qǐ yì qí zhì fā yǐn fán sì shí bā rì
起義旗至發引凡四十八日
chū, dì zì wèi wèi qīng zhuǎn yòu xiāo wèi jiāng jūn, fèng zhào wèi tài yuán dào ān fǔ dà shǐ. jùn wén wǔ guān zhì néng bù chēng zhí zhě, bìng wěi dì chù zhì xuǎn bǔ yān. hé dōng yǐ lái bīng mǎ réng lìng dì zhēng fā, tǎo bǔ suǒ bù dào zéi. suí dà yè shí èr nián, yáng dì zhī xìng lóu fán shí yě. dì yǐ tài yuán lí shù, táo táng jiù mín, fèng shǐ ān fǔ, bù yú běn fēng, yīn sī xǐ cǐ xíng, yǐ wèi tiān shòu. suǒ jīng zhī chù, shì yǐ kuān rén xián zhì, guī xīn yǒu rú yǐng xiǎng.
初,帝自衛尉卿轉右驍衛將軍,奉詔為太原道安撫大使。郡文武官治能不稱職者,並委帝黜陟選補焉。河東已來兵馬仍令帝徵發,討捕所部盜賊。隋大業十二年,煬帝之幸樓煩時也。帝以太原黎庶,陶唐舊民,奉使安撫,不逾本封,因私喜此行,以為天授。所經之處,示以寬仁賢智,歸心有如影響。
yáng dì zì lóu fán yuǎn zhì yàn mén, wèi tū jué shǐ bì suǒ wéi, shì shén píng chéng zhī jí. lài tài yuán bīng mǎ jí dì suǒ zhēng bīng shēng shì jì jìn, gù dé jiě wéi, jǐn ér huò miǎn. suì xiàng dōng dōu, réng xìng jiāng dū gōng. yǐ dì dì jū wài qī, fù nán yīng jī, nǎi zhào dì lǜ tài yuán bù bīng mǎ, yǔ mǎ yì jùn shǒu wáng rén gōng běi bèi biān shuò. dì bù dé yǐ ér xíng, qiè wèi rén yuē: xiōng nú wèi hài zì, gǔ huàn zhī, zhōu qín jí hàn wèi, lì dài suǒ bù néng rǎng, xiāng wèi qíng dí zhě yě. jīn shàng shén dàn sāi lǔ, yuǎn shì jiāng bīn, fǎn zhě duō yú wèi máo, qún dào suǒ zài fēng qǐ. yǐ cǐ jī hú, jiāng hé yǐ jì tiān qí huò zhě dài yǐ bǐ yú. wǒ dāng yòng zhǎng cè yǐ yù zhī, hé qīn ér shǐ zhī, lìng qí wèi wēi huái huì, zài zī yī jǔ.
煬帝自樓煩遠至雁門,為突厥始畢所圍,事甚平城之急。賴太原兵馬及帝所徵兵聲勢繼進,故得解圍,僅而獲免。遂向東都,仍幸江都宮。以帝地居外戚,赴難應機,乃詔帝率太原部兵馬,與馬邑郡守王仁恭北備邊朔。帝不得已而行,竊謂人曰:「匈奴為害自,古患之,周秦及漢魏,歷代所不能攘,相為勍敵者也。今上甚憚塞虜,遠適江濱,反者多於蝟毛,群盜所在蜂起。以此擊胡,將何以濟天其或者殆以俾余。我當用長策以馭之,和親而使之,令其畏威懷惠,在茲一舉。」
jì zhì mǎ yì, dì yǔ rén gōng liǎng jūn bīng mǎ bù yuè wǔ qiān yú rén, rén gōng yǐ bīng shǎo shén jù. dì zhī qí yì, yīn wèi zhī yuē: tū jué suǒ zhǎng, wéi shì qí shè. jiàn lì jí qián, zhī nán biàn zǒu, fēng chí diàn juǎn, bù héng qí zhèn. yǐ gōng shǐ wèi zhǎo yá, yǐ jiǎ zhòu wèi cháng fú. duì bù liè xíng, yíng wú dìng suǒ. zhú shuǐ cǎo wèi jū shì, yǐ yáng mǎ wèi jūn liáng, shèng zhǐ qiú cái, bài wú cán sè. wú jǐng yè xún zhòu zhī láo, wú gòu lěi kuì liáng zhī fèi. zhōng guó bīng xíng, jiē fǎn yú shì. yǔ zhī jiǎo zhàn, hǎn néng lì gōng. jīn ruò tóng qí suǒ wèi, xí qí suǒ hǎo, bǐ zhī wú lì, zì rán bù lái. dāng jīn shèng zhǔ zài yuǎn, gū chéng jué yuán, ruò bù jué zhàn, nán yǐ tú cún. rén gōng yǐ dì suí shì zhī jìn qīn, yán ér yì lǐ, tīng dì suǒ wèi, bù gǎn wéi yì. nǎi jiǎn shǐ néng qí shè zhě èr qiān yú rén, yǐn shí jū zhǐ, yī tóng tū jué. suí zhú shuǐ cǎo, yuǎn zhì chì hòu. měi féng tū jué hòu qí, páng ruò wú rén, chí chěng shè liè, yǐ yào wēi wǔ. dì yóu shàn shè, měi jiàn zǒu shòu fēi qín, fā wú bù zhōng. cháng zú yǔ tū jué xiāng yù, xiāo ruì zhě wèi bié duì, jiē lìng chí mǎn, yǐ cì qí biàn. tū jué měi jiàn dì bīng, xián wèi shì qí suǒ wèi, yí qí bù luò. yǒu yǐn dì ér zhàn zhě, cháng bù gǎn dāng, pì yì ér qù. rú cǐ zài sān, zhòng xīn nǎi ān, xián sī fèn jī. dì zhī zhòng yù jué zhàn, tū jué wèi wēi, hòu yǔ xiāng féng, zòng bīng jī ér dà pò zhī, huò qí tè qín suǒ chéng jùn mǎ, zhǎn shǒu shù bǎi qiān jí. zì ěr jué hòu, tū jué sàng dǎn, shēn fú dì zhī néng bīng, shōu qí suǒ bù, bù gǎn nán rù.
