xiào zhāo
孝昭

xiào zhāo huáng dì yǎn, zì yán ān, shén wǔ huáng dì dì liù zǐ, wén xuān huáng dì zhī mǔ dì yě. yòu ér yīng tè, zǎo yǒu dà chéng zhī liàng, wǔ míng huáng tài hòu zǎo suǒ ài zhòng. wèi yuán xiàng yuán nián, fēng cháng shān jùn gōng. jí wén xiāng zhí zhèng, qiǎn zhōng shū shì láng lǐ tóng guǐ jiù bà fǔ wèi zhū dì shī. dì suǒ lǎn wén jí, yuán qí zhǐ guī ér bù hǎo cí cǎi. měi tàn yún: suī méng jīn zhī shī, zuǒ cān zhèn ér bù nǜ. yǐ wèi néng. suì dǔ zhì dú hàn shū, zhì lǐ líng chuán, héng zhuàng qí suǒ wèi yān. cōng mǐn guò rén, suǒ yǔ yóu chù, yī zhī qí jiā huì, zhōng shēn wèi cháng wù fàn. tóng guǐ bìng zú, yòu mìng kāi fǔ zhǎng liú cān jūn diāo róu dài zhī, xìng yán biǎn, bù shì yòu xùn zhī yí, zhōng bèi qiǎn chū. dì sòng chū gé, cǎn rán liǎn róng, lèi shù xíng xià, zuǒ yòu mò bù xū xī. qí jìng yè zhòng jiù yě rú cǐ.
孝昭皇帝演，字延安，神武皇帝第六子，文宣皇帝之母弟也。幼而英特，早有 大成之量，武明皇太后早所愛重。魏元象元年，封常山郡公。及文襄執政，遣中書 侍郎李同軌就霸府為諸弟師。帝所覽文籍，源其指歸而不好辭彩。每嘆云：「雖盟 津之師，左驂震而不衄。」以為能。遂篤志讀《漢書》，至《李陵傳》，恆壯其所 為焉。聰敏過人，所與游處，一知其家諱，終身未嘗誤犯。同軌病卒，又命開府長 流參軍刁柔代之，性嚴褊，不適誘訓之宜，中被遣出。帝送出閣，慘然斂容，淚數 行下，左右莫不歔欷。其敬業重舊也如此。

tiān bǎo chū, jìn jué wèi wáng. wǔ nián, chú bìng shěng shàng shū lìng. dì shàn duàn gē, zhǎng yú wén lǐ, shěng nèi wèi fú. qī nián, cóng wén xuān hái yè. wén xuān yǐ shàng shū zòu shì, duō yǒu yì tóng, lìng dì yǔ cháo chén xiān lùn dìng dé shī, rán hòu fū zòu. dì zhǎng yú zhèng shù, pōu duàn xián jǐn qí lǐ, wén xuān tàn zhòng zhī. bā nián, zhuǎn sī kōng lù shàng shū shì. jiǔ nián, chú dà sī mǎ, réng lù shàng shū. shí wén xuān nì yú yóu yàn, dì yōu fèn biǎo yú shén sè. wén xuān jué zhī, wèi dì yuē: dàn lìng rǔ zài, wǒ hé wèi bù zòng lè? dì wéi tí qì bài fú, jìng wú suǒ yán. wén xuān yì dà bēi, dǐ bēi yú dì yuē: rǔ yǐ cǐ xián wǒ, zì jīn gǎn jìn jiǔ zhě, zhǎn zhī! yīn qǔ suǒ yù bēi jǐn jiē huài qì. hòu yì chén miǎn, huò rù zhū guì jiàn jiā jué lì pī lā, bù xiàn guì jiàn. wéi cháng shān wáng zhì, nèi wài sù rán. dì yòu mì zhuàn shì tiáo, jiāng jiàn, qí yǒu wáng xī yǐ wèi bù kě. dì bù cóng, yīn jiān jí yán, suì féng dà nù. shùn chéng hòu běn wèi cháo zōng shì, wén xuān yù dì lí zhī, yīn wèi dì guǎng qiú shū yuàn, wàng yí qí chǒng. dì suī chéng zhǐ yǒu nà, ér qíng yì mí zhòng. dì xìng pō yán, shàng shū láng zhōng pōu duàn yǒu shī, zhé jiā chuí chǔ, lìng shǐ jiān tè, biàn jí kǎo jìng. wén xuān nǎi lì dì yú qián, yǐ dāo huán nǐ xié zhào bèi dì fá zhě, lín yǐ bái rèn, qiú dì zhī duǎn, xián wú suǒ chén, fāng jiàn jiě shì. zì shì bù xǔ chī chuí láng zhōng. hòu cì dì wèi shí gōng rén, xǐng ér wàng zhī, wèi dì shàn qǔ, suì yǐ dāo huán luàn zhú, yīn cǐ zhì kùn. huáng tài hòu rì yè tí qì, wén xuān bù zhī suǒ wèi. xiān shì jìn yǒu wáng xī, nǎi shě zhī, lìng shì dì. dì yuè yú jiàn chōu, bù gǎn fù jiàn.
