qǐ zhe yōng kùn dūn jiǔ yuè, jǐn chóng guāng dān è, fán sān nián yǒu qí.
起著雍困敦九月，尽重光单阏，凡三年有奇。

tài zōng wén wǔ dà shèng dà guǎng xiào huáng dì shàng zhī zhōng
太宗文武大圣大广孝皇帝上之中

　 zhēn guān èr nián wù zǐ, gōng yuán liù èr bā nián
◎　贞观二年戊子，公元六二八年

jiǔ yuè, bǐng wǔ, chū lìng zhì shì guān wèi zài běn pǐn zhī shàng.
九月，丙午，初令致仕官位在本品之上。

shàng yuē:" bǐ jiàn qún chén lǚ shàng biǎo hè xiáng ruì, fū jiā jǐ rén zú ér wú ruì, bù hài wèi yáo shùn bǎi xìng chóu yuàn ér duō ruì, bù hài wèi jié zhòu. hòu wèi zhī shì, lì fén lián lǐ mù, zhǔ bái zhì ér shí zhī, qǐ zú wèi zhì zhì hū!" dīng wèi, zhào:" zì jīn dà ruì tīng biǎo wén, zì wài zhū ruì, shēn suǒ sī ér yǐ." cháng yǒu bái què gòu cháo yú qǐn diàn huái shàng, hé huān rú yāo gǔ, zuǒ yòu chēng hè. shàng yuē:" wǒ cháng xiào suí yáng dì hǎo xiáng ruì. ruì zài dé xián, cǐ hé zú hè!" mìng huǐ qí cháo, zòng què yú yě wài.
上曰：“比见群臣屡上表贺祥瑞，夫家给人足而无瑞，不害为尧、舜；百姓愁怨而多瑞，不害为桀、纣。后魏之世，吏焚连理木，煮白雉而食之，岂足为至治乎！”丁未，诏：“自今大瑞听表闻，自外诸瑞，申所司而已。”尝有白鹊构巢于寝殿槐上，合欢如腰鼓，左右称贺。上曰：“我常笑隋炀帝好祥瑞。瑞在得贤，此何足贺！”命毁其巢，纵鹊于野外。

tiān shǎo yǔ, zhōng shū shè rén lǐ bǎi yào shàng yán:" wǎng nián suī chū gōng rén, qiè wén tài shàng huáng gōng jí yè tíng gōng rén, wú yòng zhě shàng duō, qǐ wéi xū fèi yī shí, qiě yīn qì yù jī, yì zú zhì hàn." shàng yuē:" fù rén yōu bì shēn gōng, chéng wèi kě mǐn. sǎ sǎo zhī yú, yì hé suǒ yòng, yí jiē chū zhī, rèn qiú kàng lì." yú shì qiǎn shàng shū zuǒ chéng dài zhòu jǐ shì zhōng huán shuǐ dù zhèng lún yú yè tíng xī mén jiǎn chū zhī, qián hòu suǒ chū sān qiān yú rén.
天少雨，中书舍人李百药上言：“往年虽出宫人，窃闻太上皇宫及掖庭宫人，无用者尚多，岂惟虚费衣食，且阴气郁积，亦足致旱。”上曰：“妇人幽闭深宫，诚为可愍。洒扫之馀，亦何所用，宜皆出之，任求伉俪。”于是遣尚书左丞戴胄、给事中洹水杜正伦于掖庭西门简出之，前后所出三千馀人。

jǐ wèi, tū jué kòu biān. cháo chén huò qǐng xiū gǔ cháng chéng, fā mín chéng bǎo zhàng, shàng yuē:" tū jué zāi yì xiāng réng, xié lì bù jù ér xiū dé, bào nüè zī shén, gǔ ròu xiāng gōng, wáng zài zhāo xī. zhèn fāng wèi gōng sǎo qīng shā mò, ān yòng láo mín yuǎn xiū zhàng sāi hū!"
己未，突厥寇边。朝臣或请修古长城，发民乘堡障，上曰：“突厥灾异相仍，颉利不惧而修德，暴虐滋甚，骨肉相攻，亡在朝夕。朕方为公扫清沙漠，安用劳民远修障塞乎！”

rén shēn, yǐ qián sī nóng qīng dòu jìng wèi xià zhōu dū du. jìng zài sī nóng, shǎo qīng zhào yuán kǎi shàn jù liǎn, jìng bǐ zhī, duì guān shǔ dà yán yuē:" suí yáng dì shē chǐ zhòng liǎn, sī nóng fēi gōng bù kě jīn tiān zǐ jié jiǎn ài mín, gōng hé suǒ yòng zāi!" yuán kǎi dà cán.
壬申，以前司农卿窦静为夏州都督。静在司农，少卿赵元楷善聚敛，静鄙之，对官属大言曰：“隋炀帝奢侈重敛，司农非公不可；今天子节俭爱民，公何所用哉！”元楷大惭。

shàng wèn wáng guī yuē:" jìn shì wèi guó zhě yì bù jí qián gǔ, hé yě?" duì yuē:" hàn shì shàng rú shù, zǎi xiàng duō yòng jīng shù shì, gù fēng sú chún hòu jìn shì chóng wén qīng rú, cān yǐ fǎ lǜ, cǐ zhì huà zhī suǒ yǐ yì shuāi yě." shàng rán zhī.
上问王珪曰：“近世为国者益不及前古，何也？”对曰：“汉世尚儒术，宰相多用经术士，故风俗淳厚；近世重文轻儒，参以法律，此治化之所以益衰也。”上然之。

dōng, shí yuè, yù shǐ dài fū cān yù cháo zhèng ān jí xiāng gōng dù yān hōng.
冬，十月，御史大夫参预朝政安吉襄公杜淹薨。

jiāo zhōu dū du suì ān gōng shòu yǐ tān de zuì, shàng yǐ yíng zhōu cì shǐ lú zǔ shàng cái jiān wén wǔ, lián píng gōng zhí, zhēng rù cháo, yù yǐ" jiāo zhǐ jiǔ bù dé rén, xū qīng zhèn fǔ." zǔ shàng bài xiè ér chū, jì ér huǐ zhī, cí yǐ jiù jí. shàng qiǎn dù rú huì děng yù zhǐ yuē:" pǐ fū yóu dūn rán nuò, nài hé jì xǔ zhèn ér fù huǐ zhī!" zǔ shàng gù cí. wù zǐ, shàng fù yǐn jiàn, yù zhī, zǔ shàng gù zhí bù kě. shàng dà nù yuē:" wǒ shǐ rén bù xíng, hé yǐ wéi zhèng!" mìng zhǎn yú cháo táng, xún huǐ zhī. tā rì, yǔ shì chén lùn" qí wén xuān dì hé rú rén?" wèi zhēng duì yuē:" wén xuān kuáng bào, rán rén yǔ zhī zhēng, shì lǐ qū zé cóng zhī. yǒu qián qīng zhōu zhǎng shǐ wèi kǎi shǐ yú liáng hái, chú guāng zhōu zhǎng shǐ, bù kěn xíng, yáng zūn yàn zòu zhī. wén xuān nù, zhào ér zé zhī. kǎi yuē:' wén xuān gù wèi zūn yàn yuē:' qí yán yǒu lǐ, qīng shè zhī.' cǐ qí suǒ zhǎng yě." shàng yuē:" rán. xiàng zhě lú zǔ shàng suī shī rén chén zhī yì, zhèn shā zhī yì wèi tài bào, yóu cǐ yán zhī, bù rú wén xuān yǐ!" mìng fù qí guān yìn.
交州都督遂安公寿以贪得罪，上以瀛州刺史卢祖尚才兼文武，廉平公直，征入朝，谕以“交趾久不得人，须卿镇抚。”祖尚拜谢而出，既而悔之，辞以旧疾。上遣杜如晦等谕旨曰：“匹夫犹敦然诺，奈何既许朕而复悔之！”祖尚固辞。戊子，上复引见，谕之，祖尚固执不可。上大怒曰：“我使人不行，何以为政！”命斩于朝堂，寻悔之。他日，与侍臣论“齐文宣帝何如人？”魏征对曰：“文宣狂暴，然人与之争，事理屈则从之。有前青州长史魏恺使于梁还，除光州长史，不肯行，杨遵彦奏之。文宣怒，召而责之。恺曰：‘文宣顾谓遵彦曰：‘其言有理，卿赦之。’此其所长也。”上曰：“然。向者卢祖尚虽失人臣之义，朕杀之亦为太暴，由此言之，不如文宣矣！”命复其官廕。

zhēng zhuàng mào bù yú zhōng rén, ér yǒu dǎn lüè, shàn huí rén zhǔ yì, měi fàn yán kǔ jiàn huò féng shàng nù shén, zhēng shén sè bù yí, shàng yì wèi zhī jì wēi. cháng yè gào shàng zhǒng, hái, yán yú shàng yuē:" rén yán bì xià yù xìng nán shān, wài jiē yán zhuāng yǐ bì, ér jìng bù xíng, hé yě?" shàng xiào yuē:" chū shí yǒu cǐ xīn, wèi qīng chēn, gù zhōng chuò ěr." shàng cháng dé jiā yào, zì bì zhī, wàng jiàn zhēng lái, nì huái zhōng zhēng zòu shì gù jiǔ bù yǐ, yào jìng sǐ huái zhōng.
征状貌不逾中人，而有胆略，善回人主意，每犯颜苦谏；或逢上怒甚，征神色不移，上亦为之霁威。尝谒告上冢，还，言于上曰：“人言陛下欲幸南山，外皆严装已毕，而竟不行，何也？”上笑曰：“初实有此心，畏卿嗔，故中辍耳。”上尝得佳鹞，自臂之，望见征来，匿怀中；征奏事固久不已，鹞竟死怀中。

shí yī yuè, xīn yǒu, shàng sì yuán qiū.
十一月，辛酉，上祀圜丘。

shí èr yuè, rén wǔ, yǐ huáng mén shì láng wáng guī wèi shǒu shì zhōng. shàng cháng xián jū, yǔ guī yǔ, yǒu měi rén shì cè, shàng zhǐ shì guī yuē:" cǐ lú jiāng wáng yuàn zhī jī yě, yuàn shā qí fū ér nà zhī." guī bì xí yuē:" bì xià yǐ lú jiāng nà zhī wéi shì xié, fēi xié?" shàng yuē:" shā rén ér qǔ qí qī, qīng hé wèn shì fēi!" duì yuē:" xī qí huán gōng zhī guō gōng zhī suǒ yǐ wáng, yóu shàn shàn ér bù néng yòng, rán qì qí suǒ yán zhī rén, guǎn zhòng yǐ wéi wú yì yú guō gōng. jīn cǐ měi rén shàng zài zuǒ yòu, chén yǐ wéi shèng xīn shì zhī yě." shàng yuè, jí chū zhī, hái qí qīn zú.
十二月，壬午，以黄门侍郎王珪为守侍中。上尝闲居，与珪语，有美人侍侧，上指示珪曰：“此庐江王瑗之姬也，瑗杀其夫而纳之。”珪避席曰：“陛下以庐江纳之为是邪，非邪？”上曰：“杀人而取其妻，卿何问是非！”对曰：“昔齐桓公知郭公之所以亡，由善善而不能用，然弃其所言之人，管仲以为无异于郭公。今此美人尚在左右，臣以为圣心是之也。”上悦，即出之，还其亲族。

shàng shǐ tài cháng shǎo qīng zǔ xiào sūn jiào gōng rén yīn yuè, bù chēng zhǐ, shàng zé zhī. wēn yàn bó wáng guī jiàn yuē:" xiào sūn yǎ shì, jīn nǎi shǐ zhī jiào gōng rén, yòu cóng ér qiǎn zhī, chén qiè yǐ wéi bù kě." shàng nù yuē:" zhèn zhì qīng děng yú fù xīn, dāng jié zhōng zhí yǐ shì wǒ, nǎi fù xià wǎng shàng, wèi xiào sūn yóu shuì xié?" yàn bó bài xiè. guī bù bài, yuē:" bì xià zé chén yǐ zhōng zhí, jīn chén suǒ yán qǐ sī qū xié! cǐ nǎi bì xià fù chén, fēi chén fù bì xià." shàng mò rán ér bà. míng rì, shàng wèi fáng xuán líng yuē:" zì gǔ dì wáng nà jiàn chéng nán, zhèn zuó zé wēn yàn bó wáng guī zhì jīn huǐ zhī. gōng děng wù wèi cǐ bù jìn yán yě."
上使太常少卿祖孝孙教宫人音乐，不称旨，上责之。温彦博、王珪谏曰：“孝孙雅士，今乃使之教宫人，又从而谴之，臣窃以为不可。”上怒曰：“朕置卿等于腹心，当竭忠直以事我，乃附下罔上，为孝孙游说邪？”彦博拜谢。珪不拜，曰：“陛下责臣以忠直，今臣所言岂私曲邪！此乃陛下负臣，非臣负陛下。”上默然而罢。明日，上谓房玄龄曰：“自古帝王纳谏诚难，朕昨责温彦博、王珪、至今悔之。公等勿为此不尽言也。”

shàng yuē:" wèi zhèn yǎng mín zhě, wéi zài dū du cì shǐ, zhèn cháng shū qí míng yú píng fēng, zuò wò guān zhī, dé qí zài guān shàn è zhī jī, jiē zhù yú míng xià, yǐ bèi chù zhì. xiàn lìng yóu wéi qīn mín, bù kě bù zé." nǎi mìng nèi wài wǔ pǐn yǐ shàng, gè jǔ kān wèi xiàn lìng zhě, yǐ míng wén.
上曰：“为朕养民者，唯在都督、刺史，朕常疏其名于屏风，坐卧观之，得其在官善恶之迹，皆注于名下，以备黜陟。县令尤为亲民，不可不择。”乃命内外五品已上，各举堪为县令者，以名闻。