既至馬邑,帝與仁恭兩軍兵馬不越五千餘人,仁恭以兵少甚懼。帝知其意,因謂之曰:「突厥所長,惟恃騎射。見利即前,知難便走,風馳電卷,不恆其陣。以弓矢為爪牙,以甲冑為常服。隊不列行,營無定所。逐水草為居室,以羊馬為軍糧,勝止求財,敗無慚色。無警夜巡晝之勞,無構壘饋糧之費。中國兵行,皆反於是。與之角戰,罕能立功。今若同其所為,習其所好,彼知無利,自然不來。當今聖主在遠,孤城絕援,若不決戰,難以圖存。」仁恭以帝隋室之近親,言而詣理,聽帝所為,不敢違異。乃簡使能騎射者二千餘人,飲食居止,一同突厥。隨逐水草,遠置斥堠。每逢突厥候騎,旁若無人,馳騁射獵,以曜威武。帝尤善射,每見走獸飛禽,發無不中。嘗卒與突厥相遇,□驍銳者為別隊,皆令持滿,以伺其便。突厥每見帝兵,咸謂似其所為,疑其部落。有引帝而戰者,常不敢當,辟易而去。如此再三,眾心乃安,咸思奮擊。帝知眾欲決戰,突厥畏威,後與相逢,縱兵擊而大破之,獲其特勤所乘駿馬,斬首數百千級。自爾厥後,突厥喪膽,深服帝之能兵,收其所部,不敢南入。
shí yǒu zéi shuài wáng màn tiān bié dǎng, zhòng yú shù wàn, zì hào lì shān fēi. jié yíng yú tài yuán zhī nán jìng shàng dǎng xī hé, jīng dū dào lù duàn jué. yáng dì hòu shí sān nián, chì dì wèi tài yuán liú shǒu, réng qiǎn shòu bì láng jiāng wáng wēi shòu yá láng jiāng gāo jūn yǎ wèi fù. dì suì sī qiè xǐ shén, ér wèi dì èr zi qín wáng děng yuē: táng gù wú guó, tài yuán jí qí dì yān. jīn wǒ lái sī, shì wèi tiān yǔ. yǔ ér bù qǔ, huò jiāng sī jí. rán lì shān fēi bù pò, tū jué bù hé, wú yǐ jīng bāng jì shí yě. jì ér lì shān fēi zhòng shù bù shǎo, jié lüè duō nián, qiǎo yú gōng chéng, yǒng yú lì zhàn. nán qīn shàng dǎng, yǐ pò jiāng jūn mù róng jiāng jūn luó hóu zhī bīng. běi kòu tài yuán, yòu zhǎn jiāng jūn pān zhǎng wén shǒu, pín shèng liǎng jiāng, suǒ xiàng wú qián. yú shì dì lǜ wáng wēi děng, jí hé dōng tài yuán bīng mǎ wǎng tǎo zhī, yú hé xī què shǔ gǔ kǒu yǔ zéi xiāng yù. zéi zhòng èr wàn yú rén. dì shí suǒ tǒng bù qí cái wǔ liù qiān ér yǐ. wēi jí sān jūn, xián yǒu jù sè, dì xiào ér wèi wēi děng yuē: cǐ bèi qún dào, wéi cái shì shì. pín shì zài shèng, zì xǔ wàn quán. dòu lì ér qǔ, róng wèi néng kè. yǐ zhì tú zhī, shì wú bù guǒ. suǒ yōu bù zhàn, zhàn bì pò zhī, xìng wú yōu yě. xū yú, zéi zhèn qí lái, shí xǔ lǐ jiān, shǒu wěi xiāng jì. qù dì jiàn jìn, dì nǎi fēn suǒ jiāng bīng wèi èr zhèn. yǐ léi bīng jū zhōng, duō zhāng fān zhì, jǐn yǐ zī zhòng jì hòu, cóng jīng qí gǔ jiǎo, yǐ wèi dà zhèn. yòu yǐ huī xià jīng bīng shù bǎi qí, fēn zhì zuǒ yòu duì wèi xiǎo zhèn. jūn zhōng mò shí suǒ wèi. jí zhàn, dì qiǎn wáng wēi lǐng dà zhèn jū qián, jīng qí cóng. zéi zhòng yáo kàn, wèi wèi dì zhī suǒ zài, nǎi shuài jīng ruì, jìng lái fù wēi. jí jiàn zī tuó, shě ān zhēng qǔ, wēi bù ér luò mǎ, cóng zhě wǎn ér dé tuō. dì yǐn xiǎo zhèn zuǒ yòu èr duì, dà hū ér qián, jiā ér shè zhī. zéi zhòng dà luàn, yīn ér zòng jī, suǒ xiàng cuī xiàn, zhǎn jí huò shēng, bù kě shèng shù. ér yú zéi dǎng lǎo yòu nán nǚ shù wàn rén bìng lái jiàng fù. yú shì jùn jìng wú yú, nián gǔ fēng rěn, gǎn dì ēn dé, ruò kàng yáng zhī féng gāo yǔ yān.
時有賊帥王漫天別黨,眾逾數萬,自號歷山飛。結營於太原之南境上黨、西河,京都道路斷絕。煬帝後十三年,敕帝為太原留守,仍遣獸賁郎將王威、獸牙郎將高君雅為副。帝遂私竊喜甚,而謂第二子秦王等曰:「唐固吾國,太原即其地焉。今我來斯,是為天與。與而不取,禍將斯及。然歷山飛不破,突厥不和,無以經邦濟時也。」既而歷山飛眾數不少,劫掠多年,巧於攻城,勇於力戰。南侵上黨,已破將軍慕容、將軍羅侯之兵。北寇太原,又斬將軍潘長文首,頻勝兩將,所向無前。於是帝率王威等,及河東、太原兵馬往討之,於河西雀鼠谷口與賊相遇。賊眾二萬餘人。帝時所統步騎才五六千而已。威及三軍,咸有懼色,帝笑而謂威等曰:「此輩群盜,惟財是視。頻恃再勝,自許萬全。鬥力而取,容未能克。以智圖之,事無不果。所憂不戰,戰必破之,幸無憂也。」須臾,賊陣齊來,十許裡間,首尾相繼。去帝漸近,帝乃分所將兵為二陣。以羸兵居中,多張幡幟,盡以輜重繼後,従旌旗鼓角,以為大陣。又以麾下精兵數百騎,分置左右隊為小陣。軍中莫識所為。及戰,帝遣王威領大陣居前,旌旗従。賊眾遙看,謂為帝之所在,乃帥精銳,競來赴威。及見輜馱,舍鞍爭取,威怖而落馬,従者挽而得脫。帝引小陣左右二隊,大呼而前,夾而射之。賊眾大亂,因而縱擊,所向摧陷,斬級獲生,不可勝數。而余賊黨老幼男女數萬人並來降附。於是郡境無虞,年穀豐稔,感帝恩德,若亢陽之逢膏雨焉。
hòu tū jué zhī dì yǐ hái tài yuán, rén gōng dú liú wú yuán, shù qīn mǎ yì. dì qiǎn fù liú shǒu gāo jūn yǎ jiāng bīng, yǔ rén gōng bìng lì jù zhī. rén gōng děng wéi dì zhǐ zōng, suì wèi tū jué suǒ bài. jì ér suí zhǔ yuǎn wén, yǐ dì yǔ rén gōng bù shí bǔ lǔ, zòng wèi biān huàn, suì qiǎn sī zhí chí yì, xì dì ér zhǎn rén gōng. dì zì yǐ xìng míng zhù yú tú lù, tài yuán wáng zhě suǒ zài, lǜ bèi cāi jì, yīn ér huò jí, pō yǒu suǒ huì. shí huáng tài zǐ zài hé dōng, dú yǒu qín wáng shì cè ěr, wèi wáng yuē: suí lì jiāng jǐn, wú jiā jì yīng fú mìng, bù zǎo qǐ bīng zhě, gù ěr xiōng dì wèi jí ěr. jīn zāo yǒu lǐ zhī è, ěr kūn jì xū huì méng jīn zhī shī, bù dé tóng shòu nú lù, jiā pò shēn wáng, wèi yīng xióng suǒ xiào. wáng qì ér qǐ dì yuē: máng dàng shān zé, shì chù róng rén. qǐng tóng hàn zǔ, yǐ guān shí biàn. dì yuē: jīn yù shí lái, féng zī gù zhí. suī dǔ jī biàn, hé néng wèi yě. rán tiān mìng yǒu zài, wú yīng huì chāng, wèi bì bù yǐ cǐ xiāng qǐ. jīn wú lì jǐn, dāng jìng tiān zhī jiè, yǐ bo xìng wáng. zì tiān yòu wú, bǐ yān néng hài tiān bì wáng wǒ, hé suǒ táo xíng ěr hòu shù rì, guǒ yǒu zhào shǐ chí yì ér zhì, shì dì ér miǎn rén gōng, gè yī jiù jiǎn xiào suǒ bù. yáng dì zhī xìng jiāng dū yě, suǒ zài lù jué. bīng mǎ tǎo bǔ, lái wǎng bù tōng, xìn shǐ xíng rén, wú néng zì dá. wéi yǒu shǐ zì jiāng dū zhì yú tài yuán, bù féng jié lüè, yī chéng ér zhì, zhòng xián yì yān. chū, shǐ yǐ yè zhì tài yuán, wēn yàn jiāng sù yú chéng xī mén lóu shàng, shǒu xiān jiàn zhī. xǐ qí líng sù, bào xiōng yàn hóng, chí yǐ qǐ dì. dì shí fāng wò, wén ér jīng qǐ, zhí yàn hóng shǒu ér xiào yuē: cǐ hòu yú nián, shí wèi tiān jiǎ. tuì wèi qín wáng yuē: wú wén wéi shén yě bù xíng ér zhì, bù jí ér sù. cǐ shǐ zhī xíng, kě wèi shén yě. tiān qí yǐ cǐ shǐ cù wú, dāng jiàn jī ér zuò. xióng duàn yīng mó, cóng cǐ suì dìng. dì sù huái jì shì zhī lüè, yǒu jīng lún tiān xià zhī xīn. jiē dài rén lún, bù xiàn guì jiàn, yī miàn xiāng yù, shí shù nián bù wàng. shān chuān chōng yào, yī lǎn biàn yì. yuǎn jìn chéng fēng, xián sī tuō fù. réng mìng huáng tài zǐ yú hé dōng qián jié yīng jùn, qín wáng yú jìn yáng mì zhāo háo yǒu. tài zǐ jí wáng jù bǐng shèng lüè, qīng cái zhèn shī, bēi shēn xià shì. dǎi hū yù zēng bó tú, jiān mén sī yǎng, yī jì kě chēng, yī yì kě qǔ, yǔ zhī kàng lǐ, wèi cháng yún juàn. gù dé shì shù zhī xīn, wú bù zhì zhě.
