dào, yóu lù yě. dāng chū mìng cǐ zì shì cóng lù shàng qǐ yì. rén suǒ tōng xíng fāng wèi zhī lù, yī rén dú xíng bù dé wèi zhī lù. dào zhī dà gāng, zhǐ shì rì yòng jiān rén lún shì wù suǒ dāng xíng zhī lǐ. zhòng rén suǒ gòng yóu dǐ fāng wèi zhī dào. dà gài xū shì jiù rì yòng rén shì shàng shuō, fāng jiàn dé rén suǒ tōng xíng dǐ yì qīn qiè. ruò tuī yuán lái lì, bú shì rén shì shàng chǎn rán yǒu gè dào lǐ rú cǐ, qí gēn yuán jiē shì cóng tiān lái. gù héng qú wèi yóu tài xū, yǒu tiān zhī míng yóu qì huà, yǒu dào zhī míng. cǐ biàn shì tuī yuán lái lì. tiān jí lǐ yě. gǔ shèng xián shuō tiān, duō shì jiù lǐ shàng lùn. lǐ wú xíng zhuàng, yǐ qí zì rán ér yán, gù wèi zhī tiān. ruò jiù tiān zhī xíng tǐ lùn, yě zhǐ shì gè jī qì, nèn dì cāng cāng máng máng, qí shí yǒu hé xíng zhì. dàn héng qú cǐ tiān zì shì shuō lǐ. lǐ bù chéng sǐ dìng zài zhè lǐ? yī yuán zhī qì liú chū lái, shēng rén shēng wù, biàn yǒu gè lù mài, nèn dì biàn shì rén wù suǒ tōng xíng zhī dào. cǐ jiù zào huà tuī yuán qí suǒ cóng shǐ rú cǐ. zhì zi sī shuō shuài xìng zhī wèi dào, yòu shì jiù rén wù yǐ shòu dé lái chù shuō, suí qí suǒ shòu zhī xìng, biàn zì rán yǒu gè dāng xíng zhī lù, bù dài rén ān pái zhe. qí shí dào zhī dé míng, xū jiù rén suǒ tōng xíng chù shuō, zhǐ shì rì yòng rén shì suǒ dāng rán zhī lǐ, gǔ jīn suǒ gòng yóu dǐ lù, suǒ yǐ míng zhī yuē dào.
道，猶路也。當初命此字是從路上起意。人所通行方謂之路，一人獨行不得謂之路。道之大綱，只是日用間人倫事物所當行之理。眾人所共由底方謂之道。大概須是就日用人事上說，方見得人所通行底意親切。若推原來歷，不是人事上剗然有個道理如此，其根原皆是從天來。故橫渠謂「由太虛，有天之名；由氣化，有道之名。」此便是推原來歷。天即理也。古聖賢說天，多是就理上論。理無形狀，以其自然而言，故謂之天。若就天之形體論，也只是個積氣，恁地蒼蒼茫茫，其實有何形質。但橫渠此天字是說理。理不成死定在這裡？一元之氣流出來，生人生物，便有個路脈，恁地便是人物所通行之道。此就造化推原其所從始如此。至子思說「率性之謂道」，又是就人物已受得來處說，隨其所受之性，便自然有個當行之路，不待人安排著。其實道之得名，須就人所通行處說，只是日用人事所當然之理，古今所共由底路，所以名之曰道。

