xiào zhāo
孝昭
xiào zhāo huáng dì yǎn, zì yán ān, shén wǔ huáng dì dì liù zǐ, wén xuān huáng dì zhī mǔ dì yě. yòu ér yīng tè, zǎo yǒu dà chéng zhī liàng, wǔ míng huáng tài hòu zǎo suǒ ài zhòng. wèi yuán xiàng yuán nián, fēng cháng shān jùn gōng. jí wén xiāng zhí zhèng, qiǎn zhōng shū shì láng lǐ tóng guǐ jiù bà fǔ wèi zhū dì shī. dì suǒ lǎn wén jí, yuán qí zhǐ guī ér bù hǎo cí cǎi. měi tàn yún:" suī méng jīn zhī shī, zuǒ cān zhèn ér bù nǜ." yǐ wéi néng. suì dǔ zhì dú hàn shū, zhì lǐ líng chuán, héng zhuàng qí suǒ wèi yān. cōng mǐn guò rén, suǒ yǔ yóu chù, yī zhī qí jiā huì, zhōng shēn wèi cháng wù fàn. tóng guǐ bìng zú, yòu mìng kāi fǔ zhǎng liú cān jūn diāo róu dài zhī, xìng yán biǎn, bù shì yòu xùn zhī yí, zhōng bèi qiǎn chū. dì sòng chū gé, cǎn rán liǎn róng, lèi shù xíng xià, zuǒ yòu mò bù xū xī. qí jìng yè zhòng jiù yě rú cǐ.
孝昭皇帝演,字延安,神武皇帝第六子,文宣皇帝之母弟也。幼而英特,早有 大成之量,武明皇太后早所爱重。魏元象元年,封常山郡公。及文襄执政,遣中书 侍郎李同轨就霸府为诸弟师。帝所览文籍,源其指归而不好辞彩。每叹云:“虽盟 津之师,左骖震而不衄。”以为能。遂笃志读《汉书》,至《李陵传》,恒壮其所 为焉。聪敏过人,所与游处,一知其家讳,终身未尝误犯。同轨病卒,又命开府长 流参军刁柔代之,性严褊,不适诱训之宜,中被遣出。帝送出阁,惨然敛容,泪数 行下,左右莫不歔欷。其敬业重旧也如此。
tiān bǎo chū, jìn jué wèi wáng. wǔ nián, chú bìng shěng shàng shū lìng. dì shàn duàn gē, cháng yú wén lǐ, shěng nèi wèi fú. qī nián, cóng wén xuān hái yè. wén xuān yǐ shàng shū zòu shì, duō yǒu yì tóng, lìng dì yǔ cháo chén xiān lùn dìng dé shī, rán hòu fū zòu. dì cháng yú zhèng shù, pōu duàn xián jǐn qí lǐ, wén xuān tàn zhòng zhī. bā nián, zhuǎn sī kōng lù shàng shū shì. jiǔ nián, chú dà sī mǎ, réng lù shàng shū. shí wén xuān nì yú yóu yàn, dì yōu fèn biǎo yú shén sè. wén xuān jué zhī, wèi dì yuē: " dàn lìng rǔ zài, wǒ hé wéi bù zòng lè?" dì wéi tí qì bài fú, jìng wú suǒ yán. wén xuān yì dà bēi, dǐ bēi yú dì yuē:" rǔ yǐ cǐ xián wǒ, zì jīn gǎn jìn jiǔ zhě, zhǎn zhī!" yīn qǔ suǒ yù bēi jìn jiē huài qì. hòu yì chén miǎn, huò rù zhū guì jiàn jiā jué lì pī lā, bù xiàn guì jiàn. wéi cháng shān wáng zhì, nèi wài sù rán. dì yòu mì zhuàn shì tiáo, jiāng jiàn, qí yǒu wáng xī yǐ wéi bù kě. dì bù cóng, yīn jiān jí yán, suì féng dà nù. shùn chéng hòu běn wèi cháo zōng shì, wén xuān yù dì lí zhī, yīn wèi dì guǎng qiú shū yuàn, wàng yí qí chǒng. dì suī chéng zhǐ yǒu nà, ér qíng yì mí zhòng. dì xìng pō yán, shàng shū láng zhōng pōu duàn yǒu shī, zhé jiā chuí chǔ, lìng shǐ jiān tè, biàn jí kǎo jìng. wén xuān nǎi lì dì yú qián, yǐ dāo huán nǐ xié zhào bèi dì fá zhě, lín yǐ bái rèn, qiú dì zhī duǎn, xián wú suǒ chén, fāng jiàn jiě shì. zì shì bù xǔ chī chuí láng zhōng. hòu cì dì wèi shí gōng rén, xǐng ér wàng zhī, wèi dì shàn qǔ, suì yǐ dāo huán luàn zhù, yīn cǐ zhì kùn. huáng tài hòu rì yè tí qì, wén xuān bù zhī suǒ wéi. xiān shì jìn yǒu wáng xī, nǎi shě zhī, lìng shì dì. dì yuè yú jiàn chōu, bù gǎn fù jiàn.
