qǐ zì tài yuán zhì jīng chéng fán yī bǎi èr shí liù rì
起自太原至京城凡一百二十六日
qiū qī yuè, rén zǐ, yǐ sì láng yuán jí wèi tài yuán jùn shǒu, liú shǒu jìn yáng gōng, wén wǔ hòu shì bìng wěi yān. yì shī yù xī rù guān, yí yíng yú wǔ dé nán. guǐ chǒu, jiāng yǐn dì lì jūn mén, zhàng bái qí ér dà hào shì zhòng, wén yuē: fū tiān dì dìng wèi, fǒu tài dié qí shèng shuāi. rì yuè zhe míng, kuī zè biǎn qí zhēn mǎn. wéi shén mò cè, shàng nǎi yíng xū, shěn zī wáng dào, néng wú huǐ lìn. kè xiān dì shì, yán hàn shāng zhōu, bō luàn chéng gān, duō lì nián suǒ. jué sì zhuì xù, shí shǔ jiān wēi, zé qí gǔ gōng zǎi héng, fān píng qīn qī, lù lì tóng jiǎng, tuī xīn yì dài. diān huò kě fú, jiū hé ér bēn, guān shǒu è bù kě jiù, fèi fàng ér ān zōng shè. yī huò huán wén, bìng qí rén yě. lǜ ěr zhǒng wǔ, dài yǒu qí shì, bù zài fāng cè, kě dé ér yán. rì zhě cāng jīng yún xiè, yán yùn jiāng qǐ, shàng tiān juàn mìng, shǔ hū suí shì. yú shì wǒ gāo zǔ wén huáng dì, yǐ hòu fù zhī zūn, zhōu qīn rù xiàng. bào biàn shǎn zuǒ, lóng fēi hàn dōng, zhū wèi jiǒng yú hán wèi, zé shén zhēng è xiǎng. jiǎo wáng qiān yú bā shǔ, zé líng shān sī lòu. sì zuì xián fú, jiǔ yǒu lè tuī, jīng lún wéi wò zhī jiān, yī ràng yán láng zhī nèi. zào wǒ qū xià, bù gēng qī yuè. shùn yǔ yǐ lái, shòu zhōng wèi yǒu rú sī zhī yì zhě. yǐ gù lín cháo gōng jǐ, shù jī wèi xīn, qīn lǎn wàn jī, píng zhāng bǎi xìng. jīng jīng shèn yú yù xiǔ, yì yì jù yú pēng xiān. qí liù hé wèi yī jiā, děng qián lí yú chì zǐ. yǒu chén bù lǜ, tiǎn nüè zhèng yú jiāng hú. xūn chǒu xiàng tú, jiàng fēng lǔ yú shā mò. qí diào mín yě rú bǐ, qí hé róng yě ruò zī. sàn mǎ niú yú shān lín, zhù jiàn jǐ wèi nóng qì. qiú mò xù yǐn, sòng xī xíng qīng. qīng yáo báo fù, jiā gěi rén zú. cāng kù liú yǎn yú lǐ lǘ, zhí gòng wěi shū yú tǎng zàng. qǐ dú shuǐ héng guàn xiǔ, cháng píng sù hóng ér yǐ zāi. jiā yǐ ài mín zhì guó, jié yòng ér dūn běn. shēn gēn gù dì, yīn hé ér jiàn huá. sì jìn cháo zōng, zhǐ yú jīng yì. xuán lǎn zòng guān, fú yú qí xià. xiá ěr yè hé, nèi wài zhī fú. kǎi zé yáng yì, xiū xiáng shào zhì. yī shì zhī máng, xián lài rén shòu. èr jì zhī zhì, kě wèi lóng píng. yáng wǎng chū, lì xuǎn qián pì. shī shū suǒ měi, mò zhī néng shàng. rán shèng rén qiān lǜ, shī yú zhī zi. yǐ zhèng wàn guó, qīng yì yuán liáng. fèi shǒu qì zhī zhǎng, lì bù cái zhī shù. zhào luàn zhī méng, yú shì hū zài. yì zāi jīn shàng zhī xíng jǐ yě, dú zhì zì xián, ān rěn jì kè. tà kuáng bèi wèi hùn dùn, gǒu zhèn dú wèi zì suī. shì fēi hǎo nìng, jù jiàn xìn chán. dí yuàn chéng liáng, chóu chóu gǔ ròu. xún xìng wú dù, qióng bīng jí wǔ. xǐ nù bù héng, qīn lí zhòng pàn. yù hé dǎo luò, sì zhú lú ér dá jiāng. chí dào yuán biān, jìng zhǎng chéng bǎi bàng hǎi. lí gōng bié guǎn zhī suǒ zài, chē zhé mǎ jī zhī suǒ xiàng, xián qiàn shān ér yīn gǔ, bì jié yáo ér gòu qióng. liáo shuǐ lǚ zhēng, jiān dīng zhuàng yú yì zhào. yī gǔ zhuǎn shū, bì lǎo yòu yú bǎi wàn. qín huāng qìng yú fēi zǒu, cán shí qióng yú shuǐ lù, zhēng shuì jǐn yú zhòng liǎn, mín lì dān yú láo zhǐ. shí fēn tiān xià, jiǔ wèi dào zéi. jīng jí lǚ yú què tíng, chái láng chōng yú dào lù. dài niú pèi dú, chuò gēng zhě lián gū zhú ér kòu huáng chí, chú yōu jí jīn, dà hū zhě jù guàn pú ér qǐ máng zé. qīng qiāng bái dí, piāo yí dào ér huáng jīn chì méi, tú lǘ zuǒ ér qiè hào. pù hái rú mǎng, jiāng shī ruò má. dí guó mǎn huà yì zhī zhōu, hú yuè rào hé luán zhī gǔ. sì hǎi bō zhèn ér bīng pàn, wǔ yuè chén fēi ér tǔ bēng. jù jī xīn yǐ dài rán, qián zhòng kǒu ér jì zuò. míng míng huáng zǔ, yí jué wú rén. hè hè zōng suí, miè wèi wáng guó. mǒu yǐ yōng yú, miù méng jiā huì. chéng qī yè zhī yú qìng, zī wǔ shì zhī kè chāng. suì de dì chén qī lǐ, jiā chēng gōng shì. diǎn xiāo wèi zhī jìn bīng, shǒu fēng táng zhī dà yǔ. yì wú zuò guān, zhuì liú zhī jué, bù jǔ qín wáng zhī shī. gǒu lì shè jì, zhuān zhī kě yě. fèi hūn lì míng, gǎn zūn gù shí. jīn biàn xìng jiǎ jìn yáng, fèng zūn dài dǐ. sǎo dìng xián luò, jí níng xiàn. fàng hòu zhǔ yú jiāng dū, fù xiān dì zhī hóng jī. gù pèi tiān yú yuán qǐn, cún sī mù yú cāng shēng. qǐ wèi yī zhāo, yán jí yú cǐ. shì bù huò jǐ, zhuī zēng gǎn xī. fán jué shì mín, yì lǚ háo jié. mǐn jiū shí nán, xiǎo dá quán móu. jiā yuàn guó chǐ, xuě hū jīn rì. cóng wǒ tóng méng, wú wèi èr zhì. yǒu yú cǐ méng, shén qí jí zhī. réng mìng yǐ cǐ shì cí, xí yù suǒ zài jùn xiàn, bìng mìng xí shū wù dé yīn yù wàng lùn jūn shì.
秋七月,壬子,以四郎元吉為太原郡守,留守晉陽宮,文武后事並委焉。義師欲西入關,移營於武德南。癸丑,將引帝立軍門,仗白旗而大號誓眾,文曰:「夫天地定位,否泰迭其盛衰。日月著明,虧昃貶其貞滿。惟神莫測,尚乃盈虛,矧茲王道,能無悔吝。克先帝世,炎漢商周,撥亂乘乾,多歷年所。厥嗣墜緒,時屬艱危,則其股肱宰衡,藩屏親戚,戮力同獎,推心翼戴。顛或可扶,糾合而奔,官守惡不可救,廢放而安宗社。伊、霍、桓、文,並其人也。率爾踵武,代有其事,布在方策,可得而言。日者蒼精雲謝,炎運將啟,上天眷命,屬乎隋室。於是我高祖文皇帝,以後父之尊,周親入相。豹變陝左,龍飛漢東,誅尉迥於韓魏,則神鉦遏響。剿王謙於巴蜀,則靈山斯鏤。四罪咸服,九有樂推,經綸帷幄之間,揖讓岩廊之內。造我區夏,不更期月。舜、禹以來,受終未有如斯之易者。以故臨朝恭己,庶績為心,親覽萬機,平章百姓。兢兢慎於馭朽,翼翼懼於烹鮮。齊六合為一家,等黔黎於赤子。有陳不率,殄虐政於江湖。獯丑相屠,降封虜於沙漠。其弔民也如彼,其和戎也若茲。散馬牛於山林,鑄劍戟為農器。求瘼恤隱,訟息刑清。輕徭薄賦,家給人足。倉庫流衍於里閭,職貢委輸於帑藏。豈獨水衡貫朽,常平粟紅而已哉。加以愛民治國,節用而敦本。深根固蒂,因河而踐華。肆覲朝宗,止於京邑。玄覽縱觀,弗逾岐下。遐邇葉和,內外禔福。凱澤洋溢,休祥紹至。一世之氓,咸賴仁壽。二紀之治,可謂隆平。揚往初,歷選前辟。詩書所美,莫之能尚。然聖人千慮,失於知子。以正萬國,輕易元良。廢守器之長,立不才之庶。兆亂之萌,於是乎在。異哉今上之行己也,獨智自賢,安忍忌刻。拓狂悖為混沌,苟鴆毒為恣睢。飾非好佞,拒諫信讒。敵怨誠良,仇讎骨肉。巡幸無度,窮兵極武。喜怒不恆,親離眾叛。御河導洛,肆舳艫而達江。馳道緣邊,徑長城百傍海。離宮別館之所在,車轍馬跡之所向,咸塹山而陻谷,畢結瑤而構瓊。遼水屢征,殲丁壯於億兆。伊谷轉輸,斃老幼於百萬。禽荒罄於飛走,蠶食窮於水陸,徵稅盡於重斂,民力殫於勞止。十分天下,九為盜賊。荊棘旅於闕廷,豺狼充於道路。帶牛佩犢,輟耕者連孤竹而寇潢池,鋤櫌棘矜,大呼者聚雚蒲而起芒澤。青羌白狄,剽夷道而□□黃巾赤眉,屠閭左而竊號。曝骸如莽,殭屍若麻。敵國滿畫鷁之舟,胡越繞和鸞之轂。四海波振而冰泮,五嶽塵飛而土崩。踞積薪以待然,鉗眾口而寄坐。明明皇祖,貽厥無人。赫赫宗隋,滅為亡國。某以庸愚,謬蒙嘉惠。承七葉之餘慶,資五世之克昌。遂得地臣戚里,家稱公室。典驍衛之禁兵,守封唐之大宇。義無坐觀,綴旒之絕,不舉勤王之師。苟利社稷,專之可也。廢昏立明,敢遵故實。今便興甲晉陽,奉尊代邸。掃定咸洛,集寧縣。放後主於江都,復先帝之鴻績。固配天於園寢,存司牧於蒼生。豈謂一朝,言及於此。事不獲己,追增感欷。凡厥士民,義旅豪傑。敏究時難,曉達權謀。家怨國恥,雪乎今日。従我同盟,無為貳志。有渝此盟,神其殛之。」仍命以此誓辭,檄喻所在郡縣,並命檄書勿得因御妄論軍勢。
