qǐ yì qí zhì fā yǐn fán sì shí bā rì
起义旗至发引凡四十八日
chū, dì zì wèi wèi qīng zhuǎn yòu xiāo wèi jiāng jūn, fèng zhào wèi tài yuán dào ān fǔ dà shǐ. jùn wén wǔ guān zhì néng bù chèn zhí zhě, bìng wěi dì chù zhì xuǎn bǔ yān. hé dōng yǐ lái bīng mǎ réng lìng dì zhēng fā, tǎo bǔ suǒ bù dào zéi. suí dà yè shí èr nián, yáng dì zhī xìng lóu fán shí yě. dì yǐ tài yuán lí shù, táo táng jiù mín, fèng shǐ ān fǔ, bù yú běn fēng, yīn sī xǐ cǐ xíng, yǐ wéi tiān shòu. suǒ jīng zhī chù, shì yǐ kuān rén xián zhì, guī xīn yǒu rú yǐng xiǎng.
初,帝自卫尉卿转右骁卫将军,奉诏为太原道安抚大使。郡文武官治能不称职者,并委帝黜陟选补焉。河东已来兵马仍令帝征发,讨捕所部盗贼。隋大业十二年,炀帝之幸楼烦时也。帝以太原黎庶,陶唐旧民,奉使安抚,不逾本封,因私喜此行,以为天授。所经之处,示以宽仁贤智,归心有如影响。
yáng dì zì lóu fán yuǎn zhì yàn mén, wèi tū jué shǐ bì suǒ wéi, shì shén píng chéng zhī jí. lài tài yuán bīng mǎ jí dì suǒ zhēng bīng shēng shì jì jìn, gù dé jiě wéi, jǐn ér huò miǎn. suì xiàng dōng dōu, réng xìng jiāng dū gōng. yǐ dì dì jū wài qī, fù nàn yīng jī, nǎi zhào dì lǜ tài yuán bù bīng mǎ, yǔ mǎ yì jùn shǒu wáng rén gōng běi bèi biān shuò. dì bù dé yǐ ér xíng, qiè wèi rén yuē:" xiōng nú wéi hài zì, gǔ huàn zhī, zhōu qín jí hàn wèi, lì dài suǒ bù néng rǎng, xiāng wèi qíng dí zhě yě. jīn shàng shén dàn sāi lǔ, yuǎn shì jiāng bīn, fǎn zhě duō yú wèi máo, qún dào suǒ zài fēng qǐ. yǐ cǐ jī hú, jiāng hé yǐ jì tiān qí huò zhě dài yǐ bǐ yú. wǒ dāng yòng cháng cè yǐ yù zhī, hé qīn ér shǐ zhī, lìng qí wèi wēi huái huì, zài zī yī jǔ."
炀帝自楼烦远至雁门,为突厥始毕所围,事甚平城之急。赖太原兵马及帝所征兵声势继进,故得解围,仅而获免。遂向东都,仍幸江都宫。以帝地居外戚,赴难应机,乃诏帝率太原部兵马,与马邑郡守王仁恭北备边朔。帝不得已而行,窃谓人曰:“匈奴为害自,古患之,周秦及汉魏,历代所不能攘,相为勍敌者也。今上甚惮塞虏,远适江滨,反者多于猬毛,群盗所在蜂起。以此击胡,将何以济天其或者殆以俾余。我当用长策以驭之,和亲而使之,令其畏威怀惠,在兹一举。”
jì zhì mǎ yì, dì yǔ rén gōng liǎng jūn bīng mǎ bù yuè wǔ qiān yú rén, rén gōng yǐ bīng shǎo shén jù. dì zhī qí yì, yīn wèi zhī yuē:" tū jué suǒ zhǎng, wéi shì qí shè. jiàn lì jí qián, zhī nán biàn zǒu, fēng chí diàn juǎn, bù héng qí zhèn. yǐ gōng shǐ wèi zhǎo yá, yǐ jiǎ zhòu wèi cháng fú. duì bù liè xíng, yíng wú dìng suǒ. zhú shuǐ cǎo wèi jū shì, yǐ yáng mǎ wèi jūn liáng, shèng zhǐ qiú cái, bài wú cán sè. wú jǐng yè xún zhòu zhī láo, wú gòu lěi kuì liáng zhī fèi. zhōng guó bīng xíng, jiē fǎn yú shì. yǔ zhī jiǎo zhàn, hǎn néng lì gōng. jīn ruò tóng qí suǒ wéi, xí qí suǒ hǎo, bǐ zhī wú lì, zì rán bù lái. dāng jīn shèng zhǔ zài yuǎn, gū chéng jué yuán, ruò bù jué zhàn, nán yǐ tú cún." rén gōng yǐ dì suí shì zhī jìn qīn, yán ér yì lǐ, tīng dì suǒ wéi, bù gǎn wéi yì. nǎi jiǎn shǐ néng qí shè zhě èr qiān yú rén, yǐn shí jū zhǐ, yī tóng tū jué. suí zhú shuǐ cǎo, yuǎn zhì chì hòu. měi féng tū jué hòu qí, páng ruò wú rén, chí chěng shè liè, yǐ yào wēi wǔ. dì yóu shàn shè, měi jiàn zǒu shòu fēi qín, fā wú bù zhōng. cháng zú yǔ tū jué xiāng yù, xiāo ruì zhě wèi bié duì, jiē lìng chí mǎn, yǐ cì qí biàn. tū jué měi jiàn dì bīng, xián wèi shì qí suǒ wéi, yí qí bù luò. yǒu yǐn dì ér zhàn zhě, cháng bù gǎn dāng, pì yì ér qù. rú cǐ zài sān, zhòng xīn nǎi ān, xián sī fèn jī. dì zhī zhòng yù jué zhàn, tū jué wèi wēi, hòu yǔ xiāng féng, zòng bīng jī ér dà pò zhī, huò qí tè qín suǒ chéng jùn mǎ, zhǎn shǒu shù bǎi qiān jí. zì ěr jué hòu, tū jué sàng dǎn, shēn fú dì zhī néng bīng, shōu qí suǒ bù, bù gǎn nán rù.
