jiāo bīng, xiàn wú shǒu chéng, zhū bào qín, jù xián yáng, yǐ lìng zhū hóu. zhū hóu wáng ér dé lì, yǐ dé fú zhī, rú cǐ zé dì yè chéng yǐ. jīn dú wáng chén, kǒng tiān xià xiè yě. chén shè bù tīng, suì zì lì wèi wáng, hào zhāng chǔ.
初,大梁人張耳、陳餘相與為刎頸交。秦滅魏,聞二人魏之名士,重賞購求之。張耳、陳餘乃變名姓,俱之陳,為里監門以自食。里吏嘗以過笞陳餘,陳餘欲起,張耳躡之,使受笞。吏去,張耳乃引陳餘之桑下,數之曰:「始吾與公言何如?今見小辱而欲死一吏乎!」陳餘謝之。陳涉既入陳,張耳、陳餘詣門上謁。陳涉素聞其賢,大喜。陳中豪傑父老請立涉為楚王,涉以問張耳、陳餘。耳、餘對曰:「秦為無道,滅人社稷,暴虐百姓。將軍出萬死之計,為天下除殘也。今始至陳而王之,示天下私。願將軍毋王,急引兵而西。遣人立六國後,自為樹黨,為秦益敵。敵多則力分,與眾則兵強。如此,則野無交兵,縣無守城,誅暴秦,據咸陽,以令諸侯。諸侯亡而得立,以德服之,如此則帝業成矣。今獨王陳,恐天下懈也。」陳涉不聽,遂自立為王,號「張楚」。
dāng shì shí, zhū jùn xiàn kǔ qín fǎ, zhēng shā zhǎng lì yǐ yīng shè. yè zhě shǐ cóng dōng fāng lái, yǐ fǎn zhě wén. èr shì nù, xià zhī lì. hòu shǐ zhě zhì, shàng wèn zhī, duì yuē: qún dào shǔ qiè gǒu tōu, jùn shǒu wèi fāng zhú bǔ, jīn jǐn dé, bù zú yōu yě. shàng yuè.
當是時,諸郡縣苦秦法,爭殺長吏以應涉。謁者使從東方來,以反者聞。二世怒,下之吏。後使者至,上問之,對曰:「群盜鼠竊狗偷,郡守、尉方逐捕,今盡得,不足憂也。」上悅。
chén wáng yǐ wú shū wèi jiǎ wáng, jiān zhū jiāng yǐ xī jī xíng yáng.
陳王以吳叔為假王,監諸將以西擊滎陽。
zhāng ěr chén yú fù shuō chén wáng, qǐng qí bīng běi lüè zhào dì. yú shì chén wáng yǐ gù suǒ shàn chén rén wǔ chén wèi jiāng jūn, shào sāo wèi hù jūn, yǐ zhāng ěr chén yú wèi zuǒ yòu xiào wèi, yǔ zú sān qiān rén, xùn zhào.
張耳、陳餘復說陳王,請奇兵北略趙地。於是陳王以故所善陳人武臣為將軍,邵騷為護軍,以張耳、陳餘為左、右校尉,予卒三千人,徇趙。
chén wáng yòu lìng rǔ yīn rén dèng zōng xùn jiǔ jiāng jùn. dāng cǐ shí, chǔ bīng shù qiān rén wèi jù zhě bù kě shèng shù.
陳王又令汝陰人鄧宗徇九江郡。當此時,楚兵數千人為聚者不可勝數。
gé yīng zhì dōng chéng, lì xiāng qiáng wèi chǔ wáng. wén chén wáng yǐ lì, yīn shā xiāng qiáng hái bào. chén wáng zhū shā gé yīng.
葛嬰至東城,立襄強為楚王。聞陳王已立,因殺襄強還報。陳王誅殺葛嬰。
chén wáng lìng wèi rén zhōu shì běi xùn wèi dì. yǐ shàng cài rén fáng jūn cài cì wèi shàng zhù guó.
陳王令魏人周市北徇魏地。以上蔡人房君蔡賜為上柱國。
chén wáng wén zhōu wén, chén zhī xián rén yě, xí bīng, nǎi yǔ zhī jiāng jūn yìn, shǐ xī jī qín.