dì xìng jiǎn zhì, dà dù huō rú, qián dài zì jīn yuǎn xián zhī shì, jiē yǐ shù shí xíng zhī, bù wèi qī dài, zì rán fǎn jīng hé yì, miào jǐn jī quán, lèi jiē rú cǐ. qí yì shì děng, gè yǐ míng dào xiān hòu wèi cì dì, fàn jiā xuān huì suī dé èr wèi guān. dì wèi xíng zhī děng yuē: wú tè wèi cǐ guān, shì xuān xíng huì, zhī suī fǔ yǐ dé. shǐ yuǎn zhě zhī yǒu zhēng wú zhàn, jiàn wǒ xīn yān. shì xī, cì yú qīng yuán, mù mǎ zhì yíng, jiē jù gāo xiǎn. lǎo ruò qiáo cǎi, dīng zhuàng xiū xī, yú hóu chān shǒu zhī dì, fēi niǎo bù tōng, wù lùn rén yě. dì nǎi jiāng shì zǐ jí dūn huáng gōng děng, lǜ jiā tóng shí shù, xún xíng yíng mù. cì bǐ qì zhàng jīng cū, zuò wò yǐn shí, liáng bǐng shēng dǒu, mǎ lǘ jī bǎo, dǎi hū pū lì, jiē qīn yuè zhī. rú yǒu bù zhōu, jí lìng cóng rén jí zhù, yì bù zé suǒ shǔ diǎn sī. gù wèi èr ér yuē: tiān xià shén qì, shèng rén dà bǎo, fēi fú mìng suǒ shǔ, dà gōng jì shì, bù kě wàng jū. suǒ yǐ nà kuí shì jiān, yú dēng dì wèi zhì fēng mù yǔ, xià huì zhū hóu. zì shí jué hòu, yīng tú shén zhòng. qǐ jī chuàng yè, wèi yǒu wú gōng ér dé dì wáng zhě yě. wú shēng zì gōng gōng, zhǎng yú guì qī, mù zhōu diǎn jùn, shào nián suǒ wèi, yàn lè cóng róng, huān yú shì jí. jī hán jiàn yì, jiàn ér wèi jīng, xiǎn zǔ jiān nán, wén ér bù mào. zài zī xíng yě, bìng yù bèi cháng. rú fú gōng qīn, kǒng wéi tiān zhǐ. ěr děng cóng wú, wù yù xiè dài. jīn yù bù yán ér zhì, gù wú suǒ yóu, shù yú zhě yuè wǒ kuān róng, zhì zhě cán ér gǎi guò. shì zǐ jí dūn huáng gōng qǐng yuē: jīng lún jī wù, yī rì wàn duān, qǔ jué yīng mó. sì fāng fú còu, huī xià qū chí, ér děng chéng zhī. zì yú cháng shì, qǐng fù sī cún. jù xì yǐ wén, kǒng pí shén sī. yòu lǜ jiāng zuǒ děng bù bèi wěi rèn, pō yǐ zì yí. dì yuē: shì hé yán yú shì hé yán yú huá yí bù fù, jué shǎng bù xíng, wú zhī zé yě. cuī fēng dǎo rèn, zhǎn jiāng qiān qí, ěr zhī wù yě. shēn gōu gāo lěi, tán xiào cóng róng, jiāng lì zhī yì yě. wú yōu zé ěr, jí yú wù yì lè, tuī xià gōng míng yǔ zhī, xián zì dāng nèi shěng, bù xián wú wú suǒ kuì. rán jìn yáng cóng wǒ, kě wèi tóng xīn zhī rén, jù fēi zhì mìng zhī shì. hàn chū, yǒu xiāo cáo, ér wú ěr bèi, jīn wǒ yǒu ěr bèi, ér wú xiāo cáo. tiān dào píng fēn, nǎi fù rú shì. xíng yǐ zì ài, wú zhī ěr huái. zì shì yǐ hòu, jì shì fèng mìng xuān zhǐ chēng jiào, bù wǔ jiān shì, gěi fù yī wù, jūn shū yǔ xí, shǎng fá kē tiáo, jiē fǔ chū fù, wèi yuè yuǎn jìn, dì huò kǒu chén shì xù, shǒu shū yì wèi, fā yán zhé zhōng, xià bǐ dāng lǐ, fēi fèng jìn zhǐ, suǒ sī mò néng cái dá. yì qí zhī xià, měi rì qiān yǒu yú rén, qǐng shǎng lùn xūn, gào yuān shēn qū, fù wén xī zhǐ, bǎi jì qiān duān, lái zhòng rú yún, guān zhě rú dǔ. dì chù duàn ruò liú, cháng wú yí zhì. rén rén dé suǒ, xián jǐn huān xīn. jiē tàn shén míng, wèi wèi tiān xià zhǔ yě.
帝性簡質,大度豁如,前代自矜遠嫌之事,皆以恕實行之,不為欺紿,自然反經合義,妙盡機權,類皆如此。其義士等,各以名到先後為次第,泛加宣惠、綏德二尉官。帝謂行之等曰:「吾特為此官,示宣行惠,知綏撫以德。使遠者知有徵無戰,見我心焉。」是夕,次於清源,牧馬置營,皆據高險。老弱樵採,丁壯休息,虞侯覘守之地,飛鳥不通,勿論人也。帝乃將世子及敦煌公等,率家僮十數,巡行營幕。次比器仗精粗,坐臥飲食,糧稟升斗,馬驢饑飽,逮乎仆隸,皆親閱之。如有不周,即令従人藉助,亦不責所屬典司。顧謂二兒曰:「天下神器,聖人大寶,非符命所屬,大功濟世,不可妄居。所以納揆試艱,虞登帝位;櫛風沐雨,夏會諸侯。自時厥後,膺圖甚眾。啟基創業,未有無功而得帝王者也。吾生自公宮,長於貴戚,牧州典郡,少年所為,晏樂従容,歡娛事極。饑寒賤役,見而未經,險阻艱難,聞而不冒。在茲行也,並欲備嘗。如弗躬親,恐違天旨。爾等従吾,勿欲懈怠。今欲不言而治,故無所尤,庶愚者悅我寬容,智者慚而改過。」世子及敦煌公請曰:「經綸機務,一日萬端,取決英謨。四方輻輳,麾下驅馳,兒等承之。自余常事,請付司存。巨細以聞,恐疲神思。又慮將佐等不被委任,頗以自疑。」帝曰:「是何言歟是何言歟華夷不附,爵賞不行,吾之責也。摧鋒蹈刃,斬將搴旗,爾之務也。深溝高壘,談笑従容,將吏之逸也。吾憂責爾,急於務逸樂,推下功名與之,賢自當內省,不賢吾無所愧。然晉陽従我,可謂同心之人,俱非致命之士。漢初,有蕭曹,而無爾輩,今我有爾輩,而無蕭曹。天道平分,乃復如是。行矣自愛,吾知爾懷。「自是以後,記室奉命宣旨稱教,部伍間事,給付一物,軍書羽檄,賞罰科條,接撫初附,慰悅遠近,帝或口陳事緒,手疏意謂,發言折中,下筆當理,非奉進旨,所司莫能裁答。義旗之下,每日千有餘人,請賞論勛,告冤申屈,附文希旨,百計千端,來眾如雲,觀者如堵。帝處斷若流,嘗無疑滯。人人得所,咸盡歡心。皆嘆神明,謂為天下主也。
rén yín, qiǎn tōng yì dài fū zhāng lún děng lǜ shī jīng lüè jī hú lí shí lóng quán wén chéng děng zhū jùn. bǐng chén, zhì yú xī hé, yǐn jiàn mín shù děng, lǐ jìng qí lǎo, āi fǔ qióng dú, zhèn dài qióng kùn, zhuó rèn xián néng, píng zhāng yù sòng. rì zè ér bà, wǎng yǒu suǒ yí. gù wèi zuǒ yòu yuē: xiàng zhī wǔ tiáo, huáng huáng yào dào, cōng míng wén sī, yǐ zhī jiàn jí, gū suǒ yǐ zì qiáng bù xī, wèi yì bīng zhī xiān shēng yě. réng zì zhù shòu lǎo rén qī shí yǐ shàng tōng yì cháo qǐng cháo sàn sān dài fū děng guān, jiào yuē: qǐ yán jiāng zhì, shì shǔ gāo nián, mào dié zhàng xiāng, lǐ yí yōu yì. lǎo rén děng nián yú qī shí, pú fú lěi bì, jiàn wǒ yì qí, huān yú jī rǎng. jīn lì zhī lǐ, zhī bù kě wèi, ròu bó zhī zī, lǜ qí duō què. shì jiā róng zhì, yǐ zhōu qí yǎng. jié jí bìng rú qián shòu. zì wài dāng tǔ háo juàn, yǐ zī chú shòu gè yǒu chà. guān zhī dà xiǎo, bìng dì zì shǒu zhù, liàng cái xù xiào, xián dé jué yí. kǒu wèn gōng néng, bǐ bù tíng chuò, suǒ sī wéi gěi gào shēn ér yǐ, ěr hòu suì wèi héng shì. dì tè shàn shū, gōng ér qiě jí, zhēn cǎo zì rú, bù jū cháng tǐ, ér cǎo jī sháo mèi kě ài. cháng yī rì zhù shòu qiān xǔ rén guān, gèng àn yù dé hǎo zhǐ, zǒu bǐ ruò fēi, shí qǐng ér qì. dé guān rén děng bù gǎn qǔ gào fú, qǐ bǎo shén bǐ zhī jī, suì gè fēn suǒ shòu guān míng ér qù.
壬寅,遣通議大夫張綸等率師經略稽胡、離石、龍泉、文成等諸郡。丙辰,至於西河,引見民庶等,禮敬耆老,哀撫煢獨,賑貸窮困,擢任賢能,平章獄訟。日昃而罷,罔有所遺。顧謂左右曰:「向之五條,惶皇要道,聰明文思,以之建極,孤所以自強不息,為義兵之先聲也。」仍自注授老人七十已上通議、朝請、朝散三大夫等官,教曰:「乞言將智,事屬高年,耄耋杖鄉,禮宜優異。老人等年餘七十,匍匐壘壁,見我義旗,歡逾擊壤。筋力之禮,知不可為,肉帛之資,慮其多闕。式加榮秩,以周其養。節級並如前授。」自外當土豪雋,以資除授各有差。官之大小,並帝自手注,量才敘效,鹹得厥宜。口問功能,筆不停輟,所司唯給告身而已,爾後遂為恆式。帝特善書,工而且疾,真草自如,不拘常體,而草跡韶媚可愛。嘗一日注授千許人官,更案遇得好紙,走筆若飛,食頃而訖。得官人等不敢取告符,乞寶神筆之跡,遂各分所授官名而去。
yǐ chǒu, zhāng lún děng xià lí shí jùn, qí tài shǒu yáng zi chóng wèi luàn bīng suǒ hài. chóng jí hòu zhǔ cóng dì yě, pō yǒu xué shí xìng lǐ, dì shén xī zhī. chóng xìng qiè ér wú mó, gù jí yú nán. rù zì què shǔ gǔ, cì yú líng shí xiàn. rén shù, lín yǔ shén, dùn yíng yú jiǎ hú bǎo. qù huò yì wǔ shí yú lǐ, cǐ xiàn xī běi kàng fén shuǐ, dōng jù huò tài shān, shǒu xiǎn zhī chōng, shì wèi jīn dài. xī jīng liú shǒu dài wáng, qiǎn xiāo jiāng shòu yá láng jiāng sòng lǎo shēng, lǜ jīng bīng èr wàn jù shǒu. yòu qiǎn zuǒ wǔ hòu dà jiāng jūn qū tū tōng, jiāng liáo dōng bīng jí xiāo guǒ děng shù wàn yú rén jù hé dōng, yǔ lǎo shēng xiàng yǐng xiǎng. réng mìng lín fén yǐ dōng zhū jùn, suǒ zài jūn mín chéng shǒu, bìng suí biàn shòu lǎo shēng qū tū děng zhēng fā. dì wén ér xiào yuē: yì zhào lí xīn, cǐ hé wèi yě. lǎo shēng rǔ xiù, wèi zhī shī lǎo zhī móu. qū tū dǎn báo, cháng wú qū tū zhī lǜ. zì fáng qīng dí, èr zi yǒu zhī. kǔn wài xiāng shí, jù fēi qí shì. qiě qū tū cháng pò xuán gǎn, shí rén wèi qí néng bīng. lǎo shēng shù shèng qún dào, zì xǔ kān dāng dí. wú shí zhī tú, yīn xiāng chǎn fù, wèi qí bì néng zhì wǒ, bù qiǎn yuán bīng. wǒ ruò huǎn yǐ chí zhī, bǐ bì yǐ wú wèi qiè. chū qí bù yì, bù guò yī liǎng yuè jiān, bìng dāng qín zhī. wú wú yōu yě. yú shí qiū lín wèi zhǐ, dào lù ní shēn. dì nǎi mìng fǔ zuǒ shěn shū ān cuī shàn wèi děng, jiān qiǎn léi bīng wǎng tài yuán, gèng yùn yī yuè liáng, yǐ dài kāi jì.