後突厥知帝已還太原,仁恭獨留無援,數侵馬邑。帝遣副留守高君雅將兵,與仁恭併力拒之。仁恭等違帝指蹤,遂為突厥所敗。既而隋主遠聞,以帝與仁恭不時捕虜,縱為邊患,遂遣司直馳驛,系帝而斬仁恭。帝自以姓名著於圖籙,太原王者所在,慮被猜忌,因而禍及,頗有所晦。時皇太子在河東,獨有秦王侍側耳,謂王曰:「隋歷將盡,吾家繼膺符命,不早起兵者,顧爾兄弟未集耳。今遭羑里之厄,爾昆季須會盟津之師,不得同受孥戮,家破身亡,為英雄所笑。」王泣而啟帝曰:「芒碭山澤,是處容人。請同漢祖,以觀時變。」帝曰:「今遇時來,逢茲錮縶。雖睹機變,何能為也。然天命有在,吾應會昌,未必不以此相啟。今吾勵謹,當敬天之誡,以卜興亡。自天祐吾,彼焉能害天必亡我,何所逃刑「爾後數日,果有詔使馳驛而至,釋帝而免仁恭,各依舊檢校所部。煬帝之幸江都也,所在路絕。兵馬討捕,來往不通,信使行人,無能自達。惟有使自江都至於太原,不逢劫掠,依程而至,眾咸異焉。初,使以夜至太原,溫彥將宿於城西門樓上,首先見之。喜其靈速,報兄彥弘,馳以啟帝。帝時方臥,聞而驚起,執彥弘手而笑曰:「此後餘年,實為天假。「退謂秦王曰:「吾聞惟神也不行而至,不疾而速。此使之行,可謂神也。天其以此使促吾,當見機而作。」雄斷英謨,従此遂定。帝素懷濟世之略,有經綸天下之心。接待人倫,不限貴賤,一面相遇,十數年不忘。山川衝要,一覽便憶。遠近承風,咸思託附。仍命皇太子於河東潛結英俊,秦王於晉陽密招豪友。太子及王俱稟聖略,傾財賑施,卑身下士。逮乎鬻繒博徒,監門廝養,一技可稱,一藝可取,與之抗禮,未嘗雲倦。故得士庶之心,無不至者。
shí sān suì, suì zài dīng hài, zhēng yuè bǐng zǐ yè, jìn yáng gōng xī běi yǒu guāng yè míng, zì dì shǔ tiān, ruò dà shāo huǒ. fēi yàn yán hè, zhèng dāng chéng xī lóng shān shàng, zhí zhǐ xī nán, jí wàng jìng tiān. é ér shān shàng dāng tóng zǐ sì zuǒ yòu, yǒu zǐ qì rú hóng, héng jué huǒ zhōng, shàng chōng běi dǒu, zì yī gēng zhì sān gēng ér huǒ. chéng shàng shǒu gēng rén xián jiàn, ér mò néng biàn zhī, jiē bù gǎn dào. dà yè chū, dì wèi lóu fán jùn shǒu, shí yǒu wàng qì zhě yún: xī běi gān mén yǒu tiān zǐ qì, lián tài yuán shén shèng. gù suí zhǔ yú lóu fán zhì gōng, yǐ qí dì dāng dōng dōu xī běi, yīn guò tài yuán, qǔ lóng shān fēng sú dào, xíng xìng yǐ yàn zhī yún. hòu yòu bài dài wáng wèi jùn shǒu yǐ yàn zhī.
十三歲,歲在丁亥,正月丙子夜,晉陽宮西北有光夜明,自地屬天,若大燒火。飛焰炎赫,正當城西龍山上,直指西南,極望竟天。俄而山上當童子寺左右,有紫氣如虹,橫絕火中,上沖北斗,自一更至三更而火。城上守更人咸見,而莫能辨之,皆不敢道。大業初,帝為樓煩郡守,時有望氣者云:「西北乾門有天子氣,連太原甚盛。」故隋主於樓煩置宮,以其地當東都西北,因過太原,取龍山風俗道,行幸以厭之雲。後又拜代王為郡守以厭之。
èr yuè jǐ chǒu, mǎ yì jūn rén liú wǔ zhōu shā tài shǒu wáng rén gōng, jù qí jùn ér zì chēng tiān zǐ, guó hào dìng yáng. wǔ zhōu qiè zhī yáng dì yú lóu fán zhú gōng yàn dāng shí zhī yì, gù chēng tiān zǐ, guī yǐ yīng zhī. dì wén ér tàn yuē: qǐng lái qún dào biàn yú tiān xià, gōng lüè jùn xiàn, wèi yǒu zì wèi wáng hóu zhě yān. ér wǔ zhōu shù zi, shēng yú sāi shàng, yī zhāo chuā qǐ, qīng qiè dà míng. kě wèi chén shè hú míng, wèi pèi gōng qū chú zhě yě. rán shén yù yīn cǐ qǐ bīng, nán yú xiān fā. sī wèi wáng wēi gāo jūn yǎ děng yuē: wǔ zhōu suī wú suǒ néng, jiàn chēng zūn hào. tuō qí jìn rù fén yuán gōng, wǒ bèi bù néng jiǎn chú, bìng dāng miè zú yǐ. yǎ dà jù, gù qǐng jí bīng. dì chá wēi děng qíng qiē, miù wèi zhī yuē: dài jù lóu fán, kě wēi wèi zhī bèi. yí shì kuān xián, yǐ níng suǒ bù. sān yuè dīng mǎo, wǔ zhōu nán pò lóu fán jùn, jìn jù fén yuán gōng. dì wèi guān liáo yuē: bīng kě jiè yán, chéng kě shǒu bèi, liáng kě zhèn gěi. sān zhě dāng jīn fèi yī bù kě, xū yù bù fèn, wéi zhū gōng duàn zhī. wēi děng jì wú suǒ chū, bài ér qǐng dì yuē: jīn rì tài yuán shì shù zhī mìng, xuán zài míng gōng. gōng yǐ wèi cí, shú néng yù cǐ dì zhī zhòng qíng guī jǐ, nǎi gèng cóng róng wèi zhī yuē: cháo tíng mìng jiāng chū shī, jiē bǐng jié dù, wèi yǒu kǔn wài gǎn dé zhuān zhī. zéi jù lí gōng, zì chēng tiān zǐ, wēi fú shǎng fá, suí jī xiāng shí. yǐ cǐ gōng chéng, hé chéng bù kè fén yuán qù cǐ shù bǎi lǐ jiān, jiāng dū xuán gé sān qiān yú lǐ. guān hé jīn dài, tā zéi jù zhī. wén zòu wǎng lái, hái qī mò cè. yǐ yīng chéng jiāo zhù zhī bīng, dāng jù huá shǐ tū zhī shì, zī wén rén yǐ jiù huǒ, qí kě pū miè hū gōng děng guó zhī zhǎo yá, xīn rú tiě shí, yù tóng lù lì, yǐ chú guó nán. gōng jiā zhī lì, jiàn zé xū wèi, bǐ qí wú cāi, qī yú bào xiào. suǒ yǐ xún yì, zé shàn xíng zhī, shì fēi dàn yú zhì bīng, gǎn cí róng shǒu. wēi děng duì yuē: gōng zhī míng lüè, yuǎn jìn bèi zhī, dì zài qīn xián, yǔ guó xiū qī. gōng bù jié lì, shuí jǐn dān chéng ruò gèng qūn xún, qún qíng yí hài. dì ruò bù dé yǐ ér cóng zhī, zhòng jiē yuè fú, huān ér tīng mìng. dì yǐ wáng wēi jiān rèn tài yuán jùn chéng, wèi rén qīng shù, lìng yǔ jìn yáng gōng jiān péi jì xiāng zhī jiǎn xiào cāng liáng, zhèn gěi jūn hù kǒu. gāo jūn yǎ cháng shǒu gāo yáng, dé wú shī tuō, qiǎn xún xíng chéng chí jí hàn yù qì xiè. yǐ bīng mǎ kǎi zhàng, zhàn shǒu shì jī, zhào mù quàn shǎng, jūn mín zhēng fā, jiē xū jué yú dì. tài yuán zuǒ jìn wén dì bù fèn mù bīng bèi biān, suǒ zài yǐng fù. xún rì zhī qǐng, shǎo zhǎng dé shù qiān rén. bīng sī zǒng zhàng yǐ wén, qǐng ān yíng chù. dì zhǐ xìng guó sì yuē: qín wáng zhī shī, bù móu ér zhì, cǐ qí xìng guó zhě yān. yí yú cǐ sì ān chù. kǒng wēi yǎ cāi jué, yì bù zhī yuè wèn. sī wèi qín wáng děng yuē: jì gāng sān qiān, zú chéng bà yè. chù zhī xìng guó, kě wèi jiā míng. réng qiǎn mì shǐ wǎng pú zhōu, cuī zhuī huáng tài zǐ děng. shì yuè yě, shuò fāng jùn rén liáng shī dōu yòu shā jùn guān ér chēng tiān zǐ. chū, dì qiǎn shòu yá láng jiāng gāo jūn yǎ yǔ mǎ yì shǒu wáng rén gōng fáng è tū jué, yǎ wéi dì zhǐ, shī lì ér hái. dì kǒng yáng dì yǒu zé, biàn yù jù fǎ shéng yǎ. yǎ shì yáng dì jiù zuǒ yòu, lǜ bèi cāi xián, rěn ér fú wèn. yǎ xìng yōng hěn, bù zhī cán qū. dì shén dé tài yuán nèi wài rén xīn, zhān yǎng lóng yán, yí yǒu yì zhì. měi yǔ wáng wēi mì cì dì xì. yǒu xiāng zhǎng liú lóng zhě, jìn yáng zhī fù rén yě. xiān yǔ gōng jiān péi jì yǐn zhī yè dì, dì suī zhī qí wēi xì, yì jiē dài zhī, yǐ zhāo kè. jūn yǎ yòu yǔ lóng xiāng shàn, lóng gǎn dì ēn miǎn, qiè zhī yǎ děng mì yì, jù yǐ qǐ wén. dì wèi lóng yuē: cǐ bèi xià yú, àn yú shí shì, tóng è wéi zhòng, bì zì bì yě. rán qīng néng xiāng bào, shēn yǒu zhì chéng. xìng wù yǒu duō yán, wǒ wèi zhī suǒ.
