wèi zhī xiān, chū zì huáng dì xuān yuán shì. huáng dì zǐ yuē chāng yì, chāng yì zhī shǎo zǐ shòu fēng běi guó, yǒu dà xiān bēi shān, yīn yǐ wéi hào. qí hòu shì wèi jūn zhǎng, tǒng yōu dōu zhī běi guǎng mò zhī yě, xù mù qiān xǐ, shè liè wèi yè, chún piáo wèi sú, jiǎn yì wèi huà, bù wéi wén zì, kè mù jié shéng ér yǐ. shí shì yuǎn jìn, rén xiāng chuán shòu, rú shǐ guān zhī jì lù yān. huáng dì yǐ tǔ dé wáng. běi sú wèi tǔ wèi tuō, wèi hòu wèi bá, gù yǐ wéi shì. qí yì shǐ jūn, shì yáo shí, zhú nǚ bá yú ruò shuǐ, běi rén lài qí xūn, shùn mìng wèi tián zǔ. lì sān dài zhì qín hàn, xūn yù xiǎn yǔn shān róng xiōng nú zhī shǔ, lěi dài zuò hài zhōng zhōu. ér shǐ jūn zhī yì bù jiāo nán xià, shì yǐ zǎi jí wú wén. jī liù qī shí dài, zhì chéng huáng dì huì máo lì, tǒng guó sān shí liù, dà xìng jiǔ shí jiǔ, wēi zhèn běi fāng. chéng dì bēng, jié huáng dì dài lì. jié dì bēng, zhuāng huáng dì guān lì. zhuāng dì bēng, míng huáng dì lóu lì. míng dì bēng, ān huáng dì yuè lì. ān dì bēng, xuān huáng dì tuī yín lì. xuān dì nán qiān dà zé, fāng qiān yú lǐ, jué tǔ hūn míng jù rù, móu gèng nán xǐ, wèi xíng ér bēng. jǐng huáng dì lì lì. jǐng dì bēng, yuán huáng dì qí lì. yuán dì bēng, hé huáng dì sì lì. hé dì bēng, dìng huáng dì jī lì. dìng dì bēng, xī huáng dì gài lì. xī dì bēng, wēi huáng dì kuài lì. wēi dì bēng, xiàn huáng dì lín lì. shí yǒu shén rén, yán cǐ tǔ huāng xiá, yí xǐ jiàn dū yì. xiàn dì nián lǎo, nǎi yǐ wèi shòu yú shèng wǔ huáng dì, mìng nán yí. shān gǔ gāo shēn, jiǔ nàn bā zǔ, yú shì yù zhǐ. yǒu shén shòu, shì mǎ, qí shēng lèi niú, dǎo yǐn lì nián nǎi chū, shǐ jū xiōng nú gù dì. qí qiān xǐ cè lüè, duō chū xuān xiàn èr dì, gù shí rén bìng hào yuē tuī yín, gài sú yún zuān yán zhī yì.
魏之先,出自黄帝轩辕氏。黄帝子曰昌意,昌意之少子受封北国,有大鲜卑山, 因以为号。其后世为君长,统幽都之北广莫之野,畜牧迁徙,射猎为业,淳朴为俗, 简易为化,不为文字,刻木结绳而已。时事远近,人相传授,如史官之纪录焉。黄 帝以土德王。北俗谓土为托,谓后为跋,故以为氏。其裔始均,仕尧时,逐女魃于 弱水,北人赖其勋,舜命为田祖。历三代至秦、汉,獯鬻、猃狁、山戎、匈奴之属, 累代作害中州。而始均之裔不交南夏,是以载籍无闻。积六七十代,至成皇帝讳毛 立,统国三十六,大姓九十九,威振北方。成帝崩,节皇帝贷立。节帝崩,庄皇帝 观立。庄帝崩,明皇帝楼立。明帝崩,安皇帝越立。安帝崩,宣皇帝推寅立。宣帝 南迁大泽,方千余里,厥土昏冥沮洳,谋更南徙,未行而崩。景皇帝利立。景帝崩, 元皇帝俟立。元帝崩,和皇帝肆立。和帝崩,定皇帝机立。定帝崩,僖皇帝盖立。 僖帝崩,威皇帝侩立。威帝崩,献皇帝邻立。时有神人,言此土荒遐,宜徙建都邑。 献帝年老,乃以位授于圣武皇帝,命南移。山谷高深,九难八阻,于是欲止。有神 兽,似马,其声类牛,导引历年乃出,始居匈奴故地。其迁徙策略,多出宣、献二 帝,故时人并号曰推寅,盖俗云钻研之义。
shèng wǔ huáng dì huì jí fén, cháng tián yú shān zé, chuā jiàn zī píng zì tiān ér xià. jì zhì, jiàn měi fù rén zì chēng tiān nǚ, shòu mìng xiāng ǒu. dàn rì qǐng hái, qī nián zhōu shí fù huì yú cǐ, yán zhōng ér bié. jí qī, dì zhì xiān tián chù, guǒ jiàn tiān nǚ, yǐ suǒ shēng nán shòu dì, yuē:" cǐ jūn zhī zǐ yě, dāng shì wèi dì wáng." yǔ qì ér qù. jí shǐ zǔ shén yuán huáng dì yě. gù shí rén yàn yuē:" jí fén huáng dì wú fù jiā, lì wēi huáng dì wú jiù jiā." dì bēng, shén yuán huáng dì lì.
圣武皇帝讳诘汾,尝田于山泽,欻见辎軿自天而下。既至,见美妇人自称天女, 受命相偶。旦日请还,期年周时复会于此,言终而别。及期,帝至先田处,果见天 女,以所生男授帝,曰:“此君之子也,当世为帝王。”语讫而去。即始祖神元皇 帝也。故时人谚曰:“诘汾皇帝无妇家,力微皇帝无舅家。”帝崩,神元皇帝立。
shén yuán huáng dì huì lì wēi. yuán nián, suì zài gēng zǐ, xiān shì xī bù nèi qīn, yī yú méi lù huí bù dà rén dòu bīn. shén yuán yǒu xióng jié zhī dù, hòu yǔ bīn gōng xī bù, bīn jūn bài, shī mǎ bù zǒu, shén yuán shǐ yǐ suǒ chéng jùn mǎ gěi zhī. bīn guī, qiú mǎ zhǔ, dì yǐn ér bù yán. bīn hòu zhī, dà jīng, jiāng fēn guó zhī bàn fèng dì, dì bù shòu, nǎi jìn qí ài nǚ. bīn yóu sī bào ēn, nǎi cóng dì suǒ yù, xǐ suǒ bù běi jū cháng chuān. jī shù nián, jiù bù rén xián lái guī fù. jí bīn lín zhōng, jiè qí èr zi, shǐ jǐn fèng shén yuán. qí zi bù cóng, nǎi yīn móu nì. dì zhào shā zhī, jǐn bìng qí zhòng. zhū bù dà rén xī fú, kòng xián zhī shì èr shí yú wàn. sān shí jiǔ nián, qiān yú dìng xiāng zhī shèng lè. sì yuè jì tiān, zhū bù jūn zhǎng jiē lái zhù jì, wéi bái bù dà rén guān wàng bù zhì. zhēng ér lù zhī, yuǎn jìn sù rán. dì nǎi gào zhū dà rén, wèi yǔ wèi hé qīn jì. sì shí èr nián, qiǎn zi wén dì rú wèi, qiě guān fēng tǔ. shì suì, wèi jǐng yuán èr nián yě.
神元皇帝讳力微。元年,岁在庚子,先是西部内侵,依于没鹿回部大人窦宾。 神元有雄杰之度,后与宾攻西部,宾军败,失马步走,神元使以所乘骏马给之。宾 归,求马主,帝隐而不言。宾后知,大惊,将分国之半奉帝,帝不受,乃进其爱女。 宾犹思报恩,乃从帝所欲,徙所部北居长川。积数年,旧部人咸来归附。及宾临终, 戒其二子,使谨奉神元。其子不从,乃阴谋逆。帝召杀之,尽并其众。诸部大人悉 服,控弦之士二十余万。三十九年,迁于定襄之盛乐。四月祭天,诸部君长皆来助 祭,唯白部大人观望不至。征而戮之,远近肃然。帝乃告诸大人,为与魏和亲计。 四十二年,遣子文帝如魏,且观风土。是岁,魏景元二年也。
wén dì huì shā mò hàn, yǐ guó tài zǐ liú luò yáng. hòu wén dì yǐ shén yuán chūn qiū yǐ gāo, qiú guī. jìn wǔ dì jù lǐ hù sòng. wǔ shí liù nián, wén dì fù rú jìn, qí dōng hái guó. jìn zhēng běi jiāng jūn wèi guàn yǐ wén dì xióng yì, kǒng wèi hòu huàn, qǐng liú bù qiǎn. fù qǐng yǐ jīn jǐn lù guó zhī dà rén, lìng zhì jiàn xì. wǔ shí bā nián fāng qiǎn dì. shén yuán shǐ zhū bù dà rén yì yīn guǎn yíng dì. jiǔ hān, dì yǎng shì fēi niǎo, fēi wán luò zhī. shí guó sú wú dàn, zhòng dà jīng, xiāng wèi yuē:" tài zi bèi fú tóng nán xià, jiān qí shù jué rén. ruò jì guó tǒng, biàn yì jiù sú, wú děng bì bù dé zhì." nǎi móu wēi hài dì, bìng xiān chí hái, yuē:" tài zǐ yǐn kōng gōng ér luò fēi niǎo, shì dé jìn rén yì fǎ." zì dì zài jìn hòu, zhū zǐ ài chǒng, shén yuán pō yǒu suǒ huò. jí wén zhū dà rén qǐng, yīn yuē:" dāng biàn chú zhī." yú shì zhū dà rén chí yì sāi nán, jiǎo hài dì.
文帝讳沙漠汗,以国太子留洛阳。后文帝以神元春秋已高,求归。晋武帝具礼 护送。五十六年,文帝复如晋,其冬还国。晋征北将军卫瓘以文帝雄异,恐为后患, 请留不遣。复请以金锦赂国之大人,令致间隙。五十八年方遣帝。神元使诸部大人 诣阴馆迎帝。酒酣,帝仰视飞鸟,飞丸落之。时国俗无弹,众大惊,相谓曰:“太 子被服同南夏,兼奇术绝人。若继国统,变易旧俗,吾等必不得志。”乃谋危害帝, 并先驰还,曰:“太子引空弓而落飞鸟,似得晋人异法。”自帝在晋后,诸子爱宠, 神元颇有所惑。及闻诸大人请,因曰:“当便除之。”于是诸大人驰诣塞南,矫害 帝。
qí nián, shén yuán bù yù. wū wán wáng kù xián qīn jìn rèn shì. xiān shòu wèi guàn zhī huò, yù jǔ dòng zhū bù, yīn yú tíng zhōng lì yuè fǔ, yuē:" shàng hèn rǔ cáo chán shā tài zǐ, yù jǐn shōu zhū dà rén zhǎng zǐ shā zhī." dà rén jiē xìn, gè gè sàn zǒu. shén yuán xún bēng, fán xiǎng guó wǔ shí bā nián, nián yī bǎi sì suì. dào wǔ jí wèi, zūn wèi shǐ zǔ. zi zhāng huáng dì xī lù lì, shí zhū bù lí pàn. dì jiǔ nián ér bēng. dì píng huáng dì chuò lì, qī nián ér bēng. wén dì shǎo zǐ sī huáng dì lì, sī huáng dì huì fú. zhèng chóng kuān jiǎn, bǎi xìng huái fú. yī nián ér bēng. shén yuán zǐ zhāo dì lù guān lì. dì yuán nián, fēn guó wèi sān bù: yī jū shàng gǔ běi, rú yuán xī, dōng jiē yǔ wén bù, zì tǒng zhī yī jū dài jùn zhī cān hé bēi běi, shǐ wén dì zhǎng zǐ huán dì huì yī yá tǒng zhī yī jū dìng xiāng zhī shèng lè gù chéng, shǐ huán dì dì mù dì yī lú tǒng zhī.
其年,神元不豫。乌丸王库贤亲近任势。先受卫瓘之货,欲沮动诸部,因于庭 中砺钺斧,曰:“上恨汝曹谗杀太子,欲尽收诸大人长子杀之。”大人皆信,各各 散走。神元寻崩,凡飨国五十八年,年一百四岁。道武即位,尊为始祖。子章皇帝 悉鹿立,时诸部离叛。帝九年而崩。弟平皇帝绰立,七年而崩。文帝少子思皇帝立, 思皇帝讳弗。政崇宽简,百姓怀服。一年而崩。神元子昭帝禄官立。帝元年,分国 为三部:一居上谷北,濡源西,东接宇文部,自统之;一居代郡之参合陂北,使文 帝长子桓帝讳猗厓统之;一居定襄之盛乐故城,使桓帝弟穆帝猗卢统之。
zì shén yuán yǐ lái, yǔ jìn hé hǎo. shì suì, mù dì shǐ chū bīng zhōu, qiān zá hú běi xǐ yún zhōng wǔ yuán shuò fāng. yòu xī dù hé, jī xiōng nú wū wán zhū bù. zì xìng chéng yǐ běi bā shí lǐ, qì cháng chéng yuán, jiā dào lì jié, yǔ jìn fēn jiè.
自神元以来,与晋和好。是岁,穆帝始出并州,迁杂胡北徙云中、五原、朔方。 又西度河,击匈奴、乌丸诸部。自杏城以北八十里,迄长城原,夹道立碣,与晋分 界。
èr nián, zàng wén dì jí huáng hòu fēng shì. chū, sī dì yù gǎi zàng, wèi guǒ ér bēng, zhì shì shù chéng qián yì yān.
二年,葬文帝及皇后封氏。初,思帝欲改葬,未果而崩,至是述成前意焉。
sān nián, huán dì dù mò běi xún, yīn xī lüè zhū guó, fán jī wǔ suì, zhū bù jiàng fù zhě sān shí yú guó. huán dì yīng jié kuí àn, mǎ bù néng shèng, cháng chéng ān chē, jià dà niú, niú jiǎo róng yī shí. dì céng zhōng gǔ, ǒu tù zhī dì réng shēng yú, cān hé bēi tǔ wú yú, gù shí rén yì zhī.
三年,桓帝度漠北巡,因西略诸国,凡积五岁,诸部降附者三十余国。桓帝英 杰魁岸,马不能胜,常乘安车,驾大牛,牛角容一石。帝曾中蛊,呕吐之地仍生榆, 参合陂土无榆,故时人异之。
shí nián, xiōng nú bié zhǒng liú yuán hǎi fǎn jìn yú lí shí, zì hào hàn wáng. bīng zhōu cì shǐ sī mǎ téng lái qǐ shī, huán dì yǔ dì dà jǔ yǐ zhù zhī, dà pò yuán hǎi zhòng yú xī hé shàng dǎng. huán dì yǔ téng méng yú fén dōng ér hái, nǎi shǐ fǔ xiāng wèi xióng duàn fán, yú cān hé bēi xī lèi shí wèi tíng, shù bēi yǐ jì xíng yān.
十年,匈奴别种刘元海反晋于离石,自号汉王。并州刺史司马腾来乞师,桓帝 与帝大举以助之,大破元海众于西河、上党。桓帝与腾盟于汾东而还,乃使辅相卫 雄、段繁,于参合陂西累石为亭,树碑以记行焉。
shí yī nián, jìn jiǎ huán dì dà chán yú jīn yìn zǐ shòu. shì suì, huán dì bēng. huán dì tǒng bù fán shí yī nián. hòu dìng xiāng hóu wèi cāo shù bēi yú dà hán chéng, yǐ sòng gōng dé. zi pǔ gēn dài lì.
十一年,晋假桓帝大单于金印紫绶。是岁,桓帝崩。桓帝统部凡十一年。后定 襄侯卫操树碑于大邗城,以颂功德。子普根代立。
shí sān nián, zhāo dì bēng. mù dì suì zǒng shè sān bù wèi yī tǒng. dì tiān zī yīng zhì, yǒng lüè guò rén.
十三年,昭帝崩。穆帝遂总摄三部为一统。帝天姿英峙,勇略过人。
yuán nián, liú yuán hǎi jiàn dì hào, zì chēng dà hàn.
元年,刘元海僭帝号,自称大汉。
sān nián, jìn bīng zhōu cì shǐ liú kūn qiǎn zi zūn wèi zhì, qǐ shī. dì shǐ dì zǐ píng wén huáng dì zhù kūn, pò bái bù dà rén, cì gōng tiě fú liú wǔ. jìn huái dì jìn dì dà chán yú, fēng dài gōng. dì yǐ fēng yì qù guó xiàn yuǎn, cóng kūn qiú jù zhù xíng běi dì. kūn dà xǐ, nǎi xǐ mǎ yì yīn guǎn lóu fán fán zhì guō wǔ xiàn rén yú xíng nán, gèng lì chéng yì, jǐn xiàn qí dì. dōng jiē dài jùn, xī lián xī hé shuò fāng shù bǎi bǎi. dì nǎi xǐ shí wàn jiā yǐ chōng zhī.