shàng yuē:" bǐ yǒu nú gào qí zhǔ fǎn zhě, cǐ bì shì. fū móu fǎn bù néng dú wèi, bì yú rén gòng zhī, hé huàn bù fā, hé bì shǐ nú gào xié! zì jīn yǒu nú gào zhǔ zhě, jiē wù shòu, réng zhǎn zhī."
上曰：“比有奴告其主反者，此弊事。夫谋反不能独为，必与人共之，何患不发，何必使奴告邪！自今有奴告主者，皆勿受，仍斩之。”

xī tū jué tǒng yè hù kè hán wèi qí bó fù suǒ shā bó fù zì lì, shì wèi mò hè duō hóu qū lì qí pí kè hán. guó rén bù fú, nǔ shǐ bì bù tuī ní shú mò hè shè wèi kè hán, ní shú bù kě. tǒng yè hù zhī zǐ xì lì tè lè bì mò hè duō zhī huò, wáng zài kāng jū, ní shú yíng ér lì zhī, shì wèi yǐ pí bō luó sì yè hù kè hán, yǔ mò hè duō xiāng gōng, lián bīng bù xī, jù qiǎn shǐ lái qǐng hūn. shàng bù xǔ, yuē:" rǔ guó fāng luàn, jūn chén wèi dìng, hé dé yán hūn!" qiě yù yǐ gè shǒu bù fèn, wù fù xiāng gōng. yú shì xī yù zhū guó jí chì lēi xiān yì shǔ xī tū jué zhě jiē pàn zhī.
西突厥统叶护可汗为其伯父所杀；伯父自立，是为莫贺咄侯屈利俟毘可汗。国人不服，弩矢毕部推泥孰莫贺设为可汗，泥孰不可。统叶护之子咥力特勒避莫贺咄之祸，亡在康居，泥孰迎而立之，是为乙毘钵罗肆叶护可汗，与莫贺咄相攻，连兵不息，俱遣使来请婚。上不许，曰：“汝国方乱，君臣未定，何得言婚！”且谕以各守部分，勿复相攻。于是西域诸国及敕勒先役属西突厥者皆叛之。

tū jué běi biān zhū xìng duō pàn xié lì kè hán guī xuē yán tuó, gòng tuī qí qí jīn yí nán wèi kè hán, yí nán bù gǎn dāng. shàng fāng tú xié lì, qiǎn yóu jī jiāng jūn qiáo shī wàng jiān dào jī cè shū bài yí nán wéi zhēn zhū pí jiā kè hán, cì yǐ gǔ dào. yí nán dà xǐ, qiǎn shǐ rù gòng, jiàn yá yú dà mò zhī yù dū jūn shān xià, dōng zhì mò hé, xī zhì xī tū jué, nán jiē shā qì, běi zhì jù lún shuǐ huí hé bá yě gǔ ā diē tóng luó pū gǔ zhū bù luò jiē shǔ yān.
突厥北边诸姓多叛颉利可汗归薛延陀，共推其俟斤夷男为可汗，夷男不敢当。上方图颉利，遣游击将军乔师望间道赍册书拜夷男为真珠毘伽可汗，赐以鼓纛。夷男大喜，遣使入贡，建牙于大漠之郁督军山下，东至靺鞨，西至西突厥，南接沙碛，北至俱伦水；回纥、拔野古、阿跌、同罗、仆骨、诸部落皆属焉。

　 zhēn guān sān nián jǐ chǒu gōng yuán liù èr jiǔ nián
◎　贞观三年己丑、公元六二九年

chūn, zhēng yuè, wù wǔ, shàng sì tài miào guǐ hài, gēng jí yú dōng jiāo.
春，正月，戊午，上祀太庙；癸亥，耕藉于东郊。

shā mén fǎ yǎ zuò yāo yán zhū. sī kōng péi jì cháng wén qí yán, xīn wèi, jì zuò miǎn guān, qiǎn huán xiāng lǐ. jì qǐng liú jīng shī, shàng shù zhī yuē:" jì gōng xūn yōng, ān dé zhì cǐ! zhí yǐ ēn zé wèi qún chén dì yī. wǔ dé zhī jì huò lù gōng xíng, jì gāng wěn luàn, jiē gōng zhī yóu yě, dàn yǐ gù jiù bù rěn jǐn fǎ. dé guī shǒu fén mù, xìng yǐ duō yǐ!" jì suì guī pú zhōu. wèi jǐ, yòu zuò kuáng rén xìn xíng yán jì yǒu tiān mìng, jì bù yǐ wén, dāng sǐ liú jìng zhōu. huì shān qiāng zuò luàn, huò yán jié jì wéi zhǔ. shàng yuē:" jì dāng sǐ, wǒ shēng zhī, bì bù rán yě." é wén jì shuài jiā tóng pò zéi. shàng sī qí zuǒ mìng zhī gōng, zhēng rù cháo, huì zú.
沙门法雅坐妖言诛。司空裴寂尝闻其言，辛未，寂坐免官，遣还乡里。寂请留京师，上数之曰：“计公勋庸，安得至此！直以恩泽为群臣第一。武德之际货赂公行，纪纲紊乱，皆公之由也，但以故旧不忍尽法。得归守坟墓，幸已多矣！”寂遂归蒲州。未几，又坐狂人信行言寂有天命，寂不以闻，当死；流静州。会山羌作乱，或言劫寂为主。上曰：“寂当死，我生之，必不然也。”俄闻寂帅家僮破贼。上思其佐命之功，征入朝，会卒。

èr yuè, wù yín, yǐ fáng xuán líng wèi zuǒ pú yè, dù rú huì wèi yòu pú yè, yǐ shàng shū yòu chéng wèi zhēng shǒu mì shū jiān, cān yù cháo zhèng.
二月，戊寅，以房玄龄为左仆射，杜如晦为右仆射，以尚书右丞魏征守秘书监，参预朝政。

sān yuè, jǐ yǒu, shàng lù xì qiú. yǒu liú gōng zhě, jǐng yǒu" shèng" wén, zì yún" dāng shèng tiān xià", zuò shì xì yù. shàng yuē:" ruò tiān jiàng xìng zhī, fēi zhèn suǒ néng chú ruò wú tiān mìng,' shèng' wén hé wéi!" nǎi shì zhī.
三月，己酉，上录系囚。有刘恭者，颈有“胜”文，自云“当胜天下”，坐是系狱。上曰：“若天将兴之，非朕所能除；若无天命，‘胜’文何为！”乃释之。

dīng sì, shàng wèi fáng xuán líng dù rú huì yuē:" gōng wèi pú yè, dāng guǎng qiú xián rén, suí cái shòu rèn, cǐ zǎi xiàng zhī zhí yě. bǐ wén tīng shòu cí sòng, rì bù xiá jǐ, ān néng zhù zhèn qiú xián hū!" yīn chì" shàng shū xì wù shǔ zuǒ yòu chéng, wéi dà shì yīng zòu zhě, nǎi guān pú yè."
丁巳，上谓房玄龄、杜如晦曰：“公为仆射，当广求贤人，随才授任，此宰相之职也。比闻听受辞讼，日不暇给，安能助朕求贤乎！”因敕“尚书细务属左右丞，唯大事应奏者，乃关仆射。”

xuán líng míng dá lì shì, fǔ yǐ wén xué, sù yè jìn xīn, wéi kǒng yī wù shī suǒ yòng fǎ kuān píng, wén rén yǒu shàn, ruò jǐ yǒu zhī, bù yǐ qiú bèi qǔ rén, bù yǐ jǐ zhǎng gé wù. yǔ dù rú huì yǐn bá shì lèi, cháng rú bù jí. zhì yú tái gé guī mó, jiē èr rén suǒ dìng. shàng měi yǔ xuán líng móu shì, bì yuē:" fēi rú huì bù néng jué." jí rú huì zhì, zú yòng xuán líng zhī cè. gài xuán líng shàn móu, rú huì néng duàn gù yě. èr rén shēn xiāng de, tóng xīn xùn guó, gù táng shì chēng xián xiàng zhě, tuī fáng dù yān. xuán líng suī méng chǒng dài, huò yǐ shì bèi qiǎn, zhé lèi rì yì cháo táng, jī sǎng qǐng zuì, kǒng jù ruò wú suǒ róng.
玄龄明达吏事，辅以文学，夙夜尽心，惟恐一物失所；用法宽平，闻人有善，若己有之，不以求备取人，不以己长格物。与杜如晦引拔士类，常如不及。至于台阁规模，皆二人所定。上每与玄龄谋事，必曰：“非如晦不能决。”及如晦至，卒用玄龄之策。盖玄龄善谋，如晦能断故也。二人深相得，同心徇国，故唐世称贤相者，推房、杜焉。玄龄虽蒙宠待，或以事被谴，辄累日诣朝堂，稽颡请罪，恐惧若无所容。

xuán líng jiān xiū guó shǐ, shàng yǔ zhī yuē:" bǐ jiàn hàn shū zài zǐ xū shàng lín fù, fú huá wú yòng. qí shàng shū lùn shì, cí lǐ qiè zhí zhě, zhèn cóng yǔ bù cóng, jiē dāng zài zhī."
玄龄监修国史，上语之曰：“比见《汉书》载《子虚》、《上林赋》，浮华无用。其上书论事，词理切直者，朕从与不从，皆当载之。”

xià, sì yuè, yǐ hài, shàng huáng xǐ jū hóng yì gōng, gēng míng dà ān gōng. shàng shǐ yù tài jí diàn, wèi shì chén yuē:" zhōng shū mén xià, jī yào zhī sī, zhào chì yǒu bù biàn zhě, jiē yīng lùn zhí. bǐ lái wéi dǔ shùn cóng, bù wén wéi yì. ruò dàn xíng wén shū, zé shuí bù kě wèi, hé bì zé cái yě!" fáng xuán líng děng jiē dùn shǒu xiè. gù shì: fán jūn guó dà shì, zé zhōng shū shè rén gè zhí suǒ jiàn, zá shǔ qí míng, wèi zhī wǔ huā pàn shì. zhōng shū shì láng zhōng shū lìng shěng shěn zhī, jǐ shì zhōng huáng mén shì láng bó zhèng zhī. shàng shǐ shēn míng jiù zhì, yóu shì xiān yǒu bài shì.
夏，四月，乙亥，上皇徙居弘义宫，更名大安宫。上始御太极殿，谓侍臣曰：“中书、门下，机要之司，诏敕有不便者，皆应论执。比来唯睹顺从，不闻违异。若但行文书，则谁不可为，何必择才也！”房玄龄等皆顿首谢。故事：凡军国大事，则中书舍人各执所见，杂署其名，谓之五花判事。中书侍郎、中书令省审之，给事中、黄门侍郎驳正之。上始申明旧制，由是鲜有败事。

chí píng rén mǎ zhōu, kè yóu cháng ān, shě yú zhōng láng jiàng cháng hé zhī jiā. liù yuè, rén wǔ, yǐ hàn, zhào wén wǔ guān jí yán dé shī. hé wǔ rén bù xué, bù zhī suǒ yán, zhōu dài zhī chén pián yí èr shí yú tiáo. shàng guài qí néng, yǐ wèn hé, duì yuē:" cǐ fēi chén suǒ néng, jiā kè mǎ zhōu wèi chén jù cǎo ěr." shàng jí zhào zhī wèi zhì, qiǎn shǐ dū cù zhě shù bèi. jí yè jiàn, yǔ yǔ, shén yuè, lìng zhí mén xià shěng, xún chú jiān chá yù shǐ, fèng shǐ chēng zhǐ. shàng yǐ cháng hé wéi zhī rén, cì juàn sān bǎi pǐ.
茌平人马周，客游长安，舍于中郎将常何之家。六月，壬午，以旱，诏文武官极言得失。何武人不学，不知所言，周代之陈便宜二十馀条。上怪其能，以问何，对曰：“此非臣所能，家客马周为臣具草耳。”上即召之；未至，遣使督促者数辈。及谒见，与语，甚悦，令直门下省，寻除监察御史，奉使称旨。上以常何为知人，赐绢三百匹。

qiū, bā yuè, jǐ sì shuò, rì yǒu shí zhī.
秋，八月，己巳朔，日有食之。

bǐng zǐ, xuē yán tuó pí jiā kè hán qiǎn qí dì tǒng tè lè rù gòng, shàng cì yǐ bǎo dāo jí bǎo biān, wèi yuē:" qīng suǒ bù yǒu dà zuì zhě zhǎn zhī, xiǎo zuì zhě biān zhī." yí nán shén xǐ. tū jué xié lì kè hán dà jù, shǐ qiǎn shǐ chēng chén, qǐng shàng gōng zhǔ, xiū xù lǐ.
丙子，薛延陀毘伽可汗遣其弟统特勒入贡，上赐以宝刀及宝鞭，谓曰：“卿所部有大罪者斩之，小罪者鞭之。”夷男甚喜。突厥颉利可汗大惧，始遣使称臣，请尚公主，修婿礼。

dài zhōu dū du zhāng gōng jǐn shàng yán tū jué kě qǔ zhī zhuàng, yǐ wéi:" xié lì zòng yù chěng bào, zhū zhōng liáng, nì jiān nìng, yī yě. xuē yán tuó děng zhū bù jiē pàn, èr yě. tū lì tà shè yù gǔ shè jiē dé zuì, wú suǒ zì róng, sān yě. sài běi shuāng zǎo, hóu liáng fá jué, sì yě. xié lì shū qí zú lèi, qīn wěi zhū hú, hú rén fǎn fù, dà jūn yī lín, bì shēng nèi biàn, wǔ yě, huá rén rù běi, qí zhòng shén duō, bǐ wén suǒ zài xiào jù, bǎo jù shān xiǎn, dà jūn chū sài, zì rán xiǎng yìng, liù yě." shàng yǐ xié lì kè hán jì qǐng hé qīn, fù yuán liáng shī dōu, dīng hài, mìng bīng bù shàng shū lǐ jìng wèi xíng jūn zǒng guǎn tǎo zhī, yǐ zhāng gōng jǐn wèi fù.
代州都督张公谨上言突厥可取之状，以为：“颉利纵欲逞暴，诛忠良，昵奸佞，一也。薛延陀等诸部皆叛，二也。突利、拓设、欲谷设皆得罪，无所自容，三也。塞北霜早，糇粮乏绝，四也。颉利疏其族类，亲委诸胡，胡人反覆，大军一临，必生内变，五也，华人入北，其众甚多，比闻所在啸聚，保据山险，大军出塞，自然响应，六也。”上以颉利可汗既请和亲，复援梁师都，丁亥，命兵部尚书李靖为行军总管讨之，以张公谨为副。