lǎo zhuāng shuō dào, dōu yǔ rén wù bù xiāng gān, jiē yǐ dào wèi chāo hū tiān dì qì xíng zhī wài. rú yún dào zài tài jí zhī xiān, dōu shì shuō wèi yǒu tiān dì wàn wù zhī chū, yǒu gè kōng xū dào lǐ. qiě zì jiā shēn jīn jiàn zài tiān dì zhī hòu, zhǐ guǎn xiǎng xiàng wèi yǒu tiān dì zhī chū yī gè kōng xū dǐ dào lǐ, yǔ zì jiā shēn yǒu hé gān shè? fú shì lùn dào, dà gài yì shì cǐ yì. dàn lǎo shì yǐ wú wèi zōng, fú shì yǐ kōng wèi zōng, yǐ wèi yǒu tiān dì zhī xiān wèi wú zhēn tǐ, yǐ tiān dì wàn wù jiē wèi huàn huà, rén shì dōu wèi cū jī, jǐn yù bǐng chú le, yī guī zhēn kōng, nǎi wèi dé dào. bù zhī dào zhǐ shì rén shì zhī lǐ ěr. xíng ér shàng zhě wèi zhī dào, xíng ér xià zhě wèi zhī qì. zì yǒu xíng ér shàng zhě yán zhī, qí yǐn rán bù kě jiàn dǐ zé wèi zhī dào zì yǒu xíng ér xià zhě yán zhī, qí xiǎn rán kě jiàn dǐ zé wèi zhī qì. qí shí dào bù lí hū qì, dào zhǐ shì qì zhī lǐ. rén shì yǒu xíng zhuàng chù dōu wèi zhī qì, rén shì zhōng zhī lǐ biàn shì dào. dào wú xíng zhuàng kě jiàn, suǒ yǐ míng dào yuē: dào yì qì yě, qì yì dào yě. xū zhe rú cǐ shuō, fāng jié dé shàng xià fēn míng.
老莊說道，都與人物不相干，皆以道為超乎天地器形之外。如雲「道在太極之先」，都是說未有天地萬物之初，有個空虛道理。且自家身今見在天地之後，只管想像未有天地之初一個空虛底道理，與自家身有何干涉？佛氏論道，大概亦是此意。但老氏以無為宗，佛氏以空為宗，以未有天地之先為吾真體，以天地萬物皆為幻化，人事都為粗跡，盡欲屏除了，一歸真空，乃為得道。不知道只是人事之理耳。「形而上者謂之道，形而下者謂之器。」自有形而上者言之，其隱然不可見底則謂之道；自有形而下者言之，其顯然可見底則謂之器。其實道不離乎器，道只是器之理。人事有形狀處都謂之器，人事中之理便是道。道無形狀可見，所以明道曰：道亦器也，器亦道也。須著如此說，方截得上下分明。

dào fēi shì wài shì wù yǒu gè kōng xū dǐ, qí shí dào bù lí hū wù, ruò lí wù zé wú suǒ wèi dào. qiě rú jūn chén yǒu yì, yì dǐ shì dào, jūn chén shì qì. ruò yào kàn yì dǐ dào lǐ, xū jiù jūn chén shàng kàn, bù chéng tuō le jūn chén zhī wài bié yǒu suǒ wèi yì? fù zǐ yǒu qīn, qīn dǐ shì dào, fù zǐ shì qì. ruò yào kàn qīn dǐ dào lǐ, xū jiù fù zǐ shàng kàn, bù chéng tuō le fù zǐ zhī wài bié yǒu suǒ wèi qīn? jí fū fù, ér fū fù zài suǒ bié jí zhǎng yòu, ér zhǎng yòu zài suǒ xù jí péng yǒu, ér péng yǒu zài suǒ xìn. yì fēi wài fū fù zhǎng yòu péng yǒu ér yǒu suǒ wèi bié xù yǔ xìn. shèng mén zhī xué, wú yī bù shí. lǎo shì qīng xū yàn shì, fú shì píng qì rén shì, tā dōu shì bǎ dào lǐ zuò shì wù xiàng tóu xuán miào dǐ wù kàn, bǎ rén shì wù zuò xià miàn cū dǐ, biàn dōu yào bǎi tuō qù le.
道非是外事物有個空虛底，其實道不離乎物，若離物則無所謂道。且如君臣有義，義底是道，君臣是器。若要看義底道理，須就君臣上看，不成脫了君臣之外別有所謂義？父子有親，親底是道，父子是器。若要看親底道理，須就父子上看，不成脫了父子之外別有所謂親？即夫婦，而夫婦在所別；即長幼，而長幼在所序；即朋友，而朋友在所信。亦非外夫婦、長幼、朋友而有所謂別、序與信。聖門之學，無一不實。老氏清虛厭事，佛氏屏棄人事，他都是把道理做事物項頭玄妙底物看，把人事物做下面粗底，便都要擺脫去了。

ruò jiù shì shì wù wù shàng kàn, yì gè zì yǒu gè dāng rán zhī lǐ. qiě rú zú róng zhòng, zú shì wù, zhòng shì zú dāng rán zhī lǐ. shǒu róng gōng, shǒu shì wù, gōng shì shǒu dāng rán zhī lǐ. rú shì sī míng, tīng sī cōng, míng yǔ cōng biàn shì shì tīng dāng rán zhī lǐ. yòu rú zuò rú shī, lì rú qí, rú shī rú qí biàn shì zuò lì dāng rán zhī lǐ. yǐ lèi ér tuī, dà xiǎo gāo xià, jiē yǒu gè qià hǎo dǐ dào lǐ, gǔ jīn suǒ tōng xíng ér bù kě fèi zhě. zì shèng mén shí xué bù míng, rán hòu yǒu lǎo zhuāng fú shì yī qiè děng shuō. hòu shì rú zhě cái shuō dào dào, biàn shè lǎo zhuāng qù. rú zi yún yòng xīn yì shén kǔ, rán shuō dào dào lǐ, jiē shì huáng lǎo yì. rú zhōng shǒu suǒ wèi líng gēn jí yuán qīng yuán jìng, yóu shén zhī tíng, wéi jì wéi mò, shǒu dé zhī zhái děng shuō, dōu shì chún yòng lǎo zi yì.
若就事事物物上看，亦各自有個當然之理。且如足容重，足是物，重是足當然之理。手容恭，手是物，恭是手當然之理。如視思明，聽思聰，明與聰便是視聽當然之理。又如坐如屍，立如齊，如屍如齊便是坐立當然之理。以類而推，大小高下，皆有個恰好底道理，古今所通行而不可廢者。自聖門實學不明，然後有老莊佛氏一切等說。後世儒者才說到道，便涉老莊去。如子云用心亦甚苦，然說到道理，皆是黃老意。如中首所謂靈根及「爰清爰淨，游神之庭，惟寂惟寞，守德之宅」等說，都是純用老子意。