三年,晋并州刺史刘琨遣子遵为质,乞师。帝使弟子平文皇帝助琨,破白部大 人,次攻铁弗刘武。晋怀帝进帝大单于,封代公。帝以封邑去国县远,从琨求句注 陉北地。琨大喜,乃徙马邑、阴馆、楼烦、繁畤、崞五县人于陉南,更立城邑,尽 献其地。东接代郡,西连西河、朔方数百百。帝乃徙十万家以充之。
liù nián, chéng shèng lè yǐ wéi běi dōu, xiū gù píng chéng yǐ wéi nán dōu. dì dēng píng chéng xī shān, guān wàng dì shì, nǎi gèng nán bǎi lǐ, yú shui lěi shuǐ zhī yáng huáng guā duī zhù xīn píng chéng, jìn rén wèi zhī xiǎo píng chéng. shǐ zi liù xiū zhèn zhī, tǒng lǐng nán bù.
六年,城盛乐以为北都,修故平城以为南都。帝登平城西山,观望地势,乃更 南百里,于氵垒水之阳黄瓜堆筑新平城,晋人谓之小平城。使子六修镇之,统领南 部。
bā nián, jìn mǐn dì jìn dì wèi dài wáng, zhì guān shǔ, shí dài cháng shān èr jùn. xiān shì guó sú kuān jiǎn, zhì shì míng xíng jùn fǎ, zhū bù rén duō yǐ wéi mìng dé zuì. fán hòu qī zhě jiē jǔ bù lù zhī, huò yǒu shì jiā xiāng xié, xī fù sǐ suǒ. rén wèn hé zhī, yuē dāng jiù zhū. qí wēi yán ruò cǐ.
八年,晋愍帝进帝为代王,置官属,食代、常山二郡。先是国俗宽简,至是明 刑峻法,诸部人多以违命得罪。凡后期者皆举部戮之,或有室家相携,悉赴死所。 人问何之,曰当就诛。其威严若此。
jiǔ nián, dì zhào liù xiū bù zhì, nù, tǎo zhī shī lì, suì bēng.
九年,帝召六修不至,怒,讨之失利,遂崩。
pǔ gēn xiān shǒu wài jìng, wén nán, lái gōng liù xiū miè zhī. pǔ gēn lì yuè yú hōng. pǔ gēn zi shǐ shēng, huán dì hòu lì zhī, yòu hōng, sī dì zǐ píng wén huáng dì lì.
普根先守外境,闻难,来攻六修灭之。普根立月余薨。普根子始生,桓帝后立 之,又薨,思帝子平文皇帝立。
píng wén huáng dì huì yù lǜ, zī zhì xióng zhuàng, shén yǒu wēi lüè. yuán nián, suì zài dīng chǒu. èr nián, liú wǔ jù shuò fāng, lái qīn xī bù, dì dà pò zhī. xī jiān wū sūn gù dì, dōng tūn wù jí yǐ xī, kòng xián shàng mǎ jiāng bǎi wàn.
平文皇帝讳郁律,姿质雄壮,甚有威略。元年,岁在丁丑。二年,刘武据朔方, 来侵西部,帝大破之。西兼乌孙故地,东吞勿吉以西,控弦上马将百万。
shì suì, jìn yuán dì jí wèi yú jiāng nán, liú yào jiàn dì wèi. dì wén jìn mǐn dì wèi yào suǒ hài, gù wèi dà chén yuē: " jīn zhōng yuán wú zhǔ, tiān qí zī wǒ hū." yào qiǎn shǐ qǐng hé, dì bù nà.
是岁,晋元帝即位于江南,刘曜僭帝位。帝闻晋愍帝为曜所害,顾谓大臣曰: “今中原无主,天其资我乎。”曜遣使请和,帝不纳。
sān nián, shí lè zì chēng zhào wáng, qiǎn shǐ qǐ hé, qǐng wèi xiōng dì, dì zhǎn qí shǐ yǐ jué zhī. wǔ nián, jìn yuán dì qiǎn shǐ hán chàng jiā chóng jué fú, dì jué zhī. jiǎng wǔ, yǒu píng nán xià zhì. huán dì hòu yǐ dì dé zhòng xīn, kǒng bù lì jǐ zi, hài dì, suì bēng, dà rén sǐ zhě shù shí rén. tiān xìng chū, zhuī zūn yuē tài zǔ.
三年,石勒自称赵王,遣使乞和,请为兄弟,帝斩其使以绝之。五年,晋元帝 遣使韩暢加崇爵服,帝绝之。讲武,有平南夏志。桓帝后以帝得众心,恐不利己子, 害帝,遂崩,大人死者数十人。天兴初,追尊曰太祖。
huán dì zhōng zǐ huì dì hè nù lì, yǐ wǔ nián wèi yuán nián. dì wèi qīn zhèng shì, tài hòu lín cháo. qiǎn shǐ yǔ shí lè tōng hé, shí rén wèi zhī nǚ guó shǐ. sì nián, dì shǐ lín cháo, yǐ zhū bù rén qíng wèi xī kuǎn shùn, nǎi zhù chéng yú dōng mù gēn shān, xǐ dōu zhī. wǔ nián, dì bēng.
桓帝中子惠帝贺傉立,以五年为元年。帝未亲政事,太后临朝。遣使与石勒通 和,时人谓之女国使。四年,帝始临朝,以诸部人情未悉款顺,乃筑城于东木根山, 徙都之。五年,帝崩。
dì yáng dì gē nà lì, yǐ wǔ nián wèi yuán nián. sān nián, shí lè qiǎn shí jì lóng kòu biān bù, dì yù zhī, bù lì, qiān yú dà níng.
弟炀帝纥那立,以五年为元年。三年,石勒遣石季龙寇边部,帝御之,不利, 迁于大宁。
shí píng wén dì zhǎng zǐ liè dì jū yú jiù hè lán bù, dì qiǎn shǐ qiú zhī, hè lán bù shuài ǎi tóu yōng hù bù qiǎn. dì nù, zhào yǔ wén bù bìng lì jī ǎi tóu. yǔ wén zhòng bài, dì hái dà níng. wǔ nián, dì chū jū yú yǔ wén bù, hè lán jí zhū bù dà rén gòng lì liè dì.
时平文帝长子烈帝居于舅贺兰部,帝遣使求之,贺兰部帅蔼头拥护不遣。帝怒, 召宇文部并力击蔼头。宇文众败,帝还大宁。五年,帝出居于宇文部,贺兰及诸部 大人共立烈帝。
liè huáng dì huì yì huái, yǐ wǔ nián wèi yuán nián. shí lè qiǎn shǐ qiú hé, dì qiǎn dì zhāo chéng dì rú xiāng guó, xǐ zhě wǔ qiān yú jiā. qī nián, ǎi tóu bù xiū chén zhí, zhào ér lù zhī, guó rén fù èr. yú shì yáng dì zì yǔ wén bù hái rù, zhū bù dà rén fù fèng zhī.
烈皇帝讳翳槐,以五年为元年。石勒遣使求和,帝遣弟昭成帝如襄国,徙者五 千余家。七年,蔼头不修臣职,召而戮之,国人复贰。于是炀帝自宇文部还入,诸 部大人复奉之。
yáng dì yǐ liè dì qī nián wèi hòu yuán nián. shí liè dì chū jū yú yè. sān nián, shí jì lóng nà liè dì yú dà níng. guó rén liù qiān yú jiā bù luò pàn, yáng dì chū jū yú mù róng bù.
炀帝以烈帝七年为后元年。时烈帝出居于鄴。三年,石季龙纳烈帝于大宁。国 人六千余家部落叛,炀帝出居于慕容部。
liè dì fù lì, yǐ yáng dì sān nián wèi hòu yuán nián. chéng shèng lè chéng, zài gù chéng dōng nán shí lǐ. yī nián ér bēng. dì zhāo chéng huáng dì lì.
烈帝复立,以炀帝三年为后元年。城盛乐城,在故城东南十里。一年而崩。弟 昭成皇帝立。
zhāo chéng huáng dì huì shén yì jiān, píng wén huáng dì zhī cì zǐ yě. shēng ér qí wěi, kuān rén dà dù. shēn cháng bā chǐ, lóng zhǔn lóng yán, lì fā wěi dì, wò zé rǔ chuí zhì xí. liè dì lín bēng, gù mìng yíng dì, yuē:" lì cǐ rén zé shè jì nǎi ān." gù dì dì gū zì yì yè fèng yíng, yǔ dì jù hái.
昭成皇帝讳什翼犍,平文皇帝之次子也。生而奇伟,宽仁大度。身长八尺,隆 准龙颜,立发委地,卧则乳垂至席。烈帝临崩,顾命迎帝,曰:“立此人则社稷乃 安。”故帝弟孤自诣鄴奉迎,与帝俱还。
jiàn guó yuán nián shí yī yuè, dì jí wèi yú fán zhì běi, shí nián shí jiǔ.
建国元年十一月,帝即位于繁畤北,时年十九。
èr nián chūn, shǐ zhì bǎi guān, fēn zhǎng zhòng zhí. dōng zì shui suì mò, xī jí pò luò nà, mò bù kuǎn fù. wǔ yuè, cháo zhū dà rén yú cān hé bēi, yì dìng dū shui lěi yuán chuān, lián rì bù jué, nǎi cóng tài hòu jì ér zhǐ. pīng mù róng huǎng mèi wèi huáng hòu.
二年春,始置百官,分掌众职。东自氵岁貊,西及破落那,莫不款附。五月, 朝诸大人于参合陂,议定都氵垒源川,连日不决,乃从太后计而止。娉慕容晃妹为 皇后。
sān nián chūn, yí dōu yún zhōng zhī shèng lè gōng.
三年春,移都云中之盛乐宫。
sì nián, zhù shèng lè chéng yú gù chéng nán bā lǐ. huáng hòu mù róng shì bēng. shí yuè, liú wǔ kòu xī jìng, dì qiǎn jūn dà pò zhī. wǔ sǐ, zi wù huán lì, shǐ lái guī shùn, dì yǐ nǚ qī zhī.
四年,筑盛乐城于故城南八里。皇后慕容氏崩。十月,刘武寇西境,帝遣军大 破之。武死,子务桓立,始来归顺,帝以女妻之。
qī nián èr yuè, qiǎn dà rén zhǎng sūn zhì yíng hòu mù róng shì yú hé lóng. huǎng sòng nǚ yú jìng. qī yuè, mù róng huǎng qiǎn shǐ lái pìn, qiú jiāo hūn. dì xǔ zhī, yǐ liè dì nǚ qī yān.
七年二月,遣大人长孙秩迎后慕容氏于和龙。晃送女于境。七月,慕容晃遣使 来聘,求交婚。帝许之,以烈帝女妻焉。
shí sì nián, dì yǐ zhōng zhōu fēn gěng, jiāng qīn lǜ liù jūn, chéng shí shì zhī luàn, kuò dìng zhōng yuán. zhū dà rén jiàn, nǎi zhǐ.
十四年,帝以中州纷梗,将亲率六军,乘石氏之乱,廓定中原。诸大人谏,乃 止。
shí bā nián, tài hòu wáng shì bēng.
十八年,太后王氏崩。
shí jiǔ nián zhēng yuè, liú wù huán sǐ, qí dì è tóu lì, qián móu fǎn.
十九年正月,刘务桓死,其弟阏头立,潜谋反。
èr shí yī nián, è tóu bù rén duō pàn, jù ér dōng zǒu, dù hé bàn jì ér bīng xiàn. hòu zhòng jǐn guī qí xiōng zi xī wù qí. chū, è tóu zhī pàn, xī wù qí xiōng dì shí èr rén zài dì zuǒ yòu, jǐn qiǎn zhī guī, yù qí zì xiāng cāi lí. zhì shì, xī wù qí duó qí zhòng, è tóu qióng ér guī mìng, dì dài zhī rú chū.
二十一年,阏头部人多叛,惧而东走,度河半济而冰陷。后众尽归其兄子悉勿 祈。初,阏头之叛,悉勿祈兄弟十二人在帝左右,尽遣之归,欲其自相猜离。至是, 悉勿祈夺其众,阏头穷而归命,帝待之如初。
èr shí èr nián chūn, dì dōng xún sāng gān chuān. sì yuè, xī wù qí sǐ, dì wèi chén lì.
二十二年春,帝东巡桑乾川。四月,悉勿祈死,弟卫辰立。
èr shí sān nián liù yuè, huáng hòu mù róng shì bēng. qī yuè, wèi chén lái huì zàng, yīn qiú hūn, xǔ zhī.
二十三年六月,皇后慕容氏崩。七月,卫辰来会葬,因求婚,许之。
èr shí wǔ nián, dì nán xún jūn zǐ jīn.
二十五年,帝南巡君子津。
èr shí bā nián zhēng yuè, wèi chén móu fǎn, dù hé dōng. dì tǎo zhī. wèi chén jù, dùn zǒu.
二十八年正月,卫辰谋反,度河东。帝讨之。卫辰惧,遁走。
sān shí nián shí yuè, dì zhēng wèi chén. shí hé bīng wèi chéng, dì nǎi yǐ wěi huán yuē sī. é rán bīng hé, nǎi sàn wěi yú shàng, bīng cǎo xiāng jié ruò fú qiáo, zhòng jūn lì shè. wèi chén yǔ zōng zú xī zǒu, shōu qí bù luò ér hái.
三十年十月,帝征卫辰。时河冰未成,帝乃以苇絙约澌。俄然冰合,乃散苇于 上,冰草相结若浮桥,众军利涉。卫辰与宗族西走,收其部落而还。
sān shí sì nián chūn, zhǎng sūn jīn móu fǎn, fú zhū. jīn zhī fǎn yě, bá rèn xiàng yù zuò. tài zǐ shí gé zhī, shāng lē, wǔ yuè hōng. hòu zhuī shì yān, shì wèi xiàn míng huáng dì. qī yuè, huáng sūn guī shēng, dà shè.
三十四年春,长孙斤谋反,伏诛。斤之反也,拔刃向御坐。太子寔格之,伤肋, 五月薨。后追谥焉,是为献明皇帝。七月,皇孙珪生,大赦。
sān shí jiǔ nián, fú jiān qiǎn qí dà sī mǎ fú luò shuài zhòng èr shí wàn jí qí jiāng zhū tóng zhāng háo dèng qiāng děng zhū dào lái kòu, wáng shī bù lì. dì shí bù yù, nǎi lǜ guó rén bì yú yīn shān zhī běi. gāo chē zá zhǒng jǐn pàn, sì miàn kòu chāo, bù dé chú mù, fù dù mò nán. jiān jūn shāo tuì, nǎi hái. shí èr yuè, zhì yún zhōng. xún yǒu èr rì, huáng zǐ shí jūn zuò luàn. dì bào bēng, shí nián wǔ shí qī. dào wǔ jí wèi, zūn yuē gāo zǔ.
三十九年,苻坚遣其大司马苻洛帅众二十万及其将硃彤、张蚝、邓羌等诸道来 寇,王师不利。帝时不豫,乃率国人避于阴山之北。高车杂种尽叛,四面寇抄,不 得刍牧,复度漠南。坚军稍退,乃还。十二月,至云中。旬有二日,皇子寔君作乱。 帝暴崩,时年五十七。道武即位,尊曰高祖。
dì xìng kuān hòu. shí guó shǎo zēng bó, dài rén xǔ qiān dào juàn èr pǐ, shǒu zhě yǐ gào, dì nì zhī, wèi yàn fèng yuē: " wú bù rěn shì qiān zhī miàn, qīng wù xiè zhī. qiān huò cán ér zì shā, wèi cái rǔ shì, fēi yě." dì cháng jī xī bù pàn zéi, liú shǐ zhōng mù. zéi pò hòu, zhū dà chén zhí shè zhě, gè chí zhuī dāo yù tú gē zhī. dì yuē:" gè wèi qí zhǔ, hé zuì yě, shì zhī!" qí rén shù ruò cǐ.
帝性宽厚。时国少缯帛,代人许谦盗绢二疋,守者以告,帝匿之,谓燕凤曰: “吾不忍视谦之面,卿勿泄之。谦或惭而自杀,为财辱士,非也。”帝尝击西部叛 贼,流矢中目。贼破后,诸大臣执射者,各持锥刀欲屠割之。帝曰:“各为其主, 何罪也,释之!”其仁恕若此。
tài zǔ dào wǔ huáng dì huì guī, zhāo chéng huáng dì zhī dí sūn, xiàn míng dì zhī zǐ yě. mǔ yuē xiàn míng hè huáng hòu, chū yīn qiān xǐ, yóu yú yún zé. qǐn mèng rì chū shì nèi, wù ér jiàn guāng zì yǒu shǔ tiān, chuā rán yǒu gǎn. yǐ jiàn guó sān shí sì nián qī yuè qī rì shēng dì yú cān hé bēi běi, qí yè fù yǒu guāng míng. zhāo chéng dà yuè, qún chén chēng qìng, dà shè, gào yú zǔ zōng. bǎo zhě yǐ dì tǐ zhòng bèi yú cháng ér, qiè dú qí guài. míng nián yǒu yú shēng yú cáng bāo zhī kǎn, hòu suì chéng lín. dì ruò ér néng yán, mù yǒu guāng yào, guǎng sǎng dà ěr. liù suì ér zhāo chéng bēng, fú jiān qiǎn jiàng nèi wǔ, jiāng qiān dì cháng ān, lài yàn fèng nǎi miǎn. jiān jūn jì hái, guó zhòng lí sàn. jiān shǐ liú kù rén liú wèi chén fēn shè guó shì. nán bù dà rén zhǎng sūn sōng jí yuán tā děng jǐn jiāng gù rén zhòng nán yī kù rén, dì yú shì zhuǎn zài dú gū bù.