陳王聞周文,陳之賢人也,習兵,乃與之將軍印,使西擊秦。
wǔ chén děng cóng bái mǎ dù hé, zhì zhū xiàn, shuō qí háo jié, háo jié jiē yīng zhī. nǎi xíng shōu bīng, dé shù wàn rén. hào wǔ chén wèi wǔ xìn jūn. xià zhào shí yú chéng. yú jiē chéng shǒu. nǎi yǐn bīng dōng běi jī fàn yáng. fàn yáng kuǎi chè shuō wǔ xìn jūn yuē: zú xià bì jiāng zhàn shèng ér hòu lüè dì, gōng dé rán hòu xià chéng, chén qiè yǐ wèi guò yǐ. chéng tīng chén zhī jì, kě bù gōng ér jiàng chéng, bù zhàn ér lüè dì, chuán xí ér qiān lǐ dìng, kě hū? wǔ xìn jūn yuē: hé wèi yě? chè yuē: fàn yáng lìng xú gōng, wèi sǐ ér tān, yù xiān tiān xià jiàng. jūn ruò yǐ wèi qín suǒ zhì lì, zhū shā rú qián shí chéng, zé biān dì zhī chéng jiē wèi jīn chéng tāng chí, bù kě gōng yě. jūn ruò jī chén hóu yìn yǐ shòu fàn yáng lìng, shǐ chéng zhū lún huá gǔ, qū chí yàn zhào zhī jiāo, jí yàn zhào chéng kě wú zhàn ér jiàng yǐ. wǔ xìn jūn yuē: shàn! yǐ chē bǎi chéng qí èr bǎi hóu yìn yíng xú gōng. yàn zhào wén zhī, bù zhàn yǐ chéng xià zhě sān shí yú chéng.
武臣等從白馬渡河,至諸縣,說其豪傑,豪傑皆應之。乃行收兵,得數萬人。號武臣為武信君。下趙十餘城。餘皆城守。乃引兵東北擊范陽。范陽蒯徹說武信君曰:「足下必將戰勝而後略地,攻得然後下城,臣竊以為過矣。誠聽臣之計,可不攻而降城,不戰而略地,傳檄而千里定,可乎?」武信君曰:「何謂也?」徹曰:「范陽令徐公,畏死而貪,欲先天下降。君若以為秦所置吏,誅殺如前十城,則邊地之城皆為金城、湯池,不可攻也。君若齎臣侯印以授范陽令,使乘硃輪華轂,驅馳燕、趙之郊,即燕、趙城可毋戰而降矣。」武信君曰:「善!」以車百乘、騎二百、侯印迎徐公。燕、趙聞之,不戰以城下者三十餘城。
chén wáng jì qiǎn zhōu zhāng, yǐ qín zhèng zhī luàn, yǒu qīng qín zhī yì, bù fù shè bèi. bó shì kǒng fù jiàn yuē: chén wén bīng fǎ: bù shì dí zhī bù wǒ gōng, shì wú bù kě gōng. jīn wáng shì dí ér bù zì shì, ruò diē ér bù zhèn, huǐ zhī wú jí yě. chén wáng yuē: guǎ rén zhī jūn, xiān shēng wú lèi yān.
陳王既遣周章,以秦政之亂,有輕秦之意,不復設備。博士孔鮒諫曰:「臣聞兵法:『不恃敵之不我攻,恃吾不可攻。』今王恃敵而不自恃,若跌而不振,悔之無及也。」陳王曰:「寡人之軍,先生無累焉。」
zhōu wén xíng shōu bīng zhì guān, chē qiān shèng, zú shù shí wàn zhì xì, jūn yān. èr shì nǎi dà jīng, yǔ qún chén móu yuē: nài hé? shào fǔ zhāng hán yuē: dào yǐ zhì, zhòng qiáng, jīn fā jìn xiàn, bù jí yǐ. lí shān tú duō, qǐng shè zhī, shòu bīng yǐ jī zhī. èr shì nǎi dà shè tiān xià, shǐ zhāng hán miǎn lí shān tú rén nú chǎn zi, xī fā yǐ jī chǔ jūn, dà bài zhī. zhōu wén zǒu.
