strong shū zhān jù dǐng kàng jìn hóu xián gāo jiǎ mìng kào qín jūn strong
叔詹據鼎抗晉侯 弦高假命犒秦軍
huà shuō qín mù gōng sī yǔ zhèng méng, bèi jìn tuì bīng, jìn wén gōng dà nù, hú yǎn jìn yuē: qín suī qù bù yuǎn, chén qǐng lǜ piān shī zhuī jī zhī. jūn yǒu guī xīn, bì wú dòu zhì, kě yī zhàn ér shèng yě jì shèng qín, zhèng bì sàng dǎn, jiāng bù gōng zì xià yǐ.
話說秦穆公私與鄭盟,背晉退兵,晉文公大怒,狐偃進曰:「秦雖去不遠,臣請率偏師追擊之。軍有歸心,必無鬥志,可一戰而勝也;既勝秦,鄭必喪膽,將不攻自下矣。」
wén gōng yuē: bù kě. guǎ rén xī lài qí lì, yǐ fǔ yǒu shè jì. ruò fēi qín jūn, guǎ rén hé néng jí cǐ? yǐ zi yù zhī wú lǐ yú guǎ rén, guǎ rén yóu bì zhī sān shè, yǐ bào qí shī, kuàng hūn yīn hū? qiě wú qín hé huàn bù néng wéi zhèng. nǎi fēn bīng yī bàn, yíng yú hán líng, gōng wéi rú gù.
文公曰:「不可。寡人昔賴其力,以撫有社稷。若非秦君,寡人何能及此?以子玉之無禮於寡人,寡人猶避之三舍,以報其施,況婚姻乎?且無秦何患不能圍鄭。」乃分兵一半,營於函陵,攻圍如故。
zhèng bó wèi zhú wǔ yuē: qín bīng zhī tuì, zi zhī lì yě, jìn bīng wèi tuì, rú zhī nài hé?
鄭伯謂燭武曰:「秦兵之退,子之力也,晉兵未退,如之奈何?」
zhú wǔ duì yuē: wén gōng zǐ lán yǒu chǒng yú jìn hóu, ruò shǐ rén yíng gōng zǐ lán guī guó, yǐ qǐng chéng yú jìn, jìn bì cóng yǐ.
燭武對曰:「聞公子蘭有寵於晉侯,若使人迎公子蘭歸國,以請成於晉,晉必從矣。」
zhèng bó yuē: cǐ fēi lǎo dài fū, yì bù kān shǐ yě.
鄭伯曰:「此非老大夫,亦不堪使也。」
shí shēn fù yuē: wǔ láo yǐ, chén yuàn dài yī xíng. nǎi xié zhòng bǎo chū chéng, zhí kòu jìn yíng qiú jiàn.
石申父曰:「武勞矣,臣願代一行。」乃攜重寶出城,直叩晉營求見。
wén gōng mìng zhī rù, shí shēn fù zài bài, jiāng zhòng bǎo shàng xiàn, zhì zhèng bó zhī mìng yuē: guǎ jūn yǐ mì ěr jīng mán, bù gǎn xiǎn jué, rán shí bù gǎn lí jūn hóu zhī yǔ xià yě. jūn hóu hè rán zhèn nù, guǎ jūn zhī zuì yǐ, bù tiǎn shì cáng, yuàn xiào zhì yú zuǒ yòu. guǎ jūn yǒu dì lán, huò shì zuǒ yòu, jīn yuàn yīn lán yǐ qǐ jūn hóu zhī lián. jūn hóu shǐ lán jiān zhèng zhī guó, dāng zhāo xī zài tíng, qí gǎn yǒu èr xīn?
文公命之入,石申父再拜,將重寶上獻,致鄭伯之命曰:「寡君以密邇荊蠻,不敢顯絕,然實不敢離君侯之宇下也。君侯赫然震怒,寡君知罪矣,不腆世藏,願效贄於左右。寡君有弟蘭,獲侍左右,今願因蘭以乞君侯之憐。君侯使蘭監鄭之國,當朝夕在庭,其敢有二心?」
wén gōng yuē: rǔ lí wǒ yú qín, míng qī wǒ bù néng dú xià zhèng yě. jīn yòu lái qiú chéng, mò fēi huǎn bīng zhī jì, yù qí chǔ jiù yé? ruò yù wǒ tuì bīng, bì yī wǒ èr shì fāng kě.
文公曰:「汝離我於秦,明欺我不能獨下鄭也。今又來求成,莫非緩兵之計,欲俟楚救耶?若欲我退兵,必依我二事方可。」
shí shēn fù yuē: qǐng jūn hóu mìng zhī.
石申父曰:「請君侯命之。」
wén gōng yuē: bì yíng lì gōng zǐ lán wèi shì zǐ, qiě xiàn móu chén shū zhān chū lái, fāng biǎo rǔ chéng xīn yě.
文公曰:「必迎立公子蘭為世子,且獻謀臣叔詹出來,方表汝誠心也。」
shí shēn fù lǐng le jìn hóu yán yǔ, rù chéng huí fù zhèng bó. zhèng bó yuē: gū wèi yǒu zi, wén zi lán xī yǒu mèng zhēng, lì wèi shì zǐ, shè jì bì xiǎng zhī dàn shū zhān nǎi wú gǔ gōng zhī chén, qǐ kě qù gū zuǒ yòu?
石申父領了晉侯言語,入城回復鄭伯。鄭伯曰:「孤未有子,聞子蘭昔有夢征,立為世子,社稷必享之;但叔詹乃吾股肱之臣,豈可去孤左右?」
shū zhān duì yuē: chén wén zhǔ yōu zé chén rǔ, zhǔ rǔ zé chén sǐ, jīn jìn rén suǒ chén, chén bù wǎng, bīng bì bù jiě, shì chén bì sǐ bù zhōng, ér yí jūn yǐ yōu rǔ yě. chén qǐng wǎng.
叔詹對曰:「臣聞『主憂則臣辱,主辱則臣死』,今晉人索臣,臣不往,兵必不解,是臣避死不忠,而遺君以憂辱也。臣請往。」
zhèng bó yuē: zi wǎng bì sǐ, gū bù rěn yě.