jiǔ yuè, bǐng wǔ, tū jué qí jīn jiǔ rén shuài sān qiān qí lái jiàng. wù wǔ, bá yě gǔ pū gǔ tóng luó xī qiú zhǎng bìng shuài zhòng lái jiàng.
九月，丙午，突厥俟斤九人帅三千骑来降。戊午，拔野古、仆骨、同罗、奚酋长并帅众来降。

dōng, shí yī yuè, xīn chǒu, tū jué kòu hé xī, sù zhōu cì shǐ gōng sūn wǔ dá gān zhōu cì shǐ chéng rén zhòng yǔ zhàn, pò zhī, bǔ lǔ qiān yú kǒu.
冬，十一月，辛丑，突厥寇河西，肃州刺史公孙武达、甘州刺史成仁重与战，破之，捕虏千馀口。

shàng qiǎn shǐ zhì liáng zhōu, dū du lǐ dà liàng yǒu jiā yīng, shǐ zhě fěng dà liàng shǐ xiàn zhī, dà liàng mì biǎo yuē:" bì xià jiǔ jué tián yóu ér shǐ zhě qiú yīng. ruò bì xià zhī yì, shēn guāi xī zhǐ rú qí zì shàn, nǎi shì shǐ fēi qí rén." guǐ mǎo, shàng wèi shì chén yuē:" lǐ dà liàng kě wèi zhōng zhí." shǒu zhào bāo měi, cì yǐ hú píng jí xún yuè hàn jì.
上遣使至凉州，都督李大亮有佳鹰，使者讽大亮使献之，大亮密表曰：“陛下久绝畋游而使者求鹰。若陛下之意，深乖昔旨；如其自擅，乃是使非其人。”癸卯，上谓侍臣曰：“李大亮可谓忠直。”手诏褒美，赐以胡瓶及荀悦《汉纪》。

gēng shēn, yǐ bīng zhōu dū du lǐ shì jī wèi tōng hàn dào héng jūn zǒng guǎn, bīng bù shàng shū lǐ jìng wèi dìng xiāng dào héng jūn zǒng guǎn, huá zhōu cì shǐ chái shào wèi jīn hé dào héng jūn zǒng guǎn, líng zhōu dà dū dū xuē wàn chè wèi chàng wǔ dào héng jūn zǒng guǎn, zhòng hé shí yú wàn, jiē shòu lǐ jìng jié dù, fēn dào chū jī tū jué.
庚申，以并州都督李世勣为通汉道行军总管，兵部尚书李靖为定襄道行军总管，华州刺史柴绍为金河道行军总管，灵州大都督薛万彻为畅武道行军总管，众合十馀万，皆受李靖节度，分道出击突厥。

yǐ chǒu, rèn chéng wáng dào zōng jī tū jué yú líng zhōu, pò zhī.
乙丑，任城王道宗击突厥于灵州，破之。

shí èr yuè, wù chén, tū lì kè hán rù cháo, shàng wèi shì chén yuē:" wǎng zhě tài shàng huáng yǐ bǎi xìng zhī gù, chēng chén yú tū jué, zhèn cháng tòng xīn. jīn chán yú jī sǎng, shù jī kě xuě qián chǐ."
十二月，戊辰，突利可汗入朝，上谓侍臣曰：“往者太上皇以百姓之故，称臣于突厥，朕常痛心。今单于稽颡，庶几可雪前耻。”

rén wǔ, mò hé qiǎn shǐ rù gòng, shàng yuē:" mò hé yuǎn lái, gài tū jué yǐ fú zhī gù yě. xī rén wèi yù róng wú shàng cè, zhèn jīn zhì ān zhōng guó, ér sì yí zì fú, qǐ fēi shàng cè hū!"
壬午，靺鞨遣使入贡，上曰：“靺鞨远来，盖突厥已服之故也。昔人谓御戎无上策，朕今治安中国，而四夷自服，岂非上策乎！”

guǐ wèi, yòu pú yè dù rú huì yǐ jí xùn wèi, shàng xǔ zhī.
癸未，右仆射杜如晦以疾逊位，上许之。

yǐ yǒu, shàng wèn jǐ shì zhōng kǒng yǐng dá yuē:" lún yǔ:' yǐ néng wèn yú bù néng, yǐ duō wèn yú guǎ, yǒu ruò wú, shí ruò xū.' hé wèi yě?" yǐng dá jù shì qí yì yǐ duì, qiě yuē:" fēi dú pǐ fū rú shì, dì wáng yì rán. dì wáng nèi yùn shén míng, wài dāng xuán mò, gù yì chēng' yǐ méng yǎng zhèng, yǐ míng yí lì zhòng.' ruò wèi jū zūn jí, xuàn yào cōng míng, yǐ cái líng rén, shì fēi jù jiàn, zé xià qíng bù tōng, qǔ wáng zhī dào yě." shàng shēn shàn qí yán.
乙酉，上问给事中孔颖达曰：“《论语》：‘以能问于不能，以多问于寡，有若无，实若虚。’何谓也？”颖达具释其义以对，且曰：“非独匹夫如是，帝王亦然。帝王内蕴神明，外当玄默，故《易》称‘以蒙养正，以明夷莅众。’若位居尊极，炫耀聪明，以才陵人，饰非拒谏，则下情不通，取亡之道也。”上深善其言。

gēng yín, tū jué yù shè shè shuài suǒ bù lái jiàng.
庚寅，突厥郁射设帅所部来降。

rùn yuè, dīng wèi, dōng xiè qiú zhǎng xiè yuán shēn nán xiè qiú zhǎng xiè qiáng lái zhāo. zhū xiè jiē nán mán bié zhǒng, zài qián zhōu zhī xī. zhào yǐ dōng xiè wèi yīng zhōu nán xiè wèi zhuāng zhōu, lì qián zhōu dū du.
闰月，丁未，东谢酋长谢元深、南谢酋长谢强来朝。诸谢皆南蛮别种，在黔州之西。诏以东谢为应州、南谢为庄州，隶黔州都督。

shì shí yuǎn fāng zhū guó lái zhāo gòng zhě shén zhòng, fú zhuāng guǐ yì, zhōng shū shì láng yán shī gǔ qǐng tú xiě yǐ shì hòu, zuò wáng huì tú, cóng zhī.
是时远方诸国来朝贡者甚众，服装诡异，中书侍郎颜师古请图写以示后，作《王会图》，从之。

yǐ chǒu, zāng kē qiú zhǎng xiè néng yǔ jí chōng zhōu mán rù gòng, zhào yǐ zāng kē wèi zāng zhōu dǎng qǐng qiú zhǎng xì fēng bù lài lái jiàng, yǐ qí dì wèi guǐ zhōu gè yǐ qí qiú zhǎng wèi cì shǐ. dǎng xiàng dì gèn sān qiān lǐ, xìng bié wèi bù, bù xiāng tǒng yī, xì fēng shì fèi tīng shì wǎng lì shì pō chāo shì yě cí shì páng dāng shì mǐ qín shì tuò bá shì, jiē dà xìng yě. bù lài jì wèi táng suǒ lǐ, yú bù xiāng jì lái jiàng, yǐ qí dì wèi jū fèng yán yuǎn sì zhōu.
乙丑，牂柯酋长谢能羽及充州蛮入贡，诏以牂柯为牂州；党顷酋长细封步赖来降，以其地为轨州；各以其酋长为刺史。党项地亘三千里，姓别为部，不相统壹，细封氏、费听氏、往利氏、颇超氏、野辞氏、旁当氏、米擒氏、拓跋氏，皆大姓也。步赖既为唐所礼，馀部相继来降，以其地为崌、奉、岩、远四州。

shì suì, hù bù zòu: zhōng guó rén zì sài wài guī, jí sì yí qián hòu jiàng fù zhě, nán zǐ yī bǎi èr shí yú wàn kǒu.
是岁，户部奏：中国人自塞外归，及四夷前后降附者，男子一百二十馀万口。

fáng xuán líng guī zhǎng nèi wài guān kǎo, zhì shū shì yù shǐ wàn nián quán wàn jì zòu qí bù píng, shàng mìng hóu jūn jí tuī zhī. wèi zhēng jiàn yuē:" xuán líng guī jiē cháo tíng jiù chén, sù yǐ zhōng zhí wèi bì xià suǒ wěi, suǒ kǎo jì duō, qí jiān néng wú yī èr rén bù dàng! chá qí qíng, zhōng fēi ā sī. ruò tuī dé qí shì, zé jiē bù kě xìn, qǐ dé fù dāng zhòng rèn! qiě wàn jì bǐ lái héng zài kǎo táng, céng wú bó zhèng jí shēn bù dé kǎo, nǎi shǐ chén lùn. cǐ zhèng yù jī bì xià zhī nù, fēi jié chéng xùn guó yě. shǐ tuī zhī dé shí, wèi zú bì yì cháo tíng ruò qí běn xū, tú shī bì xià wěi rèn dà chén zhī yì. chén suǒ ài zhě zhì tǐ, fēi gǎn gǒu sī èr chén." shàng nǎi shì bù wèn.
房玄龄、珪掌内外官考，治书侍御史万年权万纪奏其不平，上命侯君集推之。魏征谏曰：“玄龄、珪皆朝廷旧臣，素以忠直为陛下所委，所考既多，其间能无一二人不当！察其情，终非阿私。若推得其事，则皆不可信，岂得复当重任！且万纪比来恒在考堂，曾无驳正；及身不得考，乃始陈论。此正欲激陛下之怒，非竭诚徇国也。使推之得实，未足裨益朝廷；若其本虚，徒失陛下委任大臣之意。臣所爱者治体，非敢苟私二臣。”上乃释不问。

pú zhōu cì shǐ páng xiāng shòu zuò tān wū jiě rèn, zì chén cháng zài qín wáng mù fǔ shàng lián zhī, yù tīng hái jiù rèn. wèi zhēng jiàn yuē:" qín fǔ zuǒ yòu, zhōng wài shén duō, kǒng rén rén jiē shì ēn sī, shì shǐ wéi shàn zhě jù." shàng xīn rán nà zhī, wèi xiāng shòu yuē:" wǒ xī wèi qín wáng, nǎi yī fǔ zhī zhǔ jīn jū dà wèi, nǎi sì hǎi zhī zhǔ, bù dé dú sī gù rén. dà chén suǒ zhí rú shì, zhèn hé gǎn wéi!" cì bó qiǎn zhī. xiāng shòu liú tì ér qù.
濮州刺史庞相寿坐贪污解任，自陈尝在秦王幕府；上怜之，欲听还旧任。魏征谏曰：“秦府左右，中外甚多，恐人人皆恃恩私，是使为善者惧。”上欣然纳之，谓相寿曰：“我昔为秦王，乃一府之主；今居大位，乃四海之主，不得独私故人。大臣所执如是，朕何敢违！”赐帛遣之。相寿流涕而去。

　 zhēn guān sì nián gēng yín, gōng yuán liù sān líng nián
◎　贞观四年庚寅，公元六三零年

chūn, zhēng yuè, lǐ jìng shuài xiāo qí sān qiān zì mǎ yì jìn tún è yáng lǐng, yè xí dìng xiāng, pò zhī. tū jué xié lì kè hán bù yì jìng cù zhì, dà jīng yuē:" táng bù qīng guó ér lái, jìng hé gǎn gū jūn zhì cǐ!" qí cóng yī rì shù jīng, nǎi xǐ yá yú qì kǒu. jìng fù qiǎn dié lí qí xīn fù, xié lì suǒ qīn kāng sū mì yǐ suí xiāo hòu jí yáng dì zhī sūn zhèng dào lái jiàng. yǐ hài, zhì jīng shī. xiān shì, yǒu jiàng hú yán" zhōng guó rén huò qián tōng shū qǐ yú xiāo hòu zhě". zhì shì, zhōng shū shè rén yáng wén guàn qǐng jū zhī, shàng yuē:" tiān xià wèi dìng, tū jué fāng qiáng, yú mín wú zhī, huò yǒu sī shì. jīn tiān xià yǐ ān, jì wǎng zhī zuì, hé xū wèn yě!"
春，正月，李靖帅骁骑三千自马邑进屯恶阳岭，夜袭定襄，破之。突厥颉利可汗不意靖猝至，大惊曰：“唐不倾国而来，靖何敢孤军至此！”其从一日数惊，乃徙牙于碛口。靖复遣谍离其心腹，颉利所亲康苏密以隋萧后及炀帝之孙政道来降。乙亥，至京师。先是，有降胡言“中国人或潜通书启于萧后者”。至是，中书舍人杨文瓘请鞫之，上曰：“天下未定，突厥方强，愚民无知，或有斯事。今天下已安，既往之罪，何须问也！”

lǐ shì jī chū yún zhōng, yǔ tū jué zhàn yú bái dào, dà pò zhī.
李世勣出云中，与突厥战于白道，大破之。