天保初，進爵為王。五年，除並省尚書令。帝善斷割，長於文理，省內畏服。 七年，從文宣還鄴。文宣以尚書奏事，多有異同，令帝與朝臣先論定得失，然後敷 奏。帝長於政術，剖斷咸盡其理，文宣嘆重之。八年，轉司空、錄尚書事。九年， 除大司馬，仍錄尚書。時文宣溺於游宴，帝憂憤表於神色。文宣覺之，謂帝曰： 「但令汝在，我何為不縱樂？」帝唯啼泣拜伏，竟無所言。文宣亦大悲，抵杯於地 曰：「汝以此嫌我，自今敢進酒者，斬之！」因取所御杯盡皆壞棄。後益沉湎，或 入諸貴賤家角力批拉，不限貴賤。唯常山王至，內外肅然。帝又密撰事條，將諫， 其友王晞以為不可。帝不從，因間極言，遂逢大怒。順成後本魏朝宗室，文宣欲帝 離之，陰為帝廣求淑媛，望移其寵。帝雖承旨有納，而情義彌重。帝性頗嚴，尚書 郎中剖斷有失，輒加捶楚，令史奸慝，便即考竟。文宣乃立帝於前，以刀環擬脅召 被帝罰者，臨以白刃，求帝之短，咸無所陳，方見解釋。自是不許笞箠郎中。後賜 帝魏時宮人，醒而忘之，謂帝擅取，遂以刀環亂築，因此致困。皇太后日夜啼泣， 文宣不知所為。先是禁友王晞，乃舍之，令侍帝。帝月余漸瘳，不敢復諫。

jí wén xuān bēng, dì jū jìn zhōng hù sàng shì, yòu zhǔ jí wèi, nǎi jí cháo bān. chú tài fù lù shàng shū, cháo zhèng jiē jué yú dì. yuè yú, nǎi jū fān dǐ, zì shì zhào chì duō bù guān dì. kè huò yán yú dì yuē: zhì wū shě cháo, bì yǒu tàn luǎn zhī huàn, jīn rì zhī dì, hé yí lǚ chū. qián míng yuán nián, cóng fèi dì fù yè, jū yú lǐng jūn fǔ. shí yáng yīn yàn zi xiàn kě zhū hún tiān hé sòng qīn dào zhèng zi mò děng yǐ dì wēi wàng jì zhòng, nèi jù quán bī, qǐng yǐ dì wèi tài shī sī zhōu mù lù shàng shū shì zhǎng guǎng wáng zhàn wèi dà sī mǎ lù bìng shěng shàng shū shì, jiě jīng jī dà dū dū. dì shí yǐ zūn qīn ér jiàn cāi chì, nǎi yǔ zhǎng guǎng wáng qī liè, móu zhī yú yě. sān yuè jiǎ xū, dì chū shàng shěng, dàn fā lǐng jūn fǔ, dà fēng bào qǐ, huài suǒ yù chē màn, dì shén è zhī. jí zhì shěng, cháo shì xián jí. zuò dìng, jiǔ shù xíng, zhí shàng shū lìng yáng yīn yòu pú shè yàn zi xiàn lǐng jūn kě zhū hún tiān hé shì zhōng sòng qīn dào děng yú zuò. dì róng fú yǔ píng yuán wáng duàn sháo píng qín wáng gāo guī yàn lǐng jūn liú hóng huī rù zì yún lóng mén, yú zhōng shū shěng qián yù sàn qí cháng shì zhèng zi mò, yòu zhí zhī, tóng zhǎn yú yù fǔ zhī nèi. dì zhì dōng gé mén, dū du chéng xiū níng chōu rèn ā dì. dì lìng gāo guī yàn yù zhī, xiū níng lì shēng dà hū bù cóng. guī yàn jì wèi lǐng jūn, sù wèi bīng shì suǒ fú, xī jiē chí zhàng, xiū níng tàn xī ér bà. dì rù zhì zhāo yáng diàn, yòu zhǔ tài huáng tài hòu huáng tài hòu bìng chū lín yù zuò. dì zòu yīn děng zuì, qiú fú zhuān shàn zhī gū. shí tíng zhōng jí liǎng láng xià wèi shì èr qiān yú rén jiē bèi jiǎ dài zhào, wǔ wèi é yǒng lè wǔ lì jué lún, yòu bèi wén xuān zhòng yù, fǔ rèn sī