鄭伯曰:「子往必死,孤不忍也。」
shū zhān duì yuē: jūn bù rěn yú yī zhān, ér rěn yú bǎi xìng zhī wēi kùn, shè jì zhī yǔn zhuì hū? shě yī chén yǐ jiù bǎi xìng ér ān shè jì, jūn hé ài yān?
叔詹對曰:「君不忍於一詹,而忍於百姓之危困,社稷之隕墜乎?舍一臣以救百姓而安社稷,君何愛焉?」
zhèng bó tì lèi ér qiǎn zhī. shí shēn fù tóng hóu xuān duō, sòng shū zhān yú jìn jūn, yán: guǎ jūn wèi jūn zhī líng, èr shì jù bù gǎn wéi. jīn shǐ zhān tīng zuì yú mù xià, wéi jūn hóu chù cái, qiě qiú cì gōng zǐ lán wèi bì yì zhī shì sì, yǐ zhōng shàng guó zhī dé.
鄭伯涕淚而遣之。石申父同侯宣多,送叔詹於晉軍,言:「寡君畏君之靈,二事俱不敢違。今使詹聽罪於幕下,惟君侯處裁,且求賜公子蘭為敝邑之適嗣,以終上國之德。」
jìn hóu dà yuè, jí mìng hú yǎn zhào gōng zǐ lán yú dōng bǐ, mìng shí shēn fù hóu xuān duō zài yíng zhōng děng hòu.
晉侯大悅,即命狐偃召公子蘭於東鄙,命石申父、侯宣多在營中等候。
qiě shuō jìn hóu jiàn le shū zhān, dà hē: rǔ zhí zhèng guó zhī bǐng, shǐ qí jūn shī lǐ yú bīn kè, yī zuì yě shòu méng ér fù huái èr xīn, èr zuì yě. mìng zuǒ yòu sù jù dǐng huò, jiāng pēng zhī.
且說晉侯見了叔詹,大喝:「汝執鄭國之柄,使其君失禮於賓客,一罪也;受盟而復懷貳心,二罪也。」命左右速具鼎鑊,將烹之。
shū zhān miàn bù gǎi sè, gǒng shǒu wèi wén gōng yuē: chén yuàn dé jǐn yán ér sǐ.
叔詹面不改色,拱手謂文公曰:「臣願得盡言而死。」
wén gōng yuē: rǔ yǒu hé yán!
文公曰:「汝有何言!」
zhān duì yuē: jūn hóu rǔ lín bì yì, chén cháng yán yú jūn yuē: jìn gōng zǐ xián míng, qí zuǒ yòu jiē qīng cái, ruò fǎn guó, bì bó zhū hóu. jí wēn zhī méng, chén yòu quàn wú jūn: bì zhōng shì jìn, wú dé zuì, zuì qiě bù shè. tiān jiàng zhèng huò, yán bù jiàn nà, jīn jūn hóu wěi zuì yú zhí zhèng, guǎ jūn míng qí fēi gū, jiān bù kěn qiǎn, chén yǐn zhǔ rǔ chén sǐ zhī yì, zì qǐng jiù zhū, yǐ jiù yī chéng zhī nán. fū liào shì néng zhōng, zhì yě jǐn xīn móu guó, zhōng yě lín nán bù bì, yǒng yě shā shēn jiù guó, rén yě. rén zhì zhōng yǒng jù quán, yǒu chén rú cǐ, zài jìn guó zhī fǎ, gù yí pēng yǐ. nǎi jù dǐng ěr ér hào yuē: zì jīn yǐ wǎng, shì jūn zhě yǐ zhān wèi jiè!
詹對曰:「君侯辱臨敝邑,臣常言於君曰:『晉公子賢明,其左右皆卿才,若返國,必伯諸侯。』及溫之盟,臣又勸吾君:『必終事晉,無得罪,罪且不赦。』天降鄭禍,言不見納,今君侯委罪於執政,寡君明其非辜,堅不肯遣,臣引『主辱臣死』之義,自請就誅,以救一城之難。夫料事能中,智也;盡心謀國,忠也;臨難不避,勇也;殺身救國,仁也。仁、智、忠、勇俱全,有臣如此,在晉國之法,固宜烹矣。」乃據鼎耳而號曰:「自今已往,事君者以詹為戒!」
wén gōng sǒng rán, mìng shè wù shā, yuē: guǎ rén liáo yǐ shì zi, zǐ zhēn liè shì yě! jiā lǐ shén hòu.
文公悚然,命赦勿殺,曰:「寡人聊以試子,子真烈士也!」加禮甚厚。
bù yī rì, gōng zǐ lán qǔ zhì, wén gōng gào yǐ xiāng zhào zhī yì, shǐ shū zhān tóng shí shēn fù hóu xuān duō děng, jí yǐ shì zǐ zhī lǐ xiāng jiàn, rán hòu gēn suí rù chéng. zhèng bó lì gōng zǐ lán wèi shì zǐ, jìn shī fāng tuì.
不一日,公子蘭取至,文公告以相召之意,使叔詹同石申父、侯宣多等,即以世子之禮相見,然後跟隨入城。鄭伯立公子蘭為世子,晉師方退。
zì shì qín jìn yǒu xì. rán wēng yǒu shī tàn yún:
自是秦、晉有隙。髯翁有詩嘆云:
shēng jiù tóng bīng yì bù qī, què yīn zhú wǔ piàn yán yí.
甥舅同兵意不欺,卻因燭武片言移。
wèi tān dōng dào yíng tóu lì, shù shì bīng lián nà de zhī.
為貪東道蠅頭利,數世兵連那得知。
shì nián wèi chōu zuì hòu, zhuì chē zhé bì, nèi shāng bìng fù fā, ǒu xuè dòu yú sǐ, wén gōng lù qí zi wèi kē sì jué. wèi jǐ, hú máo hú yǎn yì xiāng jì ér zú, jìn wén gōng kū zhī tòng yuē: guǎ rén dé tuō huàn nán, yǐ yǒu jīn rì, duō lài jiù shì zhī lì, bù yì qì wǒ ér qù, shǐ guǎ rén shī qí yòu bì yǐ, āi zāi!