既至马邑,帝与仁恭两军兵马不越五千余人,仁恭以兵少甚惧。帝知其意,因谓之曰:“突厥所长,惟恃骑射。见利即前,知难便走,风驰电卷,不恒其阵。以弓矢为爪牙,以甲胄为常服。队不列行,营无定所。逐水草为居室,以羊马为军粮,胜止求财,败无惭色。无警夜巡昼之劳,无构垒馈粮之费。中国兵行,皆反于是。与之角战,罕能立功。今若同其所为,习其所好,彼知无利,自然不来。当今圣主在远,孤城绝援,若不决战,难以图存。”仁恭以帝隋室之近亲,言而诣理,听帝所为,不敢违异。乃简使能骑射者二千余人,饮食居止,一同突厥。随逐水草,远置斥堠。每逢突厥候骑,旁若无人,驰骋射猎,以曜威武。帝尤善射,每见走兽飞禽,发无不中。尝卒与突厥相遇,□骁锐者为别队,皆令持满,以伺其便。突厥每见帝兵,咸谓似其所为,疑其部落。有引帝而战者,常不敢当,辟易而去。如此再三,众心乃安,咸思奋击。帝知众欲决战,突厥畏威,后与相逢,纵兵击而大破之,获其特勤所乘骏马,斩首数百千级。自尔厥后,突厥丧胆,深服帝之能兵,收其所部,不敢南入。
shí yǒu zéi shuài wáng màn tiān bié dǎng, zhòng yú shù wàn, zì hào lì shān fēi. jié yíng yú tài yuán zhī nán jìng shàng dǎng xī hé, jīng dū dào lù duàn jué. yáng dì hòu shí sān nián, chì dì wèi tài yuán liú shǒu, réng qiǎn shòu bēn láng jiāng wáng wēi shòu yá láng jiāng gāo jūn yǎ wèi fù. dì suì sī qiè xǐ shén, ér wèi dì èr zi qín wáng děng yuē:" táng gù wú guó, tài yuán jí qí dì yān. jīn wǒ lái sī, shì wèi tiān yǔ. yǔ ér bù qǔ, huò jiāng sī jí. rán lì shān fēi bù pò, tū jué bù hé, wú yǐ jīng bāng jì shí yě." jì ér lì shān fēi zhòng shù bù shǎo, jié lüè duō nián, qiǎo yú gōng chéng, yǒng yú lì zhàn. nán qīn shàng dǎng, yǐ pò jiāng jūn mù róng jiāng jūn luó hóu zhī bīng. běi kòu tài yuán, yòu zhǎn jiāng jūn pān zhǎng wén shǒu, pín shèng liǎng jiāng, suǒ xiàng wú qián. yú shì dì lǜ wáng wēi děng, jí hé dōng tài yuán bīng mǎ wǎng tǎo zhī, yú hé xī què shǔ gǔ kǒu yǔ zéi xiāng yù. zéi zhòng èr wàn yú rén. dì shí suǒ tǒng bù qí cái wǔ liù qiān ér yǐ. wēi jí sān jūn, xián yǒu jù sè, dì xiào ér wèi wēi děng yuē:" cǐ bèi qún dào, wéi cái shì shì. pín shì zài shèng, zì xǔ wàn quán. dòu lì ér qǔ, róng wèi néng kè. yǐ zhì tú zhī, shì wú bù guǒ. suǒ yōu bù zhàn, zhàn bì pò zhī, xìng wú yōu yě." xū yú, zéi zhèn qí lái, shí xǔ lǐ jiān, shǒu wěi xiāng jì. qù dì jiàn jìn, dì nǎi fēn suǒ jiāng bīng wèi èr zhèn. yǐ léi bīng jū zhōng, duō zhāng fān zhì, jǐn yǐ zī zhòng jì hòu, cóng jīng qí gǔ jiǎo, yǐ wéi dà zhèn. yòu yǐ huī xià jīng bīng shù bǎi qí, fēn zhì zuǒ yòu duì wèi xiǎo zhèn. jūn zhōng mò shí suǒ wéi. jí zhàn, dì qiǎn wáng wēi lǐng dà zhèn jū qián, jīng qí cóng. zéi zhòng yáo kàn, wèi wèi dì zhī suǒ zài, nǎi shuài jīng ruì, jìng lái fù wēi. jí jiàn zī tuó, shě ān zhēng qǔ, wēi bù ér luò mǎ, cóng zhě wǎn ér dé tuō. dì yǐn xiǎo zhèn zuǒ yòu èr duì, dà hū ér qián, jiā ér shè zhī. zéi zhòng dà luàn, yīn ér zòng jī, suǒ xiàng cuī xiàn, zhǎn jí huò shēng, bù kě shèng shǔ. ér yú zéi dǎng lǎo yòu nán nǚ shù wàn rén bìng lái jiàng fù. yú shì jùn jìng wú yú, nián gǔ fēng rěn, gǎn dì ēn dé, ruò kàng yáng zhī féng gāo yǔ yān.
时有贼帅王漫天别党,众逾数万,自号历山飞。结营于太原之南境上党、西河,京都道路断绝。炀帝后十三年,敕帝为太原留守,仍遣兽贲郎将王威、兽牙郎将高君雅为副。帝遂私窃喜甚,而谓第二子秦王等曰:“唐固吾国,太原即其地焉。今我来斯,是为天与。与而不取,祸将斯及。然历山飞不破,突厥不和,无以经邦济时也。”既而历山飞众数不少,劫掠多年,巧于攻城,勇于力战。南侵上党,已破将军慕容、将军罗侯之兵。北寇太原,又斩将军潘长文首,频胜两将,所向无前。于是帝率王威等,及河东、太原兵马往讨之,于河西雀鼠谷口与贼相遇。贼众二万余人。帝时所统步骑才五六千而已。威及三军,咸有惧色,帝笑而谓威等曰:“此辈群盗,惟财是视。频恃再胜,自许万全。斗力而取,容未能克。以智图之,事无不果。所忧不战,战必破之,幸无忧也。”须臾,贼阵齐来,十许里间,首尾相继。去帝渐近,帝乃分所将兵为二阵。以羸兵居中,多张幡帜,尽以辎重继后,従旌旗鼓角,以为大阵。又以麾下精兵数百骑,分置左右队为小阵。军中莫识所为。及战,帝遣王威领大阵居前,旌旗従。贼众遥看,谓为帝之所在,乃帅精锐,竞来赴威。及见辎驮,舍鞍争取,威怖而落马,従者挽而得脱。帝引小阵左右二队,大呼而前,夹而射之。贼众大乱,因而纵击,所向摧陷,斩级获生,不可胜数。而余贼党老幼男女数万人并来降附。于是郡境无虞,年谷丰稔,感帝恩德,若亢阳之逢膏雨焉。
hòu tū jué zhī dì yǐ hái tài yuán, rén gōng dú liú wú yuán, shù qīn mǎ yì. dì qiǎn fù liú shǒu gāo jūn yǎ jiāng bīng, yǔ rén gōng bìng lì jù zhī. rén gōng děng wéi dì zhǐ zōng, suì wèi tū jué suǒ bài. jì ér suí zhǔ yuǎn wén, yǐ dì yǔ rén gōng bù shí bǔ lǔ, zòng wèi biān huàn, suì qiǎn sī zhí chí yì, xì dì ér zhǎn rén gōng. dì zì yǐ xìng míng zhù yú tú lù, tài yuán wáng zhě suǒ zài, lǜ bèi cāi jì, yīn ér huò jí, pō yǒu suǒ huì. shí huáng tài zǐ zài hé dōng, dú yǒu qín wáng shì cè ěr, wèi wáng yuē:" suí lì jiāng jǐn, wú jiā jì yīng fú mìng, bù zǎo qǐ bīng zhě, gù ěr xiōng dì wèi jí ěr. jīn zāo yǒu lǐ zhī è, ěr kūn jì xū huì méng jīn zhī shī, bù dé tóng shòu nú lù, jiā pò shēn wáng, wèi yīng xióng suǒ xiào." wáng qì ér qǐ dì yuē:" máng dàng shān zé, shì chù róng rén. qǐng tóng hàn zǔ, yǐ guān shí biàn." dì yuē:" jīn yù shí lái, féng zī gù zhí. suī dǔ jī biàn, hé néng wéi yě. rán tiān mìng yǒu zài, wú yìng huì chāng, wèi bì bù yǐ cǐ xiāng qǐ. jīn wú lì jǐn, dāng jìng tiān zhī jiè, yǐ bo xīng wáng. zì tiān yòu wú, bǐ yān néng hài tiān bì wáng wǒ, hé suǒ táo xíng" ěr hòu shù rì, guǒ yǒu zhào shǐ chí yì ér zhì, shì dì ér miǎn rén gōng, gè yī jiù jiǎn jiào suǒ bù. yáng dì zhī xìng jiāng dū yě, suǒ zài lù jué. bīng mǎ tǎo bǔ, lái wǎng bù tōng, xìn shǐ xíng rén, wú néng zì dá. wéi yǒu shǐ zì jiāng dū zhì yú tài yuán, bù féng jié lüè, yī chéng ér zhì, zhòng xián yì yān. chū, shǐ yǐ yè zhì tài yuán, wēn yàn jiāng sù yú chéng xī mén lóu shàng, shǒu xiān jiàn zhī. xǐ qí líng sù, bào xiōng yàn hóng, chí yǐ qǐ dì. dì shí fāng wò, wén ér jīng qǐ, zhí yàn hóng shǒu ér xiào yuē:" cǐ hòu yú nián, shí wèi tiān jiǎ." tuì wèi qín wáng yuē:" wú wén wéi shén yě bù xíng ér zhì, bù jí ér sù. cǐ shǐ zhī xíng, kě wèi shén yě. tiān qí yǐ cǐ shǐ cù wú, dāng jiàn jī ér zuò." xióng duàn yīng mó, cóng cǐ suì dìng. dì sù huái jì shì zhī lüè, yǒu jīng lún tiān xià zhī xīn. jiē dài rén lún, bù xiàn guì jiàn, yī miàn xiāng yù, shí shù nián bù wàng. shān chuān chōng yào, yī lǎn biàn yì. yuǎn jìn chéng fēng, xián sī tuō fù. réng mìng huáng tài zǐ yú hé dōng qián jié yīng jùn, qín wáng yú jìn yáng mì zhāo háo yǒu. tài zǐ jí wáng jù bǐng shèng lüè, qīng cái zhèn shī, bēi shēn xià shì. dǎi hū yù zēng bó tú, jiān mén sī yǎng, yī jì kě chēng, yī yì kě qǔ, yǔ zhī kàng lǐ, wèi cháng yún juàn. gù dé shì shù zhī xīn, wú bù zhì zhě.