èr yuè, jǐ hài, shàng xìng lí shān wēn tāng.
二月，己亥，上幸骊山温汤。

jiǎ chén, lǐ jìng pò tū jué xié lì kè hán yú yīn shān.
甲辰，李靖破突厥颉利可汗于阴山。

xiān shì, xié lì jì bài, cuàn yú tiě shān, yú zhòng shàng shù wàn qiǎn zhí shī sī lì rù jiàn, xiè zuì, qǐng jǔ guó nèi fù, shēn zì rù cháo. shàng qiǎn hóng lú qīng táng jiǎn děng wèi fǔ zhī, yòu zhào lǐ jìng jiāng bīng yíng xié lì. xié lì wài wèi bēi cí, nèi shí yóu yù, yù qí cǎo qīng mǎ féi, wáng rù mò běi. jìng yǐn bīng yǔ lǐ shì jī huì bái dào, xiāng yǔ móu yuē:" xié lì suī bài, qí zhòng yóu shèng, ruò zǒu dù qì běi, bǎo yī jiǔ xìng, dào zǔ qiě yuǎn, zhuī zhī nán jí. jīn zhào shǐ zhì bǐ, lǔ bì zì kuān, ruò xuǎn jīng qí yī wàn, jī èr shí rì liáng wǎng xí zhī, bù zhàn kě qín yǐ." yǐ qí móu gào zhāng gōng jǐn, gōng jǐn yuē:" zhào shū yǐ xǔ qí jiàng, shǐ zhě zài bǐ, nài hé jī zhī!" jìng yuē:" cǐ hán xìn suǒ yǐ pò qí yě. táng jiǎn bèi hé zú xī!" suì lè bīng yè fā, shì jī jì zhī, jūn zhì yīn shān, yù tū jué qiān yú zhàng, fú yǐ suí jūn. xié lì jiàn shǐ zhě, dà xǐ, yì zì ān. jìng shǐ wǔ yì sū dìng fāng shuài èr bǎi qí wèi qián fēng, chéng wù ér xíng, qù yá zhàng qī lǐ, lǔ nǎi jué zhī. xié lì chéng qiān lǐ mǎ xiān zǒu, jìng jūn zhì, lǔ zhòng suì kuì. táng jiǎn tuō shēn dé guī. jìng zhǎn shǒu wàn yú jí, fú nán nǚ shí yú wàn, huò zá chù shù shí wàn, shā suí yì chéng gōng zhǔ, qín qí zi dié luó shī. xié lì shuài wàn yú rén yù dù qì, lǐ shì jī jūn yú qì kǒu, xié lì zhì, bù de dù, qí dà qiú zhǎng jiē shuài zhòng jiàng, shì jī lǔ wǔ wàn yú kǒu ér hái. chì dì zì yīn shān běi zhì dà mò, lù bù yǐ wén.
先是，颉利既败，窜于铁山，馀众尚数万；遣执失思力入见，谢罪，请举国内附，身自入朝。上遣鸿胪卿唐俭等慰抚之，又诏李靖将兵迎颉利。颉利外为卑辞，内实犹豫，欲俟草青马肥，亡入漠北。靖引兵与李世勣会白道，相与谋曰：“颉利虽败，其众犹盛，若走度碛北，保依九姓，道阻且远，追之难及。今诏使至彼，虏必自宽，若选精骑一万，赍二十日粮往袭之，不战可擒矣。”以其谋告张公谨，公谨曰：“诏书已许其降，使者在彼，奈何击之！”靖曰：“此韩信所以破齐也。唐俭辈何足惜！”遂勒兵夜发，世勣继之，军至阴山，遇突厥千馀帐，俘以随军。颉利见使者，大喜，意自安。靖使武邑苏定方帅二百骑为前锋，乘雾而行，去牙帐七里，虏乃觉之。颉利乘千里马先走，靖军至，虏众遂溃。唐俭脱身得归。靖斩首万馀级，俘男女十馀万，获杂畜数十万，杀隋义成公主，擒其子叠罗施。颉利帅万馀人欲度碛，李世勣军于碛口，颉利至，不得度，其大酋长皆帅众降，世勣虏五万馀口而还。斥地自阴山北至大漠，露布以闻。

bǐng wǔ, shàng hái gōng.
丙午，上还宫。

jiǎ yín, yǐ kè tū jué shè tiān xià. yǐ yù shǐ dài fū wēn yàn bó wèi zhōng shū lìng, shǒu shì zhōng wáng guī wèi shì zhōng shǒu hù bù shàng shū dài zhòu wèi hù bù shàng shū, cān yù cháo zhèng tài cháng shǎo qīng xiāo yǔ wèi yù shǐ dài fū, yǔ zǎi chén cān yì cháo zhèng.
甲寅，以克突厥赦天下。以御史大夫温彦博为中书令，守侍中王珪为侍中；守户部尚书戴胄为户部尚书，参预朝政；太常少卿萧瑀为御史大夫，与宰臣参议朝政。

sān yuè, wù chén, yǐ tū jué jiā bì tè lè ā shǐ nà sī mó wèi yòu wǔ xiū dà jiàng jūn.
三月，戊辰，以突厥夹毕特勒阿史那思摩为右武修大将军。

sì yí jūn zhǎng yì quē qǐng shàng wèi tiān kè hán, shàng yuē:" wǒ wèi dà táng tiān zǐ, yòu xià xíng kè hán shì hū?" qún chén jí sì yí jiē chēng wàn suì. shì hòu yǐ xǐ shū cì xī běi jūn zhǎng, jiē chēng tiān kè hán.
四夷君长诣阙请上为天可汗，上曰：“我为大唐天子，又下行可汗事乎？”群臣及四夷皆称万岁。是后以玺书赐西北君长，皆称天可汗。

gēng wǔ, tū jué sī jié qí jīn shuài zhòng sì wàn lái jiàng.
庚午，突厥思结俟斤帅众四万来降。

bǐng zǐ, yǐ tū lì kè hán wèi yòu wèi dà jiàng jūn běi píng jùn wáng.
丙子，以突利可汗为右卫大将军、北平郡王。

chū, shǐ bì kè hán yǐ qǐ mín mǔ dì sū ní shī wèi shā bō luó shè, dū bù luò wǔ wàn jiā, yá zhí líng zhōu xī běi. jí xié lì zhèng luàn, sū ní shī suǒ bù dú bù xié èr. tū lì zhī lái bēn yě, xié lì lì zhī wèi xiǎo kè hán. jí xié lì bài zǒu, wǎng yī zhī, jiāng bēn tǔ yù hún. dà tóng dào héng jūn zǒng guǎn rèn chéng wáng dào zōng yǐn bīng bī zhī, shǐ sū ní shī zhí sòng xié lì. xié lì yǐ shù qí yè zǒu, nì yú huāng gǔ. sū ní shī jù, chí zhuī huò zhī. gēng chén, xíng jūn fù zǒng guǎn zhāng bǎo xiāng shuài zhòng yǎn zhì shā bō luó yíng, fú xié lì sòng jīng shī, sū ní shī jǔ zhòng lái jiàng, mò nán zhī dì suì kōng.
初，始毕可汗以启民母弟苏尼失为沙钵罗设，督部落五万家，牙直灵州西北。及颉利政乱，苏尼失所部独不携贰。突利之来奔也，颉利立之为小可汗。及颉利败走，往依之，将奔吐谷浑。大同道行军总管任城王道宗引兵逼之，使苏尼失执送颉利。颉利以数骑夜走，匿于荒谷。苏尼失惧，驰追获之。庚辰，行军副总管张宝相帅众奄至沙钵罗营，俘颉利送京师，苏尼失举众来降，漠南之地遂空。

cài chéng gōng dù rú huì jí dǔ, shàng qiǎn tài zǐ wèn jí, yòu zì lín shì zhī. jiǎ shēn, hōng. shàng měi dé jiā wù, zhé sī rú huì, qiǎn shǐ cì qí jiā. jiǔ zhī, yǔ jí rú huì, bì liú tì, wèi fáng xuán líng yuē:" gōng yǔ rú huì tóng zuǒ zhèn, jīn dú jiàn gōng, bú jiàn rú huì yǐ!"
蔡成公杜如晦疾笃，上遣太子问疾，又自临视之。甲申，薨。上每得佳物，辄思如晦，遣使赐其家。久之，语及如晦，必流涕，谓房玄龄曰：“公与如晦同佐朕，今独见公，不见如晦矣！”

tū jué xié lì kè hán zhì cháng ān, xià, sì yuè, wù xū, shàng yù shùn tiān lóu, shèng chén wén wù, yǐn jiàn xié lì, shù zhī yuē:" rǔ jí fù xiōng zhī yè, zòng yín nüè yǐ qǔ wáng, zuì yī yě shù yǔ wǒ méng ér bèi zhī, èr yě shì qiáng hào zhàn, bào gǔ rú mǎng, sān yě róu wǒ jià sè, lüè wǒ zǐ nǚ, sì yě wǒ yòu rǔ zuì, cún rǔ shè jì, ér qiān yán bù lái, wǔ yě. rán zì biàn qiáo yǐ lái, bù fù dà rù wèi kòu, yǐ shì de bù sǐ ěr." xié lì kū xiè ér tuì. zhào guǎn yú tài pú, hòu lǐn shí zhī.
突厥颉利可汗至长安，夏，四月，戊戌，上御顺天楼，盛陈文物，引见颉利，数之曰：“汝藉父兄之业，纵淫虐以取亡，罪一也；数与我盟而背之，二也；恃强好战，暴骨如莽，三也；蹂我稼穑，掠我子女，四也；我宥汝罪，存汝社稷，而迁延不来，五也。然自便桥以来，不复大入为寇，以是得不死耳。”颉利哭谢而退。诏馆于太仆，厚廪食之。

shàng huáng wén qín xié lì, tàn yuē:" hàn gāo zǔ kùn bái dēng, bù néng bào jīn wǒ zi néng miè tū jué, wú tuō fù dé rén, fù hé yōu zāi!" shàng huáng zhào shàng yǔ guì chén shí yú rén jí zhū wáng fēi zhǔ zhì jiǔ líng yān gé, jiǔ hān, shàng huáng zì dàn pí pá, shàng qǐ wǔ, gōng qīng dié qǐ wèi shòu, dǎi yè ér bà.
上皇闻擒颉利，叹曰：“汉高祖困白登，不能报；今我子能灭突厥，吾托付得人，复何忧哉！”上皇召上与贵臣十馀人及诸王、妃、主置酒凌烟阁，酒酣，上皇自弹琵琶，上起舞，公卿迭起为寿，逮夜而罢。