太祖道武皇帝讳珪,昭成皇帝之嫡孙,献明帝之子也。母曰献明贺皇后,初因 迁徙,游于云泽。寝梦日出室内,寤而见光自牖属天,欻然有感。以建国三十四年 七月七日生帝于参合陂北,其夜复有光明。昭成大悦,群臣称庆,大赦,告于祖宗。 保者以帝体重倍于常兒,窃独奇怪。明年有榆生于藏胞之坎,后遂成林。帝弱而能 言,目有光曜,广颡大耳。六岁而昭成崩,苻坚遣将内侮,将迁帝长安,赖燕凤乃 免。坚军既还,国众离散。坚使刘库仁、刘卫辰分摄国事。南部大人长孙嵩及元他 等尽将故人众南依库仁,帝于是转在独孤部。
yuán nián, zàng zhāo chéng huáng dì yú jīn líng, yíng zǐ gōng mù shì jǐn shēng chéng lín. dì suī chōng yòu, ér yí rán bù qún. liú kù rén cháng wèi qí zǐ yuē:" dì yǒu gāo tiān xià zhī zhì, bì xīng fù hóng yè."
元年,葬昭成皇帝于金陵,营梓宫木柿尽生成林。帝虽冲幼,而嶷然不群。刘 库仁常谓其子曰:“帝有高天下之志,必兴复洪业。”
qī nián shí yuè, jìn bài fú jiān yú huái nán. mù róng wén děng shā liú kù rén, dì juàn dài shè guó bù.
七年十月,晋败苻坚于淮南。慕容文等杀刘库仁,弟眷代摄国部。
bā nián, mù róng dì chōng jiàn lì. yáo cháng zì chēng dà chán yú wàn nián qín wáng. mù róng chuí jiàn chēng yàn wáng.
八年,慕容弟冲僭立。姚苌自称大单于、万年秦王。慕容垂僭称燕王。
jiǔ nián, liú kù rén zi xiǎn shā juàn ér dài zhī, nǎi jiāng móu nì. shāng rén wáng bà zhī zhī, lǚ dì zú yú zhòng zhōng, dì nǎi chí hái. shì shí, gù dà rén liáng pén zi liù juàn wèi xiǎn móu zhǔ, jǐn zhī qí jì, mì shǐ bù rén mù chóng chí gào. dì nǎi yīn jié jiù chén zhǎng sūn jiān yuán tā děng, yīn xìng hè lán bù. qí rì, xiǎn guǒ shǐ rén shā dì, bù jí. yǔ zài xiàn míng tài hòu chuán. shì suì, qǐ fú guó rén sī shǔ qín hé èr zhōu mù dà chán yú. yáo cháng shā fú jiān, jiān zi pī jiàn jí huáng dì wèi yú jìn yáng.
九年,刘库仁子显杀眷而代之,乃将谋逆。商人王霸知之,履帝足于众中,帝 乃驰还。是时,故大人梁盆子六眷为显谋主,尽知其计,密使部人穆崇驰告。帝乃 阴结旧臣长孙犍、元他等,因幸贺兰部。其日,显果使人杀帝,不及。语在《献明 太后传》。是岁,乞伏国仁私署秦、河二州牧、大单于。姚苌杀苻坚,坚子丕僭即 皇帝位于晋阳。
dēng guó yuán nián chūn zhēng yuè wù shēn, dì jí dài wáng wèi, jiāo tiān jiàn yuán, dà huì yú niú chuān. fù yǐ zhǎng sūn sōng wèi nán bù dà rén, yǐ shū sūn pǔ luò wèi běi bù dà rén. shì yuè, mù róng chuí jiàn jí huáng dì wèi yú zhōng shān, guó hào yàn. èr yuè, xìng dìng xiāng zhī shèng lè, xī zhòng kè nóng. mù róng chōng wèi qí bù xià suǒ shā. xià sì yuè, gǎi chēng wèi wáng. wǔ yuè, yáo cháng jiàn jí huáng dì wèi yú cháng ān, guó hào dà qín. qiū bā yuè, liú xiǎn qiǎn dì kàng ní yíng huáng shū fù kū duō yú mù róng yǒng, yǐ bīng suí zhī, lái bī nán jìng. dì zuǒ yòu yú huán děng yǔ zhū bù dà rén móu yīng zhī. shì xiè, zhū zào móu zhě wǔ rén, yú xī bù wèn. dì lǜ nèi nán, nǎi běi yú yīn shān, xìng hè lán bù, zǔ shān wèi gù. qiǎn xíng rén ān tóng zhǎng sūn hè zhēng shī yú mù róng chuí. chuí lìng qí zi hè lín lǜ shī suí tóng děng. jūn wèi zhì ér kòu bī. yú shì běi bù dà rén shū sūn pǔ luò děng shí sān rén jí zhū wū wán wáng bēn wèi chén. dì zì nǔ shān xìng niú chuān, tún yú yán shuǐ, nán chū dài gǔ, huì hè lín yú gāo liǔ, dà pò kū duō, xī shōu qí zhòng. dōng shí yuè, fú pī wèi jìn jiāng féng gāi suǒ shā. mù róng yǒng jiàn jí huáng dì wèi yú zhǎng zǐ. shí yī yuè, fú dēng jiàn jí huáng dì wèi yú lǒng dōng. shí èr yuè, mù róng chuí qiǎn shǐ fèng dì xī chán yú yìn shòu, fēng shàng gǔ wáng. dì bù nà.
登国元年春正月戊申,帝即代王位,郊天建元,大会于牛川。复以长孙嵩为南 部大人,以叔孙普洛为北部大人。是月,慕容垂僭即皇帝位于中山,国号燕。二月, 幸定襄之盛乐,息众课农。慕容冲为其部下所杀。夏四月,改称魏王。五月,姚苌 僭即皇帝位于长安,国号大秦。秋八月,刘显遣弟亢泥迎皇叔父窟咄于慕容永,以 兵随之,来逼南境。帝左右于桓等与诸部大人谋应之。事泄,诛造谋者五人,余悉 不问。帝虑内难,乃北逾阴山,幸贺兰部,阻山为固。遣行人安同、长孙贺征师于 慕容垂。垂令其子贺驎率师随同等。军未至而寇逼。于是北部大人叔孙普洛等十三 人及诸乌丸亡奔卫辰。帝自弩山幸牛川,屯于延水,南出代谷,会贺驎于高柳,大 破窟咄,悉收其众。冬十月,苻丕为晋将冯该所杀。慕容永僭即皇帝位于长子。十 一月,苻登僭即皇帝位于陇东。十二月,慕容垂遣使奉帝西单于印绶,封上谷王。 帝不纳。
èr nián xià wǔ yuè, qiǎn ān tóng zhēng bīng yú mù róng chuí. chuí qiǎn zi hè lín lǜ zhòng lái huì. liù yuè, dì qīn zhēng liú xiǎn, xiǎn bēn mù róng yǒng, jǐn shōu qí bù luò. dōng shí èr yuè, xún sōng mò, hái xìng niú chuān.
二年夏五月,遣安同征兵于慕容垂。垂遣子贺驎率众来会。六月,帝亲征刘显, 显奔慕容永,尽收其部落。冬十二月,巡松漠,还幸牛川。
sān nián xià wǔ yuè guǐ hài, běi zhēng kù mò xī, dà pò zhī. liù yuè, qǐ fú guó rén sǐ, qí dì gān guī lì, sī shǔ hé nán wáng. qiū qī yuè, kù mò xī bù shuài jiū jí yí sàn, yè fàn xíng gōng, zòng qí pū tǎo, jǐn miè zhī. bā yuè, shǐ jiǔ yuán gōng yí yú mù róng chuí. dōng shí yuè, chuí qiǎn shǐ cháo gòng.
三年夏五月癸亥,北征库莫奚,大破之。六月,乞伏国仁死,其弟乾归立,私 署河南王。秋七月,库莫奚部帅鸠集遗散,夜犯行宫,纵骑扑讨,尽灭之。八月, 使九原公仪于慕容垂。冬十月,垂遣使朝贡。
sì nián chūn zhēng yuè jiǎ yín, xí gāo chē zhū bù luò. èr yuè guǐ sì, suì zhì nǚ shuǐ, tǎo chì tū lín bù. bìng dà pò zhī. shì yuè, lǚ guāng zì chēng sān hé wáng. xià wǔ yuè, shǐ chén liú gōng qián yú mù róng chuí. dōng shí yuè, chuí qiǎn shǐ cháo gòng.
四年春正月甲寅,袭高车诸部落。二月癸巳,遂至女水,讨叱突邻部。并大破 之。是月,吕光自称三河王。夏五月,使陈留公虔于慕容垂。冬十月,垂遣使朝贡。
wǔ nián chūn sān yuè jiǎ shēn, xī zhēng, cì lù hún hǎi, xí gāo chē yuán gē bù, dà pò zhī. mù róng chuí qiǎn zi hè lín lái huì. xià sì yuè bǐng yín, xíng xìng yì xīn shān, yǔ hè lín tǎo hè lán gē xī zhū bù luò, dà pò zhī. qiū bā yuè, hái xìng niú chuān. shǐ qín wáng gū yú mù róng chuí. jiǔ yuè rén shēn, tǎo chì nú bù náng qǔ shuǐ, pò zhī. dōng shí yuè, tǎo gāo chē dòu chén bù yú láng shān, pò zhī. shí èr yuè, dì hái cì bái mò.
五年春三月甲申,西征,次鹿浑海,袭高车袁纥部,大破之。慕容垂遣子贺驎 来会。夏四月丙寅,行幸意辛山,与贺驎讨贺兰、纥奚诸部落,大破之。秋八月, 还幸牛川。使秦王觚于慕容垂。九月壬申,讨叱奴部囊曲水,破之。冬十月,讨高 车豆陈部于狼山,破之。十二月,帝还次白漠。
liù nián chūn zhēng yuè, xìng niǔ dié chuān. sān yuè, qiǎn jiǔ yuán gōng yí chén liú gōng qián děng xī tǎo chù fú bù, dà pò zhī. xià sì yuè, jì tiān. qiū qī yuè rén shēn, jiǎng wǔ yú niú chuān. mù róng chuí zhǐ qín wáng gū ér qiú míng mǎ, dì jué zhī. nǎi qiǎn shǐ yú mù róng yǒng, yǒng shǐ qí dà hóng lú mù róng jūn fèng biǎo quàn jìn zūn hào. jiǔ yuè, dì xí wǔ yuán, tú zhī, shōu qí jī gǔ. hái niǔ dié chuān, yú gù yáng sài běi shù bēi jì gōng. dōng shí yuè wù xū, běi zhēng rú rú, zhuī pò zhī yú dà qì nán shāng shān xià. shí yī yuè wù chén, hái xìng niǔ dié chuān. wù yín, wèi chén qiǎn zi zhí lì dī kòu nán bù. rén wǔ, dì dà pò zhī yú tiě qí shān nán, wèi chén fù zǐ bēn dùn. shí èr yuè, miè zhī, wèi chén shǎo zǐ qū gài wáng bēn xuē yú bù. zì hé yǐ nán, zhū bù xī píng. shōu wèi chén zǐ dì zōng dǎng wú shào zhǎng wǔ qiān yú rén, jǐn shā zhī. shì suì, qǐ hé nán gōng.
六年春正月,幸纽垤川。三月,遣九原公仪、陈留公虔等西讨黜弗部,大破之。 夏四月,祭天。秋七月壬申,讲武于牛川。慕容垂止秦王觚而求名马,帝绝之。乃 遣使于慕容永,永使其大鸿胪慕容钧奉表劝进尊号。九月,帝袭五原,屠之,收其 积谷。还纽垤川,于棝阳塞北树碑记功。冬十月戊戌,北征蠕蠕,追破之于大碛南 商山下。十一月戊辰,还幸纽垤川。戊寅,卫辰遣子直力鞮寇南部。壬午,帝大破 之于铁歧山南,卫辰父子奔遁。十二月,灭之,卫辰少子屈丐亡奔薛于部。自河以 南,诸部悉平。收卫辰子弟宗党无少长五千余人,尽杀之。是岁,起河南宫。
qī nián chūn zhēng yuè, xìng mù gēn shān, suì cì hēi yán chí, xiǎng qún chén, běi zhī měi shuǐ. sān yuè, hái xìng hé nán gōng. qiū qī yuè, xíng xìng mò nán, réng zhù xún tái. dōng shí èr yuè, mù róng yǒng qiǎn shǐ cháo gòng.
七年春正月,幸木根山,遂次黑盐池,飨群臣,北之美水。三月,还幸河南宫。 秋七月,行幸漠南,仍筑巡台。冬十二月,慕容永遣使朝贡。
bā nián chūn zhēng yuè, nán xún. èr yuè, xìng gǔ yáng yuán, fù bái lóu. xià liù yuè, běi xún. qiū qī yuè, lín xìng xīn tán. xiān shì wèi chén zi qū gài bēn xuē gàn bù, zhēng zhī bù sòng. bā yuè, dì nán zhēng xuē gàn bù, tú qí chéng. jiǔ yuè, hái xìng hé nán gōng.
八年春正月,南巡。二月,幸羖羊原,赴白楼。夏六月,北巡。秋七月,临幸 新坛。先是卫辰子屈丐奔薛干部,征之不送。八月,帝南征薛干部,屠其城。九月, 还幸河南宫。
jiǔ nián chūn sān yuè, běi xún. shǐ dōng píng gōng yuán yí tún tián yú hé běi wǔ yuán, zhì yú gù yáng sài wài. xià wǔ yuè, tián yú hé dōng. qiū qī yuè, hái xìng hé nán gōng. dōng shí yuè, rú rú shè lún děng lǜ bù luò xī zǒu. shì suì, yáo cháng zi xìng jiàn lì, shā fú dēng. mù róng chuí miè yǒng.
九年春三月,北巡。使东平公元仪屯田于河北五原,至于棝阳塞外。夏五月, 田于河东。秋七月,还幸河南宫。冬十月,蠕蠕社仑等率部落西走。是岁,姚苌子 兴僭立,杀苻登。慕容垂灭永。
shí nián qiū qī yuè, mù róng chuí qiǎn qí zi bǎo lái kòu wǔ yuán. bā yuè, dì qīn bīng yú hé nán. dōng shí yuè xīn wèi, bǎo shāo chuán yè dùn. jǐ mǎo, dì jìn jūn jì hé. yǐ yǒu xī, zhì cān hé bēi. bǐng xū, dà pò zhī, qín qí wáng gōng yǐ xià wén wǔ jiàng lì shù qiān rén. yú fú lǔ zhōng zhuó qí cái shí zhě jiǎ yí jiǎ rùn cháo chóng děng cān móu yì, xiàn zhāng gù shí. shí èr yuè, hái xìng yún zhōng zhī shèng lè.
十年秋七月,慕容垂遣其子宝来寇五原。八月,帝亲兵于河南。冬十月辛未, 宝烧船夜遁。己卯,帝进军济河。乙酉夕,至参合陂。丙戌,大破之,禽其王公以 下文武将吏数千人。于俘虏中擢其才识者贾彝、贾闰、晁崇等参谋议,宪章故实。 十二月,还幸云中之盛乐。
huáng shǐ yuán nián chūn zhēng yuè, dà sōu yú dìng xiāng, yīn dōng xìng shàn wú běi bēi. sān yuè, mù róng chuí kòu sāng gān chuān, chén liú gōng qián sǐ zhī. chuí suì zhì píng chéng xī běi, wén dì jiāng zhì, nǎi zhù chéng zì shǒu. jí shén, suì dùn, sǐ yú shàng gǔ. zi bǎo mì sàng, hái zhì zhōng shān nǎi jiàn lì. xià liù yuè dīng hài, huáng tài hòu hè shì bēng. shì yuè, zàng xiàn míng tài hòu. lǚ guāng jiàn chēng tiān wáng, guó hào liáng. qiū qī yuè, zuǒ sī mǎ xǔ qiān shàng shū quàn jìn zūn hào, yú shì gǎi yuán, shǐ jiàn tiān zǐ jīng qí, chū jǐng rù bì. bā yuè jǐ hài, dà jǔ tǎo mù róng bǎo. dì qīn lēi liù jūn sì shí yú wàn nán chū mǎ yì, yú jù zhù, jīng qí luò yì èr qiān yú lǐ, gǔ xíng ér qián, rén wū jiē zhèn. bié zhào jiāng jūn fēng zhēn děng cóng dōng dào xí yōu zhōu, wéi jì. jiǔ yuè wù wǔ, cì yáng qǔ, chéng xī shān, lín guān jìn yáng. bǎo bīng zhōu mù liáo xī wáng nóng qì chéng dùn, bīng zhōu píng. chū jiàn tái shěng, zhì bǎi guān, fēng bài gōng hóu jiāng jūn cì shǐ tài shǒu. shàng shū láng yǐ xià xī yòng wén rén. dì chū tà zhōng yuán, liú xīn wèi nà. zhū shì dài fū yì jūn mén zhě, wú shào zhǎng jiē yǐn rù, rén dé jìn yán, gǒu yǒu wēi néng, xián méng xù yòng. jǐ wèi, zhào fǔ guó jiāng jūn xī mù lüè dì jìn chuān, huò mù róng bǎo dān yáng wáng mǎi dé děng yú píng táo chéng. jiǔ yuè, jìn xiào wǔ dì cú. dōng shí yī yuè gēng zǐ shuò, dì zhì zhēn dìng. zì cháng shān yǐ dōng, shǒu zǎi huò juān chéng bēn cuàn, huò jī sǎng jūn mén, wéi zhōng shān yè xìn dōu sān chéng bù xià. bié zhào dōng píng gōng yí gōng yè, guàn jūn jiāng jūn wáng jiàn zuǒ jūn jiāng jūn lǐ lì děng gōng xìn dōu, jūn suǒ xíng bù dé shāng sāng zǎo. wù wǔ, jìn jūn zhōng shān. jǐ wèi, wéi zhī. dì yuē:" zhèn liàng bǎo bù néng chū zhàn, bì píng chéng zì shǒu, jí gōng zé shāng shì, jiǔ shǒu zé fèi liáng, bù rú xiān píng yè xìn dōu, rán hòu hái qǔ zhōng shān." zhū jiàng chēng shàn. dīng mǎo, chē jià xìng lǔ kǒu chéng.