后突厥知帝已还太原,仁恭独留无援,数侵马邑。帝遣副留守高君雅将兵,与仁恭并力拒之。仁恭等违帝指踪,遂为突厥所败。既而隋主远闻,以帝与仁恭不时捕虏,纵为边患,遂遣司直驰驿,系帝而斩仁恭。帝自以姓名著于图箓,太原王者所在,虑被猜忌,因而祸及,颇有所晦。时皇太子在河东,独有秦王侍侧耳,谓王曰:“隋历将尽,吾家继膺符命,不早起兵者,顾尔兄弟未集耳。今遭羑里之厄,尔昆季须会盟津之师,不得同受孥戮,家破身亡,为英雄所笑。”王泣而启帝曰:“芒砀山泽,是处容人。请同汉祖,以观时变。”帝曰:“今遇时来,逢兹锢絷。虽睹机变,何能为也。然天命有在,吾应会昌,未必不以此相启。今吾励谨,当敬天之诫,以卜兴亡。自天祐吾,彼焉能害天必亡我,何所逃刑“尔后数日,果有诏使驰驿而至,释帝而免仁恭,各依旧检校所部。炀帝之幸江都也,所在路绝。兵马讨捕,来往不通,信使行人,无能自达。惟有使自江都至于太原,不逢劫掠,依程而至,众咸异焉。初,使以夜至太原,温彦将宿于城西门楼上,首先见之。喜其灵速,报兄彦弘,驰以启帝。帝时方卧,闻而惊起,执彦弘手而笑曰:“此后余年,实为天假。“退谓秦王曰:“吾闻惟神也不行而至,不疾而速。此使之行,可谓神也。天其以此使促吾,当见机而作。”雄断英谟,従此遂定。帝素怀济世之略,有经纶天下之心。接待人伦,不限贵贱,一面相遇,十数年不忘。山川冲要,一览便忆。远近承风,咸思托附。仍命皇太子于河东潜结英俊,秦王于晋阳密招豪友。太子及王俱禀圣略,倾财赈施,卑身下士。逮乎鬻缯博徒,监门厮养,一技可称,一艺可取,与之抗礼,未尝云倦。故得士庶之心,无不至者。
shí sān suì, suì zài dīng hài, zhēng yuè bǐng zǐ yè, jìn yáng gōng xī běi yǒu guāng yè míng, zì dì shǔ tiān, ruò dà shāo huǒ. fēi yàn yán hè, zhèng dāng chéng xī lóng shān shàng, zhí zhǐ xī nán, jí wàng jìng tiān. é ér shān shàng dàng tóng zǐ sì zuǒ yòu, yǒu zǐ qì rú hóng, héng jué huǒ zhōng, shàng chōng běi dǒu, zì yī gēng zhì sān gēng ér huǒ. chéng shàng shǒu gēng rén xián jiàn, ér mò néng biàn zhī, jiē bù gǎn dào. dà yè chū, dì wèi lóu fán jùn shǒu, shí yǒu wàng qì zhě yún:" xī běi gān mén yǒu tiān zǐ qì, lián tài yuán shén shèng." gù suí zhǔ yú lóu fán zhì gōng, yǐ qí dì dāng dōng dōu xī běi, yīn guò tài yuán, qǔ lóng shān fēng sú dào, xíng xìng yǐ yàn zhī yún. hòu yòu bài dài wáng wèi jùn shǒu yǐ yàn zhī.
十三岁,岁在丁亥,正月丙子夜,晋阳宫西北有光夜明,自地属天,若大烧火。飞焰炎赫,正当城西龙山上,直指西南,极望竟天。俄而山上当童子寺左右,有紫气如虹,横绝火中,上冲北斗,自一更至三更而火。城上守更人咸见,而莫能辨之,皆不敢道。大业初,帝为楼烦郡守,时有望气者云:“西北乾门有天子气,连太原甚盛。”故隋主于楼烦置宫,以其地当东都西北,因过太原,取龙山风俗道,行幸以厌之云。后又拜代王为郡守以厌之。
èr yuè jǐ chǒu, mǎ yì jūn rén liú wǔ zhōu shā tài shǒu wáng rén gōng, jù qí jùn ér zì chēng tiān zǐ, guó hào dìng yáng. wǔ zhōu qiè zhī yáng dì yú lóu fán zhù gōng yàn dāng shí zhī yì, gù chēng tiān zǐ, guī yǐ yīng zhī. dì wén ér tàn yuē:" qǐng lái qún dào biàn yú tiān xià, gōng lüè jùn xiàn, wèi yǒu zì wèi wáng hóu zhě yān. ér wǔ zhōu shù zǐ, shēng yú sāi shàng, yī zhāo chuā qǐ, qīng qiè dà míng. kě wèi chén shè hú míng, wèi pèi gōng qū chú zhě yě." rán shén yù yīn cǐ qǐ bīng, nán yú xiān fā. sī wèi wáng wēi gāo jūn yǎ děng yuē:" wǔ zhōu suī wú suǒ néng, jiàn chēng zūn hào. tuō qí jìn rù fén yuán gōng, wǒ bèi bù néng jiǎn chú, bìng dāng miè zú yǐ." yǎ dà jù, gù qǐng jí bīng. dì chá wēi děng qíng qiē, miù wèi zhī yuē:" dài jù lóu fán, kě wēi wèi zhī bèi. yí shì kuān xián, yǐ níng suǒ bù." sān yuè dīng mǎo, wǔ zhōu nán pò lóu fán jùn, jìn jù fén yuán gōng. dì wèi guān liáo yuē:" bīng kě jiè yán, chéng kě shǒu bèi, liáng kě zhèn gěi. sān zhě dāng jīn fèi yī bù kě, xū yù bù fèn, wéi zhū gōng duàn zhī." wēi děng jì wú suǒ chū, bài ér qǐng dì yuē:" jīn rì tài yuán shì shù zhī mìng, xuán zài míng gōng. gōng yǐ wéi cí, shú néng yù cǐ" dì zhī zhòng qíng guī jǐ, nǎi gèng cóng róng wèi zhī yuē:" cháo tíng mìng jiāng chū shī, jiē bǐng jié dù, wèi yǒu kǔn wài gǎn dé zhuān zhī. zéi jù lí gōng, zì chēng tiān zǐ, wēi fú shǎng fá, suí jī xiāng shí. yǐ cǐ gōng chéng, hé chéng bù kè fén yuán qù cǐ shù bǎi lǐ jiān, jiāng dū xuán gé sān qiān yú lǐ. guān hé jīn dài, tā zéi jù zhī. wén zòu wǎng lái, hái qī mò cè. yǐ yīng chéng jiāo zhù zhī bīng, dāng jù huá shǐ tū zhī shì, zī wén rén yǐ jiù huǒ, qí kě pū miè hū gōng děng guó zhī zhǎo yá, xīn rú tiě shí, yù tóng lù lì, yǐ chú guó nàn. gōng jiā zhī lì, jiàn zé xū wèi, bǐ qí wú cāi, qī yú bào xiào. suǒ yǐ xún yì, zé shàn xíng zhī, shì fēi dàn yú zhì bīng, gǎn cí róng shǒu." wēi děng duì yuē:" gōng zhī míng lüè, yuǎn jìn bèi zhī, dì zài qīn xián, yǔ guó xiū qī. gōng bù jié lì, shuí jǐn dān chéng ruò gèng qūn xún, qún qíng yí hài." dì ruò bù dé yǐ ér cóng zhī, zhòng jiē yuè fú, huān ér tīng mìng. dì yǐ wáng wēi jiān rèn tài yuán jùn chéng, wéi rén qīng shù, lìng yǔ jìn yáng gōng jiān péi jì xiāng zhī jiǎn jiào cāng liáng, zhèn gěi jūn hù kǒu. gāo jūn yǎ cháng shǒu gāo yáng, dé wú shī tuō, qiǎn xún xíng chéng chí jí hàn yù qì xiè. yǐ bīng mǎ kǎi zhàng, zhàn shǒu shì jī, zhào mù quàn shǎng, jūn mín zhēng fā, jiē xū jué yú dì. tài yuán zuǒ jìn wén dì bù fèn mù bīng bèi biān, suǒ zài yǐng fù. xún rì zhī qǐng, shào zhǎng de shù qiān rén. bīng sī zǒng zhàng yǐ wén, qǐng ān yíng chù. dì zhǐ xīng guó sì yuē:" qín wáng zhī shī, bù móu ér zhì, cǐ qí xīng guó zhě yān. yí yú cǐ sì ān chǔ." kǒng wēi yǎ cāi jué, yì bù zhī yuè wèn. sī wèi qín wáng děng yuē:" jì gāng sān qiān, zú chéng bà yè. chù zhī xīng guó, kě wèi jiā míng." réng qiǎn mì shǐ wǎng pú zhōu, cuī zhuī huáng tài zǐ děng. shì yuè yě, shuò fāng jùn rén liáng shī dōu yòu shā jùn guān ér chēng tiān zǐ. chū, dì qiǎn shòu yá láng jiāng gāo jūn yǎ yǔ mǎ yì shǒu wáng rén gōng fáng è tū jué, yǎ wéi dì zhǐ, shī lì ér hái. dì kǒng yáng dì yǒu zé, biàn yù jù fǎ shéng yǎ. yǎ shì yáng dì jiù zuǒ yòu, lǜ bèi cāi xián, rěn ér fú wèn. yǎ xìng yōng hěn, bù zhī cán qū. dì shén dé tài yuán nèi wài rén xīn, zhān yǎng lóng yán, yí yǒu yì zhì. měi yǔ wáng wēi mì cì dì xì. yǒu xiāng cháng liú lóng zhě, jìn yáng zhī fù rén yě. xiān yǔ gōng jiān péi jì yǐn zhī yè dì, dì suī zhī qí wēi xì, yì jiē dài zhī, yǐ zhāo kè. jūn yǎ yòu yǔ lóng xiāng shàn, lóng gǎn dì ēn miǎn, qiè zhī yǎ děng mì yì, jù yǐ qǐ wén. dì wèi lóng yuē:" cǐ bèi xià yú, àn yú shí shì, tóng è wéi zhòng, bì zì bì yě. rán qīng néng xiāng bào, shēn yǒu zhì chéng. xìng wù yǒu duō yán, wǒ wèi zhī suǒ."