xiào. fèi dì xìng chī nè, jiān cāng zú bù zhī suǒ yán. tài huáng tài hòu yòu wèi huáng hòu shì, yán dì wú yì zhì, wéi qù bī ér yǐ. gāo guī yàn chì láo wèi shì jiě yán, yǒng lè nǎi nèi dāo ér qì. dì nǎi lìng guī yàn yǐn shì wèi zhī shì xiàng huá lín yuán, yǐ jīng jī jūn rù shǒu mén gé, zhǎn é yǒng lè yú yuán. zhào yǐ dì wèi dà chéng xiàng dū du zhōng wài zhū jūn lù shàng shū shì, xiāng fǔ zuǒ shǐ jìn wèi yī děng. dì xún rú jìn yáng, yǒu zhào jūn guó dà zhèng xián zī jué yān.
及文宣崩，帝居禁中護喪事，幼主即位，乃即朝班。除太傅、錄尚書，朝政皆 決於帝。月余，乃居藩邸，自是詔敕多不關帝。客或言於帝曰：「鷙烏舍巢，必有 探卵之患，今日之地，何宜屢出。」乾明元年，從廢帝赴鄴，居於領軍府。時楊愔、 燕子獻、可朱渾天和、宋欽道、鄭子默等以帝威望既重，內懼權逼，請以帝為太師、 司州牧、錄尚書事；長廣王湛為大司馬、錄並省尚書事，解京畿大都督。帝時以尊 親而見猜斥，乃與長廣王期獵，謀之於野。三月甲戌，帝初上省，旦發領軍府，大 風暴起，壞所御車幔，帝甚惡之。及至省，朝士咸集。坐定，酒數行，執尚書令楊 愔、右僕射燕子獻、領軍可朱渾天和、侍中宋欽道等於坐。帝戎服與平原王段韶、 平秦王高歸彥、領軍劉洪徽入自雲龍門，於中書省前遇散騎常侍鄭子默，又執之， 同斬於御府之內。帝至東閤門，都督成休寧抽刃呵帝。帝令高歸彥喻之，休寧厲聲 大呼不從。歸彥既為領軍，素為兵士所服，悉皆弛仗，休寧嘆息而罷。帝入至昭陽 殿，幼主、太皇太后、皇太后並出臨御坐。帝奏愔等罪，求伏專擅之辜。時庭中及 兩廊下衛士二千餘人皆被甲待詔，武衛娥永樂武力絕綸，又被文宣重遇，撫刃思效。 廢帝性吃訥，兼倉卒不知所言。太皇太后又為皇后誓，言帝無異志，唯去逼而已。 高歸彥敕勞衛士解嚴，永樂乃內刀而泣。帝乃令歸彥引侍衛之士向華林園，以京畿 軍入守門閣，斬娥永樂於園。詔以帝為大丞相、都督中外諸軍、錄尚書事，相府佐 史進位一等。帝尋如晉陽，有詔軍國大政咸諮決焉。

dì jì dāng dà wèi, zhī wú bù wèi, zé qí lìng diǎn, kǎo zōng míng shí, fèi dì gōng jǐ yǐ tīng zhèng. tài huáng tài hòu xún xià lìng fèi shǎo zhǔ, mìng dì tǒng dà yè. huáng jiàn yuán nián bā yuè rén wǔ, huáng dì jí wèi yú jìn yáng xuān dé diàn, dà shè, gǎi qián míng yuán nián wèi huáng jiàn. zhào fèng tài huáng tài hòu hái chēng huáng tài hòu, huáng tài hòu chēng wén xuān huáng hòu, gōng yuē zhāo xìn. yǐ yǒu, zhào zì tài zǔ chuàng yè yǐ lái, zhū yǒu zuǒ mìng gōng chén zǐ sūn jué miè, guó tǒng bù chuán zhě, yǒu sī sōu fǎng jìn qīn, yǐ míng wén, dāng liàng wèi lì hòu zhū jùn guó lǎo rén gè shòu bǎn zhí, cì huáng mào jiū zhàng. yòu zhào jiǎn zhèng zhī shì bìng tīng jìn jiàn chén shì jūn rén zhàn wáng sǐ wáng shì zhě, yǐ shí shēn wén, dāng jiā róng zèng dū jiāng cháo shì míng wàng sù gāo, wèi lì tōng xiǎn, tiān bǎo yǐ lái wèi méng zhuī zèng zhě, yì jiē lù zòu yòu yǐ tíng wèi zhōng chéng, zhí fǎ suǒ zài, shéng wéi àn zuì, bù dé wǔ wén nòng fǎ qí guān nú bì nián liù shí yǐ shàng miǎn wèi shù rén. wù zǐ, yǐ tài fù zhǎng