是年魏犨醉後,墜車折臂,內傷病復發,嘔血斗余死,文公錄其子魏顆嗣爵。未幾,狐毛、狐偃亦相繼而卒,晉文公哭之慟曰:「寡人得脫患難,以有今日,多賴舅氏之力,不意棄我而去,使寡人失其右臂矣,哀哉!」
xū chén jìn yuē: zhǔ gōng xī èr hú zhī cái, chén jǔ yī rén, kě wèi qīng xiàng, wéi zhǔ gōng zhǔ cái!
胥臣進曰:「主公惜二狐之才,臣舉一人,可為卿相,惟主公主裁!」
wén gōng yuē: qīng suǒ jǔ hé rén yě?
文公曰:「卿所舉何人也?」
xū chén yuē: chén qián fèng shǐ, shě yú jì yě, jiàn yī rén fāng bǐng lěi ér nòu, qí qī kuì yǐ wǔ cān, shuāng shǒu pěng xiàn, fū yì liǎn róng jiē zhī. fū jì ér hòu shí, qí qī shì lì yú páng. liáng jiǔ shí bì, fū qí qí qī xíng ér hòu fù nòu, shǐ zhōng wú duò róng. fū qī zhī jiān, xiāng jìng rú bīn, kuàng tā rén hū? chén wén néng jìng zhě bì yǒu dé. wǎng wèn xìng míng, nǎi xì ruì zhī zǐ xì quē yě. cǐ rén ruò yòng yú jìn, bù ruò yú zi fàn.
胥臣曰:「臣前奉使,舍於冀野,見一人方秉耒而耨,其妻饋以午餐,雙手捧獻,夫亦斂容接之。夫祭而後食,其妻侍立於旁。良久食畢,夫俟其妻行而後復耨,始終無惰容。夫妻之間,相敬如賓,況他人乎?臣聞『能敬者必有德。』往問姓名,乃郤芮之子郤缺也。此人若用於晉,不弱於子犯。」
wén gōng yuē: qí fù yǒu dà zuì, ān kě yòng qí zi hū?
文公曰:「其父有大罪,安可用其子乎?」
xū chén yuē: yǐ yáo shùn wèi fù, ér yǒu dān zhū shāng jūn zhī bù xiào yǐ gǔn wèi fù, ér yǒu yǔ zhī shèng. xián bù xiào zhī jiān, fù zǐ bù xiāng jí yě. jūn nài hé yīn yǐ wǎng zhī è, ér qì yǒu yòng zhī cái hū?
胥臣曰:「以堯、舜為父,而有丹朱、商均之不肖;以鯀為父,而有禹之聖。賢不肖之間,父子不相及也。君奈何因已往之惡,而棄有用之才乎?」
wén gōng yuē: shàn, qīng wèi wǒ zhào zhī.
文公曰:「善,卿為我召之。」
xū chén yuē: chén kǒng qí táo bèn tā guó, wèi dí suǒ yòng, yǐ xié guī zài chén jiā zhōng yǐ. jūn yǐ shǐ mìng wǎng, fāng shì lǐ xián zhī dào.
胥臣曰:「臣恐其逃奔他國,為敵所用,已攜歸在臣家中矣。君以使命往,方是禮賢之道。」
wén gōng yī qí yán, shǐ nèi shì yǐ zān yīng páo fú, wǎng zhào xì quē. xì quē zài bài qǐ shǒu, cí yuē: chén nǎi jì yě nóng fū, jūn bù yǐ xiān chén zhī zuì, jiā zhī zuì lù, yǐ hé kuān yòu, kuàng gǎn lài chǒng yǐ diàn cháo bān!
文公依其言,使內侍以簪纓袍服,往召郤缺。郤缺再拜稽首,辭曰:「臣乃冀野農夫,君不以先臣之罪,加之罪戮,已荷寬宥,況敢賴寵以玷朝班!」
nèi shì zài sān chuán mìng quàn jià, xì quē nǎi zān pèi rù cháo. xì quē shēng de shēn zhǎng jiǔ chǐ, lóng zhǔn fēng yí, shēng rú hóng zhōng. wén gōng yī jiàn dà xǐ, nǎi qiān xū chén wèi xià jūn yuán shuài, shǐ xì quē zuǒ zhī. fù gǎi èr xíng wèi èr jūn, wèi zhī xīn shàng xīn xià. yǐ zhào shuāi jiāng xīn shàng jūn, jī zhèng zuǒ zhī xū chén zhī zǐ xū yīng jiāng xīn xià jūn, xiān dōu zuǒ zhī. jiù yǒu sān jūn, jīn yòu tiān èr jūn, gòng shì wǔ jūn, yà yú tiān zǐ zhī zhì.
內侍再三傳命勸駕,郤缺乃簪佩入朝。郤缺生得身長九尺,隆準豐頤,聲如洪鐘。文公一見大喜,乃遷胥臣為下軍元帥,使郤缺佐之。復改二行為二軍,謂之「新上」、「新下」。以趙衰將「新上軍」,箕鄭佐之;胥臣之子胥嬰將「新下軍」,先都佐之。舊有三軍,今又添二軍,共是五軍,亞於天子之制。
háo jié xiàng yòng, jūn zhèng wú què. chǔ chéng wáng wén zhī ér jù, nǎi shǐ dài fū dòu zhāng qǐng píng yú jìn. jìn wén gōng niàn qí jiù dé, xǔ zhī tōng hǎo, shǐ dài fū yáng chù fù bào pìn yú chǔ. bù zài huà xià.
豪傑向用,軍政無闕。楚成王聞之而懼,乃使大夫斗章請平於晉。晉文公念其舊德,許之通好,使大夫陽處父報聘於楚。不在話下。
zhōu xiāng wáng èr shí sì nián, zhèng wén gōng jié hōng, qún chén fèng qí dì gōng zǐ lán jí wèi, shì wèi mù gōng, guǒ yīng xī rì mèng lán zhī zhào.