天保初,进爵为王。五年,除并省尚书令。帝善断割,长于文理,省内畏服。 七年,从文宣还邺。文宣以尚书奏事,多有异同,令帝与朝臣先论定得失,然后敷 奏。帝长于政术,剖断咸尽其理,文宣叹重之。八年,转司空、录尚书事。九年, 除大司马,仍录尚书。时文宣溺于游宴,帝忧愤表于神色。文宣觉之,谓帝曰: “但令汝在,我何为不纵乐?”帝唯啼泣拜伏,竟无所言。文宣亦大悲,抵杯于地 曰:“汝以此嫌我,自今敢进酒者,斩之!”因取所御杯尽皆坏弃。后益沉湎,或 入诸贵贱家角力批拉,不限贵贱。唯常山王至,内外肃然。帝又密撰事条,将谏, 其友王晞以为不可。帝不从,因间极言,遂逢大怒。顺成后本魏朝宗室,文宣欲帝 离之,阴为帝广求淑媛,望移其宠。帝虽承旨有纳,而情义弥重。帝性颇严,尚书 郎中剖断有失,辄加捶楚,令史奸慝,便即考竟。文宣乃立帝于前,以刀环拟胁召 被帝罚者,临以白刃,求帝之短,咸无所陈,方见解释。自是不许笞箠郎中。后赐 帝魏时宫人,醒而忘之,谓帝擅取,遂以刀环乱筑,因此致困。皇太后日夜啼泣, 文宣不知所为。先是禁友王晞,乃舍之,令侍帝。帝月余渐瘳,不敢复谏。
jí wén xuān bēng, dì jū jìn zhōng hù sāng shì, yòu zhǔ jí wèi, nǎi jí cháo bān. chú tài fù lù shàng shū, cháo zhèng jiē jué yú dì. yuè yú, nǎi jū fān dǐ, zì shì zhào chì duō bù guān dì. kè huò yán yú dì yuē:" zhì wū shě cháo, bì yǒu tàn luǎn zhī huàn, jīn rì zhī dì, hé yí lǚ chū." qián míng yuán nián, cóng fèi dì fù yè, jū yú lǐng jūn fǔ. shí yáng yīn yàn zi xiàn kě zhū hún tiān hé sòng qīn dào zhèng zi mò děng yǐ dì wēi wàng jì zhòng, nèi jù quán bī, qǐng yǐ dì wèi tài shī sī zhōu mù lù shàng shū shì zhǎng guǎng wáng zhàn wèi dà sī mǎ lù bìng shěng shàng shū shì, jiě jīng jī dà dū dū. dì shí yǐ zūn qīn ér jiàn cāi chì, nǎi yǔ zhǎng guǎng wáng qī liè, móu zhī yú yě. sān yuè jiǎ xū, dì chū shàng shěng, dàn fā lǐng jūn fǔ, dà fēng bào qǐ, huài suǒ yù chē màn, dì shén è zhī. jí zhì shěng, cháo shì xián jí. zuò dìng, jiǔ shù xíng, zhí shàng shū lìng yáng yīn yòu pú yè yàn zi xiàn lǐng jūn kě zhū hún tiān hé shì zhōng sòng qīn dào děng yú zuò. dì róng fú yǔ píng yuán wáng duàn sháo píng qín wáng gāo guī yàn lǐng jūn liú hóng huī rù zì yún lóng mén, yú zhōng shū shěng qián yù sàn qí cháng shì zhèng zi mò, yòu zhí zhī, tóng zhǎn yú yù fǔ zhī nèi. dì zhì dōng gé mén, dū du chéng xiū níng chōu rèn ā dì. dì lìng gāo guī yàn yù zhī, xiū níng lì shēng dà hū bù cóng. guī yàn jì wèi lǐng jūn, sù wèi bīng shì suǒ fú, xī jiē chí zhàng, xiū níng tàn xī ér bà. dì rù zhì zhāo yáng diàn, yòu zhǔ tài huáng tài hòu huáng tài hòu bìng chū lín yù zuò. dì zòu yīn děng zuì, qiú fú zhuān shàn zhī gū. shí tíng zhōng jí liǎng láng xià wèi shì èr qiān yú rén jiē bèi jiǎ dài zhào, wǔ wèi é yǒng lè wǔ lì jué lún, yòu bèi wén xuān zhòng yù, fǔ rèn sī