二月己丑,馬邑軍人劉武周殺太守王仁恭,據其郡而自稱天子,國號定楊。武周竊知煬帝於樓煩築宮厭當時之意,故稱天子,規以應之。帝聞而嘆曰:「頃來群盜遍於天下,攻略郡縣,未有自謂王侯者焉。而武周豎子,生於塞上,一朝欻起,輕竊大名。可謂陳涉狐鳴,為沛公驅除者也。「然甚欲因此起兵,難於先發。私謂王威、高君雅等曰:「武周雖無所能,僭稱尊號。脫其進入汾源宮,我輩不能剪除,並當滅族矣。」雅大懼,固請集兵。帝察威等情切,謬謂之曰:「待據樓煩,可微為之備。宜示寬閒,以寧所部。」三月丁卯,武周南破樓煩郡,進據汾源宮。帝謂官僚曰:「兵可戒嚴,城可守備,糧可賑給。三者當今廢一不可,須預部分,惟諸公斷之。」威等計無所出,拜而請帝曰:「今日太原士庶之命,懸在明公。公以為辭,孰能預此「帝知眾情歸己,乃更従容謂之曰:「朝廷命將出師,皆稟節度,未有閫外敢得專之。賊據離宮,自稱天子,威福賞罰,隨機相時。以此攻城,何城不克汾源去此數百裡間,江都懸隔三千餘里。關河襟帶,他賊據之。聞奏往來,還期莫測。以嬰城膠柱之兵,當巨猾豕突之勢,咨文人以救火,其可撲滅乎公等國之爪牙,心如鐵石,欲同戮力,以除國難。公家之利,見則須為,俾其無猜,期於報效。所以詢議,擇善行之,是非憚於治兵,敢辭戎首。」威等對曰:「公之明略,遠近備知,地在親賢,與國休戚。公不竭力,誰盡丹誠若更逡巡,群情疑駭。」帝若不得已而従之,眾皆悅服,歡而聽命。帝以王威兼任太原郡丞,為人清恕,令與晉陽宮監裴寂相知檢校倉糧,賑給軍戶口。高君雅嘗守高陽,得無失脫,遣巡行城池及捍禦器械。以兵馬鎧仗,戰守事機,召募勸賞,軍民徵發,皆須決於帝。太原左近聞帝部分募兵備邊,所在影赴。旬日之頃,少長得數千人。兵司總帳以聞,請安營處。帝指興國寺曰:「勤王之師,不謀而至,此其興國者焉。宜於此寺安處。」恐威、雅猜覺,亦不之閱問。私謂秦王等曰:「紀綱三千,足成霸業。處之興國,可謂嘉名。」仍遣密使往蒲州,催追皇太子等。是月也,朔方郡人梁師都又殺郡官而稱天子。初,帝遣獸牙郎將高君雅與馬邑守王仁恭防遏突厥,雅違帝旨,失利而還。帝恐煬帝有責,便欲據法繩雅。雅是煬帝舊左右,慮被猜嫌,忍而弗問。雅性庸佷,不知慚屈。帝甚得太原內外人心,瞻仰龍顏,疑有異志。每與王威密伺帝隙。有鄉長劉龍者,晉陽之富人也。先與宮監裴寂引之謁帝,帝雖知其微細,亦接待之,以招客。君雅又與龍相善,龍感帝恩眄,竊知雅等密意,具以啟聞。帝謂龍曰:「此輩下愚,暗於時事,同惡違眾,必自斃也。然卿能相報,深有至誠。幸勿有多言,我為之所。」
xià wǔ yuè guǐ hài yè, dì qiǎn zhǎng sūn shùn dé zhào wén kè děng lǜ xìng guó sì suǒ jí bīng wǔ bǎi rén, zǒng qǔ qín wáng bù fèn, fú yú jìn yáng gōng chéng dōng mén zhī zuǒ yǐ zì bèi. jiǎ zǐ dàn, mìng jìn yáng xiàn lìng liú wén jìng yì kāi yáng fǔ sī mǎ liú zhèng huì, cí gào gāo jūn yǎ wáng wēi děng yǔ běi fān sī tōng, yǐn tū jué nán kòu. dì jí wén wǔ guān liáo, shōu wēi děng xì yù. bǐng yín, ér tū jué shù wàn qí chāo bī tài yuán, rù zì luó guō běi mén, qǔ dōng mén ér chū. dì fēn mìng péi jì, wén jìng děng shǒu bèi zhū mén, bìng lìng dà kāi, bù dé zhé bì, ér chéng shàng bù zhāng qí zhì. shǒu chéng zhī rén, bù xǔ yī rén wài kàn, yì bù dé gāo shēng, shì yǐ bù cè. zhòng xián mò zhī suǒ yǐ. réng qiǎn shǒu zéi shuài wáng kāng dá lǜ qí suǒ bù qiān yú rén, yǔ zhì jié fǔ yīng yáng láng jiāng yáng máo děng, qián wǎng běi mén yǐn chù shè fú. jiè zhī: dài tū jué guò jǐn, chāo qí mǎ qún, nǐ chōng jūn yòng. rán tū jué duō, dì dēng gōng chéng dōng nán lóu wàng zhī, dàn jí rì zhōng, qí chén bù zhǐ. kāng dá suǒ bù, bìng shì xiāo ruì, yǒng yú chāo jié. rì kě shí shí, wèi zéi guò jǐn, chū chāo qí mǎ. tū jué qián hòu jiā jī, āi chén zhǎng tiān, bī lín fén hé. kāng dá děng wú suǒ chū lì, bìng zhuì fén ér sǐ, wéi yáng máo děng yī èr bǎi rén fú ér dé tuō. chéng nèi bīng shù wú jǐ, yǐ sàng qiān rén. jūn mín jiàn cǐ shì, sī yǒu wēi jù, jiē yí wáng wēi jūn yǎ zhào ér zhì yān, hèn zhī yù qiè. dì shén sè zì ruò, huān shén yú cháng, gù wèi guān liáo yuē: dāng jīn tiān xià zéi dào, shí shì ér jiǔ, chēng dì tú wáng, zhuān chéng jù jùn. gū hé wén huáng shū chǒng, sī bào hòu ēn, yù yǔ zhū xián lì gōng wáng shì. shì yù qǐ bīng, wēi yǎ jǔ zhòng, shēn xiāng cāi jì, mì gòu yì móu, yù jiā zhī zuì. yí qí sī tōng jìng wài. qǐ wèi xì zhī èr rì jiǎ zǐ shì shí wǔ rì bǐng yín shì shí qī rì, tū jué guǒ rù tài yuán. cǐ dài tiān xīn wèi gū fá zuì, fēi tiān yì yě, hé cóng ér zhì tiān jì wèi gū qiǎn lái, hái yīng wèi gū lìng qù. bǐ ruò bù qù, dāng wèi zhū jūn qiǎn zhī, wú wèi lǜ yě. dì yǐ jiàn bīng wèi duō, yòu shī kāng dá zhī bèi, zhàn zé zhòng guǎ fēi dí, huǎn kǒng rù lüè chéng wài jū mín. yè shè fú bīng, chū chéng yǐ jù xiǎn yào. xiǎo lìng tā dào ér rù, ruò yǒu yuán lái. réng jiè chū chéng jiāng shì, yáo jiàn tū jué, zé sù jù xiǎn, wù yǔ gòng zhàn. ruò zhī qí qù, bì mò zhuī zhī. dàn sòng chū jìng ér hái, shǐ zhī mò cè. ěr hòu zài sù, tū jué dá guān zì xiāng wèi yuē: táng gōng xiàng mào yǒu yì, jǔ zhǐ bù fán, zhì yǒng guò rén, tiān suǒ yǔ zhě. qián lái mǎ yì, wǒ děng yǐ dà wèi zhī, jīn zài tài yuán, hé kě dāng yě. qiě wǒ bèi wú gù yuǎn lái, tā