guǎng wáng zhàn wèi yòu chéng xiàng, yǐ tài wèi píng yáng wáng yān wèi tài fù, yǐ shàng shū lìng péng chéng wáng yóu wèi dà sī mǎ. rén chén, zhào fēn qiǎn dà shǐ xún shěng sì fāng, guān chá fēng sú, wèn rén jí kǔ, kǎo qiú dé shī, sōu fǎng xián liáng. jiǎ wǔ, zhào yuē: xī wǔ wáng kè yīn, xiān fēng liǎng dài, hàn wèi èr jìn, wú fèi zī diǎn. jí yuán shì tǒng lì, bù lǜ jiù zhāng. zhèn zuǎn chéng dà yè, sī hóng gǔ diǎn, dàn èr wáng sān kè, jiù shuō bù tóng, kě yì dìng shì fēi, liè míng tiáo zòu. qí lǐ yì tǐ shì yì yǎng yì zhī. yòu zhào guó zi sì kě bèi lì guān shǔ, yī jiù zhì shēng, qǐng xí jīng diǎn, suì shí kǎo shì. qí wén xiāng dì suǒ yùn shí jīng, yí jí shī liè yú xué guǎn. wài zhōu dà xué yì yǎng diǎn sī qín jiā dū kè. bǐng shēn, zhào jiǔ zhōu xūn rén yǒu zhòng fēng zhě, tīng fēn shòu zǐ dì, yǐ guǎng gǔ ròu zhī ēn. jiǔ yuè rén shēn, zhào yì dìng sān zǔ lè. dōng shí yī yuè xīn hài, lì fēi yuán shì wèi huáng hòu, shì zǐ bǎi nián wèi huáng tài zǐ. cì tiān xià wèi fù hòu zhě jué yī jí. guǐ chǒu, yǒu sī zòu tài zǔ xiàn wǔ huáng dì miào yí zòu wǔ dé zhī lè, wǔ zhāo liè zhī wǔ shì zōng wén xiāng huáng dì miào yí zòu wén dé zhī lè, wǔ xuān zhèng zhī wǔ xiǎn zǔ wén xuān huáng dì miào yí zòu wén zhèng zhī lè, wǔ guāng dà zhī wǔ. zhào yuē kě. gēng shēn, zhào yǐ gù tài shī wèi jǐng gù tài shī dòu tài gù tài shī tài yuán wáng lóu zhāo gù tài zǎi zhāng wǔ wáng shè dí gàn gù tài wèi duàn róng gù tài shī mò qí pǔ gù sī tú cài jùn gù tài shī gāo gān gù sī tú mò duō lóu dài wén gù tài bǎo liú guì gù tài bǎo fēng zǔ yì gù guǎng zhōu cì shǐ wáng huái shí èr rén pèi xiǎng tài zǔ miào tíng, gù tài shī qīng hé wáng yuè gù tài zǎi ān dé wáng hán guǐ gù tài zǎi fú fēng wáng kě zhū hún dào yuán gù tài shī gāo áng gù dà sī mǎ liú fēng gù tài shī mò qí shòu luò gàn gù tài wèi mù róng shào zōng qī rén pèi xiǎng shì zōng miào tíng, gù tài wèi hé dōng wáng pān xiāng lè gù sī kōng xuē xiū yì gù tài fù pò liù hán cháng sān rén pèi xiǎng xiǎn zǔ miào tíng. shì yuè, dì qīn róng běi tǎo kù mò xī, chū zhǎng chéng, lǔ bēn dùn, fēn bīng zhì tǎo, dà huò niú mǎ, kuò zǒng rù jìn yáng gōng. shí èr yuè bǐng wǔ, chē jià zhì jìn yáng.