tū jué jì wáng, qí bù luò huò běi fù xuē yán tuó, huò xī bēn xī yù, qí jiàng táng zhě shàng shí wàn kǒu, zhào qún chén yì qū chǔ zhī yí. cháo shì duō yán:" běi dí zì gǔ wèi zhōng guó huàn, jīn xìng ér pò wáng, yí xī xǐ zhī hé nán yǎn yù zhī jiān, fēn qí zhǒng luò, sǎn jū zhōu xiàn, jiào zhī gēng zhī, kě yǐ huà hú lǔ wèi nóng mín, yǒng kōng sài běi zhī dì." zhōng shū shì láng yán shī gǔ yǐ wéi:" tū jué tiě lè jiē shàng gǔ suǒ bù néng chén, bì xià jì dé ér chén zhī, qǐng jiē zhì zhī hé běi. fēn lì qiú zhǎng, lǐng qí bù luò, zé yǒng yǒng wú huàn yǐ." lǐ bù shì láng lǐ bǎi yào yǐ wéi:" tū jué suī yún yī guó, rán qí zhǒng lèi qū fēn, gè yǒu qiú shuài. jīn yí yīn qí lí sàn, gè jí běn bù shǔ wèi jūn zhǎng, bù xiāng chén shǔ zòng yù cún lì ā shǐ nà shì, wéi kě shǐ chén qí běn zú ér yǐ. guó fēn zé ruò ér yì zhì, shì dí zé nán xiāng tūn miè, gè zì bǎo quán, bì bù néng kàng héng zhōng guó. réng qǐng yú dìng xiāng zhì dū hù fǔ, wèi qí jié dù, cǐ ān biān zhī cháng cè yě." xià zhōu dū du dòu jìng yǐ wéi:" róng dí zhī xìng, yǒu rú qín shòu, bù kě yǐ xíng fǎ wēi, bù kě yǐ rén yì jiào, kuàng bǐ shǒu qiū zhī qíng, wèi yì wàng yě. zhì zhī zhōng guó, yǒu sǔn wú yì, kǒng yī dàn biàn shēng, fàn wǒ wáng lüè. mò ruò yīn qí pò wáng zhī yú, shī yǐ wàng wài zhī ēn, jiǎ zhī wáng hóu zhī hào, qī yǐ zōng shì zhī nǚ, fēn qí tǔ dì, xī qí bù luò, shǐ qí quán ruò shì fēn, yì wèi jī zhì, kě shǐ cháng wèi fān chén, yǒng bǎo biān sài." wēn yàn bó yǐ wéi:" xǐ yú yǎn yù zhī jiān, zé guāi wéi wù xìng, fēi suǒ yǐ cún yǎng zhī yě. qǐng zhǔn hàn jiàn wǔ gù shì, zhì jiàng xiōng nú yú sāi xià, quán qí bù luò, shùn qí tǔ sú, yǐ shí kōng xū zhī dì, shǐ wèi zhōng guó gǎn bì, cè zhī shàn zhě yě." wèi zhēng yǐ wéi:" tū jué shì wèi kòu dào, bǎi xìng zhī chóu yě jīn xìng ér pò wáng, bì xià yǐ qí jiàng fù, bù rěn jǐn shā, yí zòng zhī shǐ hái gù tǔ, bù kě liú zhī zhōng guó. fū róng dí rén miàn shòu xīn, ruò zé qǐng fú, qiáng zé pàn luàn, gù qí cháng xìng. jīn jiàng zhě zhòng jìn shí wàn, shù nián zhī hòu, fān xī bèi duō, bì wèi fù xīn zhī jí, bù kě huǐ yě. jìn chū zhū hú yǔ mín zá jū zhōng guó, guō qīn jiāng tǒng, jiē quàn wǔ dì qū chū sài wài yǐ jué luàn jiē, wǔ dì bù cóng. hòu èr shí yú nián, yī luò zhī jiān, suì wèi zhān qiú zhī yù, cǐ qián shì zhī míng jiàn yě!" yàn bó yuē:" wáng zhě zhī yú wàn wù. tiān fù dì zǎi, mí yǒu suǒ yí. jīn tū jué qióng lái guī wǒ, nài hé qì zhī ér bù shòu hū! kǒng zǐ yuē:' yǒu jiào wú lèi.' ruò jiù qí sǐ wáng, shòu yǐ shēng yè, jiào zhī lǐ yì, shù nián zhī hòu, xī wèi wú mín. xuǎn qí qiú zhǎng, shǐ rù sù wèi, wèi wēi huái dé, hé hòu huàn zhī yǒu!" shàng zú yòng yàn bó cè, chù tū jué jiàng zhòng, dōng zì yōu zhōu, xī zhì líng zhōu fēn tū lì gù suǒ tǒng zhī dì, zhì shùn yòu huà zhǎng sì zhōu dū du fǔ yòu fēn xié lì zhī dì wèi liù zhōu, zuǒ zhì dìng xiāng dū du fǔ, yòu zhì yún zhōng dū du fǔ, yǐ tǒng qí zhòng.
突厥既亡，其部落或北附薛延陀，或西奔西域，其降唐者尚十万口，诏群臣议区处之宜。朝士多言：“北狄自古为中国患，今幸而破亡，宜悉徙之河南兗、豫之间，分其种落，散居州县，教之耕织，可以化胡虏为农民，永空塞北之地。”中书侍郎颜师古以为：“突厥、铁勒皆上古所不能臣，陛下既得而臣之，请皆置之河北。分立酋长，领其部落，则永永无患矣。”礼部侍郎李百药以为：“突厥虽云一国，然其种类区分，各有酋帅。今宜因其离散，各即本部署为君长，不相臣属；纵欲存立阿史那氏，唯可使臣其本族而已。国分则弱而易制，势敌则难相吞灭，各自保全，必不能抗衡中国。仍请于定襄置都护府，为其节度，此安边之长策也。”夏州都督窦静以为：“戎狄之性，有如禽兽，不可以刑法威，不可以仁义教，况彼首丘之情，未易忘也。置之中国，有损无益，恐一旦变生，犯我王略。莫若因其破亡之馀，施以望外之恩，假之王侯之号，妻以宗室之女，分其土地，析其部落，使其权弱势分，易为羁制，可使常为籓臣，永保边塞。”温彦博以为：“徙于兗、豫之间，则乖违物性，非所以存养之也。请准汉建武故事，置降匈奴于塞下，全其部落，顺其土俗，以实空虚之地，使为中国扞蔽，策之善者也。”魏征以为：“突厥世为寇盗，百姓之仇也；今幸而破亡，陛下以其降附，不忍尽杀，宜纵之使还故土，不可留之中国。夫戎狄人面兽心，弱则请服，强则叛乱，固其常性。今降者众近十万，数年之后，蕃息倍多，必为腹心之疾，不可悔也。晋初诸胡与民杂居中国，郭钦、江统，皆劝武帝驱出塞外以绝乱阶，武帝不从。后二十馀年，伊、洛之间，遂为氈裘之域，此前事之明鉴也！”彦博曰：“王者之于万物。天覆地载，靡有所遗。今突厥穷来归我，奈何弃之而不受乎！孔子曰：‘有教无类。’若救其死亡，授以生业，教之礼义，数年之后，悉为吾民。选其酋长，使入宿卫，畏威怀德，何后患之有！”上卒用彦博策，处突厥降众，东自幽州，西至灵州；分突利故所统之地，置顺、祐、化、长四州都督府；又分颉利之地为六州，左置定襄都督府，右置云中都督府，以统其众。

wǔ yuè, xīn wèi, yǐ tū lì wèi shùn zhōu dū du, shǐ shuài qí bù luò zhī guān. shàng jiè zhī yuē:" ěr zǔ qǐ mín tǐng shēn bēn suí, suí lì yǐ wéi dà kè hán, yǎn yǒu běi huāng, ěr fù shǐ bì fǎn wèi suí huàn. tiān dào bù róng, gù shǐ ěr jīn rì luàn wáng rú cǐ. wǒ suǒ yǐ bù lì ěr wèi kè hán zhě, chéng qǐ mín qián shì gù yě. jīn mìng ěr wèi dū du, ěr yí shàn shǒu guó fǎ, wù xiāng qīn lüè, fēi tú yù zhōng guó jiǔ ān, yì shǐ ěr zōng zú yǒng quán yě!"
五月，辛未，以突利为顺州都督，使帅其部落之官。上戒之曰：“尔祖启民挺身奔隋，隋立以为大可汗，奄有北荒，尔父始毕反为隋患。天道不容，故使尔今日乱亡如此。我所以不立尔为可汗者，惩启民前事故也。今命尔为都督，尔宜善守国法，勿相侵掠，非徒欲中国久安，亦使尔宗族永全也！”

rén shēn, yǐ ā shǐ nà sū ní shī wèi huái dé jùn wáng, ā shǐ nà sī mó wèi huái huà jùn wáng. xié lì zhī wáng yě, zhū bù luò qiú zhǎng jiē qì xié lì lái jiàng, dú sī mó suí zhī, jìng yǔ xié lì jù qín, shàng jiā qí zhōng, bài yòu wǔ hòu dà jiàng jūn, xún yǐ wéi běi kāi zhōu dū du, shǐ tǒng xié lì jiù zhòng.
壬申，以阿史那苏尼失为怀德郡王，阿史那思摩为怀化郡王。颉利之亡也，诸部落酋长皆弃颉利来降，独思摩随之，竟与颉利俱擒，上嘉其忠，拜右武候大将军，寻以为北开州都督，使统颉利旧众。

dīng chǒu, yǐ yòu wǔ wèi dà jiàng jūn shǐ dà nài wèi fēng zhōu dū du, qí yú qiú cháng zhì zhě, jiē bài jiāng jūn zhōng láng jiàng, bù liè cháo tíng, wǔ pǐn yǐ shàng bǎi yú rén, dài yǔ cháo shì xiāng bàn, yīn ér rù jū cháng ān zhě jìn wàn jiā.
丁丑，以右武卫大将军史大奈为丰州都督，其馀酋长至者，皆拜将军、中郎将，布列朝廷，五品已上百馀人，殆与朝士相半，因而入居长安者近万家。

xīn sì, zhào:" zì jīn sòng zhě, yǒu jīng shàng shū shěng pàn bù fú, tīng yú dōng gōng shàng qǐ, wěi tài zǐ cái jué. ruò réng bù fú, rán hòu wén zòu."
辛巳，诏：“自今讼者，有经尚书省判不服，听于东宫上启，委太子裁决。若仍不服，然后闻奏。”

dīng hài, yù shǐ dài fū xiāo yǔ hé zòu lǐ jìng pò xié lì yá zhàng, yù jūn wú fǎ, tū jué zhēn wù, lǔ lüě jù jǐn, qǐng fù fǎ sī tuī kē. shàng tè chì wù hé. jí jìng rù jiàn, shàng dà jiā zé ràng, jìng dùn shǒu xiè. jiǔ zhī, shàng nǎi yuē:" suí shǐ wàn suì pò dá tóu kè hán, yǒu gōng bù shǎng, yǐ zuì zhì lù. zhèn zé bù rán, lù gōng zhī gōng, shè gōng zhī zuì." jiā jìng zuǒ guāng lù dài fu, cì juàn qiān pǐ, jiā zhēn shí yì tōng qián wǔ bǎi hù. wèi jǐ, shàng wèi jìng yuē:" qián yǒu rén chán gōng, jīn zhèn yì yǐ wù, gōng wù yǐ wéi huái." fù cì juàn èr qiān pǐ.
丁亥，御史大夫萧瑀劾奏李靖破颉利牙帐，御军无法，突厥珍物，虏掠俱尽，请付法司推科。上特敕勿劾。及靖入见，上大加责让，靖顿首谢。久之，上乃曰：“隋史万岁破达头可汗，有功不赏，以罪致戮。朕则不然，录公之功，赦公之罪。”加靖左光禄大夫，赐绢千匹，加真食邑通前五百户。未几，上谓靖曰：“前有人谗公，今朕意已寤，公勿以为怀。”复赐绢二千匹。

lín yì xiàn huǒ zhū, yǒu sī yǐ qí biǎo cí bù shùn, qǐng tǎo zhī, shàng yuē:" hào zhàn zhě wáng, rú suí yáng dì xié lì kè hán, jiē ěr mù suǒ qīn jiàn yě. xiǎo guó shèng zhī bù wǔ, kuàng wèi kě bì hū! yǔ yán zhī jiān, hé zú jiè yì!"
林邑献火珠，有司以其表辞不顺，请讨之，上曰：“好战者亡，如隋炀帝、颉利可汗，皆耳目所亲见也。小国胜之不武，况未可必乎！语言之间，何足介意！”

liù yuè, dīng yǒu, yǐ ā shǐ nà sū ní shī wèi běi níng zhōu dū du, yǐ zhōng láng jiàng shǐ shàn yīng wèi běi fǔ zhōu dū du. rén yín, yǐ yòu xiāo wèi jiāng jūn kāng sū mì wèi běi ān zhōu dū du.
六月，丁酉，以阿史那苏尼失为北宁州都督，以中郎将史善应为北抚州都督。壬寅，以右骁卫将军康苏密为北安州都督。

yǐ mǎo, fā zú xiū luò yáng gōng yǐ bèi xún xìng, jǐ shì zhōng zhāng xuán sù shàng shū jiàn, yǐ wéi:" luò yáng wèi yǒu xún xìng zhī qī ér yù xiū gōng shì, fēi jīn rì zhī jí wù. xī hàn gāo zǔ nà lóu jìng zhī shuō, zì luò yáng qiān cháng ān, qǐ fēi luò yáng zhī dì bù jí guān zhōng zhī xíng shèng xié! jǐng dì yòng cháo cuò zhī yán ér qī guó gòu huò, bì xià jīn chù tū jué yú zhōng guó, tū jué zhī qīn, hé rú qī guó qǐ dé bù xiān wèi yōu, ér gōng shì kě jù xìng, shèng yú kě qīng dòng zāi! chén jiàn suí shì chū yíng gōng shì, jìn shān wú dà mù, jiē zhì zhī yuǎn fāng, èr qiān rén yè yī zhù, yǐ mù wèi lún, zé jiá mó huǒ chū, nǎi zhù tiě wèi gǔ, xíng yī èr lǐ, tiě gòu zhé pò, bié shǐ shù bǎi rén jī tiě gòu suí ér yì zhī, jǐn rì bù guò xíng èr sān shí lǐ, jì yī zhù zhī fèi, yǐ yòng shù shí wàn gōng, zé qí yú kě zhī yǐ. bì xià chū píng luò yáng, fán suí shì gōng shì zhī hóng chǐ zhě jiē lìng huǐ zhī, céng wèi shí nián, fù jiā yíng shàn, hé qián rì è zhī ér jīn rì xiào zhī yě! qiě yǐ jīn rì cái lì, hé rú suí shì! bì xià yì chuāng yí zhī rén, xí wáng suí zhī bì, kǒng yòu shèn yú yáng dì yǐ!" shàng wèi xuán sù yuē:" qīng wèi wǒ bù rú yáng dì, hé rú jié zhòu?" duì yuē:" ruò cǐ yì bù xī, yì tóng guī yú luàn ěr." shàng tàn yuē:" wú sī zhī bù shú, nǎi zhì yú shì!" gù wèi fáng xuán líng yuē:" zhèn yǐ luò yáng tǔ zhōng, cháo gòng dào jūn, yì yù biàn mín, gù shǐ yíng zhī. jīn xuán sù suǒ yán chéng yǒu lǐ, yí jí wéi zhī bà yì. hòu rì huò yǐ shì zhì luò yáng, suī lù jū yì wú shāng yě." réng cì xuán sù cǎi èr bǎi pǐ.
乙卯，发卒修洛阳宫以备巡幸，给事中张玄素上书谏，以为：“洛阳未有巡幸之期而预修宫室，非今日之急务。昔汉高祖纳娄敬之说，自洛阳迁长安，岂非洛阳之地不及关中之形胜邪！景帝用晁错之言而七国构祸，陛下今处突厥于中国，突厥之亲，何如七国；岂得不先为忧，而宫室可遽兴，乘舆可轻动哉！臣见隋氏初营宫室，近山无大木，皆致之远方，二千人曳一柱，以木为轮，则戛摩火出，乃铸铁为毂，行一二里，铁彀辄破，别使数百人赍铁彀随而易之，尽日不过行二三十里，计一柱之费，已用数十万功，则其馀可知矣。陛下初平洛阳，凡隋氏宫室之宏侈者皆令毁之，曾未十年，复加营缮，何前日恶之而今日效之也！且以今日财力，何如隋世！陛下役疮痍之人，袭亡隋之弊，恐又甚于炀帝矣！”上谓玄素曰：“卿谓我不如炀帝，何如桀、纣？”对曰：“若此役不息，亦同归于乱耳。”上叹曰：“吾思之不熟，乃至于是！”顾谓房玄龄曰：“朕以洛阳土中，朝贡道均，意欲便民，故使营之。今玄素所言诚有理，宜即为之罢役。后日或以事至洛阳，虽露居亦无伤也。”仍赐玄素彩二百匹。