lùn dào zhī dà yuán, zé shì chū yú tiān. zì wèi yǒu tiān dì zhī xiān, gù shì xiān yǒu lǐ. rán cái yǒu lǐ, biàn yǒu qì. cái yǒu qì, cǐ lǐ biàn zài hu qì zhī zhōng, ér bù lí hū qì. qì wú suǒ bù zài, zé lǐ wú suǒ bù tōng. qí shèng zhe jiàn yú zào huà fā yù, ér qí shí liú xíng hū rì yòng rén shì, qiān tiáo wàn xù, rén shēng tiān dì zhī nèi, wù lèi zhī zhōng, quán jù shì dào, yǔ zhī jù shēng, bù kě xū yú lí. gù yù qiú dào zhě, xū shì jiù rén shì zhōng, jǐn dé xǔ duō qiān tiáo wàn xù dāng rán zhī lǐ, rán hòu kě yǐ quán tǐ shì dào, ér shí jù yú wǒ. fēi kě shě wú shēn rén shì, chāo hū èr qì zhī biǎo, zhǐ guǎn qù qióng suǒ wèi yǒu tiān dì shǐ chū zhī miào wèi dào tǐ, zé zài cǐ shēn yǒu hé gān shè! cǐ fó lǎo zhuāng liè yì duān xié shuō suǒ yǐ wèi wú dào zhī zéi, xué zhě bù kě bù yán píng jùn què, ér shèng mén shí xué, tǎn rú kāng zhuāng, xué zhě yì bù kě zì bào zì qì ér bù yóu yě.
論道之大原，則是出於天。自未有天地之先，固是先有理。然才有理，便有氣。才有氣，此理便在乎氣之中，而不離乎氣。氣無所不在，則理無所不通。其盛著見於造化發育，而其實流行乎日用人事，千條萬緒，人生天地之內，物類之中，全具是道，與之俱生，不可須臾離。故欲求道者，須是就人事中，盡得許多千條萬緒當然之理，然後可以全體是道，而實具於我。非可舍吾身人事，超乎二氣之表，只管去窮索未有天地始初之妙為道體，則在此身有何干涉！此佛老莊列異端邪說所以為吾道之賊，學者不可不嚴屏峻卻，而聖門實學，坦如康莊，學者亦不可自暴自棄而不由也。

xué zhě qiú dào, xū cóng shì wù qiān tiáo wàn xù zhōng mó liàn chū lái.
學者求道，須從事物千條萬緒中磨鍊出來。

dào liú xíng hū tiān dì zhī jiān, wú suǒ bù zài, wú wù bù yǒu, wú yī chù qiàn quē. zi sī yán yuān fēi yú yuè shàng xià chá yǐ zhèng zhī, yǒu yǐ jiàn dào wú bù zài, shén zhāo zhù fēn xiǎo. zài shàng zé yuān fēi lì tiān, zài xià zé yú yuè yú yuān, jiē shì zhè gè dào lǐ. chéng zǐ wèi cǐ shì zi sī chī jǐn wèi rén chù, huó pō pō dì. suǒ wèi chī jǐn yún zhě, zhǐ shì jǐn qiè wèi rén shuō. suǒ wèi huó pō pō dì yún zhě, zhǐ shì zhēn jiàn zhè dào lǐ zài miàn qián, rú huó dǐ wù xiāng sì. cǐ zhèng rú yán zi suǒ wèi zhuō ěr, mèng zǐ suǒ wèi yuè rú zhī yì, dōu shì zhēn jiàn dé zhè dào lǐ fēn míng, gù rú cǐ shuō.
道流行乎天地之間，無所不在，無物不有，無一處欠缺。子思言鳶飛、魚躍、上下察以證之，有以見道無不在，甚昭著分曉。在上則鳶飛戾天，在下則魚躍於淵，皆是這個道理。程子謂此是子思吃緊為人處，活潑潑地。所謂「吃緊」雲者，只是緊切為人說。所謂「活潑潑地」雲者，只是真見這道理在面前，如活底物相似。此正如顏子所謂卓爾，孟子所謂躍如之意，都是真見得這道理分明，故如此說。