周文行收兵至關,車千乘,卒數十萬至戲,軍焉。二世乃大驚,與群臣謀曰:「奈何?」少府章邯曰:「盜已至,眾強,今發近縣,不及矣。驪山徒多,請赦之,授兵以擊之。」二世乃大赦天下,使章邯免驪山徒、人奴產子,悉發以擊楚軍,大敗之。周文走。
zhāng ěr chén yú zhì hán dān, wén zhōu zhāng què, yòu wén zhū jiāng wèi chén wáng xùn dì hái zhě duō yǐ chán huǐ dé zuì zhū, nǎi shuō wǔ xìn jūn lìng zì wáng. bā yuè, wǔ xìn jūn zì lì wèi zhào wáng, yǐ chén yú wèi dà jiāng jūn, zhāng ěr wèi yòu chéng xiàng, shào sāo wèi zuǒ chéng xiàng shǐ rén bào chén wáng. chén wáng dà nù, yù jǐn zú wǔ xìn jūn děng jiā ér fā bīng jī zhào. xiāng guó fáng jūn jiàn yuē: qín wèi wáng ér zhū wǔ xìn jūn děng jiā, cǐ shēng yī qín yě bù rú yīn ér hè zhī, shǐ jí yǐn bīng xī jī qín. chén wáng rán zhī, cóng qí jì, xǐ xì wǔ xìn jūn děng jiā gōng zhōng, fēng zhāng ěr zǐ áo wèi chéng dū jūn, shǐ shǐ zhě hè zhào, lìng qù fā bīng xī rù guān. zhāng ěr chén yú shuō zhào wáng yuē: wáng wáng zhào, fēi chǔ yì, tè yǐ jì hè wáng. chǔ yǐ miè qín, bì jiā bīng yú zhào. yuàn wáng wú xī bīng, běi xùn yàn dài, nán shōu hé nèi yǐ zì guǎng. zhào nán jù dà hé, běi yǒu yàn dài, chǔ suī shèng qín, bì bù gǎn zhì zhào bù shèng qín, bì zhòng zhào. zhào chéng qín chǔ zhī bì, kě yǐ dé zhì yú tiān xià. zhào wáng yǐ wèi rán, yīn bù xī bīng, ér shǐ hán guǎng lüè yàn, lǐ liáng lüè cháng shān, zhāng yǎn lüè shàng dǎng.
張耳、陳餘至邯鄲,聞周章卻,又聞諸將為陳王徇地還者多以讒毀得罪誅,乃說武信君令自王。八月,武信君自立為趙王,以陳餘為大將軍,張耳為右丞相,邵騷為左丞相;使人報陳王。陳王大怒,欲盡族武信君等家而發兵擊趙。相國房君諫曰:「秦未亡而誅武信君等家,此生一秦也;不如因而賀之,使急引兵西擊秦。」陳王然之,從其計,徙系武信君等家宮中,封張耳子敖為成都君,使使者賀趙,令趣發兵西入關。張耳、陳餘說趙王曰:「王王趙,非楚意,特以計賀王。楚已滅秦,必加兵於趙。願王毋西兵,北徇燕、代,南收河內以自廣。趙南據大河,北有燕、代,楚雖勝秦,必不敢制趙;不勝秦,必重趙。趙乘秦、楚之敝,可以得志於天下。」趙王以為然,因不西兵,而使韓廣略燕,李良略常山,張黶略上黨。
jiǔ yuè, pèi rén liú bāng qǐ bīng yú pèi, xià xiāng rén xiàng liáng qǐ bīng yú wú, dí rén tián dān qǐ bīng yú qí.
九月,沛人劉邦起兵於沛,下相人項梁起兵於吳,狄人田儋起兵於齊。
liú bāng, zì jì, wèi rén lóng zhǔn lóng yán, zuǒ gǔ yǒu qī shí èr hēi zǐ. ài rén xǐ shī, yì huō rú yě. cháng yǒu dà dù, bù shì jiā rén shēng chǎn zuò yè. chū wèi sì shàng tíng zhǎng, dān fù rén lǚ gōng, hǎo xiāng rén, jiàn jì zhuàng mào, qí zhī, yǐ nǚ qī zhī.