皇始元年春正月,大蒐于定襄,因东幸善无北陂。三月,慕容垂寇桑乾川,陈 留公虔死之。垂遂至平城西北,闻帝将至,乃筑城自守。疾甚,遂遁,死于上谷。 子宝秘丧,还至中山乃僭立。夏六月丁亥,皇太后贺氏崩。是月,葬献明太后。吕 光僭称天王,国号凉。秋七月,左司马许谦上书劝进尊号,于是改元,始建天子旌 旗,出警入跸。八月己亥,大举讨慕容宝。帝亲勒六军四十余万南出马邑,逾句注, 旌旗络绎二千余里,鼓行而前,人屋皆震。别诏将军封真等从东道袭幽州,围蓟。 九月戊午,次阳曲,乘西山,临观晋阳。宝并州牧、辽西王农弃城遁,并州平。初 建台省,置百官,封拜公、侯、将军、刺史、太守。尚书郎以下悉用文人。帝初拓 中原,留心慰纳。诸士大夫诣军门者,无少长皆引入,人得尽言,苟有微能,咸蒙 叙用。己未,诏辅国将军奚牧略地晋川,获慕容宝、丹杨王买得等于平陶城。九月, 晋孝武帝殂。冬十一月庚子朔,帝至真定。自常山以东,守宰或捐城奔窜,或稽颡 军门,唯中山、鄴、信都三城不下。别诏东平公仪攻鄴,冠军将军王建、左军将军 李栗等攻信都,军所行不得伤桑枣。戊午,进军中山。己未,围之。帝曰:“朕量 宝不能出战,必凭城自守,急攻则伤士,久守则费粮,不如先平鄴、信都,然后还 取中山。”诸将称善。丁卯,车驾幸鲁口城。
èr nián chūn zhēng yuè rén xū, dì yǐn qí wéi xìn dōu. qí yè, bǎo jì zhōu cì shǐ yí dū wáng mù róng fèng yú chéng bēn zhōng shān. guǐ hài, bǎo fǔ guó jiāng jūn zhāng xiāng hù jūn jiāng jūn xú chāo jǔ chéng jiàng. shì yuè, xiān bēi tū fā wū gū sī shǔ dà dān yú xī píng wáng. èr yuè dīng chǒu, dì jūn yú jù lù zhī bǎi sì wù, lín hū tuó shuǐ. qí yè, bǎo xī zhòng fàn yíng, liáo jí xíng gōng, bīng rén hài sàn. dì jīng qǐ, bù jí yì guān, xiǎn chū jī gǔ. é ér, zuǒ yòu jí zhōng jūn jiàng shì shāo jí. dì shè qí zhèn, liè fēng yíng wài, zòng qí chōng zhī. bǎo zhòng dà bài, zǒu hái zhōng shān, huò qí qì xiè shù shí wàn jì. bǎo shàng shū mǐn liàng mì shū jiān cuī chěng děng jiàng zhě xiāng shǔ, cì bài zhí jué gè yǒu chà. sān yuè jǐ yǒu, chē jià cì lú nú. bǎo qiú hé, qǐng sòng qín wáng gū, gē cháng shān yǐ xī fèng wèi, qǐ shǒu zhōng shān yǐ dōng. dì xǔ zhī. yǐ ér bǎo bèi yuē. xīn hài, chē jià cì zhōng shān, mìng jiāng wéi zhī. shì yè, bǎo dì hè lín jiāng qī zǐ zǒu xī shān. bǎo kǒng hè lín xiān jù hé lóng, rén zǐ yè, běi dùn. chéng nèi gòng lì mù róng pǔ lín wéi zhǔ. xià sì yuè, dì yǐ jūn liáng bù jì, zhào dōng píng gōng yí bà yè wéi, xǐ tún jù lù. wǔ yuè gēng zǐ, dì yǐ zhōng shān chéng nèi wèi pǔ lín suǒ xié, nǎi zhāo yù zhī. jiǎ chén, yào bīng yáng wēi, yǐ shì chéng nèi, mìng zhū jūn bà wéi nán xǐ, yǐ dài qí biàn. jiǎ yín, yǐ dōng píng gōng yí wèi zuǒ chéng xiàng, fēng wèi wáng. jìn xiāng chéng gōng tí jué wèi wáng. qiū qī yuè, pǔ lín qiǎn wū wán zhāng xiāng lǜ wǔ qiān yú rén chū chéng qiú shí, kòu líng shòu. hè lín zì dīng líng zhōng rù jūn, yīn qí zhòng, fù rù zhōng shān, shā pǔ lín ér zì lì. bā yuè bǐng yín shuò, dì jìn jūn jiǔ mén. shí dà yì, rén mǎ niú sǐ zhě shí wǔ liù, zhōng shān yóu jù shǒu, qún xià xián sī běi hái. dì zhī zhī, wèi yuē:" sī gù tiān mìng, jiāng ruò zhī hé! sì hǎi zhī rén jiē kě yǔ wèi guó, zài wú suǒ yǐ fǔ zhī ěr, hé xù hū wú rén!" qún chén nǎi bù gǎn yán. jiǔ yuè, hè lín jī qióng, lǜ sān wàn yú rén kòu xīn shì. jiǎ zǐ huì, dì jìn jūn tǎo zhī. tài shǐ lìng cháo chóng zòu yuē: " bù jí." dì yuē:" hé yě?" duì yuē:" zhòu yǐ jiǎ zǐ wáng, bīng jiā jì zhī." dì yuē:" zhōu wǔ bù yǐ jiǎ zǐ shèng hū?" chóng wú yǐ duì. dōng shí yuè bǐng yín, dì jìn jūn xīn shì, hè lín tuì zǔ gū shuǐ, yī jiàn rù zé yǐ zì gù. jiǎ xū, dì lín qí yíng, zhàn yú yì tái wù, dà pò zhī. hè lín dān mǎ zǒu yè, mù róng dé shā zhī. jiǎ shēn, hè lín suǒ shǔ gōng qīng shàng shū jiāng lì shì zú jiàng zhě èr wàn yú rén. qí jiāng zhāng xiāng lǐ shěn mù róng wén děng xiān lái jiàng, xún jiē wáng hái, shì rì fù huò zhī, jiē shè ér bù wèn. huò qí suǒ chuán huáng dì xǐ shòu tú shū fǔ kù zhēn bǎo. zhōng shān píng. yǐ yǒu, xiāng chéng wáng tí hōng.
二年春正月壬戌,帝引骑围信都。其夜,宝冀州刺史、宜都王慕容凤逾城奔中 山。癸亥,宝辅国将军张骧、护军将军徐超举城降。是月,鲜卑秃发乌孤私署大单 于、西平王。二月丁丑,帝军于钜鹿之柏肆坞,临滹沱水。其夜,宝悉众犯营,燎 及行宫,兵人骇散。帝惊起,不及衣冠,跣出击鼓。俄而,左右及中军将士稍集。 帝设奇阵,列烽营外,纵骑冲之。宝众大败,走还中山,获其器械数十万计。宝尚 书闵亮、秘书监崔逞等降者相属,赐拜职爵各有差。三月己酉,车驾次卢奴。宝求 和,请送秦王觚,割常山以西奉魏,乞守中山以东。帝许之。已而宝背约。辛亥, 车驾次中山,命将围之。是夜,宝弟贺驎将妻子走西山。宝恐贺驎先据和龙,壬子 夜,北遁。城内共立慕容普邻为主。夏四月,帝以军粮不继,诏东平公仪罢鄴围, 徙屯巨鹿。五月庚子,帝以中山城内为普邻所胁,乃招喻之。甲辰,曜兵扬威,以 示城内,命诸军罢围南徙,以待其变。甲寅,以东平公仪为左丞相,封卫王。进襄 城公题爵为王。秋七月,普邻遣乌丸、张骧率五千余人出城求食,寇灵寿。贺驎自 丁零中入军,因其众,复入中山,杀普邻而自立。八月丙寅朔,帝进军九门。时大 疫,人马牛死者十五六,中山犹拒守,群下咸思北还。帝知之,谓曰:“斯固天命, 将若之何!四海之人皆可与为国,在吾所以抚之耳,何恤乎无人!”群臣乃不敢言。 九月,贺驎饥穷,率三万余人寇新市。甲子晦,帝进军讨之。太史令晁崇奏曰: “不吉。”帝曰:“何也?”对曰:“纣以甲子亡,兵家忌之。”帝曰:“周武不 以甲子胜乎?”崇无以对。冬十月丙寅,帝进军新市,贺驎退阻泒水,依渐洳 泽以自固。甲戌,帝临其营,战于义台坞,大破之。贺驎单马走鄴,慕容德杀之。 甲申,贺驎所署公卿尚书将吏士卒降者二万余人。其将张骧、李沈、慕容文等先来 降,寻皆亡还,是日复获之,皆赦而不问。获其所传皇帝玺绶、图书、府库珍宝。 中山平。乙酉,襄城王题薨。
tiān xìng yuán nián chūn zhēng yuè, mù róng dé zǒu bǎo huá tái, wèi wáng yí kè yè. gēng zǐ, xíng xìng zhēn dìng, suì xìng yè. bǎi xìng yǒu lǎo bìng bù néng zì cún zhě, zhào jùn xiàn zhèn xù zhī. dì zhì yè, xún dēng tái xiè, biàn lǎn gōng chéng, jiāng yǒu dìng dū zhī zhì, nǎi zhì xíng tái. suì hái zhōng shān, suǒ guò cún wèn bǎi xìng. zhào dà jūn suǒ jīng zhōu jùn jiē fù zī zū yī nián, chú shān dōng rén zū fù zhī bàn. chē jià jiāng běi hái, fā zú wàn rén tōng zhí dào, zì wàng dū tiě guān záo héng lǐng zhì dài wǔ bǎi yú lǐ. dì lǜ hái hòu shān dōng yǒu biàn, nǎi yú zhōng shān zhì xíng tái, zhào wèi wáng yí zhèn zhī, shǐ lüè yáng gōng zūn zhèn bó hǎi zhī hé kǒu. yòu jūn jiāng jūn yǐn guó xiān dū zū yú jì zhōu, wén dì jiāng hái, móu fǎn, yù xí xìn dōu, ān nán jiāng jūn zhǎng sūn sōng zhí sòng, zhǎn zhī. xīn yǒu, chē jià fā zhōng shān, zhì yú wàng dū yáo shān. xǐ shān dōng liù zhōu rén lì jí tú hé gāo lí zá yí sān shí liù shǔ bǎi gōng jì qiǎo shí yú wàn kǒu yǐ chōng jīng shī. chē jià cì yú héng shān zhī yáng. bó líng bó hǎi zhāng wǔ zhū jùn qún dào bìng qǐ, lüè yáng gōng zūn děng tǎo zhī. shì yuè, mù róng dé zì chēng yàn wáng, jù guǎng gù. èr yuè, chē jià zhì zì zhōng shān. xìng fán zhì gōng. gèng xuǎn tún wèi. zhào gěi nèi xǐ xīn hù gēng niú, jì kǒu shòu tián. sān yuè, zhēng zuǒ chéng xiàng wèi wáng yí hái jīng shī, zhào lüè yáng gōng zūn dài zhèn zhōng shān. xià sì yuè rén xū, yǐ lì yáng gōng mù chóng wèi tài wèi, jù lù gōng zhǎng sūn sōng wèi sī tú, jìn fēng lüè yáng gōng zūn wèi cháng shān wáng, nán ān gōng shùn wèi pí líng wáng. jì tiān yú xī jiāo, qí zhì yǒu jiā yān. guǎng píng tài shǒu liáo xī gōng yì liè móu fǎn, yǔ jùn rén hán qí jiǎo jiǎ chèn tú, jiāng xí yè chéng. zhào fǎn zhě jiù jùn cì sǐ. shì yuè, lán hàn shā mù róng bǎo ér zì lì wèi dà chán yú chāng lí wáng. liù yuè bǐng zǐ, zhào yǒu sī yì dìng guó hào. qún chén zòu yuē:" xī zhōu qín yǐ qián, dì wáng jū suǒ shēng zhī tǔ, jí wáng tiān xià, jí chéng wèi hào. jīn guó jiā qǐ jī yún dài, yīng yǐ dài wéi hào." zhào yuē:" xī zhèn yuǎn zǔ zǒng yù yōu dōu, kòng zhì xiá guó, suī jiàn wáng wèi, wèi dìng jiǔ zhōu. dǎi yú zhèn gōng, sǎo píng zhōng tǔ, xiōng nì dàng chú, xiá ěr lǜ fú, yí réng xiān hào wèi wèi." qiū qī yuè, qiān dū píng chéng, shǐ yíng gōng shì, jiàn zōng miào, lì shè jì. mù róng bǎo zǐ shèng shā lán hàn ér zì lì wèi cháng lè wáng. bā yuè, zhào yǒu sī zhèng fēng jī, zhì jiāo diān, duān jìng shù, biāo dào lǐ, píng wǔ quán, jiào wǔ liàng, dìng wǔ dù. qiǎn shǐ xún xíng jùn guó, jǔ zòu shǒu zǎi bù fǎ zhě, qīn lǎn chá chù zhì zhī. dōng shí yuè, qǐ tiān wén diàn. shí yī yuè xīn hài, shàng shū lì bù láng zhōng dèng yàn hǎi diǎn guān zhì, lì jué pǐn, dìng lǜ lǚ, xié yīn yuè. yí cáo láng zhōng dǒng mì zhuàn jiāo miào shè jì cháo jìn xiǎng yàn zhī yí. sān gōng láng zhōng wáng dé dìng lǜ lìng, shēn kē jìn. tài shǐ lìng cháo chóng zào hún yí, kǎo tiān xiàng. lì bù shàng shū cuī hóng zǒng cái zhī. rùn yuè, zuǒ chéng xiàng wèi wáng yí jí wáng gōng qīng shì, yì quē shàng shū yuē:" chén děng wén chén jí jū zhōng, zé liè sù qí qí guǐ. dì wáng shùn tiān, zé qún hòu yǎng qí dù. fú wéi bì xià dé xié èr yí, dào lóng sān wǔ, rén fēng bèi yú sì hǎi, shèng huà sāi yú tiān qū, zé jí kūn chóng, ēn zhān xíng wěi, ōu gē suǒ shǔ, bā biǎo guī xīn. ér gōng lǚ qiān xū, tuì shēn hòu jǐ, chén yí wèi zhāng, gǔn fú wèi yù, fēi suǒ yǐ shàng yǔn huáng tiān zhī yì, xià fù lè tuī zhī xīn. chén děng jǐn mèi sǐ yǐ wén." dì sān ràng nǎi xǔ zhī. shí èr yuè jǐ chǒu, dì lín tiān wén diàn. tài wèi sī tú jìn xǐ shòu, bǎi guān xián chēng wàn suì. dà shè, gǎi yuán, zhuī zūn chéng dì yǐ xià jí hòu hào shì, lè yòng huáng shǐ zhī wǔ. zhào bǎi sī yì dìng xíng cì, shàng shū cuī hóng děng zòu cóng tǔ dé, fú sè shàng huáng, shù yòng wǔ, zǔ yǐ wèi, là yǐ chén, xī shēng yòng bái, wǔ jiāo lì qì, xuān zàn shí lìng, jìng shòu rén shí, xíng xià zhī zhèng. xǐ liù zhōu èr shí èr jùn shǒu zǎi háo jié lì rén èr qiān jiā yú dài dōu.