周襄王二十四年,鄭文公捷薨,群臣奉其弟公子蘭即位,是為穆公,果應昔日夢蘭之兆。
shì dōng, jìn wén gōng yǒu jí, zhào zhào shuāi xiān zhěn hú shè gū yáng chù fù zhū chén rù shòu gù mìng, shǐ fǔ shì zǐ huān wèi jūn, wù tì bó yè. fù kǒng zhū zi bù ān yú guó, yù qiǎn gōng zǐ yōng chū shì yú qín, gōng zǐ lè chū shì yú chén. yōng nǎi dù qí suǒ shēng, lè nǎi chén yíng suǒ shēng yě. yòu shǐ qí yòu zǐ hēi tún, chū shì yú zhōu, yǐ qīn wáng shì. wén gōng hōng, zài wèi bā nián, xiǎng nián liù shí bā suì. shǐ chén yǒu shī zàn yún:
是冬,晉文公有疾,召趙衰、先軫、狐射姑、陽處父諸臣入受顧命,使輔世子驩為君,勿替伯業。復恐諸子不安於國,預遣公子雍出仕於秦,公子樂出仕於陳。雍乃杜祁所生,樂乃辰嬴所生也。又使其幼子黑臀,出仕於周,以親王室。文公薨,在位八年,享年六十八歲。史臣有詩讚云:
dào lù bēn chí shí jiǔ nián, shén lóng fǎn xué suì chéng quán.
道路奔馳十九年,神龍返穴遂乘權。
hé yáng zài jìn zhōng xīn xiǎn, chéng pú sān jūn yì wèn xuān.
河陽再覲忠心顯,城濮三軍義問宣。
xuě chǐ chóu ēn zhōng shǐ kuài, shǎng gōng fá zuì zhèng wú piān.
雪恥酬恩中始快,賞功罰罪政無偏。
suī rán guǎng jiǎn yáo tiān shòu, zuǒ yòu kuāng fú lài zhòng xián.
雖然廣儉繇天授,左右匡扶賴眾賢。
shì zǐ huān zhǔ sàng jí wèi, shì wèi xiāng gōng. xiāng gōng fèng wén gōng zhī jiù, bìn yú qǔ wò, fāng chū jiàng chéng, jiù zhōng hū zuò dà shēng, rú niú míng rán, qí jiù zhòng rú tài shān, chē bù néng dòng, qún chén wú bù dà hài.
世子驩主喪即位,是為襄公。襄公奉文公之柩,殯於曲沃,方出絳城,柩中忽作大聲,如牛鳴然,其柩重如泰山,車不能動,群臣無不大駭。
tài bo guō yǎn bo zhī, xiàn qí yáo yuē: yǒu shǔ xī lái, yuè wǒ yuán qiáng. wǒ yǒu jù tǐng, yī jī sān shāng. yǎn yuē: shù rì nèi, bì yǒu bīng xìn zì xī fāng lái, wǒ jūn jī zhī, dà jié. cǐ xiān jūn yǒu líng, yǐ gào wǒ yě.
太卜郭偃卜之,獻其繇曰:「有鼠西來,越我垣牆。我有巨梃,一擊三傷。」偃曰:「數日內,必有兵信自西方來,我軍擊之,大捷。此先君有靈,以告我也。」
qún chén jiē xià bài, jiù zhōng shēng dùn zhǐ, yì jué bù zhòng, suì rú cháng ér xíng. xiān zhěn yuē: xī fāng zhě, qín yě. suí shǐ rén mì wǎng qín guó tàn xìn bù tí.
群臣皆下拜,柩中聲頓止,亦覺不重,遂如常而行。先軫曰:「西方者,秦也。」隨使人密往秦國探信不題。
huà fēn liǎng tóu.
話分兩頭。
què shuō qín jiāng qǐ zi féng sūn yáng sūn sān rén tún shù yú zhèng zhī běi mén, jiàn jìn guó sòng gōng zǐ lán guī zhèng, lì wèi shì zǐ, fèn rán yuē: wǒ děng wèi tā shù shǒu, yǐ jù jìn bīng, tā yòu xiáng fú jìn guó, xiǎn dé wǒ děng wú gōng le. yǐ jiāng mì bào zhī huì běn guó.
卻說秦將杞子、逢孫、楊孫三人屯戍於鄭之北門,見晉國送公子蘭歸鄭,立為世子,忿然曰:「我等為他戍守,以拒晉兵,他又降服晉國,顯得我等無功了。」已將密報知會本國。
qín mù gōng xīn yì bù fèn, zhǐ ài zhe jìn hóu, gǎn nù ér bù gǎn yán. jí gōng zǐ lán jí wèi, dài qǐ zi děng wú jiā lǐ. qǐ zi suì yǔ féng sūn yáng sūn shāng yì: wǒ děng tún shù zài wài, zhōng wú le qī. bù ruò quàn wú zhǔ qián shī xí zhèng, wú děng jiē kě hòu huò ér guī. zhèng shāng yì jiān, yòu wén jìn wén gōng yì hōng, jǔ shǒu jiā é yuē: cǐ tiān zàn wú chéng gōng yě! suì qiǎn xīn fù rén guī qín, yán yú mù gōng yuē: zhèng rén shǐ wǒ zhǎng běi mén zhī guǎn, ruò qiǎn bīng qián lái xí zhèng, wǒ wèi nèi yīng, zhèng kě miè yě. jìn yǒu dà sàng, bì bù néng jiù zhèng, kuàng zhèng jūn sì wèi fāng xīn, shǒu bèi wèi xiū, cǐ jī bù kě shī.
秦穆公心亦不忿,只礙著晉侯,敢怒而不敢言。及公子蘭即位,待杞子等無加禮。杞子遂與逢孫、楊孫商議:「我等屯戍在外,終無了期。不若勸吾主潛師襲鄭,吾等皆可厚獲而歸。」正商議間,又聞晉文公亦薨,舉手加額曰:」此天贊吾成功也!」遂遣心腹人歸秦,言於穆公曰:「鄭人使我掌北門之管,若遣兵潛來襲鄭,我為內應,鄭可滅也。晉有大喪,必不能救鄭,況鄭君嗣位方新,守備未修,此機不可失。」
qín mù gōng jiē cǐ mì bào, suì yǔ jiǎn shū jí bǎi lǐ xī shāng yì, èr chén tóng shēng jìn jiàn yuē: qín qù zhèng qiān lǐ zhī yáo, fēi néng dé qí dì yě, tè lì qí fú huò ěr. fū qiān lǐ láo shī, bá shè rì jiǔ, qǐ néng yǎn rén ěr mù? ruò bǐ wén wú móu, ér wèi zhī bèi. láo ér wú gōng, zhōng tú bì yǒu biàn. fū yǐ bīng shù rén, hái ér móu zhī, fēi xìn yě chéng rén zhī sàng ér fá zhī, fēi rén yě. chéng gōng lì xiǎo, bù chéng zé hài dà, fēi zhì yě. shī cǐ sān zhě, chén bù zhī qí kě yě?