劉邦,字季,為人隆準、龍顏,左股有七十二黑子。愛人喜施,意豁如也。常有大度,不事家人生產作業。初為泗上亭長,單父人呂公,好相人,見季狀貌,奇之,以女妻之。
jì ér jì yǐ tíng zhǎng wèi xiàn sòng tú lí shān, tú duō dào wáng. zì dù bǐ zhì jiē wáng zhī, dào fēng xī zé zhōng tíng, zhǐ yǐn, yè, nǎi jiě zòng suǒ sòng tú yuē: gōng děng jiē qù, wú yì cóng cǐ shì yǐ! tú zhōng zhuàng shì yuàn cóng zhě shí yú rén.
既而季以亭長為縣送徒驪山,徒多道亡。自度比至皆亡之,到豐西澤中亭,止飲,夜,乃解縱所送徒曰:「公等皆去,吾亦從此逝矣!」徒中壯士願從者十餘人。
liú jì bèi jiǔ, yè jìng zé zhōng, yǒu dà shé dāng jìng, jì bá jiàn zhǎn shé. yǒu lǎo yù kū yuē: wú zi, bái dì zi yě, huà wèi shé, dāng dào. jīn chì dì zi shā zhī! yīn hū bù jiàn. liú jì wáng nì yú máng dàng shān zé yán shí zhī jiān, shù yǒu qí guài pèi zhōng zǐ dì wén zhī, duō yù fù zhě.
劉季被酒,夜徑澤中,有大蛇當徑,季拔劍斬蛇。有老嫗哭曰:「吾子,白帝子也,化為蛇,當道。今赤帝子殺之!」因忽不見。劉季亡匿於芒、碭山澤岩石之間,數有奇怪;沛中子弟聞之,多欲附者。
jí chén shè qǐ, pèi lìng yù yǐ pèi yīng zhī. yuàn zhǔ lì xiāo hé cáo cān yuē: jūn wèi qín lì, jīn yù bèi zhī, lǜ pèi zǐ dì, kǒng bù tīng. yuàn jūn zhào zhū wáng zài wài zhě, kě dé shù bǎi rén, yīn jié zhòng, zhòng bù gǎn bù tīng. nǎi lìng fán kuài zhào liú jì. liú jì zhī zhòng yǐ shù shí bǎi rén yǐ. pèi lìng hòu huǐ, kǒng qí yǒu biàn, nǎi bì chéng chéng shǒu, yù zhū xiāo cáo. xiāo cáo kǒng, yú chéng bǎo liú jì. liú jì nǎi shū bó shè chéng shàng, yí pèi fù lǎo, wèi chén lì hài. fù lǎo nǎi lǜ zǐ dì gòng shā pèi lìng, kāi mén yíng liú jì, lì yǐ wèi pèi gōng. xiāo cáo děng wèi shōu pèi zǐ dì, dé èr sān qiān rén, yǐ yīng zhū hóu.
及陳涉起,沛令欲以沛應之。掾、主吏蕭何、曹參曰:「君為秦吏,今欲背之,率沛子弟,恐不聽。願君召諸亡在外者,可得數百人,因劫眾,眾不敢不聽。」乃令樊噲召劉季。劉季之眾已數十百人矣。沛令後悔,恐其有變,乃閉城城守,欲誅蕭、曹。蕭、曹恐,逾城保劉季。劉季乃書帛射城上,遺沛父老,為陳利害。父老乃率子弟共殺沛令,開門迎劉季,立以為沛公。蕭、曹等為收沛子弟,得二三千人,以應諸侯。
xiàng liáng zhě, chǔ jiāng xiàng yàn zi yě, cháng shā rén, yǔ xiōng zi jí bì chóu wú zhōng. wú zhōng xián shì dài fū jiē chū qí xià. jí shǎo shí xué shū, bù chéng, qù xué jiàn, yòu bù chéng. xiàng liáng nù zhī. jí yuē: shū, zú yǐ jì míng xìng ér yǐ! jiàn, yī rén dí, bù zú xué. xué wàn rén dí! yú shì xiàng liáng nǎi jiào jí bīng fǎ, jí dà xǐ lüè zhī qí yì, yòu bù kěn jìng xué. jí zhǎng bā chǐ yú, lì néng gāng dǐng, cái qì guò rén. huì jī shǒu yīn tōng wén chén shè qǐ, yù fā bīng yǐ yīng shè, shǐ xiàng liáng jí huán chǔ jiāng. shì shí, huán chǔ wáng zài zé zhōng. liáng yuē: huán chǔ wáng, rén mò zhī qí chù, dú jí zhī zhī ěr. liáng nǎi chū jiè jí chí jiàn jū wài, fù rù, yǔ shǒu zuò, yuē: qǐng zhào jí, shǐ shòu mìng zhào huán chǔ. shǒu yuē: nuò. liáng zhào jí rù. xū yú, liáng xuàn jí yuē kě xíng yǐ! yú shì jí suì bá jiàn zhǎn shǒu tóu. xiàng liáng chí shǒu tóu, pèi qí yìn shòu. mén xià dà jīng, rǎo luàn. jí suǒ jī shā shù shí bǎi rén, yī fǔ zhōng jiē shè fú, mò gǎn qǐ. liáng nǎi zhào gù suǒ zhī háo lì, yù yǐ suǒ wèi qǐ dà shì, suì jǔ wú zhōng bīng, shǐ rén shōu xià xiàn, dé jīng bīng bā qiān rén. liáng wèi huì jī shǒu, jí wèi bì jiāng, xùn xià xiàn. jí shì shí nián èr shí sì.