yòu bù yǔ wǒ zhàn, kāi mén dài wǒ, wǒ bù néng rù, jiǔ ér bù qù, tiān bì chēn wǒ. wǒ yǐ táng gōng wèi rén, fù dé tiān yì, chū bīng yào wǒ, jǐn sǐ bù yí. bù rú zǎo qù, wú zhù qǔ sǐ. jǐ hài yè, qián dùn. míng dàn, chéng wài chān rù chí bào, dì yuē: wǒ zhī zhī yǐ. wén wǔ guān rù hè, dì yuē: qiě mò xiāng hè, dāng wèi zhū guān zhào ér shǐ zhī. jí lì zì shǒu shū yǔ tū jué shū, yuē: hé suǒ wén ér lái, hé suǒ jiàn ér qù, zì qù zì lái, qǐ fēi tiān suǒ wèi yě wǒ zhī tiān yì, gù bù qiǎn zhuī. rǔ zhī tiān yì, yì xū tóng wǒ. dāng jīn suí guó sàng luàn, cāng shēng kùn qióng, ruò bù jiù jì, zhōng wèi shàng tiān suǒ zé. wǒ jīn dà jǔ yì bīng, yù níng tiān xià, yuǎn yíng zhǔ shàng hái. gòng tū jué hé qīn, gèng shì kāi huáng zhī shí, qǐ fēi hǎo shì qiě jīn rì bì xià suī shī kè hán zhī yì, kè hán níng wàng gāo zǔ zhī ēn yě ruò néng cóng wǒ, bù qīn bǎi xìng, zhēng fá suǒ de, zǐ nǚ yù bó, jiē kè hán yǒu zhī. bì yǐ lù yuǎn, bù néng shēn rù, jiàn yǔ hé tōng, zuò shòu bǎo wán, bù láo bīng mǎ, yì rèn kè hán. yī èr pián yí, rèn liàng qǔ zhōng. réng mìng fēng tí, shǔ yún mǒu qǐ. suǒ sī bào qǐng yún: tū jué bù shí wén zì, wéi zhòng huò cái, yuàn jiā hòu yí, gǎi qǐ wèi shū. dài xiào ér wèi qǐng zhě yuē: hé bù dá zhī shēn yě. zì qǐng lí luàn, wáng mìng shén duō, zǒu hú bēn yuè, shū shēng bù shǎo. zhōng guó zhī lǐ, bìng zài zhū yí. wǒ ruò jìng zhī, bǐ réng wèi xìn. rú yǒu qīng màn, cāi lǜ yù shēn. gǔ rén yún: qū yú yī rén zhī xià, shēn yú wàn rén zhī shàng. sài wài qún hú, hé bǐ nǐ fán yōng zhī yī ěr. qiě qǐ zhī yī zì, wèi zhí qiān jīn. qiān jīn shàng yù yǔ zhī, yī zì hé róng yǒu lìn. cǐ fēi qīng děng suǒ jí. nǎi qiǎn shǐ zhě chí yì sòng qǐ. shǐ bì dé shū, dà xǐ, qí bù dá guān děng yuē: wǒ zhī táng gōng fēi cháng rén yě, guǒ zuò yì cháng zhī shì. suí zhǔ qián zài yàn mén, rén mǎ shén zhòng, wǒ bèi gōng zhī, jìng bù gǎn chū. tài yuán bīng dào, wǒ děng wèi zhī ruò shén, jiē zǒu hái yě. tiān jiāng yǐ tài yuán yǔ táng gōng, bì dāng píng dìng tiān xià. bù rú cóng zhī, yǐ qiú bǎo wù. dàn táng gōng yù yíng suí zhǔ, gòng wǒ hé hǎo, cǐ yǔ bù hǎo, wǒ bù néng cóng. suí zhǔ wèi rén, wǒ suǒ zhī xī, ruò yíng lái yě, jí jì táng gōng, yú wǒ jiù yuàn, jué xiāng zhū fá. táng gōng yǐ cǐ huàn wǒ, wǒ bù néng qù. táng gōng zì zuò tiān zǐ, wǒ zé cóng xíng, mì dà xūn shǎng, bù bì shí rè. dāng rì, jí yǐ cǐ yì zuò shū bào dì. shǐ rén wǎng hái, bù yù qī rì. shǐ zhì, qián rì suǒ hè guān liáo, wǔ dǎo chēng qìng. dì kāi shū tàn xī jiǔ zhī, yuē: fēi yǒu tiān mìng, cǐ hú níng qǐ rú cǐ dàn gū wèi rén chén, xū jǐn jié. zhǔ yōu chén rǔ, dāng wèi lì gōng, yù jǔ yì bīng, yù dài wáng shì, dà míng zì shǔ, zhǎng è wú jūn, kě wèi jiē luàn zhī rén, fēi fù zūn suí zhī shì. běn lǜ bīng xíng yǐ hòu, tū jué nán qīn, qū jié lián hé, yǐ ān jū zhě. bù wèi jīn rì suǒ bào, gèng xiāng yào bī, zhà kě jué hǎo fān yí, wú yǒu cóng qí suǒ quàn. tū jué zhī bào dì shū yě, wèi shǐ rén yuē: táng gōng ruò cóng wǒ yǔ, jí yí jí bào, wǒ qiǎn dà dá guān, wǎng qǔ jìn zhǐ. guān liáo děng yǐ dì cí sè lǐn rán, mò gǎn zī jiàn. xìng guó sì bīng zhī dì wèi cóng tū jué suǒ qǐng, wǎng wǎng ǒu yǔ yuē: gōng ruò gèng bù cóng tū jué, wǒ yì bù néng cóng gōng. péi jì liú wén jìng děng zhī cǐ yì, yǐ zhuàng qǐ wén, dì zuò sè yuē: gōng děng bìng shì suí chén, fāng lái gòng shì, yǐ cǐ quàn gū, chén jié ān zài péi jì děng duì yuē: tǎng shǐ yī lǚ dé jǐn chéng yú jié zhòu, jí bù wèi tāng wǔ zhī chén. jì děng gǎi yǐ shì jūn, bù gǎn jū yú xiǎo jié. qiě jīn shì zhòng yǐ jí, suǒ fá zhě mǎ. fān rén wèi shì, jí xū hú mǎ, dài zhī rú kě. ruò gèng chí liú, kǒng qí yǒu huǐ. dì yuē: shì bù shī gǔ, xiān néng kè chéng. zhū xián yí gèng sān sī, yǐ móu qí cì.