二月己丑,马邑军人刘武周杀太守王仁恭,据其郡而自称天子,国号定杨。武周窃知炀帝于楼烦筑宫厌当时之意,故称天子,规以应之。帝闻而叹曰:“顷来群盗遍于天下,攻略郡县,未有自谓王侯者焉。而武周竖子,生于塞上,一朝欻起,轻窃大名。可谓陈涉狐鸣,为沛公驱除者也。“然甚欲因此起兵,难于先发。私谓王威、高君雅等曰:“武周虽无所能,僭称尊号。脱其进入汾源宫,我辈不能剪除,并当灭族矣。”雅大惧,固请集兵。帝察威等情切,谬谓之曰:“待据楼烦,可微为之备。宜示宽闲,以宁所部。”三月丁卯,武周南破楼烦郡,进据汾源宫。帝谓官僚曰:“兵可戒严,城可守备,粮可赈给。三者当今废一不可,须预部分,惟诸公断之。”威等计无所出,拜而请帝曰:“今日太原士庶之命,悬在明公。公以为辞,孰能预此“帝知众情归己,乃更従容谓之曰:“朝廷命将出师,皆禀节度,未有阃外敢得专之。贼据离宫,自称天子,威福赏罚,随机相时。以此攻城,何城不克汾源去此数百里间,江都悬隔三千余里。关河襟带,他贼据之。闻奏往来,还期莫测。以婴城胶柱之兵,当巨猾豕突之势,咨文人以救火,其可扑灭乎公等国之爪牙,心如铁石,欲同戮力,以除国难。公家之利,见则须为,俾其无猜,期于报效。所以询议,择善行之,是非惮于治兵,敢辞戎首。”威等对曰:“公之明略,远近备知,地在亲贤,与国休戚。公不竭力,谁尽丹诚若更逡巡,群情疑骇。”帝若不得已而従之,众皆悦服,欢而听命。帝以王威兼任太原郡丞,为人清恕,令与晋阳宫监裴寂相知检校仓粮,赈给军户口。高君雅尝守高阳,得无失脱,遣巡行城池及捍御器械。以兵马铠仗,战守事机,召募劝赏,军民征发,皆须决于帝。太原左近闻帝部分募兵备边,所在影赴。旬日之顷,少长得数千人。兵司总帐以闻,请安营处。帝指兴国寺曰:“勤王之师,不谋而至,此其兴国者焉。宜于此寺安处。”恐威、雅猜觉,亦不之阅问。私谓秦王等曰:“纪纲三千,足成霸业。处之兴国,可谓嘉名。”仍遣密使往蒲州,催追皇太子等。是月也,朔方郡人梁师都又杀郡官而称天子。初,帝遣兽牙郎将高君雅与马邑守王仁恭防遏突厥,雅违帝旨,失利而还。帝恐炀帝有责,便欲据法绳雅。雅是炀帝旧左右,虑被猜嫌,忍而弗问。雅性庸佷,不知惭屈。帝甚得太原内外人心,瞻仰龙颜,疑有异志。每与王威密伺帝隙。有乡长刘龙者,晋阳之富人也。先与宫监裴寂引之谒帝,帝虽知其微细,亦接待之,以招客。君雅又与龙相善,龙感帝恩眄,窃知雅等密意,具以启闻。帝谓龙曰:“此辈下愚,暗于时事,同恶违众,必自毙也。然卿能相报,深有至诚。幸勿有多言,我为之所。”
xià wǔ yuè guǐ hài yè, dì qiǎn zhǎng sūn shùn dé zhào wén kè děng lǜ xīng guó sì suǒ jí bīng wǔ bǎi rén, zǒng qǔ qín wáng bù fèn, fú yú jìn yáng gōng chéng dōng mén zhī zuǒ yǐ zì bèi. jiǎ zǐ dàn, mìng jìn yáng xiàn lìng liú wén jìng yì kāi yáng fǔ sī mǎ liú zhèng huì, cí gào gāo jūn yǎ wáng wēi děng yǔ běi fān sī tōng, yǐn tū jué nán kòu. dì jí wén wǔ guān liáo, shōu wēi děng xì yù. bǐng yín, ér tū jué shù wàn qí chāo bī tài yuán, rù zì luó guō běi mén, qǔ dōng mén ér chū. dì fēn mìng péi jì, wén jìng děng shǒu bèi zhū mén, bìng lìng dà kāi, bù dé zhé bì, ér chéng shàng bù zhāng qí zhì. shǒu chéng zhī rén, bù xǔ yī rén wài kàn, yì bù dé gāo shēng, shì yǐ bù cè. zhòng xián mò zhī suǒ yǐ. réng qiǎn shǒu zéi shuài wáng kāng dá lǜ qí suǒ bù qiān yú rén, yǔ zhì jié fǔ yīng yáng láng jiāng yáng máo děng, qián wǎng běi mén yǐn chǔ shè fú. jiè zhī:" dài tū jué guò jǐn, chāo qí mǎ qún, nǐ chōng jūn yòng." rán tū jué duō, dì dēng gōng chéng dōng nán lóu wàng zhī, dàn jí rì zhōng, qí chén bù zhǐ. kāng dá suǒ bù, bìng shì xiāo ruì, yǒng yú chāo jié. rì kě shí shí, wèi zéi guò jǐn, chū chāo qí mǎ. tū jué qián hòu jiā jī, āi chén zhǎng tiān, bī lín fén hé. kāng dá děng wú suǒ chū lì, bìng zhuì fén ér sǐ, wéi yáng máo děng yī èr bǎi rén fú ér dé tuō. chéng nèi bīng shù wú jǐ, yǐ sàng qiān rén. jūn mín jiàn cǐ shì, sī yǒu wēi jù, jiē yí wáng wēi jūn yǎ zhào ér zhì yān, hèn zhī yù qiè. dì shén sè zì ruò, huān shèn yú cháng, gù wèi guān liáo yuē:" dāng jīn tiān xià zéi dào, shí shì ér jiǔ, chēng dì tú wáng, zhuān chéng jù jùn. gū hé wén huáng shū chǒng, sī bào hòu ēn, yù yǔ zhū xián lì gōng wáng shì. shì yù qǐ bīng, wēi yǎ jǔ zhòng, shēn xiāng cāi jì, mì gòu yì móu, yù jiā zhī zuì. yí qí sī tōng jìng wài. qǐ wèi xì zhī èr rì jiǎ zǐ shì shí wǔ rì bǐng yín shì shí qī rì, tū jué guǒ rù tài yuán. cǐ dài tiān xīn wèi gū fá zuì, fēi tiān yì yě, hé cóng ér zhì tiān jì wèi gū qiǎn lái, hái yīng wèi gū lìng qù. bǐ ruò bù qù, dāng wèi zhū jūn qiǎn zhī, wú wéi lǜ yě." dì yǐ jiàn bīng wèi duō, yòu shī kāng dá zhī bèi, zhàn zé zhòng guǎ fēi dí, huǎn kǒng rù lüè chéng wài jū mín. yè shè fú bīng, chū chéng yǐ jù xiǎn yào. xiǎo lìng tā dào ér rù, ruò yǒu yuán lái. réng jiè chū chéng jiàng shì, yáo jiàn tū jué, zé sù jù xiǎn, wù yǔ gòng zhàn. ruò zhī qí qù, bì mò zhuī zhī. dàn sòng chū jìng ér hái, shǐ zhī mò cè. ěr hòu zài sù, tū jué dá guān zì xiāng wèi yuē:" táng gōng xiàng mào yǒu yì, jǔ zhǐ bù fán, zhì yǒng guò rén, tiān suǒ yǔ zhě. qián lái mǎ yì, wǒ děng yǐ dà wèi zhī, jīn zài tài yuán, hé kě dāng yě. qiě wǒ bèi wú gù yuǎn lái, tā yòu bù yǔ wǒ zhàn, kāi mén dài wǒ, wǒ bù néng rù, jiǔ ér bù qù, tiān bì chēn wǒ. wǒ yǐ táng gōng wéi rén, fù dé tiān yì, chū bīng yào wǒ, jǐn sǐ bù yí. bù rú zǎo qù, wú zhù qǔ sǐ." jǐ hài yè, qián dùn. míng dàn, chéng wài chān rù chí bào, dì yuē:" wǒ zhī zhī yǐ." wén wǔ guān rù hè, dì yuē:" qiě mò xiāng hè, dāng wèi zhū guān zhào ér shǐ zhī." jí lì zì shǒu shū yǔ tū jué shū, yuē:" hé suǒ wén ér lái, hé suǒ jiàn ér qù, zì qù zì lái, qǐ fēi tiān suǒ wéi yě wǒ zhī tiān yì, gù bù qiǎn zhuī. rǔ zhī tiān yì, yì xū tóng wǒ. dāng jīn suí guó sāng luàn, cāng shēng kùn qióng, ruò bù jiù jì, zhōng wèi shàng tiān suǒ zé. wǒ jīn dà jǔ yì bīng, yù níng tiān xià, yuǎn yíng zhǔ shàng hái. gòng tū jué hé qīn, gèng shì kāi huáng zhī shí, qǐ fēi hǎo shì qiě jīn rì bì xià suī shī kè hán zhī yì, kè hán níng wàng gāo zǔ zhī ēn yě ruò néng cóng wǒ, bù qīn bǎi xìng, zhēng fá suǒ de, zǐ nǚ yù bó, jiē kè hán yǒu zhī. bì yǐ lù yuǎn, bù néng shēn rù, jiàn yǔ hé tōng, zuò shòu bǎo wán, bù láo bīng mǎ, yì rèn kè hán. yī èr pián yí, rèn liàng qǔ zhōng." réng mìng fēng tí, shǔ yún mǒu qǐ. suǒ sī bào qǐng yún:" tū jué bù shí wén zì, wéi zhòng huò cái, yuàn jiā hòu yí, gǎi qǐ wèi shū." dài xiào ér wèi qǐng zhě yuē:" hé bù dá zhī shēn yě. zì qǐng lí luàn, wáng mìng shén duō, zǒu hú bēn yuè, shū shēng bù shǎo. zhōng guó zhī lǐ, bìng zài zhū yí. wǒ ruò jìng zhī, bǐ réng wèi xìn. rú yǒu qīng màn, cāi lǜ yù shēn. gǔ rén yún:' qū yú yī rén zhī xià, shēn yú wàn rén zhī shàng.' sài wài qún hú, hé bǐ nǐ fán yōng zhī yī ěr. qiě qǐ zhī yī zì, wèi zhí qiān jīn. qiān jīn shàng yù yǔ zhī, yī zì hé róng yǒu lìn. cǐ fēi qīng děng suǒ jí." nǎi qiǎn shǐ zhě chí yì sòng qǐ. shǐ bì dé shū, dà xǐ, qí bù dá guān děng yuē:" wǒ zhī táng gōng fēi cháng rén yě, guǒ zuò yì cháng zhī shì. suí zhǔ qián zài yàn mén, rén mǎ shén zhòng, wǒ bèi gōng zhī, jìng bù gǎn chū. tài yuán bīng dào, wǒ děng wèi zhī ruò shén, jiē zǒu hái yě. tiān jiàng yǐ tài yuán yǔ táng gōng, bì dāng píng dìng tiān xià. bù rú cóng zhī, yǐ qiú bǎo wù. dàn táng gōng yù yíng suí zhǔ, gòng wǒ hé hǎo, cǐ yǔ bù hǎo, wǒ bù néng cóng. suí zhǔ wéi rén, wǒ suǒ zhī xī, ruò yíng lái yě, jí jì táng gōng, yú wǒ jiù yuàn, jué xiāng zhū fá. táng gōng yǐ cǐ huàn wǒ, wǒ bù néng qù. táng gōng zì zuò tiān zǐ, wǒ zé cóng xíng, mì dà xūn shǎng, bù bì shí rè." dāng rì, jí yǐ cǐ yì zuò shū bào dì. shǐ rén wǎng huán, bù yù qī rì. shǐ zhì, qián rì suǒ hè guān liáo, wǔ dǎo chēng qìng. dì kāi shū tàn xī jiǔ zhī, yuē:" fēi yǒu tiān mìng, cǐ hú níng qǐ rú cǐ dàn gū wéi rén chén, xū jǐn jié. zhǔ yōu chén rǔ, dāng wèi lì gōng, yù jǔ yì bīng, yù dài wáng shì, dà míng zì shǔ, zhǎng è wú jūn, kě wèi jiē luàn zhī rén, fēi fù zūn suí zhī shì. běn lǜ bīng xíng yǐ hòu, tū jué nán qīn, qū jié lián hé, yǐ ān jū zhě. bù wèi jīn rì suǒ bào, gèng xiāng yào bī, zhà kě jué hǎo fān yí, wú yǒu cóng qí suǒ quàn." tū jué zhī bào dì shū yě, wèi shǐ rén yuē:" táng gōng ruò cóng wǒ yǔ, jí yí jí bào, wǒ qiǎn dà dá guān, wǎng qǔ jìn zhǐ." guān liáo děng yǐ dì cí sè lǐn rán, mò gǎn zī jiàn. xīng guó sì bīng zhī dì wèi cóng tū jué suǒ qǐng, wǎng wǎng ǒu yǔ yuē:" gōng ruò gèng bù cóng tū jué, wǒ yì bù néng cóng gōng." péi jì liú wén jìng děng zhī cǐ yì, yǐ zhuàng qǐ wén, dì zuò sè yuē:" gōng děng bìng shì suí chén, fāng lái gòng shì, yǐ cǐ quàn gū, chén jié ān zài" péi jì děng duì yuē:" tǎng shǐ yī lǚ dé jǐn chéng yú jié zhòu, jí bù wéi tāng wǔ zhī chén. jì děng gǎi yǐ shì jūn, bù gǎn jū yú xiǎo jié. qiě jīn shì zhòng yǐ jí, suǒ fá zhě mǎ. fān rén wèi shì, jí xū hú mǎ, dài zhī rú kě. ruò gèng chí liú, kǒng qí yǒu huǐ." dì yuē:" shì bù shī gǔ, xiān néng kè chéng. zhū xián yí gèng sān sī, yǐ móu qí cì."