項梁者,楚將項燕子也,嘗殺人,與兄子籍避仇吳中。吳中賢士大夫皆出其下。籍少時學書,不成,去;學劍,又不成。項梁怒之。籍曰:「書,足以記名姓而已!劍,一人敵,不足學。學萬人敵!」於是項梁乃教籍兵法,籍大喜;略知其意,又不肯竟學。籍長八尺餘,力能扛鼎,才器過人。會稽守殷通聞陳涉起,欲發兵以應涉,使項梁及桓楚將。是時,桓楚亡在澤中。梁曰:「桓楚亡,人莫知其處,獨籍知之耳。」梁乃出誡籍持劍居外,復入,與守坐,曰:「請召籍,使受命召桓楚。」守曰:「諾。」梁召籍入。須臾,梁眴籍曰「可行矣!」於是籍遂拔劍斬守頭。項梁持守頭,佩其印綬。門下大驚,擾亂。籍所擊殺數十百人,一府中皆懾伏,莫敢起。梁乃召故所知豪吏,諭以所為起大事,遂舉吳中兵,使人收下縣,得精兵八千人。梁為會稽守,籍為裨將,徇下縣。籍是時年二十四。
tián dān zhě, gù qí wáng zú yě. dān cóng dì róng, róng dì héng, jiē háo jiàn, zōng qiáng, néng dé rén. zhōu shì xùn dì zhì dí, dí chéng shǒu. tián dān xiáng wèi fù qí nú, cóng shào nián zhī tíng, yù yè shā nú, jiàn dí lìng, yīn jī shā lìng, ér zhào háo lì zǐ dì yuē: zhū hóu jiē fǎn qín zì lì. qí, gǔ zhī jiàn guó yě dān, tián shì, dāng wáng! suì zì lì wèi qí wáng, fā bīng yǐ jī zhōu shì. zhōu shì jūn hái qù. tián dān lǜ bīng dōng lüè dìng qí dì. hán guǎng jiāng bīng běi xùn yàn, yàn dì háo jié yù gòng lì guǎng wèi yàn wáng. guǎng yuē: guǎng mǔ zài zhào, bù kě! yàn rén yuē: zhào fāng xī yōu qín, nán yōu chǔ, qí lì bù néng jìn wǒ. qiě yǐ chǔ zhī qiáng, bù gǎn hài zhào wáng jiāng xiāng zhī jiā, zhào dú ān gǎn hài jiāng jūn jiā hū! hán guǎng nǎi zì lì wèi yàn wáng. jū shù yuè, zhào fèng yàn wáng mǔ jiā shǔ guī zhī.