夏五月癸亥夜,帝遣長孫順德、趙文恪等率興國寺所集兵五百人,總取秦王部分,伏於晉陽宮城東門之左以自備。甲子旦,命晉陽縣令劉文靜異開陽府司馬劉正會,辭告高君雅、王威等與北蕃私通,引突厥南寇。帝集文武官僚,收威等系獄。丙寅,而突厥數萬騎抄逼太原,入自羅郭北門,取東門而出。帝分命裴寂,文靜等守備諸門,並令大開,不得輒閉,而城上不張旗幟。守城之人,不許一人外看,亦不得高聲,示以不測。眾咸莫知所以。仍遣首賊帥王康達率其所部千餘人,與志節府鷹揚郎將楊毛等,潛往北門隱處設伏。誡之:「待突厥過盡,抄其馬群,擬充軍用。」然突厥多,帝登宮城東南樓望之,旦及日中,騎塵不止。康達所部,並是驍銳,勇於抄劫。日可食時,謂賊過盡,出抄其馬。突厥前後夾擊,埃塵漲天,逼臨汾河。康達等無所出力,並墜汾而死,唯楊毛等一二百人浮而得脫。城內兵數無幾,已喪千人。軍民見此勢,私有危懼,皆疑王威、君雅召而至焉,恨之愈切。帝神色自若,歡甚於常,顧謂官僚曰:「當今天下賊盜,十室而九,稱帝圖王,專城據郡。孤荷文皇殊寵,思報厚恩,欲與諸賢立功王室。適欲起兵,威、雅沮眾,深相猜忌,密構異謀,欲加之罪。疑其私通境外。豈謂系之二日(甲子是十五日丙寅是十七日),突厥果入太原。此殆天心為孤罰罪,非天意也,何従而至天既為孤遣來,還應為孤令去。彼若不去,當為諸軍遣之,無為慮也。」帝以見兵未多,又失康達之輩,戰則眾寡非敵,緩恐入掠城外居民。夜設伏兵,出城以據險要。曉令他道而入,若有援來。仍誡出城將士,遙見突厥,則速據險,勿與共戰。若知其去,必莫追之。但送出境而還,使之莫測。爾後再宿,突厥達官自相謂曰:「唐公相貌有異,舉止不凡,智勇過人,天所與者。前來馬邑,我等已大畏之,今在太原,何可當也。且我輩無故遠來,他又不與我戰,開門待我,我不能入,久而不去,天必瞋我。我以唐公為人,復得天意,出兵要我,盡死不疑。不如早去,無住取死。」己亥夜,潛遁。明旦,城外覘入馳報,帝曰:「我知之矣。」文武官入賀,帝曰:「且莫相賀,當為諸官召而使之。」即立自手疏與突厥書,曰:「何所聞而來,何所見而去,自去自來,豈非天所為也我知天意,故不遣追。汝知天意,亦須同我。當今隋國喪亂,蒼生困窮,若不救濟,終為上天所責。我今大舉義兵,欲寧天下,遠迎主上還。共突厥和親,更似開皇之時,豈非好事且今日陛下雖失可汗之意,可汗寧忘高祖之恩也若能従我,不侵百姓,征伐所得,子女玉帛,皆可汗有之。必以路遠,不能深入,見與和通,坐受寶玩,不勞兵馬,亦任可汗。一二便宜,任量取中。」仍命封題,署雲某啟。所司報請云:「突厥不識文字,惟重貨財,願加厚遺,改啟為書。」帶笑而謂請者曰:「何不達之深也。自頃離亂,亡命甚多,走胡奔越,書生不少。中國之禮,並在諸夷。我若敬之,彼仍未信。如有輕慢,猜慮愈深。古人云:『屈於一人之下,伸於萬人之上。』塞外群胡,何比擬凡庸之一耳。且啟之一字,未直千金。千金尚欲與之,一字何容有吝。此非卿等所及。」乃遣使者馳驛送啟。始畢得書,大喜,其部達官等曰:「我知唐公非常人也,果作異常之事。隋主前在雁門,人馬甚眾,我輩攻之,竟不敢出。太原兵到,我等畏之若神,皆走還也。天將以太原與唐公,必當平定天下。不如従之,以求寶物。但唐公欲迎隋主,共我和好,此語不好,我不能従。隋主為人,我所知悉,若迎來也,即忌唐公,於我舊怨,決相誅伐。唐公以此喚我,我不能去。唐公自作天子,我則従行,覓大勛賞,不避時熱。「當日,即以此意作書報帝。使人往還,不愈七日。使至,前日所賀官僚,舞蹈稱慶。帝開書嘆息久之,曰:「非有天命,此胡寧豈如此但孤為人臣,須盡節。主憂臣辱,當未立功,欲舉義兵,欲戴王室,大名自署,長惡無君,可謂階亂之人,非復尊隋之事。本慮兵行以後,突厥南侵,屈節連和,以安居者。不謂今日所報,更相要逼,乍可絕好蕃夷,無有従其所勸。」突厥之報帝書也,謂使人曰:「唐公若従我語,即宜急報,我遣大達官,往取進止。」官僚等以帝辭色懍然,莫敢咨諫。興國寺兵知帝未従突厥所請,往往偶語曰:「公若更不従突厥,我亦不能従公。」裴寂、劉文靜等知此議,以狀啟聞,帝作色曰:「公等並是隋臣,方來共事,以此勸孤,臣節安在「裴寂等對曰:「儻使伊、呂得盡誠於桀、紂,即不為湯、武之臣。寂等改以事君,不敢拘於小節。且今士眾已集,所乏者馬。蕃人未是,急鬚鬍馬,待之如渴。若更遲留,恐其有悔。」帝曰:「事不師古,鮮能克成。諸賢宜更三思,以謀其次。」
liù yuè jǐ mǎo, tài zǐ yǔ qí wáng zhì zì hé dōng, dì huān shén. péi jì děng nǎi yīn tài zǐ qín wáng děng rù qǐ, qǐng yī yī yǐn fàng tài jiǎ, huò guāng fèi chāng yì gù shì, fèi huáng dì ér lì dài wáng, xìng yì bīng yǐ xí jùn xiàn, gǎi qí zhì yǐ shì tū jué, shī chū yǒu míng, yǐ jí yí xià. dì yuē: rú cǐ suǒ zuò, kě wèi yǎn ěr dào zhōng. shì jī xiāng pò, bù dé bù ěr. suī shī yì yú hòu zhǔ, xìng wèi fù yú xiān dì. zhòng yì jì tóng, gū hé néng yì. suǒ hèn yuán shǒu cóng cuǒ, gǔ gōng duò zāi. xī xū bù dé yǐ. péi jì děng yuē: wén huáng chuán sì hòu zhǔ, jiǎ quán yáng sù, wáng guó sàng jiā, qí lái jiàn yǐ. mín yuàn shén nù, jiàng zī huò luàn. zhì tiān zhī fá, lǐ yīng qí yí. yú shì qiǎn shǐ yǐ zhòng yì chí bào tū jué. shǐ bì yī zhǐ, jí qiǎn qí zhù guó kāng qiào lì jí shī rè hán tè qín dá guān děng, sòng mǎ qiān pǐ lái tài yuán jiāo shì, réng xǔ qiǎn bīng sòng dì wǎng xī jīng, duō shǎo wéi mìng. kāng qiào lì jiāng zhì, jūn sī yǐ bīng qǐ jiǎ zǐ zhī rì, yòu fú chèn shàng bái, qǐng jiàn wǔ wáng suǒ zhí bái qí, yǐ shì tū jué. dì yuē: zhū zhòu zhī qí, mù yě lín shí suǒ zhàng, yǒng rén xī jiāo, wú róng yù zhí, yí jiān yǐ jiàng, zá bàn xù zhī. zhū jūn shuò fān jiē fàng cǐ. yíng bì chéng lěi, fān qí sì hé, chì bái xiàng yìng ruò huā yuán. kāi huáng chū, tài yuán tóng yáo yún: fǎ lǜ cún, dào dé zài, bái qí tiān zǐ chū dōng hǎi. cháng yì yún: bái yī tiān zǐ. gù suí zhǔ héng fú bái yī, měi xiàng jiāng dū, nǐ yú dōng hǎi. cháng xiū lǜ lìng, bǐ xuē bù tíng, bìng yǐ cǎi huà wǔ jí mù tán, zì suí yǐ shì dào. yòu yǒu táo lǐ zǐ gē yuē: táo lǐ zǐ, mò làng yǔ, huáng hú rào shān fēi, wǎn zhuǎn huā yuán lǐ. àn: lǐ wèi guó xìng, táo dāng zuò táo, ruò yán táo táng yě. pèi lǐ ér yán, gù yún táo huā yuán, wǎn zhuǎn shǔ jīng fān. fén jìn lǎo yòu, ōu gē zài ěr. hū dǔ líng yàn, bù shèng huān yuè. dì měi gù qí fān, xiào ér yán yuē: huā yuán kě ěr, bù zhī huáng hú rú hé. wú dāng yī jǔ qiān lǐ, yǐ fú míng chèn. zì ěr yǐ hòu, yì bīng rì yǒu qiān yú jí yān. èr xún zhī jiān, zhòng dé shù wàn. péi jì děng qǐ yuē: yì jūn jiàn dà, yí yǒu sī cún. guān liáo suǒ tǒng, xū yǒu lì shǔ. dì yuē: bù yī zhī shì, huò jiǎ míng qiè wèi. gū shí jiāng jūn, jū táng dà yǔ, jìn shě yú cǐ, gèng yù hé qiú! péi jì děng qǐng jìn wèi dà jiāng jūn, yǐ lóng fǔ hào, bù guāi gǔ jīn, quán jí wēi míng. dì yuē: qīng yǐ fèi lì xiāng qī, yù gū wèi huò guāng zhī rèn, wēi zài jiāng jūn, hé guān dà yě. bì xū réng jiù, yì rèn jiā zhī, shǔ zhì fǔ liáo zhǎng shǐ yǐ xià, gōng cì qǔ zhī, liàng néng shòu zhí. péi jì děng yòu qǐng zhì zhū jūn bìng bīng shì děng zǒng hào, dì yuē: zhū hóu sān jūn, chūn qiū suǒ xǔ. gū jīn bà yè, chà nǐ jìn wén, kě zuò sān jūn, fēn zhì zuǒ yòu. móu jiǎn tǒng shuài, miào xuǎn qí rén. zhū jūn jì shì yì bīng, hái kě hū wèi yì shì. xī zhōu wǔ kè yīn, yì shì fēi qí báo dé. kuàng jīn wèi yǒu suǒ kè, gǎn wàng yì shì zhě hū.