乙丑,張綸等下離石郡,其太守楊子崇為亂兵所害。崇即後主従弟也,頗有學識性理,帝甚惜之。崇性怯而無謨,故及於難。入自雀鼠谷,次於靈石縣。壬戍,霖雨甚,頓營於賈胡堡。去霍邑五十餘里,此縣西北抗汾水,東拒霍太山,守險之沖,是為襟帶。西京留守代王,遣驍將獸牙郎將宋老生,率精兵二萬拒守。又遣左武侯大將軍屈突通,將遼東兵及驍果等數萬餘人據河東,與老生相影響。仍命臨汾以東諸郡,所在軍民城守,並隨便受老生、屈突等徵發。帝聞而笑曰:「億兆離心,此何為也。老生乳臭,未知師老之謀。屈突膽薄,嘗無曲突之慮。自防輕敵,二子有之。閫外相時,俱非其事。且屈突嘗破玄感,時人謂其能兵。老生數勝群盜,自許堪當敵。無識之徒,因相諂附,謂其必能制我,不遣援兵。我若緩以持之,彼必以吾為怯。出其不意,不過一兩月間,並當擒之。吾無憂也。」於時秋霖未止,道路泥深。帝乃命府佐沈叔安、崔善為等,間遣羸兵往太原,更運一月糧,以待開霽。
jiǎ zǐ, yǒu bái yī yě lǎo, zì yún huò tài shān qiǎn lái, yì dì qǐng yè. dì hóng dá zhì lǐ, bù yǔ shén guài, dǎi hū fú dào, yì yǐ zhì yí, wèi zhī shēn xìn. mén rén bù gǎn yǐ wén, cǐ lǎo nǎi cì dì xíng yíng, lù zuǒ bài jiàn. dì xì wèi zhī yuē: shén běn bù cè, qīng hé dé jiàn qīng fēi shén lèi, qǐ qí shén yán yě lǎo duì yuē: mǒu shì shān cí, shān zhōng wén yǔ: qiǎn yǔ dà táng huáng dì yún: ruò wǎng huò yì, yí dōng nán bàng shān qǔ lù, bā yuè chū yǔ zhǐ, wǒ dāng wèi dì pò zhī, kě wèi wú lì cí miào yě. dì shì qiǎn àn xíng, bàng shān xiàng huò yì, dào lù suī jùn, bīng wǎng xíng ér chéng zhōng bù jiàn. ruò qǔ dà lù, qù xiàn shí lǐ, chéng shàng rén jí yáo jiàn bīng lái. dì yuē: xíng féng zhì yǔ, rén duō pí shī, jiǎ zhàng fēi jīng, hé kě lìng rén yuǎn jiàn qiě yù yòng quán jué, nán wèi zhī qiǎo, shān shén shì wú cǐ lù, kě wèi zhǐ zōng. yǔ jì yǒu zhēng, wú cóng shén yě. rán cǐ shén bù qī zhào xiāng zi, yì yīng wú fù yú gū. gù zuǒ yòu xiào yǐ wèi lè. bǐng yín, tū jué shǐ bì shǐ dá guān jí shī tè qín děng xiān bào, yǐ qiǎn bīng mǎ shàng dào, jì rì dāng zhì. dì yuē: dì míng jiǎ hú, zhī hú jiāng zhì. tiān qí jiǎ wú cǐ hú, yǐ chéng wáng yè yě.
甲子,有白衣野老,自雲霍太山遣來,詣帝請謁。帝弘達至理,不語神怪,逮乎佛道,亦以致疑,未之深信。門人不敢以聞,此老乃伺帝行營,路左拜見。帝戲謂之曰:「神本不測,卿何得見卿非神類,豈其神言「野老對曰:「某事山祠,山中聞語:『遣語大唐皇帝云:若往霍邑,宜東南傍山取路,八月初雨止,我當為帝破之,可為吾立祠廟也。』帝試遣案行,傍山向霍邑,道路雖峻,兵枉行而城中不見。若取大路,去縣十里,城上人即遙見兵來。」帝曰:「行逢滯雨,人多疲濕,甲仗非精,何可令人遠見且欲用權譎,難為之巧,山神示吾此路,可謂指蹤。雨霽有徵,吾従神也。然此神不欺趙襄子,亦應無負於孤。」顧左右笑以為樂。丙寅,突厥始畢使達官、級失、特勤等先報,已遣兵馬上道,計日當至。帝曰:地名賈胡,知胡將至。天其假吾此胡,以成王業也。」
jǐ sì, xíng yáng zéi shuài lǐ mì qiǎn shǐ sòng kuǎn zhì shū, qǐng yǔ dì hé cóng. dì dà yuè, wèi dà láng èr láng děng yuē: jié zéi nán róu, qiáng hú běi fù, suǒ yōu cǐ bèi, jīn bìng guī xīn. zhǔ shàng zhì zài guò jiāng, jīng dū yōu sǐ bù xiá, tiān xià kě chuán xí ér dìng. hé lè rú zhī. chū, lǐ mì yǔ yáng xuán gǎn tóng nì, gǎn zhū ér mì wáng mìng, tóu dōng jùn zéi shuài dí ràng. ràng zhī mì shì pú shān gōng zhī zǐ, pō dú hàn shū, nà ér lǐ zhī, tuī wèi móu zhǔ. mì yǐ bǎi xìng jī bì, shuō lái jù luò kǒu cāng, tún shǒu wǔ láo zhī xiǎn. mì zì fù jiù fēng wèi wèi gōng, hào dí ràng wèi sī tú gōng. ràng suǒ bù bīng, bìng qí jì jiān yú liè zhī shǒu, shàn yòng zhǎng qiāng. huá zōu lóng jiù xì mǎ suǒ xiàng jiāng dū zhě, duō wèi ràng suǒ jié. gù qí bīng ruì yú tā zéi, jiā yǐ mì shì táo xíng zhī rén, tóng shǒu chōng yào suí zhǔ yǐ lǐ shì dāng wáng, yòu yǒu táo lǐ zhī gē, wèi mì yīng yú fú chèn, gù bù gǎn xī gù, yóu jiā dàn zhī. mì suī wèi ràng suǒ tuī, kǒng qí tú jǐ, gōng jiǎn zì lì, bù yī shū shí. suǒ jū zhī shì, jī shū ér yǐ. zǐ nǚ zhēn wán, yī wú suǒ qǔ. zhèn dài pín fá, jìng lǐ bīn kè. gù hé biàn jiān jué liáng zhī shì duō wǎng yī zhī. mì yòu xíng yí miǎo xiǎo, ràng fú zhī jì, suì móu shā ràng, ér bìng qí zhòng. mì yǐ yáng dì bù lái, dí ràng yǐ sǐ, zuò duì áo cāng, biàn yǒu zì jīn zhī zhì. zuò shū yǔ dì, yǐ tiān xià wèi jǐ rèn, lǚ yǒu dà yán qí shū duō bù lù, dà lüè yún: yù dì wèi méng jīn zhī huì, yì shāng xīn yú mù yě, zhí zi yīng yú xián yáng. qí zhǐ yǐ shā hòu zhǔ, zhí dài wáng wèi yì. dì lǎn shū dǐ zhǎng, wèi suǒ qīn yuē: mì kuā dàn bù dá tiān mìng, shì suǒ yǐ wèi wú jù dōng dōu zhī bīng, shǒu chéng gāo zhī è gèng mì hán péng, mò rú yòng mì. yí bēi cí tuī jiǎng, yǐ jiāo qí zhì, shǐ qí bù yú. yú wǒ dé rù guān, jù pú jīn ér tún yǒng fēng, zǔ xiáo hán ér lín yī luò. dōng kàn qún zéi yù bàng zhī shì, wú rán hòu wèi qín rén zhī yú fù yǐ. jì shì chéng zhǐ, bào mì shū yuē: qǐng zhě kūn shān huǒ liè, hǎi shuǐ qún fēi, chì xiàn qiū xū, qián lí tú tàn. bù yī shù zú, yōu chú jí jīn, zhēng dì tú wáng, hú míng fēng qǐ. yì yì jīng luò, qiáng nǔ wéi chéng. hū zhōu yuán, jiāng shī mǎn lù. zhǔ shàng nán xún, fàn jiāo zhōu ér wàng fǎn. xiōng nú běi chì, jiāng bèi fā yú yī chuān. niǎn shàng wú yú, qún xià jié shé. dà dào yí guó, mò zhī gǎn zhǐ. hū yān zhì cǐ, zì yí yī qī, qī bǎi nián zhī jī, qióng yú èr shì. zhōu qí yǐ wǎng, shū qì yǐ hái, bāng guó lún xū, wèi yǒu rú sī zhī kù zhě yě. zé wǒ gāo zǔ zhī yè, jǐ zhuì yú dì. wú suī yōng liè, xìng chéng yú xù, chū wèi bā shǐ, rù diǎn bā tún, wèi wèi wèi gāo, zú chéng fēi jiàn. sù cān dāng shì, mǐn fǔ dāo róng. cóng róng píng bó zhī jiān, shuí yún bù kě. dàn diān ér bù fú, tōng xián suǒ zé. zhǔ yōu chén rǔ, wú yì tú rán. děng yuán gōng ér liú tì, jí jiǎ shēng zhī tòng kū. suǒ yǐ zhàng qí tóu mèi, dà huì yì bīng, suī fǔ hé shuò, hé qīn fān sāi. gòng kuāng tiān xià, zhì zài zūn suí. yǐ dì jiàn jī ér zuò, yī rì qiān lǐ, jī míng qǐ wǔ, bào biàn xiān biān. yù yǔ dāng tú, yù lái zhōng tǔ. bīng lín jiá rǔ, jiāng guān zhōu dǐng. yíng tún áo cāng, kù sì hàn wáng. qián qiǎn jiǎn shū, qū wèi chún chǐ. jīn rǔ lái zhǐ, mò wǒ kěn gù. tiān shēng zhēng mín, bì yǒu sī mù, dāng jīn wèi mù, fēi zi ér shuí lǎo fū nián yú zhī mìng, yuàn bù jí cǐ. xīn dài dà dì, pān lín fù yì. wéi jì zǎo yīng tú lù, yǐ níng zhào shù. zōng méng zhī zhǎng, shǔ jí jiàn róng. fù fēng yú táng, sī róng zú yǐ. yì shāng xīn yú mù yě, suǒ bù rěn yán. zhí zi yīng yú xián yáng, fēi gǎn wén mìng. fén jìn zuǒ yòu, shàng xū ān jí, méng jīn zhī huì, wèi xiá bo qī. jīn rì luán yú nán xìng, kǒng tóng yǒng jiā zhī shì. gù cǐ zhōng yuán, jū wèi mào cǎo, xìng yán gǎn tàn, shí jiù yú huái. tuō zhī dòng jìng, chí shù yí bào. wèi miàn xū jīn, yòng zēng láo zhěn. míng lì zhī dì, fēng dí zòng héng. shēn shèn chuí táng, miǎn zī hóng yè. mì dé dì shū shén yuè, shì qí bù xià yuē: táng gōng jiàn tuī, tiān xià bù zú dìng yě. suì zhù yì dōng dōu, wú xīn wài lüè.