qiū, qī yuè, jiǎ zǐ shuò, rì yǒu shí zhī.
秋，七月，甲子朔，日有食之。

yǐ chǒu, shàng wèn fáng xuán líng xiāo yǔ yuē:" suí wén dì hé rú zhǔ yě?" duì yuē:" wén dì qín yú wèi zhì, měi lín cháo, huò zhì rì zè, wǔ pǐn yǐ shàng, yǐn zuò lùn shì, wèi shì chuán cān ér shí suī xìng fēi rén hòu, yì lì jīng zhī zhǔ yě." shàng yuē:" gōng dé qí yī, wèi zhī qí èr. wén dì bù míng ér xǐ chá, bù míng zé zhào yǒu bù tōng, xǐ chá zé duō yí yú wù. shì jiē zì jué, bù rèn qún chén. tiān xià zhì guǎng, yī rì wàn jī, suī fù láo shén kǔ xíng, qǐ néng yī yī zhōng lǐ! qún chén jì zhī zhǔ yì, wéi qǔ jué shòu chéng, suī yǒu qiān wéi, mò gǎn jiàn zhēng, cǐ suǒ yǐ èr shì ér wáng yě. zhèn zé bù rán. zé tiān xià xián cái, zhì zhī bǎi guān, shǐ sī tiān xià zhī shì, guān yóu zǎi xiàng, shěn shú biàn ān, rán hòu zòu wén. yǒu gōng zé shǎng, yǒu zuì zé xíng, shuí gǎn bù jié xīn lì yǐ xiū zhí yè, hé yōu tiān xià zhī bù zhì hū!" yīn chì bǎi sī:" zì jīn zhào chì xíng xià yǒu wèi biàn zhě, jiē yīng zhí zòu, wú dé ā cóng, bù jìn jǐ yì."
乙丑，上问房玄龄、萧瑀曰：“隋文帝何如主也？”对曰：“文帝勤于为治，每临朝，或至日昃，五品已上，引坐论事，卫士传餐而食；虽性非仁厚，亦励精之主也。”上曰：“公得其一，未知其二。文帝不明而喜察，不明则照有不通，喜察则多疑于物。事皆自决，不任群臣。天下至广，一日万机，虽复劳神苦形，岂能一一中理！群臣既知主意，唯取决受成，虽有愆违，莫敢谏争，此所以二世而亡也。朕则不然。择天下贤才，置之百官，使思天下之事，关由宰相，审熟便安，然后奏闻。有功则赏，有罪则刑，谁敢不竭心力以修职业，何忧天下之不治乎！”因敕百司：“自今诏敕行下有未便者，皆应执奏，毋得阿从，不尽己意。”

guǐ yǒu, yǐ qián tài zǐ shǎo bǎo lǐ gāng wèi tài zǐ shǎo shī, yǐ jiān yù shǐ dài fū xiāo yǔ wèi tài zǐ shǎo fù.
癸酉，以前太子少保李纲为太子少师，以兼御史大夫萧瑀为太子少傅。

lǐ gāng yǒu zú jí, shàng cì yǐ bù yú, shǐ zhī chéng zhì gé xià, shù yǐn rù jìn zhōng, wèn yǐ zhèng shì. měi zhì dōng gōng, tài zǐ qīn bài zhī. tài zǐ měi shì shì, shàng lìng gāng yǔ fáng xuán líng shì zuò.
李纲有足疾，上赐以步舆，使之乘至阁下，数引入禁中，问以政事。每至东宫，太子亲拜之。太子每视事，上令纲与房玄龄侍坐。

xiān shì, xiāo yǔ yǔ zǎi xiàng cān yì cháo zhèng, yǔ qì gāng ér cí biàn, fáng xuán líng děng jiē bù néng kàng, shàng duō bù yòng qí yán, xuán líng wèi zhēng wēn yàn bó cháng yǒu wēi guò, yǔ hé zòu zhī, shàng jìng bù wèn. yǔ yóu cǐ yàng yàng zì shī, suì bà yù shǐ dài fū, wèi tài zǐ shǎo fù, bù fù yù wén cháo zhèng.
先是，萧瑀与宰相参议朝政，瑀气刚而辞辩，房玄龄等皆不能抗，上多不用其言，玄龄、魏征、温彦博尝有微过，瑀劾奏之，上竟不问。瑀由此怏怏自失，遂罢御史大夫，为太子少傅，不复预闻朝政。

xī tū jué zhǒng luò sàn zài yī wú, zhào yǐ liáng zhōu dū du lǐ dà liàng wèi xī běi dào ān fǔ dà shǐ, yú qì kǒu zhù liáng, lái zhě zhèn gěi, shǐ zhě zhāo wèi, xiāng wàng yú dào. dà liàng shàng yán:" yù huái yuǎn zhě bì xiān ān jìn, zhōng guó rú běn gēn, sì yí rú zhī yè, pí zhōng guó yǐ fèng sì yí, yóu bá běn gēn yǐ yì zhī yè yě. chén yuǎn kǎo qín hàn, jìn guān suí shì, wài shì róng dí, jiē zhì pí bì. jīn zhāo zhì xī tū jué, dàn jiàn láo fèi, wèi jiàn qí yì. kuàng hé xī zhōu xiàn xiāo tiáo, tū jué wēi ruò yǐ lái, shǐ dé gēng huò jīn yòu gōng yì cǐ yì, mín jiāng bù kān, bù ruò qiě bà zhāo wèi wèi biàn. yī wú zhī dì, lǜ jiē shā qì, qí rén huò zì lì jūn zhǎng, qiú chēng chén nèi shǔ zhě, jī mí shòu zhī, shǐ jū sài wài, wèi zhōng guó fān bì, cǐ nǎi shī xū huì ér shōu shí lì yě." shàng cóng zhī.
西突厥种落散在伊吾，诏以凉州都督李大亮为西北道安抚大使，于碛口贮粮，来者赈给，使者招慰，相望于道。大亮上言：“欲怀远者必先安近，中国如本根，四夷如枝叶，疲中国以奉四夷，犹拔本根以益枝叶也。臣远考秦、汉，近观隋室，外事戎狄，皆致疲弊。今招致西突厥，但见劳费，未见其益。况河西州县萧条，突厥微弱以来，始得耕获；今又供亿此役，民将不堪，不若且罢招慰为便。伊吾之地，率皆沙碛，其人或自立君长，求称臣内属者，羁縻受之，使居塞外，为中国籓蔽，此乃施虚惠而收实利也。”上从之。

bā yuè, bǐng wǔ, zhào yǐ" cháng fú wèi yǒu chà děng, zì jīn sān pǐn yǐ shàng fú zǐ, sì pǐn wǔ pǐn fú fēi, liù pǐn qī pǐn fú lǜ, bā pǐn fú qīng fù rén cóng qí fū sè."
八月，丙午，诏以“常服未有差等，自今三品以上服紫，四品、五品服绯，六品、七品服绿，八品服青；妇人从其夫色。”

jiǎ yín, zhào yǐ bīng bù shàng shū lǐ jìng wèi yòu pú yè. jìng xìng shěn hòu, měi yǔ shí zǎi cān yì, xún xún shì bù néng yán.
甲寅，诏以兵部尚书李靖为右仆射。靖性沈厚，每与时宰参议，恂恂似不能言。

tū jué jì wáng, yíng zhōu dū du xuē wàn shū qiǎn qì dān qiú zhǎng tān méi zhé shuō yù dōng běi zhū yí, xī shì wéi děng shí yú bù jiē nèi fù. wàn shū, wàn jūn zhī xiōng yě.
突厥既亡，营州都督薛万淑遣契丹酋长贪没折说谕东北诸夷，奚、■、室韦等十馀部皆内附。万淑，万均之兄也。

wù wǔ, tū jué yù gǔ shè lái jiàng. yù gǔ shè, tū lì zhī dì yě. xié lì bài, yù gǔ shè bēn gāo chāng, wén tū lì wèi táng suǒ lǐ, suì lái jiàng.
戊午，突厥欲谷设来降。欲谷设，突利之弟也。颉利败，欲谷设奔高昌，闻突利为唐所礼，遂来降。

jiǔ yuè, wù chén, yī wú chéng zhǔ rù cháo. suí mò, yī wú nèi shǔ, zhì yī wú jùn suí luàn, chén yú tū jué. xié lì jì miè, jǔ qí shǔ qī chéng lái jiàng, yīn yǐ qí dì zhì yī xī zhōu.
九月，戊辰，伊吾城主入朝。隋末，伊吾内属，置伊吾郡；隋乱，臣于突厥。颉利既灭，举其属七城来降，因以其地置伊西州。

sī jié bù luò jī pín, shuò zhōu cì shǐ xīn fēng zhāng jiǎn zhāo jí zhī, qí bù lái zhě, réng jū qì běi, qīn shǔ sī xiāng wǎng huán, jiǎn yì bù jīn. jí jiǎn xǐ shèng zhōu dū du, zhōu sī zòu sī jié jiāng pàn, zhào jiǎn wǎng chá zhī. jiǎn dān qí rù qí bù luò shuō yù, xǐ zhī dài zhōu, jí yǐ jiǎn jiǎn jiào dài zhōu dū du, sī jié zú wú pàn zhě. jiǎn yīn quàn zhī yíng tián, suì dà rěn. jiǎn kǒng lǔ xù jī duō, yǒu yì zhì, zòu qǐng hé dí yǐ chōng biān chǔ. bù luò xǐ, yíng tián zhuǎn lì, ér biān bèi shí yān.
思结部落饥贫，朔州刺史新丰张俭招集之，其不来者，仍居碛北，亲属私相往还，俭亦不禁。及俭徙胜州都督，州司奏思结将叛，诏俭往察之。俭单骑入其部落说谕，徙之代州，即以俭检校代州都督，思结卒无叛者。俭因劝之营田，岁大稔。俭恐虏蓄积多，有异志，奏请和籴以充边储。部落喜，营田转力，而边备实焉。

bǐng zǐ, kāi nán mán dì zhì fèi zhōu yí zhōu.
丙子，开南蛮地置费州、夷州。

jǐ mǎo, shàng xìng lǒng zhōu.
己卯，上幸陇州。

dōng, shí yī yuè, rén chén, yǐ yòu wèi dà jiàng jūn hóu jūn jí wèi bīng bù shàng shū, cān yì cháo zhèng.
冬，十一月，壬辰，以右卫大将军侯君集为兵部尚书，参议朝政。

jiǎ zǐ, chē jià hái jīng shī, shàng dú míng táng zhēn zhì shū, yún:" rén wǔ cáng zhī xì, xián fù yú bèi." wù yín, zhào zì jīn wú dé chī qiú bèi.
甲子，车驾还京师，上读《明堂针炙书》，云：“人五藏之系，咸附于背。”戊寅，诏自今毋得笞囚背。

shí èr yuè, jiǎ chén, shàng liè yú lù yuàn yǐ sì, hái gōng.
十二月，甲辰，上猎于鹿苑；乙巳，还宫。

jiǎ yín, gāo chāng wáng qū wén tài rù cháo. xī yù zhū guó xián yù yīn wén tài shǐ rù gòng, shàng qiǎn wén tài zhī chén yàn dá gē gàn wǎng yíng zhī. wèi zhēng jiàn yuē:" xī guāng wǔ bù tīng xī yù sòng shì zi, zhì dū hù, yǐ wéi bù yǐ mán yí láo zhōng guó. jīn tiān xià chū dìng, qián zhě wén tài zhī lái, suǒ guò láo fèi yǐ shèn, jīn jiè shǐ shí guó rù gòng, qí tú lǚ bù jiǎn qiān rén. biān mín huāng hào, jiāng bù shèng qí bì. ruò tīng qí shāng gǔ wǎng lái, yǔ biān mín jiāo shì, zé kě yǐ, tǎng yǐ bīn kè yù zhī, fēi zhōng guó zhī lì yě." shí yàn dá gē gàn yǐ xíng, shàng jù lìng zhǐ zhī.
甲寅，高昌王麹文泰入朝。西域诸国咸欲因文泰使入贡，上遣文泰之臣厌怛纥干往迎之。魏征谏曰：“昔光武不听西域送侍子，置都护，以为不以蛮夷劳中国。今天下初定，前者文泰之来，所过劳费已甚，今借使十国入贡，其徒旅不减千人。边民荒耗，将不胜其弊。若听其商贾往来，与边民交市，则可矣，倘以宾客遇之，非中国之利也。”时厌怛纥干已行，上遽令止之。

zhū zǎi xiàng shì yàn, shàng wèi wáng guī yuē:" qīng shí jiàn jīng tōng, fù shàn tán lùn, xuán líng yǐ xià, qīng yí xī jiā pǐn zǎo, qiě zì wèi yǔ shù zi hé rú?" duì yuē:" zī zī fèng guó, zhī wú bù wéi, chén bù rú xuán líng. cái jiān wén wǔ, chū jiàng rù xiàng, chén bù rú lǐ jìng. fū zòu xiáng míng, chū nà wéi yǔn, chén bù rú wēn yàn bó. chù fán zhì jù, zhòng wù bì jǔ, chén bù rú dài zhòu. chǐ jūn bù jí yáo shùn, yǐ jiàn zhēng wèi jǐ rèn, chén bù rú wèi zhēng. zhì yú jī zhuó yáng qīng, jí è hǎo shàn, chén yú shù zi, yì yǒu wēi zhǎng." shàng shēn yǐ wéi rán, zhòng yì fú qí què lùn.
诸宰相侍宴，上谓王珪曰：“卿识鉴精通，复善谈论，玄龄以下，卿宜悉加品藻，且自谓与数子何如？”对曰：“孜孜奉国，知无不为，臣不如玄龄。才兼文武，出将入相，臣不如李靖。敷奏详明，出纳惟允，臣不如温彦博。处繁治剧，众务毕举，臣不如戴胄。耻君不及尧、舜，以谏争为己任，臣不如魏征。至于激浊扬清，嫉恶好善，臣于数子，亦有微长。”上深以为然，众亦服其确论。