yì shuō yī yīn yī yáng zhī wèi dào, yīn yáng, qì yě, xíng ér xià zhě yě. dào, lǐ yě, zhǐ shì yīn yáng zhī lǐ, xíng ér shàng zhě yě. kǒng zǐ cǐ chù shì jiù zào huà gēn yuán shàng lùn. dà fán zì yì, xū shì suí běn wén kàn de tòu fāng kě. rú zhì yú dào kě yǔ shì dào dào zài ěr děng lèi, yòu shì jiù rén shì shàng lùn. shèng xián yǔ rén shuō dào, duō shì jiù rén shì shàng shuō. wéi cǐ yī jù, nǎi shì zàn yì shí shuō lái lì gēn yuán. rú zhōng qiè dān xué zhě, yòu zhí zhǐ yīn yáng wèi dào, biàn shì zhǐ qì wèi lǐ le. zhōng guó gǔ jí quán lù
易說一陰一陽之謂道，陰陽，氣也，形而下者也。道，理也，只是陰陽之理，形而上者也。孔子此處是就造化根原上論。大凡字義，須是隨本文看得透方可。如「志於道」「可與適道」「道在邇」等類，又是就人事上論。聖賢與人說道，多是就人事上說。惟此一句，乃是贊易時說來歷根原。儒中竊褝學者，又直指陰陽為道，便是指氣為理了。 中國古籍全錄

hán gōng yuán dào tóu sì jù, rú suǒ wèi bó ài zhī wèi rén, xíng ér yí zhī zhī wèi yì, jǐn shuō cóng wài miàn qù. qí lùn dé, rú zú hū jǐ, wú dài yú wài zhī yán, suī wèi yuán, yóu wèi hài. zhì yóu shì ér zhī yān zhī wèi dào, zé dào quán zài rén lì xiū wèi zhī fāng yǒu, ér fēi zi sī zhōng yōng shuài xìng běn rán zhī dào. rú lǎo zi shī dào ér hòu dé, shī dé ér hòu rén, shī rén ér hòu yì děng yǔ, yòu bǎ dào dōu tuō cóng shàng miàn qù shuō, yǔ dé rén yì dōu fēn liè pò suì le. yáng zi yún yòu wèi lǎo shì zhī yán dào dé, wú yǒu qǔ yān ěr, jí chuí tí rén yì, wú wú qǔ yān ěr. shì yòu bǎ dào dé rén yì pàn zuò èr wù, dōu bù xiāng jiāo shè le.
韓公原道頭四句，如所謂「博愛之謂仁，行而宜之之謂義」，盡說從外面去。其論德，如「足乎己，無待於外」之言，雖未圓，猶未害。至「由是而之焉之謂道」，則道全在人力修為之方有，而非子思中庸率性本然之道。如老子「失道而後德，失德而後仁，失仁而後義」等語，又把道都脫從上面去說，與德仁義都分裂破碎了。揚子云又謂「老氏之言道德，吾有取焉耳，及捶提仁義，吾無取焉耳。」是又把道德、仁義判做二物，都不相交涉了。

hán gōng xué wú yuán tóu chù, rú yuán dào yī piān pù xù xǔ duō jié mù, yì kě wèi jiàn dé dào zhī dà yòng liú xíng yú tiān xià dǐ fēn xiǎo, dàn bù zhī qí tǐ běn jù yú wú shēn, gù yú fǎn shēn nèi shěng chù shū wú xì mì gōng fū, zhǐ shì yǔ zhāng jí bèi yín shī yǐn jiǔ dù rì. qí zhōng zì wú suǒ zhí shǒu, zhì dé hòu lái cháo yáng zhī biǎn, jì mò wú liáo zhōng, suì bù jué wèi dà diān shuō dào lǐ dòng le, gù fǔ shǒu yǔ zhī tóng yóu ér wàng qí píng xī pái fó lǎo zhī shuō.
韓公學無原頭處，如原道一篇鋪敘許多節目，亦可謂見得道之大用流行於天下底分曉，但不知其體本具於吾身，故於反身內省處殊無細密工夫，只是與張籍輩吟詩飲酒度日。其中自無所執守，致得後來潮陽之貶，寂寞無聊中，遂不覺為大顛說道理動了，故俯首與之同游而忘其平昔排佛老之說。