六月己卯,太子與齊王至自河東,帝歡甚。裴寂等乃因太子、秦王等入啟,請依伊尹放太甲,霍光廢昌邑故事,廢皇帝而立代王,興義兵以檄郡縣,改旗幟以示突厥,師出有名,以輯夷夏。帝曰:「如此所作,可謂掩耳盜鐘。事機相迫,不得不爾。雖失意於後主,幸未負於先帝。眾議既同,孤何能易。所恨元首叢脞,股肱墮哉。「欷歔不得已。裴寂等曰:「文皇傳嗣後主,假權楊素,亡國喪家,其來漸矣。民怨神怒,降茲禍亂。致天之罰,理應其宜。」於是遣使以眾議馳報突厥。始畢依旨,即遣其柱國康鞘利、級失、熱寒、特勤、達官等,送馬千匹來太原交市,仍許遣兵送帝往西京,多少惟命。康鞘利將至,軍司以兵起甲子之日,又符讖尚白,請建武王所執白旗,以示突厥。帝曰:「誅紂之旗,牧野臨時所仗,永人西郊,無容預執,宜兼以絳,雜半續之。」諸軍槊幡皆放此。營壁城壘,幡旗四合,赤白相映若花園。開皇初,太原童謠云:「法律存,道德在,白旗天子出東海。」常亦云:「白衣天子。」故隋主恆服白衣,每向江都,擬於東海。常修律令,筆削不停,並以彩畫五級木壇,自隨以事道。又有《桃李子歌》曰:「桃李子,莫浪語,黃鵠繞山飛,宛轉花園裡。」案:李為國姓,桃當作陶,若言陶唐也。配李而言,故云桃花園,宛轉屬旌幡。汾晉老幼,謳歌在耳。忽睹靈驗,不勝歡躍。帝每顧旗幡,笑而言曰:「花園可爾,不知黃鵠如何。吾當一舉千里,以符冥讖。」自爾已後,義兵日有千餘集焉。二旬之間,眾得數萬。裴寂等啟曰:「義軍漸大,宜有司存。官僚所統,須有隸屬。」帝曰:「布衣之士,或假名竊位。孤實將軍,居唐大宇,近舍於此,更欲何求!」裴寂等請進位大將軍,以隆府號,不乖古今,權籍威名。帝曰:「卿以廢立相期,欲孤為霍光之任,威在將軍,何關大也。必須仍舊,亦任加之,署置府僚長史已下,功次取之,量能受職。」裴寂等又請置諸軍並兵士等總號,帝曰:「諸侯三軍,春秋所許。孤今霸業,差擬晉文,可作三軍,分置左右。謀簡統帥,妙選其人。諸軍既是義兵,還可呼為義士。昔周武克殷,義士非其薄德。況今未有所克,敢忘義士者乎。」
tài yuán liáo shān xiàn lìng gāo bīn lián jù bù cóng mìng, réng qiǎn shǐ jiān xíng wǎng jiāng dū, zòu dì zhǔ bīng. yáng dì è lǐ shì jù yǒu tài yuán, wén ér shén jù. nǎi chì dōng dōu xī jīng, yán wèi bèi yù. xī hé bù shí sòng kuǎn. dì yuē: liáo shān shǒu zhū, wèi zú wèi lǜ. xī kě rào shān zhī lù, dāng wú háng dào, bù dé liú zhī. liù yuè jiǎ shēn, nǎi mìng dà láng èr láng lǜ zhòng qǔ zhī, chú chéng mìng jī sān rì zhī liáng. shí wén wǔ guān rén bìng wèi shǔ zhì, jūn zhōng yǐ cì dì hū tài zǐ qín wáng wèi dà láng èr láng yān. lín xíng, dì yǔ èr ér yuē: ěr děng shào nián, wèi zhī gèng shì. xiān yǐ cǐ jùn, guān ěr suǒ wèi, rén jù ěr zhān, xián yí miǎn lì. dà láng èr láng guì ér duì yuē: ér děng zǎo méng hóng xùn, bǐng jiào yì fāng, fèng yǐ zhōu xuán, bù gǎn shī zhuì. jiā guó zhī shì, zhōng xiào zài yān. gù cóng yán lìng, shì xū chēng zhǐ. rú huò yǒu wéi, qǐng xuǎn jūn fǎ. dì yuē: ěr cáo néng ěr, wú fù hé yōu. yú shí yì shī chū huì, wèi jīng jiǎng yuè. dà láng děng lǜ qí bù gōng, yǐ jūn fǎ wèi yán. sān jūn wén zhě, rén jiē zì sù, bīng xiàng xī hé. dà láng èr láng zài lù, yī tóng yì shì, děng qí gān kǔ, qí qí xiū xī. fēng chén jǐng jí, shēn jí qián xíng. mín jiān jìn dào, guǒ cài yǐ shàng, fēi mǎi bù shí. yì shì yǒu qiè qǔ zhě, jí qiǎn qiú zhǔ wèi hái jià, yì bù jié suǒ qiè zhī rén. lù zuǒ yǒu zhǎng lǎo huò jìn shū shí hú jiāng zhě, zhòng shāng qí yì, gòng suǒ jiàn jūn rén děng tóng fēn, wèi cháng dú shòu. rú yǒu niú jiǔ kuì yí, àn yú lái zhě, láo ér qiǎn zhī yuē: cǐ suí fǎ yě, wú bù gǎn. pō lǜ qián rén yǒu xiàn, suì wèi zhōng rì bù shí yǐ xiè zhī. yú shì jiāng shì jiàn ér gǎn yuè, rén bǎi qí yǒng. zhì xī hé chéng xià, dà láng èr láng bù jiǎ, qīn wǎng yù zhī. chéng wài yù rù chéng, rén wú wèn nán nǚ xiǎo dà, bìng jiē fàng rù. chéng nèi jì jiàn yì jūn kuān róng zhì cǐ, xián sī bēn fù, wéi yǒu jùn chéng gāo dé rú zhí mí bù fǎn. jǐ chǒu, yǐ bīng lín zhī, fēi tī cái jìn, zhòng jiē zhēng shàng. jùn sī fǎ shū zuǒ zhū zhī jǐn děng cóng chéng shàng yǐn bīng ér rù, zhí dé rú yǐ sòng jūn mén. dé rú jí suí zhī jiàn luán rén yě, dà láng èr láng děng shù zhī yuē: qīng féng yě niǎo, miù dào jiàn luán. nìng huò suí hóu, yǐ wèi xiáng ruì. zhào gāo zhǐ lù wèi mǎ, hé xiāng sì zāi. yì bīng jīn jiǎng wáng shì, lǐ wú bù shā zhào gāo zhī bèi. réng mìng zhǎn yān. zì wài bù lù yī rén, qiū háo bù fàn. wǎng hái jiǔ rì, xī hé suì dìng. shī guī, dì wén xǐ yuē: yǐ cǐ yòng bīng, tiān xià héng xíng kě yě. shì rì, jí dìng rù guān zhī cè. guǐ yǐ, yǐ shì zǐ wèi lǒng xī gōng, wèi zuǒ lǐng jūn dà dū dū, zuǒ sān tǒng jūn děng lì yān. èr láng wèi dūn huáng gōng, wèi yòu lǐng jūn dà dū dū, yòu sān tǒng jūn děng lì yān. shì zǐ réng wèi tài yuán jùn shǒu, mìng péi jì liú wén jìng wèi dà jiāng jūn fǔ zhǎng shǐ sī mǎ. yǐ yīn kāi shān liú zhèng huì wēn dà yá táng jiǎn quán hóng shòu lú jiē sī dé píng wǔ shì yuē děng wèi yuàn shǔ jì shì cān zuǒ děng guān, yǐ yīng yáng wáng zhǎng jiē jiāng bǎo yì yáng máo, jīng zhào zhǎng sūn shùn dé dòu cóng liú hóng jī děng fēn wèi zuǒ yòu tǒng jūn fù tǒng jūn. zì wài wén wǔ zhí yuán, suí cái quán yòng.