xiào. fèi dì xìng chī nè, jiān cāng cù bù zhī suǒ yán. tài huáng tài hòu yòu wèi huáng hòu shì, yán dì wú yì zhì, wéi qù bī ér yǐ. gāo guī yàn chì láo wèi shì jiě yán, yǒng lè nǎi nèi dāo ér qì. dì nǎi lìng guī yàn yǐn shì wèi zhī shì xiàng huá lín yuán, yǐ jīng jī jūn rù shǒu mén gé, zhǎn é yǒng lè yú yuán. zhào yǐ dì wèi dà chéng xiàng dū du zhōng wài zhū jūn lù shàng shū shì, xiāng fǔ zuǒ shǐ jìn wèi yī děng. dì xún rú jìn yáng, yǒu zhào jūn guó dà zhèng xián zī jué yān.
及文宣崩,帝居禁中护丧事,幼主即位,乃即朝班。除太傅、录尚书,朝政皆 决于帝。月余,乃居藩邸,自是诏敕多不关帝。客或言于帝曰:“鸷乌舍巢,必有 探卵之患,今日之地,何宜屡出。”乾明元年,从废帝赴邺,居于领军府。时杨愔、 燕子献、可朱浑天和、宋钦道、郑子默等以帝威望既重,内惧权逼,请以帝为太师、 司州牧、录尚书事;长广王湛为大司马、录并省尚书事,解京畿大都督。帝时以尊 亲而见猜斥,乃与长广王期猎,谋之于野。三月甲戌,帝初上省,旦发领军府,大 风暴起,坏所御车幔,帝甚恶之。及至省,朝士咸集。坐定,酒数行,执尚书令杨 愔、右仆射燕子献、领军可朱浑天和、侍中宋钦道等于坐。帝戎服与平原王段韶、 平秦王高归彦、领军刘洪徽入自云龙门,于中书省前遇散骑常侍郑子默,又执之, 同斩于御府之内。帝至东閤门,都督成休宁抽刃呵帝。帝令高归彦喻之,休宁厉声 大呼不从。归彦既为领军,素为兵士所服,悉皆弛仗,休宁叹息而罢。帝入至昭阳 殿,幼主、太皇太后、皇太后并出临御坐。帝奏愔等罪,求伏专擅之辜。时庭中及 两廊下卫士二千余人皆被甲待诏,武卫娥永乐武力绝纶,又被文宣重遇,抚刃思效。 废帝性吃讷,兼仓卒不知所言。太皇太后又为皇后誓,言帝无异志,唯去逼而已。 高归彦敕劳卫士解严,永乐乃内刀而泣。帝乃令归彦引侍卫之士向华林园,以京畿 军入守门阁,斩娥永乐于园。诏以帝为大丞相、都督中外诸军、录尚书事,相府佐 史进位一等。帝寻如晋阳,有诏军国大政咸谘决焉。
dì jì dāng dà wèi, zhī wú bù wéi, zé qí lìng diǎn, kǎo zōng míng shí, fèi dì gōng jǐ yǐ tīng zhèng. tài huáng tài hòu xún xià lìng fèi shǎo zhǔ, mìng dì tǒng dà yè. huáng jiàn yuán nián bā yuè rén wǔ, huáng dì jí wèi yú jìn yáng xuān dé diàn, dà shè, gǎi qián míng yuán nián wèi huáng jiàn. zhào fèng tài huáng tài hòu hái chēng huáng tài hòu, huáng tài hòu chēng wén xuān huáng hòu, gōng yuē zhāo xìn. yǐ yǒu, zhào zì tài zǔ chuàng yè yǐ lái, zhū yǒu zuǒ mìng gōng chén zǐ sūn jué miè, guó tǒng bù chuán zhě, yǒu sī sōu fǎng jìn qīn, yǐ míng wén, dāng liàng wèi lì hòu zhū jùn guó lǎo rén gè shòu bǎn zhí, cì huáng mào jiū zhàng. yòu zhào jiǎn zhèng zhī shì bìng tīng jìn jiàn chén shì jūn rén zhàn wáng sǐ wáng shì zhě, yǐ shí shēn wén, dāng jiā róng zèng dū jiāng cháo shì míng wàng sù gāo, wèi lì tōng xiǎn, tiān bǎo yǐ lái wèi méng zhuī zèng zhě, yì jiē lù zòu yòu yǐ tíng wèi zhōng chéng, zhí fǎ suǒ zài, shéng wéi àn zuì, bù dé wǔ wén nòng fǎ qí guān nú bì nián liù shí yǐ shàng miǎn wèi shù rén. wù zǐ, yǐ tài fù zhǎng guǎng