田儋者,故齊王族也。儋從弟榮,榮弟橫,皆豪健,宗強,能得人。周市徇地至狄,狄城守。田儋詳為縛其奴,從少年之廷,欲謁殺奴,見狄令,因擊殺令,而召豪吏子弟曰:「諸侯皆反秦自立。齊,古之建國也;儋,田氏,當王!」遂自立為齊王,發兵以擊周市。周市軍還去。田儋率兵東略定齊地。韓廣將兵北徇燕,燕地豪傑欲共立廣為燕王。廣曰:「廣母在趙,不可!」燕人曰:「趙方西憂秦,南憂楚,其力不能禁我。且以楚之強,不敢害趙王將相之家,趙獨安敢害將軍家乎!」韓廣乃自立為燕王。居數月,趙奉燕王母家屬歸之。
zhào wáng yǔ zhāng ěr chén yú běi lüè dì yàn jiè, zhào wáng jiān chū, wèi yàn jūn suǒ de, yàn qiú zhī, yù qiú gē dì shǐ zhě wǎng qǐng, yàn zhé shā zhī. yǒu sī yǎng zú zǒu yàn bì, jiàn yàn jiāng yuē: jūn zhī zhāng ěr chén yú hé yù? yuē: yù de qí wáng ěr. zhào yǎng zú xiào yuē: jūn wèi zhī cǐ liǎng rén suǒ yù yě. fū wǔ chén zhāng ěr chén yú, zhàng mǎ chuí xià zhào shù shí chéng, cǐ yì gè yù nán miàn ér wáng, qǐ yù wèi jiāng xiāng zhōng yǐ xié? gù qí shì chū dìng, wèi gǎn cān fēn ér wáng, qiě yǐ shǎo zhǎng xiān lì wǔ chén wèi wáng, yǐ chí zhào xīn. jīn zhào dì yǐ fú, cǐ liǎng rén yì yù fēn zhào ér wáng, shí wèi kě ěr. jīn jūn nǎi qiú zhào wáng, cǐ liǎng rén míng wèi qiú zhào wáng, shí yù yàn shā zhī, cǐ liǎng rén fēn zhào zì lì. fū yǐ yī zhào shàng yì yàn, kuàng yǐ liǎng xián wáng zuǒ tí yòu qiè ér zé shā wáng zhī zuì? miè yàn yì yǐ! yàn jiāng nǎi guī zhào wáng, yǎng zú wèi yù ér guī.
趙王與張耳、陳餘北略地燕界,趙王間出,為燕軍所得,燕囚之,欲求割地;使者往請,燕輒殺之。有廝養卒走燕壁,見燕將曰:「君知張耳、陳餘何欲?」曰:「欲得其王耳。」趙養卒笑曰:「君未知此兩人所欲也。夫武臣、張耳、陳餘,杖馬棰下趙數十城,此亦各欲南面而王,豈欲為將相終已邪?顧其勢初定,未敢參分而王,且以少長先立武臣為王,以持趙心。今趙地已服,此兩人亦欲分趙而王,時未可耳。今君乃囚趙王,此兩人名為求趙王,實欲燕殺之,此兩人分趙自立。夫以一趙尚易燕,況以兩賢王左提右挈而責殺王之罪?滅燕易矣!」燕將乃歸趙王,養卒為御而歸。
zhōu shì zì dí hái, zhì wèi dì, yù lì gù wèi gōng zǐ níng líng jūn jiù wèi wáng. jiù zài chén, bù dé zhī wèi. wèi dì yǐ dìng, zhū hóu jiē yù lì zhōu shì wèi wèi wáng. shì yuē: tiān xià hūn luàn, zhōng chén nǎi jiàn. jīn tiān xià gòng pàn qín, qí yì bì lì wèi wáng hòu nǎi kě. zhū hóu gù qǐng lì shì, shì zhōng cí bù shòu yíng wèi jiù yú chén, wǔ fǎn, chén wáng nǎi qiǎn zhī, lì jiù wèi wèi wáng, shì wèi wèi xiāng.
周市自狄還,至魏地,欲立故魏公子寧陵君咎為王。咎在陳,不得之魏。魏地已定,諸侯皆欲立周市為魏王。市曰:「天下昏亂,忠臣乃見。今天下共畔秦,其義必立魏王后乃可。」諸侯固請立市,市終辭不受;迎魏咎於陳,五反,陳王乃遣之,立咎為魏王,市為魏相。
shì suì, èr shì fèi wèi jūn jiǎo wèi shù rén, wèi jué sì.
是歲,二世廢衛君角為庶人,衛絕祀。