天兴元年春正月,慕容德走保滑台,卫王仪克鄴。庚子,行幸真定,遂幸鄴。 百姓有老病不能自存者,诏郡县振恤之。帝至鄴,巡登台榭,遍览宫城,将有定都 之志,乃置行台。遂还中山,所过存问百姓。诏大军所经州郡皆复赀租一年,除山 东人租赋之半。车驾将北还,发卒万人通直道,自望都铁关凿恆岭至代五百余里。 帝虑还后山东有变,乃于中山置行台,诏卫王仪镇之,使略阳公遵镇勃海之合口。 右军将军尹国先督租于冀州,闻帝将还,谋反,欲袭信都,安南将军长孙嵩执送, 斩之。辛酉,车驾发中山,至于望都尧山。徙山东六州人吏及徒何、高丽杂夷、三 十六署百工伎巧十余万口以充京师。车驾次于恆山之阳。博陵、勃海、章武诸郡群 盗并起,略阳公遵等讨之。是月,慕容德自称燕王,据广固。二月,车驾至自中山。 幸繁畤宫。更选屯卫。诏给内徙新户耕牛,计口受田。三月,征左丞相、卫王仪还 京师,诏略阳公遵代镇中山。夏四月壬戌,以历阳公穆崇为太尉,钜鹿公长孙嵩为 司徒,进封略阳公遵为常山王,南安公顺为毗陵王。祭天于西郊,旗帜有加焉。广 平太守、辽西公意列谋反,与郡人韩奇矫假谶图,将袭鄴城。诏反者就郡赐死。是 月,兰汗杀慕容宝而自立为大单于、昌黎王。六月丙子,诏有司议定国号。群臣奏 曰:“昔周、秦以前,帝王居所生之土,及王天下,即承为号。今国家启基云、代, 应以代为号。”诏曰:“昔朕远祖总御幽都,控制遐国,虽践王位,未定九州。逮 于朕躬,扫平中土,凶逆荡除,遐迩率服,宜仍先号为魏。”秋七月,迁都平城, 始营宫室,建宗庙,立社稷。慕容宝子盛杀兰汗而自立为长乐王。八月,诏有司正 封畿,制郊甸,端径术,标道里,平五权,较五量,定五度。遣使循行郡国,举奏 守宰不法者,亲览察黜陟之。冬十月,起天文殿。十一月辛亥,尚书吏部郎中邓彦 海典官制,立爵品,定律吕,协音乐。仪曹郎中董谧撰郊庙、社稷、朝觐、飨宴之 仪。三公郎中王德定律令,申科禁。太史令晁崇造浑仪,考天象。吏部尚书崔宏总 裁之。闰月,左丞相卫王仪及王公卿士,诣阙上书曰:“臣等闻宸极居中,则列宿 齐其晷。帝王顺天,则群后仰其度。伏惟陛下德协二仪,道隆三五,仁风被于四海, 盛化塞于天区,泽及昆虫,恩沾行苇,讴歌所属,八表归心。而躬履谦虚,退身后 己,宸仪未彰,衮服未御,非所以上允皇天之意,下副乐推之心。臣等谨昧死以闻。” 帝三让乃许之。十二月己丑,帝临天文殿。太尉、司徒进玺绶,百官咸称万岁。大 赦,改元,追尊成帝以下及后号谥,乐用《皇始之舞》。诏百司议定行次,尚书崔 宏等奏从土德,服色尚黄,数用五,祖以未,腊以辰,牺牲用白,五郊立气,宣赞 时令,敬授人时,行夏之正。徙六州二十二郡守宰豪杰吏人二千家于代都。
èr nián chūn zhēng yuè jiǎ zǐ, chū sì shàng dì yú nán jiāo, yǐ shǐ zǔ shén yuán huáng dì pèi, jiàng tán shì liáo, chéng lǐ ér fǎn. yǐ chǒu, shè jīng shī. shǐ zhì sān jià zhī fǎ. gēng wǔ, běi xún. fēn mìng zhū jiàng dà xí gāo chē, cháng shān wáng zūn sān jūn cóng dōng dào chū cháng chuān, gāo liáng wáng lè zhēn děng qī jūn cóng xī dào chū niú chuān, chē jià qīn lēi liù jūn cóng zhōng dào zì bó rán shuǐ xī běi chū. èr yuè dīng hài shuò, zhū jūn tóng huì, pò gāo chē zá zhǒng sān shí yú bù. wèi wáng yí dū sān jiāng bié cóng xī běi jué mò qiān yú lǐ, pò qí yí bèng qī bù. hái cì niú chuān, jí báo shān, bìng kè shí jì gōng. yǐ suǒ huò gāo chē zhòng qǐ lù yuàn yú nán tái yīn, běi jù cháng chéng, dōng bāo bái dēng, shǔ zhī xī shān, guǎng lún shù shí lǐ, záo qú yǐn wǔ chuān shuǐ, zhù zhī yuàn zhōng, shū wèi sān gōu, fēn liú gōng chéng nèi wài. yòu chuān hóng yàn chí. sān yuè jǐ wèi, chē jià zhì zì běi fá. jiǎ zǐ, chū lìng wǔ jīng qún shū gè zhì bó shì, zēng guó zǐ tài xué shēng yuán sān qiān rén. shì yuè, dī rén lǐ biàn pàn mù róng dé, qiú yuán yú yè. xíng tái shàng shū hé bá yǐ qīng qí yīng zhī, kè huá tái, shōu dé gōng rén fǔ cáng. qiū qī yuè, qǐ tiān huá diàn. xīn yǒu, dà yuè yú lù yuàn. bā yuè, zēng qǐ jīng chéng shí èr mén, zuò xī wǔ kù. chú zhōu jùn rén zū fù zhī bàn. xīn hài, zhào lǐ guān bèi zhuàn zhòng yí, zhe yú xīn lìng. fàn yáng rén lú pǔ jù zhòng hǎi bīn, chēng yōu zhōu cì shǐ, gōng lüè jùn xiàn, shā yōu zhōu cì shǐ fēng dá gàn. shì yuè, tū fā wū gū sǐ, qí dì lì lù gū lì, qiǎn shǐ cháo gòng. dōng shí yuè, tài miào chéng, qiān shén yuán píng wén zhāo chéng xiàn míng huáng dì shén zhǔ yú tài miào. shí èr yuè, tiān huá diàn chéng. lǚ guāng lì qí zi shào wèi tiān wáng, zì chēng tài shàng huáng, jí sǐ, shù zǐ zuǎn shā shào ér jiàn lì.
二年春正月甲子,初祀上帝于南郊,以始祖神元皇帝配,降坛视燎,成礼而反。 乙丑,赦京师。始制三驾之法。庚午,北巡。分命诸将大袭高车,常山王遵三军从 东道出长川,高凉王乐真等七军从西道出牛川,车驾亲勒六军从中道自駮髯水西北 出。二月丁亥朔,诸军同会,破高车杂种三十余部。卫王仪督三将别从西北绝漠千 余里,破其遗迸七部。还次牛川,及薄山,并刻石纪功。以所获高车众起鹿苑于南 台阴,北距长城,东苞白登,属之西山,广轮数十里,凿渠引武川水,注之苑中, 疏为三沟,分流宫城内外。又穿鸿雁池。三月己未,车驾至自北伐。甲子,初令 《五经》群书各置博士,增国子太学生员三千人。是月,氐人李辩叛慕容德,求援 于鄴。行台尚书和跋以轻骑应之,克滑台,收德宫人府藏。秋七月,起天华殿。辛 酉,大阅于鹿苑。八月,增启京城十二门,作西武库。除州郡人租赋之半。辛亥, 诏礼官备撰众仪,著于新令。范阳人卢溥聚众海滨,称幽州刺史,攻掠郡县,杀幽 州刺史封沓干。是月,秃发乌孤死,其弟利鹿孤立,遣使朝贡。冬十月,太庙成, 迁神元、平文、昭成、献明皇帝神主于太庙。十二月,天华殿成。吕光立其子绍为 天王,自称太上皇,及死,庶子纂杀绍而僭立。
sān nián chūn zhēng yuè wù wǔ, cái guān jiāng jūn hé tū pò lú pǔ yú liáo xī, huò zhī, jí qí zi huàn chuán sòng jīng shī, huán zhī. guǐ hài, sì běi jiāo. fēn mìng zhū guān xún xíng zhōu jùn, guān fēng sú, chá jǔ bù fǎ. èr yuè dīng hài, zhào yǒu sī sì rì yú dōng jiāo. shǐ gēng jí tián. rén yín, huáng zǐ cōng hōng. sān yuè wù wǔ, lì huáng hòu mù róng shì. shì yuè, chuān chéng nán qú tōng yú chéng nèi, zuò dōng xī yú chí. xià sì yuè, yáo xìng qiǎn shǐ cháo gòng. wǔ yuè wù chén, zhào yè zhě pú yè zhāng jì shǐ yú xìng. jǐ sì, dōng xún, suì xìng zhuō lù, qiǎn shǐ zhě yǐ tài láo sì dì yáo dì shùn miào. xī xìng mǎ yì, guān shui lěi yuán. liù yuè gēng chén shuò, rì yǒu shí zhī. qiū qī yuè, qǐ fú gān guī dà wéi yáo xìng suǒ pò. rén zǐ, chē jià hái gōng. qǐ zhōng tiān diàn jí yún mǔ táng jīn huá shì. shí tài shǐ lǚ zòu tiān wén cuò luàn, dì qīn lǎn jīng zhàn, duō yún yí gǎi wáng yì zhèng, yú shì shù gé guān hào, yù yǐ fáng sāi xiōng jiǎo, xiāo mǐ zāi biàn. yǐ ér lǜ chén xià yí huò, dōng shí èr yuè bǐng shēn, xià zhào shù chéng bài zhī lǐ, jiàn yīn zhōu zhī shī, gé qín hàn zhī bì, yǐ yù chén xià. shì suì, hé yòu zhū jùn fèng liáng wǔ zhāo wáng lǐ xuán shèng wèi qín liáng èr zhōu mù liáng gōng, zhào xīng bà yè, nián hào gēng zǐ.
三年春正月戊午,材官将军和突破卢溥于辽西,获之,及其子焕传送京师,轘 之。癸亥,祀北郊。分命诸官循行州郡,观风俗,察举不法。二月丁亥,诏有司祀 日于东郊。始耕籍田。壬寅,皇子聪薨。三月戊午,立皇后慕容氏。是月,穿城南 渠通于城内,作东西鱼池。夏四月,姚兴遣使朝贡。五月戊辰,诏谒者仆射张济使 于兴。己巳,东巡,遂幸涿鹿,遣使者以太牢祀帝尧、帝舜庙。西幸马邑,观氵垒 源。六月庚辰朔,日有蚀之。秋七月,乞伏乾归大为姚兴所破。壬子,车驾还宫。 起中天殿及云母堂、金华室。时太史屡奏天文错乱,帝亲览经占,多云宜改王易政, 于是数革官号,欲以防塞凶狡,消弭灾变。已而虑臣下疑惑,冬十二月丙申,下诏 述成败之理,鉴殷、周之失,革秦、汉之弊,以喻臣下。是岁,河右诸郡奉、凉武 昭王李玄盛为秦凉二州牧、凉公,肇兴霸业,年号庚子。
sì nián chūn èr yuè dīng hài, mìng yuè shī rù xué xí wǔ, shì cài yú xiān shèng xiān shī. dīng yǒu, fēn mìng shǐ zhě xún xíng zhōu jùn, tīng chá cí sòng, jiū hé bù fǎ. shì yuè, lǚ guāng dì zǐ lóng shì lǚ zuǎn ér zì lì. sān yuè, dì qīn yú, jiàn yú qǐn miào. xià sì yuè xīn mǎo, bà yè xíng tái. zhào yǒu sī míng yáng yǐn yì. wǔ yuè, qǐ zǐ jí diàn xuán wǔ lóu liáng fēng guān shí chí lù yuàn tái. liù yuè, lú shuǐ hú jǔ qú méng xùn sī shǔ liáng zhōu mù zhāng yè gōng. qiū qī yuè, zhào yǎn zhōu cì shǐ zhǎng sūn féi nán xùn xǔ chāng péng chéng. zhào cì tiān xià zhèn shù jiàng shì bù bó gè yǒu chà. bā yuè, duàn xìng shā mù róng shèng, shū fù xī jǐn zhū duàn shì, jiàn jí huáng dì wèi. dōng shí èr yuè, jí bó shì rú shēng bǐ zhòng jīng wén zì, yì lèi xiāng cóng, fán sì wàn yú zì, hào yuē zhòng wén jīng. shì suì, liáng wǔ zhāo wáng jǔ qú méng xùn bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
四年春二月丁亥,命乐师入学习舞,释菜于先圣、先师。丁酉,分命使者巡行 州郡,听察辞讼,纠劾不法。是月,吕光弟子隆弑吕纂而自立。三月,帝亲渔,荐 于寝庙。夏四月辛卯,罢鄴行台。诏有司明扬隐逸。五月,起紫极殿、玄武楼、凉 风观、石池、鹿苑台。六月,卢水胡沮渠蒙逊私署凉州牧、张掖公。秋七月,诏兗 州刺史长孙肥南徇许昌、彭城。诏赐天下镇戍将士布帛各有差。八月,段兴杀慕容 盛,叔父熙尽诛段氏,僭即皇帝位。冬十二月,集博士儒生比众经文字,义类相从, 凡四万余字,号曰《众文经》。是岁,凉武昭王、沮渠蒙逊并遣使朝贡。
wǔ nián chūn zhēng yuè, dì wén yáo xìng jiāng kòu biān, gēng yín, dà jiǎn yú tú, zhào bīng zhōu zhū jūn jī gǔ yú píng yáng gān bì. sān yuè, tū fā lì lù gū sǐ. xià wǔ yuè, yáo xìng qiǎn qí dì yì yáng wáng píng lái qīn píng yáng, gōng xiàn gān bì. qiū qī yuè wù chén shuò, chē jià xī tǎo. bā yuè yǐ sì, zhì gān bì, píng gù shǒu, jìn jūn wéi zhī. yáo xìng xī jǔ qí zhòng lái jiù. jiǎ zǐ, dì dù méng kēng, nì jī xìng jūn dà pò zhī. dōng shí yuè, píng fù shuǐ ér sǐ, fú qí yú zhòng sān wàn yú rén, huò xìng shàng shū zuǒ pú yè dí bó zhī yǐ xià sì pǐn jiāng jūn yǐ shàng sì shí yú rén. huò qián wáng chén wáng cì duō jìn lēi, bìng zhǎn yǐ xùn. xìng pín shǐ qǐng hé, dì bù xǔ. qún chén qǐng jìn píng pú bǎn, dì lǜ rú rú wéi nán, wù shēn, bān shī. shí yī yuè, chē jià cì jìn yáng. zhēng xiāng zhōu cì shǐ yǔ yuè wèi sī kōng. shí èr yuè xīn hài, zhì zì xī zhēng. yuè lēi mò fú lǜ qí bù wàn yú jiā nèi shǔ.
五年春正月,帝闻姚兴将寇边,庚寅,大简舆徒,诏并州诸军积谷于平阳乾壁。 三月,秃发利鹿孤死。夏五月,姚兴遣其弟义阳王平来侵平阳,攻陷乾壁。秋七月 戊辰朔,车驾西讨。八月乙巳,至乾壁,平固守,进军围之。姚兴悉举其众来救。 甲子,帝度蒙坑,逆击兴军大破之。冬十月,平赴水而死,俘其余众三万余人,获 兴尚书左仆射狄伯支以下四品将军以上四十余人。获前亡臣王次多、靳勒,并斩以 徇。兴频使请和,帝不许。群臣请进平蒲坂,帝虑蠕蠕为难,戊申,班师。十一月, 车驾次晋阳。征相州刺史庾岳为司空。十二月辛亥,至自西征。越勒莫弗率其部万 余家内属。
liù nián chūn zhēng yuè xīn wèi, shuò fāng yù chí bù bié shuài lǜ wàn jiā nèi shǔ, rù jū yún zhōng. xià sì yuè guǐ sì shuò, rì yǒu shí zhī. wǔ yuè, dà jiǎn yú tú, jiāng lüè jiāng huái. qiū qī yuè, zhèn xī dà jiàng jūn sī lì xiào wèi pí líng wáng shùn yǒu zuì, yǐ wáng hái dì. wù zǐ, běi xún, zhù lí gōng yú chái shān, zòng shì xiào liè, dōng běi yú jì lǐng, chū cān hé dài gǔ. jiǔ yuè, xíng xìng nán píng chéng, guī dù shui lěi nán xià wū shān, bèi huáng guā duī, jiāng jiàn xīn yì. xīn wèi, chē jià hái gōng. dōng shí yuè, qǐ xī zhāo yáng diàn. yǐ mǎo, lì huáng zǐ sì wèi qí wáng, jiā chē qí dà jiàng jūn, wèi xiàng guó. shào wèi qīng hé wáng, jiā zhēng nán dà jiàng jūn. xī wèi yáng píng wáng, yào wèi hé nán wáng. fēng gù qín mǐn wáng zǐ kuí wèi yù zhāng wáng, chén liú huán wáng zǐ yuè wèi zhū tí wáng. dīng sì, jìn rén lái pìn. shí yī yuè gēng wǔ, jiāng jūn yī wèi dà pò gāo chē. shí èr yuè, jìn huán xuán fèi qí zhǔ sī mǎ dé zōng wèi píng gù wáng ér zì lì, jiàn hào chǔ.