wáng zhàn wèi yòu chéng xiàng, yǐ tài wèi píng yáng wáng yān wèi tài fù, yǐ shàng shū lìng péng chéng wáng yóu wèi dà sī mǎ. rén chén, zhào fēn qiǎn dà shǐ xún shěng sì fāng, guān chá fēng sú, wèn rén jí kǔ, kǎo qiú dé shī, sōu fǎng xián liáng. jiǎ wǔ, zhào yuē:" xī wǔ wáng kè yīn, xiān fēng liǎng dài, hàn wèi èr jìn, wú fèi zī diǎn. jí yuán shì tǒng lì, bù lǜ jiù zhāng. zhèn zuǎn chéng dà yè, sī hóng gǔ diǎn, dàn èr wáng sān kè, jiù shuō bù tóng, kě yì dìng shì fēi, liè míng tiáo zòu. qí lǐ yì tǐ shì yì yǎng yì zhī." yòu zhào guó zǐ sì kě bèi lì guān shǔ, yī jiù zhì shēng, qǐng xí jīng diǎn, suì shí kǎo shì. qí wén xiāng dì suǒ yùn shí jīng, yí jí shī liè yú xué guǎn. wài zhōu dà xué yì yǎng diǎn sī qín jiā dū kè. bǐng shēn, zhào jiǔ zhōu xūn rén yǒu zhòng fēng zhě, tīng fēn shòu zǐ dì, yǐ guǎng gǔ ròu zhī ēn. jiǔ yuè rén shēn, zhào yì dìng sān zǔ lè. dōng shí yī yuè xīn hài, lì fēi yuán shì wèi huáng hòu, shì zǐ bǎi nián wèi huáng tài zǐ. cì tiān xià wèi fù hòu zhě jué yī jí. guǐ chǒu, yǒu sī zòu tài zǔ xiàn wǔ huáng dì miào yí zòu wǔ dé zhī lè, wǔ zhāo liè zhī wǔ shì zōng wén xiāng huáng dì miào yí zòu wén dé zhī lè, wǔ xuān zhèng zhī wǔ xiǎn zǔ wén xuān huáng dì miào yí zòu wén zhèng zhī lè, wǔ guāng dà zhī wǔ. zhào yuē kě. gēng shēn, zhào yǐ gù tài shī wèi jǐng gù tài shī dòu tài gù tài shī tài yuán wáng lóu zhāo gù tài zǎi zhāng wǔ wáng shè dí gàn gù tài wèi duàn róng gù tài shī mò qí pǔ gù sī tú cài jùn gù tài shī gāo gān gù sī tú mò duō lóu dài wén gù tài bǎo liú guì gù tài bǎo fēng zǔ yì gù guǎng zhōu cì shǐ wáng huái shí èr rén pèi xiǎng tài zǔ miào tíng, gù tài shī qīng hé wáng yuè gù tài zǎi ān dé wáng hán guǐ gù tài zǎi fú fēng wáng kě zhū hún dào yuán gù tài shī gāo áng gù dà sī mǎ liú fēng gù tài shī mò qí shòu luò gàn gù tài wèi mù róng shào zōng qī rén pèi xiǎng shì zōng miào tíng, gù tài wèi hé dōng wáng pān xiāng lè gù sī kōng xuē xiū yì gù tài fù pò liù hán cháng sān rén pèi xiǎng xiǎn zǔ miào tíng. shì yuè, dì qīn róng běi tǎo kù mò xī, chū cháng chéng, lǔ bēn dùn, fēn bīng zhì tǎo, dà huò niú mǎ, kuò zǒng rù jìn yáng gōng. shí èr yuè bǐng wǔ, chē jià zhì jìn yáng.
帝既当大位,知无不为,择其令典,考综名实,废帝恭己以听政。太皇太后寻 下令废少主,命帝统大业。皇建元年八月壬午,皇帝即位于晋阳宣德殿,大赦,改 乾明元年为皇建。诏奉太皇太后还称皇太后,皇太后称文宣皇后,宫曰昭信。乙酉, 诏自太祖创业已来,诸有佐命功臣子孙绝灭,国统不传者,有司搜访近亲,以名闻, 当量为立后;诸郡国老人各授版职,赐黄帽鸠杖。又诏謇正之士并听进见陈事;军 人战亡死王事者,以时申闻,当加荣赠;督将、朝士名望素高,位历通显,天保以 来未蒙追赠者,亦皆录奏;又以廷尉、中丞,执法所在,绳违按罪,不得舞文弄法; 其官奴婢年六十已上免为庶人。戊子,以太傅、长广王湛为右丞相,以太尉、平阳 王淹为太傅,以尚书令、彭城王浟为大司马。壬辰,诏分遣大使巡省四方,观察风 俗,问人疾苦,考求得失,搜访贤良。甲午,诏曰:“昔武王克殷,先封两代,汉、 魏、二晋,无废兹典。及元氏统历,不率旧章。朕纂承大业,思弘古典,但二王三 恪,旧说不同,可议定是非,列名条奏。其礼义体式亦仰议之。”又诏国子寺可备 立官属,依旧置生,请习经典,岁时考试。其文襄帝所运石经,宜即施列于学馆。 外州大学亦仰典司勤加督课。丙申,诏九州勋人有重封者,听分授子弟,以广骨肉 之恩。九月壬申,诏议定三祖乐。冬十一月辛亥,立妃元氏为皇后,世子百年为皇 太子。赐天下为父后者爵一级。癸丑,有司奏太祖献武皇帝庙宜奏《武德》之乐, 舞《昭烈》之舞;世宗文襄皇帝庙宜奏《文德》之乐,舞《宣政》之舞;显祖文宣 皇帝庙宜奏《文正》之乐,舞《光大》之舞。诏曰可。庚申,诏以故太师尉景、故 太师窦泰、故太师太原王娄昭、故太宰章武王厍狄干、故太尉段荣、故太师万俟普、 故司徒蔡俊、故太师高乾、故司徒莫多娄贷文、故太保刘贵、故太保封祖裔、故广 州刺史王怀十二人配飨太祖庙庭,故太师清河王岳、故太宰安德王韩轨、故太宰扶 风王可朱浑道元、故太师高昂、故大司马刘丰、故太师万俟受洛干、故太尉慕容绍 宗七人配飨世宗庙庭,故太尉河东王潘相乐、故司空薛脩义、故太傅破六韩常三人 配飨显祖庙庭。是月,帝亲戎北讨库莫奚,出长城,虏奔遁,分兵致讨,大获牛马, 括总入晋阳宫。十二月丙午,车驾至晋阳。
èr nián chūn zhēng yuè xīn hài, sì yuán qiū. rén zǐ, dì yú tài miào. guǐ chǒu, zhào jiàng zuì rén gè yǒu chà. èr yuè dīng chǒu, zhào nèi wài zhí shì zhī guān cóng wǔ pǐn yǐ shàng jí sān fǔ zhǔ bù lù shì cān jūn zhū wáng wén xué shì yù shǐ tíng wèi sān guān shàng shū láng zhōng zhōng shū shè rén, měi èr nián zhī nèi gè jǔ yī rén. dōng shí yuè bǐng zǐ, yǐ shàng shū lìng péng chéng wáng yóu wèi tài bǎo, cháng lè wáng wèi càn wèi tài wèi. jǐ yǒu, yě zhì qī yú qián diàn zhī tíng. shí yī yuè jiǎ chén, zhào yuē: " zhèn yīng cǐ bào jí, yǎn hū wú dǎi. jīn sì zǐ chōng miǎo, wèi xián zhèng shù, shè jì yè zhòng, lǐ guī shàng dé. yòu chéng xiàng zhǎng guǎng wáng zhàn yán jī cè huà, tǐ dào jū zōng, rén xióng zhī wàng, hǎi nèi zhān yǎng, tóng bāo gòng qì, jiā guó suǒ píng, kě qiǎn shàng shū zuǒ pú yè zhào jùn wáng ruì yù zhǐ, zhēng wáng tǒng zī dà bǎo. qí sàng jì zhī lǐ yī tóng hàn wén, sān shí liù rì xī cóng gōng chú, shān líng shī yòng, wù cóng jiǎn yuē." xiān shì dì bù yù ér wú quē tīng lǎn, shì yuè, bēng yú jìn yáng gōng, shí nián èr shí qī. dà níng yuán nián rùn shí èr yuè guǐ mǎo, zǐ gōng hái yè, shàng shì yuē xiào zhāo huáng dì. gēng wǔ, zàng yú wén jìng líng.