己巳,滎陽賊帥李密遣使送款致書,請與帝合従。帝大悅,謂大郎、二郎等曰:「傑賊南柔,強胡北附,所憂此輩,今並歸心。主上志在過江,京都憂死不暇,天下可傳檄而定。何樂如之。」初,李密與楊玄感同逆,感誅而密亡命,投東郡賊帥翟讓。讓知密是蒲山公之子,頗讀《漢書》,納而禮之,推為謀主。密以百姓飢弊,說來據洛口倉,屯守武牢之險。密自復舊封為魏公,號翟讓為司徒公。讓所部兵,並齊濟間漁獵之手,善用長槍。華騶、龍廄、細馬所向江都者,多為讓所劫。故其兵銳於他賊,加以密是逃刑之人,同守衝要隋主以李氏當王,又有桃李之歌,謂密應於符讖,故不敢西顧,尤加憚之。密雖為讓所推,恐其圖己,恭儉自勵,布衣蔬食。所居之室,積書而已。子女珍玩,一無所取。賑貸貧乏,敬禮賓客。故河汴間絕糧之士多往依之。密又形儀眇小,讓弗之忌,遂謀殺讓,而並其眾。密以煬帝不來,翟讓已死,坐對敖倉,便有自矜之志。作書與帝,以天下為己任,屢有大言(其書多不錄),大略云:欲帝為盟津之會,殪商辛於牧野,執子嬰於咸陽。其旨以殺後主,執代王為意。帝覽書抵掌,謂所親曰:「密誇誕不達天命,適所以為吾拒東都之兵,守成皋之阨更覓韓、彭,莫如用密。宜卑辭推獎,以驕其志,使其不虞。於我得入關,據蒲津而屯永豐,阻崤函而臨伊洛。東看群賊鷸蚌之勢,吾然後為秦人之漁父矣。」記室承旨,報密書曰:「頃者崑山火烈,海水群飛,赤縣丘墟,黔黎塗炭。布衣戍卒,櫌鋤棘矜,爭帝圖王,狐鳴蜂起。翼翼京洛,強弩圍城。膴周原,殭屍滿路。主上南巡,泛膠舟而忘返。匈奴北熾,將被發於伊川。輦上無虞,群下結舌。大盜移國,莫之敢指。忽焉至此,自貽伊戚,七百年之基,窮於二世。周齊以往,書契以還,邦國淪胥,未有如斯之酷者也。則我高祖之業,幾墜於地。吾雖庸劣,幸承餘緒,出為八使,入典八屯,位未為高,足成非賤。素餐當世,僶俛叨榮。従容平、勃之間,誰雲不可。但顛而不扶,通賢所責。主憂臣辱,無義徒然。等袁公而流涕,極賈生之慟哭。所以仗旗投袂,大會義兵,綏撫河朔,和親蕃塞。共匡天下,志在尊隋。以弟見機而作,一日千里,雞鳴起舞,豹變先鞭。御宇當塗,聿來中土。兵臨郟鄏,將觀周鼎。營屯敖倉,酷似漢王。前遣簡書,屈為唇齒。今辱來旨,莫我肯顧。天生蒸民,必有司牧,當今為牧,非子而誰老夫年逾知命,願不及此。欣戴大弟,攀鱗附翼。惟冀早膺圖籙,以寧兆庶。宗盟之長,屬籍見容。復封於唐,斯榮足矣。殪商辛於牧野,所不忍言。執子嬰於咸陽,非敢聞命。汾晉左右,尚須安輯,盟津之會,未暇卜期。今日鑾輿南幸,恐同永嘉之勢。顧此中原,鞠為茂草,興言感嘆,實疚於懷。脫知動靜,遲數貽報。未面虛襟,用增勞軫。名利之地,鋒鏑縱橫。深慎垂堂,勉茲鴻業。」密得帝書甚悅,示其部下曰:「唐公見推,天下不足定也。」遂注意東都,無心外略。
liú wén jìng zhī shǐ fān yě lái chí, ér tū jué bīng mǎ wèi zhì, shí yǒu liú yán zhě yún: tū jué yù yǔ wǔ zhōu nán rén, chéng xū yǎn xí tài yuán. dì jí wén wǔ guān rén jí dà láng èr láng děng, ér wèi zhī yuē: yǐ tiān zàn wǒ ér yán, yīng wú cǐ shì. yǐ rén shì jiàn jī ér fā, wú yǒu bù wèi. cǐ xíng qiǎn wú dāng tū jué wǔ zhōu zhī dì, hé yǒu bù lái zhī lǐ. zhū gōng yì wèi hé yì zhě yǐ lǎo shēng tū jué xiāng qù bù yáo, lǐ mì jué kuáng, jiān móu nán cè. tū jué jiàn lì zé xíng, wǔ zhōu shì hú zhě yě. tài yuán yī dōu zhī huì, yì bīng jiā shǔ zài yān. yú fū suǒ lǜ, fú tīng jiào zhǐ. dì gù wèi dà láng èr láng děng yuē: ěr bèi rú hé duì yuē: wǔ zhōu wèi jí ér zhì mǎn, tū jué shǎo xìn ér tān lì, wài suī xiāng fù, nèi shí xiāng cāi. tū jué bì yù yuǎn lí tài yuán, níng kěn jìn wáng mǎ yì, wǔ zhōu xī qí cǐ shì, bì wèi tóng móu. yòu cháo tíng jì wén táng guó jǔ bīng, yōu yú bù xiá, jīng dū liú shǒu, tè wèi yì qí, suǒ yǐ xiāo jiāng jīng bīng, lín cì zài jìn. jīn ruò què hái, zhū jūn bù zhī qí gù, gèng xiāng kǒng dòng, bì yǒu biàn shēng. yíng zhī nèi wài jiē wèi jìn dí. yú shì tū jué, wǔ zhōu bù móu tóng zhì, lǎo shēng qū tū zhuī bēn jìng lái, jìn què miàn nán, tuì qióng zì běi. hái wú suǒ rù, wǎng wú suǒ zhī. wèi nì xiān chén, jìn yú sī yǐ. qiě jīn lái hé shū bèi yě, rén mǎ wú yōu, zuò zú yǒu liáng, xíng jí dé zhòng. lǐ mì liàn yú cāng mǐ, wèi huáng yuǎn lüè. lǎo shēng qīng zào, pò zhī bù yí. dìng yè qǔ wēi, zài zī yī jué. zhū rén bǎo jiā ài mìng, suǒ wèi yán zhī zhě yě. ér děng juān qū lì zhàn, kě wèi xíng zhī zhě yě. gēng zhī zì yǒu qí rén, qǐng wú tā wèn. yǔ bà jìn jūn, ruò bù shā lǎo shēng ér qǔ huò yì, ér děng gǎn yǐ sǐ xiè. dì xǐ yuē: ěr móu dé zhī, wú qí jué yǐ. sān zhàn cóng èr, hé jí yú yán. nuò fū zhī tú, jǐ bài nǎi gōng shì ěr. bǐng zǐ, tài yuán yùn liáng rén děng zhì. bā yuè jǐ mǎo, lín zhǐ. dì zhǐ huò tài shān ér yán yuē: cǐ shén zhī yǔ, xìn ér yǒu zhēng. fēng nèi míng shān, lǐ xǔ zhū hóu yǒu shì. nǎi mìng suǒ bù xiāng rén shè cí zhì jì yān. gēng chén, mìng zhū jūn pù xíng zhuāng, zhěng kǎi zhàng. xīn sì, dàn, fā yǐn, shān dào ér qū huò yì, qī shí yú lǐ. chū xíng, wù shén, é ér qiū jǐng chéng míng. dì wèi dà láng èr láng yuē: jīn rì zhī xíng, zài qīng liǎng jiāng. jǐng sè rú cǐ, tiān shì wèi rén. wéi kǒng lǎo shēng qiè ér bù zhàn, bì mén chéng shǒu. qí ruò zhī hé dà láng èr láng qǐ dì yuē: lǎo shēng chū zì hán wēi, yǒng ér wú zhì, tǎo bǔ xiǎo dào, pō yǒu míng shēng. jīn lái jū cǐ, bì dāng dà méng shǎng láo. ruò bù chū zhàn, sǐ zài bù yí. qīng qí tiāo zhī, wú yōu bù chū. rú qí gù shǒu, biàn kě wū qí xiāng yǐn, miù wèi chéng jié. bǐ wú shí jiě, bù zhī yuǎn dà, wèi qí zuǒ yòu tǐ xī fán yōng qún xiǎo, xiāng cāi zì chéng yí zǔ. wú fáng mì xiāng biǎo zòu, bù fèi chuán shǒu jīng dū. xiǎo huì zhī rén, sī cǐ jiě shì, yǐ cǐ liàng zhī, lái zhàn bù huò. dì yuē: lǎo shēng bù néng nì zhàn jiǎ hú, wú zhī wú néng wèi yě. ěr děng chóu zhī, miào jǐn qí shí. shì rì wèi shí, dì jiāng huī xià zuǒ yòu qīng qí shù bǎi, xiān dào huò yì chéng dōng, qù wǔ liù lǐ, yǐ dài bù bīng zhì. fāng yù xià yíng, qiě qiǎn dà láng èr láng gè jiāng shù shí qí bī qí chéng, xíng shì zhàn dì. dì fēn suǒ jiāng rén wèi shí shù duì, xún qí chéng dōng nán ér xiàng xī nán, wǎng wǎng zhǐ huī, shì ruò ān yíng ér gōng chéng zhě, réng qiǎn yīn kāi shān jí zhuī mǎ bù děng hòu jūn. lǎo shēng zài chéng shàng, yáo jiàn hòu jūn yù lái, zhēn zhí wèi bī qí chéng zhì yíng. nǎi cóng nán mén dōng mén liǎng dào yǐn bīng ér chū, zhòng jiāng sān wàn xǔ rén. dì lǜ qí bèi chéng bù kěn yuǎn dòu, nǎi bù lēi suǒ jiāng qí bīng mǎ zuǒ yòu jūn, dà láng lǐng zuǒ jūn, nǐ tún qí dōng mén, èr láng jiāng yòu jūn, nǐ duàn qí nán mén zhī lù. réng mìng xiǎo suō, wěi ruò bì zhī. jì ér lǎo shēng jiàn dì bīng què, wèi wèi wèi jǐ, guǒ yǐn bīng gèng qián, qù chéng lǐ yú ér zhèn. yīn kāi shān děng suǒ zhuī bù bīng, qián jūn tǒng liè fāng zhèn, yǐ dāng lǎo shēng zhōng jūn, hòu jūn xiāng xù ér zhì. wèi jí zhàn, dì mìng dà láng èr láng yī qián bù fèn, chí ér xiàng mén. yì bīng qí hū ér qián, hóng chén àn hé, gǔ wèi jí dòng, fēng rèn yǐ jiāo, xiǎng ruò shān bēng, chéng lóu jiē zhèn. dì nǎi chuán yán yǐ zhǎn sòng lǎo shēng, suǒ bù zhòng wén ér dà luàn, shě zhàng ér zǒu, zhēng bēn suǒ chū zhī mén, mén yǐ dà láng èr láng xiān suǒ tún shǒu, xuán mén bù fā. lǎo shēng qǔ rù bù dé, chéng shàng rén xià shéng yǐn zhī, lǎo shēng pān shéng yù shàng, qù dì zhàng yú, jūn tóu lú jūn è suǒ bù rén děng, tiào yuè jí ér zhǎn zhī, chuán shǒu yì dì. yú shì bīng suí suǒ xiàng fèn jī, jìn bù kě zhǐ. shù lǐ zhī jiān, xuè liú bì dì, jiāng shī xiāng zhěn. rì yù jiāng luò, dì jiàn zhàn shì xīn ruì, réng mìng dēng chéng. shí wú gōng jù, ròu báo ér shàng. zì shēn zhì yǒu, suì píng huò yì. dì shì zhàn dì, chuàng rán wèi zuǒ yòu yuē: hé dōng yǐ lái, gū zhī suǒ shǐ, bǎi xìng jiàn yì qí yǒu chéng jié. lǎo shēng suǒ bī, zhì yú tú tàn. luàn bīng zhī xià, shàn è bù fēn, huǒ shāo kūn shān, shuí lùn yù shí. wú fáng sǐ rén zhī nèi, dà yǒu chì xīn yú wǒ zhě yě. qǔ lái bù dé, jí cǐ zhàn wáng, shēng wèi bèi zhī, méi yǒu yú hèn, jìng ér sī zhī, liáng shēn tòng xī. cóng jīn yǐ qù, dāng yǐ wén dé lái zhī, bù fù yòng bīng gē yǐ. qí pò huò yì, gōng zhàn rén děng yǒu xūn zhě, bìng yī gé shòu shǎng. shì bù yú rì, wéi yǒu tú lì yī sè, xūn sī yí qǐng, jiào yuē: yì bīng qǔ rén, shān cáng hǎi nà, dǎi hū tú lì, yì wú qì zhě. jí zhe xūn jī, suǒ sī zhì yí, lǎn qí suǒ qǐng, kě wèi tài xī. qǐ yǒu shǐ shí zhī jiān, bù biàn guì jiàn, yōng xūn zhī cì, biàn yǒu děng chà. yǐ cǐ lùn gōng, jiāng hé yǐ quàn. qíng ér wèi wáng, yì hé fáng yě. shǎng yí cóng zhòng, wú qí yǔ zhī. zhū bù qǔ jí tú lì zhēng zhàn yǒu gōng xūn zhě, bìng cóng běn shǎi xūn shòu.