六年春正月辛未,朔方尉迟部别帅率万家内属,入居云中。夏四月癸巳朔,日 有蚀之。五月,大简舆徒,将略江淮。秋七月,镇西大将军、司隶校尉、毗陵王顺 有罪,以王还第。戊子,北巡,筑离宫于豺山,纵士校猎,东北逾罽岭,出参合、 代谷。九月,行幸南平城,规度氵垒南夏屋山,背黄瓜堆,将建新邑。辛未,车驾 还宫。冬十月,起西昭阳殿。乙卯,立皇子嗣为齐王,加车骑大将军,位相国。绍 为清河王,加征南大将军。熙为阳平王,曜为河南王。封故秦愍王子夔为豫章王, 陈留桓王子悦为硃提王。丁巳,晋人来聘。十一月庚午,将军伊谓大破高车。十二 月,晋桓玄废其主司马德宗为平固王而自立,僭号楚。
tiān cì yuán nián chūn èr yuè, jìn liú yù qǐ bīng zhū huán xuán. sān yuè, chū xiàn xiàn hù bù mǎn bǎi bà zhī. xià wǔ yuè, zhì shān dōng zhū yě, fā zhōu jùn tú zhé zào bīng jiǎ. qiū jiǔ yuè, dì lín zhāo yáng diàn, fēn zhì zhòng zhí, yǐn cháo chén wén wǔ qīn zì jiǎn zhuó, liàng néng xù yòng. zhì jué sì děng, yuē wáng gōng hóu zi, chú bó nán zhī hào. zhuī lù jiù chén, jiā fēng jué gè yǒu chà. shì qiū, jiāng nán dà luàn, liú rén qiǎng fù bēn huái běi zhě háng dào xiāng xún. dōng shí yuè xīn sì, dà shè, gǎi yuán. zhù xī gōng. shí yī yuè, xìng xī gōng, dà xuǎn chén liáo, lìng gè biàn zōng dǎng, bǎo jǔ cái xíng, zhū bù zǐ sūn shī yè cì jué zhě èr qiān yú rén.
天赐元年春二月,晋刘裕起兵诛桓玄。三月,初限县户不满百罢之。夏五月, 置山东诸冶,发州郡徒谪造兵甲。秋九月,帝临昭阳殿,分置众职,引朝臣文武亲 自简擢,量能叙用。制爵四等,曰王、公、侯、子,除伯、男之号。追录旧臣,加 封爵各有差。是秋,江南大乱,流人繦负奔淮北者行道相寻。冬十月辛巳,大赦, 改元。筑西宫。十一月,幸西宫,大选臣僚,令各辨宗党,保举才行,诸部子孙失 业赐爵者二千余人。
èr nián chūn zhēng yuè, jìn zhǔ sī mǎ dé zōng fù wèi. xià sì yuè, sì xī jiāo, chē qí jǐn hēi. dōng shí yuè, mù róng dé sǐ.
二年春正月,晋主司马德宗复位。夏四月,祀西郊,车旗尽黑。冬十月,慕容 德死。
sān nián chūn zhēng yuè jiǎ shēn, běi xún, xìng chái shān gōng, xiào liè, hái zhì wū gū shān. èr yuè yǐ hài, xìng dài yuán shān, jiàn wǔ shí tíng. sān yuè gēng zǐ, chē jià hái gōng. xià sì yuè gēng shēn, fù xìng chái shān gōng. zhàn shòu zhù zuò láng wáng yí dì zào bīng fǎ gū xū lì chéng tú sān bǎi liù shí. shí suì dēng dìng xiāng jiǎo shǐ shān, yòu xìng mǎ chéng. jiǎ xū, chē jià hái gōng. liù yuè, fā bā bù wǔ bǎi lǐ nèi nán dīng zhù shui lěi nán gōng, mén quē gāo shí yú zhàng. yǐn gōu chuān chí, guǎng yuàn yòu. guī lì wài chéng fāng èr shí lǐ, fēn zhì shì lǐ, jīng tú dòng dá. sān shí rì bà. qiū qī yuè, tài wèi mù chóng hōng. bā yuè jiǎ chén, xíng xìng chái shān gōng, suì zhì qīng niú shān. bǐng chén, xī dēng wǔ yào běi yuán, guān jiǔ shí jiǔ quán, zào gǔ tíng, suì zhī shí mò. jiǔ yuè jiǎ xū shuò, xìng mò nán yán chí. rén wǔ, zhì mò zhōng, guān tiān yán chí. dù mò běi, zhī tǔ yán chí. guǐ sì, nán hái cháng chuān. bǐng shēn, lín guān zhǎng bēi. dōng shí yuè gēng shēn, chē jià hái gōng.
三年春正月甲申,北巡,幸豺山宫,校猎,还至屋孤山。二月乙亥,幸代园山, 建五石亭。三月庚子,车驾还宫。夏四月庚申,复幸豺山宫。占授著作郎王宜弟造 《兵法孤虚立成图》三百六十。时遂登定襄角史山,又幸马城。甲戌,车驾还宫。 六月,发八部五百里内男丁筑氵垒南宫,门阙高十余丈。引沟穿池,广苑囿。规立 外城方二十里,分置市里,经途洞达。三十日罢。秋七月,太尉穆崇薨。八月甲辰, 行幸豺山宫,遂至青牛山。丙辰,西登武要北原,观九十九泉,造古亭,遂之石漠。 九月甲戌朔,幸漠南盐池。壬午,至漠中,观天盐池。度漠北,之吐盐池。癸巳, 南还长川。丙申,临观长陂。冬十月庚申,车驾还宫。
sì nián chūn èr yuè, fēng huáng zǐ xiū wéi hé jiān wáng, chù wén wèi cháng lè wáng, lián wèi guǎng píng wáng, lí wèi jīng zhào wáng. xià wǔ yuè, běi xún, zì cān hé bēi dōng guò pán yáng shān, dà yǔ, bào shuǐ liú zī chē shù bǎi chéng, shā bǎi yú rén. suì dōng běi yú shí mò, zhì cháng chuān, xìng rú yuán. cháng shān wáng zūn yǒu zuì cì sǐ. liù yuè, hè lián qū gài zì chēng dà chán yú dà xià tiān wáng. qiū qī yuè, xī xìng cān hé bēi. zhù běi gōng yuán, sān xún ér bà, nǎi hái gōng. mù róng bǎo yǎng zǐ gāo yún shā mù róng xī ér zì lì, jiàn hào tiān wáng. bā yuè, zhū sī kōng yǔ yuè.
四年春二月,封皇子修为河间王,处文为长乐王,连为广平王,黎为京兆王。 夏五月,北巡,自参合陂东过蟠羊山,大雨,暴水流辎车数百乘,杀百余人。遂东 北逾石漠,至长川,幸濡源。常山王遵有罪赐死。六月,赫连屈丐自称大单于、大 夏天王。秋七月,西幸参合陂。筑北宫垣,三旬而罢,乃还宫。慕容宝养子高云杀 慕容熙而自立,僭号天王。八月,诛司空庾岳。
wǔ nián chūn zhēng yuè, xíng xìng chái shān gōng, suì rú cān hé bēi, guān yú yú yán shuǐ, zhì níng chuān. sān yuè, yáo xìng qiǎn shǐ cháo gòng. qiū qī yuè wù xū shuò, rì yǒu shí zhī. dōng shí yuè, tū fā nù tán jiàn jí liáng wáng wèi.
五年春正月,行幸豺山宫,遂如参合陂,观渔于延水,至宁川。三月,姚兴遣 使朝贡。秋七月戊戌朔,日有蚀之。冬十月,秃发傉檀僭即凉王位。
liù nián xià, dì bù yù. chū, dì fú hán shí sàn, zì tài yī lìng yīn qiāng sǐ hòu, yào shù dòng fā, zhì cǐ yù shén. ér zāi biàn lǚ jiàn, yōu mèn bù ān, huò shù rì bù shí, huò bù qǐn dá dàn, guī jiù qún xià, xǐ nù guāi cháng. wèi bǎi liáo zuǒ yòu bù kě xìn, lǜ rú tiān wén zhī zhàn, huò yǒu zhǒu yè zhī yú. zhuī sī jì wǎng chéng bài dé shī, zhōng rì jìng yè dú yǔ bù zhǐ, ruò bàng yǒu guǐ wù duì yáng zhě. cháo chén zhì qián, zhuī qí jiù è, biàn jiàn shā hài. qí yú huò yǐ yán sè biàn dòng, huò yǐ chuǎn xī bù tiáo, huò yǐ xíng bù guāi jié, huò yǐ yán cí shī cuò, dì yǐ wéi huái è zài xīn, biàn jiàn yú wài, nǎi shǒu zì ōu jī. sǐ zhě jiē chén tiān ān diàn qián. yú shì cháo yě rén qíng gè huái wēi jù, yǒu sī fèi dài, mò xiāng dū shè, bǎi gōng tōu jié, dào zéi gōng xíng, xiàng lǐ zhī jiān, rén wéi xī shǎo. dì yì wén zhī, yuē:" zhèn gù zòng zhī shǐ rán, xìng guò zāi nián, dāng gèng qīng zhěng zhī ěr." qiū qī yuè, mù róng shì zhī shǔ bǎi yú jiā móu yù wài bēn, fā jué, fú zhū sǐ zhě sān bǎi yú rén. bā yuè, wèi wáng yí móu pàn, cì sǐ. shí yuè wù chén, qīng hé wáng shào zuò luàn, dì bēng yú tiān ān diàn, shí nián sān shí jiǔ. yǒng xīng èr nián jiǔ yuè jiǎ yín, shàng shì yuē xuān wǔ huáng dì, zàng yú shèng lè jīn líng, miào hào tài zǔ, tài cháng wǔ nián gǎi shì yuē dào wǔ.
六年夏,帝不豫。初,帝服寒食散,自太医令阴羌死后,药数动发,至此愈甚。 而灾变屡见,忧懑不安,或数日不食,或不寝达旦,归咎群下,喜怒乖常。谓百僚 左右不可信,虑如天文之占,或有肘腋之虞。追思既往成败得失,终日竟夜独语不 止,若傍有鬼物对扬者。朝臣至前,追其旧恶,便见杀害。其余或以颜色变动,或 以喘息不调,或以行步乖节,或以言辞失措,帝以为怀恶在心,变见于外,乃手自 殴击。死者皆陈天安殿前。于是朝野人情各怀危惧,有司废怠,莫相督摄,百工偷 劫,盗贼公行,巷里之间,人为稀少。帝亦闻之,曰:“朕故纵之使然,幸过灾年, 当更清整之耳。”秋七月,慕容氏支属百余家谋欲外奔,发觉,伏诛死者三百余人。 八月,卫王仪谋叛,赐死。十月戊辰,清河王绍作乱,帝崩于天安殿,时年三十九。 永兴二年九月甲寅,上谥曰宣武皇帝,葬于盛乐金陵,庙号太祖,泰常五年改谥曰 道武。
tài zōng míng yuán huáng dì huì sì, dào wǔ huáng dì zhī zhǎng zǐ yě. mǔ yuē liú guì rén, dēng guó qī nián, shēng yú yún zhōng gōng. dào wǔ wǎn yǒu nán, wén ér dà yuè, nǎi dà shè. dì míng ruì kuān yì, fēi lǐ bù dòng. tiān xìng liù nián, fēng qí wáng, bài xiàng guó. chū, dì mǔ jì cì sǐ, dào wǔ zhào dì gào yuē:" xī hàn wǔ jiàng lì qí zi ér shā qí mǔ, bù lìng fù rén yǔ guó zhèng, rǔ dāng jì tǒng, gù wú yuǎn tóng hàn wǔ." dì sù chún xiào, āi bù zì shèng. dào wǔ nù. dì hái gōng, āi bù zì zhǐ, dào wǔ zhī ér yòu zhào dì. dì yù rù, zuǒ yòu jiàn, qǐng dài hé jiě ér jìn, dì cóng zhī. jí yuán shào zhī nì, dì hái ér zhū zhī.
太宗明元皇帝讳嗣,道武皇帝之长子也。母曰刘贵人,登国七年,生于云中宫。 道武晚有男,闻而大悦,乃大赦。帝明睿宽毅,非礼不动。天兴六年,封齐王,拜 相国。初,帝母既赐死,道武召帝告曰:“昔汉武将立其子而杀其母,不令妇人与 国政,汝当继统,故吾远同汉武。”帝素纯孝,哀不自胜。道武怒。帝还宫,哀不 自止,道武知而又召帝。帝欲入,左右谏,请待和解而进,帝从之。及元绍之逆, 帝还而诛之。
yǒng xīng yuán nián dōng shí yuè rén wǔ, huáng dì jí wèi, dà shè gǎi yuán, zhuī zūn huáng bǐ wèi xuān mù huáng hòu. gōng qīng dà chén xiān bà guī dì zhě, xī fù dēng yòng zhī. zhào nán píng gōng zhǎng sūn sōng běi xīn hóu ān tóng duì lǐ rén sòng, jiǎn xián rèn néng. shì yuè, féng bá shì qí zhǔ gāo yún, jiàn hào tiān wáng, guó hào běi yàn. rùn shí yuè dīng hài, zhū tí wáng yuè móu fǎn, cì sǐ. zhào dōu bīng jiāng jūn shān yáng hóu xī jīn xún zhū zhōu, wèn rén jí kǔ. shí èr yuè wù xū, fēng wèi wáng yí zi liáng wèi nán yáng wáng, jìn yīn píng gōng liè jué wèi wáng, gǎi fēng gāo liáng wáng lè zhēn wèi píng yáng wáng. jǐ hài, dì shǐ jū xī gōng, yù tiān wén diàn. rú rú fàn sāi. shì suì, qǐ fú gān guī zì chēng qín wáng.
永兴元年冬十月壬午,皇帝即位,大赦改元,追尊皇妣为宣穆皇后。公卿大臣 先罢归第者,悉复登用之。诏南平公长孙嵩、北新侯安同对理人讼,简贤任能。是 月,冯跋弑其主高云,僭号天王,国号北燕。闰十月丁亥,硃提王悦谋反,赐死。 诏都兵将军山阳侯奚斤巡诸州,问人疾苦。十二月戊戌,封卫王仪子良为南阳王, 进阴平公列爵为王,改封高凉王乐真为平阳王。己亥,帝始居西宫,御天文殿。蠕 蠕犯塞。是岁,乞伏乾归自称秦王。
èr nián chūn zhēng yuè jiǎ yín shuò, zhào nán píng gōng zhǎng sūn sōng děng běi zhēng rú rú, yīn liú tún mò nán. xià wǔ yuè, sōng děng zì dà mò hái, rú rú zhuī wéi zhī yú niú chuān. rén shēn, dì běi fá, rú rú wén ér dùn zǒu. chē jià hái xìng cān hé bēi. liù yuè, jìn jiāng liú yù miè mù róng chāo. qiū qī yuè dīng sì, lì shè tái yú bēi xī, réng jiǎng wǔ. yǐ chǒu, zhì zì běi fá.
二年春正月甲寅朔,诏南平公长孙嵩等北征蠕蠕,因留屯漠南。夏五月,嵩等 自大漠还,蠕蠕追围之于牛川。壬申,帝北伐,蠕蠕闻而遁走。车驾还幸参合陂。 六月,晋将刘裕灭慕容超。秋七月丁巳,立射台于陂西,仍讲武。乙丑,至自北伐。
sān nián chūn èr yuè wù xū, zhào jiǎn gōng rén fēi yù jí jì qiǎo zhě, xī yǐ cì guān rén. jǐ hài, zhào běi xīn hóu ān tóng děng chí jié xún xíng bìng dìng èr zhōu jí zhū shān jū zá hú dīng líng, wèn qí jí kǔ, chá jǔ shǒu zǎi bù fǎ zhě. xīn chǒu, jiǎn gōng rén gōng jì zhī bù jí zhě chū, cì rén bù néng zì cún zhě. sān yuè jǐ wèi, zhào shì chén cháng pèi jiàn. xià wǔ yuè bǐng yín, fù chū gōng rén cì guān rén. dīng mǎo, chē jià yè jīn líng yú shèng lè. jǐ sì, chāng lí wáng mù róng bó ér móu fǎn, fú zhū. liù yuè, yáo xìng qiǎn shǐ cháo gòng. qiū qī yuè wù shēn, cì wèi shì pú sān rì. dōng shí yī yuè dīng wèi, dà yuè yú dōng jiāo.