二年春正月辛亥,祀圆丘。壬子,禘于太庙。癸丑,诏降罪人各有差。二月丁 丑,诏内外执事之官从五品已上及三府主簿录事参军、诸王文学、侍御史、廷尉三 官、尚书郎中、中书舍人,每二年之内各举一人。冬十月丙子,以尚书令、彭城王 浟为太保,长乐王尉粲为太尉。己酉,野雉栖于前殿之庭。十一月甲辰,诏曰: “朕婴此暴疾,奄忽无逮。今嗣子冲眇,未闲政术,社稷业重,理归上德。右丞相、 长广王湛研机测化,体道居宗,人雄之望,海内瞻仰,同胞共气,家国所凭,可遣 尚书左仆射、赵郡王睿喻旨,征王统兹大宝。其丧纪之礼一同汉文,三十六日悉从 公除,山陵施用,务从俭约。”先是帝不豫而无阙听览,是月,崩于晋阳宫,时年 二十七。大宁元年闰十二月癸卯,梓宫还邺,上谥曰孝昭皇帝。庚午,葬于文靖陵。
dì cōng mǐn yǒu shí dù, shēn chén néng duàn, bù kě kuī cè. shēn cháng bā chǐ, yāo dài shí wéi, yí wàng fēng biǎo, jiǒng rán dú xiù. zì jū tái shěng, liú xīn zhèng shù, xián míng bù lǐng, lì suǒ bù dǎi. jí zhèng wèi chén jū, mí suǒ kè lì. qīng yáo báo fù, qín xù rén yǐn. nèi wú sī chǒng, wài shōu rén wù, suī hòu fù wèi yì tè jìn wú bié. rì zè lín cháo, wù zhī rén zhī shàn è, měi fǎng wèn zuǒ yòu, jì huò zhí yán. céng wèn shè rén péi zé zài wài yì lùn dé shī. zé lǜ ěr duì yuē:" bì xià cōng míng zhì gōng, zì kě yuǎn móu gǔ xī, ér yǒu shí zhī shì, xián yán shāng xì, dì wáng zhī dù, pō wéi wèi hóng." dì xiào yuē:" chéng rú qīng yán. zhèn chū lín wàn jī, lǜ bù zhōu xī, gù zhì ěr ěr. cǐ shì ān kě jiǔ xíng, kǒng hòu yòu xián shū lòu." zé yīn bèi chǒng yù. qí lè wén guò yě rú cǐ. zhào jùn wáng ruì yǔ shè dí xiǎn ān shì zuò, dì yuē:" xū bá wǒ tóng táng dì, xiǎn ān wǒ qīn gū zǐ, jīn xù jiā rén lǐ, chú jūn chén zhī jìng, kě yán wǒ zhī bù dǎi." xiǎn ān yuē: " bì xià duō wàng yán." yuē:" ruò hé?" duì yuē:" bì xià xī jiàn wén xuān yǐ mǎ biān tà rén, cháng yǐ wéi fēi, ér jīn xíng zhī, fēi wàng yán yé?" dì wò qí shǒu xiè zhī. yòu shǐ zhí yán. duì yuē:" bì xià tài xì, tiān zǐ nǎi gèng shì lì." dì yuē:" zhèn shén zhī zhī, rán wú fǎ lái jiǔ, jiāng zhěng zhī yǐ zhì wú wéi ěr." yòu wèn wáng xī, xī dá rú xiǎn ān, jiē cóng róng shòu nà. xìng zhì xiào, tài hòu bù yù, chū jū nán gōng, dì xíng bù zhèng lǚ, róng sè biǎn cuì, yī bù jiě dài, dài jiāng sì xún. diàn qù nán gōng wǔ bǎi yú bù, jī míng ér qù, chén shí fāng hái, lái qù tú xíng, bù shèng yú niǎn. tài hòu suǒ kǔ xiǎo zēng, biàn jí qǐn fú gé wài, shí yǐn yào