夏五月癸亥夜,帝遣长孙顺德、赵文恪等率兴国寺所集兵五百人,总取秦王部分,伏于晋阳宫城东门之左以自备。甲子旦,命晋阳县令刘文静异开阳府司马刘正会,辞告高君雅、王威等与北蕃私通,引突厥南寇。帝集文武官僚,收威等系狱。丙寅,而突厥数万骑抄逼太原,入自罗郭北门,取东门而出。帝分命裴寂,文静等守备诸门,并令大开,不得辄闭,而城上不张旗帜。守城之人,不许一人外看,亦不得高声,示以不测。众咸莫知所以。仍遣首贼帅王康达率其所部千余人,与志节府鹰扬郎将杨毛等,潜往北门隐处设伏。诫之:“待突厥过尽,抄其马群,拟充军用。”然突厥多,帝登宫城东南楼望之,旦及日中,骑尘不止。康达所部,并是骁锐,勇于抄劫。日可食时,谓贼过尽,出抄其马。突厥前后夹击,埃尘涨天,逼临汾河。康达等无所出力,并坠汾而死,唯杨毛等一二百人浮而得脱。城内兵数无几,已丧千人。军民见此势,私有危惧,皆疑王威、君雅召而至焉,恨之愈切。帝神色自若,欢甚于常,顾谓官僚曰:“当今天下贼盗,十室而九,称帝图王,专城据郡。孤荷文皇殊宠,思报厚恩,欲与诸贤立功王室。适欲起兵,威、雅沮众,深相猜忌,密构异谋,欲加之罪。疑其私通境外。岂谓系之二日(甲子是十五日丙寅是十七日),突厥果入太原。此殆天心为孤罚罪,非天意也,何従而至天既为孤遣来,还应为孤令去。彼若不去,当为诸军遣之,无为虑也。”帝以见兵未多,又失康达之辈,战则众寡非敌,缓恐入掠城外居民。夜设伏兵,出城以据险要。晓令他道而入,若有援来。仍诫出城将士,遥见突厥,则速据险,勿与共战。若知其去,必莫追之。但送出境而还,使之莫测。尔后再宿,突厥达官自相谓曰:“唐公相貌有异,举止不凡,智勇过人,天所与者。前来马邑,我等已大畏之,今在太原,何可当也。且我辈无故远来,他又不与我战,开门待我,我不能入,久而不去,天必瞋我。我以唐公为人,复得天意,出兵要我,尽死不疑。不如早去,无住取死。”己亥夜,潜遁。明旦,城外觇入驰报,帝曰:“我知之矣。”文武官入贺,帝曰:“且莫相贺,当为诸官召而使之。”即立自手疏与突厥书,曰:“何所闻而来,何所见而去,自去自来,岂非天所为也我知天意,故不遣追。汝知天意,亦须同我。当今隋国丧乱,苍生困穷,若不救济,终为上天所责。我今大举义兵,欲宁天下,远迎主上还。共突厥和亲,更似开皇之时,岂非好事且今日陛下虽失可汗之意,可汗宁忘高祖之恩也若能従我,不侵百姓,征伐所得,子女玉帛,皆可汗有之。必以路远,不能深入,见与和通,坐受宝玩,不劳兵马,亦任可汗。一二便宜,任量取中。”仍命封题,署云某启。所司报请云:“突厥不识文字,惟重货财,愿加厚遗,改启为书。”带笑而谓请者曰:“何不达之深也。自顷离乱,亡命甚多,走胡奔越,书生不少。中国之礼,并在诸夷。我若敬之,彼仍未信。如有轻慢,猜虑愈深。古人云:‘屈于一人之下,伸于万人之上。’塞外群胡,何比拟凡庸之一耳。且启之一字,未直千金。千金尚欲与之,一字何容有吝。此非卿等所及。”乃遣使者驰驿送启。始毕得书,大喜,其部达官等曰:“我知唐公非常人也,果作异常之事。隋主前在雁门,人马甚众,我辈攻之,竟不敢出。太原兵到,我等畏之若神,皆走还也。天将以太原与唐公,必当平定天下。不如従之,以求宝物。但唐公欲迎隋主,共我和好,此语不好,我不能従。隋主为人,我所知悉,若迎来也,即忌唐公,于我旧怨,决相诛伐。唐公以此唤我,我不能去。唐公自作天子,我则従行,觅大勋赏,不避时热。“当日,即以此意作书报帝。使人往还,不愈七日。使至,前日所贺官僚,舞蹈称庆。帝开书叹息久之,曰:“非有天命,此胡宁岂如此但孤为人臣,须尽节。主忧臣辱,当未立功,欲举义兵,欲戴王室,大名自署,长恶无君,可谓阶乱之人,非复尊隋之事。本虑兵行以后,突厥南侵,屈节连和,以安居者。不谓今日所报,更相要逼,乍可绝好蕃夷,无有従其所劝。”突厥之报帝书也,谓使人曰:“唐公若従我语,即宜急报,我遣大达官,往取进止。”官僚等以帝辞色懔然,莫敢咨谏。兴国寺兵知帝未従突厥所请,往往偶语曰:“公若更不従突厥,我亦不能従公。”裴寂、刘文静等知此议,以状启闻,帝作色曰:“公等并是隋臣,方来共事,以此劝孤,臣节安在“裴寂等对曰:“傥使伊、吕得尽诚于桀、纣,即不为汤、武之臣。寂等改以事君,不敢拘于小节。且今士众已集,所乏者马。蕃人未是,急须胡马,待之如渴。若更迟留,恐其有悔。”帝曰:“事不师古,鲜能克成。诸贤宜更三思,以谋其次。”
liù yuè jǐ mǎo, tài zǐ yǔ qí wáng zhì zì hé dōng, dì huān shén. péi jì děng nǎi yīn tài zǐ qín wáng děng rù qǐ, qǐng yī yī yǐn fàng tài jiǎ, huò guāng fèi chāng yì gù shì, fèi huáng dì ér lì dài wáng, xīng yì bīng yǐ xí jùn xiàn, gǎi qí zhì yǐ shì tū jué, shī chū yǒu míng, yǐ jí yí xià. dì yuē:" rú cǐ suǒ zuò, kě wèi yǎn ěr dào zhōng. shì jī xiāng pò, bù dé bù ěr. suī shī yì yú hòu zhǔ, xìng wèi fù yú xiān dì. zhòng yì jì tóng, gū hé néng yì. suǒ hèn yuán shǒu cóng cuǒ, gǔ gōng duò zāi." xī xū bù dé yǐ. péi jì děng yuē:" wén huáng chuán sì hòu zhǔ, jiǎ quán yáng sù, wáng guó sāng jiā, qí lái jiàn yǐ. mín yuàn shén nù, jiàng zī huò luàn. zhì tiān zhī fá, lǐ yīng qí yí." yú shì qiǎn shǐ yǐ zhòng yì chí bào tū jué. shǐ bì yī zhǐ, jí qiǎn qí zhù guó kāng qiào lì jí shī rè hán tè qín dá guān děng, sòng mǎ qiān pǐ lái tài yuán jiāo shì, réng xǔ qiǎn bīng sòng dì wǎng xī jīng, duō shǎo wéi mìng. kāng qiào lì jiāng zhì, jūn sī yǐ bīng qǐ jiǎ zǐ zhī rì, yòu fú chèn shàng bái, qǐng jiàn wǔ wáng suǒ zhí bái qí, yǐ shì tū jué. dì yuē:" zhū zhòu zhī qí, mù yě lín shí suǒ zhàng, yǒng rén xī jiāo, wú róng yù zhí, yí jiān yǐ jiàng, zá bàn xù zhī." zhū jūn shuò fān jiē fàng cǐ. yíng bì chéng lěi, fān qí sì hé, chì bái xiàng yìng ruò huā yuán. kāi huáng chū, tài yuán tóng yáo yún:" fǎ lǜ cún, dào dé zài, bái qí tiān zǐ chū dōng hǎi." cháng yì yún:" bái yī tiān zǐ." gù suí zhǔ héng fú bái yī, měi xiàng jiāng dū, nǐ yú dōng hǎi. cháng xiū lǜ lìng, bǐ xuē bù tíng, bìng yǐ cǎi huà wǔ jí mù tán, zì suí yǐ shì dào. yòu yǒu táo lǐ zǐ gē yuē:" táo lǐ zǐ, mò làng yǔ, huáng gǔ rào shān fēi, wǎn zhuǎn huā yuán lǐ." àn: lǐ wèi guó xìng, táo dàng zuò táo, ruò yán táo táng yě. pèi lǐ ér yán, gù yún táo huā yuán, wǎn zhuǎn shǔ jīng fān. fén jìn lǎo yòu, ōu gē zài ěr. hū dǔ líng yàn, bù shèng huān yuè. dì měi gù qí fān, xiào ér yán yuē:" huā yuán kě ěr, bù zhī huáng gǔ rú hé. wú dāng yī jǔ qiān lǐ, yǐ fú míng chèn." zì ěr yǐ hòu, yì bīng rì yǒu qiān yú jí yān. èr xún zhī jiān, zhòng de shù wàn. péi jì děng qǐ yuē:" yì jūn jiàn dà, yí yǒu sī cún. guān liáo suǒ tǒng, xū yǒu lì shǔ." dì yuē:" bù yī zhī shì, huò jiǎ míng qiè wèi. gū shí jiāng jūn, jū táng dà yǔ, jìn shě yú cǐ, gèng yù hé qiú!" péi jì děng qǐng jìn wèi dà jiàng jūn, yǐ lóng fǔ hào, bù guāi gǔ jīn, quán jí wēi míng. dì yuē:" qīng yǐ fèi lì xiāng qī, yù gū wèi huò guāng zhī rèn, wēi zài jiāng jūn, hé guān dà yě. bì xū réng jiù, yì rèn jiā zhī, shǔ zhì fǔ liáo zhǎng shǐ yǐ xià, gōng cì qǔ zhī, liàng néng shòu zhí." péi jì děng yòu qǐng zhì zhū jūn bìng bīng shì děng zǒng hào, dì yuē:" zhū hóu sān jūn, chūn qiū suǒ xǔ. gū jīn bà yè, chà nǐ jìn wén, kě zuò sān jūn, fēn zhì zuǒ yòu. móu jiǎn tǒng shuài, miào xuǎn qí rén. zhū jūn jì shì yì bīng, hái kě hū wèi yì shì. xī zhōu wǔ kè yīn, yì shì fēi qí báo dé. kuàng jīn wèi yǒu suǒ kè, gǎn wàng yì shì zhě hū."