帝既當大位，知無不為，擇其令典，考綜名實，廢帝恭己以聽政。太皇太后尋 下令廢少主，命帝統大業。皇建元年八月壬午，皇帝即位於晉陽宣德殿，大赦，改 乾明元年為皇建。詔奉太皇太后還稱皇太后，皇太后稱文宣皇后，宮曰昭信。乙酉， 詔自太祖創業已來，諸有佐命功臣子孫絕滅，國統不傳者，有司搜訪近親，以名聞， 當量為立後；諸郡國老人各授版職，賜黃帽鳩杖。又詔謇正之士並聽進見陳事；軍 人戰亡死王事者，以時申聞，當加榮贈；督將、朝士名望素高，位歷通顯，天保以 來未蒙追贈者，亦皆錄奏；又以廷尉、中丞，執法所在，繩違按罪，不得舞文弄法； 其官奴婢年六十已上免為庶人。戊子，以太傅、長廣王湛為右丞相，以太尉、平陽 王淹為太傅，以尚書令、彭城王浟為大司馬。壬辰，詔分遣大使巡省四方，觀察風 俗，問人疾苦，考求得失，搜訪賢良。甲午，詔曰：「昔武王克殷，先封兩代，漢、 魏、二晉，無廢茲典。及元氏統歷，不率舊章。朕纂承大業，思弘古典，但二王三 恪，舊說不同，可議定是非，列名條奏。其禮義體式亦仰議之。」又詔國子寺可備 立官屬，依舊置生，請習經典，歲時考試。其文襄帝所運石經，宜即施列於學館。 外州大學亦仰典司勤加督課。丙申，詔九州勛人有重封者，聽分授子弟，以廣骨肉 之恩。九月壬申，詔議定三祖樂。冬十一月辛亥，立妃元氏為皇后，世子百年為皇 太子。賜天下為父後者爵一級。癸丑，有司奏太祖獻武皇帝廟宜奏《武德》之樂， 舞《昭烈》之舞；世宗文襄皇帝廟宜奏《文德》之樂，舞《宣政》之舞；顯祖文宣 皇帝廟宜奏《文正》之樂，舞《光大》之舞。詔曰可。庚申，詔以故太師尉景、故 太師竇泰、故太師太原王婁昭、故太宰章武王厙狄干、故太尉段榮、故太師万俟普、 故司徒蔡俊、故太師高乾、故司徒莫多婁貸文、故太保劉貴、故太保封祖裔、故廣 州刺史王懷十二人配饗太祖廟庭，故太師清河王岳、故太宰安德王韓軌、故太宰扶 風王可朱渾道元、故太師高昂、故大司馬劉豐、故太師万俟受洛干、故太尉慕容紹 宗七人配饗世宗廟庭，故太尉河東王潘相樂、故司空薛脩義、故太傅破六韓常三人 配饗顯祖廟庭。是月，帝親戎北討庫莫奚，出長城，虜奔遁，分兵致討，大獲牛馬， 括總入晉陽宮。十二月丙午，車駕至晉陽。

èr nián chūn zhēng yuè xīn hài, sì yuán qiū. rén zǐ, dì yú tài miào. guǐ chǒu, zhào jiàng zuì rén gè yǒu chà. èr yuè dīng chǒu, zhào nèi wài zhí shì zhī guān cóng wǔ pǐn yǐ shàng jí sān fǔ zhǔ bù lù shì cān jūn zhū wáng wén xué shì yù shǐ tíng wèi sān guān shàng shū láng zhōng zhōng shū shè rén, měi èr nián zhī nèi gè jǔ yī rén. dōng shí yuè bǐng zǐ, yǐ shàng shū lìng péng chéng wáng yóu wèi tài bǎo, zhǎng lè wáng wèi càn wèi tài wèi. jǐ yǒu, yě zhì qī yú qián diàn zhī tíng. shí yī yuè jiǎ chén, zhào yuē: zhèn yīng cǐ bào jí, yǎn hū wú dǎi. jīn sì zǐ chōng miǎo, wèi xián zhèng shù, shè jì yè zhòng, lǐ guī shàng dé. yòu chéng xiàng zhǎng guǎng wáng zhàn yán jī cè huà, tǐ dào jū zōng, rén xióng zhī wàng, hǎi nèi zhān yǎng, tóng bāo gòng qì, jiā guó suǒ píng, kě qiǎn shàng shū zuǒ pú shè zhào jùn wáng ruì yù zhǐ, zhēng wáng tǒng zī dà bǎo. qí sàng jì zhī lǐ yī tóng hàn wén, sān shí liù rì xī cóng gōng chú, shān líng shī yòng, wù cóng jiǎn yuē. xiān shì dì bù yù ér wú què tīng lǎn, shì yuè, bēng yú jìn yáng gōng, shí nián èr shí qī. dà níng yuán nián rùn shí èr yuè guǐ mǎo, zǐ gōng hái yè, shàng shì yuē xiào zhāo huáng dì. gēng wǔ, zàng yú wén jìng líng.