劉文靜之使蕃也來遲,而突厥兵馬未至,時有流言者云:「突厥欲與武周南人,乘虛掩襲太原。」帝集文武官人及大郎、二郎等,而謂之曰:「以天贊我而言,應無此勢。以人事見機而發,無有不為。此行遣吾當突厥、武周之地,何有不來之理。諸公意謂何「議者以老生突厥相去不遙,李密譎誑,奸謀難測。突厥見利則行,武周事胡者也。太原一都之會,義兵家屬在焉。愚夫所慮,伏聽教旨。帝顧謂大郎、二郎等曰:「爾輩如何「對曰:「武周位極而志滿,突厥少信而貪利,外雖相附,內實相猜。突厥必欲遠離太原,寧肯近亡馬邑,武周悉其此勢,必未同謀。又朝廷既聞唐國舉兵,憂虞不暇,京都留守,特畏義旗,所以驍將精兵,鱗次在近。今若卻還,諸軍不知其故,更相恐動,必有變生。營之內外皆為勁敵。於是突厥,武周不謀同至,老生、屈突追奔競來,進闕面南,退窮自北。還無所入,往無所之。畏溺先沉,近於斯矣。且今來禾菽被野,人馬無憂,坐足有糧,行即得眾。李密戀於倉米,未遑遠略。老生輕躁,破之不疑。定業取威,在茲一決。諸人保家愛命,所謂言之者也。兒等捐軀力戰,可謂行之者也。耕織自有其人,請無他問。雨罷進軍,若不殺老生而取霍邑,兒等敢以死謝。」帝喜曰:「爾謀得之,吾其決矣。三占従二,何籍輿言。懦夫之徒,幾敗乃公事耳。」丙子,太原運糧人等至。八月己卯,霖止。帝指霍太山而言曰:「此神之語,信而有徵。封內名山,禮許諸侯有事。」乃命所部鄉人設祠致祭焉。庚辰,命諸軍曝行裝,整鎧仗。辛巳,旦,發引,山道而趨霍邑,七十餘里。初行,霧甚,俄而秋景澄明。帝謂大郎、二郎曰:「今日之行,在卿兩將。景色如此,天似為人。唯恐老生怯而不戰,閉門城守。其若之何「大郎、二郎啟帝曰:「老生出自寒微,勇而無智,討捕小盜,頗有名聲。今來居此,必當大蒙賞勞。若不出戰,死在不疑。輕騎挑之,無憂不出。如其固守,便可誣其相引,謬為誠節。彼無識解,不知遠大,為其左右體悉凡庸群小,相猜自成疑阻。無妨密相表奏,不廢傳首京都。小慧之人,思此解事,以此量之,來戰不惑。」帝曰:「老生不能逆戰賈胡,吾知無能為也。爾等籌之,妙盡其實。」是日未時,帝將麾下左右輕騎數百,先到霍邑城東,去五六里,以待步兵至。方欲下營,且遣大郎、二郎各將數十騎逼其城,行視戰地。帝分所將人為十數隊,巡其城東南而向西南,往往指麾,似若安營而攻城者,仍遣殷開山急追馬步等後軍。老生在城上,遙見後軍欲來,真直謂逼其城置營。乃従南門、東門兩道引兵而出,眾將三萬許人。帝慮其背城不肯遠斗,乃部勒所將騎兵馬左右軍,大郎領左軍,擬屯其東門,二郎將右軍,擬斷其南門之路。仍命小縮,偽若避之。既而老生見帝兵卻,謂為畏己,果引兵更前,去城裡余而陣。殷開山等所追步兵,前軍統列方陣,以當老生中軍,後軍相續而至。未及戰,帝命大郎、二郎依前部分,馳而向門。義兵齊呼而前,紅塵暗合,鼓未及動,鋒刃已交,響若山崩,城樓皆振。帝乃傳言已斬宋老生,所部眾聞而大亂,舍仗而走,爭奔所出之門,門已大郎、二郎先所屯守,懸門不發。老生取入不得,城上人下繩引之,老生攀繩欲上,去地丈余,軍頭盧君諤所部人等,跳躍及而斬之,傳首詣帝。於是兵隨所向奮擊,禁不可止。數里之間,血流蔽地,殭屍相枕。日欲將落,帝見戰士心銳,仍命登城。時無攻具,肉薄而上。自申至酉,遂平霍邑。帝視戰地,愴然謂左右曰:「河東已來,孤之所使,百姓見義旗有誠節。老生所逼,至於塗炭。亂兵之下,善惡不分,火燒崐山,誰論玉石。無妨死人之內,大有赤心於我者也。取來不得,及此戰亡,生未被知,沒有餘恨,靜而思之,良深痛惜。従今已去,當以文德來之,不復用兵戈矣。其破霍邑,攻戰人等有勛者,並依格受賞。」事不逾日,惟有徒隸一色,勛司疑請,教曰:「義兵取人,山藏海納,逮乎徒隸,亦無棄者。及著勳績,所司致疑,覽其所請,可為太息。豈有矢石之間,不辯貴賤,庸勛之次,便有等差。以此論功,將何以勸。黥而為王,亦何妨也。賞宜従重,吾其與之。諸部曲及徒隸征戰有功勳者,並従本色勛授。」
rén wǔ, dì yǐn huò yì chéng nèi lǎo shēng wén wǔ zhǎng yòu jiàn ér láo zhī yuē: lǎo shēng zhī wài, gū wú suǒ jiù. zòng qīng bù chéng yú gū, yì dāng yǐ chì xīn xiāng yǎng. nǎi jié jí shòu guān, yǔ yuán cóng rén qí děng. qí dīng zhuàng shèng bīng zhě, jí qiǎn cóng jūn, pèi zuǒ yòu lǐng jūn dà dū dū, hái qǔ qí tóng sè tóng dǎng, zì xiāng tǒng chù zhī, bù wèi yí yì. fú jiàng zhī tú, bù shèng xǐ yuè, xīn ruò zài shēng. qí yǒu guān zhōng rén yù hái zhě, jí shòu wǔ pǐn sàn guān fàng hái. nèi wài xián yuè, xián sī bào xiào. réng mìng zàng sòng lǎo shēng yǐ běn guān zhī lǐ. zì shì yǐ hòu, wèi guī fù zhě, wú wèn xiāng cūn bǎo wù, xián yú guì jiàn, xián qiǎn shū zhāo wèi zhī, wú yǒu bù zhì. qí lái yì jūn zhě, dì bìng jié jí shòu cháo sàn dài fū yǐ shàng guān. zhì yú yì mín dào shì, yì qǐng xiào lì. jiào yuē: yì qí bō luàn, shù pǐn lái sū, lèi jù qún fēn, wú sī bù zhì. nǎi yǒu chū zì qīng xī, yuǎn cí dān zào. jiù rén jiān ér qí wù, cóng róng mǎ yǐ tóng chén. xián yuàn jiě jīn, fù zī jī yè. suī yù wù yòng, zhòng wéi qí qǐng. yì mín dào shì děng, chéng yǒu kě jiā, bìng yī qián shòu. rén huò yǐ shòu guān tài gāo jiàn dì zhě, dì yuē: bù lìn jué shǎng, hàn shì yǐ xìng. bǐ wū kě fēng, táng zhī shèng dé. wú fāng jī gǔ, gǎn bù zūn xíng. tiān xià zhī lì, yì wú dú xiǎng. lǜ tǔ jiē guì yú wǒ, qǐ bù yì zūn hū qiě huáng suí bài huài, gè guī yú cǐ. yàn mén jiě wéi zhī xiào, dōng dōu yuán tái zhī xūn, zài nán jí xǔ shòu dài fū, miǎn huò zé wéi jiā xiǎo wèi. suǒ yǐ shì wú dòu zhì, jiāng yǒu duò xīn. bǎn dàng fēn bēng, zhì yú jīn rì. fù chē míng jiàn, shuí gǎn xiào yóu. rán yì shǐ wài kòu jì yú zhī tú, cháng shòu wú guò cǐ yě. yòu jiā guān wèi fǔ, hé rú yòng bīng shā lù hǎo shēng rèn shǎng, wú jué qí yōu. dāng yǐ bù rì ér dìng tiān xià, fēi qīng děng xiǎo jiàn suǒ jí. bǐng shù, rù lín fén jùn, láo fǔ rèn yòng jùn nèi guān mín, yī rú huò yì. gēng yín, sù yú jiàng jùn xī běi zhī gǔ shān. cǐ shān dì wèi tǎo bǔ dà shǐ shí jiù tíng yíng suǒ, gù dòu ér sù yān. qù jiàng shí yú lǐ, jiàng chéng bù xià. shì rì xiǎo, gǔ shān xī běi yǒu dà fú yún, sè huò zǐ huò chì, shì huá gài lóu què zhī xíng. xū yú, yǒu bào fēng chuī lái, xiàng yíng ér lín dì suǒ jū zhàng shàng. dì zhǐ jiàng chéng ér wèi bàng shì yuē: fēng yún rú cǐ jiàn cóng, bǐ hé bù dá zhī shén. réng mìng chú rén, míng rì xià chéng ér hòu jìn shí. xīn mǎo, dì guān bīng yú jiàng chéng, jiāng shì děng zhēng yù xiān dēng, yīn ér zòng shàng. zì mǎo jí sì, suì qǔ zhī. ér shí yú zhèng píng xiàn lìng lǐ ān yuǎn zhī zhái. tōng shǒu chén shū dá yǐ xià, miàn fù qǐng zuì, bìng shě ér bù wèn, dài zhī rú chū. yú yī lín fén jùn bù fèn.