秦穆公接此密報,遂與蹇叔及百里奚商議,二臣同聲進諫曰:「秦去鄭千里之遙,非能得其地也,特利其俘獲耳。夫千里勞師,跋涉日久,豈能掩人耳目?若彼聞吾謀,而為之備。勞而無功,中途必有變。夫以兵戍人,還而謀之,非信也;乘人之喪而伐之,非仁也。成功利小,不成則害大,非智也。失此三者,臣不知其可也?」
mù gōng fú rán yuē: guǎ rén sān zhì jìn jūn, zài píng jìn luàn, míng zhù yú tiān xià zhǐ yīn jìn hóu bài chǔ chéng pú, suì yǐ bó yè ràng zhī. jīn jìn hóu jí shì, tiān xià shuí wèi qín nán zhě, zhèng rú kùn niǎo yī rén, zhōng dāng fēi qù. chéng cǐ shí miè zhèng, yǐ yì jìn hé dōng zhī dì, jìn bì tīng zhī. hé bù lì zhī yǒu.
穆公艴然曰:「寡人三置晉君,再平晉亂,名著於天下;只因晉侯敗楚城濮,遂以伯業讓之。今晉侯即世,天下誰為秦難者,鄭如困鳥依人,終當飛去。乘此時滅鄭,以易晉河東之地,晉必聽之。何不利之有。」
jiǎn shū yòu yuē: jūn hé bù shǐ rén xíng diào yú jìn, yīn ér diào zhèng. yǐ kuī zhèng zhī kě gōng yǔ fǒu, wú wèi qǐ zi bèi xū yán suǒ huò yě!
蹇叔又曰:「君何不使人行吊於晉,因而吊鄭。以窺鄭之可攻與否,毋為杞子輩虛言所惑也!」
mù gōng yuē: ruò dài xíng diào ér hòu chū shī, wǎng fǎn zhī jiān, yòu jǐ yī zài. fū yòng bīng zhī dào, jí léi bù jí yǎn ěr, rǔ lǎo bèi hé zhī? nǎi yīn yuē lái rén, yǐ èr yuè shàng xún, shī zhì běi mén, lǐ yīng wài hé, bù dé yǒu wù!
穆公曰:「若待行吊而後出師,往返之間,又幾一載。夫用兵之道,疾雷不及掩耳,汝老憊何知?」乃陰約來人,「以二月上旬,師至北門,裡應外合,不得有誤!」
yú shì zhào mèng míng shì wèi dà jiāng, xī qǐ shù bái yǐ bǐng fù zhī. tiāo xuǎn jīng bīng sān qiān yú rén, chē sān bǎi chéng. chū dōng mén zhī wài.
於是召孟明視為大將,西乞術、白乙丙副之。挑選精兵三千餘人,車三百乘。出東門之外。
mèng míng nǎi bǎi lǐ xī zhī zǐ, bái yǐ nǎi jiǎn shū zhī zǐ. chū shī zhī rì, jiǎn shū yǔ bǎi lǐ xī, hào kū ér sòng zhī yuē: āi zāi, tòng zāi! wú jiàn ěr zhī chū, ér bù jiàn ěr zhī rù yě!
孟明乃百里奚之子,白乙乃蹇叔之子。出師之日,蹇叔與百里奚,號哭而送之曰:「哀哉,痛哉!吾見爾之出,而不見爾之入也!」
mù gōng wén zhī dà nù, shǐ rén ràng èr chén yuē: ěr hé wèi kū wú shī, gǎn jǔ wú jūn xīn yé? jiǎn shū bǎi lǐ xī bìng duì yuē: chén ān gǎn kū jūn zhī shī, chén zì kū wú zi ěr.
穆公聞之大怒,使人讓二臣曰:「爾何為哭吾師,敢沮吾軍心耶?」蹇叔、百里奚並對曰:「臣安敢哭君之師,臣自哭吾子耳。」
bái yǐ jiàn fù qīn āi kū, yù cí bù xíng. jiǎn shū yuē: wú fù zǐ shí qín zhòng lù, rǔ sǐ zì fēn nèi shì yě. nǎi mì shòu yǐ yī jiǎn, fēng shí shén gù, zhǔ zhī yuē: rǔ kě yī wú jiǎn zhōng zhī yán. bái yǐ lǐng mìng ér xíng, xīn xià yòu huáng huò, yòu qī chǔ. wéi mèng míng zì shì cái yǒng, yǐ wèi chéng gōng kě bì, tián bù wèi yì.
白乙見父親哀哭,欲辭不行。蹇叔曰:「吾父子食秦重祿,汝死自分內事也。」乃密授以一簡,封識甚固,囑之曰:「汝可依吾簡中之言。」白乙領命而行,心下又惶惑,又淒楚。惟孟明自恃才勇,以為成功可必,恬不為意。
dà jūn jì fā, jiǎn shū xiè bìng bù cháo, suì qǐng zhì zhèng. mù gōng qiáng zhī, jiǎn shū suì chēng bìng dǔ, qiú hái zhì cūn. bǎi lǐ xī zào qí jiā wèn bìng, wèi jiǎn shū yuē: xī fēi bù zhī jiàn jī zhī dào, suǒ yǐ gǒu liú yú cǐ zhě, shàng jì wú zi shēng hái yī miàn ěr. wú xiōng hé yǐ jiào wǒ?