二年春正月辛亥，祀圓丘。壬子，禘於太廟。癸丑，詔降罪人各有差。二月丁 丑，詔內外執事之官從五品已上及三府主簿錄事參軍、諸王文學、侍御史、廷尉三 官、尚書郎中、中書舍人，每二年之內各舉一人。冬十月丙子，以尚書令、彭城王 浟為太保，長樂王尉粲為太尉。己酉，野雉棲於前殿之庭。十一月甲辰，詔曰： 「朕嬰此暴疾，奄忽無逮。今嗣子沖眇，未閒政術，社稷業重，理歸上德。右丞相、 長廣王湛研機測化，體道居宗，人雄之望，海內瞻仰，同胞共氣，家國所憑，可遣 尚書左僕射、趙郡王睿喻旨，征王統茲大寶。其喪紀之禮一同漢文，三十六日悉從 公除，山陵施用，務從儉約。」先是帝不豫而無闕聽覽，是月，崩於晉陽宮，時年 二十七。大寧元年閏十二月癸卯，梓宮還鄴，上諡曰孝昭皇帝。庚午，葬於文靖陵。

dì cōng mǐn yǒu shí dù, shēn chén néng duàn, bù kě kuī cè. shēn zhǎng bā chǐ, yāo dài shí wéi, yí wàng fēng biǎo, jiǒng rán dú xiù. zì jū tái shěng, liú xīn zhèng shù, xián míng bù lǐng, lì suǒ bù dǎi. jí zhèng wèi chén jū, mí suǒ kè lì. qīng yáo báo fù, qín xù rén yǐn. nèi wú sī chǒng, wài shōu rén wù, suī hòu fù wèi yì tè jìn wú bié. rì zè lín cháo, wù zhī rén zhī shàn è, měi fǎng wèn zuǒ yòu, jì huò zhí yán. céng wèn shè rén péi zé zài wài yì lùn dé shī. zé lǜ ěr duì yuē: bì xià cōng míng zhì gōng, zì kě yuǎn móu gǔ xī, ér yǒu shí zhī shì, xián yán shāng xì, dì wáng zhī dù, pō wèi wèi hóng. dì xiào yuē: chéng rú qīng yán. zhèn chū lín wàn jī, lǜ bù zhōu xī, gù zhì ěr ěr. cǐ shì ān kě jiǔ xíng, kǒng hòu yòu xián shū lòu. zé yīn bèi chǒng yù. qí lè wén guò yě rú cǐ. zhào jùn wáng ruì yǔ shè dí xiǎn ān shì zuò, dì yuē: xū bá wǒ tóng táng dì, xiǎn ān wǒ qīn gū zǐ, jīn xù jiā rén lǐ, chú jūn chén zhī jìng, kě yán wǒ zhī bù dǎi. xiǎn ān yuē: bì xià duō wàng yán. yuē: ruò hé? duì yuē: bì xià xī jiàn wén xuān yǐ mǎ biān tà rén, cháng yǐ wèi fēi, ér jīn xíng zhī, fēi wàng yán yé? dì wò qí shǒu xiè zhī. yòu shǐ zhí yán. duì yuē: bì xià tài xì, tiān zǐ nǎi gèng shì lì. dì yuē: zhèn shén zhī zhī, rán wú fǎ lái jiǔ, jiāng zhěng zhī yǐ zhì wú wèi ěr. yòu wèn wáng xī, xī dá rú xiǎn ān, jiē cóng róng shòu nà. xìng zhì xiào, tài hòu bù yù, chū jū nán gōng, dì xíng bù zhèng lǚ, róng sè biǎn cuì, yī bù jiě dài, dài jiāng sì xún. diàn qù nán gōng wǔ bǎi yú bù, jī míng ér qù, chén shí fāng hái, lái qù tú xíng, bù chéng yú niǎn. tài hòu suǒ kǔ xiǎo zēng, biàn jí qǐn fú gé wài, shí yǐn yào wù jǐn