六月己卯,太子与齐王至自河东,帝欢甚。裴寂等乃因太子、秦王等入启,请依伊尹放太甲,霍光废昌邑故事,废皇帝而立代王,兴义兵以檄郡县,改旗帜以示突厥,师出有名,以辑夷夏。帝曰:“如此所作,可谓掩耳盗钟。事机相迫,不得不尔。虽失意于后主,幸未负于先帝。众议既同,孤何能易。所恨元首丛脞,股肱堕哉。“欷歔不得已。裴寂等曰:“文皇传嗣后主,假权杨素,亡国丧家,其来渐矣。民怨神怒,降兹祸乱。致天之罚,理应其宜。”于是遣使以众议驰报突厥。始毕依旨,即遣其柱国康鞘利、级失、热寒、特勤、达官等,送马千匹来太原交市,仍许遣兵送帝往西京,多少惟命。康鞘利将至,军司以兵起甲子之日,又符谶尚白,请建武王所执白旗,以示突厥。帝曰:“诛纣之旗,牧野临时所仗,永人西郊,无容预执,宜兼以绛,杂半续之。”诸军槊幡皆放此。营壁城垒,幡旗四合,赤白相映若花园。开皇初,太原童谣云:“法律存,道德在,白旗天子出东海。”常亦云:“白衣天子。”故隋主恒服白衣,每向江都,拟于东海。常修律令,笔削不停,并以彩画五级木坛,自随以事道。又有《桃李子歌》曰:“桃李子,莫浪语,黄鹄绕山飞,宛转花园里。”案:李为国姓,桃当作陶,若言陶唐也。配李而言,故云桃花园,宛转属旌幡。汾晋老幼,讴歌在耳。忽睹灵验,不胜欢跃。帝每顾旗幡,笑而言曰:“花园可尔,不知黄鹄如何。吾当一举千里,以符冥谶。”自尔已后,义兵日有千余集焉。二旬之间,众得数万。裴寂等启曰:“义军渐大,宜有司存。官僚所统,须有隶属。”帝曰:“布衣之士,或假名窃位。孤实将军,居唐大宇,近舍于此,更欲何求!”裴寂等请进位大将军,以隆府号,不乖古今,权籍威名。帝曰:“卿以废立相期,欲孤为霍光之任,威在将军,何关大也。必须仍旧,亦任加之,署置府僚长史已下,功次取之,量能受职。”裴寂等又请置诸军并兵士等总号,帝曰:“诸侯三军,春秋所许。孤今霸业,差拟晋文,可作三军,分置左右。谋简统帅,妙选其人。诸军既是义兵,还可呼为义士。昔周武克殷,义士非其薄德。况今未有所克,敢忘义士者乎。”
tài yuán liáo shān xiàn lìng gāo bīn lián jù bù cóng mìng, réng qiǎn shǐ jiān xíng wǎng jiāng dū, zòu dì zhǔ bīng. yáng dì è lǐ shì jù yǒu tài yuán, wén ér shén jù. nǎi chì dōng dōu xī jīng, yán wèi bèi yù. xī hé bù shí sòng kuǎn. dì yuē:" liáo shān shǒu zhū, wèi zú wèi lǜ. xī kě rào shān zhī lù, dāng wú háng dào, bù dé liú zhī." liù yuè jiǎ shēn, nǎi mìng dà láng èr láng lǜ zhòng qǔ zhī, chú chéng mìng jī sān rì zhī liáng. shí wén wǔ guān rén bìng wèi shǔ zhì, jūn zhōng yǐ cì dì hū tài zǐ qín wáng wèi dà láng èr láng yān. lín xíng, dì yǔ èr ér yuē:" ěr děng shào nián, wèi zhī gèng shì. xiān yǐ cǐ jùn, guān ěr suǒ wéi, rén jù ěr zhān, xián yí miǎn lì." dà láng èr láng guì ér duì yuē:" ér děng zǎo méng hóng xùn, bǐng jiào yì fāng, fèng yǐ zhōu xuán, bù gǎn shī zhuì. jiā guó zhī shì, zhōng xiào zài yān. gù cóng yán lìng, shì xū chēng zhǐ. rú huò yǒu wéi, qǐng xuǎn jūn fǎ." dì yuē:" ěr cáo néng ěr, wú fù hé yōu." yú shí yì shī chū huì, wèi jīng jiǎng yuè. dà láng děng lǜ qí bù gōng, yǐ jūn fǎ wèi yán. sān jūn wén zhě, rén jiē zì sù, bīng xiàng xī hé. dà láng èr láng zài lù, yī tóng yì shì, děng qí gān kǔ, qí qí xiū xī. fēng chén jǐng jí, shēn jí qián xíng. mín jiān jìn dào, guǒ cài yǐ shàng, fēi mǎi bù shí. yì shì yǒu qiè qǔ zhě, jí qiǎn qiú zhǔ wèi huán jià, yì bù jí suǒ qiè zhī rén. lù zuǒ yǒu zhǎng lǎo huò jìn shū shí hú jiāng zhě, zhòng shāng qí yì, gòng suǒ jiàn jūn rén děng tóng fēn, wèi cháng dú shòu. rú yǒu niú jiǔ kuì yí, àn yú lái zhě, láo ér qiǎn zhī yuē:" cǐ suí fǎ yě, wú bù gǎn." pō lǜ qián rén yǒu xiàn, suì wèi zhōng rì bù shí yǐ xiè zhī. yú shì jiàng shì jiàn ér gǎn yuè, rén bǎi qí yǒng. zhì xī hé chéng xià, dà láng èr láng bù jiǎ, qīn wǎng yù zhī. chéng wài yù rù chéng, rén wú wèn nán nǚ xiǎo dà, bìng jiē fàng rù. chéng nèi jì jiàn yì jūn kuān róng zhì cǐ, xián sī bēn fù, wéi yǒu jùn chéng gāo dé rú zhí mí bù fǎn. jǐ chǒu, yǐ bīng lín zhī, fēi tī cái jìn, zhòng jiē zhēng shàng. jùn sī fǎ shū zuǒ zhū zhī jǐn děng cóng chéng shàng yǐn bīng ér rù, zhí dé rú yǐ sòng jūn mén. dé rú jí suí zhī jiàn luán rén yě, dà láng èr láng děng shù zhī yuē:" qīng féng yě niǎo, miù dào jiàn luán. nìng huò suí hóu, yǐ wéi xiáng ruì. zhào gāo zhǐ lù wéi mǎ, hé xiāng sì zāi. yì bīng jīn jiǎng wáng shì, lǐ wú bù shā zhào gāo zhī bèi." réng mìng zhǎn yān. zì wài bù lù yī rén, qiū háo bù fàn. wǎng huán jiǔ rì, xī hé suì dìng. shī guī, dì wén xǐ yuē:" yǐ cǐ yòng bīng, tiān xià héng xíng kě yě." shì rì, jí dìng rù guān zhī cè. guǐ yǐ, yǐ shì zǐ wèi lǒng xī gōng, wèi zuǒ lǐng jūn dà dū dū, zuǒ sān tǒng jūn děng lì yān. èr láng wèi dūn huáng gōng, wèi yòu lǐng jūn dà dū dū, yòu sān tǒng jūn děng lì yān. shì zǐ réng wèi tài yuán jùn shǒu, mìng péi jì liú wén jìng wèi dà jiàng jūn fǔ zhǎng shǐ sī mǎ. yǐ yīn kāi shān liú zhèng huì wēn dà yá táng jiǎn quán hóng shòu lú jiē sī dé píng wǔ shì yuē děng wéi yuàn shǔ jì shì cān zuǒ děng guān, yǐ yīng yáng wáng cháng jiē jiāng bǎo yì yáng máo, jīng zhào zhǎng sūn shùn dé dòu cóng liú hóng jī děng fēn wéi zuǒ yòu tǒng jūn fù tǒng jūn. zì wài wén wǔ zhí yuán, suí cái quán yòng.