大軍既發,蹇叔謝病不朝,遂請致政。穆公強之,蹇叔遂稱病篤,求還銍村。百里奚造其家問病,謂蹇叔曰:「奚非不知見機之道,所以苟留於此者,尚冀吾子生還一面耳。吾兄何以教我?」
jiǎn shū yuē: qín bīng cǐ qù bì bài, xián dì kě mì gào zǐ sāng, bèi zhōu jí yú hé xià, wàn yī de tuō, jiē yīng xī hái. qiè jì, qiè jì!
蹇叔曰:「秦兵此去必敗,賢弟可密告子桑,備舟楫於河下,萬一得脫,接應西還。切記,切記!」
bǎi lǐ xī yuē: xián xiōng zhī yán, jí dāng fèng xíng.
百里奚曰:「賢兄之言,即當奉行。」
mù gōng wén jiǎn shū jué yì guī tián, zèng yǐ huáng jīn èr shí jīn, cǎi duàn bǎi shù, qún chén jù sòng chū jiāo guān ér fǎn. bǎi lǐ xī wò gōng sūn zhī zhī shǒu, gào yǐ jiǎn shū zhī yán, rú cǐ nèn bān. wú xiōng bù tuō tā rén, ér tuō zǐ sāng, yǐ jiāng jūn zhōng yǒng, néng fēn guó jiā zhī yōu yě. jiāng jūn bù kě xiè lòu, dāng mì tú zhī.
穆公聞蹇叔決意歸田,贈以黃金二十斤,彩緞百束,群臣俱送出郊關而返。百里奚握公孫枝之手,告以蹇叔之言,如此恁般。「吾兄不託他人,而托子桑,以將軍忠勇,能分國家之憂也。將軍不可泄漏,當密圖之。」
gōng sūn zhī yuē: jìng rú mìng. zì qù zhǔn bèi chuán zhī, bù zài huà xià.
公孫枝曰:「敬如命。」自去準備船隻,不在話下。
què shuō mèng míng jiàn bái yǐ lǐng fù mì jiǎn, yí yǒu pò zhèng qí jì zài nèi, shì yè ān yíng yǐ bì, tè lái suǒ kàn. bái yǐ bǐng qǐ ér guān zhī, nèi yǒu zì èr xíng yuē: cǐ xíng zhèng bù zú lǜ, kě lǜ zhě jìn yě. xiáo shān dì xiǎn, ěr yí jǐn shèn, wǒ dāng shōu ěr hái gǔ yú cǐ. mèng míng yǎn mù jí zǒu, lián shēng yuē: duō, duō! huì qì, huì qì! bái yǐ yì yì yǐ wèi wèi bì rán.
卻說孟明見白乙領父密簡,疑有破鄭奇計在內,是夜安營已畢,特來索看。白乙丙啟而觀之,內有字二行曰:「此行鄭不足慮,可慮者晉也。崤山地險,爾宜謹慎,我當收爾骸骨於此。」孟明掩目急走,連聲曰:「咄,咄!晦氣,晦氣!」白乙意亦以為未必然。
sān shuài zì dōng shí èr yuè bǐng xū rì chū shī, zhì míng nián chūn zhēng yuè, cóng zhōu běi mén ér guò.
三帥自冬十二月丙戌日出師,至明年春正月,從周北門而過。
mèng míng yuē: tiān zǐ zài shì, suī bù gǎn yǐ róng shì yè jiàn, gǎn bù jìng hū? chuán lìng zuǒ yòu, jiē miǎn zhòu xià chē, qián shào yá jiāng bāo mán zi xiāo yǒng wú bǐ, cái guò dōu mén, jí cóng píng dì chāo yuè dēng chē, jí rú fēi niǎo, chē bù tíng guǐ.
孟明曰:「天子在是,雖不敢以戎事謁見,敢不敬乎?」傳令左右,皆免胄下車,前哨牙將褒蠻子驍勇無比,才過都門,即從平地超越登車,疾如飛鳥,車不停軌。
mèng míng tàn yuē: shǐ rén rén jiē bāo mán zi, hé shì bù chéng?
孟明嘆曰:「使人人皆褒蠻子,何事不成?」
zhòng jiāng shì huá rán yuē: wú děng hé yǐ bù rú bāo mán zi? yú shì zhēng xiān rǎng bì hū yú zhòng yuē: yǒu bù néng chāo chéng zhě, tuì zhī diàn hòu. fán xíng jūn yǐ diàn wèi qiè, jūn bài zé yǐ diàn wèi yǒng. cǐ yán diàn hòu zhě, rǔ zhī yě.
眾將士譁然曰:「吾等何以不如褒蠻子?」於是爭先攘臂呼於眾曰:「有不能超乘者,退之殿後。」凡行軍以殿為怯,軍敗則以殿為勇。此言殿後者,辱之也。
yī jūn fán sān bǎi chéng, wú bù chāo téng ér shàng zhě. dēng chē zhī hòu, chē xíng xùn sù, rú jí fēng shǎn diàn yì bān, shà shí bù jiàn.
一軍凡三百乘,無不超騰而上者。登車之後,車行迅速,如疾風閃電一般,霎時不見。
shí zhōu xiāng wáng shǐ wáng zǐ hǔ tóng wáng sūn mǎn wǎng guān qín shī. guò qì, huí fù xiāng wáng. wáng zǐ hǔ tàn yuē: chén guān qín shī xiāo jiàn rú cǐ, shuí néng dí zhě? cǐ qù zhèng bì wú xìng yǐ!
時周襄王使王子虎同王孫滿往觀秦師。過訖,回復襄王。王子虎嘆曰:「臣觀秦師驍健如此,誰能敵者?此去鄭必無幸矣!」
wáng sūn mǎn shí nián shén xiǎo, hán xiào ér bù yán. xiāng wáng wèn yuē: ěr tóng zǐ yǐ wèi hé rú?
王孫滿時年甚小,含笑而不言。襄王問曰:「爾童子以為何如?」
mǎn duì yuē: lǐ, guò tiān zǐ mén, bì juàn jiǎ shù bīng ér qū. jīn zhǐ yú miǎn zhòu, shì wú lǐ yě yòu chāo chéng ér shàng, qí qīng shén yǐ. qīng zé guǎ móu, wú lǐ zé yì luàn. cǐ xíng yě, qín bì yǒu bài nǜ zhī rǔ, bù néng hài rén, zhǐ zì hài ěr.