三年春二月戊戌,诏简宫人非御及伎巧者,悉以赐鳏人。己亥,诏北新侯安同 等持节巡行并、定二州及诸山居杂胡、丁零,问其疾苦,察举守宰不法者。辛丑, 简宫人工伎之不急者出,赐人不能自存者。三月己未,诏侍臣常佩剑。夏五月丙寅, 复出宫人赐鳏人。丁卯,车驾谒金陵于盛乐。己巳,昌黎王慕容伯兒谋反,伏诛。 六月,姚兴遣使朝贡。秋七月戊申,赐卫士酺三日。冬十一月丁未,大阅于东郊。
sì nián chūn èr yuè guǐ wèi, dēng shòu quān, shè měng shòu. xià sì yuè yǐ wèi, yàn qún chén yú xī gōng, shǐ gè xiàn zhí yán, wù yǒu suǒ huì. liù yuè, qǐ fú gān guī wèi xiōng zi gōng fǔ suǒ shì. rùn yuè bǐng chén, dà yuè yú dōng jiāo. qiū qī yuè jǐ sì shuò, dōng xún. zhì sì xiāng dà jiàng, yòu fàng shí èr shí, zhì shí èr xiǎo jiàng. yǐ shān yáng hóu xī jīn yuán chéng gōng qū xíng zuǒ yòu chéng xiàng. jǐ mǎo, dà mí yú shí huì shān. wù zǐ, lín qù jī bēi guān yú. gēng yín, zhì yú rú yuán, xī xún, xìng běi bù zhū luò. bā yuè rén zǐ, xìng xī gōng, lín bǎn diàn, dà xiǎng qún chén, mìng bǎi xìng dà pú sān rì. yǐ mǎo, cì wáng gōng yǐ xià zhì sù wèi jiàng shì bù gè yǒu chà. dōng shí yī yuè jǐ chǒu, cì zōng shì jìn shǔ nán yáng wáng liáng yǐ xià zhì yú sī má qīn bù bó gè yǒu chà. shì yuè, jǔ qú méng xùn jiàn chēng hé xī wáng. shí èr yuè dīng sì, běi xún, zhì cháng chéng ér xuán.
四年春二月癸未,登兽圈,射猛兽。夏四月乙未,宴群臣于西宫,使各献直言, 勿有所讳。六月,乞伏乾归为兄子公府所弑。闰月丙辰,大阅于东郊。秋七月己巳 朔,东巡。置四厢大将,又放十二时,置十二小将。以山阳侯奚斤、元城公屈行左 右丞相。己卯,大獼于石会山。戊子,临去畿陂观渔。庚寅,至于濡源,西巡,幸 北部诸落。八月壬子,幸西宫,临板殿,大飨群臣,命百姓大酺三日。乙卯,赐王 公以下至宿卫将士布各有差。冬十一月己丑,赐宗室近属南阳王良以下至于缌麻亲 布帛各有差。是月,沮渠蒙逊僭称河西王。十二月丁巳,北巡,至长城而旋。
wǔ nián chūn zhēng yuè jǐ sì, dà yuè jī nèi, nán nián shí èr yǐ shàng xī jí. jǐ mǎo, xìng xī gōng. è bá dà qú shuài sì shí yú rén yì quē fèng gòng, cì yǐ zēng bó jǐn jì gè yǒu chà. yǐ yǒu, zhào zhū zhōu, liù shí hù chū róng mǎ yī pǐ. gēng yín, dà yuè yú dōng jiāo, shǔ jiàng shuài, yǐ shān yáng hóu xī jīn wèi qián jūn, zhòng sān wàn yáng píng wáng xī děng shí èr jiāng gè yī wàn qí dì lín bái dēng, gōng zì xiào lǎn. èr yuè gēng xū, xìng gāo liǔ chuān. guǐ chǒu, chuān yú chí yú běi yuàn. gēng wǔ, yáo xìng qiǎn shǐ cháo gòng. jǐ mǎo, zhào shǐ zhě xún xíng tiān xià, zhāo yán jùn yàn, sōu yáng yǐn yì. xià sì yuè yǐ mǎo, xī xún. wǔ yuè yǐ hài, xíng xìng yún zhōng jiù gōng zhī dà shì. bǐng zǐ, dà shè. liù yuè, xī xìng wǔ yuán, xiào liè yú gǔ luó shān, huò shòu shí wàn. qiū qī yuè jǐ sì, hái xìng báo shān. dì dēng guān xuān wǔ yóu xìng kè shí sòng dé zhī chù, nǎi yú qí páng qǐ shí tán ér jiàn xiǎng yān, cì cóng zhě dà pú yú shān xià. qián jūn xī jīn děng pò yuè lēi bèi ní bù luò yú bá nà shān xī, xǐ èr wàn yú jiā ér xuán. bǐng xū, chē jià zì dà shì xī nán xún zhū bù luò, suì nán cì dìng xiāng dà luò chéng, dōng yú qī lǐng shān, tián yú shàn wú chuān. bā yuè guǐ mǎo, chē jià hái gōng. guǐ chǒu, xī jīn děng bān shī. jiǎ yín, dì lín bái dēng shān, guān jiàng rén, shù jūn shí. zhì xīn rén yú dà níng, gěi nóng qì, jì kǒu shòu tián. dōng shí yī yuè guǐ yǒu, dà xiǎng yú xī gōng. yáo xìng qiǎn shǐ cháo gòng, qǐng jìn nǚ, dì xǔ zhī.
五年春正月己巳,大阅畿内,男年十二以上悉集。己卯,幸西宫。頞拔大渠帅 四十余人诣阙奉贡,赐以缯帛锦罽各有差。乙酉,诏诸州,六十户出戎马一匹。庚 寅,大阅于东郊,署将帅,以山阳侯奚斤为前军,众三万;阳平王熙等十二将各一 万骑;帝临白登,躬自校览。二月庚戌,幸高柳川。癸丑,穿鱼池于北苑。庚午, 姚兴遣使朝贡。己卯,诏使者巡行天下,招延俊彦,搜扬隐逸。夏四月乙卯,西巡。 五月乙亥,行幸云中旧宫之大室。丙子,大赦。六月,西幸五原,校猎于骨罗山, 获兽十万。秋七月己巳,还幸薄山。帝登观宣武游幸刻石颂德之处,乃于其旁起石 坛而荐飨焉,赐从者大酺于山下。前军奚斤等破越勒倍泥部落于跋那山西,徙二万 余家而旋。丙戌,车驾自大室西南巡诸部落,遂南次定襄大洛城,东逾七岭山,田 于善无川。八月癸卯,车驾还宫。癸丑,奚斤等班师。甲寅,帝临白登山,观降人, 数军实。置新人于大宁,给农器,计口受田。冬十一月癸酉,大飨于西宫。姚兴遣 使朝贡,请进女,帝许之。
shén ruì yuán nián chūn zhēng yuè xīn yǒu, yǐ zhēn ruì pín jí, dà shè gǎi yuán. xīn sì, xíng xìng fán zhì. cì wáng gōng yǐ xià zhì yú shì zú bǎi gōng bù bó gè yǒu chà. èr yuè wù xū, chē jià hái gōng. yǐ mǎo, qǐ fēng gōng yú píng chéng dōng běi. xià liù yuè, qǐ fú chì pán miè tū fā nù tán. qiū qī yuè, jìn jiāng zhū líng shí miè shǔ. bā yuè wù zǐ, zhào mǎ yì hóu yuán lòu sūn shǐ yú yáo xìng. yáo xìng qiǎn shǐ cháo gòng. jiǔ yuè dīng sì shuò, rì yǒu shí zhī. dōng shí yī yuè rén wǔ, zhào shǐ zhě xún xíng zhū zhōu, jiào yuè shǒu zǎi zī cái, fēi zì jiā suǒ jī, xī bù wèi zāng. shǒu zǎi bù rú fǎ, tīng bǎi xìng yì quē gào zhī. shí èr yuè bǐng xū shuò, rú rú fàn sāi. bǐng shēn, chē jià běi fá.
神瑞元年春正月辛酉,以祯瑞频集,大赦改元。辛巳,行幸繁畤。赐王公以下 至于士卒百工布帛各有差。二月戊戌,车驾还宫。乙卯,起丰宫于平城东北。夏六 月,乞伏炽盘灭秃发傉檀。秋七月,晋将硃龄石灭蜀。八月戊子,诏马邑侯元陋孙 使于姚兴。姚兴遣使朝贡。九月丁巳朔,日有蚀之。冬十一月壬午,诏使者巡行诸 州,校阅守宰资财,非自家所赍,悉簿为赃。守宰不如法,听百姓诣阙告之。十二 月丙戌朔,蠕蠕犯塞。丙申,车驾北伐。
èr nián chūn zhēng yuè bǐng chén, chē jià zhì zì běi fá. èr yuè dīng hài, dà xiǎng yú xī gōng. jiǎ chén, lì xuān wǔ miào yú bái dēng xī. sān yuè dīng chǒu, zhào yǐ cì shǐ shǒu zǎi lǜ duō bū duò, jīn nián zī diào xiàn wéi zhě, zhé chū jiā cái yǐ chōng, bù tīng zhēng fā yú rén. xià sì yuè, jìn rén lái pìn. jǐ mǎo, běi xún. wǔ yuè dīng hài, cì yú cān hé, dōng xìng dà níng. dīng wèi, tián yú sì jiǎ shān. liù yuè wù wǔ, lín qù jī bēi guān yú. xīn yǒu, cì yú rú yuán, lì bàng tái. suì shè bái xióng yú tuí niú shān, huò zhī. dīng mǎo, xìng chì chéng, qīn jiàn zhǎng lǎo, wèn rén jí kǔ, fù zū yī nián. nán cì shí tíng, xìng shàng gǔ, wèn bǎi nián, fǎng xián jùn, fù tián zū zhī bàn. rén shēn, xìng zhuō lù, dēng jiào shān, guān wēn quán, shǐ yǐ tài láo cí huáng dì táng yáo miào. guǐ yǒu, xìng guǎng níng, shì rú shàng gǔ. jǐ mǎo, dēng guǎng níng zhī lì shān, yǐ tài láo cí shùn miào, dì qīn jiā lǐ yān. gēng chén, xìng dài. qiū qī yuè guǐ wèi, chē jià hái gōng, fù suǒ guò tián zū zhī bàn. bā yuè gēng chén huì, rì yǒu shí zhī. jiǔ yuè, jīng shī rén jī, tīng jiù shí shān dōng. dōng shí yuè rén zǐ, yáo xìng shǐ fèng qí xī píng gōng zhǔ zhì, dì yǐ hòu lǐ nà zhī. xīn yǒu, xíng xìng jù rù chéng. guǐ hài, chē jià hái gōng. bǐng yín, zhào yǐ pín yù shuāng hàn, nián gǔ bù dēng, mìng chū bù bó cāng gǔ yǐ zhèn pín qióng.
二年春正月丙辰,车驾至自北伐。二月丁亥,大飨于西宫。甲辰,立宣武庙于 白登西。三月丁丑,诏以刺史守宰率多逋惰,今年赀调县违者,谪出家财以充,不 听征发于人。夏四月,晋人来聘。己卯,北巡。五月丁亥,次于参合,东幸大宁。 丁未,田于四岬山。六月戊午,临去畿陂观渔。辛酉,次于濡源,立蜯台。遂射白 熊于颓牛山,获之。丁卯,幸赤城,亲见长老,问人疾苦,复租一年。南次石亭, 幸上谷,问百年,访贤俊,复田租之半。壬申,幸涿鹿,登峤山,观温泉,使以太 牢祠黄帝、唐尧庙。癸酉,幸广宁,事如上谷。己卯,登广宁之历山,以太牢祠舜 庙,帝亲加礼焉。庚辰,幸代。秋七月癸未,车驾还宫,复所过田租之半。八月庚 辰晦,日有蚀之。九月,京师人饥,听就食山东。冬十月壬子,姚兴使奉其西平公 主至,帝以后礼纳之。辛酉,行幸沮洳城。癸亥,车驾还宫。丙寅,诏以频遇霜旱, 年谷不登,命出布帛仓谷以振贫穷。
tài cháng yuán nián chūn èr yuè dīng wèi, yáo xìng sǐ. sān yuè jǐ chǒu, cháng lè wáng chù wén hōng. xià sì yuè rén zǐ, dà shè gǎi yuán. gēng shēn, hé jiān wáng xiū hōng. wǔ yuè jiǎ shēn, huì xīng èr jiàn. liù yuè dīng sì, běi xún. qiū qī yuè jiǎ shēn, dà xiǎn yú niú chuān, dēng fǔ shān, lín yīn fán shuǐ, nán guān yú jiǔ shí jiǔ quán. wù xū, chē jià hái gōng. xīn hài huì, rì yǒu shí zhī. jiǔ yuè, jìn liú yù sù hé fá yáo hóng, qiǎn bù jiàng wáng zhòng dé cóng lù dào zhì liáng chéng. yǎn zhōu cì shǐ wèi jiàn wèi nuò, qì shǒu běi dù, zhòng dé suì rù huá tái. zhào jiāng jūn shū sūn jiàn děng dù hé yào wēi, zhǎn wèi jiàn yú chéng xià. dōng shí yī yuè wù yín, qǐ péng tái yú běi yuàn. shí èr yuè, nán yáng wáng liáng hōng.
泰常元年春二月丁未,姚兴死。三月己丑,长乐王处文薨。夏四月壬子,大赦 改元。庚申,河间王修薨。五月甲申,彗星二见。六月丁巳,北巡。秋七月甲申, 大狝于牛川,登釜山,临殷繁水,南观于九十九泉。戊戌,车驾还宫。辛亥晦,日 有蚀之。九月,晋刘裕溯河伐姚泓,遣部将王仲德从陆道至梁城。兗州刺史尉建畏 懦,弃守北渡,仲德遂入滑台。诏将军叔孙建等度河曜威,斩尉建于城下。冬十一 月戊寅,起蓬台于北苑。十二月,南阳王良薨。
èr nián chūn zhēng yuè jiǎ xū shuò, rì yǒu shí zhī. èr yuè bǐng wǔ, zhào shǐ zhě xún xíng tiān xià, guān fēng sú, wèn qí suǒ kǔ. shì yuè, liáng wǔ zhāo wáng hōng. wǔ yuè, xī xún zhì yún zhōng, suì jì hé, tián yú dà mò. qiū qī yuè yǐ hài, chē jià hái gōng. yǐ yǒu, qǐ bái tái yú chéng nán, gāo èr shí zhàng. shì yuè, jìn liú yù miè yáo hóng. dōng shí yuè guǐ chǒu, yù zhāng wáng kuí hōng. shí èr yuè jǐ yǒu, zhào hé dōng hé nèi gòu hóng zǐ dì bō yuè rén jiān zhě.
二年春正月甲戌朔,日有蚀之。二月丙午,诏使者巡行天下,观风俗,问其所 苦。是月,凉武昭王薨。五月,西巡至云中,遂济河,田于大漠。秋七月乙亥,车 驾还宫。乙酉,起白台于城南,高二十丈。是月,晋刘裕灭姚泓。冬十月癸丑,豫 章王夔薨。十二月己酉,诏河东、河内购泓子弟播越人间者。
sān nián chūn sān yuè, jìn rén lái pìn. gēng xū, xìng xī gōng. yǐ bó hǎi fàn yáng jùn qù nián shuǐ, fù qí zū shuì. xià sì yuè jǐ sì, xǐ jì dìng yōu sān zhōu tú hé yú jīng shī. wǔ yuè rén zǐ, dōng xún zhì rú yuán, jí gān sōng. qiǎn zhēng dōng jiāng jūn zhǎng sūn dào shēng shuài shī xí féng bá, suì zhì lóng chéng, xǐ qí jū rén wàn yú jiā ér hái. qiū qī yuè wù wǔ, chē jià zhì jīng shī. bā yuè, yàn mén hé nèi dà yǔ shuǐ, fù qí zū shuì. dōng shí yuè wù chén, zhù gōng yú xī yuàn. shí yī yuè, hè lián qū gài kè cháng ān. shí èr yuè, jìn ān dì cú.
三年春三月,晋人来聘。庚戌,幸西宫。以勃海、范阳郡去年水,复其租税。 夏四月己巳,徙冀、定、幽三州徒何于京师。五月壬子,东巡至濡源,及甘松。遣 征东将军长孙道生帅师袭冯跋,遂至龙城,徙其居人万余家而还。秋七月戊午,车 驾至京师。八月,雁门、河内大雨水,复其租税。冬十月戊辰,筑宫于西苑。十一 月,赫连屈丐克长安。十二月,晋安帝殂。
sì nián chūn zhēng yuè rén chén shuò, chē jià lín hé, dà sōu yú dú zhǔ. guǐ mǎo, hái gōng. sān yuè, hè lián qū gài jiàn jí huáng dì wèi. guǐ chǒu, zhù gōng yú péng tái běi. xià sì yuè gēng chén, xiǎng dōng miào, yuǎn fān zhù jì zhě shù bǎi guó. xīn sì, nán xún, xìng yàn mén, cì suǒ guò wú chū jīn nián zū fù. wǔ yuè gēng yín shuò, guān yú yú shui lěi shuǐ. jǐ hài, chē jià hái gōng. qiū bā yuè xīn wèi, dōng xún, qiǎn shǐ cí héng yuè. jiǎ shēn, chē jià hái gōng, cì suǒ guò wú chū jīn nián tián zū. jiǔ yuè jiǎ yín, zhù gōng yú bái dēng shān. dōng shí yī yuè dīng hài shuò, rì yǒu shí zhī. shí èr yuè guǐ hài, xī xún, zhì yún zhōng, yú bái dào, běi liè yě mǎ yú rǔ gū shān. zhì yú huáng hé, cóng jūn zǐ jīn xī dù, dà shòu yú xuē lín shān.