shàng zhī chū jí wèi yě, cháng yǔ qún chén yǔ jí jiào huà, shàng yuē:" jīn chéng dà luàn zhī hòu, kǒng sī mín wèi yì huà yě." wèi zhēng duì yuē:" bù rán. jiǔ ān zhī mín jiāo yì, jiāo yì zé nán jiào jīng luàn zhī mín chóu kǔ, chóu kǔ zé yì huà. pì yóu jī zhě yì wèi shí, kě zhě yì wèi yǐn yě." shàng shēn rán zhī. fēng dé yí fēi zhī yuē:" sān dài yǐ huán, rén jiàn jiāo é, gù qín rèn fǎ lǜ, hàn zá bà dào, gài yù huà ér bù néng, qǐ néng zhī ér bù yù xié! wèi zhēng shū shēng, wèi shí shí wù, ruò xìn qí xū lùn, bì bài guó jiā." zhēng yuē:" wǔ dì sān wáng bù yì mín ér huà, xī huáng dì zhēng chī yóu, zhuān xū zhū jiǔ lí, tāng fàng jié, wǔ wáng fá zhòu, jiē néng shēn zhì tài píng, qǐ fēi chéng dà luàn zhī hòu xié! ruò wèi gǔ rén chún piáo, jiàn zhì jiāo é, zé zhì yú jīn rì, dāng xī huà wéi guǐ mèi yǐ, rén zhǔ ān dé ér zhì zhī!" shàng zú cóng zhēng yán.
上之初即位也，尝与群臣语及教化，上曰：“今承大乱之后，恐斯民未易化也。”魏征对曰：“不然。久安之民骄佚，骄佚则难教；经乱之民愁苦，愁苦则易化。譬犹饥者易为食，渴者易为饮也。”上深然之。封德彝非之曰：“三代以还，人渐浇讹，故秦任法律，汉杂霸道，盖欲化而不能，岂能之而不欲邪！魏征书生，未识时务，若信其虚论，必败国家。”征曰：“五帝、三王不易民而化，昔黄帝征蚩尤，颛顼诛九黎，汤放桀，武王伐纣，皆能身致太平，岂非承大乱之后邪！若谓古人淳朴，渐至浇讹，则至于今日，当悉化为鬼魅矣，人主安得而治之！”上卒从征言。

yuán nián, guān zhōng jī, mǐ dòu zhí juàn yī pǐ èr nián, tiān xià huáng sān nián, dà shuǐ. shàng qín ér fǔ zhī, mín suī dōng xī jiù shí, wèi cháng jiē yuàn. shì suì, tiān xià dà rěn, liú sàn zhě xián guī xiāng lǐ, mǐ dòu bù guò sān sì qián, zhōng suì duàn sǐ xíng cái èr shí jiǔ rén. dōng zhì yú hǎi, nán jí wǔ lǐng, jiē wài hù bù bì, xíng lǚ bù jī liáng, qǔ gěi yú dào lù yān. shàng wèi zhǎng sūn wú jì yuē:" zhēn guān zhī chū, shàng shū zhě jiē yún:' rén zhǔ dāng dú yùn wēi quán, bù kě wěi zhī chén xià.' yòu yún:' yí zhèn yào wēi wǔ, zhēng tǎo sì yí.' wéi wèi zhēng quàn zhèn' yǎn wǔ xiū wén, zhōng guó jì ān, sì yí zì fú.' zhèn yòng qí yán. jīn xié lì chéng qín, qí qiú zhǎng bìng dài dāo sù wèi, bù luò jiē xí yì guān, zhēng zhī lì yě, dàn hèn bù shǐ fēng dé yí jiàn zhī ěr!" zhēng zài bài xiè yuē:" tū jué pò miè, hǎi nèi kāng níng, jiē bì xià wēi dé, chén hé lì yān!" shàng yuē:" zhèn néng rèn gōng, gōng néng chēng suǒ rèn, zé qí gōng qǐ dú zài zhèn hū!"
元年，关中饥，米斗直绢一匹；二年，天下蝗；三年，大水。上勤而抚之，民虽东西就食，未尝嗟怨。是岁，天下大稔，流散者咸归乡里，米斗不过三、四钱，终岁断死刑才二十九人。东至于海，南及五岭，皆外户不闭，行旅不赍粮，取给于道路焉。上谓长孙无忌曰：“贞观之初，上书者皆云：‘人主当独运威权，不可委之臣下。’又云：‘宜震耀威武，征讨四夷。’唯魏征劝朕‘偃武修文，中国既安，四夷自服。’朕用其言。今颉利成擒，其酋长并带刀宿卫，部落皆袭衣冠，征之力也，但恨不使封德彝见之耳！”征再拜谢曰：“突厥破灭，海内康宁，皆陛下威德，臣何力焉！”上曰：“朕能任公，公能称所任，则其功岂独在朕乎！”

fáng xuán líng zòu:" yuè fǔ kù jiǎ bīng, yuǎn shèng suí shì." shàng yuē:" jiǎ bīng wǔ bèi, chéng bù kě quē rán yáng dì jiǎ bīng qǐ bù zú xié! zú wáng tiān xià. ruò gōng děng jìn lì, shǐ bǎi xìng yì ān, cǐ nǎi zhèn zhī jiǎ bīng yě."
房玄龄奏：“阅府库甲兵，远胜隋世。”上曰：“甲兵武备，诚不可阙；然炀帝甲兵岂不足邪！卒亡天下。若公等尽力，使百姓乂安，此乃朕之甲兵也。”

shàng wèi mì shū jiān xiāo jǐng yuē:" qīng zài suí shì shù jiàn huáng hòu hū?" duì yuē:" bǐ ér nǚ qiě bù dé jiàn, chén hé rén, dé jiàn zhī?" wèi zhēng yuē:" chén wén yáng dì bù xìn qí wáng, héng yǒu zhōng shǐ chá zhī, wén qí yàn yǐn, zé yuē' bǐ yíng hé shì dé suì ér xǐ!' wén qí yōu cuì, zé yuē' bǐ yǒu tā niàn gù ěr.' fù zǐ zhī jiān qiě yóu rú shì, kuàng tā rén hū!" shàng xiào yuē:" zhèn jīn shì yáng zhèng dào, shèng yáng dì zhī yú qí wáng yuǎn yǐ." jǐng, yǔ zhī xiōng yě.
上谓秘书监萧璟曰：“卿在隋世数见皇后乎？”对曰：“彼儿女且不得见，臣何人，得见之？”魏征曰：“臣闻炀帝不信齐王，恒有中使察之，闻其宴饮，则曰‘彼营何事得遂而喜！’闻其忧悴，则曰‘彼有他念故尔。’父子之间且犹如是，况他人乎！”上笑曰：“朕今视杨政道，胜炀帝之于齐王远矣。”璟，瑀之兄也。

xī tū jué sì yè hù kè hán jì xiān kè hán zhī zǐ, wèi zhòng suǒ fù, mò hè duō kè hán suǒ bù qiú cháng duō guī zhī, sì yè hù yǐn bīng jī mò hè duō, mò hè duō bīng bài, táo yú jīn shān, wèi ní shú shè suǒ shā, zhū bù gòng tuī sì yè hù wèi dà kè hán.
西突厥肆叶护可汗既先可汗之子，为众所附，莫贺咄可汗所部酋长多归之，肆叶护引兵击莫贺咄，莫贺咄兵败，逃于金山，为泥熟设所杀，诸部共推肆叶护为大可汗。

　 zhēn guān wǔ nián xīn mǎo, gōng yuán liù sān yī nián
◎　贞观五年辛卯，公元六三一年

chūn, zhēng yuè, zhào sēng ní dào shì zhì bài fù mǔ.
春，正月，诏僧、尼、道士致拜父母。

guǐ yǒu, shàng dà liè yú kūn míng chí, sì yí jūn zhǎng xián cóng. jiǎ xū, yàn gāo chāng wáng wén tài jí qún chén. bǐng zǐ, hái gōng, qīn xiàn qín yú dà ān gōng.
癸酉，上大猎于昆明池，四夷君长咸从。甲戌，宴高昌王文泰及群臣。丙子，还宫，亲献禽于大安宫。

guǐ wèi, cháo jí shǐ zhào jùn wáng xiào gōng děng shàng biǎo, yǐ sì yí xián fú, qǐng fēng shàn shàng shǒu zhào bù xǔ."
癸未，朝集使赵郡王孝恭等上表，以四夷咸服，请封禅；上手诏不许。”

yǒu sī shàng yán huáng tài zǐ dāng guān, yòng èr yuè jí, qǐng zhuī bīng bèi yí zhàng. shàng yuē:" dōng zuò fāng xìng, yí gǎi yòng shí yuè." shǎo fù xiāo yǔ zòu:" jù yīn yáng shū bù ruò èr yuè." shàng yuē:" jí xiōng zài rén. ruò dòng yī yīn yáng, bù gù lǐ yì, jí kě dé hū! xún zhèng ér xíng, zì yǔ jí huì. nóng shí zuì jí, bù kě shī yě."
有司上言皇太子当冠，用二月吉，请追兵备仪仗。上曰：“东作方兴，宜改用十月。”少傅萧瑀奏：“据阴阳书不若二月。”上曰：“吉凶在人。若动依阴阳，不顾礼义，吉可得乎！循正而行，自与吉会。农时最急，不可失也。”

èr yuè, jiǎ chén, zhào:" zhū zhōu yǒu jīng guān chù, wú wèn xīn jiù, yí xī chǎn xuē, jiā tǔ wèi fén, yǎn bì kū xiǔ, wù lìng bào lù."
二月，甲辰，诏：“诸州有京观处，无问新旧，宜悉刬削，加土为坟，掩蔽枯朽，勿令暴露。”

jǐ yǒu, fēng huáng dì yuán yù wèi kuài wáng, yuán míng wéi qiáo wáng, líng kuí wèi wèi wáng, yuán xiáng wèi xǔ wáng, yuán xiǎo wèi mì wáng. gēng xū, fēng huáng zǐ yīn wèi liáng wáng, yùn wèi tán wáng, zhēn wèi hàn wáng, zhì wèi jìn wáng, shèn wèi shēn wáng, xiāo wèi jiāng wáng, jiǎn wèi dài wáng.
己酉，封皇弟元裕为郐王，元名为谯王，灵夔为魏王，元祥为许王，元晓为密王。庚戌，封皇子愔为梁王，恽为郯王，贞为汉王，治为晋王，慎为申王，嚣为江王，简为代王。

xià, sì yuè, rén chén, dài wáng jiǎn hōng.
夏，四月，壬辰，代王简薨。

rén yín, líng zhōu hú xuē pàn, rèn chéng wáng dào zōng děng zhuī jī, pò zhī.
壬寅，灵州斛薛叛，任城王道宗等追击，破之。

suí mò, zhōng guó rén duō méi yú tū jué, jí tū jué jiàng, shàng qiǎn shǐ yǐ jīn bó shú zhī. wǔ yuè, yǐ chǒu, yǒu sī zòu, fán dé nán nǚ bā wàn kǒu.
隋末，中国人多没于突厥，及突厥降，上遣使以金帛赎之。五月，乙丑，有司奏，凡得男女八万口。

liù yuè, jiǎ yín, tài zǐ shǎo shī xīn chāng zhēn gōng lǐ gāng hōng. chū, zhōu qí wáng xiàn nǚ, shuāng jū wú zi, gāng shàn xù shén hòu. gāng hōng, qí nǚ yǐ fù lǐ sàng zhī.
六月，甲寅，太子少师新昌贞公李纲薨。初，周齐王宪女，孀居无子，纲赡恤甚厚。纲薨，其女以父礼丧之。

qiū, bā yuè, jiǎ chén, qiǎn shǐ yì gāo lí, shōu suí shì zhàn wáng hái gǔ, zàng ér jì zhī.
秋，八月，甲辰，遣使诣高丽，收隋氏战亡骸骨，葬而祭之。

hé nèi rén lǐ hǎo dé dé xīn jí, wàng wéi yāo yán, zhào àn qí shì. dà lǐ chéng zhāng yùn gǔ zòu:" hǎo dé bèi jí yǒu zhēng, fǎ bù dàng zuò." zhì shū shì yù shǐ quán wàn jì hé zòu:" yùn gǔ guàn zài xiāng zhōu, hǎo dé zhī xiōng hòu dé wèi qí cì shǐ, qíng zài ā zòng, àn shì bù shí." shàng nù, mìng zhǎn zhī yú shì, jì ér huǐ zhī, yīn zhào:" zì jīn yǒu sǐ zuì, suī lìng jí jué, réng sān fù zòu nǎi xíng xíng."
河内人李好德得心疾，妄为妖言，诏按其事。大理丞张蕴古奏：“好德被疾有征，法不当坐。”治书侍御史权万纪劾奏：“蕴古贯在相州，好德之兄厚德为其刺史，情在阿纵，按事不实。”上怒，命斩之于市，既而悔之，因诏：“自今有死罪，虽令即决，仍三覆奏乃行刑。”