滿對曰:「禮,過天子門,必卷甲束兵而趨。今止於免胄,是無禮也;又超乘而上,其輕甚矣。輕則寡謀,無禮則易亂。此行也,秦必有敗衄之辱,不能害人,只自害耳。」
què shuō zhèng guó yǒu yī shāng rén, míng yuē xián gāo, yǐ fàn niú wèi yè. zì xī wáng zǐ tuí ài niú, zhèng wèi gè guó shāng rén, fàn niú zhì zhōu, pō dé zhòng lì. jīn rì xián gāo shàng xí qí yè.
卻說鄭國有一商人,名曰弦高,以販牛為業。自昔王子頹愛牛,鄭、衛各國商人,販牛至周,頗得重利。今日弦高尚襲其業。
cǐ rén suī zé shāng jiǎ zhī liú, dào yě yǒu xiē zhōng jūn ài guó zhī xīn, pái huàn jiě fēn zhī lüè, zhǐ wèi wú rén jiàn yǐn, qū yú shì jǐng zhī zhōng. jīn rì fàn le shù bǎi féi niú, wǎng zhōu mǎi mài. xíng jìn lí yáng jīn, yù yī gù rén, míng yuē jiǎn tā, nǎi xīn cóng qín guó ér lái. xián gāo yǔ jiǎn tā xiāng jiàn, wèn: qín guó jìn yǒu hé shì?
此人雖則商賈之流,倒也有些忠君愛國之心,排患解紛之略,只為無人薦引,屈於市井之中。今日販了數百肥牛,往周買賣。行近黎陽津,遇一故人,名曰蹇他,乃新從秦國而來。弦高與蹇他相見,問:「秦國近有何事?」
tā yuē: qín qiǎn sān shuài xí zhèng, yǐ shí èr yuè bǐng xū rì chū bīng, bù jiǔ jí zhì yǐ.
他曰:「秦遣三帥襲鄭,以十二月丙戌日出兵,不久即至矣。」
xián gāo dà jīng yuē: wú fù mǔ zhī bāng, hū yǒu cǐ nán. bù wén zé yǐ, ruò wén ér bù jiù, wàn yī zōng shè lún wáng, wǒ hé miàn mù huí gù xiāng yě? suì xīn shēng yī jì, cí bié le jiǎn tā, yī miàn shǐ rén xīng yè bēn gào zhèng guó, jiào tā sù zuò zhǔn bèi, yī miàn dǎ diǎn kào jūn zhī lǐ, xuǎn xià féi niú èr shí tóu suí shēn, yú niú jù jì dùn kè shè. xián gāo zì chéng xiǎo chē, yí lù yíng qín shī shǎng qù.
弦高大驚曰:「吾父母之邦,忽有此難。不聞則已,若聞而不救,萬一宗社淪亡,我何面目回故鄉也?」遂心生一計,辭別了蹇他,一面使人星夜奔告鄭國,教他速作準備,一面打點犒軍之禮,選下肥牛二十頭隨身,余牛俱寄頓客舍。弦高自乘小車,一路迎秦師上去。
lái zhì huá guó, dì míng yán jīn, qià hǎo yù jiàn qín bīng qián shào. xián gāo lán zhù qián lù, gāo jiào: zhèng guó yǒu shǐ chén zài cǐ, yuàn qiú yī jiàn!
來至滑國,地名延津,恰好遇見秦兵前哨。弦高攔住前路,高叫:「鄭國有使臣在此,願求一見!」
qián shào bào rù zhōng jūn.
前哨報入中軍。
mèng míng dào chī yī jīng, xiǎng dào: zhèng guó rú hé biàn zhī wǒ bīng dào lái? qiǎn shǐ chén yuǎn yuǎn lái jiē. qiě kàn tā lái yì rú hé. suì yǔ xián gāo chē qián xiāng jiàn.
孟明倒吃一驚,想道:「鄭國如何便知我兵到來?遣使臣遠遠來接。且看他來意如何。」遂與弦高車前相見。
xián gāo zhà chuán zhèng jūn zhī mìng, wèi mèng míng yuē: guǎ jūn wén sān wèi jiāng jūn jiāng xíng shī chū yú bì yì, bù tiǎn zhī fù, jìng shǐ xià chén gāo yuǎn kào cóng zhě. bì yì shè hū dà guó zhī jiān, wài wǔ dié zhì, wèi jiǔ láo yuǎn shù. kǒng yī dàn bù jiè, huò yǒu bù cè, yǐ dé zuì yú shàng guó. rì yè jǐng bèi, bù gǎn ān qǐn, wéi zhí shì liàng zhī!
弦高詐傳鄭君之命,謂孟明曰:「寡君聞三位將軍將行師出於敝邑,不腆之賦,敬使下臣高遠犒從者。敝邑攝乎大國之間,外侮迭至,為久勞遠戍。恐一旦不戒,或有不測,以得罪於上國。日夜儆備,不敢安寢,惟執事諒之!」
mèng míng yuē: zhèng jūn jì kào shī, hé wú guó shū?
孟明曰:「鄭君既犒師,何無國書?」
xián gāo yuē: zhí shì yǐ dōng shí èr yuè bǐng xū rì chū bīng, guǎ jūn wén cóng zhě qū chí shén lì, kǒng qí cí mìng zhī xiū, huò shī yíng kào, suì kǒu shòu xià chén, pú fú qǐng zuì, fēi yǒu tā yě.
弦高曰:「執事以冬十二月丙戌日出兵,寡君聞從者驅馳甚力,恐俟詞命之修,或失迎犒,遂口授下臣,匍匐請罪,非有他也。」
mèng míng fù ěr yán yuē: guǎ jūn zhī qiǎn shì, wèi huá gù yě, qǐ gǎn jí zhèng.
孟明附耳言曰:「寡君之遣視,為滑故也,豈敢及鄭。」
chuán lìng: zhù jūn yú yán jīn!
傳令:「住軍於延津!」
xián gāo chēng xiè ér tuì. xī qǐ bái yǐ wèn mèng míng: zhù jūn yán jīn hé yì?