wù jìn jiē gōng qīn. tài hòu cháng xīn tòng bù zì kān rěn, dì lì shì wéi qián, yǐ zhǎo qiā shǒu xīn, xuè liú chū xiù. yǒu ài zhū dì, wú jūn chén zhī gé. xióng duàn yǒu móu, yú shí guó fù bīng qiáng, jiāng xuě shén wǔ yí hèn, yì zài dùn jià píng yáng, wèi jìn qǔ zhī cè. yuǎn tú bù suí, xī zāi! chū, dì yǔ jì nán yuē bù xiāng hài. jí yú jià zài jìn yáng, wǔ chéng zhèn yè, wàng qì zhě yún yè chéng yǒu tiān zǐ qì. dì cháng kǒng jǐ nán fù xīng, nǎi mì xíng jiū dú, jǐ nán bù cóng, nǎi è ér shā zhī. hòu pō kuì huǐ. chū kǔ nèi rè, pín jìn tāng sàn. shí yǒu shàng shū lìng shǐ xìng zhào, yú yè jiàn wén xuān cóng yáng yīn yàn zi xiàn děng xī xíng, yán xiāng yǔ fù chóu. dì zài jìn yáng gōng, yǔ máo fū rén yì jiàn yān. suì jiàn wēi dǔ. bèi ráng yàn zhī shì, huò zhǔ yóu sì sǎ, huò chí jù shāo zhú. zhū lì fāng chū diàn liáng, qí dòng shàng, gē hū zì ruò, liǎo wú jù róng. shí yǒu tiān gǒu xià, nǎi yú qí suǒ jiǎng wǔ yǐ yàn zhī. yǒu tù jīng mǎ, dì zhuì ér jué lē. tài hòu shì jí, wèn jǐ nán suǒ zài zhě sān, dì bú duì. tài hòu nù yuē:" shā zhī yé? bù yòng wú yán, sǐ qí yí yǐ!" lín zhōng zhī jì, wéi fú fú chuáng zhěn, kòu tóu qiú āi. qiǎn shǐ zhào zhuī zhǎng guǎng wáng rù zuǎn dà tǒng, shǒu shū yún:" yí jiāng wú qī zǐ zhì yī hǎo chù, wù xué qián rén yě."
帝聪敏有识度,深沉能断,不可窥测。身长八尺,腰带十围,仪望风表,迥然 独秀。自居台省,留心政术,闲明簿领,吏所不逮。及正位宸居,弥所克励。轻徭 薄赋,勤恤人隐。内无私宠,外收人物,虽后父位亦特进无别。日昃临朝,务知人 之善恶,每访问左右,冀获直言。曾问舍人裴泽在外议论得失。泽率尔对曰:“陛 下聪明至公,自可远侔古昔,而有识之士,咸言伤细,帝王之度,颇为未弘。”帝 笑曰:“诚如卿言。朕初临万机,虑不周悉,故致尔耳。此事安可久行,恐后又嫌 疏漏。”泽因被宠遇。其乐闻过也如此。赵郡王睿与厍狄显安侍坐,帝曰:“须拔 我同堂弟,显安我亲姑子,今序家人礼,除君臣之敬,可言我之不逮。”显安曰: “陛下多妄言。”曰:“若何?”对曰:“陛下昔见文宣以马鞭挞人,常以为非, 而今行之,非妄言耶?”帝握其手谢之。又使直言。对曰:“陛下太细,天子乃更 似吏。”帝曰:“朕甚知之,然无法来久,将整之以至无为耳。”又问王晞,晞答 如显安,皆从容受纳。性至孝,太后不豫,出居南宫,帝行不正履,容色贬悴,衣 不解带,殆将四旬。殿去南宫五百余步,鸡鸣而去,辰时方还,来去徒行,不乘舆 辇。太后所苦小增,便即寝伏閤外,食饮药物尽皆躬亲。太后常心痛不自堪忍,帝 立侍帷前,以爪掐手心,血流出袖。友爱诸弟,无君臣之隔。雄断有谋,于时国富 兵强,将雪神武遗恨,意在顿驾平阳,为进取之策。远图不遂,惜哉!初,帝与济 南约不相害。及舆驾在晋阳,武成镇邺,望气者云邺城有天子气。帝常恐济南复兴, 乃密行鸠毒,济南不从,乃扼而杀之。后颇愧悔。初苦内热,频进汤散。时有尚书 令史姓赵,于邺见文宣从杨愔、燕子献等西行,言相与复仇。帝在晋阳宫,与毛夫 人亦见焉。遂渐危笃。备禳厌之事,或煮油四洒,或持炬烧逐。诸厉方出殿梁,骑 栋上,歌呼自若,了无惧容。时有天狗下,乃于其所讲武以厌之。有兔惊马,帝坠 而绝肋。太后视疾,问济南所在者三,帝不对。太后怒曰:“杀之耶?不用吾言, 死其宜矣!”临终之际,唯扶服床枕,叩头求哀。遣使诏追长广王入纂大统,手书 云:“宜将吾妻子置一好处,勿学前人也。”