壬午,帝引霍邑城內老生文武長幼見而勞之曰:「老生之外,孤無所咎。縱卿不誠於孤,亦當以赤心相仰。」乃節級授官,與元従人齊等。其丁壯勝兵者,即遣従軍,配左右領軍大都督,還取其同色同黨,自相統處之,不為疑異。俘降之徒,不勝喜躍,欣若再生。其有關中人慾還者,即授五品散官放還。內外咸悅,咸思報效。仍命葬宋老生以本官之禮。自是以後,未歸附者,無問鄉村堡塢,賢愚貴賤,咸遣書招慰之,無有不至。其來詣軍者,帝並節級授朝散大夫以上官。至於逸民道士,亦請效力。教曰:「義旗撥亂,庶品來蘇,類聚群分,無思不至。乃有出自青溪,遠辭丹灶。就人間而齊物,従戎馬以同塵。咸願解巾,負茲羈枼。雖欲勿用,重違其請。逸民道士等,誠有可嘉,並依前授。」人或以授官太高諫帝者,帝曰:「不吝爵賞,漢氏以興。比屋可封,唐之盛德。吾方稽古,敢不遵行。天下之利,義無獨饗。率土皆貴於我,豈不益尊乎且皇隋敗壞,各歸於此。雁門解圍之效,東都援台之勛,在難即許授大夫,免禍則惟加小尉。所以士無鬥志,將有惰心。版盪分崩,至於今日。覆車明鑑,誰敢效尤。然亦使外寇覬覦之徒,嘗授無過此也。又加官慰撫,何如用兵殺戮好生任賞,吾覺其優。當以不日而定天下,非卿等小見所及。」丙戍,入臨汾郡,勞撫任用郡內官民,一如霍邑。庚寅,宿於絳郡西北之鼓山。此山帝為討捕大使時舊停營所,故逗而宿焉。去絳十餘里,絳城不下。是日曉,鼓山西北有大浮雲,色或紫或赤,似華蓋樓闕之形。須臾,有暴風吹來,向營而臨帝所居帳上。帝指絳城而謂傍侍曰:「風雲如此見従,彼何不達之甚。」仍命廚人,明日下城而後進食。辛卯,帝觀兵於絳城,將士等爭欲先登,因而縱上。自卯及巳,遂取之。而食於正平縣令李安遠之宅。通守陳叔達已下,面縛請罪,並舍而不問,待之如初。余依臨汾郡部分。
guǐ sì, zhì yú lóng mén xiàn. liú wén jìng kāng qiào lì děng lái zì běi fān. tū jué wǔ bǎi rén, mǎ èr qiān pǐ, cóng qiào lì děng zhì. dì xǐ qí bīng shǎo ér lái chí, jí zhī yǐ guān lǒng, wèi liú wén jìng yuē: wú yǐ jí hé, tū jué shǐ zhì. mǎ duō rén shǎo, shén qiè běn huái. xiān shì dì shǐ shí, yú cǐ xiàn jiè jiàn hé shuǐ qīng, huáng tài zǐ yòu yú cǐ jiè huò xuán hú. yú xiàn xī nán yàn jiàn qiào lì, bìng yǔ xiàn nèi dào sú děng xù jiù jí huān. bǐng shēn, zhì fén yīn. qiǎn shū zhāo féng yì zéi shuài sūn bì, huá suǒ bù qiáng bīng zhì yú shù qiān, jī nián jié lüè, fēi cháng fù shí, luò shuǐ yǐ běi, mò gǎn dāng zhī. dì shū dào, huá xǐ ér cóng mìng. yǐ hài, jìn yíng, tíng yú hú kǒu. fēn qiǎn zhū jūn, wèn jīn shuǐ bīn zhī rén, jù zhōu zhēng jìn, rì yǒu shù zhī. cuì shí dān wén, tiān rán yìng chè, shàng fāng xià ruì, wǎn ruò guī xíng. shén gōng qì wù, jiàn zhě xián jīng qí yì. dì chū fú zhī xìn yě, nǎi lìng shuǐ zì mó yǐ yàn zhī, suǒ sī jìn ér jīng sù, jiǔ mó qí zì, yù gèng xiān míng. yú shì nèi wài bì hè, dì yuē: shàng tiān míng mìng, kuàng yǐ wàn jí. gōng chéng xiū zhǐ, xū ān wàn fāng. gū yǐ guǎ dé, níng kān yù cǐ. jì wèi rén xià, bù róng yǐ zhī bān gào. yí yǐ shǎo láo sì shí guī, ér jué sòng guī rén, yòng zhāng xiū qìng. shì rì, yòu yǒu huò jiā hé ér xiàn zhě, jiào yuē: jiā hé wèi ruì, wén zhū wǎng cè. dǎi hū táng shì, shì yǒu zī xiáng. fàng xūn huò zhī yú qián, shū yú dé zhī yú hòu. gū jīn jiū hé, fù féng líng kuàng, chū zì xìng píng, lái yīn shàn lè, xiū zhēng wěi zhào, hé qí měi yǔ. gù xún xū báo, wèi kān dāng cǐ. chéng xíng zhī chù, xū biǎo tiān xiū. sòng jiā hé rén xìng píng kǒng shàn lè, yí shòu cháo sàn dài fū, yǐ jīng jiā yīng. rén yín, sūn huá lǜ qí fù xīn qīng qí shù shí, zhì zì hé fù yáng. huá nián yú ruò guàn, yán róng zhì zhí. dì jiàn ér qīng zhī, huá měi yīn qín chéng kuǎn, qǐng xiān lì xiào. dì nǎi hòu jiā fǔ yù, shén dé qí qíng. wèi huá yuē: qīng néng dù hé, yuǎn lái xiāng jiàn, wú dāng guì qīng, bù jiǎn dèng zhòng huá yě. guān zhōng qīng bèi bù shǎo, míng bìng liè qīng, qīng jīn shuài xiān cóng wǒ, qún xióng dāng xiāng jì ér zhì. yú shì bài huá zuǒ guāng lù dài fū, fēng wǔ xiāng xiàn gōng, jiā féng yì jùn shǒu. cóng qí lái zhě, réng wěi huá yǐ cì shòu guān, bān cì gè yǒu chà. réng mìng huá xiān jì, wèi xī dào zhǔ rén, huá dà yuè ér qù. réng mìng zuǒ yòu rào jūn wáng zhǎng xié liú hóng jī, bìng zuǒ lǐng jūn dà dū dū fǔ zhǎng shǐ chén yǎn shòu děng, lǜ shī cì huá ér dù, jù hé xī àn yǐ dài dà bīng.
癸巳,至於龍門縣。劉文靜、康鞘利等來自北蕃。突厥五百人,馬二千疋,従鞘利等至。帝喜其兵少而來遲,藉之以關隴,謂劉文靜曰:「吾已及河,突厥始至。馬多人少,甚愜本懷。」先是帝使時,於此縣界見河水清,皇太子又於此界獲玄狐。於縣西南宴見鞘利,並與縣內道俗等敘舊極歡。丙申,至汾陰。遣書招馮翊賊帥孫畢,華所部強兵至於數千,積年劫掠,非常富實,濼水以北,莫敢當之。帝書到,華喜而従命。已亥,進營,停於壺口。分遣諸軍,問津水濱之人,具舟爭進,日有數之。翠石丹文,天然映徹,上方下銳,宛若龜形。神工器物,見者咸驚奇異。帝初弗之信也,乃令水漬磨以驗之,所司浸而經宿,久磨其字,愈更鮮明。於是內外畢賀,帝曰:「上天明命,貺以萬吉。恭承休祉,須安萬方。孤以寡德,寧堪預此。既為人下,不容以之頒告。宜以少牢祀石龜,而爵送龜人,用彰休慶。」是日,又有獲嘉禾而獻者,教曰:「嘉禾為瑞,聞諸往策。逮乎唐氏,世有茲祥。放勛獲之於前,叔虞得之於後。孤今糾合,復逢靈貺,出自興平,來因善樂,休徵偉兆,何其美與。顧循虛薄,未堪當此。呈形之處,須表天休。送嘉禾人興平孔善樂,宜授朝散大夫,以旌嘉應。」壬寅,孫華率其腹心輕騎數十,至自合阝陽。華年余弱冠,言容質直。帝見而輕之,華每殷勤誠款,請先立效。帝乃厚加撫遇,甚得其情。謂華曰:「卿能渡河,遠來相見,吾當貴卿,不減鄧仲華也。關中卿輩不少,名並劣卿,卿今率先従我,群雄當相繼而至。」於是拜華左光祿大夫,封武鄉縣公,加馮翊郡守。従其來者,仍委華以次授官,頒賜各有差。仍命華先濟,為西道主人,華大悅而去。仍命左右繞軍王長諧、劉弘基,並左領軍大都督府長史陳演壽等,率師次華而渡,據河西岸以待大兵。
jiǔ yuè yǐ mǎo, zhāng lún zì lí shí dào xià lóng quán wén chéng děng jùn, huò wén chéng tài shǒu shēn gōng zhèng yuán shú, sòng yān. dì jiàn yuán shú, shì ér qiǎn zhī. chū, wáng zhǎng xié liú hóng jī chén yǎn shòu zhī jì hé yě, dì jiè zhī yuē: qū tū tōng jīn zài hé dōng, jīng bīng bù shǎo, xiāng qù wǔ shí yú lǐ ér bù gǎn lái, zú yàn rén qíng bù wèi zhī yòng. rán tōng suī bù wǔ, jiǔ zài róng háng, shǒu fǎ jù zuì, zhōng wú zuò wèi. bù fáng cì biàn shí xiāng yāo xí, yí wèi zhī bèi, yǐ zhé yào chōng. tōng ruò bù rù guān, hé dōng zì rán guī wǒ, fēn bīng xiàng bǐ, wǒ jí jī qí hé dōng. tōng ruò quán bīng shǒu chéng, qīng qí jué qí qiáo dào, kě wèi qián è qí hóu, hòu fǔ qí bèi, shǒu wěi xiāng jiù, fēi tōng suǒ kān. ruò bù zǒu zhī, bì chéng qín yǐ. wú qiě àn bīng guān qí jìn tuì. zhì shì, tōng wén sūn huá dǎo zhǎng xié děng dù hé, guǒ qiǎn shòu yá láng jiāng sāng xiǎn hé, lǜ xiāo guǒ jīng qí shù qiān rén, yè chí yǎn xí zhǎng xié děng jūn yíng. xié jí sūn huá děng fèng jiào bèi yù, gù bìng jué zhī, cì hé fù yíng, shè fú fēn jī, yīng shí cuī sàn. zhuī bēn zhì yú yǐn mǎ quán, zhǎn shǒu huò shēng, lüè yǐ qiān jì. xiǎn hé zǒu rù hé dōng chéng, jǐn yǐ shēn miǎn. réng chè duàn pú jīn qiáo. dì wén ér wèi guān shǔ yuē: qū tū qiǎn bīng cǐ xíng, shì bù huò yǐ. jīn ruò jìn bī wéi zhī, bì bù gǎn chū. shǐ liú hóng jī sūn huá děng zhì guān mén, duàn qí xíng lù, rán hòu wú yú hú kǒu cháo fú jì hé. lì shè dà chuān, sī zhī wèi yǐ. wù wǔ, dì qīn lǜ zhū jūn wéi hé dōng jùn, fēn qiǎn dà láng èr láng zhǎng shǐ péi jì, lè bīng gè shǒu yī miàn. dì dēng chéng dōng yuán shàng, xī wàng chéng nèi suǒ wèi, qū tū guǒ bù gǎn chū bīng, bì mén zì shǒu, chéng gāo shén jùn, bù yì kě gōng. dì guān yì shì děng zhì, shì qiǎn dēng zhī. nán miàn qiān yú rén, yīng shí ér shàng. shí zhí yǔ shén, dì mìng xuán shī. jūn rén jì dé shàng chéng, suì bù shí sù xià. dì yuē: qū tū sù wèi jiù rén, jiě ān zhèn duì, yě zhàn fēi qí suǒ zhǎng, yīng chéng shàn wèi hàn yù. wǒ shī cháng shèng, rén bì qīng zhī, xiāo ruì xiān dēng, kǒng wú hái lù. jīn qiě shì wēi ér yǐ, wèi shì gōng chéng zhī shí. shā rén dé chéng, rú hé kě yòng nǎi hái. mìng zhū jiāng yí yíng hé zhǔ, wén wǔ jiāng zuǒ děng yǐ xià dìng hé běi. zhòng yú shí shù wàn. jīn yù rù guān, qǐng jiān zhì gōng fǔ, guān lǐng tài wèi, zēng xuǎn liáo shǔ. dì yuē: bīng lín pú bǎn, zhū jūn yù yǐ shùn zhí jiàn tuī, cǐ yì kě zhī, wèi fán rú cǐ. bì wèi liáo shǔ zēng fǔ, rèn cóng pián yí jiā zhì. yú shì fù lǐng tài wèi.
九月乙卯,張綸自離石道下龍泉、文城等郡,獲文城太守莘公鄭元璹,送焉。帝見元璹,釋而遣之。初,王長諧、劉弘基、陳演壽之濟河也,帝誡之曰:「屈突通今在河東,精兵不少,相去五十餘里而不敢來,足驗人情不為之用。然通雖不武,久在戎行,守法懼罪,終無坐位。不妨伺便時相邀襲,宜為之備,以折要衝。通若不入關,河東自然歸我,分兵向彼,我即擊其河東。通若全兵守城,卿其絕其橋道,可謂前扼其喉,後撫其背,首尾相救,非通所堪。若不走之,必成擒矣。吾且按兵觀其進退。」至是,通聞孫華導長諧等渡河,果遣獸牙郎將桑顯和,率驍果精騎數千人,夜馳掩襲長諧等軍營。諧及孫華等奉教備預,故並覺之,伺和赴營,設伏分擊,應時摧散。追奔至於飲馬泉,斬首獲生,略以千計。顯和走入河東城,僅以身免。仍撤斷蒲津橋。帝聞而謂官屬曰:「屈突遣兵此行,事不獲已。今若進逼圍之,必不敢出。使劉弘基、孫華等至關門,斷其行路,然後吾於壺口朝服濟河。『利涉大川』,斯之謂矣。」戊午,帝親率諸軍圍河東郡,分遣大郎、二郎、長史裴寂,勒兵各守一面。帝登城東原上,西望城內所為,屈突果不敢出兵,閉門自守,城高甚峻,不易可攻。帝觀義士等志,試遣登之。南面千餘人,應時而上。時值雨甚,帝命旋師。軍人既得上城,遂不時速下。帝曰:「屈突宿衛舊人,解安陣隊,野戰非其所長,嬰城善為捍禦。我師常勝,人必輕之,驍銳先登,恐無還路。今且示威而已,未是攻城之時。殺人得城,如何可用「乃還。命諸將移營河渚,文武將佐等已下定河北。眾餘十數萬。今欲入關,請兼置公府,觀領太尉,增選僚屬。帝曰:「兵臨蒲坂,諸君欲以舜職見推,此意可知,未煩如此。必為僚屬增府,任従便宜加置。」於是復領太尉。
bǐng chén, féng yì tài shǒu xiāo zào lǜ guān shǔ jǔ jùn guī yì. xiāng jì yǒu huá yīn xiàn lìng lǐ xiào cháng jù yǒng fēng cāng, qiǎn zǐ dì mèi fū dòu guǐ děng sòng kuǎn, réng biàn yīng jiē hé xī guān shàng bīng mǎ. yòu jīng zhào wàn nián lǐ quán děng zhū xiàn, jiē qiǎn shǐ zhì. dì yuē: wú wèi jì zhě, zhèng xū cǐ ěr. jīn jì shì bàn, kě yǐ jì hū nǎi mìng suǒ sī yǐ shǎo láo sì hé. gēng shēn, lǜ zhū jūn yǐ cì ér dù. jiǎ zǐ, shě yú cháo yì zhǎng chūn gōng. sān qín shì shù yì guān zǐ dì, jùn xiàn zhǎng lì háo zú, dì xiōng lǎo yòu, xiāng xié lái zhě rú shì. dì jiē yǐn jiàn, qīn láo wèn, réng jié jí shòu guān, jiào yuē: yì qí jì hé, guān zhōng xiǎng yīng. yuán mén fú còu, fù zhě rú guī. wǔ líng háo jié, sān fǔ guān gài, gōng qīng jiāng xiāng zhī xù yú, xiá shǎo liáng jiā zhī zǐ dì, cóng wú tóu cì, xián wèi hòu shí. è wàn lián biāo, zhēng qiú lì xiào. mí zhī hǎo jué, yǐ yǒng jīn zhāo. yú shì qín rén dà yuè, gèng xiāng yǔ yuē: zhēn wú zhǔ yě, lái hé wǎn zāi. xián yuàn qián qū, yǐ sǐ zì xiào. bǐng yín, qiǎn shì zǐ lǒng xī gōng jiāng sī mǎ liú wén jìng tǒng jūn wáng zhǎng xié jiāng bǎo yì bǎo cóng zhū jūn shù wàn rén, tún yǒng fēng cāng, shǒu tóng guān, bèi tā dào, wèi fǔ shǐ rén dòu guǐ děng shòu jié dù yān. qiǎn dūn huáng gōng lǜ tǒng jūn liú hóng jī zhǎng sūn shùn dé yáng máo děng zhū jūn shù wàn rén, wǎng gāo líng dào, dìng jīng yáng yún yáng wǔ gōng zhōu zhì hù zhū xiàn děng, wèi fǔ shǐ rén yuàn yīn kāi shān děng shòu jié dù yān.