弦高稱謝而退。西乞白乙問孟明:「駐軍延津何意?」
mèng míng yuē: wú shī qiān lǐ yuǎn shè, zhǐ yǐ chū zhèng rén zhī bù yì, kě yǐ dé zhì. jīn zhèng rén yǐ zhī wú chū jūn zhī rì, qí wèi bèi yě jiǔ yǐ. gōng zhī zé chéng gù ér nán kè, wéi zhī zé bīng shǎo ér wú jì. jīn huá guó wú bèi, bù ruò xí huá ér pò zhī, dé qí lǔ huò, yóu kě hái bào wú jūn, shī chū bù wèi wú míng yě.
孟明曰:「吾師千里遠涉,止以出鄭人之不意,可以得志。今鄭人已知吾出軍之日,其為備也久矣。攻之則城固而難克,圍之則兵少而無繼。今滑國無備,不若襲滑而破之,得其鹵獲,猶可還報吾君,師出不為無名也。」
shì yè sān gēng, sān shuài bīng fēn zuò sān lù, bìng lì xí pò huá chéng. huá jūn bēn dí. qín bīng dà sì lǔ lüè, zǐ nǚ yù bó wèi zhī yī kōng. shǐ chén lùn cǐ shì, wèi qín shuài mù zhōng yǐ wú zhèng yǐ, ruò fēi xián gāo jiǎo mìng kào shī, yǐ dù sān shuài zhī móu, zé miè guó zhī huò, dāng zài zhèng ér bù zài huá yě. yǒu shī zàn yún:
是夜三更,三帥兵分作三路,並力襲破滑城。滑君奔翟。秦兵大肆擄掠,子女玉帛為之一空。史臣論此事,謂秦帥目中已無鄭矣,若非弦高矯命犒師,以杜三帥之謀,則滅國之禍,當在鄭而不在滑也。有詩讚云:
qiān lǐ qū bīng hěn shì láng, qǐ yīn xiǎo huá chěng fēng máng.
千里驅兵狠似狼,豈因小滑逞鋒鋩。
xián gāo bù jiǎ jūn qián kào, zhèng guó ān néng miǎn miè wáng.
弦高不假軍前犒,鄭國安能免滅亡。
huá zì bèi cán pò, qí jūn bù néng fù guó. qín bīng qù hòu, qí tā suì wèi wèi guó suǒ bìng, bù zài huà xià.
滑自被殘破,其君不能復國。秦兵去後,其他遂為衛國所並,不在話下。
què shuō zhèng mù gōng jiē le shāng rén xián gāo mì bào, yóu wèi shēn xìn, shí dāng èr yuè shàng xún, shǐ rén wǎng kè guǎn kuī chān qǐ zi féng sūn yáng sūn suǒ wèi, zé yǐ shōu shù chē chéng, lì bīng mò mǎ, zhěng dùn qì xiè, rén rén zhuāng shù, gè gè dǒu sǒu, zhǐ děng qín bīng dào lái, zhè lǐ zhǔn bèi xiàn mén. shǐ zhě huí bào, zhèng bó dà jīng, nǎi shǐ lǎo dài fū zhú wǔ, xiān jiàn qǐ zi féng sūn yáng sūn, gè yǐ shù bó wèi jìn, wèi zhī yuē: wú zi yān jiǔ yú bì yì, bì yì yǐ gōng gěi zhī gù, yuán pǔ zhī mí lù jù jié yǐ, jīn wén wú zi jiè yán, yì zhě yǒu xíng sè hū? mèng míng zhū jiāng zài zhōu huá zhī jiān, hé wǎng cóng zhī?
卻說鄭穆公接了商人弦高密報,猶未深信,時當二月上旬,使人往客館窺覘杞子、逢孫、楊孫所為,則已收束車乘,厲兵秣馬,整頓器械,人人裝束,個個抖擻,只等秦兵到來,這裡準備獻門。使者回報,鄭伯大驚,乃使老大夫燭武,先見杞子、逢孫、楊孫,各以束帛為贐,謂之曰:「吾子淹久於敝邑,敝邑以供給之故,原圃之麋鹿俱竭矣,今聞吾子戒嚴,意者有行色乎?孟明諸將在周滑之間,盍往從之?」
qǐ zi dà jīng, àn sī: wú móu yǐ xiè, shī zhì wú gōng, fǎn jiāng dé zuì, bù wéi zhèng bù kě liú, qín yì bù kě guī yǐ! nǎi huǎn cí yǐ xiè zhú wǔ, jí rì yǐn qīn suí shù shí rén, táo bèn qí guó féng sūn yáng sūn, yì bēn sòng guó bì zuì, shù zú wú zhǔ, tún jù yú běi mén, yù wèi luàn, zhèng mù gōng shǐ yì zhī hú duō jī xíng liáng, fēn sǎn zhòng rén, dǎo zhī hái xiāng.
杞子大驚,暗思:「吾謀已泄,師至無功,反將得罪,不惟鄭不可留,秦亦不可歸矣!」乃緩詞以謝燭武,即日引親隨數十人,逃奔齊國;逢孫、楊孫,亦奔宋國避罪,戍卒無主,屯聚於北門,欲為亂,鄭穆公使佚之狐多齎行糧,分散眾人,導之還鄉。
zhèng mù gōng lù xián gāo zhī gōng, bài wèi jūn wèi, zì cǐ zhèng guó ān jìng.
鄭穆公錄弦高之功,拜為軍尉,自此鄭國安靖。
què shuō jìn xiāng gōng zài qǔ wò bìn gōng shǒu sàng, wén dié bào: qín guó mèng míng jiāng jūn tǒng bīng dōng qù, bù zhī hé wǎng! xiāng gōng dà jīng, jí shǐ rén zhào qún chén shāng yì, xiān zhěn yù yǐ dǎ tīng míng bái, bèi zhī qín jūn xí zhèng zhī móu, suì lái jiàn xiāng gōng. bù zhī xiān zhěn rú hé jì jiào? qiě kàn xià huí fēn jiě.
卻說晉襄公在曲沃殯宮守喪,聞諜報:「秦國孟明將軍統兵東去,不知何往!」襄公大驚,即使人召群臣商議,先軫預已打聽明白,備知秦君襲鄭之謀,遂來見襄公。不知先軫如何計較?且看下回分解。