太原辽山县令高斌廉拒不従命,仍遣使间行往江都,奏帝主兵。炀帝恶李氏据有太原,闻而甚惧。乃敕东都西京,严为备御。西河不时送款。帝曰:“辽山守株,未足为虑。西可绕山之路,当吾行道,不得留之。”六月甲申,乃命大郎、二郎率众取之,除程命赍三日之粮。时文武官人并未署置,军中以次第呼太子、秦王为大郎、二郎焉。临行,帝语二儿曰:“尔等少年,未之更事。先以此郡,观尔所为,人具尔瞻,咸宜勉力。”大郎、二郎跪而对曰:“儿等早蒙弘训,禀教义方,奉以周旋,不敢失坠。家国之事,忠孝在焉。故従严令,事须称旨。如或有违,请选军法。”帝曰:“尔曹能尔,吾复何忧。”于时义师初会,未经讲阅。大郎等虑其不攻,以军法为言。三军闻者,人皆自肃,兵向西河。大郎、二郎在路,一同义士,等其甘苦,齐其休息。风尘警急,身即前行。民间近道,果菜已上,非买不食。义士有窃取者,即遣求主为还价,亦不诘所窃之人。路左有长老或进蔬食壶浆者,重伤其意,共所见军人等同分,未尝独受。如有牛酒馈遗,案舆来者,劳而遣之曰:“此隋法也,吾不敢。”颇虑前人有限,遂为终日不食以谢之。于是将士见而感悦,人百其勇。至西河城下,大郎、二郎不甲,亲往喻之。城外欲入城,人无问男女小大,并皆放入。城内既见义军宽容至此,咸思奔赴,唯有郡丞高德儒执迷不反。己丑,以兵临之,飞梯才进,众皆争上。郡司法书佐朱知瑾等従城上引兵而入,执德儒以送军门。德儒即隋之见鸾人也,大郎、二郎等数之曰:“卿逢野鸟,谬道见鸾。佞惑隋侯,以为祥瑞。赵高指鹿为马,何相似哉。义兵今奖王室,理无不杀赵高之辈。“仍命斩焉。自外不戮一人,秋毫不犯。往还九日,西河遂定。师归,帝闻喜曰:“以此用兵,天下横行可也。”是日,即定入关之策。癸已,以世子为陇西公,为左领军大都督,左三统军等隶焉。二郎为敦煌公,为右领军大都督,右三统军等隶焉。世子仍为太原郡守,命裴寂、刘文静为大将军府长史、司马。以殷开山、刘正会、温大雅、唐俭、权弘寿、卢阶、思德平、武士彟等为掾属、记室、参佐等官,以鹰扬王长阶、姜宝谊、扬毛,京兆长孙顺德、窦琮、刘弘基等分为左右统军、副统军。自外文武职员,随才铨用。
qí píng dàn, yǒu sēng sú xìng lǐ shì, huò bái què ér xiàn zhī. zhì rì wèi shí, yòu yǒu bái què lái zhǐ dì yá qián shù shàng, zuǒ yòu fù bǔ huò yān. míng dàn, yǒu zǐ yún jiàn yú tiān, dāng dì suǒ zuò chù, yí shí bù qù. jì ér yù sàn, biàn wéi wǔ sè, jiē ruò lóng shòu zhī xiàng. rú cǐ sān cháo, bǎi xìng xián jiàn, wén wǔ yè hè, dì jiē yì ér bù shòu. bǐng shēn, tū jué zhù guó kāng qiào lì děng bìng mǎ ér zhì, shě zhī yú chéng dōng xīng guó xuán tán. qiào lì jiàn lǎo jūn zūn róng jiē bài. dào shì jiǎ áng jiàn ér wèi tóng jùn wēn yàn jiāng yuē:" tū jué lái yì táng gōng, ér xiān yè lǎo jūn, kě wèi bù shī zūn bēi zhī cì. fēi tiān suǒ qiǎn, cǐ bèi níng zhī lǐ hū" dīng yǒu, dì yǐn kāng qiào lì děng, lǐ jiàn yú jìn yáng gōng dōng mén zhī cè shě, shòu shǐ bì suǒ sòng shū xìn. dì wěi mào gōng, hòu jiā xiǎng huì, qiào lì děng dà yuè. tuì xiāng wèi yuē:" táng gōng jiàn wǒ fān rén, shàng néng qū yì, jiàn zhū huá xià, qíng hé kě lùn. jìng rén zhě, rén jiē jìng ài. tiān xià jìng ài, bì wéi rén zhǔ. wǒ děng jiàn zhī, rén bù jué zì jìng." cóng cǐ yǐ hòu, dì měi jiàn, qiào lì děng yù jiā jìng wèi, bù shī fān chén zhī lǐ. qí mǎ qiān pǐ, wéi shì hǎo zhě ér qǔ qí bàn. yì shì děng xián zì chū wù, qǐng xī mǎi zhī. dì yuē:" bǐ mǎ rú yáng, fāng lái bù yǐ, wú kǒng ěr bèi bù néng mǎi zhī. hú rén tān lì, wú yàn qí yù, shǎo mǎi, qiě yǐ jiàn pín, shì qí fēi jí yú mǎ. wú dāng gòng zhī gòng shì, bù yòng ěr wù, wú wèi pò yì, zì fèi jiā cái."
其平旦,有僧俗姓李氏,获白雀而献之。至日未时,又有白雀来止帝牙前树上,左右复捕获焉。明旦,有紫云见于天,当帝所坐处,移时不去。既而欲散,变为五色,皆若龙兽之象。如此三朝,百姓咸见,文武谒贺,帝皆抑而不受。丙申,突厥柱国康鞘利等并马而至,舍之于城东兴国玄坛。鞘利见老君尊容皆拜。道士贾昂见而谓同郡温彦将曰:“突厥来诣唐公,而先谒老君,可谓不失尊卑之次。非天所遣,此辈宁知礼乎“丁酉,帝引康鞘利等,礼见于晋阳宫东门之侧舍,受始毕所送书信。帝伪貌恭,厚加飨贿,鞘利等大悦。退相谓曰:“唐公见我蕃人,尚能屈意,见诸华夏,情何可论。敬人者,人皆敬爱。天下敬爱,必为人主。我等见之,人不觉自敬。”従此以后,帝每见,鞘利等愈加敬畏,不失蕃臣之礼。其马千匹,唯市好者而取其半。义士等咸自出物,请悉买之。帝曰:“彼马如羊,方来不已,吾恐尔辈不能买之。胡人贪利,无厌其欲,少买,且以见贫,示其非急于马。吾当共之贡市,不用尔物,毋为迫役,自费家财。”
yǐ ér, gāo yáng jùn líng shòu zéi shuài xī shì líng, yǐ qí dǎng shù qiān rén kuǎn fù, jí shòu zhèn dōng jiāng jūn, fēng yàn jùn gōng, réng zhì zhèn dōng fǔ, jù bǔ liáo shǔ, yǐ zhāo fǔ shān dōng jùn xiàn. yǐ sì, kāng qiào lì děng hái fān, nǎi mìng sī mǎ liú wén jìng bào, shǐ bìng qǔ qí bīng. jìng cí, dì sī jiè zhī yuē:" hú bīng xiāng sòng, tiān suǒ qiǎn lái, jìng fán tiān xīn, yù cún mín mìng. tū jué duō lái, mín wú cún lǐ. shù bǎi zhī wài, wú suǒ yòng zhī. suǒ fáng zhī zhě, kǒng wǔ zhōu yǐn wèi biān huàn. yòu hú mǎ mù fàng, bù fán sù cǎo. qǔ qí shēng shì, yǐ huái yuǎn rén. gōng yí tǐ zhī, bù xū duō yě."
已而,高阳郡灵寿贼帅郗士陵,以其党数千人款附,即授镇东将军,封燕郡公,仍置镇东府,具补僚属,以招抚山东郡县。乙巳,康鞘利等还蕃,乃命司马刘文静报,使并取其兵。静辞,帝私诫之曰:“胡兵相送,天所遣来,敬烦天心,欲存民命。突厥多来,民无存理。数百之外,无所用之。所防之者,恐武周引为边患。又胡马牧放,不烦粟草。取其声势,以怀远人。公宜体之,不须多也。”