丙辰,馮翊太守蕭造率官屬舉郡歸義。相繼有華陰縣令李孝常據永豐倉,遣子弟妹夫竇軌等送款,仍便應接河西關上兵馬。又京兆萬年、醴泉等諸縣,皆遣使至。帝曰:「吾未濟者,正須此耳。今既事辦,可以濟乎「乃命所司以少牢祀河。庚申,率諸軍以次而渡。甲子,舍於朝邑長春宮。三秦士庶衣冠子弟,郡縣長吏豪族,弟兄老幼,相攜來者如市。帝皆引見,親勞問,仍節級授官,教曰:「義旗濟河,關中響應。轅門輻湊,赴者如歸。五陵豪傑,三輔冠蓋,公卿將相之緒餘,俠少良家之子弟,従吾投刺,咸畏後時。扼腕連鑣,爭求立效。縻之好爵,以永今朝。」於是秦人大悅,更相語曰:「真吾主也,來何晚哉。」咸願前驅,以死自效。丙寅,遣世子隴西公將司馬劉文靜、統軍王長諧、姜寶誼、寶琮諸軍數萬人,屯永豐倉,守潼關,備他盜,尉撫使人竇軌等受節度焉。遣敦煌公率統軍劉弘基、長孫順德、楊毛等諸軍數萬人,往高陵道,定涇陽、雲陽、武功、盩厔、鄠諸縣等,慰撫使人掾殷開山等受節度焉。
xiān shì, dì cóng dì zhào xìng gōng shén tōng qǐ bīng hù xiàn, yǒu zhòng shù qiān, wén yì qí dù hé, qiǎn shǐ yíng dì. yòu zéi shuài lǐ zhòng wén qiǎn xiōng zhòng wēi sòng kuǎn, zhòng wén zé wèi gōng mì zhī cóng fù yě. yǐ mì fǎn yú xíng yáng, yuán zuò wáng mìng, zhāo jí wú lài, chāo jié méi xiàn zhī jiān, zhòng jiāng sì wǔ qiān. zhōu zhì zéi shuài hé pān ér xiàng shàn zhì děng, yì gè lǜ zhòng shù qiān guī fù. yí jūn zéi shuài liú mín yòu lǜ qí dǎng shù qiān rén jiàng. dì bìng yǐ bù cì fēng, qiǎn shū láo zhī, réng lìng gè yú dāng jiè lǜ zhòng, biàn shòu dūn huáng gōng bù shǔ. xún rì jiān, jīng zhào zhū zéi sì miàn ér zhì, xiāng jì guī yì, wǎng yǒu suǒ yí. shāng nóng gōng jiǎ, gè ān qí yè. jīng chéng liú shǒu dài wáng, jí shàng shū wèi wén shēng jiāng jūn yīn shì shī jīng zhào chéng gǔ yí děng, yǐ dì wēi dé xiá zhèn, mín yuàn suǒ cóng, kǒng jīng yì zhī rén yī dàn qù jǐn, nǎi bì mén jù shǒu, yùn liáng rù gōng. dì wén ér tàn yuē: wú jì píng róng yú wáng, yì zūn suí shì, yù lì rú zǐ yǐ bào gāo huáng. jīn bèi jiàn yí, jù bù xiāng nà, fāng zhī shào shì bù yuè yú zhōu dàn, fēi tú yán ěr. yīn wèi qún xiǎo, fù wǒ zhī shēn. jǐ sì, dì zhī pú jīn, guān hé dōng chéng. gēng wǔ, nán guò yǒng fēng cāng. shì yè, sù yú lín jìn luò wèi hé liú zhī chù, jiāng dù wèi jīn, rén yǐ jiàn chuán xiǔ pò, bù kān dì dù, nǎi yú luò shuǐ shàng liú shù shí lǐ, gèng qǔ hǎo chuán. kǔ yú shuǐ qiǎn, shā qì xiāng cì, chuán xíng bù jìn, yōu bù bù zhī suǒ wèi. qí yè sān gēng, tiān shén qíng jì, hū rán jué shuǐ bào zhǎng shù chǐ, nì liú ér shàng, chuán fàn shēn bō, dé dá jīn cì, jí míng, dì dēng chuán yù dù, nǎi jiàn nì liú bù yǐ. jīn sī yǐ wén, zhòng xián hài yì, yǐ wèi guāng wǔ hū tuó zhī shuǐ, wú yǐ yì cǐ, bìng yú zhōu zhōng bài hè. dì yuē: cǐ ǒu rán ěr, wú hé dé yǐ kān zhī. nǎi mìng suǒ sī yǐ shǎo láo sì luò wèi, bìng yǒu shì yú huá shān.
先是,帝従弟趙興公神通起兵鄠縣,有眾數千,聞義旗渡河,遣使迎帝。又賊帥李仲文遣兄仲威送款,仲文則魏公密之従父也。以密反於滎陽,緣坐亡命,招集無賴,抄劫郿縣之間,眾將四五千。盩厔賊帥何潘兒、向善志等,亦各率眾數千歸附。宜君賊帥劉旻、又率其黨數千人降。帝並以不次封,遣書勞之,仍令各於當界率眾,便受敦煌公部署。旬日間,京兆諸賊四面而至,相繼歸義,罔有所遺。商農工賈,各安其業。京城留守代王,及尚書衛文升、將軍陰世師、京兆丞骨儀等,以帝威德遐振,民願所従,恐京邑之人一旦去盡,乃閉門拒守,運糧入宮。帝聞而嘆曰:「吾既平戎於王,翼尊隋室,欲立孺子以報高皇。今被見疑,拒不相納,方知邵奭不悅於周旦,非徒言耳。陰衛、群小,負我之深。」己巳,帝之蒲津,觀河東城。庚午,南過永豐倉。是夜,宿於臨晉濼、渭合流之處,將渡渭津,人以見船朽破,不堪帝渡,乃於濼水上流數十里,更取好船。苦於水淺,沙磧相次,船行不進,憂怖不知所為。其夜三更,天甚晴霽,忽然覺水暴長數尺,逆流而上,船泛深波,得達津次,及明,帝登船欲渡,乃見逆流不已。津司以聞,眾咸駭異,以為光武滹沱之水,無以異此,並於舟中拜賀。帝曰:「此偶然耳,吾何德以堪之。」乃命所司以少牢祀濼、渭,並有事於華山。
dì zhì cāng suǒ láo jūn, jiàn xiāng lǐn tián shí, míng tí shù duō, xǐ wèi cóng zhě yuē: qiān lǐ yuǎn lái, jí yú cǐ ěr. cǐ jì rù shǒu, yú fù hé lùn. shí zhī yǔ bīng, jīn shí qiě zú, xìn chū yú jǐ, xíng zhī yǐ jiǔ, zhū jiāng jù jǐn bèi shǒu, wú wèi tā lǜ. wèi xià mǎ, réng kāi cāng dà zhèn jī mín. xīn wèi, hái gōng. rén shēn, jìn tún féng yì jùn, guò jiù zhái, xiǎng gào wǔ miào, lǐ yě. chū, zhōu qí zhàn zhēng zhī shǐ, zhōu tài zǔ shù wǎng tóng zhōu, shì cóng dá guān, suí biàn gè gěi tián zhái. jǐng huáng dì yǔ suí tài zǔ bìng jiā yú zhōu zhì. suí tài zǔ zhái zài zhōu chéng dōng nán, xī lín dà lù. jǐng huáng dì zhái jū zhōu chéng xī běi, ér miàn luò shuǐ. dōng xī xiāng wàng, èr lǐ zhī jiān, shù shí nián zhōng, liǎng zhái jù chū shòu mìng zhī zhǔ. xiāng jì dài xìng, shí rén suǒ jiàn, kāi pì yǐ lái, wèi zhī yǒu yě.
帝至倉所勞軍,見箱廩填實,銘題數多,喜謂従者曰:「千里遠來,急於此耳。此既入手,余復何論。食之與兵,今時且足,信出於己,行之已久,諸將俱謹備守,無為他慮。」未下馬,仍開倉大賑饑民。辛未,還宮。壬申,進屯馮翊郡,過舊宅,饗告五廟,禮也。初,周齊戰爭之始,周太祖數往同州,侍従達官,隨便各給田宅。景皇帝與隋太祖並家於州治。隋太祖宅在州城東南,西臨大路。景皇帝宅居州城西北,而面濼水。東西相望,二里之間,數十年中,兩宅俱出受命之主。相繼代興,時人所見,開闢已來,未之有也。
yǐ hài, dūn huáng gōng zhì zhōu zhì, suǒ guò zhū xiàn jí zhū zéi jiè, mò bù fēng chí cǎo mí, guǒ liáng juǎn jiǎ, wéi mìng shì cóng. qiǎn shǐ qǐ dì, qǐng qī rì fù jīng. dì yuē: qū tū dōng xíng bù kě, xī guī wú lù, guān wú chéng bài, fāng yǒu suǒ zhī, bù kě wèi yú yǐ. nǎi mìng lóng xī gōng liàng jiǎn cāng, shàng jīng bīng, zì xīn fēng dào qū zhǎng lè lí gōng. lìng dūn huáng gōng lǜ xīn fù zhū jūn, zì hù xiàn dào tún zhǎng ān gù chéng. zhì, bìng gè tīng jiào. dài shàng jùn suī yīn yǐ běi, xián qiǎn shǐ guī kuǎn. bǐng zǐ, dà jūn xī yǐn, lì xià guī fù, guò lì yáng, lù zuǒ suǒ yǒu yáng dì xíng gōng yuán yuàn jí gōng rén děng, bìng bà zhī. jiào yuē: dà yè yǐ lái, xún xìng guò dù, sù zhǐ zhī chù, hǎo yī shān shuǐ. jīng zī shèng dì, měi qǐ lí gōng, jùn yǔ diāo qiáng, jí chéng zhuàng lì. liáng jiā zǐ nǚ, chōng rèn qí jiān. yuàn kuàng gǎn yú yōu míng, mí fèi jí yú mín chǎn. tì fǒu dié jìn, jiāng hé jiū tì. chí dào suǒ yǒu gōng shì, chóu yí bà zhī. qí gōng rén děng bìng fàng hái qīn shǔ.