quán wàn jì yǔ shì yù shǐ lǐ rén fā, jù yǐ gào jié yǒu chǒng yú shàng, yóu shì zhū dà chén shù bèi qiǎn nù. wèi zhēng jiàn yuē:" wàn jì děng xiǎo rén, bù shí dà tǐ, yǐ jié wèi zhí, yǐ chán wèi zhōng. bì xià fēi bù zhī qí wú kān, gài qǔ qí wú suǒ bì jì, yù yǐ jǐng cè qún chén ěr. ér wàn jì děng xié ēn yī shì, chěng qí jiān móu, fán suǒ tán shè, jiē fēi yǒu zuì. bì xià zòng wèi néng jǔ shàn yǐ lì sú, nài hé nì jiān yǐ zì sǔn hū!" shàng mò rán, cì juàn wǔ bǎi pǐ. jiǔ zhī, wàn jì děng jiān zhuàng zì lù, jiē dé zuì. jiǔ yuè, shàng xiū rén shòu gōng, gèng mìng yuē jiǔ chéng gōng. yòu jiāng xiū luò yáng gōng, mín bù shàng shū dài zhòu biǎo jiàn, yǐ" luàn lí fǔ ěr, bǎi xìng diāo bì, tǎng zàng kōng xū, ruò yíng zào bù yǐ, gōng sī láo fèi, dài bù néng kān!" shàng jiā zhī yuē:" dài zhòu yú wǒ fēi qīn, dàn yǐ zhōng zhí tǐ guó, zhī wú bù yán, gù yǐ guān jué chóu zhī ěr." jiǔ zhī, jìng mìng jiāng zuò dà jiàng dòu jìn xiū luò yáng gōng, jìn záo chí zhù shān, diāo shì huá mí. shàng jù mìng huǐ zhī, miǎn jìn guān.
权万纪与侍御史李仁发，俱以告讦有宠于上，由是诸大臣数被谴怒。魏征谏曰：“万纪等小人，不识大体，以讦为直，以谗为忠。陛下非不知其无堪，盖取其无所避忌，欲以警策群臣耳。而万纪等挟恩依势，逞其奸谋，凡所弹射，皆非有罪。陛下纵未能举善以厉俗，奈何昵奸以自损乎！”上默然，赐绢五百匹。久之，万纪等奸状自露，皆得罪。九月，上修仁寿宫，更命曰九成宫。又将修洛阳宫，民部尚书戴胄表谏，以“乱离甫尔，百姓凋弊，帑藏空虚，若营造不已，公私劳费，殆不能堪！”上嘉之曰：“戴胄于我非亲，但以忠直体国，知无不言，故以官爵酬之耳。”久之，竟命将作大匠窦璡修洛阳宫，璡凿池筑山，雕饰华靡。上遽命毁之，免璡官。

dōng, shí yuè, bǐng wǔ, shàng zhú tù yú hòu yuàn, zuǒ lǐng jūn jiāng jūn zhí shī sī lì jiàn yuē:" tiān mìng bì xià wèi huá yí fù mǔ, nài hé zì qīng!" shàng yòu jiāng zhú lù, sī lì tuō jīn jiě dài, guì ér gù jiàn, shàng wèi zhī zhǐ.
冬，十月，丙午，上逐兔于后苑，左领军将军执失思力谏曰：“天命陛下为华、夷父母，奈何自轻！”上又将逐鹿，思力脱巾解带，跪而固谏，上为之止。

chū, shàng lìng qún chén yì fēng jiàn, wèi zhēng yì yǐ wéi:" ruò fēng jiàn zhū hóu, zé qīng dài fū xián zī fèng lù, bì zhì hòu liǎn. yòu, jīng jī fù shuì bù duō, suǒ zī jī wài, ruò jǐn yǐ fēng guó yì, jīng fèi dùn quē. yòu, yàn qín zhào dài jù dài wài yí, ruò yǒu jǐng jí, zhuī bīng nèi dì, nán yǐ bēn fù." lǐ bù shì láng lǐ bǎi yào yǐ wéi:" yùn zuò xiū duǎn, dìng mìng zì tiān, yáo shùn dà shèng, shǒu zhī ér bù néng gù hàn wèi wēi jiàn, jù zhī ér bù néng què. jīn shǐ xūn qī zǐ sūn jiē yǒu mín yǒu shè, yì shì zhī hòu, jiāng jiāo yín zì zì, gōng zhàn xiāng cán, hài mín yóu shēn, bù ruò shǒu lìng zhī dié jū yě." zhōng shū shì láng yán shī gǔ yǐ wéi:" bù ruò fēn wáng zhū zǐ, wù lìng guò dà, jiān yǐ zhōu xiàn, zá cuò ér jū, hù xiāng wéi chí, shǐ gè shǒu qí jìng, xié lì tóng xīn, zú fú jīng shì wèi zhì guān liáo, jiē shěng sī xuǎn yòng, fǎ lìng zhī wài, bù dé shàn zuò wēi xíng, cháo gòng lǐ yí, jù wèi tiáo shì. yí dìng cǐ zhì, wàn dài wú yú." shí yī yuè, bǐng chén, zhào:" huáng jiā zōng shì jí xūn xián zhī chén, yí lìng zuò zhèn fān bù, yí jué zǐ sūn, fēi yǒu dà gù, wú huò chù miǎn, suǒ sī míng wèi tiáo liè, dìng děng jí yǐ wén."
初，上令群臣议封建，魏征议以为：“若封建诸侯，则卿大夫咸资俸禄，必致厚敛。又，京畿赋税不多，所资畿外，若尽以封国邑，经费顿阙。又，燕、秦、赵、代俱带外夷，若有警急，追兵内地，难以奔赴。”礼部侍郎李百药以为：“运祚修短，定命自天，尧、舜大圣，守之而不能固；汉、魏微贱，拒之而不能却。今使勋戚子孙皆有民有社，易世之后，将骄淫自恣，攻战相残，害民尤深，不若守令之迭居也。”中书侍郎颜师古以为：“不若分王诸子，勿令过大，间以州县，杂错而居，互相维持，使各守其境，协力同心，足扶京室；为置官寮，皆省司选用，法令之外，不得擅作威刑，朝贡礼仪，具为条式。一定此制，万代无虞。”十一月，丙辰，诏：“皇家宗室及勋贤之臣，宜令作镇籓部，贻厥子孙，非有大故，无或黜免，所司明为条列，定等级以闻。”

dīng sì, lín yì xiàn wǔ sè yīng wǔ, dīng mǎo, xīn luó xiàn měi nǚ èr rén wèi zhēng yǐ wéi bù yí shòu. shàng xǐ yuē:" lín yì yīng wǔ yóu néng zì yán kǔ hán, sī guī qí guó, kuàng èr nǚ yuǎn bié qīn qī hū!" bìng yīng wǔ, gè fù shǐ zhě ér guī zhī.
丁巳，林邑献五色鹦鹉，丁卯，新罗献美女二人；魏征以为不宜受。上喜曰：“林邑鹦鹉犹能自言苦寒，思归其国，况二女远别亲戚乎！”并鹦鹉，各付使者而归之。

wō guó qiǎn shǐ rù gòng, shàng qiǎn xīn zhōu cì shǐ gāo biǎo rén chí jié wǎng fǔ zhī biǎo rén yǔ qí wáng zhēng lǐ, bù xuān mìng ér hái.
倭国遣使入贡，上遣新州刺史高表仁持节往抚之；表仁与其王争礼，不宣命而还。

bǐng zǐ, shàng lǐ yuán qiū.
丙子，上礼圜丘。

shí èr yuè, tài pú sì chéng lǐ shì nán kāi dǎng xiàng zhī dì shí liù zhōu sì shí qī xiàn.
十二月，太仆寺丞李世南开党项之地十六州、四十七县。

shàng wèi shì chén yuē:" zhèn yǐ sǐ xíng zhì zhòng, gù lìng sān fù zòu, gài yù sī zhī xiáng shú gù yě. ér yǒu sī xū yú zhī jiān, sān fù yǐ qì. yòu, gǔ xíng rén, jūn wèi zhī chè lè jiǎn shàn. zhèn tíng wú cháng shè zhī lè, rán cháng wèi zhī bù dàn jiǔ ròu, dàn wèi yǒu zhe lìng. yòu, bǎi sī duàn yù, wéi jù lǜ wén, suī qíng zài kě jīn, ér bù gǎn wéi fǎ, qí jiān qǐ néng jǐn wú yuān hū!" dīng hài, zhì:" jué sǐ qiú zhě, èr rì zhōng wǔ fù zòu, xià zhū zhōu zhě sān fù zòu xíng xíng zhī rì, shàng shí wù jìn jiǔ ròu, nèi jiào fāng jí tài cháng bù jǔ lè. jiē lìng mén xià fù shì. yǒu jù fǎ dāng sǐ ér qíng kě jīn zhě, lù zhuàng yǐ wén." yóu shì quán huó shén zhòng. qí wǔ fù zòu zhě, yǐ jué qián yī èr rì, zhì jué rì yòu sān fù zòu wéi fàn è nì zhě yī fù zòu ér yǐ.
上谓侍臣曰：“朕以死刑至重，故令三覆奏，盖欲思之详熟故也。而有司须臾之间，三覆已讫。又，古刑人，君为之彻乐减膳。朕庭无常设之乐，然常为之不啖酒肉，但未有著令。又，百司断狱，唯据律文，虽情在可矜，而不敢违法，其间岂能尽无冤乎！”丁亥，制：“决死囚者，二日中五覆奏，下诸州者三覆奏；行刑之日，尚食勿进酒肉，内教坊及太常不举乐。皆令门下覆视。有据法当死而情可矜者，录状以闻。”由是全活甚众。其五覆奏者，以决前一二日，至决日又三覆奏；唯犯恶逆者一覆奏而已。

jǐ hài, cháo jí shǐ lì zhōu dū du wǔ shì yuē děng fù shàng biǎo qǐng fēng shàn, bù xǔ.
己亥，朝集使利州都督武士彟等复上表请封禅，不许。

rén yín, shàng xìng lí shān wēn tāng wù shēn, hái gōng.
壬寅，上幸骊山温汤；戊申，还宫。

shàng wèi zhí zhèng yuē:" zhèn cháng kǒng yīn xǐ nù wàng xíng shǎng fá, gù yù gōng děng jí jiàn. gōng děng yì yí shòu rén jiàn, bù kě yǐ jǐ zhī suǒ yù, è rén wéi zhī. gǒu zì bù néng shòu jiàn, ān néng jiàn rén?" kāng guó qiú nèi fù. shàng yuē:" qián dài dì wáng, hǎo zhāo lái jué yù, yǐ qiú fú yuǎn zhī míng, wú yì yú yòng ér mí bì bǎi xìng. jīn kāng guó nèi fù, tǎng yǒu jí nàn, yú yì bù dé bù jiù. shī xíng wàn lǐ, qǐ bù pí láo! láo bǎi xìng yǐ qǔ xū míng, zhèn bù wéi yě." suì bù shòu.
上谓执政曰：“朕常恐因喜怒妄行赏罚，故欲公等极谏。公等亦宜受人谏，不可以己之所欲，恶人违之。苟自不能受谏，安能谏人？”康国求内附。上曰：“前代帝王，好招来绝域，以求服远之名，无益于用而糜弊百姓。今康国内附，傥有急难，于义不得不救。师行万里，岂不疲劳！劳百姓以取虚名，朕不为也。”遂不受。

wèi shì chén yuē:" zhì guó rú zhì bìng, bìng suī yù, yóu yí jiāng hù, tǎng jù zì fàng zòng, bìng fù zuò, zé bù kě jiù yǐ. jīn zhōng guó xìng ān, sì yí jù fú, chéng zì gǔ suǒ xī, rán zhèn rì shèn yī rì, wéi jù bù zhōng, gù yù shù wén qīng bèi jiàn zhēng yě." wèi zhēng yuē:" nèi wài zhì ān, chén bù yǐ wéi xǐ, wéi xǐ bì xià jū ān sī wēi ěr."
谓侍臣曰：“治国如治病，病虽愈，尤宜将护，倘遽自放纵，病复作，则不可救矣。今中国幸安，四夷俱服，诚自古所希，然朕日慎一日，唯惧不终，故欲数闻卿辈谏争也。”魏征曰：“内外治安，臣不以为喜，唯喜陛下居安思危耳。”

shàng cháng yǔ shì chén lùn yù, wèi zhēng yuē:" yáng dì shí cháng yǒu dào fā, dì lìng yú shì chéng bǔ zhī, shǎo shè yí sì, jiē kǎo xùn qǔ fú, fán èr qiān yú rén, dì xī lìng zhǎn zhī. dà lǐ chéng zhāng yuán jì guài qí duō, shì xún qí zhuàng, nèi wǔ rén cháng wèi dào, yú jiē píng mín jìng bù gǎn zhí zòu, jǐn shā zhī." shàng yuē:" cǐ qǐ wéi yáng dì wú dào, qí chén yì bù jìn zhōng. jūn chén rú cǐ, hé dé bù wáng? gōng děng yí jiè zhī!"
上尝与侍臣论狱，魏征曰：“炀帝时尝有盗发，帝令于士澄捕之，少涉疑似，皆拷讯取服，凡二千馀人，帝悉令斩之。大理丞张元济怪其多，试寻其状，内五人尝为盗，馀皆平民；竟不敢执奏，尽杀之。”上曰：“此岂唯炀帝无道，其臣亦不尽忠。君臣如此，何得不亡？公等宜戒之！”

shì suì, gāo zhōu zǒng guǎn féng àng rù cháo. wèi jǐ, luó dòu zhū dòng liáo fǎn, chì àng shuài bù luò èr wàn, wèi zhū jūn qián fēng. liáo shù wàn rén, tún jù xiǎn yào, zhū jūn bù dé jìn. àng chí nǔ wèi zuǒ yòu yuē:" jǐn wú cǐ shǐ, zú zhī shèng fù yǐ." lián fā qī shǐ, zhōng qī rén. liáo jiē zǒu, yīn zòng bīng chéng zhī, zhǎn shǒu qiān yú jí. shàng měi qí gōng, qián hòu shǎng cì, bù kě shèng shǔ. àng suǒ jū dì fāng èr qiān lǐ, nú bì wàn yú rén, zhēn huò chōng jī rán wèi zhì qín míng, suǒ bù ài zhī.
是岁，高州总管冯盎入朝。未几，罗窦诸洞獠反，敕盎帅部落二万，为诸军前锋。獠数万人，屯据险要，诸军不得进。盎持弩谓左右曰：“尽吾此矢，足知胜负矣。”连发七矢，中七人。獠皆走，因纵兵乘之，斩首千馀级。上美其功，前后赏赐，不可胜数。盎所居地方二千里，奴婢万馀人，珍货充积；然为治勤明，所部爱之。

xīn luó wáng zhēn píng zú, wú sì, guó rén lì qí nǚ shàn dé wèi wáng.
新罗王真平卒，无嗣，国人立其女善德为王。