太原遼山縣令高斌廉拒不従命,仍遣使間行往江都,奏帝主兵。煬帝惡李氏據有太原,聞而甚懼。乃敕東都西京,嚴為備御。西河不時送款。帝曰:「遼山守株,未足為慮。西可繞山之路,當吾行道,不得留之。」六月甲申,乃命大郎、二郎率眾取之,除程命齎三日之糧。時文武官人並未署置,軍中以次第呼太子、秦王為大郎、二郎焉。臨行,帝語二兒曰:「爾等少年,未之更事。先以此郡,觀爾所為,人具爾瞻,咸宜勉力。」大郎、二郎跪而對曰:「兒等早蒙弘訓,稟教義方,奉以周旋,不敢失墜。家國之事,忠孝在焉。故従嚴令,事須稱旨。如或有違,請選軍法。」帝曰:「爾曹能爾,吾復何憂。」於時義師初會,未經講閱。大郎等慮其不攻,以軍法為言。三軍聞者,人皆自肅,兵向西河。大郎、二郎在路,一同義士,等其甘苦,齊其休息。風塵警急,身即前行。民間近道,果菜已上,非買不食。義士有竊取者,即遣求主為還價,亦不詰所竊之人。路左有長老或進蔬食壺漿者,重傷其意,共所見軍人等同分,未嘗獨受。如有牛酒饋遺,案輿來者,勞而遣之曰:「此隋法也,吾不敢。」頗慮前人有限,遂為終日不食以謝之。於是將士見而感悅,人百其勇。至西河城下,大郎、二郎不甲,親往喻之。城外欲入城,人無問男女小大,並皆放入。城內既見義軍寬容至此,咸思奔赴,唯有郡丞高德儒執迷不反。己丑,以兵臨之,飛梯才進,眾皆爭上。郡司法書佐朱知瑾等従城上引兵而入,執德儒以送軍門。德儒即隋之見鸞人也,大郎、二郎等數之曰:「卿逢野鳥,謬道見鸞。佞惑隋侯,以為祥瑞。趙高指鹿為馬,何相似哉。義兵今獎王室,理無不殺趙高之輩。「仍命斬焉。自外不戮一人,秋毫不犯。往還九日,西河遂定。師歸,帝聞喜曰:「以此用兵,天下橫行可也。」是日,即定入關之策。癸已,以世子為隴西公,為左領軍大都督,左三統軍等隸焉。二郎為敦煌公,為右領軍大都督,右三統軍等隸焉。世子仍為太原郡守,命裴寂、劉文靜為大將軍府長史、司馬。以殷開山、劉正會、溫大雅、唐儉、權弘壽、盧階、思德平、武士彠等為掾屬、記室、參佐等官,以鷹揚王長階、姜寶誼、揚毛,京兆長孫順德、竇琮、劉弘基等分為左右統軍、副統軍。自外文武職員,隨才銓用。
qí píng dàn, yǒu sēng sú xìng lǐ shì, huò bái què ér xiàn zhī. zhì rì wèi shí, yòu yǒu bái què lái zhǐ dì yá qián shù shàng, zuǒ yòu fù bǔ huò yān. míng dàn, yǒu zǐ yún jiàn yú tiān, dāng dì suǒ zuò chù, yí shí bù qù. jì ér yù sàn, biàn wèi wǔ sè, jiē ruò lóng shòu zhī xiàng. rú cǐ sān cháo, bǎi xìng xián jiàn, wén wǔ yè hè, dì jiē yì ér bù shòu. bǐng shēn, tū jué zhù guó kāng qiào lì děng bìng mǎ ér zhì, shě zhī yú chéng dōng xìng guó xuán tán. qiào lì jiàn lǎo jūn zūn róng jiē bài. dào shì jiǎ áng jiàn ér wèi tóng jùn wēn yàn jiāng yuē: tū jué lái yì táng gōng, ér xiān yè lǎo jūn, kě wèi bù shī zūn bēi zhī cì. fēi tiān suǒ qiǎn, cǐ bèi níng zhī lǐ hū dīng yǒu, dì yǐn kāng qiào lì děng, lǐ jiàn yú jìn yáng gōng dōng mén zhī cè shě, shòu shǐ bì suǒ sòng shū xìn. dì wěi mào gōng, hòu jiā xiǎng huì, qiào lì děng dà yuè. tuì xiāng wèi yuē: táng gōng jiàn wǒ fān rén, shàng néng qū yì, jiàn zhū huá xià, qíng hé kě lùn. jìng rén zhě, rén jiē jìng ài. tiān xià jìng ài, bì wèi rén zhǔ. wǒ děng jiàn zhī, rén bù jué zì jìng. cóng cǐ yǐ hòu, dì měi jiàn, qiào lì děng yù jiā jìng wèi, bù shī fān chén zhī lǐ. qí mǎ qiān pǐ, wéi shì hǎo zhě ér qǔ qí bàn. yì shì děng xián zì chū wù, qǐng xī mǎi zhī. dì yuē: bǐ mǎ rú yáng, fāng lái bù yǐ, wú kǒng ěr bèi bù néng mǎi zhī. hú rén tān lì, wú yàn qí yù, shǎo mǎi, qiě yǐ jiàn pín, shì qí fēi jí yú mǎ. wú dāng gòng zhī gòng shì, bù yòng ěr wù, wú wèi pò yì, zì fèi jiā cái.
其平旦,有僧俗姓李氏,獲白雀而獻之。至日未時,又有白雀來止帝牙前樹上,左右復捕獲焉。明旦,有紫雲見於天,當帝所坐處,移時不去。既而欲散,變為五色,皆若龍獸之象。如此三朝,百姓咸見,文武謁賀,帝皆抑而不受。丙申,突厥柱國康鞘利等並馬而至,舍之於城東興國玄壇。鞘利見老君尊容皆拜。道士賈昂見而謂同郡溫彥將曰:「突厥來詣唐公,而先謁老君,可謂不失尊卑之次。非天所遣,此輩寧知禮乎「丁酉,帝引康鞘利等,禮見於晉陽宮東門之側舍,受始畢所送書信。帝偽貌恭,厚加饗賄,鞘利等大悅。退相謂曰:「唐公見我蕃人,尚能屈意,見諸華夏,情何可論。敬人者,人皆敬愛。天下敬愛,必為人主。我等見之,人不覺自敬。」従此以後,帝每見,鞘利等愈加敬畏,不失蕃臣之禮。其馬千匹,唯市好者而取其半。義士等咸自出物,請悉買之。帝曰:「彼馬如羊,方來不已,吾恐爾輩不能買之。胡人貪利,無厭其欲,少買,且以見貧,示其非急於馬。吾當共之貢市,不用爾物,毋為迫役,自費家財。」
yǐ ér, gāo yáng jùn líng shòu zéi shuài xī shì líng, yǐ qí dǎng shù qiān rén kuǎn fù, jí shòu zhèn dōng jiāng jūn, fēng yàn jùn gōng, réng zhì zhèn dōng fǔ, jù bǔ liáo shǔ, yǐ zhāo fǔ shān dōng jùn xiàn. yǐ sì, kāng qiào lì děng hái fān, nǎi mìng sī mǎ liú wén jìng bào, shǐ bìng qǔ qí bīng. jìng cí, dì sī jiè zhī yuē: hú bīng xiāng sòng, tiān suǒ qiǎn lái, jìng fán tiān xīn, yù cún mín mìng. tū jué duō lái, mín wú cún lǐ. shù bǎi zhī wài, wú suǒ yòng zhī. suǒ fáng zhī zhě, kǒng wǔ zhōu yǐn wèi biān huàn. yòu hú mǎ mù fàng, bù fán sù cǎo. qǔ qí shēng shì, yǐ huái yuǎn rén. gōng yí tǐ zhī, bù xū duō yě.
已而,高陽郡靈壽賊帥郗士陵,以其黨數千人款附,即授鎮東將軍,封燕郡公,仍置鎮東府,具補僚屬,以招撫山東郡縣。乙巳,康鞘利等還蕃,乃命司馬劉文靜報,使並取其兵。靜辭,帝私誡之曰:「胡兵相送,天所遣來,敬煩天心,欲存民命。突厥多來,民無存理。數百之外,無所用之。所防之者,恐武周引為邊患。又胡馬牧放,不煩粟草。取其聲勢,以懷遠人。公宜體之,不須多也。」