四年春正月壬辰朔,车驾临河,大蒐于犊渚。癸卯,还宫。三月,赫连屈丐僭 即皇帝位。癸丑,筑宫于蓬台北。夏四月庚辰,享东庙,远蕃助祭者数百国。辛巳, 南巡,幸雁门,赐所过无出今年租赋。五月庚寅朔,观渔于氵垒水。己亥,车驾还 宫。秋八月辛未,东巡,遣使祠恆岳。甲申,车驾还宫,赐所过无出今年田租。九 月甲寅,筑宫于白登山。冬十一月丁亥朔,日有蚀之。十二月癸亥,西巡,至云中, 逾白道,北猎野马于辱孤山。至于黄河,从君子津西度,大狩于薛林山。
wǔ nián chūn zhēng yuè bǐng xū shuò, zì xuē lín dōng hái. zhì wū dòu chéng, xiǎng láo jiàng shì, dà pú èr rì, bān qín yǐ cì zhī. jǐ hài, chē jià hái gōng. sān yuè bǐng xū, nán yáng wáng yì wén hōng. xià sì yuè bǐng yín, qǐ shui lěi nán gōng. wǔ yuè yǐ yǒu, zhào yuē:" xuān wǔ huáng dì tǐ dé yī zhī xuán yuǎn, yīng zì rán zhī chōng miào, dà xíng dà míng, wèi jǐn shèng měi. jīn qǐ wěi tú, shǐ dǔ zūn hào, qí gèng shàng zūn shì yuē dào wǔ huáng dì, yǐ zhāng líng mìng zhī xiān qǐ, shèng dé zhī xuán tóng." gēng xū, huái nán hóu sī mǎ guó fán chí yáng hóu sī mǎ dào cì děng móu fǎn, fú zhū. liù yuè bǐng yín, xìng yì dú shān. shì yuè, jìn gōng dì shàn wèi yú sòng. qiū qī yuè dīng yǒu, xī zhì wǔ yuán. dīng wèi, xìng yún zhōng dà shì, cì cóng zhě dà pú. bā yuè guǐ hài, chē jià hái gōng. rùn yuè jiǎ wǔ, yīn píng wáng liè hōng. shì suì, xī liáng wáng.
五年春正月丙戌朔,自薛林东还。至屋窦城,飨劳将士,大酺二日,班禽以赐 之。己亥,车驾还宫。三月丙戌,南阳王意文薨。夏四月丙寅,起氵垒南宫。五月 乙酉,诏曰:“宣武皇帝体得一之玄远,应自然之冲妙,大行大名,未尽盛美。今 启纬图,始睹尊号,其更上尊谥曰道武皇帝,以章灵命之先启,圣德之玄同。”庚 戌,淮南侯司马国璠、池阳侯司马道赐等谋反,伏诛。六月丙寅,幸翳犊山。是月, 晋恭帝禅位于宋。秋七月丁酉,西至五原。丁未,幸云中大室,赐从者大酺。八月 癸亥,车驾还宫。闰月甲午,阴平王烈薨。是岁,西凉亡。
liù nián chūn èr yuè jǐ hài, zhào tiān xià hù èr shí shū róng mǎ yī pǐ dà niú yī tóu. sān yuè jiǎ zǐ, yáng píng wáng xī hōng. yǐ hài, zhì liù bù rén yáng mǎn bǎi kǒu zhě diào róng mǎ yī pǐ. fā jīng shī liù qiān yú rén zhù yuàn, qǐ zì jiù yuàn, dōng bāo bái dēng, zhōu huí sì shí yú lǐ. xià liù yuè yǐ yǒu, běi xún, zhì yú pán yáng shān. qiū qī yuè yǐ mǎo, chē jià hái gōng. guǐ yǒu, xī xún. liè yú zuò shān, qīn shè měng shòu, huò zhī. suì zhì yú hé. bā yuè gēng zǐ, dà mí yú dú zhǔ. jiǔ yuè gēng xū, chē jià hái gōng. rén shēn, sòng rén lái pìn. dōng shí yuè jǐ hài, xíng xìng dài. shí èr yuè bǐng shēn, xī xún yú yún zhōng.
六年春二月己亥,诏天下户二十输戎马一匹、大牛一头。三月甲子,阳平王熙 薨。乙亥,制六部人羊满百口者调戎马一匹。发京师六千余人筑苑,起自旧苑,东 苞白登,周回四十余里。夏六月乙酉,北巡,至于蟠羊山。秋七月乙卯,车驾还宫。 癸酉,西巡。猎于祚山,亲射猛兽,获之。遂至于河。八月庚子,大獼于犊渚。九 月庚戌,车驾还宫。壬申,宋人来聘。冬十月己亥,行幸代。十二月丙申,西巡于 云中。
qī nián chūn zhēng yuè jiǎ chén shuò, zì yún zhōng xī xìng wū dòu chéng, cì cóng zhě dà pú sān rì. èr yuè bǐng xū, chē jià hái gōng. sān yuè yǐ chǒu, hé nán wáng yào hōng. xià sì yuè jiǎ xū, fēng huáng zǐ dào wèi tài píng wáng, bài xiàng guó, jiā dà jiàng jūn pī wéi lè píng wáng, jiā chē qí dà jiàng jūn mí wèi ān dìng wáng, jiā wèi dà jiàng jūn fàn wéi lè ān wáng, jiā zhōng jūn dà jiàng jūn jiàn wèi yǒng chāng wáng, jiā fǔ jūn dà jiàng jūn chóng wèi jiàn níng wáng, jiā fǔ guó dà jiàng jūn jùn wèi xīn xīng wáng, jiā zhèn jūn dà jiàng jūn xiàn huái cháng gōng zhǔ zi jī jìng wèi cháng lè wáng, bài dà sī mǎ dà jiàng jūn. chū, dì fú hán shí sàn, pín nián fā dòng, bù kān wàn jī, wǔ yuè, lì tài píng wáng dào wèi huáng tài zǐ, lín cháo tīng zhèng. shì yuè, sòng wǔ dì cú. qiū jiǔ yuè, zhào sī kōng xī jīn děng shuài shī fá sòng. yǐ sì, xìng shui lěi nán gōng, suì rú guǎng níng. jǐ yǒu, zhào huáng tài zǐ lǜ bǎi guó yǐ fǎ jià tián yú dōng yuàn, chē chéng fú wù jiē yǐ shèng yú zhī fù. xīn hài, zhù píng chéng wài guō, zhōu huí sān shí èr lǐ. xīn yǒu, xìng jiào shān, qiǎn shǐ zhě cí huáng dì táng yáo miào. yīn dōng xìng yōu zhōu, jiàn qí nián, wèn qí suǒ kǔ, cì yǐ jué hào. fēn qiǎn shǐ zhě xún xíng zhōu jùn, guān chá fēng sú. dōng shí yuè jiǎ xū, chē jià hái gōng, fù suǒ guò tián zū zhī bàn. xī jīn děng jì hé, gōng huá tái bù bá, qiú jì shī, dì nù bù xǔ. yì qīn nán zhēng, wèi qí shēng yuán. rén chén, nán xún, chū zì tiān mén guān, yú héng lǐng, sì fāng fān fù dà rén gè shuài suǒ bù cóng zhě wǔ wàn yú rén. shí yī yuè, huáng tài zǐ qīn tǒng liù jūn zhèn sāi shàng, ān dìng wáng mí yǔ běi xīn gōng ān tóng jū shǒu. bǐng wǔ, qū shè sī zhōu shū sǐ yǐ xià. bǐng chén, cì yú zhōng shān, wèn rén jí kǔ. shí èr yuè bǐng xū, xíng xìng jì zhōu, cún wèn rén sú. qiǎn shòu guāng hóu shū sūn dá děng lǜ zhòng zì píng yuán dōng dù, xùn xià qīng yǎn zhū jùn.
七年春正月甲辰朔,自云中西幸屋窦城,赐从者大酺三日。二月丙戌,车驾还 宫。三月乙丑,河南王曜薨。夏四月甲戌,封皇子焘为太平王,拜相国,加大将军; 丕为乐平王,加车骑大将军;弥为安定王,加卫大将军;范为乐安王,加中军大将 军;健为永昌王,加抚军大将军;崇为建宁王,加辅国大将军;俊为新兴王,加镇 军大将军;献怀长公主子嵇敬为长乐王,拜大司马、大将军。初,帝服寒食散,频 年发动,不堪万机,五月,立太平王焘为皇太子,临朝听政。是月,宋武帝殂。秋 九月,诏司空奚斤等帅师伐宋。乙巳,幸氵垒南宫,遂如广宁。己酉,诏皇太子率 百国以法驾田于东苑,车乘服物皆以乘舆之副。辛亥,筑平城外郭,周回三十二里。 辛酉,幸峤山,遣使者祠黄帝、唐尧庙。因东幸幽州,见耆年,问其所苦,赐以爵 号。分遣使者巡行州郡,观察风俗。冬十月甲戌,车驾还宫,复所过田租之半。奚 斤等济河,攻滑台不拔,求济师,帝怒不许。议亲南征,为其声援。壬辰,南巡, 出自天门关,逾恆岭,四方蕃附大人各帅所部从者五万余人。十一月,皇太子亲统 六军镇塞上,安定王弥与北新公安同居守。丙午,曲赦司州殊死以下。丙辰,次于 中山,问人疾苦。十二月丙戌,行幸冀州,存问人俗。遣寿光侯叔孙达等率众自平 原东度,徇下青、兗诸郡。
bā nián chūn zhēng yuè bǐng chén, xíng xìng yè, cún wèn rén sú. sī kōng xī jīn jì píng yǎn yù, hái wéi wǔ láo, sòng shǒu jiāng máo dé zǔ jù shǒu bù xià. rú rú fàn sāi. èr yuè wù chén, zhù cháng chéng yú cháng chuān zhī nán, qǐ zì chì chéng, xī zhì wǔ yuán, yán mào èr qiān yú lǐ, bèi zhì shù wèi. sān yuè yǐ mǎo, jì zì líng chāng. xià sì yuè dīng mǎo, xìng chéng gāo, guān wǔ láo. ér chéng nèi fá shuǐ, xiàn gěng jí hé. dì lìng lián jiàn, shàng shī fén chán, jué qí jí lù yòu chuān dì dào, yǐ duó qí jǐng. dīng chǒu, xìng luò yáng, guān shí jīng. rùn yuè dīng wèi, hái xìng hé nèi, běi dēng tài xíng, xìng gāo dōu. jǐ wèi, wǔ láo kuì. shì zhòng dà yì, sǐ zhě shí èr sān. xīn yǒu, xìng jìn yáng, bān cì wáng gōng yǐ xià zhì yú sī yì. wǔ yuè bǐng yín, hái cì yàn mén, huáng tài zǐ lǜ liú tái wáng gōng yíng yú jù zhù zhī běi. gēng yín, chē jià zhì zì nán xún. liù yuè jǐ hài, tài wèi yí dū gōng mù guān hōng. bǐng chén, běi xún, zhì cān hé bēi. qiū qī yuè, xìng sān huì wū hóu quán, zhào huáng tài zǐ lǜ bǎi guān yǐ cóng. bā yuè, xìng mǎ yì, guān yú shui lěi yuán. jiǔ yuè yǐ hài, chē jià hái gōng. dōng shí yuè guǐ mǎo, guǎng xī gōng, qǐ wài qiáng, zhōu huí èr shí lǐ. shì suì jī, zhào suǒ zài kāi cāng zhèn gěi. shí yī yuè jǐ sì, dì bēng yú xī gōng, shí nián sān shí èr. yí zhào yǐ sī kōng xī jīn suǒ huò jūn shí cì dà chén zì sī tú zhǎng sūn sōng yǐ xià, zhì yú shì zú gè yǒu chà. shí èr yuè gēng zǐ, shàng shì yuē míng yuán huáng dì, zàng yú yún zhōng jīn líng, miào chēng tài zōng.
八年春正月丙辰,行幸鄴,存问人俗。司空奚斤既平兗、豫,还围武牢,宋守 将毛德祖距守不下。蠕蠕犯塞。二月戊辰,筑长城于长川之南,起自赤城,西至五 原,延袤二千余里,备置戍卫。三月乙卯,济自灵昌。夏四月丁卯,幸成皋,观武 牢。而城内乏水,县绠汲河。帝令连舰,上施轒巉,绝其汲路;又穿地道,以夺其 井。丁丑,幸洛阳,观石经。闰月丁未,还幸河内,北登太行,幸高都。己未,武 牢溃。士众大疫,死者十二三。辛酉,幸晋阳,班赐王公以下至于厮役。五月丙寅, 还次雁门,皇太子率留台王公迎于句注之北。庚寅,车驾至自南巡。六月己亥,太 尉、宜都公穆观薨。丙辰,北巡,至参合陂。秋七月,幸三会屋侯泉,诏皇太子率 百官以从。八月,幸马邑,观于氵垒源。九月乙亥,车驾还宫。冬十月癸卯,广西 宫,起外墙,周回二十里。是岁饥,诏所在开仓振给。十一月己巳,帝崩于西宫, 时年三十二。遗诏以司空奚斤所获军实赐大臣自司徒长孙嵩以下,至于士卒各有差。 十二月庚子,上谥曰明元皇帝,葬于云中金陵,庙称太宗。
dì jiān zī wén wǔ, lǐ ài rú shēng, hǎo lǎn shǐ chuán, yǐ liú xiàng suǒ zhuàn xīn xù shuō yuàn yú jīng diǎn zhèng yì duō yǒu suǒ quē, nǎi zhuàn xīn jí sān shí piān, cǎi zhū jīng shǐ, gāi qià gǔ yì yún.
帝兼资文武,礼爱儒生,好览史传,以刘向所撰《新序》、《说苑》于经典正 义多有所阙,乃撰《新集》三十篇,采诸经史,该洽古义云。
lùn yuē: zì gǔ dì wáng zhī xìng, chéng yǒu tiān mìng, yì lài lèi gōng jī dé, fāng qì líng xīn. yǒu wèi yǎn zhái yōu fāng, dài wéi jūn zhǎng. shén yuán shēng zì tiān nǚ, huán mù qín yú jìn shì, míng fú rén shì, fū qǐ tú rán!
论曰:自古帝王之兴,诚有天命,亦赖累功积德,方契灵心。有魏奄宅幽方, 代为君长。神元生自天女,桓、穆勤于晋室,冥符人事,夫岂徒然!
zhāo chéng yǐ xióng jié zhī zī, bāo jūn rén zhī liàng, zhēng fá sì kè, wēi bèi xiá huāng. nǎi gǎi dōu lì hào, huī lóng dà yè, zhōng bǎi liù shí zài, guāng zhái qū zhōng, qí yuán gù yǒu yóu yǐ.
昭成以雄杰之姿,苞君人之量,征伐四克,威被遐荒。乃改都立号,恢隆大业, 终百六十载,光宅区中,其原固有由矣。
dào wǔ xiǎn huì ān wēi zhī zhōng, qū shēn qián yuè zhī jì. qū lǜ yí lí, fèn qí líng wǔ. kè jiǎn fāng nán, suì qǐ zhōng yuán. chuí gǒng rén shén, xiǎn dēng huáng jí. suī guān lǚ bù xiá, qī huáng wài tǔ, ér zhì zuò jīng mó, xián chū cháng jiǔ, suǒ wèi dà rén lì jiàn, bǎi xìng yǔ néng, yì bù shì zhī shén wǔ yě. ér tún è yǒu qī, huò shēng fēi lǜ, jiāng rén shì bù zú, qǐ tiān shí wèi zhī hū?
道武显晦安危之中,屈申潜跃之际。驱率遗黎,奋其灵武。克翦方难,遂启中 原。垂拱人神,显登皇极。虽冠履不暇,栖遑外土,而制作经谟,咸出长久,所谓 大人利见,百姓与能,抑不世之神武也。而屯厄有期,祸生非虑,将人事不足,岂 天实为之乎?
míng yuán chéng yùn zhī chū, shǔ kuò dìng zhī shǐ, yú shí láng gù chī zhì, yóu yǒu kuī yú. yǐ jiā yǐ tiān cì zhī mò, nèi nán yóu shén. dì xiào xīn ruì lüè, quán zhèng jiān yùn, zuǎn yè gù jī, nèi hé wài fǔ, zhōng néng zhōu zhèng kuǎn fú, shēng jiào nán bèi, zǔ gōng zōng dé, qí yì liáng yǐ yuǎn yǐ!
明元承运之初,属廓定之始,于时狼顾鸱峙,犹有窥觎。已加以天赐之末,内 难尤甚。帝孝心睿略,权正兼运,纂业固基,内和外抚,终能周、郑款服,声教南 被,祖功宗德,其义良已远矣!