jiē gōng qīn. tài hòu cháng xīn tòng bù zì kān rěn, dì lì shì wéi qián, yǐ zhǎo qiā shǒu xīn, xuè liú chū xiù. yǒu ài zhū dì, wú jūn chén zhī gé. xióng duàn yǒu móu, yú shí guó fù bīng qiáng, jiāng xuě shén wǔ yí hèn, yì zài dùn jià píng yáng, wèi jìn qǔ zhī cè. yuǎn tú bù suí, xī zāi! chū, dì yǔ jì nán yuē bù xiāng hài. jí yú jià zài jìn yáng, wǔ chéng zhèn yè, wàng qì zhě yún yè chéng yǒu tiān zǐ qì. dì cháng kǒng jì nán fù xìng, nǎi mì xíng jiū dú, jì nán bù cóng, nǎi è ér shā zhī. hòu pō kuì huǐ. chū kǔ nèi rè, pín jìn tāng sàn. shí yǒu shàng shū lìng shǐ xìng zhào, yú yè jiàn wén xuān cóng yáng yīn yàn zi xiàn děng xī xíng, yán xiāng yǔ fù chóu. dì zài jìn yáng gōng, yǔ máo fū rén yì jiàn yān. suì jiàn wēi dǔ. bèi ráng yàn zhī shì, huò zhǔ yóu sì sǎ, huò chí jù shāo zhú. zhū lì fāng chū diàn liáng, qí dòng shàng, gē hū zì ruò, le wú jù róng. shí yǒu tiān gǒu xià, nǎi yú qí suǒ jiǎng wǔ yǐ yàn zhī. yǒu tù jīng mǎ, dì zhuì ér jué lē. tài hòu shì jí, wèn jì nán suǒ zài zhě sān, dì bù duì. tài hòu nù yuē: shā zhī yé? bù yòng wú yán, sǐ qí yí yǐ! lín zhōng zhī jì, wéi fú fú chuáng zhěn, kòu tóu qiú āi. qiǎn shǐ zhào zhuī zhǎng guǎng wáng rù zuǎn dà tǒng, shǒu shū yún: yí jiāng wú qī zǐ zhì yī hǎo chù, wù xué qián rén yě.
帝聰敏有識度，深沉能斷，不可窺測。身長八尺，腰帶十圍，儀望風表，迥然 獨秀。自居台省，留心政術，閒明簿領，吏所不逮。及正位宸居，彌所克勵。輕徭 薄賦，勤恤人隱。內無私寵，外收人物，雖後父位亦特進無別。日昃臨朝，務知人 之善惡，每訪問左右，冀獲直言。曾問舍人裴澤在外議論得失。澤率爾對曰：「陛 下聰明至公，自可遠侔古昔，而有識之士，咸言傷細，帝王之度，頗為未弘。」帝 笑曰：「誠如卿言。朕初臨萬機，慮不周悉，故致爾耳。此事安可久行，恐後又嫌 疏漏。」澤因被寵遇。其樂聞過也如此。趙郡王睿與厙狄顯安侍坐，帝曰：「須拔 我同堂弟，顯安我親姑子，今序家人禮，除君臣之敬，可言我之不逮。」顯安曰： 「陛下多妄言。」曰：「若何？」對曰：「陛下昔見文宣以馬鞭撻人，常以為非， 而今行之，非妄言耶？」帝握其手謝之。又使直言。對曰：「陛下太細，天子乃更 似吏。」帝曰：「朕甚知之，然無法來久，將整之以至無為耳。」又問王晞，晞答 如顯安，皆從容受納。性至孝，太后不豫，出居南宮，帝行不正履，容色貶悴，衣 不解帶，殆將四旬。殿去南宮五百餘步，雞鳴而去，辰時方還，來去徒行，不乘輿 輦。太后所苦小增，便即寢伏閤外，食飲藥物盡皆躬親。太后常心痛不自堪忍，帝 立侍帷前，以爪掐手心，血流出袖。友愛諸弟，無君臣之隔。雄斷有謀，於時國富 兵強，將雪神武遺恨，意在頓駕平陽，為進取之策。遠圖不遂，惜哉！初，帝與濟 南約不相害。及輿駕在晉陽，武成鎮鄴，望氣者雲鄴城有天子氣。帝常恐濟南復興， 乃密行鳩毒，濟南不從，乃扼而殺之。後頗愧悔。初苦內熱，頻進湯散。時有尚書 令史姓趙，於鄴見文宣從楊愔、燕子獻等西行，言相與復仇。帝在晉陽宮，與毛夫 人亦見焉。遂漸危篤。備禳厭之事，或煮油四灑，或持炬燒逐。諸厲方出殿梁，騎 棟上，歌呼自若，了無懼容。時有天狗下，乃於其所講武以厭之。有兔驚馬，帝墜 而絕肋。太后視疾，問濟南所在者三，帝不對。太后怒曰：「殺之耶？不用吾言， 死其宜矣！」臨終之際，唯扶服床枕，叩頭求哀。遣使詔追長廣王入纂大統，手書 云：「宜將吾妻子置一好處，勿學前人也。」