lùn yuē: shén wǔ píng dìng sì fāng, wēi quán zài jǐ, qiān yè zhī hòu, suī zhǔ qì yǒu rén, hào lìng suǒ jiā, zhèng jiē zì chū. wén xuān yīn xún hóng yè, nèi wài yè cóng, zì cháo jí yě, qún xīn zhǔ wàng, dōng wèi zhī dì, jǔ guó lè tuī, céng wèi qī yuè, suì dēng chén jí. shǐ zé cún xīn zhèng shì, fēng huà sù rán, shù nián zhī jiān, cháo yě ān chū. qí hòu zòng jiǔ sì yù, shì jí chāng kuáng, hūn xié cán bào, jìn dài wèi yǒu, xiǎng guó bù yǒng, shí yóu sī jí. jǐ nán jì yè, dà gé qí bì, fēng jiào càn rán, jìn shēn chēng xìng. gǔ gōng fǔ bì, suī huái jué chéng, jì bù néng zàn hóng dào dé, hé mù qīn yì, yòu bù néng yuǎn lǜ fáng shēn, shēn móu wèi zhǔ, yīng duàn bù duàn, zì qǔ qí jiù. chén jì zhū yí, jūn shòu fèi rǔ, jiē rèn fēi qí qì zhī suǒ zhì ěr. xiào zhāo zǎo jū tái gé, gù shì tōng míng, rén lì zhī jiān, wú suǒ bù wěi. wén xuān bēng hòu, dà gé qián bì. jí lín zūn jí, liú xīn gēng shēn, shí rén fú qí míng ér shí qí xì yě. qíng hǎo jī gǔ, lǜ yóu lǐ dù, jiāng fēng xiān dài zhī yìn, qiě dūn xué xiào zhī fēng, zhēng zhào yīng xián, wén wǔ bì jí. yú shí zhōu shì cháo zhèng yí yú zǎi chén, zhǔ jiàng xiāng cāi, bù wú wēi dài. nǎi juàn guān yòu, shí huái jiān bìng zhī zhì, jīng móu hóng yuǎn, shí dāng dài zhī míng zhǔ, ér jiàng nián bù yǒng, qí gù hé zāi? qǐ yōu xiǎn zhī jiān, shí yǒu bào fù, jiāng qí zhī jī yǔ zhǐ zài yú sī, dì yù dà zhī, tiān bù xǔ yě?
论曰:神武平定四方,威权在己,迁邺之后,虽主器有人,号令所加,政皆自 出。文宣因循鸿业,内外叶从,自朝及野,群心属望,东魏之地,举国乐推,曾未 期月,遂登宸极。始则存心政事,风化肃然,数年之间,朝野安出。其后纵酒肆欲, 事极猖狂,昏邪残暴,近代未有,飨国不永,实由斯疾。济南继业,大革其弊,风 教粲然,搢绅称幸。股肱辅弼,虽怀厥诚,既不能赞弘道德,和睦亲懿,又不能远 虑防身,深谋卫主,应断不断,自取其咎。臣既诛夷,君寿废辱,皆任非其器之所 致尔。孝昭早居台阁,故事通明,人吏之间,无所不委。文宣崩后,大革前弊。及 临尊极,留心更深,时人服其明而识其细也。情好稽古,率由礼度,将封先代之胤, 且敦学校之风,征召英贤,文武毕集。于时周氏朝政移于宰臣,主将相猜,不无危 殆。乃眷关右,实怀兼并之志,经谋宏远,实当代之明主,而降年不永,其故何哉? 岂幽显之间,实有报复,将齐之基宇止在于斯,帝欲大之,天不许也?