乙亥,敦煌公至盩厔,所過諸縣及諸賊界,莫不風馳草靡,裹糧卷甲,唯命是従。遣使啟帝,請期日赴京。帝曰:「屈突東行不可,西歸無路,觀吾成敗,方有所之,不可為虞矣。」乃命龍西公量簡倉,上精兵,自新豐道趨長樂離宮。令敦煌公率新附諸軍,自鄠縣道屯長安故城。至,並各聽教。迨上郡睢陰以北,咸遣使歸款。丙子,大軍西引,歷下圭阝,過櫟陽,路左所有煬帝行宮、園苑及宮人等,並罷之。教曰:「大業已來,巡幸過度,宿止之處,好依山水。經茲勝地,每起離宮,峻宇雕牆,亟成壯麗。良家子女,充仞其間。怨曠感於幽冥,縻費極於民產。替否迭進,將何糾逖。馳道所有宮室,愁宜罷之。其宮人等並放還親屬。」
dōng shí yuè xīn sì, dì zhì bà shàng, réng jìn yíng, tíng yú dà xìng chéng chūn míng mén zhī xī běi, yǔ lǒng xī dūn huáng děng èr gōng zhū jūn èr shí yú wàn zhòng huì yān. dì lēi zhū jūn gè yī lěi bì, wù rù cūn jū, wú wèi qīn bào, ruò wú bīng zhě, gōng yǐ qí mìng. dài wáng yǔ liú shǒu wèi wén shēng yīn shì shī děng, yǐ yì bīng duō ér qiě sù, bù lìng ér qí, mén fáng zhuǎn yán, jù shǒu yù gù, xìn shǐ bù tōng, gào yù shì jué. dì suī měi qiǎn shǐ zhì chéng xià, shēn yǐ zūn suí jiā fǔ zhī yì, yú rén sú lì, bù dá biàn tōng, àn yú shì jī, wǎng ér wú bào. rú cǐ, xiàng jīng xún rì, zhū jiāng xiāng shuài qǐ dì yuē: jīng chéng bù qǐ, cǐ shì suí yùn qí wáng. tiān jì wáng zhī, fēi rén néng fù. wéi tiān qì rì, láo shī fèi liáng, zuò shǒu yú fū, kǒng fēi zhǎng cè. qǐng jìn wéi zhī, yǐ guān qí yì. dì yuē: bīng chán xiàng wèi, shǐ jí huáng wū, rén qí wèi wǒ hé zāi zhū jiāng duì yuē: wú chéng wáng zhī zhǔ, bù de xíng zhōu gōng zhī shì. yòu kǒng jù huá zhī tú, zhī yì bīng yǐ dìng guān zhōng, lái zhēng xíng shèng, qǐng gèng sī zhī. dì nǎi qūn xún, wèi yǒu bào. jīng zhào jiù zéi shuài děng, bìng yǐ jiā jìn dì chéng, bù yù yuán cóng, chǐ wú gōng, nǎi gè lǜ suǒ bù bīng, fēn dì bī chéng ér shàng. dì lǜ qí qīng tuō shī lì, xīn mǎo, mìng èr gōng gè jiāng suǒ tǒng bīng wǎng wèi zhī yuán. jīng chéng dōng miàn nán miàn, lǒng xī gōng zhǔ zhī. xī miàn běi miàn, dūn huáng gōng zhǔ zhī. chéng zhōng jiàn ér shī sè, gèng wú tā jì, wéi jì qū tū jí dōng dōu jiù yuán ér yǐ. jiǎ wǔ, guān zhōng qún shuài děng, gè qǐng lǜ xiāo ruì dēng chéng. èr gōng mò zhī néng zhǐ. shí dì zài chūn míng mén wài, wén ér chí rù, shě yú luó guō ān xìng fāng yǐ zhèn zhī. jiǎ chén, zhū jūn gè jìng zào gōng jù yǐ lín chéng, dì yòu wèi zhī xǔ. èr gōng jí wén wǔ suǒ sī děng gù qǐng yuē: tài yuán yǐ lái, suǒ guò wèi cháng jīng sù, zhǎng qū sì sāi, hǎn yǒu bù kè zhī chéng. jīn zhì jīng shī, bù shí zǎo dìng, wán dí zhì kòu, yǐ cuò bīng fēng, yòu lǜ chū fù zhī rén, sī qīng tài yuán zhī bīng, wú néng wèi yě. cǐ jī bù xiǎo, qǐng sù bù fèn. dì yuē: qiáng nǔ zhǎng jǐ, wú qǐ bù xǔ yòng zhī. suǒ jì nèi wài gòng zhī, yǐ ān tiān xià. sī zhì bù guǒ, cǐ wài rèn zhū gōng cóng mín suǒ yù. rán qī miào jí dài wáng bìng zōng shì zhī qī, bù dé yǒu yī jīng fàn. nǎi xià jiào: yǒu wéi cǐ zhě, zuì jí sān zú. yú shì zhū jūn gè yú suǒ bù yíng fēn jiǎo, xiū gōng zhàn zhī jù. yún tī jìng sǒng, lóu zhēng gāo, bǎi dào qí lái, qiān lǐ bìng jìn. rào jīng zhú mù, jiān yú sī yǐ. shí yī rì bǐng chén, mèi shuǎng, xián zì bī chéng. dì wén ér chí wǎng, yù zhǐ zhī ér fú jí. cái zhì jǐng fēng mén dōng miàn, jūn tóu léi yǒng jí děng yǐ xiān dēng ér rù, shǒu chéng zhī rén fēn bēng. dì nǎi qiǎn èr gōng lǜ suǒ tǒng bīng, yī chéng wài bù fèn, fēng fǔ kù, shōu tú jí, jìn lǔ lüè. jūn rén wù zá, wù xiāng jīng kǒng. tài cāng zhī wài, tā wú suǒ gàn. lì mín ān dǔ, yī rú hàn chū rù guān gù shì. dài wáng xiān zài dōng gōng, nǎi fèng yíng jū yú dà xìng hòu diàn. shì rì, dì hái yí yíng shě yú zhǎng lè gōng chǎn chuān shàng. xiān shì, suí zhǔ yǐ xiāo miè zuò nì, jué qí fén lǒng ér wū qí shì, yīn shì shī gǔ yí děng suì yǐ wèi héng zhǔn, nǎi lìng jīng zhào jùn fǎng dì zhī wǔ miào yíng yù suǒ zài bìng fā jué yān. dì yǐ cǐ hàn zhī, yán bì liú tì. wù wǔ, shōu yīn shì shī gǔ yí cuī pí jiā lǐ rén zhèng děng, bìng mìng lǒng xī gōng zhǎn yú zhū què jiē dào, yǐ bù cóng yì ér yòu bì yān. yú wú suǒ wèn, jīng yì shì nǚ, huān yú dào lù, huá yí guān tīng, xiāng gù xīn xīn. nǎi mìng tài cháng cù zé jí rì, gào gāo miào, dìng zūn wèi, lì dài wáng zhī lǐ. wén wǔ jiāng zuǒ děng yì qǐng yuē: tiān yàn suí dé, lì shù zài táng. ōu gē zài lù, bèi yú xiá ěr. bīng qǐ jìn yáng, yuǎn dìng qín yōng, bǎi yú rì jiān, kuò qīng dì zhái. shén wǔ zhī sù, cǐ wèi ruò fēi. fēi tiān qǐ shèng, shú néng rú shì xī hàn gāo rù guān, bù jí zì wáng, xiàng yǔ hòu zhì, huǐ wú suǒ jí. gōng suī bēi yǐ zì mù, xū ān tiān xià. qiān yì qǐng yī fú chèn, shàng zūn hào. dì qiǎo rán gǎi róng yuē: jǔ bīng zhī shǐ, běn wèi shè jì, shè jì yǒu zhǔ, gū hé gǎn èr liú jì bù lì zi yīng, suǒ yǐ qū yú xiàng yǔ. gū jīn zūn fèng shì dí, fù hé yōu zāi rén xū, nǎi lǜ bǎi liáo, bèi yǔ yí fǎ wù, jù fǎ jià, yíng dài wáng jí wèi yú dà xìng diàn, shí dài wáng shí yú suì yǐ. dà shè tiān xià, gǎi dà yè shí èr nián wèi yì níng yuán nián. fù tiān xià wù chū jīn nián zū fù, cì mín zi sūn chéng hòu zhě jué yī jí. shì rì, réng yáo zūn hòu zhǔ wèi tài shàng huáng, yǔ shǎo dì zài, bù yán fèi yě.
冬十月辛巳,帝至灞上,仍進營,停於大興城春明門之西北,與隴西、敦煌等二公諸軍二十餘萬眾會焉。帝勒諸軍各依壘壁,勿入村居,無為侵暴,若無兵者,恭以俟命。代王與留守衛文升、陰世師等,以義兵多而且肅,不令而齊,門防轉嚴,拒守愈固,信使不通,告喻事絕。帝雖每遣使至城下,申以尊隋夾輔之意,愚人俗吏,不達變通,暗於事機,往而無報。如此,向經旬日,諸將相率啟帝曰:「京城不啟,此是隋運其亡。天既亡之,非人能復。違天棄日,勞師費糧,坐守愚夫,恐非長策。請進圍之,以觀其意。」帝曰:「兵纏象魏,矢及黃屋,人其謂我何哉「諸將對曰:「無成王之主,不得行周公之事。又恐巨猾之徒,知義兵已定關中,來爭形勝,請更思之。」帝乃逡巡,未有報。京兆舊賊帥等,並以家近帝城,不預元従,恥無功,乃各率所部兵,分地逼城而上。帝慮其輕脫失利,辛卯,命二公各將所統兵往為之援。京城東面、南面,隴西公主之。西面、北面,敦煌公主之。城中見而失色,更無他計,惟冀屈突及東都救援而已。甲午,關中群帥等,各請率驍銳登城。二公莫之能止。時帝在春明門外,聞而馳入,舍於羅郭安興坊以鎮之。甲辰,諸軍各競造攻具以臨城,帝又未之許。二公及文武所司等固請曰:「太原以來,所過未嘗經宿,長驅四塞,罕有不克之城。今至京師,不時早定,玩敵致寇,以挫兵鋒,又慮初附之人,私輕太原之兵,無能為也。此機不小,請速部分。」帝曰:「強弩長戟,吾豈不許用之。所冀內外共知,以安天下。斯志不果,此外任諸公従民所欲。然七廟及代王並宗室支戚,不得有一驚犯。」乃下教:「有違此者,罪及三族。」於是諸軍各於所部營分角,修攻戰之具。雲梯競聳,樓爭高,百道齊來,千里並進。繞京竹木,殲於斯矣。十一日丙辰,昧爽,咸自逼城。帝聞而馳往,欲止之而弗及。才至景風門東面,軍頭雷永吉等已先登而入,守城之人分崩。帝乃遣二公率所統兵,依城外部分,封府庫,收圖籍,禁擄掠。軍人勿雜,勿相驚恐。太倉之外,他無所干。吏民安堵,一如漢初入關故事。代王先在東宮,乃奉迎居於大興後殿。是日,帝還移營舍於長樂宮滻川上。先是,隋主以梟滅作逆,掘其墳壟而洿其室,陰世師、骨儀等遂以為恆准,乃令京兆郡訪帝之五廟塋域所在並發掘焉。帝以此憾之,言必流涕。戊午,收陰世師、骨儀、崔毗伽、李仁政等,並命隴西公斬於朱雀街道,以不従義而又愎焉。余無所問,京邑士女,歡娛道路,華夷觀聽,相顧欣欣。乃命太常促擇吉日,告高廟,定尊位,立代王之禮。文武將佐等議請曰:「天厭隋德,歷數在唐。謳歌在路,被於遐邇。兵起晉陽,遠定秦雍,百餘日間,廓清帝宅。神武之速,此謂若飛。非天啟聖,孰能如是昔漢高入關,不即自王,項羽後至,悔無所及。公雖卑以自牧,須安天下。」僉議請依符讖,上尊號。帝愀然改容曰:「舉兵之始,本為社稷,社稷有主,孤何敢二劉季不立子嬰,所以屈於項羽。孤今尊奉世嫡,復何憂哉「壬戌,乃率百僚,備羽儀法物,具法駕,迎代王即位於大興殿,時代王十餘歲矣。大赦天下,改大業十二年為義寧元年。復天下勿出今年租賦,賜民子孫承後者爵一級。是日,仍遙尊后主為太上皇,與少帝在,不言廢也。