lùn yuē: shén wǔ píng dìng sì fāng, wēi quán zài jǐ, qiān yè zhī hòu, suī zhǔ qì yǒu rén, hào lìng suǒ jiā, zhèng jiē zì chū. wén xuān yīn xún hóng yè, nèi wài yè cóng, zì cháo jí yě, qún xīn shǔ wàng, dōng wèi zhī dì, jǔ guó lè tuī, céng wèi qī yuè, suì dēng chén jí. shǐ zé cún xīn zhèng shì, fēng huà sù rán, shù nián zhī jiān, cháo yě ān chū. qí hòu zòng jiǔ sì yù, shì jí chāng kuáng, hūn xié cán bào, jìn dài wèi yǒu, xiǎng guó bù yǒng, shí yóu sī jí. jì nán jì yè, dà gé qí bì, fēng jiào càn rán, jìn shēn chēng xìng. gǔ gōng fǔ bì, suī huái jué chéng, jì bù néng zàn hóng dào dé, hé mù qīn yì, yòu bù néng yuǎn lǜ fáng shēn, shēn móu wèi zhǔ, yīng duàn bù duàn, zì qǔ qí jiù. chén jì zhū yí, jūn shòu fèi rǔ, jiē rèn fēi qí qì zhī suǒ zhì ěr. xiào zhāo zǎo jū tái gé, gù shì tōng míng, rén lì zhī jiān, wú suǒ bù wěi. wén xuān bēng hòu, dà gé qián bì. jí lín zūn jí, liú xīn gēng shēn, shí rén fú qí míng ér shí qí xì yě. qíng hǎo jī gǔ, lǜ yóu lǐ dù, jiāng fēng xiān dài zhī yìn, qiě dūn xué xiào zhī fēng, zhēng zhào yīng xián, wén wǔ bì jí. yú shí zhōu shì cháo zhèng yí yú zǎi chén, zhǔ jiāng xiāng cāi, bù wú wēi dài. nǎi juàn guān yòu, shí huái jiān bìng zhī zhì, jīng móu hóng yuǎn, shí dāng dài zhī míng zhǔ, ér jiàng nián bù yǒng, qí gù hé zāi? qǐ yōu xiǎn zhī jiān, shí yǒu bào fù, jiāng qí zhī jī yǔ zhǐ zài yú sī, dì yù dà zhī, tiān bù xǔ yě?
論曰：神武平定四方，威權在己，遷鄴之後，雖主器有人，號令所加，政皆自 出。文宣因循鴻業，內外葉從，自朝及野，群心屬望，東魏之地，舉國樂推，曾未 期月，遂登宸極。始則存心政事，風化肅然，數年之間，朝野安出。其後縱酒肆欲， 事極猖狂，昏邪殘暴，近代未有，饗國不永，實由斯疾。濟南繼業，大革其弊，風 教粲然，搢紳稱幸。股肱輔弼，雖懷厥誠，既不能贊弘道德，和睦親懿，又不能遠 慮防身，深謀衛主，應斷不斷，自取其咎。臣既誅夷，君壽廢辱，皆任非其器之所 致爾。孝昭早居台閣，故事通明，人吏之間，無所不委。文宣崩後，大革前弊。及 臨尊極，留心更深，時人服其明而識其細也。情好稽古，率由禮度，將封先代之胤， 且敦學校之風，徵召英賢，文武畢集。於時周氏朝政移於宰臣，主將相猜，不無危 殆。乃眷關右，實懷兼併之志，經謀宏遠，實當代之明主，而降年不永，其故何哉？ 豈幽顯之間，實有報復，將齊之基宇止在於斯，帝欲大之，天不許也？